Category: арын-нүүр

Аливаад чин үнэнчээр хандаж, өөрийнхөө жинхэнэ дүр төрхийг гаргана
гэдэг “уул шугамандаа” бол сайнсан. Гэвч манайхан хэзээд ч чин сэтгэлээ бусдад үзүүлж,
хэн нэгэнд мэдрүүлдэггүй. Дандаа л худал хуурамч сэтгэлээ олны өмнө дэлгэж, нэг
л их өө сэвгүй цэвэр цэмцгэр хүн болж хувирах нь бий.

Үнэн чанартаа чин сэтгэл гэдэг юугаар ч үнэлшгүй эрдэнэ байдаг. Ингэхэд
“юугаар ч үнэлшгүй” гэдэг үг бас буруу юм. Хэн нэгэн найрагчийн ухаандаа,билэг туурвилын
төлөө шаналж явдаг миний бүтээл туурвилыг алт, эрдэнэстэй зүйрлэвэл би лав дургүйцнэ.
Ядмаг амьтан даа гэж байгаа ч юм шиг юм нэг л ёозгүй санагдана биз дээ.

Саяхан даа, зохиолчдын гар бичмэлийг хавсаргасан “Монгол найргийн
сувдан шастир” гэсэн ном гарсан. Уг номонд энэ цагийн бүхий л нэртэй зохиолчид шүлэг
найргаа гараар бичиж оруулсан байна лээ. Харин Д.Урианхай зохиолч л гар бичмэлийн
анхны хувилбар гэдгийг нь үнэнчээр гаргасан байгаа юм.

“…Аялгуу сайхан монгол хэлээр хүмүүс ярьж л байвал би амьд явна

Тэр хэлэнд би хачин их хайртай

Ариун нь мөнх Монголоор дэлхий дутаж л байвал би амьд явна

Тэр оронд би хачин их хайртай

Хайраар би амьдардаг аа” гэх “Мөнхийн шалтгаан” шүлгийнхээ эх нооргийг,
балласан, зассан, шинээр сэргээсэн бүгдтэй нь номонд хэвлүүлжээ. Бусад нөхөд маань
шүлгийнхээ эх нооргийг бус зүгээр л шүлгээ хуулаад, гараараа бичээд л өгсөн байна.
Үүнээс нэг зүйл нэвт шувт уншигдсан хэрэг л дээ. Манайхан аль ч салбартаа үнэнч
байна гэдэг худлаа болжээ. Бүгд л хуурамч, нэг л цэмцгэр гялтганаж, гялалзсан гоё
ганган хээнцэр хүмүүс. Уран бүтээлчдийн гараар бэлдээд өгсөн бүтээлээс Д.Урианхайн
баллаж цохлосон эх ноорог ямар үнэн, ямар гоё, ямар хайр хүрмээр харагдсан гэж санана.

Н.ГАНТУЛГА

Энэ ертөнцөд хот, хөдөөг хослуулан амьдрах боломж, амьдралын хэмнэл зөвхөн монголчуудад заяажээ. Монголчууд элгэмсүү ард түмэн. Ах дүүсэг, нэг нэгнийхээ төлөө амиа тавьдаг. Боломж нь олдвол байраа, машинаа ч төрсөндөө зүгээр өгчихдөг. Нэг нь өвдлөө гэхэд байгаа бүхнээ ямар ч эргэлзээгүй зориулдаг. Ийм ард түмэн дэлхийд их цөөхөн. Монголчуудын сэтгэл зүрхэнд байдаг энэхүү онцгой шинжид хамаарах бас нэг үзэгдэл нь нэг айлын хоёр хүүхэд байлаа гэхэд нэг нь хотод, нөгөө нь хөдөөд амьдарна. Хот сууринаас хамааралтай хүүхдийн сургууль соёлын асуудал, эрүүл мэнд… гэхчлэн олон асуудлыг нь хотод байгаа нь хөдөөд байгаа нөгөөдөө шийдэж өгдөг. Хөдөө мал дээрээ байгаа нь хот сууринд суух нэгнийхээ идэш уушаас эхлээд өөрөөс шалтгаалах бүхнийг хариуцна. Энд маш сонин хийгээд том эдийн засаг оршин байдаг нь аав ээжээс адилхан тасалж өгсөн хотод байдаг ах дүүгийнхээ малыг хөдөөд байгаа нь бүрэн хариуцдаг явдал юм. Хотын нөхөрт малыг маань хариулж байгаа юм гээд цалин хөлс өгөх тухай ойлголт байдаггүй. Хөдөөд амьдардаг нь “Би муу ахынхаа, эсвэл дүүгийнхээ хэдэн малыг 100 хувь хариуцан маллах ёстой. Юун цалин хөлс…” гэсэн ухамсартай. Хэрэвзээ ах дүү хоёрын хооронд цалин хөлсний асуудал босч ирвэл аав ээж дундуур нь шууд орж ирнэ. Олон хөлийн газар амьдрах гэж яваа муу ахаасаа юм нэхлээ, энэ хэдэн малыг нь хариулж өглөө гээд чиний махнаас чинь мах, яснаас чинь яс уначих гээд байна уу гэж ирээд хөдөөд байгаа дүүг нь баллах шахна. Ийм учраас хотын нөхрийн мал байнга өсч байдаг нь /эзэн нь огт оролцохгүй байж шүү/ сонин. Ийм нэгэн өвөрмөц харилцаа монголчуудын дунд өнөөдрийг хүртэл байсаар ирсэн нь гадныхны гайхшралыг төрүүлсээр иржээ. 

