Category: булангууд

Энэ үгийг Эрдмийн Их сургуулийн захирал, Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны гавьяат зүтгэлтэн Шинжлэх Ухааны доктор (ScD) профессор Ч.Зэгиймаа хэлсэн юм. Хос хэлээр ярьж болдог болохоос хос үсгээр нэг үгийг хоёр янзаар бичдэг явдал байж болохгүй. Аав абу гэж хоёр янзаар бичдэг улс байдаггүй юм аа. Хуучин бичгийг эрдэмтэн судлаачид нь аваад явдаг юм байгаа биз.

Ард түмний дунд ингэж хавтгайруулан заадгаа болих хэрэгтэй гэсэн юм. Энэ нь хүүхдүүдийн анхаарлыг хоёрдуулдаг гэсэн. Саяны Элсэлтийн ерөнхий шалгалтад монгол хэл дээр унасан хүүхдүүдийн тоо үүнийг батлах мэт. Ингээд хос бичгээс үүдэн хэлэхэд нэг юм та бүхэнд ажиглагддаг уу.Монголчууд бидэнд дандаа онц чухал биш юм чухал мэтээр хэлэлцэгддэг, бүүр түүнийг тун чухал зүйл гэж ойлгуулах гэж оролддог гэдгийг. Хүмүүс ч энэ л их чухал юм байна гээд итгэчихдэг. Үүний жишээ уйгаржин бичиг байна. Түүнийг сурахгүй юм бол монгол хүн устах юм шиг, үүнийг сурвал хөгжлийн манлайд хүрэх юм шиг сурталчилдаг. Бүүр тусгаар тогтнолын баталгаа гэцгээдэг. Яг жинхэнэдээ энэ худал үг. Баталгаа нь бидний өмнөд монгол ахан дүүс маань байна. Тэд уйгаржин бичигтэй ч тусгаар тогтнолоо хадгалаад байдаг бил үү. Тэгэхлээр энэ онц чухал зүйл ч биш байдаг л нэг бидэнд орхигдсон бичиг үсэг орчин үед техник технологийн эрин үед нэг их таарч тохироод ч байдаггүй. Бидэнд үсгээ солих зайлшгүй шаардлага ч байхгүй, заавал солино гэвэл латин нь дээр гэж үздэг олон хүн байдаг. Уйгаржин бичгийг нойр хоолгүй нүдэж байхаар үелэх системийн ганц томьёо цээжилж байвал төгсөх хүүхдэд уул нь хамаагүй дээр л дээ. Яг үүн шиг биднийг хэн нэгэн нь дандаа хэрэг багатай дэмий сул назгай байдал руу шахаж оруулах гэж оролддог нь анзаарагддаг. Хотын утаа цахилгаанаар л давын өмнө арилна, тэгвэл зөвхөн тэр цахилгааныг нь л хийхгүй тойрч давхицгаадаг гэх мэт олон зүйл харагддаг.

Байлдах, бие хамгаалах урлагийн тухай сонирхолтой номууд мэр сэр бий. Саявтархан “Таван тойргийн судар буюу Самурайн дайтан тулалдах урлаг” хэмээх тун дажгүй нэгэн номыг “Арвис паблишинг”-аас эрхлэн, Б.Батзаяагийн орчуулгаар гаргажээ. Ер нь дэлхийн улс үндэстнүүд ерөнхийдөө өөр өөрийн гэсэн онцлогуудаа шингэсэн тулааны урлагтай. Бие хамгаалах, тулааны төрлүүд хоорондоо ижил төстэй зүйлс маш их. Тэр ч мэдээж хэрэг. Хятад гэхэд шаолин, япончууд каратэ, жүдо, бразил жиү-жицү, монгол банди-зо гээд. Тэгвэл япончуудын энэ төрлийн бас нэг чухал төрөл нь самурайн дайтах урлаг юм. Энэхүү номыг бичигч Мияамото Мусаши бээр 1584-1645 оны хооронд амьдарч байсан домогт дайчин, тулаанч, гүн ухаантан бөгөөд ронин буюу эзэнд эс харьяалагдах самурай байсан байх нь. Амьдралынхаа туршид 61 тулаан хийсэн тэрээр нэг ч ялагдаагүй гэгдэн алдаршжээ. “Таван тойргийн судар” гэх энэхүү ном нь өрсөлдөгчийгөө болоод өөрийгөө хэрхэн ялан дийлэх тухай нэн чухал бүтээлүүдийн нэгд зүй ёсоор тооцогддог агаад Сүнзийн алдарт “Дайтах урлаг”-тай эн зэрэгцдэг ажээ.

