Category: булангууд

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Сансарт кино студи байгуулна

Space Entertainment Enterprise (SEE) компани 2024 оны эцэс гэхэд сансрын теле-кино студи байгуулах төлөвлөгөөнийхөө талаар зарлажээ. The Hollywood Reporter сэтгүүлийн мэдээлснээр кино студийг SEE-1 гэж нэрлэх аж.

SEE-1 нь Axiom Station баазтай холбогдох тусгай модуль байх аж. Энэ баазыг 2024 онд хөөргөхөөр төлөвлөж байгаа бөгөөд энэ нь сансрын анхны арилжааны станц болох юм байна. Модуль дотор кино, бүтээх студи, тоглох болон спортод зориулсан талбай байгуулахаар төлөвлөжээ. Харин станцын бусад модулиудад сансрын жуулчин хүлээн авах зэрэг арилжааны төслүүдийг хэрэгжүүлэх юм байна.

Сансрын киностудийг дэлхийн өнцөг булан бүрийн уран бүтээлч ашиглаж болох гэнэ. Энд бичил жингүйдлийн нөхцөлд кино бүтээх, шууд дамжуулах, турүилт хийх, туршилтынхаа үр дүнг үзүүлэх боломжтой болох аж.

Space Entertainment Enterprise компанийг Оросын REN-TV телевизийг ээжтэйгээ хамт үүсгэн байгуулж байсан Дмитрий Лесневский болон Елена Лесневская нар байгуулжээ. SEE-1 модулийг хөөргөхийн тулд Лесневскийн гэр бүл хөрөнгө цуглуулахаар төлөвлөж байгаа аж. Бүх ажил төлөвлөгөөний дагуу явбал хоёр жилийн дараа гэхэд л студийг ашиглах боломжтой болох гэнэ. Тэд мөн сансарт зарим зураг авалтыг нь хийх, Том Круз гол дүрийг нь бүтээх киноны продюсерээр ажиллаж байгаа юм.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ цаг-үе

Зуун жилийн дараа ч гэлээ утгаа алдахгүй хөшөө босгоосой

Их хотыг барилга байшин чимнэ, бас зам харгуй, гэрэл чимэглэл, гүүр далан сүр нэмж өнгө өгдөг. За тэгээд улсын нийслэл аваас хаа нэгтээ утга төгөлдөр ямар нэгэн хөшөө, дурсгал сүндэрлэж байх нь аль ч улсын жишиг буй за. Бид яахаараа дутна гэж.

Манайд төвд, орос, энэтхэг, куба, турк гээд хаа холын хүмүүст зориулсан хөшөө байдгийг мэдэх үү. Одоо энэ хуучнаар Пионерын ордон гэж нэрлэдэг байсан барилгын өмнө буй ягаавтар өнгөтэй хөшөөг хэнд зориулж босгосныг залуу үеийнхнээс асуугаарай. Бараг л хэлж мэдэхгүй дээ. В.Лениний залуу төрхийг харуулсан дэлхийд бараг ганцаараа гэхээр хөшөө юм шүү дээ.

Цагтаа хүүхэд болгон мэддэг байсан уг эрхмийн үнэлэмж зуун жил өнгөрөөгүй байхад түүхийн хуудаснаас арчигдаж буйн жишээ. Иймэрхүү утга, агуулга нь хэдхэн жилийн аясыг даалгүй хүмүүний ой санамжаас ховхрох жамтай хөшөө дурсгал хотод олон байна аа. Тэгвэл Хотгойдын шадар ван Чингүнжавт зориулсан хөшөөг хар даа. “Төр, үр хоёр минь мөнх оршиг” хэмээх сэтгэл огшоосон ишлэлтэй, хэдэн зуун өнгөрсөн ч түмэн олондоо хүндэтгэх гавьяатай агуу баатрын утга уянга төгөлдөр уг хөшөөг харах тусам бахархдаг.

Ийм л бүтээлүүд олон байгаасай.

Д.Бат-Эрдэнэ

Categories
ардын-цолтон булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Дашням: Ер нь монгол хүнээс багахаан юм үлдээд байгаа байж ч магадгүй

Ардын багш Л.Дашнямтай ярилцлаа.

-Ардын багш цол хүртсэнд тань баяр хүргэе. Шагнал хүртсэн мөчөөсөө хуваалцаач?

-Ардын багш гэдэг гайхамшигтай сайхан цол. Би багш нэрэндээ их дуртай. Одоогоос 61 жилийн өмнө Эдийн засгийн дээд сургуулийн багш болохоор нөгөө алдарт алтан Москваг нь зорьж байжээ. Төгсөж ирээд багш болсонгүй. Өөр чиглэлээр ажиллаад 15-16 жил явчихаж. Тэгээд 1983 оноос хувь заяаныхаа дуудлагаар багшийн ажилдаа орсон. Одоо эргээд харахад 39 жил болчихсон байна. Энэ хооронд олон сургуульд янз бүрийн хэлбэрээр л багшилж дээ. Диплом дээр нь гарын үсгээ зурсан оюутан, магистр, доктор бараг 6000 -аад хүн болсон байх шүү. Боловсролын салбарт хувийн хэвшлийн сургалтыг үүсгэлцсэн хүний нэг юм даа, би. Тэр бүхнийг л Төрөөс үнэллээ гэж ойлгож байна. Багш хүний ажил ямар дуусах биш дээ. Өөрийгөө дуустал л ажиллана. Монголын ирээдүйг үүрэлцэж яваа болохоор ачаа маань хүнд ч урамтай, сайхан байдаг юм. Шагнал аваад зогсож байхдаа “Төр минь миний хийж бүтээснийг мөн ч өндөр үнэлж байна даа” л гэж бодож зогссон.

-Ер нь шинжлэх ухааныг улс удирдахад яагаад ашиглахгүй байна вэ. Аж ахуйн ажил, утаа, түгжрэл зэргийг эрдэмтдээр шийдүүлбэл зохилтой бус уу?

-Ер нь шинжлэх ухаан нарийндаа амьдралтай тийм ч их ойрхон “эд” биш шүү. Чухамдаа ойрхон хэсгээс нь л ашигладаг, ашигладаг ч биш, тус дэмийг нь л авдаг юм. Ач тусыг нь авах арга ухаанаа бид муу олж байна. Харамсалтай нь, бидний хажууханд зарим нэг нь өөрийгөө шинжлэх ухаанаас том гэж бодоод явж байх шиг байна. Яг үнэндээ нийгмийг, ялангуяа өөрийн нийгмийн үндэс суурь, учир ухааныг нарийн олж, шинжлэх ухаанаа удирдахуйн ухаан болгож чадахгүй л байгаад байна л даа. Ний нуугүй хэлэхэд, бид өнөөдрөөрөө л амьдраад байна. Уг нь маргаашаа жаахан ч гэсэн хардаг болох хэрэгтэй юм. Тэнд л шинжлэх ухаан бүр ч их хэрэгтэй. “Суурь судалгааг ойлгосон Төр буурь суудаг” гэдэг нэг үгийг би хэлдэг. Утаа зэргийг бол ухаанаар биш аргаар, арчаагаараа дийлж болно шүү дээ. Утааны ард байгаа бэлэнчлэлийг л харахгүй байна.

-Монголын сэхээтнүүд өнөөдөр юу хийж байна, төр засаг сэхээтнээ яагаад анхаарахаа больчихсон юм бэ?

-Чанга хэлбэл бидэнд сэхээтэн дутагдаад байна. Сэхээтэн гэдэг чинь сэхээрсэн хүн, нийгмийн хүн байдаг. Улс орныхоо төлөө чин зүтгэлийг гаргаж, холын бодлоо яруу тод харуулж байгаа сэхээтнүүд үгүйлэгддэж байна. Тэгэхээр сэхээтний ажил, сэхээтэн өөрөө харагдахгүй байна. Арчаа муутайхан тийшээ л байна. Төрийн хувьд бол нийгмийнхээ оюуны чадавхыг тоохоо, хэрэглэхээ болиод удаж байгаа шүү дээ. Монголд хамгийн моодны юм улс төр л байгаа. Оюуны чадавхаа сул зогсуулсан нийгэм яаж хөгждөгийг харуулж л байна л даа. Харин сэхээтэн гудамжинд гарч байгаа нь бол тэр нь Төрийн гэхээсээ илүү сэхээтний өөрийнх нь ажил шүү.

-Дарга сайдууд дандаа чадамжгүй хүнээр төрөө дүүргэсэн горыг та юу гэж харж байна. Дандаа өөрийгөө магтуулсан, долдойдсон хүнээр яам агентлагууд нь дүүрчихсэн, ажил хийдэг, шударга хүмүүсийг холдуулсан гэж ярих болж?

-Гор нь бидний өнөөдрийн байж байгаа царай. Та нар сайн ажиглаж, ямар нэг дүгнэлт хийж байгаа бол нийгмийн маань тодорхой нэг хэсэг нь өөрийгөө дөвийлгөх, гадна холынхныг дуурайх, дагаж давхих л ажил хийж байна шүү дээ. Сонгогдоно гэдэг нэг юм гол зорилго,зорилт болсон. Сонгогдоод яах гээд байна гэхээр бараг л мөнгө олох л гэж хариулдаг болсон нь худлаа биш. Таны хэлдгээр чадамжгүй хүмүүс биднийг удирдаад байгаа бол бид сонгож чадахгүй байна, эсвэл сонгуулахгүй байна. Ер нь сүүлчийнх л байх. Тэгээд хаана чадвар султай дарга байна, тэнд авлигын үндэс бий болж байна. Даргын юмуу шийдвэр гаргагчийн царайг “дэвсгэртээр” хардаг болоод хэвшиж байна. Тэгэхээр тийм даргаа дууссан цагт л бид авлигын ард гарна. Сав муу юмаар дүүрсэн бол түүнийг асгаж байж л саваа цэвэрлэж авна. Одоо бид тийм л юмтай ноцолдоод огт нэг дуусгаж чадахгүй байх шиг байна. Уг нь цаашаа явмаар байна л даа. Бид юу болохгүй байгааг олж харж чадаж байгаа хэрнээ засаж залруулж чадахгүй байгаа юм. Ус хол урссан бололтой. Гэвч усыг тээрэмд зүтгүүлдэг ухаан хүмүүнд байдаг даа.

-Ер нь монголчууд ямар хүмүүс юм бэ. Ажлыг яагаад хар ажил гээд байдаг юм. Нөгөө боолууд байшин барьдаг гэдгээс л эхтэй юү?

-Одоо бол монгол хүнийг “түүхэн” монгол хүнтэй жиших юмуу, зүйрлэхийн аргагүй болсон. Ер нь монгол хүнээс багахаан юм үлдээд байгаа байж ч магадгүй. Ажил хийдэг хүнгүй, нэхдэг, бэлэн юм шаарддаг хүн олон болж. Гол нь төр нь хүнээ ийм болгосноо олж харахгүй, ухаарахгүй байгаад учир байгаа юм. Хүн чинь ний нуугүй ярихад чичүүлж байж л юм хийдэг амьтан шүү дээ. Одоо бол ташуур ч алга, жолоо ч алга. Би л лав энэ олон ажил голсон, бэлэнчлэгчдийг хараад “Өө эд чинь монгол хүмүүс байна” гэж хөөршөөж, олигтой үг хэлж чадахгүй.

-Яагаад бид юу ч бүтээж чадахгүй байна вэ, ер нь юм бүтээж чадах улс уу?

-Чадахгүйдээ, мэдэхгүйдээ биш хүсэхгүйдээ байна. Буруу бодол, ухааралтай болсон байна. Хөрсөн дээрээ буухгүй хүнийг, бусдыг дуурайж байна. Бодлого алга. Өөрсдөө юм хийж, бүтээж байж л улс орноо хөгжүүлж,сайхан амьдарна.

-Юмыг өнгөрөөж сур гэж хөгшид их хэлдэг байсан даа?

