Монголчууд намрын дунд сарын арван долооны өдрийг хэзээнээс бэлгэшээж насны хань болох сэтгэлийн амрагтайгаа заяагаа зангиддаг уламжлалтай. Энэ жилийн хувьд бар өдөр давхцаж тал нутгийнхан унага тамгалах найраа хамтатган ёсолж байгаа. Эл билэгт сайн өдөр Гэрлэх ёслолын ордонд далан долоон хос гал голомтоо бадраах ёсоо үйлдлээ. Хөдөө нутагт ч олон хос тоонот гэрт толгой холбож, жаргалын дугараа мэлтрүүлж байгаа. Хүдэр залуус ороолон чавхдах унагадыг уургалан барилж, галд улайдсан тамгыг шархийтэл даран, хүлэг эрдэнээ эзний ёсоор тойлж байгаа. Намрын дунд сарын арван долооны өдөр орой намрын бороо шивэрч, уулсын орой будантан байна. Сэтгэлд гуниг, баяр ээлжлэн хургана. Угаас хүний амьдрал жаргалтай бас зовлонтой. Намар хэдий гунигтай ч залуу хосын сэтгэлд гэрэл гэгээтэй дурсамжаар дүүрэн үлддэгээрээ сайхан. “Жаргалтайн дэлгэр ээ” гэсэн уртын дууны шуранхай өргөө гэрийг нисгэх шахан жигүүрлэж, улаа бутарсан халмаг хүмүүс мөнөөх дууны үгийг гүйцэд мэдэхгүй ч “Ээ ээхийгээ” хэмээн баясгалантай сайхнаар түрэн дуулцгаана. Уяа шузга дээр мөнгөн тоног бүхий ганган боржигон эмээлтэй морьд молор эрдэнийн толгойгоо хаялан дүүхэлзэж, хазаарын амгайгаа хазлан эвшээцгээнэ. Залуу хос биесийг түшин жаргалтайхан залхуу маягаар талимааран хоймор голлоно. Өвгөд настан намбатайхан дүмбийцгээж, хэд гурван дугарааны дараа сургааль айлдан, “Халзан цагаан хонь, халтар гүүний унага аваарай” гэж халуун хошуут мал амлан мөнгөн аягатай сүүг цэнхэр хадган дээр мэлтэгнүүлэн барина. Найр хавтгайрч, өрх үүсгэж сум сунгасны жаргалтайн дэлгэр бүрдэнэ. Намрын дунд сарын арван долоонд найр хурим өрнөж, насны жаргал ирнэ.
Category: арын-нүүр
Хорих ангид арав гаруй жил хоригдсон залууг түр чөлөөгөөр гарах үед хамт байж таарлаа. Харгалзагчийн хараа хяналтад гэр рүүгээ явж байгаа тэр залуу “Хот маань ямар сайхан болчихоо вэ. Энэ олон өндөр байшин, бүтээн байгуулалт, хөгжлийг хараач. Замаа яасан сайхан өргөн болгоо вэ. Машинуудыг харахад л хүмүүсийн амьдрал дээшилжээ. Тэр хүүхдүүдийг хараач. Инээлдээд жаргалтай гэдэг нь. Өө, тэр хүү формоо тайлаад хашлага дээр тавьчихлаа. Мартаад аав ээждээ загнуулна даа. Сайхан загнуулах ч сайхан шүү” гэх зэргээр ам хуурайгүй баясна. Тэгснээ “Гудамжаар алхаж байгаа хүмүүс яасан ч өнгөлөг, жавхаатай юм бэ. Арван хэдэн жилийн өмнөхөөс шал өөр, бүр сайхан болжээ” гээд бүсгүйчүүдэд харц унагана. Тэр залууд эрх чөлөөтэй хүн бүр жаргалтай, нийслэлийн минь зам талбай, байшин барилга, түгжирсэн машин, шарласан мод, бүр хөглөрсөн навчис хүртэл сайхан харагдаж байгаа нь мэдрэгдэв. Бүр биширч, атаархаж байгаа нь нүднээс нь харагдав. Харин хажууд нь суугаа харгалзагч залуу машиныхаа цонхоор ч хараагүйгээр үл барам “Байдаг л юм” гэх янзтай тоомжиргүй гар утсаараа оролдох аж. Хавь ойрдоо шунан дурлах, орчноо мэдрэхийг ч хүсэхгүй суугаа хоёр залууг хараад “Бид сайхан бүхний дунд дэндүү эрх чөлөөтэй яваагаа анзаарахгүй юм даа” хэмээн жаахан харамсав. Тэгснээ “Энэ залуу эрх чөлөөтэй байхдаа одоо ярьж байгаа бүхнээ анзаараагүйгээр барахгүй, амьдралдаа сэтгэл дундуур байсан биз” гэж харгалзагч залуу болон өөрийгөө өмөөрөх аядав. Зам түгжрэлтэй, гудамж шороотой, хүмүүс нь уур уцаартай ер нь Улаанбаатарт болж бүтэж байгаа юм алга гэж ярих хүн олон. Хөмсгөө зангидчихсан яваа нөхдүүдийн нэг нь өөрөө гэдгээ ч анзаардаггүй. Заавал хол, өөр газар байж сайхан байснаа мэдрэх гэж үү. Олныхоо дунд, эрх чөлөөтэй амьдарч байгаа нь өөрөө сайхан. Сайхаан, сайхан.
Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР
Нэг лаа нөгөөгөө асаахдаа юугаач алддаггүй гэж нэгэн мэргэн хүн сургажээ. Харин үүний үр дүнд гэрэл л нэмэгддэг. Харанхуй өрөөнд нэг лаа гэрэлтэй, харин хоёр болбол бүүр илүү гэрэлтэх нь ойлгомжтой.
Мэргэд хэн нэгний оюун ухааныг гэгээрүүлэхэд ямар ч зардал гарахгүй харин үүний үр дүнд нийгэм илүү сайхан, илүү аз жаргалтай болдгийг л ингэж зүйрлэн хэлсэн байна. Тэгэхлээр мэддэг чаддаг зүйлээ бусдадаа харамгүй хэлж өгөх нь, мэдлэг туршлага дутмаг хүмүүст зааж зөвлөх нь та өөрөө өөртөө тусалж байгаа хэрэг аж.
Хүн болгон мэдлэг туршлагатай, ухаалаг амьдарч эхэлбэл нийгэм маань гэрэл гэгээгээр дүүрэн байх болно. Нийгэм илүү гэрэл гэгээтэй байвал танд л амар амгалан аз жаргалтай амьдрахад амар байна биз дээ. Орчин үед хүмүүс бүүр их нийгэмшсэн цагт амьдарч байна. Нийгмээс өөрийгөө тусгаарлах оролдлого бүр амжилтгүй болж ирсэн түүхтэй.
Иймээс хүн бүр өөрийнхөө амьдралыг ухаалаг, бас аз жаргалтай авч явах ёстой. Хүн болгон аз жаргалтай байвал энэ хүн төрөлхтөн тэр чигтэй аз жаргалтай байх болно. Тэгэхлээр яаж аз жаргалтай байх аргаа бусдадаа харамгүй хэлж өгөөрэй. Ингэлээ гээд хувь хүний нийгмийг бүрэлдүүлэх байр суурь чинь бүдгэрэхгүй шүү гэсэн сургаал юм даа гэж дээрх үгийг уншаад бодож байлаа.
Ж.САНДАГДОРЖ
Нэлээд хэдэн жилийн өмнө Герман улсын нэгэн хотноо “Чингэс хаан ба түүний өв сан” гэдэг нэртэй үзэсгэлэн үзэж билээ. Овоо хэдэн улс хамтарч өөр өөрийн үзмэрүүдээ нэгтгэсэн гэх тэр үзэсгэлэн их л том байсан санагдах юм. Тэр үзмэрүүдийн нэг нь онцгой анхаарал татсан. Монгол дээл. Жирийн нэг монгол цэргийн даавуун дээл. Уг нь би тийм ч жижиг биетэй хүн биш. Гэхдээ тэр дээлийг аваад нөмөрвөөс томдоно уу гэхээс багадахааргүй хэлхийсэн тэрлэг байсан бөгөөд эзэн нь дэлхийн талыг чичрүүлж явсан өвөг дээдсийн маань нэг байсан гээд бодхул омогшиж байж билээ. Монголчуудыг том биетэй дайчид байсныг батлах эх сурвалж энэ дээлнээс гадна цөөнгүй тэмдэглээстэй байдаг шүү дээ. Арвангуравдугаар зууны үед ааруул, ээзгий, борцноос өөр хоол тэжээлгүй байсан тэр хүмүүсийн үр удам уг нь өнөө цагийн элбэг дэлгэр идэштэй үед бас дутахааргүй том байхаар. Гэтэл гудмаар хөлхөх залуус улам л давжаа болоод байна уу даа. Том, жижиг, гүзээтэй намхан эрчүүд ерөнхийдөө их олширсон байгаа биз. Бие бялдраа хөгжүүлэх тал дээр анхаарахгүй бол өмнөд Азийн иргэдтэй ижилсэхээр шахуу л болоод байна шүү.
