“Цагаан хар улаан” гэдэг ном саяхан уншлаа. Өнгөний тухай ном юм болов уу гэсэн чинь үгүй юм аа. Зохиолч Ховдын Булганд очиж, настай улсуудаар хэсч, хууч домог сонсож, элдвийн яриа өрнүүлж яваад энэ романыг бичжээ. Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, яруу найрагч Г.Аюурзанын “Цагаан хар улаан” роман торгуудын үүх түүх, нүүдэлчдийн туульсын сэтгэлгээ, уран бүтээлч хүний дотоод ертөнц, хайр дурлалын тухай зохиол гэж тодорхойлоход болно. Урлаг гэж юу юм, жинхэнэ нь хуурамчаасаа юугаараа эрс ялгардаг юм бэ, уран бүтээлч байна гэдэг нь зүгээр нэг нэр алдар, мөнгө ашиг хөөхөөс хэдий хэр дээгүүр юм бэ гэхчлэн үзэл бодлын шинжтэй зүйлс бас дэвшүүлжээ.
Энэ романд зураач Рэнцэнраа, харь бүсгүй Пенелопе хоёрын хайр сэтгэлийн эмзэг нандин харьцаа, зөрчлийг гайхамшигтай нарийнаар дүрсэлсэн байдаг. Монгол туульч Намаржааны дүрээр устаж, мөхөж буй монгол сэтгэлгээ, оюун санааны тухай хөндсөн нь гайхамшиг юм. Гайхамшиг ч юу байхав дээ дүүрэн гуниг юм. Зохиолын гол баатар, зураач Рэнцэнраа урлаг болоод аж төрөхүйн мөн чанарыг таньсан байдаг. Рэнцэнраад аргаль угалзын эвэр сонин биш, хамгийн гол нь оюун сэтгэлгээний нандин дархлаа байгаад байдаг. Гэвч, сэтгэл зүрхний хайр дурлалд хил хязгаар байдаггүйн үлгэрээр тэрбээр Пенелопедоо мөнхөд үнэнчээр үлддэг.
Л.БАТЦЭНГЭЛ
“Танайх үрийн суваг боох мэс засал хийдэг үү” гэж хэдэн газраас асууж үзвэл “Үгүй” гэсэн хариу сонслоо. Бэлгэвч хэрэглэхийг эс тооцвол эрчүүдийн хувьд үрийн суваг боох мэс засал гэдэг жирэмслэлтээс хамгаалахад оруулж буй эрчүүдийн ганц хувь нэмэр. “Гарьд манлай” эрэгтэйчүүдийн эмнэлгийн эмч З.Цэгмид нэгэн сайтад ярилцлага өгөхдөө “Ер нь жирэмслэлтээс хамгаалах эрчүүдийн үрийн суваг боох хагалгаа гэж байдаг. Эмэгтэйчүүд өөрсдөө жирэмслэлтээс хамгаалаад явж чадаж байгаа үед энэ хагалгааг хийх шаардлагагүй гэж үздэг. Надад ийм саналыг үйлчлүүлэгчид маань тавьж байсан. Тэр бүхэнд учрыг тайлбарлаж ойлгуулаад явуулдаг” гэж ярьсан байна. Тэр өөрөө эр хүн болохоор “ашиг сонирхлын зөрчилтэй” хариулсан байж магадгүй. Түүнээс биш үрийн суваг боох нь үр тогтоохгүй л болгож байгаа болохоос биш бэлгийн чадварт нь нөлөөлөхгүй л дээ. Харин үүний оронд эмэгтэйчүүдийг “зовоох” өч төчнөөн арга, эмчилгээ, үйлчилгээ хөвөрнө. Эмэгтэй хүний үр дамжуулах хоолойг боох асуудлыг хэн ч эр хүний үрийн суваг боохын дайтай хүнд хүлээж авахгүй. Жирэмслэлтээс хамгаалахын тулд эмэгтэй хүн элдэв даавар уухаас авахуулаад эрүүл мэндэд гаж нөлөө ихтэй өч төчнөөн арга замыг туулдаг. Үрийн суваг боох мэс заслыг өргөн дэлгэр хийж болохгүй шалтгаан байдаг л даа. Ахиж хүүхэдтэй болохгүй гэсэн үедээ л эрчүүд ийм аргыг сонгох болдог. Нэгэнт ийм арга сонгосон бол буцаах арга байхгүй нь үнэн. Тийм ч учраас нэгээс, хоёр хүүхэдтэй байхыг зөвшөөрдөг Хятадад энэ аргыг ихээр хэрэглэдэг. Бас мөнгөтэй эрчүүд, хууль бус хүүхэд, өв залгамжлагчийн зөрчлөөс сэргийлж энэ аргыг сонгох талтай. Гэсэн ч эхнэрээ бодож ийм сонголт хийж байгаа эрчүүдэд сонголт олгох хэрэгтэй шүү дээ. 
Хуучин цагт хүмүүс богино насалдаг байлаа. Дундаж нас дөч хавьцаа байсан юм болов уу. Тээр хойно жараад оны сүүл хавьцаа намайг бага байхад тавин насны ой гээд л нижгэр найр болдог байв. За тэр ч яахав би энд шал өөр юмны тухай ярих гэсэн юм. Бурханы сургаалд энэ насандаа нүгэл үйлдвэл хойд насандаа зовж үйлдсэн нүглийнхээ төлөөсийг төлдөг гэж сургадаг байв.