-Тэр бол тайван цагийн үг. Одоо цагийн хөл маш түргэн болсон. Өнгөрөөх юм, өнгөрөөхгүй юмаа маш түргэн ялгах шаардлагатай цаг ирсэн. Юутай ч юманд бодолтой хандах хэрэгтэй гэдгийг ойлгох нь чухал. Ер нь аливаа зүйлд хүлээцтэй, тайван, ултай хандах сайхан л даа. Юманд түргэдэж болохгүй гэдэг унаган монгол ухаан. Түүнийг л хөгшид, ахмадууд сургаж хэлдэг байсан. Муу юм хэвшдэг. Хэвшихээрээ танигдахаа больдог. Түүнийг бодох, яаж өнгөөрөөхөө ухаарах хэрэгтэй.

-Талын хүний зан авир бидэнд үлдсэн үү, хонзон авах гэж хүмүүс их гүйлдээд байгаагийн учир юунд байна?

-Бид бол дандаа ч талын хүмүүс биш ээ. Яагаад талынхнаар жишээ болгодог гэвэл сэтгэлгээний хэв загвар нь илүү ултай, тайван байдаг гэдэг. Хач авах гэдэг эртний монгол үг хариу авахаас лавшраад бүр өшөө авах тийш утга салаалсан юмсанж. Гэтэл мөн тэр л үг явсаар хариу авах, хариу өгөх санаа нь ач тийшээ явж сайхан үг болж хөгжсөн гэдэг. Хорлонтой, өс боддог биш ач боддог л байхсан. Хорон бодолтой хүн олширно гэдэг хүн болоод нийгэм эвдэрч л байна гэсэн үг. Манайд эвдэрхий юм ер нь их болж байгаа даа. Одоо жаахан хүн рүүгээ хандахгүй бол оройтох гээд л байна шүү.

-Хүний дор орохгүй гэж л тэмцэлддэг болж дээ?

-Хүний дор орохгүй гэдэг бодол өөрөө муу юм биш. Тэр чинь хичээ, өөрийгөө хөгжүүл гэсэн санаа. Хүнд нэрнээс эрхэм зүйл байхгүй. Тийм учраас монголчууд “нэр хугарахаар яс хугар” гэж ярьдаг шүү дээ. Нэр хэзээ бүтэн үлддэг вэ гэвэл юм бүтээж хийж байж л бүтэн үлдээнэ. Хийх юм хүнд түм бум бий. Хийх хийх ажлаа л зөв олох хэрэгтэй. Хийсэн шиг хийх хэрэгтэй. Тэр л дутаад байна.

-Хүмүүс их л уур уцаартай байдаг болж. Юундаа тэр вэ?

-Одоо бол эд юмтай хүнийг баян гэдэг болсон. Юмтай хүн яагаад ч юм харам, юманд голцуу уур уцаартай ханддаг. Манай хөгшчүүл түүнийг “эдийн хорлон” гэдэг дээ. Уг нь монголчууд эдтэй хүнийг адаг баянд оруулдаг: Эрдэм номтой хүн их баян, үр хүүхэдтэй хүн дунд баян. Эддээ эзэн болж чадахгүй хүн ч бишгүй л байна даа. Өөртөө эзэн болж чадсан хүн л эддээ эзэн байдаг даа. Тэр хүн эх орондоо ч эзэн байна. Одоо хүний хүн, тэр тусмаа өөртөө эзэн болоогүй хүн олон байна. Залуу хүн олон байгаадаа тэр биш шүү. Харин ч залуу хүн бол өөртөө эзэн болохыг хичээдэг хүн. Эзэн болох юмныхаа дэсийг л зөв олох хэрэгтэй.

-Улс орон яавал хөгжих юм бэ. Өнөөгийн нийгэм яагаад ийм болчихов оо?

-Бид бүгдээрээ ажилсаг, өөртөө, аав ээж, ах дүү нартаа, хань ижил, хамаатан садан, гол нь хүнд хайртай болсон цагт улс орон маань хөгжинө. Хамгийн гол нь хийж, бүтээх нь чухал.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Сионийн мэргэдийн протокол”

Ийм ном 2016 онд орчуулагч Н.Сомагийн орчуулгаар хэвлэгдсэн юм. Тэрээр номыг орос хэлнээс орчуулжээ. Уг номыг үнэн бас худал гэсэн маргаан дэлхий нийтэд байдаг гэнэ. Энэ нь яг ийм боловсруулсан мөрийн хөтөлбөр байдаг гэж хэсэг нь үздэг бөгөөд зарим нь зүгээр зохиол гэцгээдэг аж. Аль нь ч байсан уг ном их сонирхолтой та нэг уншаад үзэхэд гэмгүй. 1897 онд Сионистуудын анхдугаар конгресс дээр Т.Герцлийн танилцуулсан иллюминати нарын он удаан жилээр болвсруулсан жихэнэ төлөвлөгөө юм гэж орчуулагч өмнөтгөл дээрээ бичжээ. Еврейн нийгэмлэгүүд номыг Оросын нууц албаныхны зохиосон хуурамч үндэслэлгүй зүйл гэж нотлохыг оролддог байна. Гэхдээ бүх дэлхийг эзлэх гэсэн еврейчүүдийн төлөвлөгөө ганц энэ номоор тогтдоггүй гэж бүх дэлхийгээрээ үздэг аж. Номд юуны тухай өгүүлсэн байдаг вэ. Тэнд өгүүлэхдээ дэлхий ертөнцийн дэг жаягийг устган хөл толгойгүй болгож хүний нийгмийн тэр дундаа европ тив дэх орнуудын амьдралыг там болгох. Ард түмнүүд нь аргаа бараад өөрсдийн удирдлагын цаана байгаа соинистууд буюу ерейчүүдэд хандах болно. Тэгсэн цагт бид дэлхийн эзэн болно, дэлхийн эзэн болоод улс орныг ингэж авч явна гэсэн сургаал мөрийн хөтөлбөр юм. Тэд еврей биш хүнийг гой гэж нэрлэсэн бөгөөд гойнууд ямар ч сэтгэх чадваргүй, юмны нарийн учрыг олох ухаан заяагаагүй, зүгээр л юм бүтээж байдаг хүмүүс гэж үзсэн байна. Нэг ёсондоо адгуус шиг гэж үзээд тэднийг яаж замбараагүй болгох вэ гэдгийг заасан. Хүчтэний талд хууль эрх зүй үйлчилнэ, эрх чөлөө бол санаа төдий, харин баримт бус.Засаг баригч өөр намыг нухчин дарахын тулд намдаа ард олны хүчийг татахын тулд бий болгосон өгөөш. Ард олонд өөрийгөө удирдах боломж гаргаж өгөнгүүт завхрал самууралд живдэг, өөр зуураа өрсөлдөн улс орноо үнс чандруу л болгодог. Хүн сүргийн аливаа шийдэл нь тохиолдлын, эсвэл зориудын үүсгэсэн олонхоос хамаардаг. Удирдагч хоёр нүүртэй байх ёстой, цагаан цайлган шударга журамт зан бол улс төрд бол нүгэл хилэнц юм, улстөрч хэрхэвч ийм байж болохгүй.Хүн сүрэг бол сохор балай,хүн сүрэгт зориулсан үйл ажиллагааг төлөвлөхдөө тогтворгүй, тэнцвэргүй, хуншгүй, хударгагүй гэх чанарыг нь тооцох хэрэгтэй. Тэд өөрсдийн амьдралын нөхцөл байдал, өөрсдийгөө хүндлэх чадваргүй, сохор, ухааны жолоодлогогүй, тал тал тийшээ далжганаж хэрэгт дурлан соохолздог,тэдний дундаас тодорсон хүн сүргийн гишүүн төлөөлөгчид хэдий суут ухаантай байсан ч улс төрийг ойлгодоггүй.Улсаа мөхөөх гэж л тэдний толгойд гардаг.Улс төрийг бага наснаас нь бэлтгэсэн нэгэн л улс төрийн үгнүүдээс бүтсэн үгийг ойлгодог. Тэднийг өөрсдөөр нь удирдагчыг нь сонгуул. Гой нарын угсаа залгамжилсан засгийг устга, тэд л зөвхөн өөрсдийн мэдэх улс орныг удирдах нарийн аргыг өөрийн үр хүүхэд, хамаатан садандаа зааж чаддаг, язгууртан хөрөнгийн эздийг гой нараар нь устгуул, тэд ажилчдынхаа орох оромж идэх хоолны төлөө санаа зовинож чаддаг.Засгийг хурдан ойрхон солигдуул, ард олны төлөөлөгч халагдаж солигдож байдаг нь гой нарыг бидний санаа зорилгод тушааж ирсэн билээ.Гой нар бидний үнэмшүүлсэн бүгдийг сэтгэл хөдлөлгүйгээр хүлээн авч, ажиглаж турших чадваргүй. Дарвинизм, марксизм, ницшегийн үзлийг хардаа.Парламент бол бурааны газар, цөс нь хөөрсөн сэтгүүлчид, цадиггүй шооч зохиолчид засаг захиргааны алба руу өдөр тутам ноцно. Бүх байгууллагуудыг мөхөлд хүргэж ухаан жолоогоо алдсан хүн сүргийн ниргэлт бүх зүйлийг орвонгоор нь эргүүлнэ.Гачигдал ба түүнээс үүдэх жөтөөрхөг үзэн ядалтаар бид хүн сүргийг хөдөлгөж, бидний замд хөндөлсөгчдийг тэдний гараар арчин хаядаг. Энэ бүхний эцэст бид дэлхийн удирдагч болно, хаантай болно, хаан боловсролтой ухаалаг нэгэн байх бөгөөд үүнийг бидний мэргэдийн дундаас Давидын үр удмаас сонгоно. Тэр шунал хүсэл ялангуяа шунал тачаалын мэдэлд байх ёсгүй, өөрийн зан чанарын нэг ч талаар, амьтны зөн совиндоо өөрийн ухааныг ноёлуулах ёсгүй. Гэх мэтчлэн бичжээ. Та бүхэн уншаад энэ бүгд өнгөрсөн зуунд бараг биелсээр өнөөдрийг хүрснийг мэднэ.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Нийт усны ганц хувь нь цэвэр ус шүү дээ

Гэр хорооллын айл өрхүүд ундны цэвэр усаа урьдын адил мөнгө төлж авдаг болж. Цар тахлаас шалтгаалан хэсэг хугацаанд цэвэр усыг үнэгүй өгч байсан даа. Өмнө нь нэг литр ус нэг төгрөг байсан бол сая нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлээд литр тутамдаа хоёр төгрөг болжээ. Харин зуслангийн хавиар нэг литр усыг 4.5 төгрөгөөр борлуулах журам гарчээ. Усны үнэ ийн нэмэгдсэн тухай мэдээлэл цацагдсаны дараа хүмүүс усны үнийг ингэж нэмдэг нь буруу, хар ус гэхэд үнэтэй байна гэх маягийн сэтгэгдлүүд олон харагдлаа. Ундны ус гэдэг өнгө, үнэргүй шингэн бодис бол хүн төрөлхтний хамгийн өргөн хэрэглээний зүйл. Гэтэл хамгийн хямдхан байсаар байгаа усыг ердөө хоёрхон төгрөгөөр авахдаа чухам яагаад уурлаад байгаа учрыг эс олсон юм. Бяцхан

тоо бодож үзье л дээ. Нэг хайрцаг чүдэнз 200 төгрөг. Дотроо 50 гаруй ширхэг л байгаа байх. Гэтэл ганц хайрцаг чүдэнз авах мөнгөөр 100 литр ус авна. Таван тонны зөөвөрлөх машинаар ус авлаа гэж бодоход 5000 литр усыг 10 000 төгрөгөөр л авах нь. Гэтэл яг үнэндээ 10 000 төгрөг гэдэг бол дундаж ресторанд ороод суухад ердөө ганц лонх шар айрагны л мөнгө шүү дээ.

