Category: булангууд

“Би хүнсний дэлгүүрт орохоороо Монголдоо үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг л сонгодог. Мэдээж, энэ нь гаднаас орж ирсэн барааг бодвол хямдхан байдаг. Зарим хүмүүс намайг харамч нарийн л гэх байх. Гэхдээ бид л өөрсдийнхөө хийсэн бүтээгдэхүүнийг авахгүй бол үйлдвэрлэл явуулж байгаа энэ хэдэн бизнесмэнийг хэн дэмжих вэ. Аминдаа үндэсний үзэл гаргаж байгаа хэрэг”. Энэ бол “Монос”-ын Л.Хүрэлбаатар захирлын хэлдэг үг. Өөрөө дотооддоо үйлдвэрлэл явуулж алдаж онож юм юм л үзсэн болохоор тэрбээр бусдыгаа бага гэлтгүй ингэж дэмждэг ажээ. Тэгэхээр дэмжлэг гэдэг тун энгийн хэрнээ утга учиртай байдаг байх нь.

Манай дарга нар “Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжье” гээд л тууз хайчлаад байдаг. Тэдний гэртээ хэрэглэж байгаа хоол хүнс нь хаанахынх байдаг юм бол. Энэ нь хувь хүний сонголт ч гэлээ эдийн засгийн хямрал болж мөнгөгүйдээд байгаа одоо цагт эх оронч санаачилга нэгийг гаргамаар санагдах юм. Зурагтаар байнга хэрэгтэй хэрэггүй юм ярьж байдаг олны танил хүмүүс “Монголдоо үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүнээ хэрэглэе” гээд яриад баймаар. Үндэсний гэдэг цөөхөн хэвлэлдээ чадах хэмжээгээрээ сурталчилгаагаа хэвлүүлж, үгүй ядахдаа олонтой газар сурталчилж явмаар.

Реклам сурталчилгааны нэг ид шид нь үзэж байгаа хүн хичнээн дургүй байсан ч хэзээ нэгэн цагт заавал тэр барааг сонгодогт байдаг. Тэгэхээр хүн болгон дотооддоо үйлдвэрлэсэн хүнс сонгож, дотоодын хэвлэлээ дэмжих гэх мэтээр үндэсний үзэл гаргадаг болбол мөнгөний урсгал гадагшаа биш дотроо эргэлдэх нь. Толгой эргэм их мөнгөний дүн энд сонсдохгүй. Гэхдээ л бид бие биенийхээ дэмэнд урагшлаад байна гэсэн үг.

Дашрамд тодруулахад, яагаад хэвлэл бичээд унав гэхээр, гадны fa­cebook, Instagram, twit­ter зэрэгт монголчуудын сурталчилгааны мөнгө ховх сорогдож, ардчиллын үнэт зүйл болсон үндэсний хэвлэлүүд нь сөхөрчих гээд байна.

Бид эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй. Энэ бол монголчуудад Үндсэн хуулиар тунхаглаж өгсөн бүрэн эрх. Гэтэл бид өнөөдөр энэ эрхээ эдэлж чадаж байна уу гэвэл үгүй. Бидний эргэн тойронд нүдэнд үзэгдэхээс эхлээд нүдэнд үзэгдэхгүй олон аюул заналхийлж байна. Эдгээрээс хамгийн аюултай нь нийтийг хамарсан нүдэнд харагдаж, гарт баригдахгүй агаар, хөрсний бохирдол. Агаарын бохирдол бүр нүдэнд харагдаж, гарт баригдах хүртлээ хүндэрсний дараа л хүлээн зөвшөөрч тэмцэж эхэлсэн. Одоо ч тэмцсээр л байна.

Мөн хөрсний бохирдол аль хэдийнэ аюултай хэмжээнд хүрсэн. Улаанбаатар хотод их хэмжээний үеэр болсны дараа хөрсний бохирдол улам нэмэгдэж, илүү аюултай болдог талаар мэргэжлийн байгууллагууд хэлдэг. Манай улс эрс тэс уур амьсгалтай тулдаа л хөрсний бохирдлын аюулаас бага ч гэсэн холуур байна. Хүйтэрдэггүй, үргэлж халуун байдаг бол хөрсний бохирдлоос үүдэлтэй элдэв халдварт өвчин газар авч байгаа.

