Үнэндээ монголчуудын хувьд гадаадын тэр дундаа Ази, Номхон далайн орнуудад тулгамдаад буй хүйсийн тэгш байдал алдагдсан зарим байдал бидэнд огтоос сонин биш байдаг. Бид дайн, мөргөлдөөнтэй орнуудад эмэгтэйчүүд хүчирхийллийн золиос болдог зовлонг огт мэдэхгүй хүмүүс. Өнгөрөгч оны сүүлээр Тайландын Бангкок хотноо “Бээжин+20″-ийг хэрхэн сурвалжлах, жендерийн тэгш байдлын талаар ойлголт өгөх, охид залуучуудын асуудалд яаж хандах талаар сэтгүүлчдэд зориулан сургалтын үеэр олон сонин хүмүүстэй уулзуулж, амьдрал дээр асуудал ямар байгааг тэднээр яриулахаар хөтөлбөртөө тусгасан байсан билээ. Дайны хохирогч болсон Папуа Нью Гвинейгээс ирсэн эмэгтэйн зовлон бэрхшээлийн талаар монголчууд тэр бүр ойлгож чадахгүй болов уу. Яагаад гэвэл бид тийм зовлонг туулж үзээгүй учраас сэтгэлд буух ч үгүй. Гэтэл сүүлийн үед дайн болоосой гэж хөөрөлөгсөд манайд цөөнгүй болсон нь анзаарагдана. Дайнтай газрын зовлонг мэдрээгүй, дайн дажны ланчигийг гадарлаагүй хүмүүс ингэж гэнэхэн санадаг биз ээ. Гэтэл дайн мөргөлдөөн болоход хамгийн түрүүнд хүүхдүүд, эмэгтэйчүүд золиос болдог гунигтай түүхийг нүдэндээ нулимс цийлэгнүүлэн ярих эмэгтэйн шимшрэм ярианаас ойлгосон билээ. Бас бидний мэдэхгүй асуудлууд ч Азийн бусад орнуудад асуудал болсоор байна. Лалын шашинтай орнуудад тухайлбал Индонезид гэрлээгүй эмэгтэй эмийн сангаас жирэмснээс хамгаалах эм худалдан авах эрх байхгүй. Гэр бүлгүй байж ийм алхам хийж болохгүй гэж шашны хатуу зарчим үйлчилдэг нь нөгөө талдаа охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг юм. Мөн охидоо бага насанд нь гэрлүүлдэг явдал Зүүн Өмнөд Азийн орнуудад их. Өмнөд Америкийн орнуудад 6.6 сая, Африкийн орнуудад 14 сая, Азийн орнуудад 31 сая гэсэн тоог харж болно. Азид Бангладеш, Энэтхэг, Непал, Афганистан толгой цохиж байх жишээтэй. Харин энэ судалгаан дээр араасаа Мальдив, Монгол, Вьетнам харагдана. Ер нь охид, эмэгтэйчүүдийн хувьд асуудал болж яригддаг олон сэдэв дээр манайх эерэг үзүүлэлттэй байдгийг онцлохоос аргагүй. Бага дунд боловсрол эзэмшиж буй байдлаараа Афганистаны охид, хөвгүүдийн харьцаа тэнгэр газар шиг зөрүүтэй. Энэтхэг, Пакистан, Иранд хөвгүүд нь сургуульд олноор хамрагддаг бол Тайланд, Самоа, Фижи, Монголд охид нь давуу байх жишээтэй. Охид, хөвгүүдийн бага дунд боловсрол эзэмшиж буй үзүүлэлтээр Фижи, Шри Ланка, Монгол гээд тэргүүлж байгаа нь харагдана. Дэлхийн долоон тэрбум хүний 1,8 тэрбум нь залуучууд, тэрхүү 1,8 тэрбумын 1,1 тэрбум нь Ази, Номхон далайн орнуудад амьдарч байгаа гэхээр энэ бүс нутгийнхан анхаарахаас аргагүй сэдвүүд олонтой. Бээжингийн тунхаглалд багтсан 12 тулгуур зарчмын асуудлын нэг бол эмэгтэйчүүд ба хэвлэл мэдээлэл. Ази, Номхон далайн орнуудад сэтгүүлчдийн 25 хувь нь эмэгтэйчүүд, хэвлэлийн компаниудын нэг нь эмэгтэй удирдагч эрхлэгчтэй ажээ. Харин манайд энэ салбарт ажиллагсдын 70 гаруй хувь нь эмэгтэй, өдөр тутмын сонинуудын бараг 90 орчим хувь нь эмэгтэй эрхлэгчтэй гэгддэг. Гэхдээ бидэнд бусадтай адил хүйсийн тэгш байдал алдагдсан, охид эмэгтэйчүүдийн эрхийг ноцтой зөрчигдөж байдаг асуудлууд ч бий. Эмэгтэйчүүдийн 70 хувь нь амьдралынхаа туршид ямар нэг байдлаар хүчирхийлэлд өртөж байдаг гэлцдэг. Энэ нь цохиж зодох, бэлгийн хүчирхийллээс гадна сэтгэл санааны, эдийн засгийн гээд бүх төрлийн хүчирхийллийн хэлбэр л дээ. Бас хүчирхийлэлтэй гэр бүлд өссөн хөвгүүд өсч том болоод хүчирхийлэл үйлдэх нь ийм гэр бүлд өсөөгүй хөвгүүдтэй харьцуулахад гурав дахин их байдаг гэсэн судалгаа байдаг ажээ. Тэгэхээр эцэг, эхчүүдийн харилцаа, гэр бүлийн амьдрал ирээдүйн хүчирхийлэгчийг бий болгоход