П.ХАШЧУЛУУН

Ухаалаг гэж ямар хүнийг хэлдэг юм бол. Сүүлийн үед гарч байгаа ном зохиолоос харвал товчхондоо Ж.Самбуу гуай шиг хүнийг хэлэх юм шиг байна. Олон таван үггүй, шулуун шударга, ноён нуруутай, дотроо бодолтой, дороо суурьтай. Улааныг дагаж улцганахгүй, шарыг дагаж шарвалзахгүй тийм л хүнийг ухаантай гэх болов уу гэж бодогдоно. 

Гэхдээ манай төрийн яам тамгын газрын залуучууд бие биеэ ухаантай ба тэнэг  гэдэг хоёр ангилалд хуваачихсан тухай хөгжилтэй яриа сонслоо. Тэдний үнэлэмжээр тэгвэл ухаантай хүн гэж хэн бэ. Даргынхаа цүнхийг барьж гүйдэг, элдэв арга заль, маапааныг мэдрээд тендер зохицуулалтад орчихдог,  хов жив базаж, худал үнэн аргаар ажлаа хийдүүлдэг, хор найруулж суудаг амбицтай, хөдөлгөөнтэй нөхдүүдийг ухаантай хэмээн ангилдаг. 

Харин юм болгон дээр шударга царайлж, бүгдийг үнэнчээр хийх гэж хичээдэг, аливаа арга заль маапаан дээр ямар ч найраагүй, ажлаа тасалдаггүй, цагаа барьдаг, улаан хэнхэг нөхдүүдийг тэнэгүүд хэмээн нэрлэдэг гэнэ. Тэгэхээр  орчин цагт ухаантай ба тэнэг хоёрын үнэлэмж ийм л болсон бололтой. 

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Хүмүүс ажилтай, хот нүргээнтэй, энд тэндгүй зам барилга засвар хийгдэн оволзож, өөрөөр хэлбэл амьдрал буцлаад сайхан л байна. 100 мянган айлын орон сууц барихаас арван мянгыг нь лав барьчих шиг. Одоо ерэн хувь нь дутуу. Ёо ёо энэ  их ажил хэзээ дуусч чих амрах юм. Ер нь манай орны бүтээн байгуулалт жилээс жилд улам л өсөн нэмэгдэнэ үү гэхээс хөгшин Европ шиг хамаг замаа тавиад, байшингаа барьж дуусталаа өдий биз.
Жил жилийн зуны дэлгэр сайхан цагтай давхцан түгжрэл, хаалт, толгой руу машин цөм цохин орж ирдэг барилгын төмөр бэхэлгээнүүд сэлттэй эвлэрэн амьдрах болж байна. Эхэлж орон сууцанд орогсод дараагийн ээлжинд босох учиртай барилгын дутуу орхисон хана туурган дундуур хэдэн ч жил бүдчин алхах юм билээ.
Наад ажлаа боль, бид ая тухтай амьдармаар байна гэлтэй биш. Ажил амьдрал хоёр нь  аль алиндаа түвэг учруулах ёсгүй. Энийг бүр концерт найруулах лугаа урлагийн хэмжээнд зохицуулдаг олон арга туршлага бий. Аливаа ажлыг нэн таатай, аз  жаргалтай хэлбэрээр өрнүүлэх нь цалинтай эн зэрэгцэхүйц чухал байдаг. Гэтэл энэ гадаа өрнөж байгаа зуны бүх л ажлууд ял эдэлж байгаа ч юм шиг, дайн болоод түр завсарласан аятай хөглөрүүлж орхидгийг өөрчилмөөр байна.

