Category: шинжлэх-ухаан-технологи

Харь гаригийн хачин сонин амьтан, нисдэг таваг илрүүлсэн тухай домог мэт яриа эрт үеэс гарсаар ирсэн. Энэ дагуу олон ч зөгнөл, зохиол бичигдсэн. Гэвч харь гаригийн соёл иргэншил байна гэсэн баттай баримт нотолгоог одоо хүртэл гаргаж ирээгүй. Тэгвэл олон улсын сансар судлалын НАСА агентлагийн “Кеплер” нэрт дуран сансар судлал, шинжлэх ухааны түүхэнд шинэ хуудсыг нээсэн ололт хийснийг агентлагийнхан олон нийтэд дэлгэлээ. Урт удаан судалгааныхаа явцад тус төхөөрөмж сүүн замаас асар хол зайд соёл иргэншилтэй байж болохуйц нэгэн аварга том биетийг илрүүлсэн байна. Өнгөрсөн аравдугаар сард НАСА тэргүүтэй сансар судлалын станцуудын эрдэмтэд “кеплер” дурангаар авсан мэдээлэл, зургуудад дүн шинжилгээ хийж нэгтгэсний үндсэн дээр үр дүнг тоймлон бичжээ.

“Кеплер” дурангийн илрүүлсэн асар том байгууламж нь ямар нэгэн гариг биш бөгөөд хүн төрөлхтнөөс ангид, аль нэг харь гаригийнхны бүтээсэн бодитой зүйл юм. Сансар судлаачид энэхүү байгууламжийг юу болохыг үргэлжлүүлэн судалж байгаа аж. Хэмжээний хувьд бүхэл бүтэн нэг одны аймгийг хүрээлжээ. Тодруулбал, манай нарны аймагтай ойролцоо хэмжээтэй “КIC 8462852” гэдэг оддын аймгийг тойрсон бүхэл бүтэн сансрын хэмжээний бүтээн байгуулалт юм.

Энэхүү зүйл нь дэлхийгээс 1500 гэрлийн жилийн зайд, хунгийн ордны зүгт байрладаг байна. Сансрын дурангаар авсан хэмжилтүүд дээр үндэслээд тус байгууламжийн ерөнхий зургийг нь гаргажээ. Ингэхдээ тус байгууламжийг “КIC 8462852” оддын аймгийг бүхэлд нь цагариглан тойрсон хагас зууван маягаар дүрсэлсэн байна.

Йелийн их сургуулийн доктор, судлаач Табета Бояжиан “Atlantic” сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа “Бид энэхүү одны аймаг шиг зүйлийг өмнө нь хэзээ ч харж байсангүй. Энэ бол үнэхээр ер бусын тохиолдол” хэмээн ярьсан юм.

Хэдэн арван гариг ертөнц, хиймэл дагуулыг агуулсан энэ том байгууламжийг мах цуснаас бүрдсэн амьд амьтан бүтээсэн гэхэд итгэмгүй. Ийм хэмжээний зүйлийг босгосон бүтээгчид нь чухам ямар амьтан, хүн, магадгүй шидтэн байгаа бол гэдэг нь эрхгүй анхаарал татаж байгаа юм. Хэрвээ үнэхээр үүнийг бүтээсэн бүтээгчид байгаа бол лавтай дэлхийн хүн төрөлхтнөөс хэдэн мянга дахин жилээр илүү хөгжилтэй, соёлтой гэдэг нь тодорхой. Үүнийг эл байгууламжийн нас хэлж байна. Сансар судлалын эрдэмтэд эл биет нь 5000 гаруй жилийн соёл иргэншилтэй гэсэн таамгийг дэвшүүлж байгаа аж. Тэд “Кеплер” дурангийн авсан зураг, мэдээллүүд дээр үндэслэн энэхүү байгууламжийг нарийвчлан судалж байна.

Дашрамд дурдахад, НАСА агентлагийн “Кеплер” дуран нь дэлхийтэй төстэй, амьдрал байж болохуйц гаригийг илрүүлэх зорилгоор 2009 оноос хойш судалгаа хийж байгаа юм. Тус төхөөрөмж өнгөрсөн долдугаар сард гэхэд дэлхийн ихэр гэж хэлж болохуйц “Кеплер 452b” гэх гаригийг илрүүлж байсан.

Шинжлэх ухаан, сансар судлал хөгжихийн хэрээр хүн төрөлхтөн бид сансрын уудмын нууцад бага багаар нэвтэрсээр байна. Энэхүү нээлт нь дэлхий сансар огторгуйд байгаа ганц амьдралтай гариг биш юм гэдгийг баталж өглөө. Эрдэмтэд магадгүй 2030 он гэхэд хүн төрөлхтөн харийн соёл иргэншилтэй уулзаж, тэдэнтэй гар барина хэмээн үзэж буй.

