УИХ-ын гишүүн Б.Бейсентэй ярилцлаа.
-УИХ-аас Монгол Улсын 2023 оны төсвийг баталсан. Батлагдсан төсвийн талаар та ямар шүүмжлэлтэй байна вэ?
-Улсын төсвийг жил бүр алдагдалтай баталдаг жишиг нэгэнт тогтжээ. Эрх баригчид ирэх жилийн төсвийг 1.4 их наяд төгрөгийн алдагдалтай баталлаа. Ардчилсан намын гишүүдийн зүгээс алдагдалтай төсөв баталж болохгүй хэмээн акц хийж чуулганы хуралдааныг орхиж гарсныг та бүхэн санаж байгаа байх. Эрүүл мэндийн салбарын төсөв маш хангалтгүй санагдаж байгаа. Эмч нарын цалин хангамж хүрэлцээгүй байна. Дээрээс нь эмийн үнэ нэг, хоёр хувиар бус 200 хувь хүртэл нэмэгдчихээд байна. Мөн эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд он гаргаад вакцины үнийг нэмэх талаарх албан бичгээ эмнэлгүүдэд хүргүүлсэн байна лээ. Тиймээс эрүүл мэндийн салбарын төсөв хүрэлцэхгүй нөхцөл байдалд орох нь. Дээрээс нь эрүүл мэндийн даатгалын шалгуур үзүүлэлтийг орон нутгийн эмнэлгүүд хангах боломжгүй учраас санхүүжилтэд хүндрэл учрах нь. Орны тоогоор л төсөв суулгасан болохоос биш тоног төхөөрөмж авах чиглэлд санхүүжилт тавигдаагүй. Өрхийн эмнэлгүүдийнх ч мөн адил.
-Та чуулганы хуралдааны үеэр эмийн асуудлыг хөндөж байсан. Мөн сая эмийн үнэ 200 хувь нэмэгдсэн талаар хэллээ. Яг ямар эмнүүд хэдэн хувиар нэмэгдчихээд байгаа талаарх мэдээллийг өгөх боломжтой юу?
-Эмийн асуудлыг хөндөхөөс аргагүй болчихоод байгаа юм. Албаныхны ирүүлсэн мэдээллийг харахаар ноцтой тоонууд харагдаж байна л даа. Эмийн үнэ 60-238 хувийн нэмэгдэлтэй борлуулагдаж байна. Энэ бол ядарсан ард түмнийг арай л дээрэлхэж байгаа юм. Жишээлбэл, хэлцлийн үнэ дээр тээвэр, даатгалын төлбөр гээд 5-8 хувь нэмнэ. Үүн дээрээ дахиад гаалийн НӨАТ гээд 15.5 хувь, мөн ханган нийлүүлэх байгууллага 15-45 хувийн нэмэгдэл нэмж байна. Ингээд болоогүй борлуулалтын НӨАТ гээд 10 хувь, эмийн сангийн нэмэгдэл гээд 25-35 хувь, дахиад борлуулалтын НӨАТ 10 хувь нэмж байна. Ийм байж болох уу. Дотоодын үйлдвэрийн эм 41-98 хувийн нэмэгдэлтэй борлуулагдаж байгаа бол импортын хувьд гарал үүслийн улсаас хамааран 60-238 хувийн нэмэгдэлтэй борлуулагдаж байна гэж байгаа юм.
Албаныхны өгсөн мэдээллээс хамгийн их үнийн өсөлттэй эмүүдийг жишээ болгож хэлье. Жишээлбэл, ампициллин 213 хувийн нэмэгдэлтэй, пенициллин 150-200 хувь, цефазолин 102-116, витамин-С 73-143 хувийн нэмэгдэлтэй борлуулагдаж байна. Мөн даралтын эм л гэхэд 40-86 хувь, параденк, хүүхдийн лаа 83-87 хувь, парацетамол 47-60, анальгин 120 хувь, хлорфенамин 48, терафлю үйлдвэрийн үнээс 84 хувийн нэмэгдэлтэй борлуулагдаж байна.
-Боомтын асуудлыг хянан шалгах түр хорооны бүрэлдэхүүнд та багтдаг. Түр хорооны бүрэлдэхүүн аймагт ажилласан. Баруун аймгийн хил, боомт дээр ямар асуудал үүсчихээд байна вэ. Бид нүүрсний хулгайг ярихдаа зүүн урд боомтуудын асуудлыг сөхөөд баруун чигийг орхигдуулаад байх шиг. Хэдэн жилийн дараа Ярантын боомт ч Гашуунсухайтаас дутахааргүй булхай гарч ирэх вий дээ?
