БРИКС бол ирээдүйд G-5 болох том амбицтай санхүүгийн нэгдэл

ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажил­тан, доктор (Ph.D) Д.Базардоржтой ярилцлаа.

-БРИКС бол ид хүчир­хэгжиж байгаа, их хорийн шийдвэрт нөлөөлөхүйц байгууллага гэх мэтээр ярьдаг. Судлаачийн хувьд БРИКС-ийг цөөн үгээр то­дор­хойлооч?

-БРИКС бол 2009 онд анх байгуулагдсан, таван гишүүнтэй нэгдэл. G-20 гэдэг шиг ирээдүйд G-5 болох том амбицтай байгууллага. Анх ОХУ, БНХАУ, Энэтхэг, Бразил гэсэн дөрвөн улс нэгд­сэн. Бүгд л хөгжиж байгаа улс. Тэгсэн хэрнээ хүрээ зан­гараг нь дэлхийн хэмжээнд нөлөөлөхүйц орнууд. Бараг бүх тивийг дамнасан улсын төлөөлөл энэ байгууллагад бий. Сүүлд ӨАБНУ нэгдэж орсон. Хэдийгээр нөгөө ул­сууд­тайгаа харьцуулахад зүйл зүйлээр дутуу, хүчин чадал нь сул ч гэсэн Африк тивдээ бол нөлөөтэй том улс. Хөгжиж байгаа том гүрнүүдийн сан­хүүгийн чиглэлээр хам­тарсан байгууллага л даа. Ноднин Бразилд болсон хөл бөмбөгийн ДАШТ-ий үеэр БРИКС-ын улсуудын төрийн тэргүүн нарын уулзалт болсон юм. Тэр үеэс үйл ажиллагааны том эргэлт гарсан гэж хараад байгаа юм. Хоёрдугаар дайны дараагаас дэлхийн санхүүгийн тог­толцоонд ноёлж ирсэн, дэлхийн санхүүгийн бодлогыг тодорхойлдог хэдэн гол бай­гууллага бий. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан, Европын сэргээн босголт хөгж­лийн банк зэрэг бай­гууллагын ноёлол, үйл ажил­лагаатай өрсөлдөх зорилгоор байгуулагдсан, өөрийн гэ­сэн өнгө төрхтэй, дэлхийн хэмжээний шинэ санхүүгийн байгууллага.

-Бразилийн уулзалтаар ши­нэ банк байгуулсан байх аа?

-Зургаа дахь удаагийнх нь уулзалт л даа. Энэ үеэр байгуулсан БРИКС-ийн хөгж­лийн шинэ банкны Удирдах зөвлөлийн гишүүдэд нь гишүүн та­ван орны төлөөлөл орж бай­гаа. Удирдах зөвлөлөөс томилсон банкны ерөнхийлөгч гэж бий. Механизм нь тодор­хой болчихсон гэсэн үг. Төв нь Шанхайд бий. Гэхдээ чухам юу хийх вэ, хэтийн зорилго нь ямар вэ гэдэг нь одоогоор тодорхойгүй байгаа. Энэ асууд­лыг ирэх сард болох Уфагийн уулзалтын үеэр ярих болов уу. Уфагийн уулзалтын үеэр БРИКС гэдэг эдийн засаг, сан­хүүгийн том байгууллага хэтийн арван жилийн төлөв­лөгөөгөө боловсруулах байх. Эдгээр улс дэлхийн хэмжээнд санхүү, эдийн засгийн талаар бие даасан дотоод дүрэмтэй механизм, шинэ хүч бий бол­гохыг зорьж байгаа.

-Өөрсдөд нь ашигтай төсөл хөтөлбөр гишүүн бус орнуудад нь хэрэгжлээ гэхэд санхүүжүүлэх сонирхол энэ байгууллагад бий юу?

-Одоогоор дүрмийнхээ дагуу гишүүн орнуудаа эн тэргүүнд тавьж байна л даа. Гишүүн орнуудад хэрэгжиж буй төсөл хөтөлбөрийг сан­хүүжүүлэх чиглэлд анхаарч байгаа. Гэхдээ арван жилийн хөгжлийн төлөвлөгөөг баталж гар­гах үед юу яригдахыг хэ­лэхэд эрт.

