Author: Мөнх-Эрдэнэ Ууган-Эрдэнэ

– СЭРГЭЭГДЭХ ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЖИЛИЙН 13 ТЕРРАВАТТЫН
НӨӨЦТЭЙ МАНАЙ ОРНЫ ХУВЬД ЗҮҮН ХОЙД АЗИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ СИСТЕМД НИЙЛҮҮЛЭГЧ НЬ  БОЛОХ БОЛОМЖТОЙ-

Эрчим хүчний яам, Батлан хамгаалахын
яамтай хамтран “Зүүн хойд Азийн эрчим хүчний аюулгүй байдал” сэдэвт олон улсын эрдэм
шинжилгээний хурал Гадаад харилцааны яаман дээр зохион байгуулагдлаа. Тус хуралд
БХЯ-ны дэд сайд А.Баттөр, Эрчим хүчний яамны сэргээгдэх эрчим хүчний хэлтсийн дарга
М.Ангараг, ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Эрчим үчний динамикийн хүрээлэнгийн
захирал, доктор Николай Июанович Воропай, БНСУ-ын Дүн шинжилгээний хүрээлэнгийн
судлаач доктор Вүү Хён Вак, Японы Токиогийн техникийн хүрээлэнгийн судлаач, доктор
Ацуши Морихара зэрэг олон эрдэмтэн судлаачид оролцсон юм. Зүүн хойд Азийн бүст Монгол
ОХУ, БНХАУ, Өмнөд болон Хойд Солонгос, Япон зэрэг орнууд багтдаг бөгөөд хоёр Солонгос,
Япон зэрэг орны хувьд эрчим хүчний томоохон импортлогч. Гэсэн хэдий ч Зүүн хойд
Ази бол эрчим хүчний гол экспортлогч буюу үйлдвэрлэгч бүс юм. Тодруулбал тус бүс
дангаар дэлхийн эрчим хүчний хэрэглээний гурван кВт тутмын нэгийг үйлдвэрлэдэг.
Цаашид эдийн засгийн хөгжлөө дагаад эрчим хүчний хэрэглээ асар хурдацтай нэмэгдэх
төлөвтэй байна. Харин энэ үед Зүүн хойд Азийн бүс нутаг тэн хагасаас илүүг үйлдвэрлэх
бүрэн бололцоотой гэнэ. Энэ нь сэргээгдэх эрчим хүчний асар нөөцтэй манай орны хувьд
сэргээгдэх эрчим хүчний салбартаа дорвитой хөрөнгө оруулж, улмаар илүүдэл эрчим
хүчээ экспортлох боломж олгож байгаа гэдгийг тус эрдэм шинжилгээний хуралд оролцогсод
санал нэгтэйгээр хэлж байлаа. 