Цаг агаарын таагүй нөхцөл, байгалийн гамшиг зэрэг олон саад бэрхшээлээс ангид аргаар газар тариалан эрхлэх боломж нээгджээ. Сүүлийн үед компаниуд өндөр технологи ашиглан барилга дотор, нарны гэрэл, хөрсгүй орчинд ногоо тарих болсон байна. Тэдний нэг нь АНУ-ын АероФармс компани юм. Тус компани 20 төрлийн хүнсний ногоог барилга доторх фермд ургуулан худалдаалж байна.

Эдгээр фермд бордоог ургамлын үндсэнд шууд хүргэх тусгай тоног төхөөрөмж суурилуулснаас гадна, програм хангамжаар удирдуулсан “Led” гэрлийг нарны гэрлийн оронд ашигладаг байна. Энэ аргын үр дүнд уламжлалт аргаар тариалан эрхэлсэнтэй харьцуулахад усны хэрэглээг 95 хувиар хэмнэж байгаа юм. Мөн барилга доторх эдгээр фермд хортон шавж, мөөгөнцөр, зэрлэг ургамалтай тэмцэхийн тулд хор цацах шаардлагагүй гэнэ.

Тус компанийн эрдэмтэд удаан хугацааны ажиглалт, судалгааны дүнд ногооны амт, өнгийг сайжруулах аргууд боловсруулж байна. Ингэснээр нэг хүнсний ногооны хэд хэдэн төрлөөс хэрэглэгч хүссэнээрээ сонголт хийх боломж бүрдэж байгаа юм. Мөн барилга доторх фермд ургасан эдгээр ногоог угаалгүй хүнсэнд шууд хэрэглэх боломжтой юм байна.

Спортын хувцасны герман үйлдвэрлэгч Adidas компани Parley for the Oceans байгууллагатай хамтран далайн хог хаягдлаар хийсэн гүйлтийн гутлынхаа анхдагч загварыг харуулав. Түүнийг бүтээхэд 3D-хэвлэлийн технологийг ашигласан байна.

Цаг уурын өөрчлөлтийн асуудалд зориулагдсан гутлыг COP21 бага хурал дээр үзүүлсэн юм. Дахин боловсруулагдсан пластикийг шаахайн ул болон дээд хэсэгт нь ашигласан байна. “Бид Parley for the Oceans байгууллагын хамт экологийн цэвэр материал бүтээх, шинэ технологийг нэвтрүүлэх арга хэмжээнд орж байна” хэмээн Adidas Group-ын гүйцэтгэх зөвлөлийн гишүүн Эрик Лидтке (Eric Liedtke) мэдэгдлээ.

Гутлын загварыг хувийн захиалгаар бие хүний хэмжээнд тааруулан бэлтгэхээр шийдэх гэнэ. Үйлчлүүлэгч хүн дэлгүүрийн гүйлтийн зам дэр хэдэн минут гүйсний дараа улны хэмжээний хэв хийгдэн дараа нь 3D-принтер дээр гутлын улыг бүтээх аж.

Тоёота Мотор компаний шинэ бүтээгдэхүүн, 4 дүгээр үеийн Приус Японы зах зээл дээр худалдаанд гарч эхэллээ. Үнэ нь 2 сая 429 мянган иенээс эхэлж байгаа юм.Шинэ Приус нь 40 км 1 л бензин хэрэглэдэг ба түлшинд дээд зэргийн хэмнэлттэй машин гэдгээрээ онцлог юм. Газрын тосны үнэ сүүлийн 7 жилийн доод түвшинд хүрч баррель нь 30 ам доллар руу ороод байгаа үед 100 км–т ердөө 2.5 литер шатахуун хэрэглэдэг машиныг Тоёота компани зах зээлд нийлүүлж эхэллээ.

Тоёота Моторын хувьд хамгийн том зах зээл гэж тооцогддог АНУ-д сүүлийн үед хайбрид болон цахилгаан машины аль алиных нь эрэлт өсч байгаа гэдгийг зах зээл шинжээчид мөн онцоллоо.

Түрийвч авч явах дургүй эрхмүүдэд зориулсан нэгэн шинэ технологи бүхий бөгжийг бүтээжээ. Энэхүү бөгж нь яг л кредит карт шиг тооцоо хийж болдгоороо онцлогтой. Мөн утасны оронд ярьж болох юм. Усны хамгаалалттай, хөнгөн, зурагддаггүй гадаргуутай зэрэг олон давуу талтай энэхүү бөгжөөр тооцоо хийхэд танд ухаалаг гар утас, гарын үсэг гэх мэт илүү зүйл огт хэрэг болохгүй гэнэ.

Ижил технологиор хийгдсэн уншигч байхад л бөгжөө хүргээд тооцоогоо хийгээд байх аж.

