“Дүүриймаа” дуугаар олноо танигдсан дуучин Б.Алтанжаргалтай ярилцлаа. Тэрээр “Идэр жинчин” хэмээх цомгоо гаргажээ.
-Шинэхэн цомгоо гаргасан байсан. Цомогт ямар дуунуудыг багтаасан бол?
-“Идэр жинчин” нэртэй цомгоо гаргасан. “Дүүриймаа”, “Ганган хул”, “Янлин хуар”, “Янжуур тамхи”, “Аргагүй амраг” зэрэг нийт арван ардын дуу, “Идэр жинчин” хэмээх уртын дуунаас цомог маань бүтэж байгаа. “Аргагүй амраг” дууг Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Т.Баясгалантай хамтран дуулсан. Харин “Сүнжидмаа”-г уртын дууч Б.Батцэцэглэнтэй хамтран дуулсан.
-Таныг “Дүүриймаа”-г дуулснаар нь үзэгч, сонсогчид сайн мэднэ. Энэ дууг дуулах болсон тухайгаа яриач?
-Би СУИС-ийг уртын дууч мэргэжлээр төгсөөд яг ч мэргэжлээрээ ажиллаагүй л дээ. Ажлын гараагаа морин циркээс эхэлсэн. Дараа нь Багануур ХК-д ажилласан. Одоог хүртэл энэ компанидаа ажиллаж, хажуугаар нь уран бүтээлээ туурвиж байна даа. Харин анхны уран бүтээлээ сургуулиа төгссөнөөс зургаан жилийн дараа буюу 2012 онд дуулсан юм. Миний уран бүтээлийн эхлэл “Дүүриймаа”-аар эхэлсэн гэж ойлгож болно. Анх уран бүтээлээ хийхээр зэхэж байхдаа ямар дуу дуулах вэ гээд л эрэл, хайгуул хийж байгаад “Дүүриймаа”-г дуулахаар болсон. Ерөнхийдөө мартагдаж байсан дууны нэг л дээ. Энэ дуу дурлалт залуу нь сэтгэлтэй бүсгүйгээ дээлээ гандтал хайж яваа тухай домогтой юм билээ. Дуу маань хүмүүст их сайхан хүрсэн.
-Ардын дуунаас өөр жанраар дуулъя гэсэн бодол байдаг болов уу. Тийм санал ирдэг үү?
-Монголчууд маань нийтийн дууг шимтэн сонсдог болсон байна. Мэдээж энэ чиглэлээр дуулаач ээ гэсэн санал бишгүй ирсэн л дээ. Гэхдээ би ардын урлаг хэмээх сонгодог, шавхагдашгүй урлагийг сонгосон хүний хувьд үүндээ л үнэнч, нэг шугамаараа байя гэсэн бодолтой явдаг. Ардын урлагийг нэг насаараа ч дуулаад барахгүй. Тийм байхад заавал нийтийн дуу дуулах шаардлага байхгүй юм шиг санагддаг. Ер нь аливаа зүйлд тууштай явахад түүний хариу үр дүн ирдэг. Тиймээс өөр төрөл жанр гэхээсээ илүү барьж авсан зүйлээ л чанартай хийх нь зүйтэй болов уу. Ер нь бидний дунд найр наадмаар их дуулагддаг, хэзээ ч мартагдахааргүй хуруу дарам ардын дуу байна. Харин судлаад үзэхэд бид хэдэн үеэрээ дуулсан ч барагдахааргүй их өв бий. Үүнийг судалж, ард түмэндээ хүргэх том зорилготой л явна. Магадгүй ардын урлагийн багахан хэсгийг ч миний дуулснаар хойч үе минь мэдээд үлдвэл, энэ насны минь том гавьяа юм даа.
-Би сүүлийн үед нэг зүйлийг их ойлгоод байна л даа. Юу вэ гэхээр өмнө нь ардын урлагийг сонирхдог, сонсдог, дэмждэг хүмүүс насны хязгаартай юм шиг санагддаг байлаа. Ерөнхийдөө дөчөөс дээш насныхан ардын дуугаа сонсдог юм байна гэсэн бодолтой байсан. Харин би цомгоо гаргачихаад, тус цомогт багтсан ардын дуунуудыг хэн сайн дуулах вэ гэсэн бяцхан уралдаан цахим ертөнцөд зарласан юм. Гэтэл олзуурхууштай нь 18-25 насны залуус энэ уралдаанд хамгийн идэвхтэй оролцлоо. Залуус маань ардын урлагаа сонсдог, дуулах дуртай байдаг юм байна. Энэ үр дүнд би маш их баяртай байгаа. Нэг хэсэг үндэсний урлаг маань мартагдаад байсан бол энэхүү урлагийг нийтэд хүргэх, хүчтэй төлөөлөгчид гарч ирснээрээ эргээд зөв голдрилдоо орж байна гэж ойлгож байна.
-Шинэ уран бүтээл дээр ажиллаж байна уу?