Дэлхий нийтээрээ ундны цэвэр усны хангамжид санаа зовниод хэдийнэ эхэлчихсэн. Зарим томоохон хотууд хүртэл цэвэр усыг иргэддээ тодорхой хязгаартайгаар өгдөг болж байна. Далайн усыг цэвэршүүлэх олон, олон оролдлогууд хийгдсээр байна. Эхнээсээ амжилттай болж байгаа технологиуд бий болсон авч хэрэглээг бүрэн дүүрэн хангах яагаа ч үгүй бололтой. Харин бид цэвэр усыг ёстой утгаар нь гамгүй хэрэглэсээр. Бараг л орсон газар болгоны ариун цэврийн өрөөний ус зүгээр л сул гоожиж байдаг. Крантыг нь нээгээд орхичихсон байх нь энүүхэнд. Мөн авто угаалгын газар бол бүр тоймгүй. Нэг машин угаахад хэдэн литр цэвэр ус зарцуулаад байгаа юм бүү мэд. Уг нь авто угаалгын газар, ариун цэврийн өрөөний суултуурын усанд саарал ус буюу дахин боловсруулсан ус хэрэглэж эхлэх цаг аль хэдийнэ болчихсон. Гэсэн ч хувь хувьсгалын аль нь ч энэ тал дээр аниргүй суусаар. Дэлхий дээр байгаа нийт усны 97 хувь нь далай тэнгисийн, хоёр хувь нь хойд урд мөсөн далайн, үлдсэн ганцхан хувь нь ундны цэвэр ус байдаг юм шүү дээ. Арай л бага байгаа биз. Тиймээс ундны цэвэр усаа боломж боломжоороо хэмнэж байвал ямар вэ…

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Мэдисон нутгийн гүүрнүүд

Уянгын… сэтгэл хөдлөм бас уярам… мөнхийн хайрын тухай үлгэр”, “Хүн бүрийн сэтгэл зүрхийг хайлуулмаар… бүр хамгийн зөрүүд циникүүдийг хүртэл уяраамаар, сэтгэл шаналгасан түүх. Гэхдээ бодит амьдралын сэдвийг хөндсөн учраас үйл явдал нь тун ойлгомжтой”, “Энэ бол хайрын тухай өгүүлдэг жирийн нэгэн зохиол биш. Хүч тэнхээ, мэргэн ухаан бас итгэлийн талаар яруу уран, утга төгөлдөр өгүүлнэ”, “Нулимс мэт төгс бүтээл”.

Энэхүү алдартай бүтээлийг энэ мэтээр дүгнэсэн хэдэн арван сэтгэгдэл бий. Одоо ч ар араасаа хөвөрсөөр байдаг. “Мэдисон нутгийн гүүрнүүд” нэртэй уг номонд хайрын сэтгэлийн их хүч, хүндэтгэл, санагалзах сэтгэлийн талаар өгүүлдэг. Роберт Жеймс Уоллерийн уг номыг орчуулагч О.Анударь орчуулж, “Монсудар”-аас эрхлэн гаргажээ. Номын зохиогч богино өгүүллэг, эссэ төрлөөр бичдэг байснаа 1992 онд “Мэдисон нутгийн гүүрнүүд” гэх энэхүү романаа бичжээ. Дэлхий даяар 60 сая орчим хувь борлогдсон амжилтаараа өнгөрсөн зууны хамгийн амжилттай номнуудын нэгэнд тооцогдох болсон байна. Мэдээж орчин цагт сайн муу зохиол бүтээлийг уншигчид асуудалгүй ялгадаг болсон. Тэгэхээр 60 сая борлогдсон гэхээр маргаангүй ер бусын зохиол мөн байх нь. Уг романаар 1995 онд нэрт жүжигчин Клинт Ийствүүд, Мэри Стрип нар гол дүрийг нь бүтээсэн ижил нэрт кино бүтээгдсэн юм. Уншигч та магадгүй киног нь үзсэн байх. Үзээгүй бол үзээрэй. Бас номыг нь заавал уншихыг зөвлөе.

1960-аад онд Айова мужийн Мэдисон дүүргийн нэгэн эдлэн газарт зохиолын үйл явдал өрнөдөг. Гэрлэж, хоёр хүүхдийн ээж болсон Франческа болон гэрэл зурагчин, ганц бие эр Кинкейд хоёрын хайр сэтгэлийн тухай энэ номонд өгүүлэх болно. “Na­tional Geographic” сэтгүүлийн захиалгаар өвөрмөц, битүү хийц бүхий гүүрнүүдийн зургийг авах ажлаар Кинкейд эл газарт хэд хоног саатна. Халуун нар төөнөсөн тэр өдөр Кинкейд нэгэн гүүр хүрэх замыг асуухаар Франческа бүсгүйн гэрийн гадаад хэсэгт саатах бөгөөд тэд анхны харцаар хоёр биедээ татагдан, бүсгүй ч зам заахаар зурагчин залуугийн машинд сууснаар үйл явдал өрнөж эхэлнэ. Энэ үетэй давхцаад Франческагийн гэр бүлийнхэн мужийнхаа хөдөө аж ахуйн үзэсгэлэн яармаг орохоор эзгүй байж таардаг. Хэдийгээр нас нь 40 нэлээн гарцгаасан тэдний хайр сэтгэлийнх нь холбоо хэдхэн өдөр үргэлжлэх авч хэзээ ч бие биенээ мартаагүй, харин ч алс холоос ч гэсэн нэгнийгээ үгүйлэн хайрласаар насыг барна. Гэлээ ч Франческа гэр бүл, үр хүүхдээсээ яваагүй, Кинкейд ч бүсгүйгээ зөвхөн хайрласан. Бас хэн хэнээсээ урваагүй. Бас тэр хоёрын учрал хэн хэнийх нь амьдралыг үүрд өөрчилсөн.

“Мэдисон нутгийн гүүрнүүд” зохиол ер бусын энгийн хэрнээ хүн гэдэг амьтанд хамгийн хүчтэйгээр мэдрэгддэг, шархлуулж, бас эдгээж чаддаг хайр сэтгэлийн тухай гайхамшигтайгаар гаргаж чадсан юм. Номын өмнөх үгэнд ингэж бичсэн байх юм. “Хайрын тухай хоёр талаас нь харуулна. Нэг талаас эр эм хоёрын бие биедээ тэмүүлэх романтик хайр, нөгөө талаас гэр бүл эцэг эх, үр хүүхдийн хоорондын хайр. Аль аль нь туйлын хүчтэй, хоорондоо зөрчилдөөнтэй”. Уг зохиолыг уншихад яг л энэ дүгнэлтэд хүрнэ. Яг таг хэзээ ч ийм зүйл тохиолдохгүй гэж бардам итгэлтэй байсан хүнд ч яг энэ зохиолд гардаг үйл явдал шиг зүйл учрахыг үгүйсгэх ямар ч аргагүй. Магадгүй “Мэдисон нутгийн гүүрнүүд” зохиолын үйл явдал дэлхий дээр хэдэн арваараа тохиолддог байхыг ч үгүйсгэх газаргүй. Амьдрал баян, элдэв хувь зохиолоор дүүрэн. Хэн ч, хэзээ хормын дараах ирээдүйгээ харж чадахгүй шүү дээ.

“Үнэт эрдэнэс мэт ном. Үд дунд гэрийнхээ гадна цэцэрлэгт амарч суух зуураа уншаад дуусгачих тийм зохиол. Гэхдээ битгий тэгээрэй. Сайн дарс шимж буй мэт хуудас бүрийнх нь амтыг мэдрээрэй. Хуучны хэв маягтай энэхүү хайрын түүх таны оюун санаа, зүрх сэтгэлийг булаачихаад буцааж өгөхгүй л болов уу”… Toledo Blade.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Философийн анхны түүх

“Эрдэм гэгээрэл” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргасан Лаэртын Диогений “Философийн анхны түүх” хэмээх ном өнгөрсөн онд хэвлэгдэн уншигчдын хүртээл болсон юм. Энэ номыг онцлохгүй байхын аргагүй. Учир нь өрнө дахины философийн охь дээж бүтээлийн нэг хэмээн энэ бүтээлийг үздэг. “Философийн анхны түүх” номын зохиогч Диогений амьдарч байсан цаг үе яг таг тодорхой биш ч гэлээ нийтийн он тооллын II-III зууны орчимд гэж таамагладаг. Мөн энэхүү бүтээл нь эрт үед бичигдсэн философийн түүхийн цор ганц бүтээл гэгддэг ажээ. Нийт арван бүлгээс бүрдэх “Философийн анхны түүх” номонд долоон мэргэнээс эхлээд эртний Грекийн суут сэтгэгчдийн амьдрал, сургаж байсан сургааль номлолын талаар тун тодорхой өгүүлсэн болно. Түүх соёлын үнэ цэнэтэй уг номыг судалгааны томоохон бүтээл гэж хүлээн зөвшөөрдөг бөгөөд хэн нэгэнд нь тал засаагүй, тун тогтуун өгүүлэмжтэй. Нөгөө талаас энэ ном нь дан ганц эртний Грекийн философийн түүхээс гадна тухайн үеийн хүмүүсийн аж амьдрал, ахуйг тал бүрээс нь гаргаж бичсэн нь нэн сонирхолтой болгожээ. Хэрэв Диоген энэ номыг бүтээгээгүй бол эртний 80 гаран сод ухаантны зохиол бүтээл, үзэл номлол өвлөгдөн ирэхгүй ч байсныг үгүйсгэхгүй.

Бид нийтлэг байдлаар Аристотел, Платон гээд цөөн хэдэн философичдийг л “сайн таньдаг”. Тэгвэл энэ гайхалтай бүтээлд тэр бүр нэр нь дуулдаад байдаггүй ч оюун ухааны сор болсон олон философичдийг багтаасан нь уншихад үнэхээр сонирхолтой. Жишээ нь, Феофраст. Тэрээр Фаний гэх ухаантанд сурган хүмүүжүүлэх тухай бичсэн захидалдаа “Сэтгэлд нийцсэн сонсогч олно гэхэд бэрхтэй. Юм уншихад хичээл зүтгэл хэрэгтэй. Уншихгүй бол залуу насны сэргэг ухаанаа дэмий үрэхийн нэмэр” гэсэн бол “Жолоогүй морь, ухаангүй үгнээс ч илүү итгэлтэй. Цаг хугацаа бол төлж болох хамгийн өндөр төлбөр юм. Таашаал цэнгэл бол өнгөцхөн. Хүн амьдрал гэдгийг амтлаад л буцдаг тул алдар нэрийн хойноос үхэн хатан тэмцэх хэрэггүй” гэж сургаж байв.

Троадын Ликон нь бидэнд төдийлөн танил бус философич. Уг нь тэрээр философийн ертөнцөд тод мөртэй нэгэн. Тэрээр цагтаа сурч боловсорч чадаагүй хүмүүст “Харуусал гомдлоо хөлгүй цэнгэл дунд хүчгүй мөрөөдлөөр урсган живүүлдэг” гэж хэлдэг байж. Карфагены Эрилл хэмээх философич байж. Тэрээр хүний туйлын зорилгыг эрдэм мэдлэг мөн гэж тодорхойлсноос гадна алив бүхнийг шинжлэх ухаантай харьцуулан дүйцүүлж аж төрөх учиртай хэмээн сургаж байжээ. Туйлын ба туслах зорилго нь ялгаатай ба туслах зорилгод хүн бүр тэмүүлэх боломжтой. Харин туйлын зорилгод гагц мэргэн ухаантан тэмүүлнэ. Эрилл гэх энэ хүний бичсэн номууд нь тун товч хэрнээ ер бусын тодорхой, асар гүн агуулга бүхий аж.

Пифагор. Энэ нэрийг харин хүн бүр гарцаагүй мэднэ. Тэрээр хүний түүхэнд төрсөн нэн хурц од байсан билээ. Тэрээр сургаал номлолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн болгонтой нөхөрлөсөн юм. Хүүхдээ хэрхэн сайн хүмүүжүүлэх вэ гэх асуултанд “Шударга сайн хууль журамтай тийм л газар хамгаас эрхэм” гэж хариулж. Пифагор, галыг хутгаар сийчиж болохгүй, жинлүүр дээгүүр алхаж болохгүй, амьтны зүрх бүү ид, хүнд ачааг өргөхөд биш буулгахад тусла, ороо хурааж занш, таарсан болгонтой гар барьж бүү мэндэл, харь газар одохдоо эргэж бүү хар гэх зэргээр сургаж байлаа. Эдгээр нь ямар утгатай вэ. Галыг хутгаар сийчихгүй гэдэг нь уур хилэнгээ барьж сурах, жинлүүр дээгүүр бүү алх гэдэг нь тэгш эрх, шударга ёсыг хүндлэх тухай, амьтны зүрх бүү ид гэдэг нь зовлон шаналалд автахгүй байх, харь газар одохдоо эргэж бүү хар гэдэг нь амьдралаас хагацахын цагт битгий харамс, сэтгэл бүү хоргод гэх утгатай сургаалиуд ажээ.