 Манай улс өнөө жил 13 хувийн эрчим хүчний дутагдалтай,
ирэх жилээс бүр 20 хүртэлх хувь болж нэмэгдэх тооцоо байна. Тиймээс “ТЭЦ-5” зэрэг
цахилгаан станцаас гадна сэргээгдэх эрчим хүчээ ашиглах нь сэргээгдэх эрчим хүчний
жилийн 13 терраваттын нөөцтэй манай орны хувьд асар том боломж гэдгийг Эрчим хүчний
яамны сэргээгдэх эрчим хүчний хэлтсийн дарга М.Ангараг онцолсон юм. Тэрээр “Сэргээгдэх
эрчим хүч бол эдийн засгийн цаашдын том гарц. Тиймээс “Азийн супер сүлжээ” гэдэг
санамж бичиг буюу судалгааны багуудыг байгуулаад, одоогоор анхны судалгаанууд гарсан.
Өөрөөр хэлбэл сэргээгдэх эрчим хүчний илүүдлээ хөрш улсдаа цаашилбал гуравдагч этгээдэд
экспортлох боломжтой. Европын эрчим хүчний судалгааны төвөөс Монголд сэргээгдэх
эрчим хүчийг үйлдвэрлэвэл хэрхэн экспортлох судалгааны баримтууд гарсан. Дээр нь
ЭХЯ дээр Азийн супер сүлжээ хэмээх судалгааны баг гараад ажиллаад эхэлчихсэн. Японы
Фүкүшима хотод гарсан атомын станцын ослоос шалтгаалан Япон эрчим хүчний дутагдалд
орох нь гарцаагүй болсон. Японы талаас Монголын нөөцийг ашиглаад сэргээгдэх эрчим
хүчээс гарах эрчим хүчийг Япон руу экспортлох боломжтой гэсэн чигийг барьсан. Одоогоор
судалгаа нь эхэлчихсэн. Бид нарын хувьд логистикийн хувьд зөв шийдэлгүй учраас нүүрсний
зах  зээл дээр олон улсын зах зээл дээр өрсөлдөх
чадамжгүй. Австралиас Хятад руу усан онгоцоор нэг тонн тутмыг нь 125 доллараар тээвэрлэдэг
бол Хятад руу экспортлоод 145-150 хүртэлх хэмжээнд очсон учраас хятадууд Монголоос
өндөр үнээр нүүрс худалдан авах сонирхолгүй. Тиймээс бид нүүрсээ бус эрчим хүчээ
экспортлох чигийг цаашид барьж ажиллах нь хамгийн үр дүнтэй. Үнэнийг хэлэхэд сэргээгдэх
эрчим хүчээр төвлөрсөн бус бие даасан жижиг эрчим хүчний шийдлүүдийг л хийхэд зохимжтой.
Жишээ нь төвийн эрчим хүчинд холбогдох боломжгүй аймаг орон нутгийг тухайн орчин
нь эрчим хүчнийх нь хэрэглээг сэргээгдэх хэлбэрээр шийдэх нь хамгийн зөв гарц” гэсэн
юм. 

 Эрчим хүчний яамны харьяа “Эрчим корпораци” ТӨҮГ
-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Амарсанаа өөрийн “Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын хөгжлийн
чиг хандлага” илтгэлдээ Сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөцтэй орны хувьд гадны
хөрөнгө оруулалтыг татаж, энэ салбар дахь бүтээн байгуулалтын ажлыг цаг алдалгүй
эхлүүлэх ёстой. Дан ганц Хятадад эрчим хүчээ экспортлоод зогсохгүй Солонгос, Японд
хүртэл санал тавьсан. Өнөөдөр нөөцдөө тулгуурлан эрчим хүчний эх үүсвэрээ барина
гэвэл нүүрсээр 240 гегаватт, салхиар 4300 гегаватт, нарнаас 2000 сая гегаватт, байгалийн
хийгээр 6200 гегаваттын эрчим хүч гаргаж авах бүрэн хүчин чадалтай. ТЭЦ-4 гэхэд
л дангаар 450 мегаватт эрчим хүч үйлдвэрлэдэг гэхээр дээрх эрчим хүчний нөөцийг
ашиглан зуун цахилгаан станц баригдах болно” гэв. 

Цөмийн энергийн газрын цөмийн
технологийн газрын дарга М.Чадраабал “Өнөөдөр дэлхийн 30 гаруй оронд 430 гаруй атомын
реактор ажиллаж, дэлхийн нийт эрчим хүчний хэрэглээний долоон кВт тутмын нэгийг
үйлдвэрлэж байна. Эдгээрээс АНУ, ОХУ голлох байр суурьтай оролцож байгаа бол Солонгос,
БНХАУ зэрэг Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн орнууд атомын цахилгаан станцаа нэмэгдүүлж
байна. АНУ 100 гаруй цөмийн реактор бол ОХУ-д 30-аад, БНХАУ-д 11 байгаа бол түүнийгээ
хоёр дахин нэмэгдүүлэхээр болсон. Өмнөд Солонгос 25 атомын цахилгаан станцтай ч
шинээр тавыг барихаар болсон. Дэлхий дээр 1.3 тэрбум хүн эрчим хүчний дутагдалд
орсон гэх мэдээ бий. Цахилгаан эрчим хүчгүйгээр Африк тивд 185 сая хүн , Зүүн өмнөд
Азид 379 сая, өмнөд Америкийн бүс нутагт 32 сая орчим хүн амьдарч байна. Олон улсын
атомын энергийн агентлагийн судалгаагаар цөмийн эрчим хүчний хэрэгцээ 2030 он гэхэд
хоёр дахин өсөх хандлагатай байна” гэсэн юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