Д.БАТ–ЭРДЭНЭ
“Өртэй хүн өөдөлдөггүй” хэмээх үг ул болжээ. Телевизээр урсч буй “Гадаадад бол зээлтэй хүнийг ажилд авах дуртай байдаг” гэсэн үг чих дэлдийлгэв. Зээлтэй хүн хариуцлагатай ажилтан байдаг. Саяхан манайдаа нэртэй нэгэн бизнес эрхлэгч “Хүмүүс намайг их баян хүн гэж боддог. Харин би өрийнхөө хэмжээгээр нэлээд дээгүүрт орно шүү” гэж ярьсан юм. Үнэхээр далайцтай ажиллаж байгаа хүн өр тавихаас айдаггүй аж. Олон орны хувьд орон сууцны урт хугацаатай, бага хүүтэй зээл гэдэг хүмүүсийг шударгаар ажиллаж амьдрахыг нөхцөлдүүлж байдаг юм билээ. Зээлгүй хүн, хөрөнгөгүй хүнд алдах юм байхгүй. Дургүй нь хүрвэл ажлаа хаяад талийж орхино. Харин моргейжийн зээлтэй хүн байгууллагынхаа үнэ цэнэтэй ажилтан байж гэмээнэ баталгаатай ажилтай, зээлээ төлөх боломжтой. Сингапурт хүмүүс бүгд байр орон сууцтай бол бослого тэмцэл гарахгүй гэж ярилцдаг гэнэ лээ. Юутай ч “Өртэй хүн өөдөлдөг” гэсэн сургалт хүртэл бий болчихож. Танил залуу “Байрны зээл өгдөг бол утга учиртай ажилламаар байна” гэж ярив. Хариуд нь “Өнөөг хүртэл утга учиртай ажиллаж чадаагүй бол хэн чамд байрны зээл өгөх юм бэ” хэмээн шооллоо. Үнэндээ “Олон жил үр бүтээлтэй ажиллалаа” гээд хэр олон хүн зээл авч чадсан юм бол доо. Төрөөс хүн амынхаа төлбөрийн чадварт нийцсэн орон сууцны бодлого хэрэгжүүлж чадвал олон олон асуудлыг шийднэ дээ.
Б.ЯНЖМАА
Хурандаа Д.Батжаргал Дарханы цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байхдаатехник технологийн дэвшил бүхий багаж төхөөрөмжөөр цагдааг тоногложбайж амжилт гаргах тухай ярьж билээ. Үнэхээр цагдааг”зэвсэглээгүй” байжгэмт хэргийг хурдан шуурхай илрүүлэхийгшаардах нь буугүй цэргийг дайнд хөөж явуулахтай л адил.”Бүхэл бүтэн хүн хотоос алга болчихоод байхад 14 хоног олж чадсангүй” л гэнэ. “Хоёр оргодол алга болчихоод байхад олдоггүй цагдааг шинэчилье” л гэнэ. Магадгүй цагдааг биш тоног төхөөрөмжийг нь шинэчлэх шаардлагатай байж мэднэ. Цагдаа ч бас бусдын л адил хоёр нүдтэй, хоёр чихтэй хүн. Түүнээс гурван нүүдлийн цаадахыг хардаг Дува сохрын чадварыг нэхэх боломжгүй. Дарханд суурилуулсан камерийн хяналтын нэгдсэн систем тэрбум төгрөгийн өртөгтэй бүтсэн юм билээ. Улаанбаатарыг камержуулахад түүнээс илүү мөнгө орох байлгүй. Гэсэн ч ард иргэдээ аюулгүй орчинд амьдруулах нь төрийн үндсэн үүрэг шүү дээ.Орчин үед камерын систем хөгжөөд гэмт хэрэгтнийг нүүр царайгаар нь таньж, илрүүлдэг болсон юм билээ. Гэмт хэрэгтний зураг байхад л камер хайгаад олчихно гэсэн үг л дээ.”Зөв хүний үйлдэл нүднээс далд ч зөв байдаг” гэдэг. Бүх хүн нүднээс далд зөв байж чадахгүй чкамер бичиж байхад бол олон хүн зөв байж чадна даа.