“Философийн анхны түүх” философийг сонирхдог хэн бүхний ширээний ном болохуйц үнэхээр чансаатай ном юм. Уншаад үзвэл илүү олон гайхамшигт зүйлсийг уншиж, нүд нээгдэх билээ.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

XIX зууны үеийн шашны хөгжмийн зэмсэг “Чөмгөн ганлин”

Хүний яс, мөнгө, мяндас, даавуу, будаг бүхий 34х6 см хэмжээтэй, 450 гр жинтэй 19 дүгээр зууны сүүл үеийн ганлин Баянхонгор аймгийн Түүх, угсаатны зүйн музейд хадгалагдаж байна.

Шашин номын хуралд хэнгэрэг, цан, үхэр бүрээний хамт үлээж, орчлон ертөнцийн мөнх бус, үхэл хагацал ирэхийг дурдан сануулах нэг зүйлийн хөгжмийн зэмсгийг ганлин бүрээ хэмээн нэрлэдэг. 18 настай эмэгтэйн хүний дунд чөмгөөр хийдэг хэмээн ам дамжин яригддаг дээрх хөгжмийн зэмсгийг чөмгөн ганлин гэнэ.

Чөмгөн ганлин нь 19 дүгээр зууны үеийн шашны хөгжмийн зэмсэг ба заримдаа гандан гэж нэрлэх нь бий. Дээр үед хүрээ, хийдүүд шашны элдэв зан үйлийн үед дун бүрээ, бишгүүр, матар гандан, их бүрээ, хэнгэрэг, цан, хонх, дамар, сэлнэн зэрэг төвөд, самгарди нэршилтэй үлээвэр болон цохилуур хөгжмийн зэмсгийг ашигладаг байжээ.

Дээрх хөгжмийн зэмсгийн ихэнх нь буддын шашны ёслол, зан үйлтэй холбогдож Төвдөөс орж ирсэн түүхтэй. Цордон бүрээ, дамар, хэнгэрэг, мөн балар (бишгүүр) зэргийг хослуулан үлээдэг ёстой. Эдгээр нь үлээвэр, цохивор хөгжмийн зэмсгийн төрөл юм. Урт бүрээг хэдэн хүн дамнан явж тоглодог бол дуударам, том жижиг цан, сэлнэн, дэншиг, гандан, дун зэрэг цохивор, үлээвэр хөгжмийн зэмсгийг өдөр тутмын хурал номын үед өргөн хэрэглэдэг байна.

Categories
булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал шинжлэх-ухаан-технологи

М.Батаа: Бурханы шашин монголчуудын эв нэгдэл, ёс зүй, соёл, сэтгэл зүйд том үүрэг гүйцэтгэж байна

ШУА-ийн Философийн хүрээлэнгийн Шашин судлалын салбарын эрхлэгч, доктор М.Батаатай ярилцлаа. Тэрээр шашин судлалаар гадаадад боловсрол эзэмшсэн цөөн судлаачийн нэг юм.

-Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээсний түүхэн өдрийг саяхан бид тэмдэглэлээ. Энэ том үйл явдал бол бурханы шашинтай салшгүй холбоотой. Тиймээс тантай бурханы шашны талаар голлож ярилцахыг хүсч байна. Гэхдээ өмнө нь шашны урсгалууд манайд хэрхэн дэлгэрч байгааг товч сонирхмоор байна?

-Дэлхий дээр 200 гаруй улс үндэстний найман тэрбум орчим хүн байна. Эдгээр хүн төрөлхтнөөс олон жилийн түүхтэй итгэл үнэмшлээ дагадаг үндэстэн байна, сүүлд шинээр шашин шүтлэгээ өөрчлөөд дагадаг болсон нь ч байна. Дэлхийн хүн амын 85 хувь нь ямар нэгэн шашин шүтдэг гэсэн тоон судалгаа байдаг. Харин үлдсэн 15 хувь нь шашин шүтдэггүй, эс бөгөөс аттист буюу бурхан тэнгэр байдаггүй гэж үздэг нэг хэсэг байна гэсэн үг. Үүнээс хамгийн олон дагагчтай шашин бол Христийн шашин. Хамгийн багадаа 2.5-2.6 тэрбум хүн шүтдэг. Исламын шашныг мөн л хоёр тэрбум орчим хүн шүтдэг байх жишээний. Хиндү буюу энэтхэг шашныг 1.2 сая хүн шүтэж байгаа бол бурханы шашны талаарх судалгаанууд өөр, өөр хэлдэг боловч дунджаар 500-600 сая хүн шүтдэг гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр шашныг зонхилох шашин гэж хэлээд байгаа юм. Хүн яагаад шашин шүтдэг юм, шашин шүтэхийн ач холбогдол, утга учир юу болохыг шашин судлалын шинжлэх ухаан судалдаг. Энэ олон шашны социологийг, гүн ухааныг, түүхийг, анторопологийг, сүүлийн үеийн шинэ хандлага болох улс төр, эдийн засгийг судалдаг чиг хандлагууд шашин судлалын шинжлэх ухаан дотор байдаг. Үүгээр мэргэшсэн хүнийг шашин судлаач гэж байгаа юм. Миний хувьд 20 гаруй жилийн өмнөөс АНУ-д шашин судлалын чиглэлээр мэргэшиж ажиллаж ирлээ.

Шашин судлалын хувьд дэлхий дээр ийм байдаг гэдгийг бид социализмын 70 жилд маш дутуу судалсан үндэстэн. Учир нь социалист үзэл баримтлал шашингүйн үзэлтэй шүү дээ. Марксист онолоор бүтээгч эзэн гэж байхгүй гэж үздэг, түүнийг 70 жил манайд номлочихсон.

Үүнээс өмнөх 450 орчим жилийн хугацаанд Монголд бурханы шашин дотроо Түвдийн бурханы шашны гэлүгба буюу шар малгайтны шашныг дагаж мөрдөж эхэлсэн. 1578 онд зургадугаар Далай лам Содномжамц Түмэдийн Алтан хаан, Халхын Алтай хааны урилгаар Өмнөд Монгол, Халхад ирж шашин номыг дэлгэрүүлсэн түүхтэй. Түүнээс хойш 450 жил энэ шашнаа шүтээд явж байсан үндэстэн социализмын 70 жилд орохдоо хэлмэгдүүлэлтээр хамаг юмаа устгуулсан. Лам нар, сүм хийдээ, бурхан шүтээн, тахил, ном судраа, үнэт зүйл, соёлоо устгалаа. Ингээд 1990 онтой золгож Монгол Улс ардчилсан улс болж, бие дааж, хүний эрхийг дээдэлж, бүх юм нь сэргээд ирсэн. Үүнтэй зэрэгцээд уламжлалт шашин нь ч сэргэсэн. Нөгөө талаас ардчилсан улс учраас гадны шашны томоохон байгууллагууд бодлогоор номлогчдоо явуулж монголчуудыг өөрийнхөө шашинд оруулж эхэлсэн. Ийм үзэгдэл 32 жил явж байна.

Одоо эргээд харахаар хүн амын тодорхой хувь нь христийн шашин, исламын шашин, бурханы шашин шүтдэг төлөөллүүд бий болчихлоо. Бүр шинэ үеийн шашин шүтдэггүй залуусын төлөөлөл ч байна. Шинэ шашны хөдөлгөөн, түүнийг дагаж байгаа хүмүүсийн байгууллага, сүм хийд, цуглаанууд ч байх жишээтэй. Эндээс ямар сонин дүр зураг гарч байна вэ гэхээр сүүлийн 30 жил Монгол Улс дахь шашны харилцаа маш сул зохицуулалттай явжээ.

-1993 онд батлагдсан Төр, сүм хийдийн харилцааны хуулиар л явж байгаа шүү дээ?

-30 жилийн өмнөх энэ хуулиар өнөөдрийн шашны харилцааг зохицуулах боломжгүй болсон гэсэн үг. Тийм биз. Шинэчлэгдэх, өөрчлөгдөх ёстой. Эрх зүйн зохицуулалт үр нөлөөтэй байх ёстой. Нөгөө талаас шашны байгууллагуудын үйл ажиллагаа орчин үеийн иргэний нийгмийн оролцоон дээр давамгайлсан ил тод, буцаад ард түмэнд тайлагнадаг шашны байгууллага гэж байхгүй байна. Энэ нь тэдний үйл ажиллагаа хоцрогдож байна гэсэн үг. Ямар бодлого үйл ажиллагаа явуулдаг, хаанаас ямар санхүүжилтийн эх үүсвэр авдаг, үйл ажиллагаа болон санхүүгийн тайлангаа ил байлгадаг эсэх, нийгэмд тустай ажлуудад санхүүжилтээ зарцуулдаг гэсэн тайлантай шашны байгууллага байхгүй гэж болохоор байгаа юм. Тийм ч учраас төрийн байгууллага, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд Монгол Улс дахь шашны төлөв байдлын судалгаа хийх болохоор бүх мэдээлэл нь зөрдөг. Нийтдээ ийм замбараагүй байдал үүсчихээд байгаа нь нууц биш.

-Шашин гэдэг хүний үзэл санаатай холбоотой болохоор эмзэг асуудал. Шашны үүрэг чухам яг юу юм бэ?

-Маш чухал асуулт. Ер нь шашин хүнд болоод нийгэмд ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ гэдгийг эхэлж хэлэх ёстой. Шинжлэх ухааны үүднээс судлаад үзэхээр хэд, хэдэн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Манайхан шиг монгол хэл, монгол нүүдэлчдийн соёл, буддын шашин давамгайлсан хүн ам цөөтэй улс үндэстэнд ялангуяа шашны эерэг нөлөө ихээхэн байдаг. Нэгдүгээрт, бурханы шашин олонхийн эв нэгдлийг хангаж байна. Үзэл бодол, шашин шүтлэг, соёл, хэл, түүх нэгдмэл шинжтэй зүйлийн гол цөм нь бурханы шашин болж байдаг.

Эв нэгдлээс гадна өнөөдрийн амьдарч байгаа нийгэмд шашны бас нэг өвөрмөц үүрэг нь монгол соёл иргэншлийг хэдэн мянган жил өвлүүлж ирсэн том хүчин зүйл нь шашинтай холбоотой. Сар шинийн баяр, аав ээжийгээ хүндэтгэх, хүүхэд төрөхөд нэр авах, бие биендээ туслах соёлын үнэт зүйлсийг тээгч нь уламжлалт бурханы шашин. Дэлхийд алдартай Занабазарын бүтээлүүд гэхэд шашинтай л холбоотой. Нас эцэслэхэд шашны зан үйл явж л байдаг. Энэ бол соёлын үр нөлөө үзүүлж байна гэсэн үг.

Өнөөгийн орчин үеийн нийгэмд шашны үүргийг тодотгосон шинэ ойлголт бол ёс зүй. Хувь хүний ёс зүй гэхээс гадна иргэний нийгмийн ёс зүй шашинтай холбоотой байдаг. Аль ч шашинд ихэвчлэн худлаа ярьж болохгүй, хулгай хийж болохгүй, байгаль дэлхийгээ бузарлаж болохгүй, нэгнээ хуурч болохгүй, хэт их шуналтай байж болохгүй, өөрийнхөө эрх ашгийн төлөө бусдыг золиослож болохгүй гэх мэт суурь сургааль номлол, үзэл баримтлал нь бас байдаг.

