Category: арын-нүүр

О.Дашбалбар найрагчийн аавынхаа талаар бичсэн нийтлэлийн нэг хэсэг санаанаас гардаггүй юм. Найрагчийн ээж гараа гаргаж, сэтгэлээ шингээж байж аавд нь хурган дотортой дээл хийж өгч л дээ. Гэтэл аав нь жавар сэнгэнэсэн, шуургатай нэг өдөр төөрсөн хурга өвөртлөөд ороод ирж. Шинэхэн хурган дээлээ авах юмгүй болгочихоор ээж нь яаж дуртай байхав. Гомдсон үг унагаж таарна. О.Дашбалбар агсан аавынхаа хурга өвөртлөөд ороод ирсэн энэ агшныг “Амьд амьтныг хайрлах учиртай гэдгийн асар том үлгэрлэл болсон” гэж дурссан байдаг. Хүүхдэдээ ингэ тэг гэж сургахын оронд биеэрээ үлгэрлэж байж л зөв, сайн хүн болгоно гэдгийг онож хэлсэн сайхан жишээ. Саяхан нэг ийм судалгаа хийжээ. Сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдээр гэр бүлийг нь зуруулж л дээ. Хачирхалтай нь хүүхдүүдийн зурсан зураг дээр аавтайгаа хамт тоглож, цугтаа байгаа зураг тун ховорхон байж. Зургийн дэвтрийн цаасан дээрх аавуудын олонх нь зурагт үздэг, сонин гарчигладаг “завгүй, ажил хэрэгч” нөхөд байж. Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшлийн 80-90 хувь нь эцэг эх, гэр бүлийн нөлөөнөөс бий болдгийг Европын судлаачид аль хэдийнэ нотолчихсон. Манайд ийм барим тавим судалгаа байдаггүй ч “Эх нь хээр алаг бол хүү нь шийр алга”, “Сайн хүний үр, сүүт гүүний унага” гэсэн том утга агуулсан зүйр үгс зөндөө. Хүүхдэдээ үлгэрлэх учиртай аавуудын олонх нь сонин гарчиглаж, буйдан дээр тухлан зурагт үзсэн шигээ суугаад байвал ирээдүйн аавууд үрсдээ ямар үлгэр үзүүлэх бол? Бусдыг хайрлах сэтгэлтэй, ажилсаг, зөв, сайхан хүн байхын эхлэл нь аав, ээж учраас тавих л учиртай асуулт.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Саяхан хүүхэд маань гэнэт халуурч, амьсгалж чадахгүй болов. Ийм үед 103 руу л залгадаг шүү дээ. Төд удалгүй эмч залуу амьсгаа дээртэй орж ирлээ. Түгжрэл ихтэй учраас хойд зам дээр машинаасаа буугаад гүйчихлээ гэсээр. Үзлэгийг чамбай хийж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авлаа. Мөн энэ бичгийг үзүүлээд дүүргийн эмнэлэгтээ оч, асуудалгүй хэвтүүлнэ, 24 цагаар ажиллаж байгаа гэсэн юм. Тэгснээ, би даанч нуруу нь хугарсан хүн авч яваа болохоор яарч байна, гэхдээ хүргээд өгөх юм уу гэж хэлсэн юм. Хүүхэд маань гайгүй болсон учир тайвширлаа. Эмч залуу “Хүүхэд тань тэвдүүлбэл та 103 гэхгүйгээр миний гар утас руу шууд залгаарай би яаж ийж байгаад ирнэ” гэж хэлээд 99280882 гэсэн дугаарыг өглөө. Гарахдаа утсыг минь авлаа. Цаг гаруйн дараа утас дуугарвал “Хүүхэд чинь яаж байна” хэмээн өнөөх эмч залуугийн тогтуун сайхан хоолой сонсогдох нь тэр. Сэтгэл сайхан оргиод тайвшрах ч шиг. Шөнө дунд хоёр дахиа асуухдаа “Би дуудлагатай танай хойгуур гарч явна, дажгүй биз” хэмээн бас асуусан шүү. Хүний сайхан сэтгэл, хүний төлөөх эмч хүний сэтгэл гэдэг энэ. Өндөр нуруутай, дөлгөөн яриатай, ажилдаа чин сэтгэлээсээ ханддаг нь илт тэрхүү эмч залуугийн нэрийг асуусангүй. Харин утас нь үлджээ. Энэ сарын эхээр 13 дугаар хорооллын “Натур” төвийн урд байранд шөнө дуудлага өгсөн ах хүү чинь чамд чин сэтгэлээсээ баярлаж яваагаа илэрхийлье. Ажил үйлс тань өөдрөг сайхан байг.

