Category: арын-нүүр

“Өртэй хүн өөдөлдөггүй” хэмээх үг ул болжээ. Телевизээр урсч буй “Гадаадад бол зээлтэй хүнийг ажилд авах дуртай байдаг” гэсэн үг чих дэлдийлгэв. Зээлтэй хүн хариуцлагатай ажилтан байдаг. Саяхан манайдаа нэртэй нэгэн бизнес эрхлэгч “Хүмүүс намайг их баян хүн гэж боддог. Харин би өрийнхөө хэмжээгээр нэлээд дээгүүрт орно шүү” гэж ярьсан юм. Үнэхээр далайцтай ажиллаж байгаа хүн өр тавихаас айдаггүй аж. Олон орны хувьд орон сууцны урт хугацаатай, бага хүүтэй зээл гэдэг хүмүүсийг шударгаар ажиллаж амьдрахыг нөхцөлдүүлж байдаг юм билээ. Зээлгүй хүн, хөрөнгөгүй хүнд алдах юм байхгүй. Дургүй нь хүрвэл ажлаа хаяад талийж орхино. Харин моргейжийн зээлтэй хүн байгууллагынхаа үнэ цэнэтэй ажилтан байж гэмээнэ баталгаатай ажилтай, зээлээ төлөх боломжтой. Сингапурт хүмүүс бүгд байр орон сууцтай бол бослого тэмцэл гарахгүй гэж ярилцдаг гэнэ лээ. Юутай ч “Өртэй хүн өөдөлдөг” гэсэн сургалт хүртэл бий болчихож. Танил залуу “Байрны зээл өгдөг бол утга учиртай ажилламаар байна” гэж ярив. Хариуд нь “Өнөөг хүртэл утга учиртай ажиллаж чадаагүй бол хэн чамд байрны зээл өгөх юм бэ” хэмээн шооллоо. Үнэндээ “Олон жил үр бүтээлтэй ажиллалаа” гээд хэр олон хүн зээл авч чадсан юм бол доо. Төрөөс хүн амынхаа төлбөрийн чадварт нийцсэн орон сууцны бодлого хэрэгжүүлж чадвал олон олон асуудлыг шийднэ дээ.

Б.ЯНЖМАА

Баруун Монгол ардын наргиантай харилцаа дуунууд дээр

“…Улаан бууртай тэмээгээ услана гэсэн яалаа даа. Ухаа хүрмэнгийн
үзүүрт л уулзана гэсэн яалаа даа яалаа даа…” гэж гардаг даа. Тэр лугаа манай байгаль
хамгаалагчид, орон нутгийн эх орончдын мятаршгүй тэмцлийн явц үр дүнгийн сүүлийн
үеийн мэдээ, мэдээллээр гарч байна. Дорноговь аймгийн Улаанбаатарлаг билүү нэг суманд
Францчууд хүрч ирээд цөмийн хайгуул хийснээс болоод тугал хордсон гэдэг. Ингээд
орон нутагт эсэргүүцлийн жагсаал цуглаан болж, хөдөлгөөн байгуулагдан хэвлэл мэдээллээр
цацагдан дуулиан тарьцгаасан. Харин саяхан үндэсний телевизээр нөгөө тэмцээд байсан
малчдын төлөөлөгчид маань Казахстанд заларчихсан, Францын “Арева” компанитайгаа
“хампаан” (найз нөхөд сурв) болчихсон цөмийн урвал түүний шар нунтаг гэгчийн талаар
үгээ олохгүй магтацгааж  байгаа харагдав.
Бас зарим төлөөлөгч, сэтгүүлчдийг нь Францад урин хоол цайгаар дайлаад Атомын станцын
үйлдвэрийг үзүүлээдэхсэн чинь “Тугал өөр зүйлээс болж хорджээ. Францчуудын зөв зөв”
гэцгээн хүрч ирцгээлээ.

Эх орон, Миний Монголын газар шороо гэсэн сүрт тэмцлүүдийг учир мэдэх
хэсгийнхэн элэглэж ч ханахгүй юм. Нөгөөдүүл нь ч одоо бүр ичиж зовохоо ч байж.  