Сербийн Ono Bikes компани классик загвартай унадаг дугуй бүтээжээ. Энэхүү унадаг дугуйны их бие нь есөн метрийн урттай, 20 кг жинтэй, зэвэрдэггүй гангаар хийгдсэн 26 болон 28 инчийн диаметр бүхий дугуйтай.

Цахилгаанаар ажилладаг боловч энгийн хөл араагаар ч ажиллуулж болох давуу талтай. Цахилгаанаар ажиллах үедээ дээд тал нь 80 км/цаг хүртэл хурдлах хүчин чадалтай аж. Одоогоор ямар үнээр худалдаанд гаргах талаар мэдээлээгүй байна.

Дэлхийн спорт загварын автомашины зах
зээлийн гол өрсөлдөг нь Италийн Ferrari болон Германы Porsche юм. Гэхдээ
Ferrari-г илүү өндөр үнэтэй басхүү хүчирхэг гэдгийг нь бүгд хүлээн зөвшөөрдөг.
Харин энэ хандлагыг 2040 он хүртэл найдвартай хадгалсан хэвээр байхын төлөө
чадах бүхнээ хийнэ гэдгээ Ferrari-ийг үйлдвэрлэгчид хэлсэн байна. Гэхдээ
сүүлийн жилүүдэд худалдан авагчид болон үйлдвэрлэгчид хурд, хүч хоёрт бус
гоёмсог хэв маяг, давтагдашгүй загварыг илүүд үзэх болсон байна. Мөн моторын
хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийн хирээр шатахуун зарцуулалт нэмэгдэн, байгаль орчинд
сөрөг нөлөөтэй болохыг зохион бүтээгч инженерүүд онцгойлон авч үзэх болжээ.
Тийм ч учраас V12 хөдөлгүүрийн хүчин чадлыг хэвээр хадгалж, гаднах дизайныг нь
өөрчлөх санал дээр Ferrari-ийн зохион бүтээгчид санал нэгджээ. Ийнхүү
Ferrari-ийг загварыг бага багаар өөрчилж, шинэчилсээр 2040 он гэхэд ийм болгох
эхний хувилбарыг гаргаад байна. Харин дараа дараагийн хувилбарыг ирэх онд
үргэлжлүүлэн гаргах бөгөөд хамгийн шилдэг гэснийг нь сонгох аж.

Манай улсад “Шинжлэх ухаан, технологи, иннова­цийн экосистем” олон улсын чуул­ган боллоо. Энэ­хүү чуулганаар шинжлэх ухаан технологи, инно­ва­цийн экосистем болон шинж­лэх ухаан техно­логийн паркийг хөгжүүлэх талаар гадны судлаач, эрдэмт­дээс туршлага суд­лах юм. Түүнчлэн тэдний гаргасан санаа, бодлыг Монголын шийдвэр гаргах, бодлого боловсруулах түвш­ний хүмүүс хэлэлцэж зорилтоо тодорхойлоход оршино. Тэгвэл мэдлэгийн эдийн засгийг бий болгож, мэдлэгийн үйлдвэрлэлд хэрхэн хурдан шилжих арга замыг тодорхойлж болох лекцийг гадны мэргэжилт­нүүд тавьж эхэллээ. Үүнээс чуул­ганд оролцогчдын анхаарлыг татаж буй нь Финландаас ирсэн “Оюу Каростеч” компанийг үүс­гэн байгуулагч, шинэ санаа дэвшүүлэгч, менежментийн зөвлөх Илкка Каккогийн тавь­сан илтгэл юм. Тэрээр чуулганд оролцох боломжгүй учир өмнө нь манай улсад ирж бизнес эрхлэгчид болон төрийн удирдлагуудтай илтгэлээ видео хэлбэрээр бэлтгэсэн байжээ. Илкка Какког тавих илтгэлээ бэлтгэж байх үед нь уулзаж ярилсанаа хүргэж байна.

–Та энэхүү чуулганд ямар сэдвээр илтгэл тавихаар бэлтгэсэн бэ?

-Миний илтгэлийн гол сэдэв нь платформ сэтгэлгээ буюу “Гурав дахь үеийн шинжлэх ухаан, технологийн паркийн хандлага” юм. Платформ сэтгэлгээ нь хуучин зүйлээс ургаж гарсан. Хуучин зүйл нь гэдэг нь пайплайн сэтгэлгээг хэлээд байгаа юм. Үүнтэй холбоотойгоор би илтгэлээ тавихаар бэлдсэн. Чуулганы үеэр миний тавьсан илтгэлийг видеогоор хүргэнэ. Учир нь би өөрийн биеэр байж амжихгүй болохоор долоо хоногийн өмнө Монголд ирж бэлтгэлээ бэлдсэн л дээ.

–Гурав дахь үеийн шинж­лэх ухаан гэдгээ тайлбарлаж болох уу?