-БРИКС-ийн гишүүн Орос, Хятад хоёр улсын дунд Мон­гол бий. Хоёр хөршийн дэд бүтцээр холбогдох нэг том гарц нь манай улс. Тэгэ­хээр энэ сонирхлынхоо хү­рээнд дэд бүтэц дээр санхүүжилт хийхийг хүсч мэдэх л юм…?

-БРИКС-ийн улсууд уул­залтынхаа үеэр хэтийн тө­лөвлөгөөгөө боловсруулна. Тэр нь яаж гарах, тэр зарчим, төлөвлөгөөнийх нь хүрээнд манай улс яаж оролцох бо­ломжтой нь тухайн цаг үедээ тодорхой болох байх. Улсын суурь бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлж болох нэг үүс­вэр байхыг үгүйсгэхгүй. Хятадын талаас “и дай, и лүй” буюу нэг бүс, нэг зам гэсэн том стратеги барьж байгаа. Оросын хувьд Евразийн бү­тээн байгуулалтын стратеги гэж бий. Энэ хоёрын тухайд баруунаасаа зүүн тийш, зүү­нээсээ баруун тийшээ уул­заж байгаа цэг нь яалт ч үгүй манай улс. Монголоор дайрсан, хоёр улсыг холбосон том бүтээн байгуулалтын асуудал зайлшгүй гарч ирж байгаа юм. Чухам үүнийг хэр­хэн яаж хийх вэ гэдэг том асуудал болоод байна л даа. Магадгүй нэг боломжит суваг нь энэ байхыг үгүйсгэхгүй. БРИКС-тэй Монгол яаж хол­богдох вэ гэдэг асуудлыг хөндөхөөр ШХАБ-ыг ярихаас аргагүй. Яг энэ өдрүүдэд ОХУ-аас гадна БНХАУ-ын Гадаад харилцааны яамны эдийн засгийн хэлтэс, Хөгжил шинэчлэлтийн хорооноос тө­лөөлөл ирчихсэн манай улсад ажиллаж байна. Гурван талт уулзалт хийж байгаа. БРИКС, ШХАБ-ын уулзалт, энэ үеэр болох Монгол, Орос, Хятад улсын төрийн тэргүүн нарын уулзалтын үеэр хэлэлцэгдэх, яригдах асуудлын бэлтгэл ажлын хүрээнд ирсэн юм. Өөр, өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж, ярьж байна.

-Гурван улсын төрийн тэргүүн нарын уулзалтын үеэр ямар асуудал яригдах бол, эдийн засгийн чигийн яриа хөөрөө өрнөх болов уу?

-ШХАБ-ын хувьд манай улсыг гишүүнээр элсээч гэж байгаа. Энэ асуудлыг сөхөж ярьж таарна. Өнөөгийн хувьд ажиглагч гэсэн статусаа хад­галах нь зөв болов уу гэж харж бай­на. Пакистан, Энэтхэг, Иран гэсэн гурван улсыг ги­шүүнээр элсүүлэх байх. Монгол гуравдагч хөршийн бодлого хэрэгжүүлдэг. Хоёр орны түвшинд тэнцвэртэй бодлого явуулах гэсэн бодлого маань хоёр том хөршийн хувьд эм­зэг асуудал болдог. Гэтэл Хятадын талаас дэвшүүлж буй “нэг зам, нэг бэхлэлт”, Оросын талаас дэвшүүлж байгаа бүтээн байгуулалтын хүрээнд харахаар гурван ул­сыг дамнасан эдийн засгийн том коридор хонгилууд бий болгочихсон. Энэ аварга бүтээн байгуулалтыг яаж өр­нүүлэх, хэр хугацаанд хэрэгжиж дуусах нь ШХАБ-ын гишүүн болох эсэхээс ха­маа­рах юм. Энэ л Монголыг ШХАБ-д элсүүлэх том шахаас болж байгаа. Манайх одоогийн статусаа хадгалаад үлдлээ гэхэд гурван улсыг холбосон энэ том бүтээн байгуулалт яах вэ гэсэн асуудал бий. Шууд ийм тийм, ингэнэ, тэгнэ гэж ярихад хэцүү л дээ. Бид хөгжих ёстой. Орос, Хятадын завсар, гуравдагч улсаас бүрэн хасагдаж, хоёр их хөршөө холбосон хэмжээнд хөгжөөд явах уу гэдэг асуудал бидний өмнө тулгарчихаад байгаа. Өнөө маргаашийн хувьд эдийн засгийн асар их ач холбогдолтой байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ хожимдоо гарч ирэх асуудал гэж бий.