 Ж.ГАНГАА

Манай төрийн өндөрлөгүүд буюу Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нар хавар намартаа малчны хотонд очиж тариалангийн бүс нутгаар ажиллаж байна гээд нэг өдөр, үсрээд бүтэн хоногоор хөдөө орон нутгийг зорьдог. Энэ нь аль эртнээс уламжлал болсон ажил. Заримдаа хөдөө орон нутагт ажилласан болохын тулд тариалангийн бүс нутгаар нэг ухасхийчихдэг арга ч бий гэлцдэг. Ямартай ч малчид, тариалангийн бүс нутгаа эргэдэг дарга нарын ажлын айлчлал өнөө ч хэвээрээ байгаа. Хэдийгээр тариалан, хөдөө аж ахуйн салбар чухал ч гэлээ үнэндээ бол өрхийн үйлдвэрлэл шүү дээ. Төсөвт оруулж байгаа хувь хэмжээг нь тооцвол бүр ч ярих юм биш. Манай томчууд үүн дээр ингэж ач холбогдол өгч байхын оронд урд байгаа хоёр толгой дээрээ очоод л сууж байдаг баймаар байна. Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжил дэвшлийг бодвол Оюутолгой, Тавантолгой дээрээ гурван дарга маань хамгаалалтын малгай тавьчихаад ээлжилж очоод байвал өгөөж нь хамаагүй дээр юм даа. Өнөөдрийн байдлаар уул уурхайн салбараас нийт төсвийн 30 орчим хувийг бүрдүүлдэг гэж байгаа. Хоёр толгойгоосоо хөрөнгө татаад ирвэл энэ тоо явж өгнө. Ийм л газартаа хэн нэгэн юу гэж хэлэхийг үл хамаарч, очиж үзэгдэж, анхаарал хандуулж баймаар байна. Тэгэхгүй бол яриад байсан том төсөл юу болж байгаа нь мэдэгдэхгүй мартагдлаа. Эзгүй говьд мартагдсан толгойнуудыг анхаарч байгаа хэд нь уул уурхайн компаниудыг сүрдүүлж хэдэн цаас олдог нөхөд л байна гэх юм даа. 

Э.ЭНЭРЭЛ

Нэрт зохиолч Дарамын Батбаяр оюутан ахуйд хичээл заадаг байв. Тэрбээр  “Инээж хөхрөлдсөн залуу хос автобусанд орж ирлээ. Бүсгүй  “Би чамд хайртай” гэж бичихэд цонхон дээрх цан нүцгэн  хурууных нь мөрөөр уур савсан хайлж харагдав. Харин залуу савхин бээлийтэй гараараа “Би ч бас хайртай” гэж бичлээ”. Энэ жишээг татаад багш тэдний  хэн нь хайрандаа  үнэнч байгаа  тухай ярьдаг байв. Онцолж яриад буй тэр зүйлийн юу нь агуу гэдгийг тэр үед  мэддэггүй  байж. Залуу нь бээлийтэй, бүсгүй нь  бээлийгүй байгаа л биз. Тэглээ гээд хэн нь үнэн сэтгэлээсээ хайртайг  таах аргагүй мэт  бодогддог байлаа. Одоо бол энэ тухай эргэцүүлдэг  болж. Хайрыг халуу дүүгсэн гар, ханцуй доторх  гар хоёроос хэрхэн мэдрэхийг энэхүү энгийн жишээгээр  их зохиолч бээр амьдралд хөл тавьж буй оюутан бидэнд ойлгуулахыг хичээсэн нь өчигдөрхөн  хэлсэн мэт сэтгэлд тод үлджээ. Хос хоёрын хайр өчүүхнээс мэдрэгдэж байгаа биз.  