-Энэ тун шинэ гарч ирсэн хэллэг. Финландад сүүлийн хоёр жил маш эрчим­тэй дэлгэрч байна. Шинжлэх ухаан технологийн хуучин парк гэсэн ойлголттой ямар ч холбоогүй шинэ ойлголт юм. Хуучин гурвалсан хэлхээ гэх зарчмаар явж ирсэн. Засгийн газар, шинжлэх ухааны бай­гууллага, аж үйлдвэрийн газ­рын уялдаа холбоотойгоор. Энэ зарчимд хүн төрөлхтөн бид итгэхээ больсон.

–Гол давуу тал нь юундаа байна вэ?

-Одоо Финландад хэрэгжиж буй энэ арга барил бол түлхэж бус бизнестээ татаж авах замаар үйл ажиллагаандаа шинэ санааг ашигладгаараа давуу чанартай. Гурвалсан хэлхээ нь аливаа шинэ санааг татаж авах бус доош нь дар­сан, дарангуйлсан шинжтэй байсан. Харин гурав дахь үеийн шинжлэх ухаан бол аливаа шинэ содон санааг татаж авах, туршиж үзэх тал дээрээ маш нээлттэй.

–Гурав дахь үеийн гэж яриад байгаа энэхүү технологийн паркийг бий болгоход гол анхаарах зүйл гэвэл юу байна?

-Хүмүүсийн чөлөөт ажил­лах хүчин хамгийн чухал. Тухайн хүн давхар ажил хийдэг байж болно. Ажлын байрандаа байнга суудаг бус дуудагдаж ажиллах нь илүү үр дүнтэй. Ийм байд­лаар ажиллах хэлбэр бусад орнуу­дад их дэлгэрч байна. Шаардлагатай мэр­гэжилтэн, ажилтнаа хэрэгтэй үедээ дуу­даж ажиллуулах зар­чим үйл­чил­дэг болбол нэн тохиромжтой. Гол нь мэд­лэгийн эдийн засагт суурилсан судалгаа юм шүү.

–Монголд шинжлэх ухаа­ны паркийг хөгжүүлэх, бий болгох боломж байгаа юу?

-Би танай улсад ирээд Монголын шинжлэх ухааны салбарын болон зарим улс төрийн удирдлагуудтай уулз­сан. Нэлээд зүйлийг мэдэж авсан. Ингэхдээ Монголд гурав дахь үеийн шинжлэх ухаан буюу технологийн паркийг бий болгох боломж нөхцөл байна гэж харсан.

–Ингэхийн тулд нэн түрүүн ямар алхам хийх ёстой юм бол?

-Оюутнуудтай шинэ санааг нь зохион байгуулалттайгаар гаргаж аваад. Цааш хэрхэн биежүүлэх вэ гэдэг тал дээр сайн анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Хамтран ажиллах, зохион байгуулалтад оруулах байрыг Улаанбаатар хотод бий болгох хэрэгтэй. Эхний алхам нь шүү. Жишээлбэл, ШУТИС, МУИС зэрэг сургууль байна. Эдгээрийг нэгтгэж зохион байгуулалтад оруулах нь чухал гэж хэлэх гээд байна. Энэ хүмүүсийн мэдлэгийг нэгтгэхийн тулд тохиромжтой тохилог байрыг бий болгох. Өнөөдөр дэлхий даяараа ийм хэлбэрт шилжиж байна. 2004 онд Финландад ийм төрлийн байр байгуулахад дэлхий дээр тавхан газар байсан. Харин өнөөдөр 700 орчим ийм төрлийн газартай болсон байна. Дэлхийд нэг газар суурьшин ажилладаг хүмүүс бараг байдаггүй болсон.

–Та Монголын бизнес эрх­лэгчидтэй уулзсан уу. Санаа бодлоо хуваалцсан уу?

-Өнгөрсөн шөнө Монголын гарааны компаниудын уулзал­тад суусан. Зарим хүмүүстэй уулзсан. Шинжлэх ухааны паркийг бий болгох хүсэлтэй маш олон хүн байсан. Хэдий би гадаадаас ирсэн ч эдгээр хүмүүсийг хооронд нь холбож өгөхийг хүсч байна. Хамтын ажиллагааг дэмж­сэн хүмүүсийн санал бод­лоо хоорондоо чөлөө­­тэй хуваалцах нөх­цөлийг бүрдүүлээд өгчих хэрэг­тэй. Иймийн тулд хотын удирд­лагатай хамтарч ажиллах зайлшгүй шаардлагатай бай­даг. Тиймээс Засгийн газрын санаачилгаар Улаанбаатар хотын захиргаатай хамтраад ийм төвийг бий болгох хэрэгтэй.

–Санаа бодлоо солил­цох, ажиллах орчинг бүрдүүл­чихлээ гэж бодъё. Гэтэл ирээдүйд Монголын эдийн засгийг авч явах шилдэг менежментийг гаргаж ирэх мэргэжилтнүүд хамгийн чухал биз?

