Бар ба монголчууд
Монголчууд бар жилийг ерөнхийдөө эр, хатуу жил хэмээдэг. Айлчлан ирж буй усан бар жилийн хувьд “Сайжруулагч”, “Буян үйлдэгч” гэсэн хоёр ёгт нэртэй байна.
Сайжруулагч хэмээх усан бар жилд эд баялаг төгөлдөр, хүмүүн жаргалтай гэсэн сайн үр гарч байгааг зурхайч, лам нар тодотгоод буй.
Харин “Монгол зурхай буюу хүн судлал” номонд тэмдэглэсэн “Жаран жилийн үр”-д “Буян үйлдэгч” хэмээх усан бар жилд “Алт мөнгө элбэг болох, хүмүүн жаргаюу” хэмээн бичиж үлдээжээ. Юутай ч ёгт нэрсийн талаас нь харвал ирж буй бар жил зөөлөн, сайн, ээлтэй бололтой.
Гэхдээ бар жилд дэлхийн түүхэнд улс төр, олон улсын байдалд томоохон үйл явдал, цочрол болж байсныг сануулах нь зөв байх.
1914 онд Сараевод эрцгерцог Франц Фердинанд болон түүний эхнэр алагдсан. Уг явдал дэлхийн нэгдүгээр дайн эхлэх гол шалтгаан болсон гэж үздэг. 1950 онд Солонгост дайн эхлэв. Мөн Хятад Түвдэд дайран орсон билээ. 1962 онд Карибын хямрал болсон. ЗХУ Кубад буюу яг АНУ-ын хажууд цөмийн цэнэгт пуужингуудаа байрлуулсан бөгөөд энэ явдал дэлхийн гуравдугаар дайныг эхлүүлэхээ дөхсөн байдаг. ЗХУ-д цаазаар авах ялыг сэргээв. Тухайн жил дэлхий дахинд арьс өнгөөр ялгаварлах, үндсэрхэг үзлийн чиглэлийн жагсаал, цуглаан гаарч байжээ. Олон оронд төр, засаг солигдов. Милитаризм хүчирхэгжиж, АНУ устөрөгчийн бөмбөг хийх ажилд орж, ЗХУ цөмийн зэвсэгтэй орон болсноо зарласан юм. 1986 онд дэлхий дахиныг цочоосон Чернобылийн атомын цахилгаан станцын дэлбэрэлт болов. “Адмирал Нахимов” усан онгоц осолдож, 400 хүн амиа алдсан харамсалтай үйл явдал болов. АНУ-ын сансрын “Челленжер” хөлөг онгоц дэлбэрч долоон сансрын нисэгч амь үрэгдсэн. Мөн тухайн жил ЗХУ-д Горбачевын өөрчлөн байгуулалт, шинэчлэлт хүчээ авав. Арванхоёрдугаар сард нь Алма-Атад оюутан залуусын бослого гарч, цэргийн хүчээр дарж байжээ. 1998 онд манай ардчилсан хөдөлгөөний лидер С.Зориг бусдад хэрцгийгээр алуулав. Үүнээс харахад бар жил тийм ч “зөөлөн” биш ч юм шиг байгаа биз. Эсвэл ерөнхий шинжийг нь эерүүлэх гэж, бэлгэдлээ бодож зурхайчид “Сайжруулагч”, “Буян үйлдэгч” гэж зөөллөн ёгтолж, хатуу шинжийг нь дарах гэсэн хоосон чанарын хариулга ч байж мэдэх юм.
Бар бол азиудын хувьд хүч чадал, эр зоригийн бэлгэдэл л дээ. Ямар сайндаа үсрэнгүй хөгжсөн орнуудаа “Азийн бар улс” гэж өргөмжлөх вэ дээ. Монголчууд гэрт нь бар жилтэй нэг хүн байхад их сайн гэдэг. Яагаад вэ гэхээр “Бар жил үнэхээр хүчтэй, хийморьтой жил. Бар жилтнүүд орон гэрээ хулгайчаас, худалч хуурамч хүмүүсээс, гал түймрийн болон гэнэтийн осол аваараас байнга хамгаалж явдаг” гэж хэлдэг. Үүнийг баталъя гэвэл Онцгой байдлын газрынхан ахуйн түймэр гарсан айлуудад судалгаа хийж тухайн гал гарсан айлд бар жилтэй хүн байсан эсэх, гал гарах үед бар жилтэй хүн байгаагүйг нотлоход л тодорхой болчихно л доо.