П.ХАШЧУЛУУН

Айн Рэндийн “Атлантын нуруу тэнийв” ном нь америкчуудын хувьд бараг л Библийн дараа орохоор алдартай гэгддэг. Айн Рэнд Оросын Санкт Петербургт 1905 оны хоёрдугаар сарын 2-нд төрсөн бөгөөд 1957 онд “Атлантын нуруу тэнийв” романыг хэвлүүлсэн нь түүний хамгийн том амжилт болжээ. Энэ ном бол түүний уран сэтгэмжит зохиолуудынх нь нэг байв. Тэрээр романдаа ёс суртахуун, метафизик, эпистмологи буюу танин мэдэхүйн онол, улс төр, эдийн засгийг нягт холбож, эр эмийн харилцаа болоод нийгэм дэх жендерийн асуудлыг ч хөнджээ. Түүнийг “Хорвоо дээр амьд явах гүн ухаан” гээчийг шинээр томъёолсон гэж хэлэх хүн ч олон таардаг. Ер нь Айн Рэндийн “Атлантын нуруу тэнийв” роман төдийгүй бусад бүх зохиол нь уншигчдыг соронздож байгаа шалтгааныг “Айн Рэнд энэ хорвоод 77 жил амьдрахдаа, амьдралын философиороо, бодит хандлагын ёс суртахуунаараа, стандарт бус сэтгэлгээгээ урьд өмнө нь хэний ч хүрч байгаагүй хэмжээний төгс төгөлдөр аргаар тунхаглаж чадсаных”гэж тайлбарлах уншигч судлаачид бий.

“Жон Галт гэж хэн бэ. Тэрээр Атлантидийг олсон гэлцэх юм билээ. Тэгээд тэндээсээ Дэлхийг зогсоох хөдөлгүүрийг олж авсан гэх юм. Жон Галт гэж хэн юм болоо. Жон Галт гэж хэн бэ. Тэрээр нэгэн үйлдвэрт ажилладаг байсан бөгөөд тухайн үйлдвэрийг өөрчлөн шинэчлэх эхний хурал дээр үйлдвэрийн дарга үг хэлж байхад яриаг нь таслан босож ирээд “Та нарыг би үгүй хийх болно” гэж тангараглаад алга болсон гэнэ. Дараа нь сонсох нь ээ түүнийг Жон Галт гэдэг байсан гэнэ лээ. Энэ явдлаас хойш 12 жилийн турш түүнийг хаана ч хараагүй гэх юм билээ. Жон Галт гэж хэн бэ. Энэ үг бараг хэлц үг болоод 12 жил болж байгаа.

Энэ асуулт галт тэргэнд дуулдана, энэ үг цайны газарт дуулдана, энэ үг замаар зөрөх хүмүүсээс дуулдана. Хараал ид гэж ер нь Жон Галт гэж хэн юм бэ”. Романингэж эхэлнэ. Айн Рэндийн “Атлантын нуруу тэнийв” зохиолыг уншиж байхад хаа сайгүй л энэ үг гарна.Эхчүүд хүүхдүүдээ айлгахын тулд сонгож авсан үлгэр ч юм билүү. Энэ хорвоо ертөнцөд Жон Галт гэгч байдаг эсэхийг хэн ч мэдэхгүй гэж үү. Түүний зорилго юу вэ. Зай завсаргүй асуулт.

“Атлантын нуруу тэнийв” зохиолд Америк мөрөөдлийн талаар түлхүү хөндсөн байдаг. Оюунлаг хүмүүсийн шим шүүсийг сорон авагч паразитууд оюун ухаант хүмүүсийг боолчилж, тэдний бүтээснийг өөрсдийн мэт ашиглан хэрэглэж, тэдний хийсэн бүхнийг хянан удирдаж тэдний хүчээр улам илүү баялгийг цуглуулсаар. Ингэж шулж шулчихаад дараа нь ашиглаж дууссан нефтийн цооног шиг мартаж орхидог болохоор номонд дурдагдсан тэмцэл хийгдэх бололтой. Энэхүү шимэгчдийн бүлгэмд хуульч, жирийн ажилчин, энгийн иргэд, улстөрчид, уран илтгэгчид гээд гараараа юм хийж бүтээгээгүй, зохион бүтээгч биш хүмүүс ордог.