Ж.ГАНГАА

Монголчууд дөрвөн улирлын ард түмэн. Хүссэн хүсээгүй бид улирлаа дагасан ааш аягтай. Өвөл өнтэй жил бол хот хөдөөгүй налайна. Энэ улирал монгол хүний хувьд жинхэнэ төвлөрдөг улирал. Өвлийн идэш уушаа хийчихсэн, гэр орноо дулаалчихсан, элдэв зүйлд сатааралгүй, өмнөх ажилдаа, уран бүтээлдээ төвлөрч ажил хэрэгч, бүтээлч болдог. Хавар харин хачин болцгоодог нь мөн л улирлынх. Гадаа хуурайшаад, шороо тоос босоод, өдөр уртсаад, сэтгэл тавгүйрхээд монгол хүмүүсийн сэтгэл донсолгоотой болдог. “Хаврын хүмүүс” гэсэн нэр томьёо гарсан нь эндээс эхтэй. Шар хадны өвчтөний тоо эрс ихэснэ, талбайн жагсаал цуглаан олширно, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын редакциар эргэлдэж элдэв зүйлийг ярих хүмүүсийн тоо олон болдог гэхчлэн ширүүснэ дээ. Харин намар бол яг үнэндээ налайдаг улирал биш шүү дээ. Язагнадаг, бужигнадаг ажил хэрэгч улирал байхгүй юу. Эдийн засгийн цусны эргэлт огцом ихэсдэг улирал. Хүмүүс ажил төрлөө хийх асар өндөр эрч хүчтэй орж ирдэг улирал. Энэ улирал нь өвлийн хүйтэн, хаврын хахирыг давах оршил улирал болой. Энэ бүгдээс хамгийн онцгой нь зун. Өнөөдөр зуны эхэн сарын шинийн 3. Зун цаг ч ингээд нэг юм ирлээ дээ, монгол түмэн минь. Монголын ард түмний стресс, нервээс салдаг ганц улирал. Зун л монгол нутаг, монгол хүмүүсийн нуруу тэнийдэг. Сэтгэл нь хөнгөрч, сайхан бодлууд толгойд эргэлдэж, хотын унаган хүүхдэд ч хөдөө нутаг бодогддог нь хөх толботуудын цусанд байдаг мөн чанар билээ. Монгол оронд нүүр тэнэгэр, жаргалтай хүмүүсийн царайг энэ улиралд л дүүрэн харна даа.

П.ХАШЧУЛУУН

Хүүхэд гэдэг гэнэн итгэмтгий улс. Таныг хичнээн худлаа ярьсан ч шууд үнэмшдэг, тийм л цагаахан амьтад. Үлгэрийн баатруудтай хүүхэлдэйн кино үзээд  үнэн голоосоо киноныхоо дүрд нь хувирчихсан суудгийг нь та, бид  мэднэ. 

Эцэг эхчүүд өдөр тутмынхаа ажилд түүртээд хүүхдүүддээ алхам тутамд худлаа ярьдаг. Наад захын жишээ гэхэд “Цэцэрлэгээс нь хамгийн түрүүнд авна” гэчихээд сүүл мушгидаг аав, ээжүүд олон. 

Худалч аав, ээжийн балгаар бяцхан хүү хорвоог орхисон гашуун түүх бий. Хөвгүүд болгон хүн аалз, бэтмэний  дүрд  хувирч, энд тэнд нисч дүүлэхийг мөрөөддөг. Нэгэн залуу хос бяцхан хүүгийнхээ энэ хүслийг биелүүлж үлгэрийн баатрын хувцас авч өгчээ. Жаал хүү “нисдэг” хувцсаа өмсч, ээж, ааваасаа “Энэ хувцсыг өмсөхөөр нисдэг тийм ээ” гэж асууж. Тэгтэл тэд нь элдэв янзын юм бодолгүй “Тиймээ” гээд хариулчихсан аж. Гэтэл аав, ээжийнхээ үгэнд  итгэсэн гэнэн хүү тагтан дээрээсээ үсэрч, хорвоог орхисон харамсалтай явдал тохиолдож байв. 

