ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор Б.Сэржавтай ярилцлаа.
–Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Япон улсад айлчилж Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээ байгууллаа. Энэ талаар гадна, дотны судлаачид ямар байр суурьтай байгаа вэ?
– Монгол Японы өнөөгийн харилцааг ярихын тулд түүхийн хуудас сөхөх шаардлага гарах байх.“Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлал”-д манай улсын гадаад бодлогын нэг гол чиглэлийг “АНУ, Япон… зэрэг өрнө,дорнын өндөр хөгжилтэй гүрнүүдтэй найрсаг харилцаа хөгжүүлэх явдал” хэмээн заасан байдаг. Ийнхүү өнгөрсөн зууны 90-ээд оноос Япон улс Монголын гурав дахь хөршийн бодлогодчухал байр суурь эзэлж ирсэн. Манай хоёр улсын хооронд 1990 онд Худалдааны хэлэлцээр, 1991 онд Японы далайн чанад дахь залуучуудын сайн дурын байгууллагыг Монгол улсад ажиллуулах хэлэлцээр, 1993 онд Агаарын хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулсан. Бас 2001 онд Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах хэлэлцээр, 2003 онд Техникийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээр тус тус байгуулагдсан байдаг юм. Харин 1997 оны хоёрдугаар сард Ерөнхий сайд М.Энхсайханы Японд хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр хоёр орны харилцааг XXI зуунд чиглүүлж, улс төр, эдийн засаг, соёл, хүмүүнлэгийн болон худалдаа, хөрөнгө оруулалт зэрэг салбарт Иж бүрэн түншлэлийн харилцааны түвшинд хөгжүүлэхээр харилцан тохиролцсоноор Монгол Японы хооронд Иж бүрэн түншлэлийн харилцаа хөгжүүлэх үе эхэлсэн.
Иж бүрэн түншлэлийн харилцааг шинэ шатанд гаргах, Стратегийн түншлэл байгуулах зарчмаар дэвшүүлэн хөгжүүлэх хамтын шийдвэрт 2010 онд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн айлчлалын үеэр талууд санал нэгдсэн. Мөн 2013 онд Японы Ерөнхий сайд Ш.Абэ, Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг нар харилцан айлчилсан нь хоёр орны харилцааг эрчимжүүлэх, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргах, хоёр орны хамтын ажиллагааны бодлого, чиглэлийг тодорхойлоход түлхэц болсон.
– Хоёр орны түншлэлийн өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд худалдааны харилцаа ямар байв. Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээ байгуулснаар ямар шатанд хүрч ахина гэж тооцоолж байгаа бол?
-2013 онд манай улс экспортынхоо ердөө 0,2 хувийг Японд гаргаж, нийт импортын долоон хувийг Японоос оруулжээ.Өнөөгийн байдлаар манай улсын гадаад худалдаанд Япон Улс нь БНХАУ, ОХУ, БНСУ, АНУ-ын дараа тавдугаарт ордог. Манай экспортод мал аж ахуйн гаралтай бараа бүтээгдэхүүн, тухайлбал ноолууран бүтээгдэхүүн, тэмээний ноосон хөнжил, молибдений хүдэр, зэсийн баяжмал, катодын зэс, хүнсний бүтээгдэхүүнээс байгалийн давс, архи зэрэг орж байна. Японоос автомашин, уул уурхайн болон барилгын машин механизм, цахилгаан бараа, холбооны техник хэрэгсэл, эрүүл мэндийн тоног төхөөрөмж, хүнсний бүтээгдэхүүн, цагаан будаа, эм, архи, тамхи, гэр ахуйн бараа зэргийг импортоор авч байгаа. Импортод суудлын автомашины эзлэх хувь тогтмол өндөр байна. Манайх 2013 онд нийт 372 сая 982 мянган ам.долларын суудлын автомашин импортолсны 77.9 хувийг Японоос оруулсан юм билээ. Харин одоо худалдааны хэмжээ хэр өсөх вэ гэдгийг урьдчилсан байдлаар хэлэхэд хэцүү. Урьдчилан таамаглах аргагүй эерэг нөлөөлөл гарах нь дамжиггүй юм.
–Хоёр орон дээрхээс гадна ямар бараа солилцох бол. Худалдаалалт, тээвэрлэлтийн саад тотгорыг хэрхэх бол?
-Японы тал манайхаас коксжих нүүрсний удаан хугацааны тогтвортой нийлүүлэлт хийх, ховор металл, зэсийн хүдэр зэргийг импортлох сонирхолтой байгаа нь ажиглагддаг. Гэвч уул уурхайн баялгийг хөрш орноор дамжин тээвэрлэхээс эхлээд энэ хамтын ажиллагаанд элдэв саад бэрхшээл тулгарч ирсэн. Харин БНХАУ-ын дарга Си Жиньпиний манай улсад 2014 онд хийсэн албан ёсны айлчлалын хүрээнд зүүн хойд Хятадын зарим боомтыг ашиглах боломжийг олгохоор болсон нь Японтой хийх худалдааг урагш ахиулахад бодит нөлөө үзүүлэх боломж гэж үзэж байна. Энэ боломжийг ашиглаж зам тээврийн асуудлыг зохицуулах, улс орны эрх ашигт нийцсэн шийдвэр гаргаж, үйл ажиллагааны зогсонги байдлаас гарах, дотоодын төмөр замын асуудлыг цэгцлэхээс эхлээд, коксжих нүүрсний экспортыг урт хугацаанд тогтвортой нийлүүлэх асуудлаар Японы талтай хамтран ажиллаж, тохиролцоонд хүрэх байх гэж бодож байна.