ҮХХЯ-наас өчигдөр хачиг шавьжны эсрэг бэлдмэлийн талаар болон
цаг үеийн асууд­лаар мэдээлэл хийв. Энэ үеэр Мал эмнэлгийн ухааны доктор Б.Батцэцэгээс
зарим зүйлд тодруулга авлаа.

-Бэлчээрийн хачгийн хор хөнөөлийн талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаж
өгөөч?

–
Хачгийн идэвхжил жил бүрийн гурваас зургаан сард тохиодог. Гэхдээ сүүлийн үед дэлхийн
цаг уурын дулааралтай холбоотойгоор энэ хугацаа нэг сараар уртассан. Монголд таван
төрлийн 18 зүйлийн бэлчээрийн хачиг бий. Бие гүйцсэн хачиг нь мал, ан амьтны цусыг
сорж шимэгчилдэг учраас хачигтай мал тарга тэвээрэг авдаггүй. Дээр нь арьсанд сорви
тогтоож зарим тохиолдолд цоолдог учраас хачигтсан малын арьс ширийг үйлдвэрлэлд
хэрэглэхэд төвөгтэй байдаг. Хачгаар хүн, мал амьтны тарваган тахал, хачгийн халуун
зэрэг өвчин үүсгэгчийг дамжуулагч болохын хувьд дээрх өвчнүүдийн байгалийн голомтыг
нөхцөлдүүлэхэд голлох үүрэгтэй байдаг. Эмэгчин хачиг буюу хувалз нэг жилийн дотор
гурваас 15 мянган болж богино хугацаанд асар хурдан өсөж үрждэг. Хамгийн сонирхолтой
нь чийг дулааны хувьд амьдрах таатай нөхцөлийг нь бүрдүүлсэн тохиолдолд хачиг
15-20 жил цус сорохгүйгээр газрын хөрсөнд амьдрах чадвартай. Энэ нь хачгаас сэргийлэх
ажлыг зайлшгүй зохион байгуулах шаардлагатайгаас гадна эмийн нөөцтэй байх ёстой
гэсэн үг. Өнөөдөр бол эмийн хүрэлцээ муу байна. Барагцаалбал хачгийн эсрэг нэг литрийн
бэлдмэл 100 орчим мянган төгрөгийн үнэтэй учраас малчид тэр бүр худалдан авч нөөцлөх
боломжгүй. Тиймээс малаа хачганд бариулсан хойно нь эм, бэлдмэлийн эрэлд гардгаас
цаг хугацааны хувьд оройтох нөхцөлийг бүрдүүлдэг.

-Ирэх хавраас дотооддоо хачгийн эсрэг бэлдмэл үйлдвэрлээд
эхэлбэл дээрх асуудлууд бүрэн шийдэгдэх боломжтой юу?

–
Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн молекул генетикийн лабораторид гурван жилийн өмнөөс хачгийн
эсрэг эм бэлдмэлийн технологийн судалгааг хийж эхэлсэн. Хачгийн эсрэг тусгай шингэн
бүхий шингэнээр шүршиж угаах, нуруугаар нь дусаах, ваннад угаахаас гадна хуурай
цацлага гэсэн дөрвөн төрлийн аргыг хэрэглэж болдог. Эдгээрээс манай оронд хэрэглэхэд
хамгийн тохиромжтой нь хачиг идэвхижих хаврын улиралд нуруугаар дусаадаг бэлдмэлийг
хэрэглэх. Дусаасан эм нь хурдан хугацаанд цусанд шингэж, хялгасан судсаар биеэр
тархдаг тул илүү үр дүнтэй. Тиймээс манай лабораторид нуруунд нь дусаадаг хэдий
ч найрлага болон үйлчлэгч бодисын хувьд ялгаатай гурван янзын технологи бэлэн болсон.
Одоогоор туршилтын ажлууд хийгдэж байгаа бөгөөд энэ гурваас хамгийн үр дүнтэйг нь
Монголын малын эмийн бүртгэлд бүртгүүлээд ирэх хавраас үйлдвэрлэж эхэлнэ.