Агаар, хөрсний бохирдлоос дутахгүй аюул учруулах бас нэгэн бохирдол бол дуу чимээний бохирдол. Нүүдэлчин монголчууд хотжиж суурьшихын хэрээр дуу чимээний бохирдол нэмэгдэж, хүрээгээ тэлсээр байна. Үйлдвэрлэл, бүтээн байгуулалт, авто тээвэр, төмөр замаас их хэмжээний дуу чимээ гардаг. Улаанбаатар хотын дуу чимээний бохирдлын ихэнх нь авто зам, төмөр замын хөдөлгөөн, барилгын бүтээн байгуулалтаас гардаг байна. Тийм ч учраас зуны улиралд дуу чимээний бохирдол нэмэгддэг аж. Манай улс шиг нийслэлийнх нь дундуур төмөр зам дайран өнгөрдөг улс ховор. Төмөр замын ойролцоо “Баян Монгол”, “Их Монгол” “Нарны хороолол” гэх мэт томоохон орон сууцны хорооллууд бий. Тухайн хэсэгт амьдардаг иргэдэд галт тэрэгний дуу чимээ ихээхэн дарамт учруулдаг гэдгийг хэлдэг.

Агаар, хөрсний бохирдлын эсрэг хууль гарган тэмцэж байгаа шиг Дуу чимээний бохирдлын эсрэг хууль гарган тэмцэхээр болсон байна. Энэхүү хуулийг УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг санаачлан боловсруулж байгаа аж. Энэ мөн л цаг үеэ мэдсэн, мэдэрсэн хууль байх бус уу.

Хичээлийн эхний өдөр дунд ангийн охины маань багшаас дуудлага ирэв. Сандарсан хоолой харилцуурын цаанаас тэвдэнэ. “Танай охины хуруунд мөнгөн бөгж гацчихжээ. Өвдөөд байна гэж уйлаад байхаар нь бид авах гэж зөндөө оролдлоо. Та хүрээд ирэх үү” гэв. Түргэн гэгч нь яаран очтол чигчий хуруундаа амгүй мөнгөн бөгж оруулаад тээглүүлчихэж. Памбийж хавдсан хуруугаа хөдөлгөж чадахгүй охин үр минь их л зовуурьтай шаналж угтав. Ум хумгүй машинд суугаад шууд л Онцгой байдлын Аврах анги руу хөдөллөө.

Охид болсон хойно хичээлийн эхний өдөр гангарч ирцгээж л дээ. Нэг найз нь мөнгөн бөгжөө сонирхуулаад охид сонжсон бололтой. Чихэндээ ээмэг ч зүүдэггүй манай хүүхэд тэр үед гэнэт сониуч зан нь хөдөлж, хуруундаа зүүж гэнэ. Торохгүй орсон өнөөх бөгж нь буцаж гараагүй байна. Гайхаад баахан зулгаасан боловч бараагүй аж. Сүүлдээ өвдөөд болохгүй болохоор нь багшдаа хэлтэл сургуулийн эмч дээр дагуулж очжээ. Эмч бөгжийг хайчлах гэж үзсэн боловч бүтэлгүйтэж. Бас хүйтэн усанд хурууг нь сойж, ургамлын тосоор тосолсон боловч нэмэр болсонгүй. Ангийн нөхөд нь фэйсбүүкээс зөвлөгөө хайж утас эргүүлж үзсэн ч үр дүн олоогүй байна. Сүүлдээ хөдөлмөрийн багш дээрээ очтол хөрөөдөн авч арай болохгүй гэжээ.