-Финландын туршлагаас харахад шинжлэх ухааны мэргэжилтэн, эрдэмтдээс илүү оюутан залуус шинэ санааг гаргаж ирсэн байдаг. Оюутнууд шинэ зүйл хийх хүсэл эрмэлзэл маш өндөр байдаг. Яг үнэнийг хэлэхэд эрдэм шинжилгээний ажилтнууд үүнийг хийх сэтгэлгээ, эрмэлзэл байхгүй.

–Яагаад?

-Залуу хүн хүсэл эрмэлзэл, эрч хүчтэй байдаг нь гол онц­лог юм. Тэд цаашид гаргаж ирсэн санаагаа хөгжүүлэх нөөц бололцоо ч байдаг. Тиймээс залуусыг төвлөрүүлэх хам­гаас чухал. Финландын жишээнээс харахад шинэ сэтгэлгээ, санаа төрүүлж буй хүмүүсийн 95 хувийг оюутнууд эзэлдэг. Тэгэхээр таван хувь нь шинжлэх ухааны чиглэлийн эрдэмтэд байна гэсэн үг.

–Монголд шинжлэх ухаа­ны чиглэлийн олон бай­гуул­лага бий. Эдгээрийн орол­цоо огтхон ч хэрэггүй гэж үү?

-Шинжлэх ухааны бай­гуул­лага оролцохгүй гэсэн үг биш. Гол барьж авах хүмүүс нь оюутнууд бол цаашдаа хэрхэн тэр санааг, ямар менежментээр өргөжүүлэх, чиглүүлж авч явах хүн нь шинжлэх ухааны салбарт хүчин зүтгэж буй мэргэжилтнүүд, эрдэмтэд байх болно. Зөвхөн технологи биш. Бизнес моделын инноваци хэлээд байгаа юм. Жишээлбэл, зочид буудал байгуулах чиглэлийн нэг байгууллага байна. Энэ байгууллага нэг ч буудалгүй мөртлөө зочид буудлын менеж­ментийг хариуцдаг ком­пани. Ийм төрлийн таксины үйлчилгээг зохион байгуулдаг компани байна. Фэйсбүүк гэхэд л дэлхий дээрх хамгийн том мэдээллийн байгууллага. Гэвч өөрт нь мөн л нэг ч төгрөгийн хөрөнгө орж ирдэггүй. Энэ нь хамтран хуваалцсан эдийн засгийн нэг хэлбэр. Үүнээс харахад бизнес моделын загвар ямар. Дэлхийн нэртэй компаниуд дампуурлын ирмэг дээр байхад энэхүү арга л аварч байлаа.

–Монголын хөрсөнд шинж­­лэх ухаан, технологийн инновацийг хэрэгжүү­лэх нь эдийн засагт ашигтай үр дүн өгөх бол. Таны хувьд дэлхийн олон орон шинэ санаа дэвшүүлэх тал дээр хам­тарч ажилладаг. Тиймээс зохих зөвлөгөө өгч болох уу?

-Маш энгийн үе шатуудаар энэ ажлыг зохион байгуулж болно. Хүмүүс нарийн прог­рамм төлөвлөгөө гаргачихдаг. Хотын 20 жилийн зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг гаргачих жишээтэй. Миний хувьд энэ чиглэлээр ажиллаж шинэ санаа туршиж үзэх маш дуртай. Гол нь үр дүн тухай бүртээ нүдэнд үзэгдээд явахыг харах сайхан. Хэрвээ би танай улстай шинжлэх ухаан, технологийн инновацийн чиглэлээр хамтарч ажиллах бол эхний ээлжинд орчныг нь бүрдүүлж тусгай байрыг бий болгоно. Дараагийн ээлжинд ямар загвараар ажиллах вэ гэвэл чадварлаг платформ системийг, сэтгэлгээг нэвт­рүүлж өгнө. Ингэснээр яаж ажиллаж, ямар үр дүн гарах нь тодорхой болох юм. Товч­хондоо шинжлэх ухаан, техно­логийн парк байгуулах нь хамгийн зөв алхам. Энэ удаагийн чуулганаар ч мөн энэ асуудал гарцаагүй сөхөгдөх болно.

–Сүүлийн үед манай улс шинжлэх ухааны үндэслэл­тэй­гээр эдийн засгаа хөг­жүү­лэх нь зүйтэй хэмээн энэ салбартаа анхаарал тавих боллоо. Шинжлэх ухаан технологийн паркийг бий болгож эх орноо хөгжүү­лэхийн тулд аль салбараа түлхүү барих хэрэгтэй вэ?