-Хачгийн эсрэг бэлдмэлийг урьдчилан сэргийлэх хэлбэрээр ашиглаж
болох уу?

 -Урьдчилан сэргийлэх зорил­гоор хавар нуруун дээр
нь дусааж хэрэглэж болно.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Монголын
залуучуудын холбооны “Унадаг дугуйтай Улаанбаатар” төслийн хүрээнд Монголын залуучуудын
аялал жуулчлалын корпораци, Залуу дугуйчин клуб, “Каннондэйл” болон “Аттила” дугуйн
дэлгүүр, Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн зэрэг байгууллагууд хамтран “Унадаг дугуйтай
тогтмол аялал”-ыг амралтын өдрүүдээр тогтмол зохион байгуулахаар болжээ. Ийнхүү
уржигдар тус аяны нээлт Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд болсон бөгөөд Үндэсний цэцэрлэгт
хүрээлэн-Маршалын гүүр-Их тэнгэрийн ам-Хадны сүг зураг гэсэн маршрутаар аялав.

Амралтын
өглөө байсан учраас Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд очиход хөл хөдөлгөөн ихтэй байлаа.
Нэг хэсэг нь дугуй түрээслэн унаж байсан бол нөгөө нь цэцэрлэг тойрон гүйж харагдав.
Өглөөний цэвэр агаарт хүүхдээ нарлуулах залуу гэр бүл, өндөр настан ч байлаа. Хүрээлэнгийн
зүүн хойд хэсэгт Ерөнхий сайдын багцын хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх спортын задгай
талбайн ажил эхэлжээ. Энэ талбай долдугаар сард ашиглалтад орсноор нийслэлчүүд амралт,
чөлөөт цагаараа сагс, волейбол, газрын теннис тоглох боломж бүрдэх гэнэ. Ойролцоогоор
хоёроос гурван давхар барилгатай дүйх бүдүүн гэгчийн хэд хэдэн төмөр багана босгож,
энд тэнд гагнуурын оч гялтганаж байгаа нь барилгын ажил ид өрнөж байгааг илтгэнэ.
Тэдний хажууханд цэнхэр өнгийн хувцсаар жигдэрсэн цэцэрлэгчид мод суулгаж байлаа.

Тэд
7.5 га-д голт бор тариалахаар ийн ажлаа эхлүүлжээ. Модны нүх ухагч машинтай учраас
цэцэрлэгчид гараар нүх ухах ажлаас бүрэн чөлөөлөгджээ. Харин тэд нүхнийхээ суурийг
тэгшлэн, бордоо зэргийг хийж байлаа. Дараагаар нь дугуй хэлбэрт хөрсөнд суулгасан
модоо хоёр талаас барьж, болгоомжтой гэгч суулгав. Тэд бүгд Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн
ажилчид юм байна. Нийт 90-ээд ажилтан ажиллагсадтайгаас 60 гаруй нь цэцэрлэгчид
байдаг аж. Цэцэрлэгчдээс гадна хүрз, жоотуу барьсан иргэд тэдний ажилд сайн дураараа
тусалж байв. Тэд ихэвчлэн гэр бүлээрээ ирсэн бөгөөд салхинд гарангаа мод тарихаар
энд иржээ. Энэ жил Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн захиргааны байртай болохоос гадна
бие засах газраа шинэчлэн, тоог нь олшруулахыг албаныхан нь хэлэв.