-Хянан шалгах түр хорооны дарга Г.Ганболд гишүүнээр ахлуулсан түр хорооны гишүүд болох С.Ганбаатар, Ш.Раднаасэд, Ш.Адьшаа, Ц.Анандбазар нарын гишүүдийн бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг Ховдын Ярантын боомт, Цагааннуурын чөлөөт бүсэд ажиллаж нөхцөл байдлыг шалгаад ирсэн.
Энэ үеэр ажлын хэсэг Баян-Өлгий аймгийн хилээр бензин шатахуун ямар үнэ ханштай орж ирж байгаатай мөн танилцсан. Улаанбаатар хотод түлш 2300 гаруй төгрөгийн үнэтэй борлуулагдаж байгаа шүү дээ. Гэтэл Цагааннуур боомтоор орж ирж байгаа түлш Баян-Өлгийд 2700-3000 төгрөгөөр борлуулагдаж байна. Харин хөдөөгүүр бол 4000 төгрөг гарч байгаа юм. Уг нь Баян-Өлгийн колонкуудын шатахууны агуулахад 2300-2400 орчим төгрөгийн үнэтэй бууж байгаа юм. Гэтэл үнийг нь ийн нэмээд зарж байгаа асуудал гарч байна. Зарим аймгуудтай харьцуулахад шатахуунаа ойр газраас импортолж байгаа юм чинь Улаанбаатар хоттой адил үнэтэй байж болно оо доо.
Нөгөө талаар Цагааннуурын чөлөөт бүс байгуулагдаад 15 орчим жил болж байна. Боомтын захиргаа нь 15-20 хүний бүрэлдэхүүнтэй, Улаанбаатар хотод байрлаж байна. Өөрөөр хэлбэл, чөлөөт бүс нэртэй хоосон хашаа тэнд байна. Гэтэл Цагааннуурын чөлөөт бүсийн ажилчдын цалин гээд жил бүр улсын төсвөөс мөнгө авдаг. Хэмнэлтийн хуулиар үүний санхүүжилтийг нь зогсоож дараа нь иж бүрнээр нь санхүүжилтийг олгож болно. Гэтэл тэгээгүй. Нөгөө талаар чөлөөт бүсийг хөгжүүлэхийн тулд цаанаас орж ирж байгаа бензин шатахуун, барилгын материал, хүнсний бүтээгдэхүүнийг гаалиар дамжуулж асуудлаа шийдүүлээд ажиллах болно. Гэтэл мөн л ажиллахгүй байна.
-Ховдын Ярантын боомтоор өдөрт хэдэн машин гарч байна вэ. Шалгалтаар явж байхад хил гаалийн хяналт, бүртгэл ямаршуу байдалтай байна. Нийгмийн анхаарлыг татсан асуудал тэнд ажиглагдана уу?
-Бид Хөшөөтийн уурхайд газар дээр нь очиж ажилласан. Уурхайд нь нийтдээ 900 машин байдаг юм байна. Бидний очсон өдөр 900 машинаас 70 тонны даацтай 140 машин хилээр гарсан байсан. Жолооч нарын нийгмийн асуудлыг шийдээгүй, зургаан метрийн өндөртэй хашаандаа жолооч нарыг машинтай нь “хашчихсан” байгаа юм. Жолооч нарт усанд орох газар ч байхгүй, амрах өрөө ч байхгүй, машин дотроо унтдаг ийм хүнд байдалтай байна лээ.