-Аюулгүй байдал талаа^­саа юу?

-Тийм. ШХАБ-ын дүрэм дэх хамгийн том заалт бол гишүүн орнуудтай харилцах харилцаа нэгдүгээрт та­вигд­даг. Гишүүн бус улсуудтай харилцах харилцаа маань хязгаарлагдана гэсэн үг. Аме­рик, Япон, Европын хол­боотой яах вэ гэдэг асуудал сөхөгдөнө. Тэгэхээр маш тө­вөгтэй, будилантай нөхцөл байдалд ШХАБ-ын уулзалт болох гэж байна. Монголд эрсдэл ч байна, боломж ч бай­гаа. Гэвч манай улс өдий хүртэл баримталж ир­сэн гуравдагч хөршийн бодлогоо хадгалаад явах нь зөв гэж харж байна. ШХАБ-д өнөөдөртөө ажиглагч статусаа хад­галаад үлдэх нь аль ч талаасаа бидэнд хэрэгтэй.

-ШХАБ-ын хэтийн зо­рилго нь тодорхойгүй, эдийн засгийн хамтын ажил­лагаа тал дээр бодитой зүйл ажиглагддаггүй учраас ажиглагч гишүүнээрээ үл­дэхээс аргагүй гэсэн байр суурь бий. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсъё?

-Таны асуултанд ха­риулахын тулд түүх сөхье. 1996 онд Шанхай хотод та­ван орны төрийн тэргүүн нар уулзсан юм. Тэднийг уулз­санаас хойш олон улсын харилцаанд Шанхайн тав гэ­сэн нэр томъёо гарсан л даа. Энгийнээр хэлбэл АНУ юмуу Европ тэргүүтэй дэлхийд бүрэн тоглолт хийж байгаа их гүрнүүдийг зүйл бүрээр сөрж зогсч, өөрсдийн гэсэн өнгө аястай олон талын үйл ажиллагаа явуулдаг механизмыг байгуулах гэсэн сонирхлоор нэгдсэн улсууд. Мэдээж гол гишүүд нь ОХУ, Хятад. Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан Киргизстан, Казахстан, Тажикстан улсууд бий. Эдгээр таван улс дээр сүүлд Узбек нэмэгдсэн. Ингээд ШХАБ байгуулагдсаныг 2001 онд зарласан байдаг. Хамтарсан тунхагт талууд гарын үсэг зурсан юм. Энэ баримт бичгийг ШХАБ-ын үйл ажиллагааны гол чиглэл гэж хэлж болно. Үүнийг манай судлаачид гурван изм гэж ярьдаг. ШХАБ гурван измыг сөрсөн үйл ажиллагаа явуулна гэдэг. Терроризм, хэт даврах буюу экстринизм, салан тусгаарлах буюу себатризмын эсрэг үйл ажиллагаа явуулдаг гэж онцолдог. Энэ байгууллагын бүтэц зургийг харахаар Монгол яах аргагүй салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг нь. Ажиглагч гишүүдийнх нь нэг. Уулзалт арга хэмжээ болохо зочноор оролцдог улсууд гэж бий. Яриа хэлэлцээрийн түншлэл гэж байгаа. Ийм үндсэн дөрвөн шатлалын субьектээс бүрдсэн, нийтдээ 18 улс бүс нутгийг хамарсан байгууллага. Таны хэлсэнчлэн ШХАБ-ын хэтийн зорилго, үйл ажиллагаа тодорхойгүй гэж манай улс хардаг. Измүүдийн эсрэг гэж ярьдаг ч эдийн засгийн хамтын ажиллагаа гэдэг зүйл бодитой харагддаггүй гэдэг нь үнэн. ШХАБ-ын эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, төвлөгөө, чиг нь тодорхой болбол манай улсын байр суурь өөрчлөгдөхийг үгүйсгэхгүй.

Ц.БААСАНСҮРЭН