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Өглөө босоод аав ээжүүд
хүүхдээ сургуульд хүргэж өгнө гэдэг том ажил байдаг. Тэд өглөө  бүр машиндаа нэг хүүхэд ачаад замын хөдөлгөөнд
оролцоно. Их сайндаа гурван хүүхэд авч явбал их юм. Бүүр олуулаа байлаа гэхэд жижиг
микрогоор хавь ойрын хүүхдээ хамаад зургаа долоон хүүхэд ачна. Ингээд л ээжээр нь
үдүүлээд л гарч өгнө дөө. Улаанбаатар хотын хоёр зуугаад мянган хүүхдийн ихэнхийг
ингэж хүргэдэг. Тэгээд өглөө нэг цагт бас өдөр нэг цагт сургууль болгон дээр  дээрх унаа тэрэг төвлөрдөг гээд бодохлоор Улаанбаатар
хотын машин түгжрэхгүй гээд яах билээ.Харин ч ийм дайны байгаа нь овоо доо гэж бодохоор
байна. Үүн дээр сургуулийн өмнөх насныхан бас албандаа машинаар морилно гээд бод
доо. Зөвхөн хүүхэд хүргэж өгөх, тарах цагуудад гэхэд л ямар ч том зам байгаад түгжрэхээр
санагдах аж.  Үүнээс яаж гарах арга байна
вэ. Ямар ч байсан сургууль болгон өөрийн гэсэн автобус, чиглэлийн жижиг оврын микро
автобустай болж хүүхдээ зөөх хэрэгтэй баймаар. Мөн сургууль бүр гаднаа зохицуулагч
гаргаж хүүхэд хүргэж байгаа машин тэргийг зохицуулдаг болох хэрэгтэй байна. Америкийн
дунд сургуулиуд өглөө эрт заавал захирал болон түүнтэй адилтгах түвшний албан тушаалтан
өөрийн биеэр зохицуулж байгаа харагддаг. Захирал нь гаднаа зохицуулагчийн мод бариад
зогсож байхад эцэг эхүүд үгнээс нь гардаггүй юм байна лээ. Ийм маягаар зохицуулалт
хийж байвал замын түгжрэлийн ихэнх хувь нь гайгүй болно гэж харагдах юм.

Ж.САНДАГДОРЖ

Монголчуудын
цусанд нь ч юм
уу явдаг буруу зуршил
өнөө хэр явсаар л,
гай хөө болсоор л.
Өндөрлөг орчинд амьдрагсад их
багагүй цөмөөрөө гүвээ толгод замд
тээглэмэгц огшдог тэгээд заавал
ч үгүй өгсдөг
зөрүүд зантай.

Уг нь боломжтой бол
аливаа саадыг дээгүүр нь
давах гэснээс хажуугаар нь
тойрчихвол аюул осолгүй, хүч
энергинд хэмнэлттэй физик эдийн засгийн
үндэслэл баймаар.

Автомашин,
галт тэрэг хөгжлийнхөө шинэ
шатанд гарсан цаг үеэс
хойш ихэнх нутаг орны
замын саадууд улам боловсронгуй
болж, уул толгодыг нүхэлж
шургаж гэтэлдэг болцгоосон. Бүр боломжгүй нь
даваагаа маш сайн зассан
харагддаг. Тэгвэл манайхан “Солонгот”,
“Ганц”-ын давааг давж
үзээгүй жолоочийг ямар жолооч гэдэг
юм хэмээн онгирцгоон мөнхийн
аюул түгшүүрээр хүүхэд эмэгтэйчүүдийг айлгаж
ичээн осол гаргасаар байна.
Нийслэл рүү нэвтрэх бүх
л зам харгуй
стандарт бус, шаардлага хангахгүй
даваануудтай ба цаг агаар
эвгүйтэх төдийд бүх хөдөлгөөн
хаагддаг. Орчин үед насанд
хүрсэн хүн болгон шахуу
автомашин унадаг болсон. Машиныг
гарамгай эзэмшдэг нь хуруу дарам
цөөн, олонх нь наад
захын мэдлэг болгоомжлол байхгүй.
Цаашдаа аливаа даваа давдаг
стандарттай болгож мэргэжлийн хяналт
тавьж тойрдог болцгоохгүй бол
годройдсоор л байх нь.
Энүүхэнд гайхуулах бахархал юу ч алга.   