Бар жилтэй хүн бол тууштай, эр зоригтой, эрэмгий, төрөлхийн болохгүй, бүтэхгүй бүхний эсрэг тэмцдэг зан чанартай. Удирдах, зохион байгуулах гайхалтай авьяастай,бүтээлч хүмүүс бөгөөд насаараа гэр бүлийнхээ сайн сайхны төлөө явахаар зориулагдсан, программчлагдсан байдаг гэж манай монголчууд ярьдаг юм байна.
Бар гэж ямар амьтан бэ?
Барын жин 320 кг хүрэх нь бий. Энэ үзүүлэлтээрээ бар нь баавгайн дараа орох нь. Барын арьсан дээрх эрээн зурааснууд бол хүний хурууны хээтэй адил. Дахин давтагдашгүй судлууд юм. Барууд халуун орон, Саванна, хойд тайга, цөл, хээр тал, ууланд ч амьдрах чадвартай. Барыг устгадаг, гол дайсан бол хүн. Бар шар-хар өнгөнөөс гадна алтлаг, цагаан, цэнхэрдүү, хардуу ч зүстэй байдаг. Энэ нь мутацийн үр дүн юм. Цагаан бар бол альбинос биш. Ойртож харвал үл мэдэг хар судлуудтай. Бар ямар ч температуртай усанд гайхалтай сэлдэг. Тэд 60 км/ цагийн хурдтай давхиж, 10 метр хол үсэрч чаддаг. Маш хүчтэй эрүүтэй учир найман см-ийн урттай соёогоороо үхлийн хазалт хийдэг. Бар амьдардаг газрын бусад ан амьтад маш аймхай байдаг учир түүнтэй хэн ч идэш хоолыг нь булаацалддаггүй болохоор нэг дор 20-30 кг мах айвуу тайвуу залгичихдаг. Барын хүчтэй архиралт зарим жижиг амьтдад саажилт үзүүлдэг болохыг тогтоожээ. Бар махчин ч гэлээ амин дэмийн нөөц бүрдүүлэхийн тулд ургамал, жимсээр хооллодог. Бар, баавгай хоёр тулалдахад бар дандаа ялдаг.
Британийн анчин Жим Корбетт 21 жилийн хугацаанд хүн иддэг 19 бар, 14 ирвэсийг устгасан байдаг. Учир нь муу анчдын шархдуулсан бар, ирвэс хүн рүү дайрч, улмаар хүний маханд шунаснаар хүний махан идэштэн болдог. АНУ-д 12 мянган бар айлуудад гэрийн тэжээвэр амьтан шиг амьдарч байна. Тэндхийн 31 мужид барыг гэртээ тэжээхийг зөвшөөрдөг. Хятадууд барын бүх эд, эрхтэн, үс, ноос, хялгас бүр сахлаар нь хүртэл эм хийчихсэн.
Барын бэлгэдэл зүй
Арслантай холбоотой ихэнх бэлгэдлийг баруудад ашигладаг. Барын бэлгэдэл нь хүч чадал, цэргийн эр зориг, Хаан гэсэн утгатай. Мөн барыг ид шидтэй хэмээн үзэж анагаах ухаанд эд, эрхтэнийг нь өргөн ашигладаг байж. Барын чандрын үнс, ялангуяа яс шүдний өвчин болон бусад олон өвчнийг эмчлэхэд ашигладаг. Хинду шашинд барын арьс нь Шива бурханы суудал учраас ариун гэж тооцогддог.
Зарим оронд барыг аймшиггүй, тууштай амьтан гэж үздэг тул статус, зэрэглэл, байр суурийг илэрхийлдэг гэдэг утгаар нь шүтдэг.
Уугуул америкчууд ба барын бэлгэдэл
Барын эд, эрхтэн, арьсыг мөн л эдгээх зан үйл, ёслол, сайн ургац хураах, амжилттай ан хийхэд дом болгож ашигладаг. Америкийн уугуул иргэдийн ашигладаг хэд, хэдэн тотемуудын нэг нь бар болон пума. Хүч чадал, эр зориг, хүсэл тэмүүллийг илэрхийлдэг бөгөөд үнэн, шударга ёс, шударга байдлын төлөө зогсох бэлгэдэлтэй. Уугуул америкчуудын хувьд бар нь манлайлал, биеийн хүч чадлыг илэрхийлдэг. Мөн зөн совин, мэдрэмтгий сонсгол, шөнийн хурц хараатай учир барууны соёлд бар нь сүнсийг сахигч гэгддэг.