-Шинжлэх ухааны тех­но­логи дээр тулгуурлаж хөгжихийг би үгүйсгэхгүй. Гэхдээ Монгол Улсад өөрийн гэсэн онцлогтой уламж­лал байна. Одоогийн хөгжиж буй шинжлэх ухаа­ны байгууллагууд байна. Ялангуяа юу байна гэхээр уламж­лалт анагаах ухаан, эмийн ургамлын судал­гаанууд байна. Мөн “Happy meat” буюу “Аз жаргалтай мах” буюу байгалийн органик махыг амьдралынхаа өдөр тутамд хэрэглэж байгаа зэрэг олон сайхан технологууд байна. Үүнтэй холбоотойгоор хүсэл мөрөөдөлтэй, хийж бүтээх эрмэлзэлтэй залуусыг зөв бодлогоор дэмжих хэрэг­тэй. Би тийм ч хөгшин хүн биш л дээ. Гэхдээ хүсэл эрмэл­зэлтэй хөгшин хүн. Хүсэл эрмэлзэлтэй байх хөдөлгөх хүчийг л гаргаж өгөх нь чухал. Үүнийг л ойлгуулахын төлөө бид хичээгээд байгаа юм. Дэлхийн хаана ч хүсэл, эрмэлзэлтэй хүмүүс л шинэ санаа сэдэж гарааны компани байгуулдаг. Мэдээж академийн хүмүүс бас энэ салбарт хамтарч ажиллах ёстой. Эдгээр хүмүүс бол компани үүсгэн байгуулагчид биш. Хувьцаа эзэмшигч, зөвлөгөө өгдөг байж болно шүү дээ.

–Бид шинжлэх ухааны эрин үед амьдарч байна. Харин бидний ирээдүй ямар байх талаар та бодож үзсэн үү. Шинжлэх ухаан ямар түвшинд очсон байх бол?

-Би хэвийн үеийн дараа­гийн үед сэтгэж байгаа хүн.

–Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Энэ нийгэмд ямар нэгэн зүйл өмнө нь байж байсан бус цоо шинээр гарч ирж байгаа эрин үе гэж ойлгож болно. Үүнийг хэвийн үеийн дараагийн үе гээд байгаа юм. Өнөөдөр шинэ нээлтүүд бүх аж үйлдвэрийг, дэлхий дахиныг өөрчлөөд хаячихлаа. Заавал нэг компанийн эзэн байх албагүйгээр өөр шугамаар бизнес хийх арга замаа олчихлоо. Ирээдүйгээ урьдчилан таамаглах аргагүй болчихлоо. Тэгэхээр би ямар нэгэн урьдчилан таамаглал хийж чадахгүй.

–Ирээдүйд бидний төсөөлөөгүй зүйл гарч ирнэ гэж үү?

-Бидний хэзээ ч таамаг­лаагүй, санаанд оромгүй нээл­түүд гарч ирж байна. Та ирээдүй ямар байхав гэж асуусан учраас би таамаглаж буйгаа л хэлэх байна. Тэр­нээс ирээдүй яг тийм болно, тийм байна гэж хэлэх боломж­гүй. Үйлдвэрлэлийн тал дээр тайлбарлахад 3D принтер байдаггүй шүү дээ. Ямар нэг дэлгүүр орох шаардлагагүйгээр гэртээ сууж байгаад гурван хэмжээст принтерээр өөрт хэрэгтэй зүйлээ хэвлээд авах хэмжээнд технологийн хөгжил оччихоод байна. Хүссэн материалаараа хийж болно. Хятадад ийм төрлийн аргаар байшин хүртэл барьчихаад байна. Энэ зөвхөн аж үйлдвэрлэлийн орчны жишээ. Өнөөдөр аж үйлдвэрлэлийн чиглэлээр Хятад тэргүүлж байлаа гэж бодоход маргааш ч юм уу Монголд технологийн хөгжил нэвтэрч дээрх бүтээгдэхүүнийг нь гэртээ гаргаад авах хэмжээ­ний болохыг ч үгүйсгэхгүй. Магадгүй энэ салбарт Хятад алдагдалд орж Монгол тэр­гүүлэгч болж болно. Интер­нэттэй холбоотой үйл ажил­лагаа байж болно. Интернэт ашиглаад аливаа нэг зүйлийг тогтвортойгоор удирдаж, үйл ажиллагаа явуулах боломж бас нээгдэж байна. Би танай улсад маш их хэмжээний машины бөглөрөөг харлаа. Хэдхэн жилийн дараа дэлхийн жолоочгүй машин нэвтэрч өөрийгөө ямар ч асуудалгүй удирдаад явах байх. Монголд ч, манай Финландад ч үйл ажиллагаа явуулдаг энерги үйлдвэрлэгч томоохон цахилгаан станцууд ирээдүйд явцгүй болно гэж бодож байгаа.

–Яагаад?