“Би сэтгэж байгаа болохоор би үйлдвэрлэж чадна. Би сэтгэж байгаа болохоор бүтээж чадна. Би сэтгэж байгаа болохоор бас сүйрүүлж чадна” ийм хувиа хичээсэн үзэл номын гол шугам нь болж өгдөг.”Үндсэрхэг үзлийг шороонд булж орхи. Ашгаа ол. Баян нь улам баяж. Ядуу нь сүйрээд тэр чигтээ үлд. Баян бүтээгч 999 үе баян амьдарч. Энэ эхлэлд бүтээж чадаагүй нь 999 үе шал шүүрдээд амьдраад байж.

Айн Рэндийн зохиолд дараах зүйлсийг номлодог.

– Оюун ухаан бол юмыг танин мэдэх цорын ганц зэвсэг. Хүний аливаа үйлдэл түүнд захирагдах ёстой. Зүрх сэтгэл гэдэг бол дэвшилтэт хүний дайсан.

– Хүний амьдралын гол зорилго нь өөрийгөө болон өрөөлийг золиослохгүйгээр хувийн аз жаргалыг олж авах.

– Капитализм бол хүн төрөлхтний хамгийн агуу, хамгийн нандин ололт. Чөлөөт бизнес бол бүх нийтийн аз жаргал, хөгжил цэцэглэлтэд хүрэх цорын ганц арга зам.

– Төр засгийн цорын ганц зорилго бол хувийн өмч, хувь хүний эрхийн халдашгүй байдлыг хангах явдал. Бусад нь бүгд засаглалын дарангуйллын хэлбэрүүд.

– Шашин, хүнлэг зан, нийтэч үзэл, өрөөлийн төлөө өөрийгөө золиослох, үнэнчээр албаа хаах, зөн совин, мэдрэмж ба төсөөлөл гэх мэт нь бүгд чөлөөт нийгэм дэх чөлөөт хүний заналт дайсан бөгөөд гэрэлт ирээдүй, хөгжил дэвшлийг удаашруулан сатааруулагч бартаа саад юм.

– Хөгжил дэвшлийн гол хөдөлгөгч хүч нь зохиолчид, зураачид, гүн ухаантнууд, яруу найрагчид болон эрдэмтэд биш харин бизнес эрхлэгчид юм. Мөн бизнес эрхлэгчид бол манай өнөө цагийн хамаг хатуу хүтүүг үүрэгчид гэсэн санаануудыг тусгасан байдаг.

Асар өргөн цар хүрээ, гайхалтай сэтгэл түгшээм бичлэгээрээ “Атлантын нуруу тэнийв” зохиол таны урьд өмнө уншиж байсан ямар ч номтой адилгүй. Энэ бол хүний биеийг хөнөөсөн тухай биш, харин түүний оюун санааг алж устгасан, дахин төрүүлсэн тухай нууцлаг хүүрнэл юм. Та алдарт зохиолч Айн Рэндийн энэхүү гайхамшигт номонд гарч буй хачирхалтай эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс, тэдний амьдралыг сүйрүүлсэн толгой эргэм үйл явдлуудын цаад учир шалтгааныг олж мэдсэнээр дээр дурдагдсан асуултын хариуг олж авах болно. Эл алдарт бүтээлийг Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт зохиолч, яруу найрагч, нэрт дуун хөрвүүлэгч Ж.Нэргүй монгол хэлнээ буулгасан нь эрэлт ихтэй ном болжээ.

Л.МӨНХТӨР

Хэчнээн түнэр харанхуй битүү ширэнгэн дунд явлаа ч хүний сэтгэл зүрхэнд мөрөөдөл, итгэл найдвар гэсэн шидэт дэнлүү байнга асаатай явдаг. Тэр мөрөөдлийн дэнлүү унтарч эхэлсэн мөчөөс хүн энэ хорвоотой салах ёс гүйцэтгэж эхэлдэг. Ихэнх суут хүмүүс өөрийн мөрөөдлөөр жигүүрлэж, зовлон бэрхшээлийг даван туулж, эцэст нь хүсэл мөрөөдлөө үйл хэрэг болгосон байдаг. Яруу найрагч Ц.Доржсэмбэ “Мөрөөдөхөд мөнхийн юм дэргэд ирдэг” гэж цэцэлсэн удаатай. Сайн сайхан бодолтой хүн эрдэм номд шамдаж эцэст нь санаа зорилгынхоо өндөр уулсын оргилд үйл хэргээ мөнхжүүлдэг. Эйнште йн, Ньютон, Сэдэдхарта эхээс төрөхдөө л агуу их ухаантан мэргэд байгаагүй. Тэд их үйл хэргийн төлөө өдөр шөнөгүй хөдөлмөрлөж хүн төрөлхтний оюун сэтгэлгээний гэрэлт дэнлүүд болцгоосон.