-Мэдээж уран бүтээлч хүн бүр л хийж байгаа зүйлээ үзэгчдэдээ тайлагнахыг хүсдэг. Гэхдээ бодож, төлөвлөсөн зүйл байна. Тиймээс эхлээд сайн судлах шаардлагата байгаа юм. Ямартай ч мартагдсан, сэргээхийг хүсдэг, сэргээх ёстой ардын дуунууд их байна. Ингэж дуунуудаа гаргаж байж хойч үед минь үлдэх болно шүү дээ. Монгол ардын дуунуудад цөөн хэдэн “маа” байдаг. “Дүүриймаа”, “Сүнжидмаа”, “Хандармаа”, “Гавалмаа”, “Алгирмаа” зэрэг дуунууд юм л даа. Үүнээс Алгирмааг одоохондоо дуулаагүй байна. Харин саяхан ардын дуу “Гавалмаа”-г дууллаа. Энэ дууны үүх түүх, домог нь олдоц багатай байсан л даа. Бөхийн Бааст гуайн “Хаш аяга” гээд өгүүллэг байсан. Түүнээс энэ дууныхаа утга, учрыг ойлгосон л доо. Яагаад ч юм энэ дуугаа бичүүлж байхдаа нулимс дуслуулж байлаа. Уран бүтээл бүрийг сэтгэлээсээ мэдэрч дуулдаг хэдий ч, энэ дуу шиг сэтгэл хөдөлж, нулимс дуслуулж байсан удаагүй юм билээ. Магадгүй тэр өгүүллэгийг уншиж, дуугаа илүү ойлгосон байх. Домогт өгүүлснээр үхэрчин залуу Цэ-занги гэгдэх нэртэй баян хүний төрсөн ганц охинд сэтгэл алдарсан тухай гардаг юм. Харин сэтгэлт бүсгүй Гавалмаа нь аянганд ниргүүлснээр тэр хоёрын хайр төгсгөл болж байгаа талаар өгүүлдэг.
-Та СУИС-ийг уртын дууч мэргэжлээр төгссөн гэсэн. Дуучин болсон түүхээсээ хуваалцаач?
-Өвөө, эмээ минь Төв аймгийн Баянцагаан сумын уугуул. Харин манайх Алтанбулаг сум руу нүүж, тэндхийн айл болсон л доо. Бага нас минь энэ хоёр сумын хооронд морин дэл дээр өнгөрсөн. Хөдөө хээр ёстой л хоолойныхоо хэрээр дуулна. Басхүү хурдан морь гийнгоолдог байсан нь намайг дуучин болгоход дөхүүлсэн болов уу. Мөн миний эмээ нутаг усандаа алдартай их сайхан дуулдаг хүн бий. Харин дуучин болох зам минь наймдугаар ангид нээгдсэн. Тухайн үед алдарт дуучин Б.Лхамжав гуайн нэрэмжит уралдаанд оролцсон юм. Тэрхүү тэмцээнд шүүгчээр ажиллаж байсан Монгол Улсын гавьяат багш Ц.Дэлгэр багш маань намайг “Сургуулиа төгсчихөөд СУИС-д хүрээд ирээрэй” гэж хэлсэн. Ингээд л сургуулиа ч төгсөж, СУИС-ийн уртын дуучны ангид элсэн орсон доо. Манай ангиас Д.Жавхаасайхан тэргүүтэй олон сайхан уран бүтээлч төрсөн шүү.
-Хүмүүсээс уран бүтээл хийгээч ээ гэсэн санал голцуу ирдэг. Надаас илүү бачимдаад байдаг. Яахав цаг хугацааны тохироо нь бүрдэж өгөхгүй байна л даа. Уран бүтээлээ хийгээд, түүнийгээ олонд хүргэхийн тулд багагүй давааг давах шаардлагатай болдог. Гэхдээ мэдээж зогсолтгүй, боломжоороо хийсээр л байна. Урлагийн хүн тайзан дээрээ байж үзэгчдээсээ халуун дулаан энерги авч, түүгээр өөрийгөө хөглөдөг. Энэ мэдрэмжийг авахыг мэдээж хүсэлгүй яахав.
-МУГЖ Т.Баясгалантай хамтарч дуулсан “Аргагүй амраг” дууг Энэтхэгийн нэгэн рок хөгжмийн хамтлагийн гитарчин сонсож л дээ. Тэрээр “Манай үндэсний дуунуудын хэв маягтай Монголын ардын дуу их зохицлогоотой байдаг. Таны дуулсан энэ дуун дээр ажиллаж болох уу” гэсэн санал тавьсан. Одоогоор хөгжмийн найруулга дээр ажиллаж байгаа. Тэрхүү уран бүтээл удахгүй гарах байх.
-Би эхнэр, охины хамт амьдардаг. Охин маань гурван настай. Миний хань мөн Багануур ХК-д ажилладаг даа. Миний хувьд эхнэр, эмээ гэсэн хоёр үнэнч шүтэн бишрэгчтэй. Эмээ минь миний хамгийн том зөвлөгч л дөө. Дууг залуу байх үедээ сонсож байсан яг тэр хэв маягаараа дуулуулахыг хүсдэг. Шинэ дуу гаргачихаад л очиж сонсгоно. Дууны ая данг хэрхэн тааруулсан, басхүү юу хэрэгтэй байгааг тун ч онож хэлдэг шүү. Мөн миний хань надтай учрахаасаа өмнө “Никитон” гээд л явж байсан бол одоо ардын дууг шимтэн сонсогч болсон. Хүүхэд минь ч ялгаагүй. Ардын дууг дуулчихсан л явдаг юм.