Мияамото Мусашигийн үлдээсэн богино сургаалуудаас хамгийн алдартай нь түүний хамгийн сүүлчийн “Гагц өөртөө найдахуйн эрдэм” буюу хэрмэл тулааны баримтлах 21 дүрэм гэх айлтгал ажээ. Энэхүү 21 дүрэм нь өөртэйгөө, бодит байдалтай нүүр тулах тухай сургаал аж. Эдгээрт “Үл тоомсорлон өнгөрөөх зүйл энэ ертөнцөд нэгээхэн ч үгүй, Аливаад хэт итгэж найдах нь бүтэлгүйтэхийн цондон, Өнгөрсөнд харамсахгүй байх, Аливаад хоргодон гашуудахгүй байх, Хайр дурлалд зүрхгүй мэт байх нь өлзийтэй, тойрч үл чадах тул үхлээс бүү ай” гэх зэрэг болно.

Уг нь ном нь “Шороо”, “Ус”, “Гал”, “Хий”, “Огторгуй” гэх таван бүлгээс бүрдэнэ. Тэргүүн бүлэгт тулааны эрдмийн суурь үндсийг бий болгож, өөрийнхөө үүсгэсэн арга барилын ойголтыг тайлбарлах болно. Дараагийн бүлэгт оюун ухаанаа ус мэт байлгах тухай яруугаар өгүүлнэ. Ус бол ямар ч хэлбэр бүхий саванд хэлбэр даган өөрчлөгдөх шидтэй. Тиймээс ус мэт зохицохуйн тухай энэхүү бүлэгт өгүүлэх аж. Гуравдугаар буюу гал бүлэгт аливаа тулаан тэмцлийн утга учрын тухай өгүүлэх болно. Билэг оюундаа томыг харж, жижгийг тольдон бясалгах, агшин бүр шийдвэрлэх мөч болдог тухай, юу ч хормын төдийд шийдэгдэх тул билэг оюунаа хичээн шамдан суралцахуйн тухай өгүүлэх аж. Харин хий хэмээх дөрөвдүгээр бүлэгт өөрийн буй болгосон эрдмийг бус бусад төрлийн тулаануудын арга барилуудын тухай бичжээ. Тулааны бусад хэв маягуудын хувилбарууд, давуу хийгээд сул талуудын арга мэхийн тухай тайлбарлан өгүүлэх болно. Угаас бусдыг танин мэдэхгүйгээр өөрийгөө олох, ойлгох боломжгүй агаад гэрэл сүүдэр ямагт хамт байдгийн адил ямар ч эрдэмд тэрсүүд замнал заавал зэрэгцэн орших тухай тайлбарлажээ. Ерөөс эхнээсээ зөв мөр, чин шударгуу замналаар эс замнаваас хойшдоо залруулж үл чадах том гажуудлыг үүсгэдэг билээ. Тиймээс аливааг эргэцүүлэн бодох тухай өгүүлэх ажгуу. Тавдугаар бүлэг огторгуйд хоосон чанарын тухай дурдана. Эхлэл болоод төгсгөл хэмээгч хоосон чанарт үгүй ба аливааг сурахад төгсгөл үгүйн тухай, тулааны эрдэмд огторгуйн хязгааргүй адил эрх чөлөө оршин байдгийг өгүүлжээ.