Б.ЯНЖМАА
Баруун Монгол ардын наргиантай харилцаа дуунууд дээр
“…Улаан бууртай тэмээгээ услана гэсэн яалаа даа. Ухаа хүрмэнгийн
үзүүрт л уулзана гэсэн яалаа даа яалаа даа…” гэж гардаг даа. Тэр лугаа манай байгаль
хамгаалагчид, орон нутгийн эх орончдын мятаршгүй тэмцлийн явц үр дүнгийн сүүлийн
үеийн мэдээ, мэдээллээр гарч байна. Дорноговь аймгийн Улаанбаатарлаг билүү нэг суманд
Францчууд хүрч ирээд цөмийн хайгуул хийснээс болоод тугал хордсон гэдэг. Ингээд
орон нутагт эсэргүүцлийн жагсаал цуглаан болж, хөдөлгөөн байгуулагдан хэвлэл мэдээллээр
цацагдан дуулиан тарьцгаасан. Харин саяхан үндэсний телевизээр нөгөө тэмцээд байсан
малчдын төлөөлөгчид маань Казахстанд заларчихсан, Францын “Арева” компанитайгаа
“хампаан” (найз нөхөд сурв) болчихсон цөмийн урвал түүний шар нунтаг гэгчийн талаар
үгээ олохгүй магтацгааж байгаа харагдав.
Бас зарим төлөөлөгч, сэтгүүлчдийг нь Францад урин хоол цайгаар дайлаад Атомын станцын
үйлдвэрийг үзүүлээдэхсэн чинь “Тугал өөр зүйлээс болж хорджээ. Францчуудын зөв зөв”
гэцгээн хүрч ирцгээлээ.
Эх орон, Миний Монголын газар шороо гэсэн сүрт тэмцлүүдийг учир мэдэх
хэсгийнхэн элэглэж ч ханахгүй юм. Нөгөөдүүл нь ч одоо бүр ичиж зовохоо ч байж.
Манай төрийн өндөрлөгүүд буюу Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нар хавар намартаа малчны хотонд очиж тариалангийн бүс нутгаар ажиллаж байна гээд нэг өдөр, үсрээд бүтэн хоногоор хөдөө орон нутгийг зорьдог. Энэ нь аль эртнээс уламжлал болсон ажил. Заримдаа хөдөө орон нутагт ажилласан болохын тулд тариалангийн бүс нутгаар нэг ухасхийчихдэг арга ч бий гэлцдэг. Ямартай ч малчид, тариалангийн бүс нутгаа эргэдэг дарга нарын ажлын айлчлал өнөө ч хэвээрээ байгаа. Хэдийгээр тариалан, хөдөө аж ахуйн салбар чухал ч гэлээ үнэндээ бол өрхийн үйлдвэрлэл шүү дээ. Төсөвт оруулж байгаа хувь хэмжээг нь тооцвол бүр ч ярих юм биш. Манай томчууд үүн дээр ингэж ач холбогдол өгч байхын оронд урд байгаа хоёр толгой дээрээ очоод л сууж байдаг баймаар байна. Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжил дэвшлийг бодвол Оюутолгой, Тавантолгой дээрээ гурван дарга маань хамгаалалтын малгай тавьчихаад ээлжилж очоод байвал өгөөж нь хамаагүй дээр юм даа. Өнөөдрийн байдлаар уул уурхайн салбараас нийт төсвийн 30 орчим хувийг бүрдүүлдэг гэж байгаа. Хоёр толгойгоосоо хөрөнгө татаад ирвэл энэ тоо явж өгнө. Ийм л газартаа хэн нэгэн юу гэж хэлэхийг үл хамаарч, очиж үзэгдэж, анхаарал хандуулж баймаар байна. Тэгэхгүй бол яриад байсан том төсөл юу болж байгаа нь мэдэгдэхгүй мартагдлаа. Эзгүй говьд мартагдсан толгойнуудыг анхаарч байгаа хэд нь уул уурхайн компаниудыг сүрдүүлж хэдэн цаас олдог нөхөд л байна гэх юм даа.