–Өчигдөр үзэглэсэн гэрээгээр хоёр тал ямар үүрэг хүлээж, ямар давуу тал эдлэх юм бол?
– Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг, Японы Ерөнхий сайд Шинзо Абэ нар “Эдийн засгийн түншлэлийн тухай Монгол Улс, Япон Улс хоорондын хэлэлцээр”-т гарын үсэг зурлаа. Энэ талаар Монголын талаас дорвитой мэдээлэл гарч, манай хэвлэлээр нийтлэгдээгүй. Харин Японы хэвлэлүүд ялангуяа өнгөрсөн 2014 оны долдугаар сард Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн Япон улсад хийсэн айлчлалын үеэр их өргөн мэдээлсэн. Тэдний хэвлэл мэдээллийн томоохон төлөөллүүд,тухайлбал Асахи сонин “Японд үйлдвэрлэсэн автомашины гаалийнтатвар таван хувийг тэглэх асуудлыг Монголын тал хүлээн авсан нь яриа хэлэлцээ зарчмын тохиролцоонд хүрэх гол нөхцөл болсон”, “автомашины гаалийн татварыг тэглэх тухайд үйлдвэрлэгдээд гурван жил болоогүй автомашины татварыг тэглэх, гурваас дээш жил болсон автомашины татварыг эхний 10 жилд шатлалтайгаар бууруулж, 10 жилийн дараа тэглэх, үйлдвэрлэгдээд 10-аас дээш жил болсон хуучин автомашины гаалийн татварыг хэвээр үлдээхээр болсон” тухай дурдсан. Мөн Санкэй сонин “Энэ хэлэлцээр байгуулагдсанаар гаалийн татвараас гадна Японы худалдааны компаниуд, түүнчлэн эрчим хүчний салбартай холбоотой үйлдвэр, компаниуд Монголын ховор металл, нүүрс зэрэг ашигт малтмалыг нээн ашиглах үйл ажиллагаанд оролцоход хялбар болох давуу талтай. Учир нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын талаар Монголд хэрэгжүүлж буй хязгаарлалт Японы үйлдвэр компаниудад хамаарахгүй болно. Япон Монголоос импортлох уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг бараг бүхэлд нь 10 жилийн хугацаанд гаалийн татвараас чөлөөлнө” гэж тэмдэглэсэн. Майничи сонинд ч энэ тухай “Японоос Монгол руу хийж буй экспорт 2013 онд 29 тэрбум 300 сая иен байсны 70 хувийг автомашин эзэлсэн. Японы экспортод цаашид нэмэгдэх төлөвтэй байгаа мисо, япон цуу, жимс зэрэг хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүний татварыг 10 жилийн хугацаанд тэглэх, эдгээрийн үр дүнд Японоос Монгол руу гаргаж буй нийт экспортын 96 хувь нь татвараас чөлөөлөгдөнө. Япон улс Худалдааны хэлэлцээрээр гаргаж буй цагаан будаа, буудай, элсэн чихэр, гахайн мах, хөргөсөн үхрийн мах зэргийн гаалийн татварыг хэвээр үлдээнэ. Харин Монгол Улс экспортоо нэмэгдүүлэхийг зорьж буй үхрийн борц, боловсруулсан үхрийн махан бүтээгдэхүүн зэргийн тодорхой хэсгийг гаалийн бага татвартай байлгах, ноолууран бүтээгдэхүүн зэргийг татвараас чөлөөлөхөөр болжээ” гэх мэтээр мэдээлж, сурталчилж байлаа.
–Ер нь Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээг байгуулсан тухайд юу гэж байх юм?
-Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулахын гол зорилго, эрх ашгийн тухайд эдгээр хэвлэлүүд “Японы хувьд БНАСАУ-тай дипломат харилцаа бүхий Монгол Улстай хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэх, хулгайлагдсан япон иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэхэд Монголын талаас дэмжлэг авах зорилт тавьж байгаа”, “Япон улсын эрдэс баялгийн тогтвортой нийлүүлэлтийг хангах, түүний тулд Японы үйлдвэр, компаниудад Монголд хөрөнгө оруулалт хийхэд нь дөхөмтэй нөхцөлийг бий болгох зорилт тавьж байгаа”, “Монгол Улс нь хөгжлийн ирээдүйтэй орон тул Японы үйлдвэрүүд тэнд зах зээлээ тэлэх найдвар бий”, “Японы тал Монголтой хамтын ажиллагаа бэхжүүлэхийн цаад талд Монголтой хил залгадаг Хятад улсыг хязгаарлах зорилго бас бий, харин Монголын хувьд хөрш Хятад, ОХУ-аас хамааралтай эдийн засгийн бүтцээсээ ангижрах гэсэн зорилго энэ хэлэлцээрийн ард бий” гэх мэтээр мэдээлсэн.
Л.МӨНХТӨР