Улаан
шороо эргэлдэж, хог новшиндоо дарагдсан энэ том талбайг хэдхэн жилийн өмнөөс засч
тохижуулж эхэлсэн хэдий ч хийж бүтээсэн зүйлтэй, цаашид ч хийхээр төлөвлөсөн олон
ажлууд байгаа талаар Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн захирал, НИТХ-ын тэргүүлэгч
Б.Саранчимэг хэлж байсан юм. Тэрээр “Өнгөрсөн хугацаанд бут, сөөг, шилмүүст болон
навчист зэрэг 22 нэр төрлийн моддыг 100 га-д тарьсан. Одоо ч үргэлжлүүлэн тарьж
байна. Энэ нь хүрээлэнгийн нийт 975 га талбайтай харьцуулахад өндөр үзүүлэлт юм
шүү. Урьдчилан хөрсийг нь сайтар бэлтгэснээс гадна арчлалт тордлогоог цаг тухай
бүрт нь мэргэжлийн хүмүүс хийж байгаа учраас тарьсан арван суулгац тутмын ес нь
ургаж байгаа. Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн бүтээн байгуулалтын ажил эхэлснээс
2020 он хүртэл буюу арван жилийн хугацаанд 95 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр
ТЭЗҮ нь гарсан. Өөрөөр хэлбэл 10 жилийн хугацаанд энэ хэмжээний хөрөнгө оруулалт
хийгдэж байж цэцэрлэгт  хүрээлэн маань олон
улсын жишигт хүрэх ёстой. Өнгөрсөн гурван жилд 12 тэрбум төгрөгийн ажил хийгдсэн
бол энэ жил хоёр тэрбум хүрэхтэй үгүйтэй хөрөнгө оруулахаар болсон. Энэ нь хийгдэх
ёстой хөрөнгө оруулалтынхаа хоёрхон хувь нь. Гэсэн хэдий ч гадаадын хөрөнгө оруулалт,
буцалтгүй тусламжийн хүрээнд дөрвөн тэрбум гаруй төгрөгийн бүтээн босголт, тохижилтын
ажил хийгдэж “Сөүлийн ой төгөл”, усан оргилууртай болсныг нийслэлчүүд мэдэж байгаа
байх” гэсэн юм.

Энэ
зуур дугуйчид маань аль хэдийн цугларч, аялалдаа гарахад бэлэн болжээ. Аялагчдад
“Каннондэйл” болон “Аттила” дэлгүүрээс 10-15 мянган төгрөгөөр дугуй түрээслүүлсэн
юм. “Залуу дугуйчин” клубийн гишүүдээс гадна хүссэн хэн бүхэн аялалд үнэ төлбөргүйгээр
нэгдэж болохоороо давуу байсан юм.

Дугуйчид
цуваанд орж, цэцэрлэгт хүрээлэнг хоёроос гурван удаа тойрч, бие халаалт хийснийхээ
дараа аялалдаа гарав. Хүрээлэнгээс гаруутаа “Залуу Дугуйчин” клубийн тамирчид автозамын
хөдөлгөөнийг түр хугацаанд бүрэн зогсоож, баруун тийш чиглэсэн автозамын урсгалд
дугуйчид хоёр эгнээ болон тэгш өнцөгт хайрцаг үүсгэн хөдөллөө. Ингэхдээ зүүн гар
талдаа буюу араас ирэх машин гүйцэд түрүүлэх талаар нь клубийн гишүүд, туршлагатай
залуучууд явсан учраас анх удаа аяллаар яваа болон дөнгөж дугуй унаж сурсан нэгэнд
энэхүү аялал харьцангуй аюулгүй байсан юм.