Дорнынхон бар
Дорно дахинд барыг гоо үзэсгэлэн ба хүч чадлын хослол гэж үздэг. 5000 жилийн өмнө оршин тогтнож байсан Индусын хөндийн соёл иргэншлийн үеийн агуйгаас барын сийлбэр олдож байжээ. Дараа нь Хинду шашинд бар шингэж, зарим эмэгтэй бурхадын унаа болжээ. Хятадад барын толгойн тэмдэглэгээ нь “Хаан” гэсэн утгатай “Ванг” гэсэн хятад ханзтай төстэй. Тийм учраас бар жилд төрсөн хүүхдүүдийг эр зориг, хүч чадалтай хэмээн духан дээр нь тусгай зосоор тэмдэглэгээ тавьдаг байжээ. Хятад төдийгүй азичууд бар жилд төрийн эргэлт гарах юм уу, төрийн толгойд суух хаан, эзэн өөрчлөгддөг, эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл, олон нийтийг хамарсан жагсаал, тэмцэл, цус урсгасан үйл явдал болно гэж үздэг байжээ. Мөн шударга ёсны төлөөх тэмцэгчид бар жилд гарч ирдэг гэж таамагладаг юм байна.
1988 онд БНСУ-д болсон олимпийн логонд барыг дүрсэлсэн байдаг. 1970-аад онд устах аюулд ороод байсан барыг аврахын тулд Энэтхэг улс арсланг бараар сольж, үндэсний хэмжээний амьтан болгож зарлаж байжээ. Пакистанд сөрөг хүчний нам нь хүчтэй болохын тулд барыг намынхаа бэлгэ тэмдэг болгож байжээ. Япон, Хятадын шаазан урлалд бар хэзээ ч ганцаараа байдаггүй бөгөөд хулсан ойд байгаагаар дүрслэгддэг. Хятадад барыг харанхуй, шинэ сарын бэлгэдэл төдийгүй дайны бэлгэ тэмдэг, дээд тушаалын жанжинг илэрхийлдэг гэж үзэх нь бий.
Бар ба Христ
Бар бол уур хилэн, харгислалын бэлгэ тэмдэг. Их Британи дахь эртний Христийн тэмдэглэлд барыг нэг төрлийн эрээн могой гэж тодорхойлсон байдаг аж. Египетэд бар болон түүнтэй төстэй араатнуудыг “Устгагч” гэж үзэж, Осирисын алуурчдыг төлөөлдөг гэж ярилцдаг байжээ. Бар, ирвэс нь могойн дүрээр дүрслэгдсэн Сэтийн бэлгэдэл юм. Библид барын тухай дурдаагүй ч сүнслэг байдлын хувьд эрх мэдэл, хааны эрх мэдэл, тансаг байдлыг бэлгэддэг бөгөөд газар нутгийг эрхшээж, эрч хүчийг сэргээдэг гэж үзэж иржээ.
Бар Селтикийн бэлгэдэл
Бар архирах нь хүчтэй, салхи шуурганы шинж. Ирландад бар нь улс төрийг илэрхийлдэг. 1995-2007 оны хооронд Ирланд улсыг Селтик бар гэж нэрлэж байсан үе ч бий. Тус улс эдгээр жилүүдэд эдийн засгийн хурдацтай өсөлттэй байжээ.
Европын хойд хэсгээр хэрвээ бар хүнийг идвэл сүнсийг нь бас авдаг гэж ярьдаг. Зарим нутгийнхан нь барыг ариун амьтан, хадны эзэн гэж тахин шүтдэг. Европын яруу найрагчид барыг зэрлэг зангаараа дарс, хайр дурлалтай адил гэж зүйрлэдэг байжээ.
Африк ба бар
Африкчууд барыг ирвэс, ягуар, коугар, арслан, пума зэрэг том мууруудтайгаа адилтган бэлгэддэг. Ихэнх овог аймгуудад барыг эмэгтэй хүний хүчний бэлгэдэл гэж үздэг. Бар нь Африкт харгислал, гоо үзэсгэлэн, хурдыг бэлгэддэг. Нөгөө талдаа бар нь үхэл, амьдрал, бузар муу, сүйрлийг төлөөлдөг аж. Африкийн ардын аман зохиолд Гана, болон баруун хэсгийн орнуудад бар болон том муурнуудын тухай олон үлгэр бий. Африкийн бөөнүүд өөрсдийгөө барын биед ордог гэж ярьдаг. Африкчууд гамшгаас хамгаалах, амьдралыг сэргээх, газрын үржил шимийг нэмэгдүүлэхийн тулд бар болон бусад том муурнуудыг шүтэж иржээ.