Аюулгүй байдал судлалын хүрээлэнгийн судлаач Б.Индратай ярилцлаа.
-БНХАУ-ыг Си Жиньпин насаараа удирдахаар боллоо. Өнгөрсөн долоо хоногт хуралдсан Бүх Хятадын ардын төлөөлөгчдийн Их хурал ийм шийдвэр гаргасан шалтгаан юу байв?
-Өнгөрсөн 2017 оны аравдугаар сард Хөдөлмөрийн коммунист намын XIX их хурал болсон. Өмнөх жишгээс харахад энэ хурал дээр Си Жиньпиний дараагийн удирдагч одоогийн долоон лидер дотор орж ирэх ёстой байв. Гэвч орж ирээгүй. Энэ үед Си Жиньпин цаашид намын даргаа хийх юм байна гэсэн мессэжийг өгсөн. Ер нь Хятадын нам, цэрэг, төр гурвыг лидер нь нэг биед цогцлоож удирддаг. Ингээд Си Жиньпин намын даргаа цааш авч явах нь тодорхой болчихож байгаа юм. Тэрийгээ дагаад Цэргийн төв зөвлөлийн даргаа аваад явчихдаг. Харин улсын дарга дээр нь нэг хориг байсан. БНХАУ-ын Үндсэн хуулинд улсын дарга болон дэд дарга нь хоёроос илүү сонгогдож болохгүй гэж заасан байсан. Энэ хязгаарлалтыг Мао Зедуны соёлын хувьсгал төгсгөл болгосны дараа Дэн Сяопин улс төрийн нэг реформын хүрээнд хийсэн. Ингэхдээ 1982 оны Үндсэн хууль дээр нэг хүний удирдлагыг хоёр таван жил буюу нийт арван жилээс хэтрүүлэхгүй байна гэж хязгаарлалт оруулж өгсөн. Сүүлийн 30 гаруй жил Хятадын гурван удирдлага таамаглаж болохуйц их эвтэйхэн солигдсон. Тэгтэл ХКН-ын XIX Их хурал дээр дараагийн лидер орж ирээгүй. Бүх Хятадын Ардын төлөөлөгчдийн Их хурал бол хууль тогтоох байгууллага буюу парламент нь гэсэн үг. Парламентаараа сая улсын даргыг хоёр удаа сонгогдож болохгүй гэсэн заалтыг аваад хаячихлаа. Ингэснээр Си Жиньпин цаашид нэг биед цогцлоож байгаа гурван том эрх мэдлээ арван жилээс илүү хугацаанд үргэлжлүүлэхээр болж байна.
-Дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай, тэрбум гаруй хүн амтай энэ улсад нэг хүний хаанчлал ноёрхохоор боллоо гэж ажиглагчид үзэж байна. Си Жиньпин бүх насаараа улсаа удирдах эрх мэдэлтэй болсны эерэг болон сөрөг талыг та хэрхэн харж байна вэ?
-Си Жиньпин Хятадын удирдагч болсноор том, том стратегийн бодлого дэвшүүлсэн. “Нэг бүс-нэг зам” санаачилга байна. “Хоёр зууны зорилт” байна. ХКН 1921 онд байгуулагдсан. Ирэх 2021 онд 100 жилийнх нь ой болно. БНХАУ 1949 онд байгуулагдсан. 100 жилийн ой нь 2049 онд тохионо. Нам ба улсаа байгуулсан түүхэн ойн жилдээ том зорилт дэвшүүлсэн. Хятад улс дундаж чинээлэг нийгмийг байгуулж байна. Цаашид хүчирхэг Хятад улсыг байгуулна гэсэн алсын зорилттой. Тэгэхээр Си Жиньпин энэ том зорилтыг дэвшүүлээд явуулж байгаа. Мэдээж зорилтоо хэрэгжүүлэхэд нь тулгарч байсан том бэрхшээл дотор авлига хээл хахуулийн асуудал байсан. Тэрбээр авлигатай хүчтэй тэмцэж чадсан. Хятадын улс төрийн товчооны байнгын хорооны гишүүн гэдэг бол элит лидер хэсэг нь. Тийм албан тушаал хашиж байсан хүн хүртэл авлигын хэргээр шийтгүүлж байгаа. Бар, ялааг хамтад нь устгана гэсэн уриатай шүү дээ. Энэ ажиллагаа нь Хятадын дунд давхаргынхны хувьд талархал хүлээж байгаа. Ер нь Си Жиньпин том, том зорилтуудаа гардан хэрэгжүүлэх сонирхол асар өндөр байсан учраас улсаа урт хугацаанд удирдах шийдвэр гарахад нөлөөлсөн болов уу. Си Жиньпин удаан эрх барьснаар тогтвортой байдал удаан үргэлжлэх магадлалтай. Яахав энэ удаагийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн магадгүй эрсдэлтэй тал нь сүүлийн 30 жил тогтолцоо болоод бүрэлдсэн байсан системээ өөрчилж байгаа нь цаашид амархан өөрчлөмтгий болоход хүргэж болох юм.