Хүүхдүүдийн хувьд эцэг эх нь энэ хорвоогийн танин мэдэхүй байдаг. Юм л болбол “Яагаад” гэдэг асуулт тавьдаг бяцхан сониучдаас битгий цааргалж байгаарай. Худалч аав ээждээ хууртдаг хүүхдүүд том болоод бас л тэдэн шигээ болно. Тиймээс үр хүүхдүүддээ худлаа хэлж байхаа больё. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Интернэтээр их багагүй хавтгайдаа бичдэг болжээ. Сэтгүүлчтэй арцалдан нийтэд хандан “нээт”-ээр үгээ ч хэлж байх шиг.
Мэргэжлийн үүднээс энэ удаа гурван зүйлийг сануулж байна. Хүмүүс амьдран буй нийгэмдээ санаа зовж, болж бүтэхгүй юмсыг гаргаж тавьцгаадаг. “Ийм болчихож. Одоо яах вэ? Та минь ээ…???” гээд л эхэлдэг. Уран зохиол л бичээгүй юм бол амьдралын бүх л проблемд  гарах гарц олддог. Түүнийг одоо юм уу дараа нь түмэн олондоо заавал хэлж өгөх нь бичигчийн үнд­сэн үүрэг юм. Гарах гарцаа мэдэх­гүй юм уу буруу зам заамаар бол тухайн сэдвийг орхи. Чадахгүй хэвтэж битгий илүү үглэж бусдад садаа бол.
-Байгаль нийгмийн даваг­дашгүй хүчин зүйлийн тухай сэдвийг орхиорой. Дэлхийтэй өөр гариг мөргөлдөх, гал ус, газар хөдлөлтийн аюул бий болох магадлалд түгшин олныг айлгаж яах гээв. Тийм юм боллоо гэхэд яаж ч чадахгүйгээс хойш “сүх далай­тал амар” амгалан явцгааж байг л дээ.
-Монгол хүн буруу ярьж зөв ойлгодог бол бичгийн хувьд утга нь зөв байхгүй бол хожим уршиг тарьж мэдэх. Ялангуяа цаасан дээр үлдэх үг үсэг аягүй бол мянга наслах ч магадлалтай. Хөшөөний анхдагч нь сонин сэтгүүл юм шүү дээ. Улсын начин Б.Заяамандах гэхийг сүржигнээд “Улсын начин Бямбадоржийн Заяамандах” гэх төдийд л утга хадуурч бөөн маргаан үүснэ биз.
Хэрэв та сонирхвол иймэрхүү зөвлөгөө зөндөө. Сониныхон бид өглөө болгон энэ сэдвээр хуралддаг юм.

Ж.ГАНГАА

Хэдэн жилийн өмнө хоёр хүүхдийнх нь нэг нөгөөгөө галаас аврахад ээж нь ухаантай,  зоригтой хүүгээрээ бахархахаас илүүтэй “Их эзэн л бидэнд тусаллаа” гэж  ярьсан байж билээ. Хүү нь зориг гаргаж дүүгээ авраагүй бол их эзэн хүүг галд шатахаас аварчих байсан гэж үү. Мөн бурхны шашин шүтдэг зарим нь ламаар ном уншуулаад л бүх нүгэл арилчихдаг мэтээр төсөөлдөг. Саяхан Гандангийн хажуугаар өнгөрч явтал  тэнд ном уншуулах гэж яваа оюутнууд хашаан дахь тагтаанаас нь олон байх юм. Шалгалтандаа гайгүй дүн авчих санаатай ном уншуулж яваа гэнэ. Хичээлээ л сайн уншвал болоо биз дээ. Бурхны ном хичнээн уншуулаад хичээлээ мэдэхгүй бол таагүй л дүн авна.  Шашин номонд ч авах гээхийн ухаанаар  хандаасай.  

   Аль ч шашинд энэрэнгүй сайхан сургаал ном их байдаг.  Будда сайтар нягтлан судалсны үндсэн дээр сургааль номоо дагахыг сургасан. Түүнээс биш арван хар нүглийг хийчихээд нэг удаа ном уншуулаад л нүглээсээ ангижирчихдаггүй  байх. Тэгээд ч  хийсэн нүглийг тарни мааниар цайруулахгүй. Бүгдийг бурханд бүү даатга. Зөв явах замыг чинь өөр өөрсдийн сургаалиар шашинд заасан ч аль мууг  үйлдээд түүнийгээ бурханд даатгаад  буян хийлээ гэж нэрлэх нь яавч зүйд нийцэхгүй. Таны хичээл зүтгэл л  хариу болж ирэхээс хоосон залбирал танд юу ч бэлэглэхгүй. 