Э.ЭНЭРЭЛ
Нэрт зохиолч Дарамын Батбаяр оюутан ахуйд хичээл заадаг байв. Тэрбээр “Инээж хөхрөлдсөн залуу хос автобусанд орж ирлээ. Бүсгүй “Би чамд хайртай” гэж бичихэд цонхон дээрх цан нүцгэн хурууных нь мөрөөр уур савсан хайлж харагдав. Харин залуу савхин бээлийтэй гараараа “Би ч бас хайртай” гэж бичлээ”. Энэ жишээг татаад багш тэдний хэн нь хайрандаа үнэнч байгаа тухай ярьдаг байв. Онцолж яриад буй тэр зүйлийн юу нь агуу гэдгийг тэр үед мэддэггүй байж. Залуу нь бээлийтэй, бүсгүй нь бээлийгүй байгаа л биз. Тэглээ гээд хэн нь үнэн сэтгэлээсээ хайртайг таах аргагүй мэт бодогддог байлаа. Одоо бол энэ тухай эргэцүүлдэг болж. Хайрыг халуу дүүгсэн гар, ханцуй доторх гар хоёроос хэрхэн мэдрэхийг энэхүү энгийн жишээгээр их зохиолч бээр амьдралд хөл тавьж буй оюутан бидэнд ойлгуулахыг хичээсэн нь өчигдөрхөн хэлсэн мэт сэтгэлд тод үлджээ. Хос хоёрын хайр өчүүхнээс мэдрэгдэж байгаа биз.
Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ
Өглөө босоод аав ээжүүд
хүүхдээ сургуульд хүргэж өгнө гэдэг том ажил байдаг. Тэд өглөө бүр машиндаа нэг хүүхэд ачаад замын хөдөлгөөнд
оролцоно. Их сайндаа гурван хүүхэд авч явбал их юм. Бүүр олуулаа байлаа гэхэд жижиг
микрогоор хавь ойрын хүүхдээ хамаад зургаа долоон хүүхэд ачна. Ингээд л ээжээр нь
үдүүлээд л гарч өгнө дөө. Улаанбаатар хотын хоёр зуугаад мянган хүүхдийн ихэнхийг
ингэж хүргэдэг. Тэгээд өглөө нэг цагт бас өдөр нэг цагт сургууль болгон дээр дээрх унаа тэрэг төвлөрдөг гээд бодохлоор Улаанбаатар
хотын машин түгжрэхгүй гээд яах билээ.Харин ч ийм дайны байгаа нь овоо доо гэж бодохоор
байна. Үүн дээр сургуулийн өмнөх насныхан бас албандаа машинаар морилно гээд бод
доо. Зөвхөн хүүхэд хүргэж өгөх, тарах цагуудад гэхэд л ямар ч том зам байгаад түгжрэхээр
санагдах аж. Үүнээс яаж гарах арга байна
вэ. Ямар ч байсан сургууль болгон өөрийн гэсэн автобус, чиглэлийн жижиг оврын микро
автобустай болж хүүхдээ зөөх хэрэгтэй баймаар. Мөн сургууль бүр гаднаа зохицуулагч
гаргаж хүүхэд хүргэж байгаа машин тэргийг зохицуулдаг болох хэрэгтэй байна. Америкийн
дунд сургуулиуд өглөө эрт заавал захирал болон түүнтэй адилтгах түвшний албан тушаалтан
өөрийн биеэр зохицуулж байгаа харагддаг. Захирал нь гаднаа зохицуулагчийн мод бариад
зогсож байхад эцэг эхүүд үгнээс нь гардаггүй юм байна лээ. Ийм маягаар зохицуулалт
хийж байвал замын түгжрэлийн ихэнх хувь нь гайгүй болно гэж харагдах юм.
Ж.САНДАГДОРЖ