-Си Жиньпин авлигатай хатуу тэмцэж өөртөө нэлээд дайсан хураасан. Хэрэв 2023 онд бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгаад буусан бол байдал эвгүйтэх байсан уу?
-Барууны хэвлэлүүдийн бичиж байгаагаас харахад Си Жиньпин улс төрийн дотоод өрсөлдөгч ихтэй, эмзэг байдалтай байж болзошгүй учраас ийм алхам хийсэн байх талтай.
-Дээрээ нэг хүний удирдлагатай, дороо эдийн засаг нь чөлөөтэй авторитор нийгэм бүхий Хятад улс зөвхөн Си Жиньпиний бодлогоор олон жил явбал цаашид хувь заяа нь хэрхэх бол?
-Бүх Хятадын Ардын төлөөлөгчдийн Их хурал дээр гол хэлэлцдэг асуудал нь Засгийн газрын тайлан байдаг. Ерөнхий сайд Ли Көчян нийгэм эдийн засгийнхаа тайланг тавьсан. Өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд Хятадын эдийн засгийн дундаж өсөлт 7.1 хувьтай гарсан байгаа юм. Сүүлийн 30 гаруй жил 10-аас дээш өсөлттэй явж байсан эдийн засаг нь 2011 оноос хойш огцом буугаад долоон хувь руу орсон. Дэлхий дахин Хятадын эдийн засаг хатуу газардаж болзошгүй гэж ажиглаж байв. Харин энэ хувиа тогтвортой барьж чадсан. Энэ хугацаанд тоон өсөлтийг чанарын өсөлт болгож хувиргахад анхаарч ажиллаж ирсэн. Хуучин эдийн засгийн бүтэц нь дэлхийг бараа бүтээгдэхүүнээр хангадаг гол үйлдвэрлэгч улс байлаа. Үйлдвэрлэлээс гол эдийн засгийн өсөлт нь гардаг байсан бол хэрэглээг дэмжсэн бүтэцтэй болгосон. Энэ шилжилтийг хийснээр хоёр жилийн өмнөөс эдийн засаг дахь хэрэглээний өсөлт талаас илүү хувьд нь гараад ирсэн. Нэг ёсондоо хийж байгаа шилжилтүүд нь амжилттай болсон хэрэг. 2012 оноос хойш хийсэн энэ эдийн засгийг тогтворжуулж байгаа бодлогоо “New Normal” гэж нэрлэсэн юм. Энэ бодлогын үеэр гадаад худалдааны өсөлтүүд саарсан ч өнгөрсөн 2017 оноос ашигтай гарч эхэлж байна. Энэ бодлого нь амжилттай явж, өнөө жилээс эхлээд Хятадын эдийн засаг тогтворжих хандлагатай болж байна. Хятадын хувьд өөртөө итгэх итгэл нь улам нэмэгдэж байна гэсэн үг. Засгийн газрын тайланд нь дурдсанаас харвал цаашид илүү нээлттэй бодлого гадаад талд явуулах юм билээ. Тулгарч байгаа сорилт нь юу вэ гэхээр дэлхийн эдийн засаг өсөж байгаа хандлагатай мөртлөө дэлхий дахинд худалдааны хамгаалах бодлого, геополитикийн эрсдэл нэмэгдэж байгаа. Тэр нь Хятадын гадаад талд эрсдэл болох талтайг Ли Кө Цян хэлсэн байгаа юм.