Ж.ГАНГАА

Намрын шар нар ээсэн өдрүүд үргэлжилж байгаа ч шөнөдөө агаарын хэм хасах градус зааж жиндүүхэн хонож байна. Өглөөгүүр Долоон буудал, Баянхошуу тийш хөх утаа хэдийнэ суунаглах болжээ. Тун удахгүй өнөөх хөх утаа нь хар өнгөтэй болж, юу ч харагдахаа больдог цаг ирэх нь. Түүндээ ч дарга, цэрэг, том, бага, хүүхэд, хөгшидгүй хордоод эхэлнэ. Тиймээс тэр “утаат” цаг хугацаанаас амжиж уушгиа цэвэрлэж авцгаая, хүмүүс ээ. 

Хүний уушгийг цэвэр агаараар нэг удаа “дүүргэсэн” байхад 30 хоног “цэнэгээ барьдаг” гэсэн яриа бий. Тэгэхээр цэвэр агаартай байх цөөхөн хэдхэн хоногийг ашиглан амралтынхаа өдрүүдээр гэр бүл, байгууллага хамт олон, найз нөхдөөрөө хөдөө гарч, явган аялал хийцгээе. Уулын оргил булаацалдаж, дугуй хүрээ зурж байгаад эр, эмгүй барилдъя. Хаашаа л харсан өндөр барилгаар хүрээлсэн давчуу орчноос гарч их хүйтэн, нүд хорсгосон утаанаас урьтаж хоолой мэдэн хашгирч, уушги мэдэн амьсгалъя л даа.  

Т.ГЭРЭЛМАА

Тракторын кабинд онгоцны удирдлагын хэсэг шиг л өч төчнөөн товч, самбар анивалзах болжээ.  Жолооч удирдлагын хэсгээсээ янз бүрийн команд өгч, усалгааны төхөөрөмж энэ тэрээ ажиллуулна. Цаашилбал бүр жолоочгүй трактор ажиллах ирээдүйн тухай  ШУТИС-ийн Мэдээлэл холбоо технологийн сургуулийг энэ хавар төгссөн  О.Нандинхүү ярьсан юм.  Магистрын ажлаа  тэрбээр  “Олон улсын хүнд машин механизмын удирдлагын систем” гэсэн сэдвээр  хийж байгаа аж. Орчин үеийн тракторууд бүгд ISO BUS стандартын дагуу ажилладаг болжээ. Жолоочийн удирдах хэсэг энэ тэртэй боловсронгуй болсон гэсэн үг юм уу даа, тэр нь.  Хэрвээ монгол инженерүүд иймэрхүү хүнд машин механизмын удирдлагын системийг бүтээгээд, түүнийгээ олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлж  чадвал  монгол инженерүүдийн  толгой  дэлхийд үнэлэгдэнэ дээ. Иймэрхүү удирдлагын системийн зах зээлийн үнэ нь 6500 евро. Монголдоо хийчихвэл арай хямдруулах боломж бий гэж шинэхэн судлаач  үзэж байна.  

Дэлхийн хүн ам өсч, хүнсний хомсдол нүүрлэх эрсдэл бий болсон. Энэ бүхэн орчин үеийн техник технологийн дэвшлийг хөдөө аж ахуйд ашиглахад хүргэжээ.  “Гачуурт” компани ийм удирдлагатай  траꬬто¬руудыг оруулж ирсэн байна. Трактор жолоочгүй ажил¬лах фермерийн менежмент систем гэж бий. Европт бол фермийн эзэн ажлын өрөөндөө суугаад, трактороо удирдаж, трактор эцэж цуцахгүй ажилладаг. Ургац хураалтын талбайн зураг авдаг систем бий болсон гэнэ. Ургацын талбай дээгүүр мөнөөх төхөөрөмж  нисээд, дүрсийн боловсруулалт хийгээд аль хэсэг нь хуурайшилтай,  чийг¬шил­тэй гэдгийг тодорхойл­чихдог. Чийгшилтэй хэсгээ услах шаардлагагүй гэхээр санхүүгийн болон хүн хүчний хэмнэлт гарна.  Европын орнуудад иймэрхүү боловсронгуй систем хөдөөд нэвтэрсэн байна. 