Эдгээр чухал үүргүүдээс гадна сүүлийн үед шинжлэх ухаантай холбоотой үр нөлөөлөл ч бий болж байна. Тэр нь уламжлалт бурханы шашин сэтгэл зүй хоёрын холбоо. Жишээ нь, эм, химийн бодис уухгүйгээр бясалгал хийж стрессийг багасгаж байна. Амьсгалын дасгал буюу төвлөрөл хийж байж депрессээ арилгаж байна. Сэтгэл санаа амар амгалан болж, биеийн дархлаа дээрдэж байгааг шинжлэх ухаан баталчихсан. Нейросайнс буюу тархи судлал үүнийг батлаад байна. Тэр битгий хэл эмэгтэйчүүд дэглэм барихгүйгээр, химийн бодис хэрэглэхгүйгээр турдаг арга бясалгалд байгааг нейросайнс баталчихлаа шүү дээ.

-Манай бурханы шашныхан дотроо зөрчилддөг болоод нэлээд хугацаа өнгөрч байна. Шинжлэх ухааны хөгжил талаас энэ нь хэр зөв юм бэ?

-Харамсалтай нь өнөөдрийн бурханы шашин маань заримдаа дотроо эсрэг тэсрэг байр суурьтай, нэгдсэн бодлогогүй, алсыг харсан зорилго зорилтгүй, бурханы шашны соёл хөгжлийнхөө хамтарч юм хийж чадахгүй асуудал гарч ирээд байна. Гэхдээ үүнийг нийгмийг цочроосон хүнд асуудал гэж харахгүй байгаа. Нийгмийн эволюци явагдаж л байгаа бол аливаа зүйлд шинэчлэл өөрчлөлт хэрэгтэй болдог. Аливаа зүйл хувирч өөрлөгдөж сайжрах ёстой. Судлаачийн хувиар энэ бол явагдах ёстой үйл явц гэж хэлнэ.

Үүнд Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр хэрэгжиж байгаа хууль тогтоомжийн хүрээнд төр шууд оролцож болохгүй асуудал. Учир нь Монгол Улс Үндсэн хуулиасаа эхлээд төр, шашин хоёр тусдаа гээд зааглачихсан. Түүнийг нь зохицуулж байгаа хууль ч байгаа. Харин хоёр талд гараад байгаа улс харилцан нүүр тулж ярилцаад Монголын бурханы шашин соёлын эрх ашгийн төлөө ийм өөрчлөлтийг хийе, ингэж хурал цуглаанаа хийе гэж яриад шийдэх ёстой асуудал. Өнөөдрийн төр бодлогынхоо хүрээнд үүнийг зохицуулалтаар дэмжих ёстой. Манайд ганцхан эрх ашиг бий. Тэр нь Монгол Улсын үндэсний эрх ашиг. Үүн дээр нэг хүний, нэг хэсэг хүний эрх ашиг яригдах ёсгүй.

-Гэтэл лам нараас эхлээд зулын гол болно гэх яриа гарах боллоо. Шашны том зүтгэлтнүүдийн энэ үйлдлийн үр дагавар сайнгүй болов уу гэх эмзэглэл байна?

-Түүнийг мэдээгээр харсан. Ялангуяа энэ мэдэгдэл нийгмийн сүлжээнд газар аваад яваад байх шиг байна. 3.4 сая хүн амтай, 1.5 сая хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, цөөхөн мөртлөө байгалийн баялаг ихтэй, мал хөдөө аж ахуй хөгжих бүрэн боломжтой, хүн амын 70 хувь нь 35 хүртэлх насны залуучуудтай Монголд лам хүн битгий хэл энгийн хүн зулын гол болчих шалтаг шалтгаан, далим харагдахгүй байна.

Ардчилалгүй маш олон газар оронд шашин битгий хэл хүний эрхийн ноцтой зөрчилтэй байна. Маш олон улсад идэх хоол, уух усгүй, өмсөх хувцасгүй ядуу зүдүү амьдарч байгаа хүмүүс байна.

Монгол шиг жинхэнэ утгаараа бие даасан, тусгаар тогтносон, ардчилсан, хүний эрхийг дээдэлсэн, хүмүүнлэг, хөгжлийн чиг баримжаатай улс оронд төрчихөөд асуудал болохгүй байна гэвэл амьдралаас уйдсан хүний үг. Нөгөө талаар тийм агуулга ярьж байгаа хүмүүс нэг зүйлийг анхаарах ёстой. Тэр хүмүүсийн үг үйлдэл ямар олонд хүнд хүрэх вэ. Түүнээс ямар сөрөг үр дагавар гарахыг хариуцлагатай бодох хэрэгтэй. Тэр хүний шавь нар, учиргүй итгэдэг хүн байх юм бол “Яана аа багш зулын гол боллоо, би ч больё”, “Энэ чинь мундаг лам юм гэнэ лээ. Болохгүй байгаа бол зулын гол болдог юм байна, бусад нь ч больё” гээд уриалаад унавал яана. Ер нь ард түмэн гэдэг үймэх, сандрах үедээ маш амархан сандардаг. Хүн гэдэг байгалийн, нийгмийн амьтныхаа хувьд бие биедээ маш хурдан сөргөөр нөлөөлж чаддаг.

-Шарын шашин монголчуудын түүхэнд томоохон үүрэг гүйцэтгэж ирсэн. Өнөөдөр ч хүнд цаг үед монголчуудыг үзэл санааны хувьд нэгтгэж байгаа нь бурханы шашин л байна шүү дээ?

-Дэлхийн зонхилох шашнууд өөр, өөр газар оронд өөр, өөр соёл иргэншилтэй, хэл түүхтэй улсуудын дунд хөгжихдөө тодорхой хэмжээгээр өөрчлөгддөг. Энэтхэгээс эхлэлтэй бурханы шашин 2000-аад жилийн өмнө Төв Азиар торгоны зам дамжаад нүүдэлчдийн нутаг дэвсгэрт ирж танигдаж байсан хязгаарлагдмал эх сурвалжийн мэдээ мэдээллүүд байдаг.

Харин юу үнэн бэ гэхээр Их Монгол гүрэн, ялангуяа Чингисийн дараагийн үеийн Юань гүрэнд Энэтхэгээс гаралтай бурханы шашин Түвдээр дамжсан Гаржүдба сажава урсгалыг авч дэлгэрүүлж байсан баримтууд нэлээд байгаа. Энэ бол их сонин. Энэ урсгалыг нэлээд чинээлэг язгууртан хүмүүс шүтэж байсан гэдэг. Энэ бол түүх.

Юань гүрэн чадалтай бяртай, бусдыг өмнөө сөхрүүлж байсан тэр үеийн хамгийн хүчирхэг гүрэн байсан. Гэтэл XV, XVI зуунаас эхлээд монголчуудын бага хаадын үе, хоорондын хагарал бутрал гараад ирэхтэй зэрэгцээд үүнийг зогсоох, эв нэгдлийг сэргээх зүйл Энэтхэгээс Төвдөөр дамжсан Богд Зонховын үүсгэн байгуулсан гэлүгба буюу шар малгайтны шашин монголчуудыг нэгтгэж чадсан.

Энэ бол Монголд эгзэгтэй үе байсан. Хятад хэл, ханз бичгийг аваагүй, Хятадын бурханы шашныг аваагүй, хятад хоол унд, хувцас хунарыг ч аваагүй. Харин Түвдийн бурханы шашныг авч өөриймшүүлж чадсан үндэстэн бол Монгол. Тэр үеийн Өмнөд Монгол, халх, баруун монголчууд хатуу зогсч чадсан. Энэ нөхцөл байдлыг харахаар тухайн үедээ уламжлалт бурханы шашин том үүрэг гүйцэтгэж байжээ.

Сүүлд гарсан Өндөр гэгээн Занабазар, Галдан бошигт нарын зөрчил бол улс төрийн асуудал. Аль нь Манжид дагаар орох вэ, орохгүй байх вэ гэдэг асуудал байсан. Энэ бол шашны зөрчил биш. Тэр битгий хэл Өндөр гэгээн, Галдан бошигт хоёр нэг багшийн шавь нар байсан. Ийм үед монголчуудын эв нэгдэл, ялангуяа Мин улсын үеийн Хятадын соёл иргэншлийн нөлөөнд автахгүй байх, дараа нь Чин буюу Манж гүрний үеийн соёл иргэншлийн нөлөөнд автахгүй байхад бурханы шашин томоохон эерэг сайн үүрэг гүйцэтгэж байсан гэж хэлж болно.

-Шарын шашин мунхруулагч, завхарлаа, туйлдлаа гэх хүмүүс гарах болсон. Тэдний зөв үү?

-Ингэж ярьж, хэлж, бичиж байгаа хүмүүсийн ихэнх нь социализмын үед марксист үзэл суртлаар хүмүүжсэн байдаг. Яах вэ, шүүмжлэх юмнууд байна. Уламжлалт бурханы шашинд анхаарах, засах, хоцрогдсон юм бий.

Гэхдээ энэ чинь хэдэн зуун жил бидний соёл, түүх, сэтгэлгээний нэг хэсэг аль хэдийнэ болчихож. Монгол хүнийг хятад, орос хүнээс ялгаж байгаа том ялгаа энэ байна. Нөгөө талдаа бас нэг том геополитикийн хүчин зүйл байна гэж судлаач хүний хувьд хардаг. Энэ нь манай урд талд 1.4 тэрбум хүнтэй Хятадын соёл иргэншил байна. Хятад бол том гүрэн. Зөвхөн том гүрэн гэдгээс гадна тэр соёл иргэншлийн нөлөө гэдэг асар хүчтэй. Аливаа улс үндэстэн хүчирхэг болох тусмаа бүх бодлого чиглэлээ хүчтэй байлгахыг хүсдэг. Энгийнээр хэлэхэд бүх “фронтоор” байлдахад бэлэн болдог. Тийм учраас өнөөдрийн БНХАУ-ын шашны талаар баримталж байгаа бодлогыг хар л даа. Маш их мөнгө хаяж байна, маш их олон улсын хурал зохиож, маш олон хүнээр, улс үндэстнээр өөрийнхөө бодлогыг хүлээн зөвшөөрүүлж байна.

Манай хойно 150 сая хүн амтай, үнэн алдартны буюу христийн шашны гурван урсгалын нэг ортодокс хэлбэрийг өөриймшүүлээд авсан үндэстэн байна.

Мөн баруун талд Баян-Өлгийгөөс цааш Төв Азийн таван стан улсуудаас эхлэлтэй исламын шашинтай 2.4 орчим орчим тэрбум хүн амтай исламын соёл иргэншил байна. Гэтэл тэдний дунд 3.4 сая хүн амтай, хаана ч давтагдашгүй бурханы шашинтай, гадны шашны нөлөө, зан үйл, гүн ухаан, итгэл үнэмшилд амархан автагдахгүй дархлаа болоод үлдчихсэн үндэстэн Монгол байна шүү дээ. Ингээд харахаар монголчууд бас азтай, сонин хувь тохиолтой үндэстэн. Тэр дотроо Буриад, Халимаг, Тува, Шинжаан Уйгарт байгаа баруун монголчуудын үр удам, өвөрлөгчид байгаа монголчууд, зүүн Монгол барга, цахар гээд үзэхээр нийтдээ 10 гаруй сая монголчууд байна. Тэр 10 гаруй сая дотроос зөвхөн 3.4 сая нь бие даасан тусгаар улс. Бусад зургаа, долоон сая нь биднийг хамгаалж байна. Ийм байхад зулын гол хэн болохыг хүсэх вэ.

-Богд Жавзандамбыг төр барих үед “Богд Жавзандамбын шашин” гэж тухайн үед эхлүүлэх санаачилга гарч байсан гэдэг. Тэр шашин нь ямар онцлогтой, цаад мөн чанар нь ямар шашин байсан юм бэ?