Д.МӨНГӨНДАЛАЙ

Бусдад дандаа  урмын үг хайрлаж яв гэх. Тэр үнэн. Ухаантай балай хэн боловч урам сонсохыг битүүхэндээ хүсч явдаг. Шагналд дургүй гэх авч медаль өгөхөд өөдөөс гараа сарвайж л байгаа биз дээ.
Яг нарийндаа бол туршла­гатай сурган хүмүүжүүлэгчид хүмүүсийн энэ өчүүхэн сул тал дээр тоглолт хийдэг байдаг л арга хэлбэр шүү дээ. Тухайлбал олон жил шоронгоор явчихсан этгээдэд “Ямар сайхан мэндчилдэг юм. Маш амттай хоол хийжээ…” гэхчилэн жирийн амьдралд дасгах гэж хөөргөөд байхаар бүр егзөр хулгайч нь хүртэл уярч хайлдаг.
Урмын үгсийг маанийн чавганц нар шиг харааж ч чадахаа байтлаа хошуугаа дэвсэцгээн наль наль хийцгээвэл бүр утгагүй юм болдог. Хэзээ мөдгүй гэрлэх гэж буй том хүүхэн эрхийн тэнэгтэж, төрхөмдөө ганц удаа хог шүүрдэж, оёж шидсэнийхээ төлөө урам нэхэж урвайж байна, цаана чинь. Юуны чинь урам. Иймхэн юмыг хүн болгон хариу тус нэхэлгүйгээр хийгээд хэвшчихсэн байх ёстой хэмээн тас загнавал зохилтой.
Тэгэхлээр “Чи сайн” гэх үнэлэлтийг эзэлсэн эрэмбэ зиндаанд нь  тохируулж хэлдэг байхгүй юу. Дээхнэ манай Цэнддоог дадлагын оюутан “Таны фельетон бүр элэг авчихлаа. Та шог зохиол бичээч.Аягүй бол чадна даа” гэж “урам хайрлаж” билээ. Түүнд нь хэр урамшаа бол.

Ж.ГАНГАА

Заримдаа ч өөрсдийгөө бодохоор өрөвдмөөр санагдах юм. Монголчууд бид арай ч дээ гэмээр гэнэн итгэмтгий хүмүүс. Аливаад ултай суурьтай, буурьтай хандана гэж байхгүй. Зүгээр л хөнгөн хөвсгөрхөн сэтгэлээр хөөрч дэвэрч явах нь бий.  Түүнийг нь нотлох зүйлс захаасаа аваад л үй түм. Улс орон оршин тогтнохын амин судас нь болсон эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл гэхэд өнөөдөр алга. Гангийн үйлдвэр, за тэгээд бензин шатахуун нефть, цахилгаан станц гэж олон жил амаа цангатал ярилаа. Гэвч бүтээсэн юм алга л байна.  
Ер нь бид чинь энэхэн амьдралаа тэнгэрээр нисч нисч цаг нь ирэхээр нам газарддаг шувуу шиг өнгөрүүлээд байна уу даа. Нэг л их “жиргэсэн” хүмүүс.  Одоо бол ухаажвал ухаажихаар цаг юмсан. Шилжилтийн үе гэж дээр дооргүй баахан ярьцгаасан. Тэр нь эрхбиш дуусаа байлгүй.
Шилжилтийн насандаа яваа охид хөвгүүд шигээ гэнэн тэнэг зангаа орхиж, бага  ч болов  хэрсүү суух цаг болсоон. Ингэхэд монголчууд бидний гэнэн хонгорыг илтгэсэн хэд хэдэн үйлдэл байдаг. “Хэрвээ шидтэн ирээд гурван зүйлийг биелүүлж өгье гэвэл та юу хүсэх вэ” гэх утга бүхий асуултыг хэн нэгнээсээ дандаа асууна. Сэтгүүлч нөхөд маань бол байнга асууна. Ийм л сэтгэлгээгээр бидний амьдрал явдаг. Болж бүтэхгүй зүйлийг нь нэг л өдөр дээд тэнгэрээс ид шидийн хүн ирээд цогцлоогоод өгөх юм шиг хэнэггүйхэн аж төрдөг. Яг үнэндээ байдал тэс өөр. Хүн төрөлхтний оршихуй ерөөсөө бодит зүйл дээр тулгуурладаг. Амьдралаа та өөрөө л босгоно. Өөр хэн ч биш.

Н.Гантулга