Тулааны урлаг нь сэтгэл зүйн тулаан гэхэд болох ба өдөр тутмын сэтгэл зүйтэйгээ адилхан байлга гэж номложээ. Эгэл амьдрал болон дайн тулааны алинд ч хянуур, тайван, холын бодолтой байж, шийдэмгий хандах хэрэгтэй. Сэтгэл хөдлөлдөө хором ч бүү авт гэжээ.

Энэхүү алдартай судар нь хэдийгээр тулааны урлагийн тухай авч орчин цагт цэрэг арми, бизнес хувь хүний хөгжил гээд бүх л салбарынханы судалдаг судлагдахуун бүтээл болж, тэр хэрээрээ хүний амьдралд багагүй хувь нэмрийг үзүүлж, ач холбогдол нь улам бүр нэмэгдсээр байгаа аж. Ямартай ч уншаад үзээрэй.

Хараалын үг стресс тайлах хамгийн ойр, хамгийн хурдан, хамгийн сайн арга гэж эрдэмтэд үзэх болжээ. Харамсалтай нь хятад, орос, англи, франц… хэлэнд байдаг шиг хараалын үгээр монгол хэл арвин баялаг биш юм. Ямар сайндаа л бид орос хэлнээс п… гэдэг үгийг авсан байх билээ. Оросоос орж ирсэн п… нь эх орны дайны жилүүдэд үзэгдээд, сүүлд Афганий дайнаар оросын цэргүүдэд өргөнөөр хэрэглэгдсэн байна. Дайны үеийн тэр их стресс, нервээ энэ үгээр л хоромхон зуурт тайлдаг байсан бололтой. Ер нь иймэрхүү хараалын үгс дэлхийн 1, 2 дугаарын дайны жилүүдэд Орост өргөнөөр бий болжээ.

Оросын нөлөө гэж наад зах нь энэ. Өнөөдөр та бүхэн ажигласан бол бидний дунд хамгийн их стресстэй байгаа хүмүүс өдөржин п… гээд ярьчихдаг.

Тэгээд л стрессээ давж байгаа бололтой. Юм энгийнээс эхэлж ойлгогддог шүү дээ. Хараалын үгс хажууд их сонсогдвол хэлж байгаа хүнийг нь ойлго. Сэтгэл санаа нь тайван бус байна гэсэн үг. Монголчууд өнөөдөр бүтэн өдөржин гудамж талбайгаас хараалын үг сонсож байгаа. Тэгэхээр Монголын нийгмийн сэтгэл зүй ямар их бухимдалтай байгаа нь тодорхой. Харин монголчуудын зэвүүрхэл, дургүйцлийн илэрхийлэл болсон “Тосоор гоож” “Нохойн баас” гэх мэт үгсээр өнөөдрийн хүмүүсийн стресс тайлагдахгүй юм байна. Нэг л хүчгүйдээд байгаа биз дээ.

Манай өвгөд бол эдгээр үгээр зангирлаа тайлж чаддаг байж. Одоо бол бид өөр болсон. Бидний гэх юм бүгд хувьсан өөрчлөгдөж, монгол биш болцгоож байгаа. Жишээ нь эдгээр үг юм. Тосоор гоож, П… Аль үг аманд чинь ойрхон байна даа. “Тосоор гоож” гэдэг үг уурласан үед чинь орж ирэхгүй байгаа биз дээ.

Монголчуудын эрт цагаас шүтэж биширч, шимтэн уншиж ирсэн Монгол Ганжуурын 90 дүгээр ботид байдаг, Бурханы шашины онол сургаалыг үлгэр домог хэлбэрээр энгийн ойлгомжтой тайлбарласан, танин мэдүүлэх, сурган хүмүүжүүлэх гүн утга агуулгатай “Үлгэрийн далай” хэмээх хөлгөн судар бий. Анх Ширээт гүүш цорж XVI зуунд төвөд хэлнээс монгол хэлэнд орчуулсан байдаг. Тэр цагаас өнөөдрийг хүртэл энэ судрыг ном хэлбэрээр монголчууд уншсаар байна. 2017 онд гурван цувралаар уншигчдад, ялангуяа багачуудад зориулан хэвлэжээ. Уг цувралын нэгдүгээр дэвтрээс “Очир нэрт охин” хэмээх сургаалт үлгэрийг ярьж өгье.