-Яагаад гэвэл тухайн нэгж байшин барилаа гэж бодъё. Тэр нь өөрийгөө цэнэглэдэг, өөрөө энергийг бий болго­чих­дог тийм л технологи нэвтэрч байна. Тэгэхээр өнөө цахилгаан станцууд хэнд ч хэрэггүй хог болж хувирна. Тиймээс дэлхийн нийтийн технологийн чиг хандлага ийм л байна. Ирээдүйгээ харж, таамаглаж чадахгүй байна. “Ирээдүй гэдэг бол ямар байсан яг тэр цагаас ирээдүй эхэлнэ. Тэгэхээр өнөөдөртөө л итгэ” гэж нэгэн эрдэмтэн хэлсэн байдаг. Энэ бол үнэн.

–Ирээдүйг хэн ч таавар­лаж чадахгүй байгаа нь технологийн хөгжилтэй холбоотойгоор хүмүүсийн чөлөөт сэтгэлгээний хурдтай холбоотой юу?

-Магадгүй таны хэлсэн нь шалтгааны 50 хувийг бүр­дүүлнэ. Гол нь бүх юм хоорон­доо холбоотой болчихсон. Өчүүхэн зүйл өөрчлөгдөхөд дэлхий даяар үр дүн нь мэд­рэгддэг, нөлөөлдөг болсон. Цунами л гэсэн үг. Тасралтгүй уялдаа хэлхээтэй болчихсонтой холбоотой. Дэлхийн бизнесийн орчин маш өргөн хүрээтэй, нэг нэгнээсээ хамааралтай болчихсон. Америкийн ах дүү нар зээл олгодог системд өчүүхэн зүйл өөрчлөлт оруулахад л дэлхий даяар зах зээлд нөлөөлөөд маш олон банк дампуурч үүдээ барьж байх жишээтэй. Ийм комплекс байдалтай болчихоор гарах үр дүнг дахин жишээ авъя л даа. Орос, Украины асуудлыг бид таамаглаж байгаагүй. Европын холбоо Оросын эсрэг хориг арга хэмжээ ава­хад ганцхан өдрийн дотор Финланд Орос руу экспортолдог экспортынхоо 30 хувийг алдчихсан. Нэг л өдөр. Үүнийг өмнө нь хэн ч таамаглаж, төсөөлж байгаагүй.

–Монгол улс орныхоо онцлогоос хамаарч шинжлэх ухаанаа хөгжүүлж дэлхийн зах зээлд гарах боломж бий юу?

-Монголын эдийн засаг тодорхой юман дээр тулгуурлаад байна. Газрын тос түүхийгээр нь экспортлох, уул уурхайн олдвороо гадагш гаргаж ашигтай ажиллаж эдийн засгаа хөгжүүлье гээд нэг талыг бариад яваад байж болохгүй. Эдийн засгаа олон талын гарцтай болгох хэрэгтэй. Уламжлалт анагаах ухаан, эмийн ургамал, нарны гэрлийг ашиглах тал дээр монголчууд санаа тавьж ажиллаж болно шүү дээ. Дэлхийн бусад орнуудтай харьцуулахад Монголын говьд хамгийн их нар тусдаг газар гэж би сонссон. Монгол, Финланд хоёр улсын хувьд байгаль, газар зүйн тогтцоороо адилхан. Өнөөдөр ихэнх улс орон хотжоод, хэт төвлөрөлт үүсчихсэн. Нэг үгээр хэлбэл байгалиасаа холдчихсон байгаа юм. Тиймээс Хөвсгөл нуурын орчимд, эсвэл тэр говьд байгальтайгаа хол­богдсон шинэ нээлт хийвэл дэлхий нийт сонирхох болно. Үүнийгээ түшиглээд эдийн засгаа хөгжүүлэх боломжтой.Мэдээж дэлхий дахинд маш олон аж үйлдвэрийн салбарт гарчихсан, амжилттай явж буй салбарт монголчууд өрсөл­дөж гарч ирнэ гэдэг тийм ч зөв арга биш. Харин түрүүн миний хэлсэн салбаруудад анхаарч ажиллавал жинхэнэ нээлт хийх боломжтой. Үүнийг дэлхий нийт сонирхоно. Тэгж л би харж байна даа.