Маршлын
гүүр тийш эргэх дөрвөн замын уулзвар дээр ч мөн адил нөгөө гурван уулзварын хөдөлгөөнийг
бүрэн хааж байгаад хайрцагласан хэвээр зүүн гар тийш эргэн, урагш чиглэв. Ганц нэгхэн
жолооч л цуваан дундуур, чигээрээ нэвтрэх гэж, урдуур хойгуур нь гарах гэснийг эс
тооцвол ихэнх жолооч нар ногоон гэрэл нь ассан хэдий ч цуваа өнгөрөхийг тэвчээртэйгээр
хүлээн түр зуур зогсов. Их тэнгэрийн амнаас зүүн тийш Богд уулын бэл дагуу гурваас
дөрвөн км яваад хэсэг үдлэв. Цаг агаар хэдий сэрүүн байсан ч элдэв хөгжөөнт тоглоом
тоглож, амрангаа хээрийн цай хоолоо идээд нүүрнээс нь гал бутарч байлаа. Хөлийн
булчингаа суллах, хүзүү, нуруугаа чөлөөтэй хөдөлгөх гээд 10-20 минутын турш дасгал
болон хөгжөөнт тэмцээн зохиосон юм. Клубийн зүгээс хээрийн халуун цайгаар аялагчдаа
дайлсан бөгөөд дугуйчид маань бөөгнөрч суугаад өөрсдийн бэлтгэсэн хоол ундаа дундаа
дэлгэн, идэцгээв. Аялал бүрт шинэ найз, шинэ танилтай болдог гэдгээ клубийн гишүүд
онцолж байлаа. Үүнийгээ тэд дугуйгаар аялан хөдөлгөөний дутагдал, таргалалтаас сэргийлэхээс
дутахааргүй “олз” гэдгийгээ ч нуусангүй. Ийнхүү хэсэг зуур хөгжилдөн, тоглосныхоо
дараагаар ирсэн замаараа өмнөх шигээ хоёр эгнээ цуваанд ороод буцацгаав. Энэ долоо
хоногийн аялалд лав олон дугуйчид нэгдэх нь гарцаагүй. Учир нь аялалдаа аль хэдийнээ
гарсан хойно клубийнхний утас чөлөө завгүй дуугарах бүрт “Ирэх долоо хоногийн бямба
гаригийн аялалд та явж болно. Ганц удаа аялаад больчихгүй ээ. Дараа дараагийн бямба
гаригт аяллууд зохиогдоно” гэцгээж байлаа.

Нэг
дор 15-аас дээш хүн захиалгаа өгвөл дугуйн аяллыг нь зохион байгуулж өгнө гэдгээ
залуу дугуйчин клубийн тэргүүн Ч.Түвшинжаргал хэлж байлаа. Тэрээр “Манай клубээс
амралтын өдрүүдээр тогтмол зохион байгуулах аяллын анхных нь өнөөдөр (уржигдар)
тохиолоо. Дунд ангийн сурагчаас 40 нас хооронд дахь бүхий л насны 60 гаруй дугуйчид
оролцож байна. Бага насныхан болон хэт өндөр настнаас бусад сонирхсон хэн бүхэн
дугуйн аялалд нэгдэж болно шүү. Хүсвэл гишүүнээр ч элсэж болно” гэв. Түүнчлэн тус
клубээс нэг өдрийн болон хоёр өдөр нэг шөнийн холын аяллыг зохион байгуулдаг юм
байна. Мэргэжлийн дугуйн тамирчид өдөрт 150-180 км явдаг бол сонирхогчид 100 орчим
км замыг наймаас арван цагийн хооронд туулдаг гэдгийг тамирчид хэлж байлаа.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Монголд 2000-2008 оны хоо­ронд хөхний хорт хавдрын
тохиолдол 100 мянган эмэгтэй тутамд жил бүр 15-16 тохиолдол бүртгэгдэж байжээ.
Энэ нь нийт хорт хавдраар өвчлөгдийн таван хувийг эзэлж байсан бол 2012 онд
долоо болтлоо нэмэгджээ.  Харамсалтай нь
хөхний хорт хавдрын таван тохиолдол тутмын гурав нь хожуу шатандаа оношлогддог
буюу эмчлэгдэх боломжгүй байдаг гэнэ. Хөхний хорт хавдраас сэргийлэхийн тулд
эмэгтэйчүүд юуг анхаарах ёстой талаар ЭМШУИС-ийн Эх барих эмэгтэйчүүд судлалын
тэнхимийн багш, анагаах ухааны тэнхимийн багш, доктор, профессор
Д.Янжинсүрэнгээс тодрууллаа.
 