Энэ хооронд хуруу улам хавдах нь ойлгомжтой. Харин онцгойгийн аврагчид хормын дотор охины минь хурууг таслах шахсан бөгжнөөс нь салгаж өгөв. Аврах хувцастай багаж барьсан залуучууд охиныг тойрч, нэг нь зааварлаж, нөгөө нь тасдагчаараа хавчиж, өөр хоёр нь бөгжийг болгоомжтой тэнийлгэнэ. Тэд “Ингэж айхатар хавчсан бөгж хурууг гэмтээх ч аюултай. Энэ их өвдөлтийг тэссэн маш сайн охин байна” гэж охиныг минь урамшуулах нь хайр хүрэм. Бас болоогүй “Ганган хүүхэнд гархи нэмэр гэдэг чинь энэ шүү дээ” хэмээн цаашлуулав. Ер нь ийм тохиолдолд элдэв туршилт хийж цаг алдах хэрэггүйг сануулж байлаа. Бусдын эрүүл мэнд, сайн сайхны төлөө зүтгэдэг аврагчдадаа баярлалаа. Ээж, аавууд минь үр хүүхдүүдээ хичээл сургуульдаа явахад нь янз бүрийн эд зүйлс өгч явуулахгүй байх тал дээр анхаарлаа сулруулж огт болохгүй нь байна шүү.

Улаан хоолойн булчин түр зуур агшихыг мэдрэлийн гаралтай горойлт гэдэг байна. Энэ нь мэдрэлийн ядаргаа болон хэт санаа зовох үед тохиолддог аж. Горойгоод, шүлсээ залгиж чадахгүй байна гэсэн зовуурь хэлэх хүн цөөнгүй. Гэтэл дурангийн шинжилгээ хийгээд үзэхээр хэвийн байх жишээтэй. Тийм тохиолдолд горойлт сэтгэл санааны гутрал буюу мэдрэлийн гаралтай үүссэн гэсэн үг. Ер нь булчингийн чангарал юуны өмнө хүний улаан хоолойд мэдрэгддэг байна.

Горойх хам шинж нь сэтгэл санааны хямралаас гадна нойргүйдлээс үүдэх нь бий. Нойр хулждаг хүний булчин чангарч, улмаар улаан хоолой нь агшдаг. Хэрэв горойлт өгөөд зовуурьтай байгаа бол эхлээд сэтгэл зүйгээ тайван байлгах ёстойг эмч нар зөвлөж байна. Учир нь шөнө гүн унтаж байх үед биеийн бүх булчин тайвширч сулардаг. Гэтэл гүн нойроо авч чадахгүй, дэлгэцээс хамааралтай ажил хийхээс болж горойх хам шинж үүсдэг аж. Мөн ядрах, стресстэх, уурлаж бухимдах бүрийд улаан хоолойн булчин зангирдгийг мэдэхэд илүүдэхгүй. Зарим хүний ходоодны булчин зангирч өвдөх ч тохиолдол бий. Хамгийн түрүүнд авах арга хэмжээ бол дурангийн шинжилгээнд орох явдал. Дуран оношлохоос гадна эмчлэх давуу талтай.

Өвчтэй байх гэж бодоод явж байсан хүн дурандуулаад эрүүл гэдгээ мэдээд сэтгэл санаа нь өөдрөг болдог. Тэгэхээр горойх хам шинж илэрсэн хүмүүс дурангийн шинжилгээнд орох л хэрэгтэй гэж зөвлөе. Гэхдээ нэг анхаарах зүйл гэвэл, горойлт үүсээд удсан бол улаан хоолойн ямар нэг эмгэг байна гэсэн үг юм. Түүүнийг мөн л дурандуулж байж мэдэх боломжтой. Зарим хүн хоолоо идээд, сайн унтаж амарчихаад босоод ирэхээр зүгээр болчихсон гэдэг. Мэдрэлийн гаралтай эмгэг сайтар амрахад арилдаг талтай учраас л тэр.

Ер нь ямар ч тохиолдолд горойх хам шинжийг аль болох эрт дурангаар оношлуулах нь зүйтэй. Учир нь улаан хоолойн эмгэгийн гаралтай горойлт удаан хугацаанд үргэлжилбэл хавдар болох аюултайг анхаарахад илүүдэхгүй биз ээ.