Сибирийн хөлдүү цэвдэг, гүн хөр цас бол эртний хүн, амьтан, ургамлыг өнөө цагт хадгалан үлдээх хамгийн сайн бунхан. Эндээс эртний арслан заан, хүн, барсын олдворууд гарч ирэх нь элбэг. Өнгөрсөн сард л гэхэд Якутын Шинжлэх ухааны академи бүрэн бүтэн хадгалагдан үлдсэн эртний агуйн арслангийн хоёр зулзага олжээ. Эрт цагт эдгээр гүег эхийн халуун хэвлээс унаж, хөхөө хөхөж, амьдрал гээчтэй танилцаж байсан биз ээ. Гэвч гэнэтийн ослын улмаас хорвоод төрөөд нүдээ ч нээж амжаагүй байсан зулзагнууд цасан дор үүрд нойрсчээ. Тэднийг 12 мянган жилийн настай гэж үзэж байна. Магадгүй үүнээс ч урт настай байж болох. Эрдэмтэд жинхэнэ насыг нь тогтоохоор нарийвчилсан судалгаа хийж байгаа юм. Тэдэнд Якутын Шинжлэх ухааны академийнхан Уян, Дина гэх нэр өгчээ. Гүегүүдийг Абын дүүргийн “Уяндина” голын эрэг орчмоос олсон хэмээн академийн эрдэмтэн доктор Алберт Протопопов мэдэгдсэн байна. “Уяндина” гол нь Якутын нийслэлээс 1045 км зайд оршдог аж. Археологийн үнэт олдворууд гүн цэвдэг дор олон мянганы турш байсан ч үс, ноос, дотор эрхтэн, амны хөндий, тэр бүү хэл сахал гээд бүхий л бие нь дөнгөж өчигдөрхөн амьдарч байсан мэт маш сайн хадгалагджээ. Энэ бол агуйн арслангуудын олдворууд дотроос хамгийн бүрэн бүтэн үлдсэн томоохон олдворуудын нэг юм. Эрдэмтэд өдгөө генийн судалгаан дээр илүү ажиллаж агуйн арслангуудын тухайн үеийн хооллолт, ахуй амьдралыг судалж байна. Түүнчлэн гүегүүдийг Их Бри­танийн Гронингенийн их сур­гуульд радиокорбаны шин­жилгээ хийхээр авч явжээ.

Уян, Дина нар хорвоод мэндлээд тун удаагүй, магадгүй хоёр долоо хоног, хамгийн цаад тал нь нэг нас хүрч байсан аж. Тэдний хүйсийг хараахан тогтоогоогүй ч эмэгчин байх магадлалтай гэсэн байна.

Анх 2008, 2009 оны үед Оксфордын их сургуулийн эрдэмтэд манай дэлхий дээр тодруулбал одоогийн Их Британи, Европ, хойд Америкийн нутаг орчмоор 13 мянган жилийн тэртээ vлэмж биет арслангууд амьдарч байсан талаар тогтоож байжээ. Аварга том арслангууд нь Африкийн арслангаас дөрөвний нэг дахин том бөгөөд идэш тэжээлээ барьж авахад зориулагдсан урт мөчтэй байсан аж.

Оксфордын судалгааны багийнхан эртний арслангуудын vлдэгдлийг хойд Америкт амьдарч байсан Америкийн арслан, Орос, Аляск, Юкон болон Европын хойд хэсгээр амьдарч байсан агуйн арслан гэсэн хоёр хэсэгт хуваасан юм. Эл амьтад хүйтэн, мөсөн тундртай бүс нутагт амьдарч байсан гэх. Тэд газар нутгаа заан, хирс, бар, буга гэх зэрэг биеэр том амьтдын сvрэгтэй хуваалцаж байсан байж болох. Одоогийн арслангийн өвөг болох эдгээр нууцлаг амьтад 13 мянга орчим жилийн тэртээ бөөнөөрөө устаж үгүй болсон аж. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр, эсвэл сөргөлдөгч дайсан, хүний үйл ажиллагааны улмаас устсан байх гэсэн таамаглалыг археологийн судлаачид, эрдэмтэд дэвшүүлдэг. Тухайлбал, эртний хүмүүс хүнс, тэжээлийг нь устгаж, арслангуудыг олноор нь авласан гэж тэд vздэг байна. Харин эдгээр олдворууд эртний агуйн арслангууд яагаад устаж үгүй болсныг хэлж чадна гэжээ.

Тансаг зэрэглэлийн автомашин үйлдвэрлэгч АНУ-ын “”Bentley компани анхны SUV төрлийн “”Bentayga машиныхаа анхны загварыг танилцууллаа.

Тэд эл машинаа Холливууд дахь “Sunset Marquis” зочид буудлын цэцэрлэгт цөөн тооны хүмүүс, хэвлэлийнхэнд үзүүлсэн байна.

Энэ загвар нь 608 ширхэг үйлдвэрлэгдэж байгаагаас 75 нь Америкийн зах зээлд гарах юм. Энэхүү хамгийн хурдан гэгдэх машиныг дээдсийн хүрээний хэдхэн хүнд, давтагдашгүй загвараар гаргаж өгч байгаа юм.

Ийм ангиллын автомашинууд олон гарсан ч Bentayga нь анхны гар хийцийн “SUV” гэдгээрээ онцлог.

Арван өнгөний сонголттой Bentayga нь зөвхөн өөрт нь зориулагдаж бүтээгдсэн зургаан литрийн “W12 twin-turbo” хөдөлгүүртэй. Энэхүү 600 морины чадалтай хөдөлгүүрийн дээд хурд 300 км/цаг буюу ангилал дотроо хамгийн хурданд тооцогдож байна. Үнэ нь 287,000 ам.доллараар үнэлж байгаа аж.