-Жононба Өндөр Гэгээнийг тодруулахад Жонон дарамтын хувилгаан гэдгээр тодруулж байсан байдаг. Нэг ёсондоо бие махбодоор биш, хуучин шашин уламжлалаар өндөр гэгээний өмнөх дүрийг Жонон дарам гэдэг хүн байжээ. Тэр хүн Түвдэд болон Энэтхэгт олон хувилсан дүртэй байсан. Түвдийн бурханы шашин дотроо гэлүгба урсгалын нэг хэсэг. Зарим сургаал номлол, зохиол тайлбарын хувьд л өөр. Гүн ухаан, суралцахуйн ухаан зэргийн тайлбарт жононгийн урсгал гэж гарч байсан төдий. Түүнээс биш айхавтар ялгаагүй.

-X Богдыг тодруулах асуудал багагүй хугацаанд яригдаж байна.

-Чингисийн удмын Өндөр гэгээн Занабазараас эхлээд I Богд гэж тодроод эхний хоёр Богд Жавзандамба хутагт монгол хүн байсан. 3-9 хүртэлх нь төвд хүн байсан. Энэ бол тухайн үеийн Манжийн бодлого шүү дээ. Богд Жавзандамба хутагт 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-нд Монгол Улсыг Манжаас тусгаарлаж өөрийн Засгийн газрыг байгуулж байсан. Түвд хүн гэхэд Монгол орны төлөө цохилох зүрхтэй хүн байжээ. Гэвч 1924 оны тавдугаар сард учир битүүлгээр нас барсан. Богдыг дөнгөж нас барсны дараахан Бүгд найрамдах улс буюу хойноос зохиогчтой Үндсэн хуулийг Монголд хүчээр оруулж ирсэн байдаг. Ер нь жижигхэн Монголын хувь заяаг том хөршүүд өмнөөс нь шийдэх юм их байсан шүү дээ, түүхэнд. Ингээд 1990 он гарлаа. Монголын нийт хүн амын 70 гаруй хувь нь шашин шүтлэгтэй гэж үздэг судалгаа байна. Үүний 60 гаруй хувь нь бурханы шашинтай гэж үздэг. Нэгэнт л хүн амын олонхид уламжлалт шашин зонхилох байр суурийг эзэлж итгэл үнэмшил төрүүлж байгаа учраас сүсэгтэн олон дараагийнхаа Богдыг тодруулж залмаар байна гэсэн хүсэлт гаргадаг. Энэ нь бие даасан тусгаар улсын дотоод хэрэг. Хэн нэгэн хүн гадны нөлөөгөөр хийдэг ажил биш. Монголчууд өөрсдөө хийх ёстой чухал ажил.

Богдын X дүрийн асуудал яригдаад удлаа, хэзээ тодрох юм бол, Монголын бурханы шашны тэргүүн хэзээ залагдах юм бол гэж асуусан хүмүүс судлаач бидэн дээр ч ирдэг. Монгол Улс тусгаар тогтносон бие даасан улс юм бол, зонхилох бурханы шашныг хүн амыг олонх нь шүтэж биширдэг юм бол өөрийнхөө шашны тэргүүнийг тодруулж гаргах нь тухайн улсын дотоодын хэрэг байхаас гадна тухайн улсын сүсэгтэн олон сүм хийдийн үйл ажиллагаа. Монголчууд хүлээсэн хэвээрээ байна. 2016 онд Дээрхийн гэгээнтэн 14 дүгээр Далай лам Монголд айлчлахдаа X Богдыг тодруулсан гээд нийтэд зарлачихсан. Зарим нь тийм хүүхэд байгаа юм байна гээд хэвлэл мэдээллээр ч гарсан. Олон нийт тэр үнэн юм уу, мөн бол хэзээ X Богд болгох вэ.

Ер нь Монголын бурханы шашинд өөрчлөлт шинэчлэлт хийх, нэгдмэл байх, алсын хараатай байх, монголчуудын эв нэгдлийг илэрхийлэх гэдэг утгаараа X Богд тодроод хийгдэх ёстой ажил байх. Хэрэв X Богдыг залаад шашны тэргүүнээр тавих юм бол түүний дор хутагт хувилгаад, хамба нар, гэвш лхаарамба, эрдэм номтой лам нар, хөдөө орон нутгийн хурлын хэргэмтэн, удирдлагууд сүсэгтэн олон бүгд нэгдэх ёстой. Ингэж нэгдэж чадах юм бол маш том хүч. Дээрээс нь нэгтгэхдээ Монгол төрийн бодлогын хүрээнд улсынхаа хөгжил цэцэглэлтэд хүн амын ёс зүй, амар амгалан байдал, эв нэгдэлд тустайгаар шашны байгууллагууд нэгдэж үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай.

Categories
булангууд их-уншсан мэдээ туслах-ангилал шинжлэх-ухаан-технологи

​Буд гаригийг маргааш өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой

Буд гаргийн зүүн элонгац: Буд гаригийг маргааш өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой болно.

Нэгдүгээр сарын 7-нд Буд гариг нь нарнаас хамгийн их 19.2 градусын зүүн холдох өнцгөөр харагдах үед маш сайн ажиглах боломжтой. Хамгийн тохиромжтой цаг нь оройн тэнгэрт баруун зүгт хэвтээ хавтгай буюу тэнгэрийн хаяанаас дээш нарнаас хамгийн их холдох буюу нар жаргасны дараахан тэнгэрийн баруун хаяанд бага градусын өндөрт ажиглагдах аж.

Мөн энэ сарын 18-нд тэргэл сар нь нартай эсрэг тохиож сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил цаг нь Улаанбаатарын 7 цаг 48 минут юм. Энэ үеэр сарыг ажиглахад маш тохиромжтой. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо, уул нурууд, далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болохыг тус хүрээлэнгийн цахим хуудаснаа нийтэлжээ.

2022 онд тохиох одон орны сонирхолтой үзэгдлүүд

1 сарын 3-ны шинэ сар. Сар нь Наран талдаа гарч шөнийн тэнгэрт харагдахгүй байх ба Улаанбаатарын цагаар 02 цаг 35 минутад эклиптикийн хавтгай дээрх проекцууд нь нэг шулуун дээр буюу Нар, Дэлхийн голд Сар байрлах юм. Энэ үеэр Сарны гэрэлгүй байх учраас одод, одны бөөгнөрөл, мананцар, галактик, тэнгэрийн заадас, солир зэргийг ажиглахад маш тохиромжтой юм.

1 сарын 3, 4. Квадрантид (010 GUA) солирын урсгал. Энэхүү солирын урсгалын оргил үед дунджаар 40 хүртэлх тооны солир харвадаг. Тэнгэрийн хойд хагас бөмбөрцөгт ажиглагддаг үзэгдэл бөгөөд манай орны газар нутгаас маш сайн харагдана гэсэн үг юм. Энэ солирын урсгал нь анх 2003 онд нээсэн, 2003 EH1 гэсэн мөхөж буй сүүлт одны тоосонцроос тогтдог байна. Жил бүрийн 1–р сарын 1-5 хооронд болдог. 2022 оны хувьд 3-4 -нд шилжих шөнө оргил үе нь тохиох юм байна. Энэ үеэр шинэ сар тохиож сарны гэрэлгүй байх учраас шөнө дунд ажиглахад нэн тохиромжтой. Их баавгай, Луу,Тариачин гэсэн 3-н одны ордны голоос солир цацрах үзэгдэл болно.

1 сарын 7. Буд гаргийн зүүн элонгац. Буд гараг нь Нарнаас хамгийн их 19.2 градусын зүүн холдох өнцгөөр харагдана. Энэ үед Буд гараг маш сайн ажиглагдана. Өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой. Ажиглахад хамгийн тохиромжтой үе нь оройн тэнгэрт баруун зүгт хэвтээ хавтгай буюу тэнгэрийн хаяанаас дээш Нарнаас хамгийн их холдож харагдах болно, өөрөөр хэлбэл Нар жаргасны дараахан тэнгэрийн баруун хаяанд бага градусын өндөрт ажиглагдана.

1 сарын 18. Тэргэл сар. Сар нь Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдаж оргил үе нь УБ-ын цагаар 07 цаг 48 минут юм. Энэ үеэр сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байдаг. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо, уул нурууд, далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болно.

2 сарын 1. Шинэ Сар. Сар нь Наран талдаа гарч шөнийн тэнгэрт харагдахгүй, Улаанбаатарын цагаар 13 цаг 48 минутад эклиптикийн хавтгайд Нар, Дэлхийн голд байрлах үе тохионо. Энэ үеэр сарны гэрэлгүй байх учраас одод, одны бөөгнөрөл, мананцар, галактик, тэнгэрийн заадсыг ажиглахад маш тохиромжтой юм.

2 сарын 17. Тэргэл Сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 00 цаг 56 минут байна. Энэ үеэр сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байдаг. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо уул нурууд, далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болно.

2 сарын 16. Буд гаргийн баруун элонгац. Буд гараг нь Нарнаас хамгийн их 26.3 градусын өнцгөөр баруун холдолт буюу баруун элонгацад харагдана. Энэ үед Буд гараг маш сайн тод ажиглагдана. Өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой. Ажиглахад хамгийн тохиромжтой цаг нь өглөөний тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш Нарнаас хамгийн их холдож харагдана, өөрөөр хэлбэл Нар мандахаас өмнөхөн тэнгэрийн зүүн хаяанд бага градусын өнцгөөр ажиглагдана.

3 сарын 3. Шинэ Сар. Сар нь Наран талдаа гарч шөнийн тэнгэрт харагдахгүй, Нар Сарны тохиолго болно. Улаанбаатарын цагаар 01 цаг 35 минутад эклиптикийн хавтгайд Нар, Дэлхийн голд байрлах үе тохионо. Энэ үеэр сарны гэрэлгүй байх учраас одод, одны бөөгнөрөл, мананцар, галактик, тэнгэрийн заадсыг ажиглахад маш тохиромжтой юм.

3 сарын 17. Тэргэл Сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 00 цаг 56 минут байна. Энэ үеэр сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байдаг. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо уул нурууд, Сарны далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болно.

3 сарын 20. Хаврын тэнцлийн үе. Хаврын тэнцлийн үе нь Улаанбаатарын цагаар 23 цаг 33 минутад тохионо. Дэлхий дээр өдөр шөнийн үргэлжлэх хугацаа тэнцдэг, Нар тэнгэрийн бөмбөрцгийн өмнөд хагасаас хойд хагаст шилжихдээ тэнгэрийн экваторыг огтлон гарч буй цэг. Өөрөөр хэлбэл, Нар тэнгэрийн экватор болон эклиптикийн огтлолцсон цэгт оршино гэсэн үг юм. Энэ тэнцлийн өдөр Нар зүүн зүгт мандаж баруун зүгт жаргана.

3 сарын 20. Сугар гаргийн баруун элонгац. Сугар гараг нь Нарнаас хамгийн их 46.6 градусын өнцгөөр баруун холдож харагдана. Энэ үед Сугар гараг маш сайн ажиглагдана. Энгийн нүдээр харах боломжтой. Ажиглахад хамгийн тохиромжтой цаг нь өглөөний тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш Нарнаас хамгийн их холдож харагдана, өөрөөр хэлбэл Нар мандахаас өмнө тэнгэрийн зүүн хаяанд хамгийн их өндөрт ажиглагдана.

4 сарын 1. Шинэ сар. Дэлхийгээс ажиглахад Сар нь Нар талдаа байрлаж шөнийн тэнгэрт харагдахгүй. Энэ оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 14 цаг 24 минутад тохионо. Энэ үеэр сарны гэрэлгүй байх учраас одод, одны бөөгнөрөл, мананцар, галактик, тэнгэрийн заадсыг ажиглахад маш тохиромжтой юм.

4 сарын 17. Тэргэл сар. Сар нь Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 02 цаг 55 минут байна. Энэ үеэр сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байдаг. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо, уул нурууд, далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болно.

4 сарын 22, 23. Тэнгэрийн сан ордны солирын урсгал (Lyrids Meteor Shower). Солирын урсгалын үеэр цагт 20 тооны солир Дэлхийн агаар мандалд орж ирэн шатах үзэгдэл болдог. Анх 1861 онд нээж байсан C/1861 G1 Татчер (Thatcher) сүүлт одны үлдээсэн ул мөр болох хий тоосонцор, хэлтэрхийнүүдээс үүдэлтэй гэж үздэг. Солирын урсгал жил бүрийн 4 сарын 16-25 хооронд болдог. Энэ оны хувьд 4-р сарын 22-ны шөнөөс 23-ны өглөө хүртэл оргил үе нь ажиглагдана. Эдгээр солирын биетийн зарим нь цөөхөн секундийн турш хурц тоосны зам татуулдаг байна.