-Эмэгтэйчүүд хөхний хорт хавдраар өвчлөх эрсдэл нь бусад
өвчинтэй харьцуулахад хэр элбэг байдаг вэ?

-Эмэгтэйчүүдийн
дунд элэгний хорт хавдар түгээмэл. Тодруулбал элэгний хорт хавдраар арван
эмэгтэй тутмын гурваас дөрөв нь, умайн хүзүүний хорт хавдраар хоёр нь өвчилдөг.
Харин ходоод, улаанхоолой болон хөхний хорт хавдраар өвчлөх тохиолдол тус бүр
нэг байдаг. Энэ нь эмэгтэйчүүдийн хорт хавдраас хөхний хорт хавдрын өвчлөл
гуравдугаарт орж байна гэсэн үг. Хамгийн аймшигтай нь энэ өвчний тохиолдол жил
ирэх тусам нэмэгдэх хандлагатай байна. Одоогоос 20 жилийн өмнө хөхний хортой
болон хоргүй хавдрын өвчлөл тун ховор тохиолддог байлаа шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр
Хавдар судлалын үндэсний төв ачааллаа дийлэхгүйд хүрээд байна.

-Энэ нь юутай холбоотой юм бол?

-Өнөөдөр
дэлхий дахинд хөхний хавдар яг юунаас болж үүсээд байна гэдгийг төгс тайлбарлаж
чадахгүй байна. Гэхдээ эрдэмтэд хөхний хавдрын ихэнх тохиолдол сэтгэл гутрал,
уур бухимдлаас үүсэлтэй гэдэг дээр санал нэгтэй байгаа. Нийгэм хөгжихийн хирээр
хүнийг бухимдуулагч хүчин зүйлүүд олшрох болсон. Архи тамхи хэрэглэдэг
эмэгтэйчүүд хөхний хорт хавдраар өвчлөх тохиолдол нь харьцангуй их байдаг. Дээр
нь дааврын зохисгүй хэрэглээ, үр хөндөлт, буруу хооллолт, эрүүл ахуйн буруу
дэглэм зэрэг нь хавдрын өвчлөлийн суурь нь болдог.

-Хөхний хорт хавдрын өвчлөлт өртөмтгий эрсдэлтэй бүлэг
гэж байдаг уу?

-Амьдралын
буруу хэвшилтэй, архи тамхи хэрэглэдэг, уур бухимдалтай эмэгтэйчүүд энэхүү эрсдэлтэй
бүлэгт хамаардаг. Харин насны хувьд бол 35-аас дээш насныханд ихэвчлэн
тохиолддог. Энэ нь 35 хүртэлх насныхан хөхний хорт хавдраар өвчилдөггүй гэсэн
үг биш. Ер нь энэ өвчнөөр сарын тэмдэг нь ирэх болсон өсвөр насны охиноос 80
настай эмэгтэй хүртэл өвчилдөг. Хамгийн гол нь энэ өвчний талаар эмэгтэй хүн
бүр мэдлэгтэй байж, өвчилсний дараа нь эмчлүүлэх тухай ярих бус урьдчилан
сэргийлэх тал дээр анхаарах нь зүйтэй. Гэтэл өнөөдөр энэ талаарх мэдлэг,
мэдээлэлтэй эмэгтэйчүүд ховор байна. Хэн ч энэ өвчнөөр өвчилж болох учраас
заавал эмэгтэйчүүд ч гэлтгүй эрэгтэйчүүд ч эхнэрээ, ээжийгээ, дүүгийнхээ эрүүл
мэндэд давхар анхаарч энэ талын мэдлэгтэй байхад илүүдэхгүй. Тэгээд ч хортой
болон хоргүй хавдраас өөр олон төрлийн эмгэг хөхөнд үүсч болдог.

-Тухайлбал?