Амьдралын гэгэлгэн үе бол оюутан нас. Юу ч байсан туршаад үзэх дэврүүн хүсэл оргилж байдаг үе л дээ. Тэр дундаа сургалтын төлбөрөө халааслаад явж байхад нугалаад өсгөчих янз бүрийн жигтэй санаанууд толгойд орж ирнэ.

Хэд хэд өсгөөд гаргаад ирэх бизнесийн гайхамшигтай санаатай найзууд хэдэн талаас зөвлөөд л ирнэ. Нөгөө талд нийлж дарвидаг нөхдүүд ч “хорхой хөдөлгөнө”. Ийм эгзэгтэй үед олон санаа ургаж босолгүй сургалтын төлбөрөө сургуулийнхаа дансанд шууд тушаах хэрэгтэй. Яг энэ үед болсон болоогүй криптовальютын бизнес эрхэлдэг нөхдүүдийн овоо хараанд сургалтын төлбөрөө халаасалсан оюутнууд байгаа нь ойлгомжтой.

Ноолуураа тушаасан хашир малчдын толгойг ядах юмгүй эргүүтүүлдэг тэд гэнэн оюутнуудыг бол яаж ч урхидаад аргандаа оруулаад хэдэн төгрөгийг нь авчихна.

Тэдний урхинд орж төлбөрийн таван төгрөгөө өгөөдөхвөл чонын хүзүүнд мах уясантай яг адилхан. “Бэлтэс мөрөн”-д хууртагдсан Мөрөнчүүдийн бэлэн жишээ байна. Сургалтын төлбөрөө шууд л сургуулийнхаа дансанд тушаагаарай.

Настай хүмүүс өглөө, оройдоо даралтаа хянаж, эмчийн зөвлөсөн эмээ ууж цусны даралтаа хэвийн хэмжээнд нь бариад байдаг. Бас сахарын өвчтэй хүн өглөө бүр өлөн элгэн дээрээ зориулалтын аппаратаар цусны сахарын хэмжээгээ мэдчихдэг. Гэртээ ийм аппаратууд хэрэглэдэг гишүүнтэй айлын хувьд бусад гишүүн нь цусны даралт, цусан дахь сахарын хэмжээгээ давхар хянаад байх боломжтой байдаг. Харин гэртээ ахмад хүнгүй буюу цусны даралт хэмжих төхөөрөмжгүй залуу гэр бүлүүдийн хувьд даралтаа ихсээд, багасаад байгааг ч мэдэхгүй “Толгой өвдөөд, шилэн хүзүү хөшөөд байна” гэж үглээд таамгаараа эм уучихдаг.

Залуус цусны даралт хэмждэг аппаратыг хөгшин, эсвэл жирэмсэн, өвчтэй хүмүүст л хамаатай мэтээр ташаа ойлгодог. Гэтэл сүүлийн үед 20-45 насныхан цусны даралт ихсэх өвчнөөр өвчлөх нь ихсээд байна. Үүнд нийгмийн байдал, вирусийн гаралтай өвчнүүд, амьдралын буруу хэвшил, эрүүл мэндийн боловсрол сул гэх мэт шалтгааныг хэлж болох ч цусны даралтаа өдөрт нэг удаа хянаад байхад болзошгүй хүндрэлээс бүрэн сэргийлнэ. Зарим эмийн сангууд цусны даралтыг үнэгүй үздэг. Үүнтэй адил албан байгууллагууд ч цусны даралтын аппараттай болох хэрэгтэй. Цусны даралт ихэслээ, багаслаа гэх шинж тэмдэг илрэхэд цайны цагаараа эмнэлэг рүү гүйж очих нь ховор. Харин ажил дээр нь, кофены ширээ, цэвэр усны баллоных нь ойролцоо нэг аппарат байнга байж байхад тийшээ гараа шургуулаад л бол оо. Сүүлдээ энэ үйлдэл нь зуршил мэт хэвшчихнэ.

Ийм эрүүл, зөв зуршилтай болох нь эрүүл мэнд, амь насаа тартагтаа тултал нь дордуулж, түргэний тэргээр ухаантай, ухаангүй эмнэлэг рүү зөөгдөх том эрсдэлээс сэргийлнэ шүү.