4 сарын 29. Буд гаргийн зүүн элонгац. Нарнаас 20.6 градусын өнцгөөр Буд гараг хамгийн их зүүн холдолт болно. Энгийн нүдээр харагдана. Буд гаригийг ажиглах хамгийн тохиромжтой үе байх болно. Оройн тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш Нарнаас хамгийн их хазайж харагдах болно. Нар жаргасны дараахан баруун тэнгэрийн хаяанд гаргийг харж болно.

4 сарын 30. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Энэ оргил үе нь 20:28 UT цагт тохионо. Энэ үед Саргүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад нэн тохиромжтой, тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд гэх мэт.

4 сарын 30. Нарны хагас хиртэлт. Нар, Сар, Дэлхийн байрлалаас шалтгаалж Сарны давхар сүүдэр Дэлхийн гадарга дээр тусвал Нарны хагас хиртэлт тохиолддог. Нарны хагас хиртэлтийг тусгай нарны фильтер ашиглан, нүдээ хамгаалж ажиглах хэрэгтэй. Номхон далайн өмнөд хэсэг болон Өмнөд Америкийн нутгуудаар ажиглагдана. Хамгийн сайн харагдах муж нь Аргентинд 53 хувьтай ажиглагдана.

5 сарын 6,7. Хумхын Эта солирын урсгал (Eta Aquarids). Энэ солирын урсгалын үеэр цагт дунджаар 60 тооны солир Дэлхий руу орж ирдэг. Тэнгэрийн өмнөд хагас бөмбөрцөгт илүү сайн идэвхтэй ажиглагддаг бол хойд хагас бөмбөрцөгт цагт 30 орчим солир ажиглагдана. Энэ урсгал нь жил бүрийн 4-р сарын 19-өөс 5-р сарын 28 хүртэл болдог. Энэ оны оргил үе нь 5-р сарын 6 шөнөөс 5-р сарын 7–ны өглөө хүртэл ажиглагдах юм байна. Шөнө дундын харанхуйд маш сайн ажиглагдана. Хумхын одны ордноос солир цацрах боловч тэнгэрийн аль ч зүгт харагдаж болно.

5 сарын 16. Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдаж оргил нь Улаанбаатарын цагаар 12 цаг 14 минут байна. Энэ үеэр Сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байдаг. Түүний гадаргуу дээрх цар, тогоо уул нурууд, далай тэнгисүүдийг энгийн дуран болон астрономийн дурангаар тодхон харж болно.

5 сарын 16. Сарны бүтэн хиртэлт. Дэлхийн сүүдэр Сарны тэргэлийг халхлах үед Сарны бүтэн хиртэлт тохионо. Энэ төрлийн хиртэлтийн үеэр Сар бараан болж улаавтар өнгөтэй болдог. Хиртэлтийн ажиглагдах үе нь Хойд Америк, Гринланд, Атлантын далай, баруун Африк болон Европын баруун хэсэг байна.

5 сарын 30. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Энэ оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 19 цаг 30 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд гэх мэт.

6 сарын 14. Том тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Супер сар гэж нэрлэдэг. Дэлхийг зууван тойрог замаар тойрч байгаа Сар нь тэргэл сартай үед Дэлхийд хамгийн их ойртох үе (Дэлхийд дөт цэг) нь давхцаж ирдэг учраас Сар энгийн ажиглагдах үеэсээ харьцангуй том Сар гардаг байна. Харагдцын хувьд Сар Дэлхийгээс алсрах цэгээс ажиглагдахаас 30 хувь илүү гэрэлтэй, 14 хувь том харагдаж ажиглагдах юм. Энэ нь астрономийн ховор үзэгдэлд ордог. Ингэж харагдах оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 19 цаг 52 минут байна. 2022 онд том тэргэл сар 3 удаа болох бөгөөд эхнийх нь энэ байх юм.

6 сарын 16. Буд гаргийн баруун элонгац. Буд гараг нь Нарнаас хамгийн их 23.2 градусын баруун холдох өнцгөөр харагдана. Энэ үед Буд гараг маш сайн ажиглагдана. Өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой. Өглөөний тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш Нарнаас хамгийн их холдож харагдана. Нар мандахаас өмнөхөн зүүн тэнгэрийн хаяанд бага градусын өнцгөөр ажиглагдана.

6 сарын 21. Зуны туйлын цэг. Зуны туйлын цэг буюу Зуны Нар буцах цэг нь УБ цагаар 17 цаг 14 минут тохионо. Хамгийн урт өдөр, богино шөнө болно. Тэнгэрийн хойд хагас бөмбөрцөгт тэнцлийн цэгүүдээс ижил зайд орших шар замын цэг юм. Мэлхийн замын гэрийн эхлэл болно. Дэлхийн хойд туйл руу Нар хамгийн ихээр ойртдог. Хойд хагас бөмбөрцөгт астрономийн зуны эхлэл, Өмнөд хагас бөмбөрцөгт астрономийн өвлийн эхлэх (өвлийн туйлын цэг) өдрүүд тохионо.

6 сарын 29. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Энэ оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 10 цаг 52 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

7 сарын 14. Том Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Гадаадад супер сар гэж нэрлэдэг. Дэлхийг эллипс тойрог замаар тойрч байгаа Сар нь тэргэл сартай үед Дэлхийд хамгийн их ойртох үе (Дэлхийд дөт цэг) нь давхцаж ирдэг учраас Сар энгийн ажиглагдах үеэсээ харьцангуй том Сар гардаг байна. Харагдцын хувьд Сар Дэлхийгээс алсрах цэгээс ажиглагдахаас 30 хувь илүү гэрэлтэй, 14 хувь том харагдаж ажиглагдах юм. Энэ нь астрономийн ховор үзэгдэлд ордог. Ингэж харагдах оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 02 цаг 38 минут байна. 2022 онд том тэргэл Сар 3 удаа болох ба хоёр дахь нь энэ байх юм.

7 сарын 29. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 01 цаг 55 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

7 сарын 28,29. Хумхын Делта солирын урсгал (Delta Aquarids). Энэ солирын урсгал нь цагт дунджаар 20 тооны солир Дэлхий руу орж ирдэг. Марсден болон Крачт сүүлт одны тоосны үлдэгдлээр үүсгэгдсэн. Энэ урсгал нь жил бүрийн 7 сарын 12-өөс 8 сарын 23-ны хүртэл болдог. Энэ оны оргил үе нь 7 сарын 28-ны шөнөөс 7 сарын 29 –ны өглөө хүртэл ажиглагдах юм байна. Сарны гэрэлгүй байх учраас шөнө дунд маш сайн ажиглагдана. Хумхын одны ордноос солир цацрах боловч тэнгэрийн аль ч зүгт харагдаж болно.

8 сарын 12. Том тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Гадаадад супер сар гэж нэрлэдэг. Дэлхийг зууван тойрог замаар тойрч байгаа Сар нь тэргэл сартай үед Дэлхийд хамгийн их ойртох үе (Дэлхийд дөт цэг) нь давхцаж ирдэг учраас Сар энгийн ажиглагдах үеэсээ харьцангуй том сар гардаг байна. Харагдцын хувьд Сар Дэлхийгээс алсрах цэгээс ажиглагдахаас 30 хувь илүү гэрэлтэй, 14 хувь том харагдана. Энэ нь астрономийн ховор үзэгдэлд ордог. Ингэж харагдаж оргил үе нь УБ цагаар 09:39 минут байна. 2022 онд том тэргэл сар 3 удаа болох ба гурав дахь нь энэ байх юм. Тухайн өдөр Сар Дэлхийд хамгийн ойр ирж байгаа үе таарч байгаа учраас ердийнхөөсөө том, гэрэл ихтэй тэргэл сар гарна.

8 сарын 12,13. Тэргэрийн онгоцны солирын урсгал (Perseids). Энэ солирын урсгалыг ажиглахад маш сайн харагддаг, цагт дунджаар 60 тооны солир агаар мандалд орж ирдэг. Свипт-Туттль сүүлт одны хэлтэрхийнүүдээр үүсгэгдсэн, түүнийг анх 1862 онд нээж байсан байна. Тэнгэрийн онгоц ордын солирын урсгал нь гэрэлтэй хурц солирууд (болид) ихээр ажиглагддагаараа маш алдартай юм. Урсгал нь жил бүрийн 7 сарын 17-ноос 8 сарын 24-ны хооронд болдог. Энэ жилийн хувьд том тэргэл сартай хамт тохиож байгаа учраас ажиглахад гэрэл ихтэй, тохиромж муутай байна. Шөнө дунд харанхуй үед ажиглахад тохиромжтой. Солирууд тэнгэрийн онгоцны одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль ч хэсэгт харагдах боломжтой юм.

8 сарын 14. Санчир гаргийн эсрэг тохиолго. Цагариган бүслүүрт Санчир гараг нь Дэлхийд хамгийн ойр орших бөгөөд шөнө дунд орой хадна. Энэ үед гялалзалт нь хамгийн их байна. Жилийн бүх шөнийн хугацаанд гэрэлтэй тод харагдана. Санчир гараг болон түүний дагуул саруудыг ажиглах болон зураг авахад маш тохиромжтой байна. Дундаж хэмжээтэй болон том дурангаар Санчирын цагариган бүслүүр болон түүний гэрэлтэй цөөхөн саруудыг харж болно.

8 сарын 27. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Энэ оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 16 цаг 17 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

8 сарын 27. Буд гаргийн зүүн элонгац. Нарнаас 27.3 градусын өнцгөөр Буд гараг хамгийн их зүүн холдолд болно. Энгийн нүдээр харагдана. Буд гаргийг ажиглах хамгийн тохиромжтой үе байх болно. Оройн тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш хамгийн их хазайж харагдах болно. Нар жаргасны дараахан баруун тэнгэрийн хаяанд гаргийг харж болно.

9 сарын 10. Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдаж оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 17 цаг 58 минут байна. Зарим оронд тэргэл сартай үед жил бүр эрдэнэ шишийн ургацаа хураадаг байсан учир түүний Ургацын Сар гэж нэрлэдэг байна. Ургацын Сар намрын тэнцлийн үетэй ойролцоо болдог байна.

9 сарын 16. Далай ван гаргийн эсрэг тохиолго. Усан цэнхэр аварга хийн гараг Далай ван нь Дэлхийд хамгийн ойр орших бөгөөд шөнө дунд орой хадна. Энэ үед гялалзалт нь хамгийн их байна. Жилийн бүх шөнийн хугацаанд гэрэлтэй тод харагдана. Далай ван гаригийг ажиглах болон зураг авахад маш тохиромжтой байна. Дэлхийгээс алслагдсан гараг учир том хүчин чадал сайтай дурангаар Далай ван гаргийг харж болно.

9 сарын 23. Намрын тэнцлийн цэг. Намрын тэнцлийн цэг нь Улаанбаатарын цагаар 09 цаг 04 минутад тохионо. Нарны цацраг экватор луу чиглэдэг ба Дэлхий дээр өдөр болон шөнийн үргэлжлэх хугацаа тэнцдэг. Нар тэнгэрийн хойд хагас бөмбөрцгөөс өмнөд хагаст шилжихдээ тэнгэрийн экваторыг огтлон гарч буй цэг. Энэ цэг нь Чинлүүрийн ордны эхлэл болно. Тэнгэрийн хойд хагаст намрын тэнцлийн цэгт астрономийн намрын эхний өдөр болдог бол өмнөд хагаст хаврын тэнцлийн цэг буюу астрономийн хаврын эхний өдөр болно. Энэ өдөр баруун, зүүн цэгийг нарны мандах, шингэх цэгээр нарийн тодорхойлж болно. Нар зүүний цэгт мандаж барууны цэгт жаргана гэсэн үг юм.