Б.ЯНЖМАА 

ÀÍÓ-ûí
òýðã¿¿í õàòàãòàé, ñåíàò÷, òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà àñàí Õèëëàðè Êëèíòîí
ñàÿõàí “Áè ýðãýæ èðëýý” õýìýýí ìýäýãäëýý. Ýíý íü 2016 îíû Åðºíõèéëºã÷èéí
ñîíãóóëüä ºðñºëäºíº ãýäãýý ìýäýãäýæ áàéãàà õýðýã ãýæ óëñ òºðèéí õ¿ðýýíèéõýí
ÿðèëöàæ áàéíà. Õàðèí Õèëëàðè Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ºðñºëäâºë Åðºíõèéëºã÷
áîëîõ ìàãàäëàë àñàð ºíäºð ãýöãýýäýã áèëýý. ÀÍÓ-ûí îäîîãèéí òºðèéí íàðèéí
áè÷ãèéí äàðãûí ïèàð-ûã õàðèóöàæ èðñýí àìåðèê ýð Ìîíãîëîîñ î÷ñîí ñýòã¿¿ë÷ íàðòàé
ÿðèëöàæ ñóóõäàà ýíý òóõàé ºã¿¿ëæ áàéñàí. Òýðáýýð “Áàðàê Îáàìà Åðºíõèéëºã÷
áîëñíîîð àìåðèê÷óóä õàð àðüñò Åðºíõèéëºã÷òýé áàéæ áîëîõûã õ¿ëýýí çºâøººð÷
ýõýëñýí. Ýíý íü ýìýãòýé õ¿í Åðºíõèéëºã÷ áîëîõîä áýëýí áîëñîí ãýñýí ¿ã.
Äàðààãèéí ñîíãóóëüä Õèëëàðè Êëèíòîí íýð äýâøâýë ÀÍÓ ò¿¿õýíäýý àíõ óäàà ýìýãòýé
Åðºíõèéëºã÷òýé áîëæ ÷ ìàãàä” ãýæ áàéñàí áèëýý. Òýãæ ÿðèãäàæ áàéñàí Õèëëàðè
ñàÿõàí íàìûíõàà õóðàëä îðîëöîæ, ýãýí èðñíýý ìýäýãäñýí íü ñàíàìñàðã¿é òîõèîëäîë
áèø þì. Àðä÷èëëûí ºëãèé îðîí ãýäýã àòëàà 2008 îíä àíõ óäàà àôðèê ãàðàëòàé Åðºíõèéëºã÷òýé
áîëñîí ýíý óëñ ò¿¿õýíäýý ýìýãòýé õ¿íèéã òºðèéí òýðã¿¿íäýý çàëæ áàéñàí óäààã¿é
áèëýý. Ãýõäýý õ¿ì¿¿ñèéí áîäîë àñàð èõ ººð÷ëºãäºæ áàéãàà ó÷ðààñ øèéäâýð ÿàæ
ãàðàõûã òààõûí àðãàã¿é. Õóó÷èí öàãò õàð àðüñòíóóä öàãààí õ¿ì¿¿ñòýé àäèë ýðõ
ýäëýõèéã, òýäíèé èäýæ óóæ, ºìñ÷ ç¿¿æ áàéãààã ýäëýõèéã õ¿ñäýã áàéñàí. Ãýòýë îäîî
áàéäàë ººð áîëñîí. Õýäõýí õîíîãèéí ºìíº ãýõýä ÀÍÓ-ä íýã õàð àðüñò îõèí íºãººãºº
öàãààí àðüñòíóóäûã äóóðàéæ àÿãëàñàí ãýæ áóðóóòãàí ò¿ëõýæ óíàãàñàí ìýäýý äýëõèéí
÷èõèéã äýëäèéëãýýä àâñàí. Õàð àðüñò Åðºíõèéëºã÷òýé áîëñíîîð èòãýë, áàðäàìíàë íü
àñàð èõ íýìýãäñýí òýä àñóóäàëä èíãýæ õàíäàõ áîëæýý. Òýãýõýýð óëàìæëàëò îéëãîëò,
ò¿¿õýí àðãà áàðèë ÿàæ ÷ ººð÷ëºãäºæ áîëîõ áºìáºðöºã äýýð áèä àìüäàð÷ áàéíà ãýæ
îéëãîæ áîëîõ þì.

Ý.ÝÍÝÐÝË