Францын их зохиолч Оноре де Бальзак нэг хоногийн арван зургаагаас дээш цагийг зохиол бүтээлээ бичихэд зориулдаг байсан гэдэг. Тэрээр “Хүн төрөлхтний шог” хэмээх цуврал зуун роман, тууж бичих төлөвлөгөө гарган ихэнхийг нь бичиж, нойроо үргээхийн тулд арван таван мянган аяга кофе уусан тооцоо байдаг. Энэ нь харин эрүүл мэндэд нь сөргөөр нөлөөлсөн ч тэр мөнхийн бүтээлүүдээрээ дэлхийн утга зохиолд нэрээ мөнхөлсөн юм. Оросын их зохиолч Ф.М.Достоевский зохиолоо туурвих үедээ үүрэглэхгүйн тулд хүйтэн мөстэй усаар дүүргэсэн түмпэнд хөлөө дүрж суудаг байжээ. “Мөрөөдөхөд мөнгө төлдөггүй” гэлцдэг ч мөрөөдөл бол манан шиг амьдралын салхи шуурганд сарниад алга болдог зүйл биш. Зорилгынхоо төлөө тэмцдэг хэн бүхэнд харагддаг барих биетэй, харах дүртэй бодитой зүйл бол мөрөөдөл гэдгийг бэрхэд бие сэтгэлээ хатамжсан олон хүний амьдралын жишээ баталдаг.

Л.БАТЦЭНГЭЛ

“Сайн нэрийг хүсэвч олохгүй, муу нэрийг хусавч арилахгүй” гэсэн ардын мэргэн үг бий. Бараг хүн бүр үүнийг мэддэг. Захын хүнээс асуухад л “Аа тийм, нэг ийм үг байдаг л юм. За яахав дээ, худлаа гэхэд хаашаа юм. Нэг их тэгээд л нэр төр нь хугараад л, сайн нэр олдохгүй байдаг гэсэн юм орчин үед үгүй ш дээ. Юм өөр болсон гэж байгаа” хэмээн өөдөөс цэцэрхэнэ. Нэгэнт ингэж үздэг болсон хүмүүс нэр төрийг хайрлах үзэл огт байхгүй гэхэд хилсдэхгүй. Нэг удаагийн ашгийн төлөө яаж ч чадах, бүр түүнээ хөөрөлхөн гайхуулах нь жирийн харилцааны соёл болсон нь харамсалтай. Гэвч хүн гэдэг амьтан бүтээгдсэн тэр цагаасаа хойш яг хэвээрээ байгаа. Тэр pad хэрэглэдэг л болсон болохоос чулуу хэрэглэж байснаасаа юу нь өөрчлөгдсөн гэж. За яахав нойтон арьс нөмрөхөө байж нийлэг эдлэл өмссөн л байх. Өөр юу ч өөрчлөгдөөгүй. Тэгэхээр ёс суртахууны тэмдэг огтхон ч өөрчлөгдөөгүй гэсэн үг. Өнгөцхөн харахад чи сайн нэрээ хөөдчихөөд араас нь мөнгө төгрөгөөр баллуурдаад мартуулсан гэж бодож байгаа. Хүмүүс яг өөртөө тулсан зүйл дээр таны нэр ба ашгийн төлөө хүнээ байсныг чинь санадаг л байхгүй юу. “Тэгэхэд яаж аллаа, ямар араншин гаргаж байлаа” гэсэн үгийг та мартаагүй байна уу. Тэгвэл энэ үгийг бусад хүн ч санаж байгаа. Нэрээ баастаж сэтгэлээ хөөдөх нь тийм ч хүсмээр зүйл биш дээ, уул нь. Хусах нь байтугай дэлбэлээд ч арилдаггүй юм.