9-сарын 26. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Энэ оргил үе нь Улаанбаатарын цагаар 05 цаг 55 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад нэн тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

9 сарын 26. Бархасбадь гаргийн эсрэг тохиолго. Аварга хийн гараг Дэлхийд хамгийн ойртож ирэх ба Нарны гэрлээр бүтэн гэрэлтэж, шөнө дунд орой хадна. Энэ үед гялалзалт нь хамгийн их байна. Жилийн бүх шөнийн хугацаанд гэрэлтэй тод харагдана. Бархасбадь гараг болон түүний саруудын зургийг авахад маш тохиромжтой байна. Дундаж хэмжээтэй дурангаар Бархасбадь гаргийн үүлэн судлуудыг нарийвчилж ажиглан харах боломжтой. Гаргийн хоёр талд гэрэлтэй тод цэгүүд болох 4 том дагуулыг сайн харж болно.

10 сарын 7. Лууны ордны солирын урсгал (Draconids). Энэ урсгал нь бага тооны солир харвадаг, цагт дунджаар 10 орчим солир үзэгдэх болно. Солирын урсгал нь 1900 онд анх нээж байсан 21P Гиасобини-Зиннер сүүлт одны үлдэгдлээр үүсгэгдсэн гэж үздэг. Жил бүрийн 10 сарын 6-10 хооронд болдог. Энэ оны хувьд оргил үе нь 7 –ны шөнө таарч байна. Хагас сартай байх тул солирыг ажиглахад саад учруулж болно. Хотын гэрлээс зайтай газар байрлаж ажиглахад тохиромжтой. Солирын урсгал нь Лууны одны ордноос цацарч харагдах боловч тэнгэрийн аль ч зүгт ажиглагдаж болно.

10 сарын 8. Буд гаргийн баруун элонгац. Буд гараг нь Нарнаас хамгийн их 18 градусын баруун холдох өнцгөөр харагдана. Энэ үед Буд гараг маш сайн ажиглагдана. Өндөрлөг газраас энгийн нүдээр харах боломжтой. Өглөөний тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш Нарнаас хамгийн их холдож харагдана. Нар мандахаас өмнөхөн тэнгэрийн зүүн хаяанд бага градусын өнцгөөр ажиглагдана.

10 сарын 10. Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь УБ цагаар 04 цаг 55 минут байна.

10 сарын 21,22. Маралын солирын урсгал. Маралын солирын урсгал нь дундаж хэмжээ нь цагт 20 тооны солир харвадаг. Үүнийг маш эрт цагаас ажиглаж ирсэн Халле сүүлт одны үлдээсэн ул мөрнөөс үүдэлтэй гэж үздэг. Энэ урсгал нь жил бүрийн 10 сарын 2- ноос 11 сарын 7-ны хооронд болдог. Оргил үе нь 10 сарын 21 шөнөөс 22-ны өглөө ажиглагдах болж байна. Нимгэн хавирган сартай байх учир сарны нөлөө бага учир шөнө дунд харанхуй үед маш сайн харагдах болно. Солирууд нь Маралын одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль зүгт харагдаж болно.

10 сарын 25. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Оргил үе нь 18 цаг 49 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад нэн тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

10 сарын 25. Нарны хагас хиртэлт. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Нар, Сар, Дэлхийн харилцан байрлалаас шалтгаалж, өөрөөр хэлбэл хоорондын зайнуудаас хамаарч Сарны давхар сүүдэр Дэлхийн гадарга дээр тусвал Нарны хагас хиртэлт тохиолддог. Нарны хагас хиртэлтийг түүний тусгалыг, эсвэл тусгай нарны фильтер ашиглан нүдээ хамгаалж ажиглах хэрэгтэй. ОХУ-ын баруун хэсэг болон Казакстан улсын нутгуудаар ажиглагдах юм байна. Хамгийн сайн харагдах муж нь ОХУ-ын төв хэсэгт 80 хувьтай ажиглагдах юм байна.

11 сарын 4,5. Үхрийн солирын урсгал (Taurids). Үхрийн солирын урсгал нь маш бага хэмжээтэй, дунджаар цагт 5-10 тооны солир харвадаг. Энэ нь ер бусын хоёр тусдаа урсгалаас бүрддэг. Эхнийх нь 2004 TG10 бага гаригийн хэлтэрхийнүүдээс үүдэлтэй бол хоёр дахь урсгал нь 2P Энке сүүлт одны үлдэгдэл гэж үздэг. Энэ урсгал нь жил бүрийн 9 сарын 7- ноос 12 сарын 10-ны хооронд болдог. Оргил үе нь 11-р сарын 4-ны шөнө ажиглагдах болж байна. Сартай байх учир сарны нөлөө ихтэй. Шөнө дунд харанхуй байрлалаас ажиглаж болно. Солирууд нь Үхрийн одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль зүгт харагдаж болно.

11 сарын 8. Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь УБ-ын цагаар 19:02 минут байна.

11 сарын 8. Сарны бүтэн хиртэлт. Дэлхийн сүүдэр Сарны тэргэлийг халхлах үед Сарны бүтэн хиртэлт тохионо. Энэ төрлийн хиртэлтийн үеэр Сар бараан, цусан улаан өнгөтэй харагддаг. Хиртэлтийн ажиглагдах зурвас нь ОХУ-ын зүүн хэсэг, Япон, Австрали, Номхон далай болон Хойд Америкийн төв хэсэг байна.

11 сарын 9. Тэнгэр вангийн эсрэг тохиолго. Цэнхэр ногоон гараг нь Дэлхийд хамгийн ойр орших үе нь шөнө дунд орой хадах үе. Энэ үед гялалзалт нь хамгийн их байна. Жилийн бүх шөнийн хугацаанд гэрэлтэй тод ажиглагдана. Тэнгэр ван гаргийг ажиглах маш тохиромжтой цаг үе байна. Дэлхийгээс алслагдсан гараг учир том хүчин чадал сайтай дурангаар Тэнгэрийн ван гаргийг харж болно.

11 сарын 17,18. Арслангийн солирын урсгал (Leonids). Арслангийн солирын урсгал нь дунджаар цагт 15 тооны солир харвадаг. Энэ нь 33 жилийн циклтэйгээр цагт 100 хүртэлх солир харвах үзэгдэл болдог онцлогтой бөгөөд хамгийн сүүлд 2001 онд тохиолдсон. Урсгал нь Темпель Туттль сүүлт одны хэлтэрхийнүүдээс үүдэлтэй бөгөөд 1986 онд нээж байжээ. Солирын урсгал нь жил бүрийн 11 сарын 6-30-ны хооронд болдог. Оргил үе нь 17 шөнөөс 18-ны өглөө ажиглагдах болж байна. Сартай байх учир сарны нөлөө нь тод гэрэлтэй солируудын эрчмийг сулруулна. Шөнө дунд харанхуй байрлалаас ажиглахад тохиромжтой. Солирууд нь Арслангийн одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль зүгт харагдаж болно.

11 сарын 24. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Оргил үе нь 06 цаг 57 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй, харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад маш тохиромжтой тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.

12 сарын 8. Тэргэл сар. Сар Нартай эсрэг тохиож Сар бүтэн дугуй хэлбэртэй гэрэлтэж харагдана. Ингэж харагдах оргил үе нь УБ-ын цагаар 12:08 минут байна. Сар хүйтэн уур амьсгалтай байдаг учир уугуул Америкчууд хүйтэн сар гэж нэрлэдэг байсан байна. Энэ үеэр Сарыг ажиглахад маш тохиромжтой байна. Түүний гадаргуу дээрх уул нурууд, цар тогоо зэргийг бага хэмжээтэй болон астрономийн дурангаар ажиглан харж болно.

12 сарын 8. Ангараг гаргийн эсрэг тохиолго. Улаан нүдэн гараг нь Дэлхийд хамгийн ойртож ирэх ба Нарны гэрлээр бүтэн гэрэлтэж, шөнө дунд орой хадна. Энэ үед гялалзалт нь хамгийн их байна. Жилийн бүх шөнийн хугацаанд гэрэлтэй тод харагдана. Ангараг гаргийн зургийг авахад маш тохиромжтой байна. Дундаж хэмжээтэй дурангаар Ангараг гаргийн улаан гадаргуу дээрх зарим бараан хэсгийг ажиглан харах боломжтой.

12 сарын 13, 14. Ихрийн солирын урсгал (Geminids). Ихрийн солирын урсгал бол солирын урсгалуудын хамгийн их цацардаг урсгал бөгөөд өвөрмөц онцлогтой ажиглагддаг юм. Тэрээр цагт 120 хүртэлх тооны олон төрлийн өнгөтэй солир харвадаг. Урсгалыг 1982 онд анх нээж байсан 3200 Пэитон нэртэй бага гаргийн хэлтэрхийнүүдээс үүдэлтэй юм. Энэ урсгал нь жил бүрийн 12-р сарын 7-17-ны хооронд болдог. Оргил үе нь 13 шөнөөс 14-ны өглөө хүртэл ажиглагдана. Сартай байх учир сарны нөлөө нь тод гэрэлтэй болон өнгөтэй солируудын гэрэлтэлтийг хааж болох юм. Гэвч Ихрийн солирын урсгал их цацардаг учир шөнө дунд харанхуй байрлалаас сайн ажиглагдах болно. Солирууд нь Ихрийн одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль зүгт харагдаж болно.

12 сарын 22. Өвлийн туйлын цэг. Өвлийн туйлын цэг буюу Өвлийн Нар буцах цэг нь УБ-ын цагаар 05 цаг 48 минут тохионо. Хамгийн богино өдөр урт шөнө болдог, Тэнгэрийн хойд хагас бөмбөрцөгт тэнцлийн цэгүүдээс ижил зайд орших шар замын цэг. Дэлхийн өмнөд туйл руу Нар хамгийн их хазайдаг . Өмнөд өргөргийн 23.44 градусын халуун бүсийн Матрын зам дээр ирдэг. Хойд хагас бөмбөрцөгт астрономийн өвлийн эхлэл, Өмнөд хагас бөмбөрцөгт астрономийн зуны эхлэх (зуны туйлын цэг) өдрүүд тохионо.

12 сарын 21. Буд гаргийн зуун элонгац. Нарнаас 20.1 градусын өнцгөөр Буд гараг хамгийн их зүүн холдолт болно. Энгийн нүдээр харагдана. Буд гаргийг ажиглах хамгийн тохиромжтой үе байх болно. Оройн тэнгэрт хэвтээ хавтгайгаас дээш хамгийн их хазайж харагдах болно. Нар жаргасны дараахан баруун тэнгэрийн хаяанд гаргийг харж болно.

12 сарын 21,22. Алтан мөнгөн шаргалын солирын урсгал(Ursids). Солирын урсгал нь дунджаар маш бага хэмжээтэй байх ба цагт 5-10 тооны солир харвадаг . Үүнийг 1790 онд анх нээж байсан Туттль сүүлт одны хэлтэрхийнээс үүдэлтэй гэж үздэг. Энэ урсгал нь жил бүрийн 12-р сарын 17-25-ны хооронд болдог. Оргил үе нь 12 сарын 21 шөнөөс 22 -ны өглөө хүртэл ажиглагдах болж байна. Шинэ Сартай байх учир сарны нөлөө байхгүй тод гэрэлтэй солирууд сайн ажиглагдах болно. Шөнө дунд харанхуй байрлалаас ажиглаж болно. Солирууд нь Алтан мөнгөн шаргал буюу Бага долоон бурхны одны ордноос цацрах боловч тэнгэрийн аль зүгт харагдаж болно.

12 сарын 23. Шинэ сар. Нар ба Сарны тохиолго болох үе. Шөнийн тэнгэрт сар харагдахгүй байх болно. Оргил үе нь 18 цаг 17 минутад тохионо. Энэ үед Сарны нөлөө байхгүй харанхуй шөнө байх тул бүдэг объектуудыг ажиглахад нэн тохиромжтой, тухайлбал галактикууд, одны бөөгнөрөл, мананцрууд, тэнгэрийн заадас гэх мэт.