шууд нөлөөлдөг гэсэн үг. Дэлхийн долоон тэрбум хүнээс 600 сая гаруй хүн нь гэр бүлийн хүчирхийллийг гэмт хэрэгт тооцдоггүй улс орнуудад амьдардаг гэсэн тоог тэр үеэр ихээр онцолж байсан билээ. Харин тэдний гурван сая нь бид, манай Монгол Улс болж байгаа нь харамсалтай юм. Өмнөх Хууль зүйн сайдын үед нэлээд идэвхтэй яригдаж байсан энэ асуудлыг хуульчлах явдал мартагдаад өнгөрөхгүй байгаасай гэж бодогдож байсныг хэлэхгүй өнгөрөхийн аргагүй. Тэнд яригдаж байсан сэдвийн нэг бол яах аргагүй шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх явдал. Гэхдээ жендер судлаачдын онцолдог гол зүйл бол үүнд хууль тогтоох байгууллагад эмэгтэйчүүдийг олноор оруулах гээд байгаа хэрэг бус харин хоёр хүйсийн оролцоо аливаад тэгш байх нь хөгжлийн тулгуур, сайн засаглал байгуулах эхлэл болно хэмээдэг билээ. Ази, Номхон далайн 17 оронд эмэгтэйчүүдийн парламент дахь оролцоо 10 хувиас бага, 20 оронд 10-20 хувьтай байгаа гэгддэг. Тэгэхээр бид өмнөх парламентад гурван хувьтай байснаа энэ парламентад 14 хувь болж өссөн болохоор арай дээр хувьтай хорин орны нэг болж чадсан гэсэн үг л дээ. Харин ажил эрхлэлтийн хувьд манай бүс нутагт ажилтай байгаа хүмүүсийг хүйсээр нь харьцуулахад 100:62 байдаг аж. Мэдээж 100 эрэгтэй ажилтай байхад 62 эмэгтэй ажилтай байна гэж ойлгож болно. Энэ мэт Ази, Номхон далайн орнуудад хүйсийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийг чадавхижуулах тухайд хийх олон ажлууд байгааг “Бээжин+20″-ийн өмнөх уулзалтаараа орон орны төр засаг, нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөгчид ярилцсан билээ. 2015 он бол одоогоос 20 жилийн өмнө цуглацгааж, Бээжингийн тунхаглалыг гаргаж байсан он цагаас байдал юугаар өөр болсныг хамтдаа хэлэлцэж, дараагийн 20 жилийн үйл ажиллагаагаа тодорхойлох түүхэн цаг хугацаа юм. Үнэндээ эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалж, нийгэмд тэдний оролцоог нэмэгдүүлэхээр эхэлж байсан 100 жилийн өмнөх тэмцэлтэй харьцуулахад байдал тун өөр болсон. Бас сүүлийн 20 жил хамгийн ололттой цаг хугацаа байсныг онцлохоос аргагүй. Харин энэ ололт бол дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа эмэг-тэйчүүдийн байгууллага, ийм чиглэлд ажилладаг төрийн бус байгууллагуудын олон сая хүмүүсийн хөдөлмөрийн үр дүн билээ. Монголд ч энэ чиглэлд ажилладаг олон байгууллага байдгийн нэг нь Либерал эмэгтэйчүүдийн оюуны сан (ЛЭОС). Энэ байгууллага бол Монголын хамгийн анхны эмэгтэйчүүдийн төрийн бус байгууллага гэдгээр нь хүмүүс мэддэг. Бас “Батзаяа ба түүний нөхөд”-ийн хошин шогт эхнэр нь нэлээд шударга зүйл яриад асуудалд шүүмжлэлтэй хандаж байхыг хараад нөхөр нь “Чи чинь одоо хаашаа юм бэ, ЛЭОС-ын гишүүн болчихсон юм уу” гэж хэлж байгаагаар гардаг. Үүнээс үзэхэд тухайн цаг үедээ яах ч аргагүй хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллага байсныг мэдэж болдог. Мөн 1996 оны УИХ-ын сонгуульд ЛЭОС-ийн таван эмэгтэй нь гишүүнээр сонгогдож байсан гэхээр шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийг гаргаж ирэхэд онцгой үүрэг хүлээж байсан нь харагддаг. Хамгийн олон жил тууштай ажиллаж буй энэ байгууллагынхан НҮБ-ын UNWOMAN, Жендерийн тэгш байдлын сантай хамтран 2013-2015 онуудад “Үндэсний хөгжилд эмэгтэйчүүдийн манлайлал” төслийг хэрэг-жүүлж байгаа билээ. Тэд энэ хөтөлбөрийнхөө хүрээнд дээрх сургалтад хамрагдах сэтгүүлчийн сонгон шалгаруулалт зарласнаар миний бие Ази, Номхон далайн 20 орны 27 сэтгүүлчийг хамарсан уг сургалтад хамрагдах боломжтой болсон юм. Энэ боломжийг олгосон тус байгууллагынханд талархаж байгаагаа энэ дашрамд дуулгая.
Э.ЭНЭРЭЛ