Ярантын боомтоор өдөр бүр 140 машин гарч байна. Боомтоор нэвтрэхийн тулд нэг жолоочоос PCR шинжилгээний төлбөрт 66 мянган төгрөг өгдөг юм байна. Үүний 19800 төгрөг нь Зоонозын Өвчин Судлалын Үндэсний төвд очно. Өрөөр хэлбэл, эрүүл мэндийн харьяа баазад тэр мөнгө нь ороод улсын төсөвт төвлөрөх ёстой. Өдөрт 140 жолооч PCR шинжилгээг 66 мянган төгрөгөөр өгч байгааг тооцохоор өдөрт есөн сая төгрөг болж байна. Энэ нь сард 277 сая төгрөг, жилээр бодвол гурван тэрбум 326 сая төгрөг болох нь. Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн Ярантын боомтоос жилд 3-4 тэрбум төгрөгийг PCR шинжилгээнээс авч байна. Энэ мөнгө нь төсөвт орохгүй байна. Халдварт өвчний хилийн хяналт шалгалтын тухай хуулийг ноцтой зөрчиж Монгол Улсын нэрийн өмнөөс Хятадтай хамтарсан МоЭнКо компани, аймгийн Зоонозын Өвчин Судлалын Үндэсний төв хамтарч PCR шинжилгээг хийж байгаа юм. PCR шинжилгээнийх гээд 66 сая төгрөгийн үнэтэй аппарат тавьчихсан байна лээ. PCR шинжилгээний мөнгийг аваад мөнгө угаах асуудал тэнд гарч байна. Бид Аймгийн Засаг даргад үүнийг нь хэлсэн. Улаанбаатарт ирээд үүнийг танилцуулсан.
Гуравдугаарт, Ховд аймгийн хилийн боомтуудаар явж шалгалт хийхэд энэ жил нэг сая 800 тонн нүүрс хилээр гарлаа гэсэн мэдээллийг бидэнд өгсөн. Гэтэл долоо хоногийн дараа би Хятадын Алтай аймгийн телевизийн мэдээг сонсож байхад Монгол Улсаас 2.2 сая тонн нүүрс Такашикен боомтоор импортоллоо. Төлөвлөгөөт нормоо хоёр сар 18 хоногийн өмнө биелүүллээ гэсэн мэдээ явж байсан. Би тэр мэдээний бичлэгийг авч ирээд Д.Амарбаясгалан даргад өгсөн.
Хятадын тал худлаа мэдээлэл гаргахгүй. Мэдээллээ нийтлэхдээ хатуу цензур тавьдаг учраас худал мэдээлэл нийтэлбэл арга хэмжээ тооцуулна шүү дээ. Хятадын талын өгч байгаа мэдээлэл Монголын талын өгч байгаа мэдээллээс харахад 400 мянган тонн нүүрсний зөрүү гарч байна. Нэг тонн нүүрсийг 150 ам.доллар гээд тооцвол манай улс 60 сая ам.доллар алдаж байна. Энэ асуудлыг шалгана уу гээд холбогдох байгууллагад хандсан. Шалгалт нь эхэлсэн. Хил, гаалийн дарга нар үүнийг зөвшөөрөхгүй байх шиг байна. Ямартаа ч Хятад тал бол хэзээ ч худлаа мэдээлэл нийтлэхгүй. Тиймээс тэнд хулгайн асуудал байна уу гэж харсан. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт энэ талаар хандсан байгаа. Чуулганы хуралдаанаас гадна Сангийн сайд, Эдийн засаг хөгжлийн сайдад үүнийг хэлсэн. Шалгаад арга хэмжээ авах байх гэж бодож байна.
Хөшөөтийн уурхай дээр гэхэд нэг тонныг эндээс 100 ам.доллараар аваад цаана 200 ам.доллараар зарж байна. Гэтэл Гашуунсухайт уурхайд ихээхэн хэмжээний тоо сонсогдож байгаа биз дээ. Ийм байгаа болохоор улсын төсөв бүрдэхгүй байна. Алдагдалтай төсөв баталж байна. Энэ асуудлын мөрөөр араас нь ороод шалгах ёстой. Монгол Улсын байгалийн баялгийн хэдэн жилийн нөөцийг хулгайлаад хилийн цаана аваачаад овоолж байна шүү дээ. Хатуу арга хэмжээ ч тооцох нь зүйтэй.
Урьд нь тэр боомтоор 100-150 машин явж байсан бол өнгөрөгч есдүгээр сарын 5-наас 250 машин явуулж байсан.
-Түр хорооны гишүүд саяхан Эрдэнэс Таван толгойд ажилласан. Шалгалтаар ямар асуудлууд илэрч байна вэ?
-Намайг орхиод явсан байна лээ. Ирэх долоо хоногт хуралдана. Саяны хурлаар хил, гааль, АТГ бүгдийг нь дуудаад уулзсан. Тэгтэл хил, гаалийнхан энэ асуудлыг анзаарч байгаа юм алга. Хамгаалах байр суурьтай байна лээ. Тиймээс үүнийг хатуу шалгах ёстой гэж бодож байна.