Ж.САНДАГДОРЖ

Америкийн хүүхдийнзохиолч, зураач Эрик Карлын “Гэдэс нь өлссөн авгалдай”дэлхийн хүүхдийн шилдэг арван номын нэгдтооцогддог аж.Нэгээс гурван настай хүүхэдтэй аав, ээжүүд хүүхдээ ойлгох аянд хамтдаа гаръя. Ийм насны хүүхэдгүй хүмүүс ч тархиа амраахаар хүүхдийн номын ертөнцөөр аялж болно шүү. Энд яг ном унших биш номын тухай ярьж байгаа болохоор хүүхэд байтугай үүхдэд баяр төрүүлэх гайхамшигт зургууд нь л үгүйлэгдэж байна даа. Томчуудад өчүүхэн санагдаж болох жижигхэн “өт”-нийамьдралын түүх хүүхдүүдэд маань амьдралыг ухаарахад туслах юм. “Гэдэс нь өлссөн авгалдай” гээд гарчиг нь ч учиртай. Гэдэс өлсөх мэдрэмжийг бяцхан уншигчид мааньч андахгүй учраас тэр. Амьдрал ийнхүү эхэлнэ. “Сарны гэрэлд навчин дээр нэгэн жижигхэн өндөг харагдана”. (Номон дээрх сар нүд, амтай харагдана. Яагаад гэвэл хүүхдүүд бүх юмыг амьтай гэж боддог) “Нар мандлаа. Бүтэн сайн өдрийн дулаахан өглөө боллоо. Өнөөх өндөгнөөс пөг гээд нэгэн жижигхэн авгалдай гарч ирэв. Авгалдайн гэдэс маш их өлсч байлаа. Гэдэс нь өлссөн авгалдай юм олж идэхээр мөлхлөө. Нэг дэх өдөр нэг алим нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлсөөд л байлаа.Хоёр дахь өдөр хоёр лийр нүхэлж идлээ. Гэвч бас гэдэс нь өлсөөд л байлаа. Гурав дахь өдөр гурван чавга нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөөр байлаа. Дөрөв дэх өдөр дөрвөн гүзээлзгэнэ нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөөр л байлаа. Тав дахь өдөр таван жүрж нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөн хэвээрээ л байв”. (Энэ номонд үг хэллэг олонтаа давтагдаж байгаа биз. Давтамж нь хүүхдийн ой тогтоолт, хэл ярианы хөгжилд тустай. Энэ номын бас нэг онцлог нь түүний дүрслэлийн өвөрмөц шийдэл юм. Хүүхдүүд маань алим, лийр, чавга гээд олон үгтэй боллоо. Одоо түүний дуртай амттанууд гарах учраас хүүхдэд маань бүр ч зугаатай байх болно) “Харин хагас сайн өдөр авгалдай нэг зүсэм шоколадтай бялуу, нэг зайрмаг, нэг өргөст хэмх, нэг зүсэм бяслаг, нэг хэрчим хиам, нэг модон чихэр, нэг зүсэм интоортой боов, нэг зайдас, нэг жижиг кекс, тэгээд бас нэг зүсэм тарвас нүхэлж иджээ. Орой болоход авгалдайн гэдэс маш их өвдөж гэнэ” (Идэж уухад ч бас учир бий). Дараагийн өдөр дахиад бүтэн сайн өдөр боллоо.

Авгалдай амттай ногоон навч олж иджээ. Тэгээд гэдэс нь зүгээрболж гэнэ. Ашгүй нэг юм авгалдайн гэдэс өлсөхөө болилоо. Жижигхэн байсан авгалдай одоо ийм том, тарган болжээ. Удалгүй авгалдай өөртөө жижиг бүрхүүлэн гэр барилаа. Авгалдай гэр дотроо хоёр долоо хоног гаруй амьдарчээ. Дараа нь гэрийн бүрхүүлээ цоолж нүх гаргалаа. Тэгээд хамаг чадлаараа зүтгэсээр байгаадгадагшаа гартал ийм гоё эрвээхэй болчихсон байлаа”. Бестселлер бүхэлдээ энэ. Авгалдай хэрхэн үзэсгэлэнт эрвээхий болохявцыг үзүүлдгээрээ энэ ном танин мэдэхүйн ач холбогдолтой. Гэнэт жижигхэн авгалдай үзэсгэлэнт эрвээхэй болж хувирах гайхамшигт агшин хүүхдийг хичнээн баярлуулдаг гэж санана. Амьдрал ч басэнгийн мөртлөөгайхамшигтай шүү дээ. Хүүхэдтэйгээ хамт ном унших нь бидэнд ярианы сэдэв бий болгож өгдөг. Хүүхэд маань номоос олж харсан бүхнээ шулганан ярих болно. Өөрийгөө илэрхийлж сурна. Өөрийгөө илэрхийлж чаддаггүй хүн асуудлаа шийдэж чадахгүй болдог гэнэ. Хүүхэдтэйгээ одоо лярилцаж чаддаг бол том болоход нь”нууцаа хуваалцах найз”нь та л байх болно.

Б.ЯНЖМАА