Бурхан багш Ширавасун хотод сууж, шавь нартаа ном номлож байхад ийм нэгэн явдал болжээ. Гэгээн Ялгуугч хааны хатан амаржиж гоо бус охин төрүүлжээ. Охинд Очир хэмээн нэр хайрласан байна. Охиноо хаан хатан хоёр хүний нүднээс ангид өсгөжээ. Нас бие хүрэх үед нь нэгэн гуйлгачин хөвгүүнд ихээхэн эд агуурс таслан өгч, муухай зүстэй охиноо эхнэр болгож өгөхөд хөвгүүн зөвшөөрчээ. Хөвгүүнд ноён хэргэм өгч “Миний охиныг түмний нүдэнд бүү харуул. Гэрээсээ гарахдаа түүнийг цоожилж байгаарай” гэж захижээ.

Хүргэн нь хадам аавынхаа захиас ёсоор амьдарч байтал хааны түшмэлүүд эхнэрээ дагуулан ирж хамтдаа баяр цэнгэл хийх болов. Гэтэл өнөөх түшмэлийг ганцаар ирсэнд сэжиглэн “Танай эхнэр үзээрийн царайтай, эсвэл маш гоо төгс нэгэн байх. Зүсийг нь үзүүл” гэхэд түшмэл зөвшөөрсөнгүй. Ингээд түшмэд өнөө түшмэл буюу хааны хүргэнд нойрсуулах тан өгч унтуулаад түлхүүрийг нь авч гэр рүү нь зүглэв.

Яг энэ үед Очир гүнж Бурханаас аврал эржээ. Очир гүнж өөрийн муухайд гутарч, бусдын сайханд атаархалгүй, үргэлж ариун сайхан сэтгэл үүсгэсэн учир адууны дэл шиг үс нь торгомсог болж, ширүүн арьс нь толийж, зүс царай нь ертөнцөд адилтгашгүй үзэсгэлэн гоо болж хувирав гэнэ. Түүнийг харсан түшмэд алмайрч, нойрсуулах тангаас сэрсэн нөхөр нь хүрч ирээд хосгүй сайхан эхнэрээ үзээд хязгааргүй их баярлажээ.

Ийм явдал болсон учир бүгд Бурхан багш дээр очиж Очир гүнж яагаад муухай зүстэй төрснийг асуухад “Урьд нэгэн айл охинтой байж. Гуйлгачин хоол гуйж ирэхэд өнгө зүсээр нь доромжилж, юу ч өгөлгүй хөөж явуулжээ. Гэвч охин гуйлгачинтай муухай харьцсандаа гэмшин гуйлгачныг олж очиж уучлал гуйгаад хоол ундаар дайлжээ. Тэр цагаас хойш охин, эцгийнхээ хамтаар ядарч зүдэрсэн хүмүүст чадлынхаа хэрээр хоол унд өгч туслах болжээ” гэв. Бурхан багш “Тэр охин, эцэг хоёр бол хаан, Очир охин та хоёр билээ. Гэм нүгэлээ наминчилсныхаа ачаар охин энэ насандаа үзэсгэлэн гоо болж, ядарч туйлдсан хүмүүст тусалсныхаа үрээр хаан та энэ насандаа эд агуурстай, дээд сайн язгууртай болон төржээ” хэмээгээд “Тиймийн тул хэн хүн бусдыг басамжлан доромжлохыг тэвчиж, бусдад тусалж явтугай” хэмээн сургав.