-Си Жиньпин БНХАУ-ыг урт хугацаанд удирдвал энэ орон яаж өөрчлөгдөх вэ. Ялангуяа хөрш орнууддаа ямар нөлөөтэй байх вэ?
-Олон улсын судалгааны байгууллагын тайланд “Хятад улс 2030 онд гэхэд эдийн засгаараа Америкийг даваад 2050 онд супер гүрэн болно”. 2050 он гэдэг бол БНХАУ байгуулагдсаны 100 жилийн ойтой давхцаж байна. Энэ нь Хятадын өөрсдийнх нь явж байгаа цаг хугацааны хөгжлийн зорилтууд юм. Хятадын онцлогтой хүчирхэг социалист улсыг байгуулж байгаа шүү дээ. Супер гүрэн болох 2050 онд Хятад улс социализмын нэгдүгээр үе шатыг дуусгана гэж байгаа. Тэр зорилттой нь гадны судалгаа ч давхцаж байна. Энэ бүхэнд хамгийн чухал нь Хятадын тогтвортой байдал. Си Жиньпин урт хугацаанд Хятадыг удирдах нь тогтвортой байдлыг улам бэхжүүлнэ. Энд нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд, БНХАУ Үндсэн хуулиндаа өөрчлөлт оруулснаар Си Жиньпин бүх насаараа Хятадыг удирдана гэж хэлж болохгүй. “Нэг хүн хоёроос илүү удирдаж болохгүй” гэсэн заалтыг авч хаясан. Магадгүй 10 жилийг 15 болгоод дараагийн удирдагчдаа халаагаа өгч болно. Тэрнээс үхэн үхтлээ эзэн хаан шиг сууна гэж ойлгож болохгүй. Хятадыг удирдах хугацааг нь тав, таван жилээр сунгаад явж байгаа шүү дээ. Ойрын 10 жилд Хятадын улс төр, эдийн засгийн хувьд тогтвортой байх нь гэж харж болно. Хятад улс тогтвортой хөгжих нь манай гадаад орчинд таатай байна. Си Жиньпинийг улсаа удирдаж байх хугацаанд лавтайяа эдийн засгийн коридорын бүтээн байгуулалт ахицтай явна.
-Цаашид Си Жиньпинийг эсэргүүцэгчид гарч ирэх магадлал бий юу?
-Авлига, хүнд сурталтай тэмцсэнээр тэрбээр хятадын дунд давхаргын буюу энгийн иргэдийнхээ асар өндөр дэмжлэгийг хүлээж байгаа. Тиймээс хүчтэй эсэргүүцэл Си Жиньпиний урт хугацааны удирдлагад байхгүй. Зарим эрдэмтний харж байгаагаар гол эсэргүүцэл улс төрийн элит давхаргаас ирж болзошгүй юм.
-Гэхдээ Си Жиньпин элитүүдээ барьж байгаа биз дээ?
-Одоогоор маш сайн барьсан байна л даа. Ер нь Мао Зедунаас хойш хүчтэй удирдагч болчихлоо гээд яриад байгаагийн нэг шалтгаан бол Си Жиньпин гурван том албан тушаалыг гартаа авахаас гадна өөрчлөлт шинэчлэлтийг удирдах бүлэг гэж байгаа. Санхүү, эдийн засгийн удирдлагын бүлэг, мэдээллийн аюулгүй байдлын удирдлагын бүлэг гэж бий. Энэ мэтчилсэн эдийн засаг, мэдээлэл, улс төр, батлан хамгаалах, төрийн гээд бүх гол базах ёстой эрх мэдлийг бүгдийг өөртөө цуглуулсан. Эдгээр бүх салбарын “Удирдлагын бүлэг” гэж тус бүрд нь байгуулаад Си Жиньпин өөрөө дарга нь болчихсон. Нэг ёсондоо механизмуудыг бий болгоод өөрөө удирдлага болчихсон учраас салбар, салбарт эзэн сууж байгаа гэсэн үг. Түүнийг Мао Зедунаас хойш хүчтэй удирдагч болчихлоо гээд байгаа нь ийм учиртай.