-Хөх
бол гэдэг бол эмэгтэй хүнд байх нэгэн төрлийн булчирхай. Жирэмслэх, сарын
тэмдэг ирэх үед хөхөнд олон төрлийн өөрчлөлт ордогтой холбоотойгоор янз бүрийн
эмгэг үүсэх тохиолдол гардаг. Тухайлбал өндгөвчөөс тодорхой мөчлөгтэйгөөр
ялгарах дааврын нөлөөгөөр зарим эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг ирэхийн өмнө хөх нь
хөндүүрлэх жишээтэй. Түүнээс гадна хөх идээлж, буглаа үүсэж, үрэвсэж ч болдог.
Хамгийн элбэг тохиолддог нь төрсний дараахь хөхний үрэвсэл. Үүнийг горьдоод хөх
нь хавчдихлаа гэж ярьдаг шүү дээ. Зарим нь хөхний дааврын гаралтай эмгэгтэй
байдаг. Хөхний зургийг нь авахаар ямар нэгэн эмгэггүй байдаг мөртлөө хөхнөөс нь
ялгадас гарах, хөндүүр байх жишээтэй.

-Хөхний хорт хавдрын голлох шинж тэмдэг нь юу вэ?

-Хөхнөөс
цус, усархаг шингэн гарахыг хавдар байж болзошгүй шинж тэмдэг гэж үздэг.
Ихэнхдээ өвчтөнүүд хөхний хавдрын эцсийн шатанд буюу царай нь харлаад, турж
эцэн, хоолонд дургүй болоод ирэхээр нь л эмнэлэгт ханддаг. Энэ үедээ
эмчилгээгүй болчихсон байдаг. Тэгэхээр хэдий хэр эрт илрүүлнэ эмчилгээнд төдий
чинээ сайнаар нөлөөлнө.  Эмчилгээний
зардал нь ч эрт оношлогдох тусмаа бага байдаг.

-Хөхний хавдрын өвчлөл удамшдаг гэдэг үнэн үү?

-Үнэн.
Өөрөөр хэлбэл ээж, эмээ эсвэл ойрын хамаасан садангийнх нь хэн нэг нь хөхний
хорт хавдраар өвчилж байсан бол хавдраар өвчлөх эрсдэл өндөр. Тэр бүү хэл
хөхний хавдраар өвчилсөн эмэгтэйгээс хөхний хорт хавдрын гентэй хүүхэд төрдөг.
Тийм учраас л Холливуудын алдартай жүжигчин Анжелина Жолигийн ээж нь хөхний
хорт хавдраар амиа алдсан учраас тэрээр хөхөө тайруулсныг хүн бүр мэдэж
байгаа. 

-Хөхөө хэрхэн шалгах вэ?

-Хүн
тогтмол хөхөө шалгаж байс­наар хорт хавдраас урьдчилан сэргийлэх бүрэн
боломжтой. Хөхний хорт хавдар гэдэг нь хөхний булчирхай дотор хатуу, бэрсүү шиг
зүйл үүсгэдэг. Үүнийг байгаа эсэхийг эсвэл өөр ямар нэгэн өөрчлөлт байна уу
гэдгийг олон янзаар гэрийн нөхцөлд шалгаж болно. Эмэгтэйчүүд сарын тэмдэг
дууссанаас хойш долоо хоногийн дараа, цэвэршсэн эмэгтэйчүүд сарын нэг өдрийг
сонгож тогтмол хөхөө өөрөө шалгаж хэвших хэрэгтэй. Бага ч гэсэн өөрчлөлт
илэрвэл мэргэжлийн эмчид заавал хандаарай. Тухайлбал толины өмнө зогсоод хоёр
гараа дээш доош хөдөлгөж хөхөө эгц урд, баруун, зүүн тал, баруун хажуу, зүүн
хажуу талаас нь анхааралтай ажигла. Хөхнийхөө хэмжээ хоорондоо ижил болон энд
хөхний арьсанд хонхойлт, татагдалт, хаван, улайлт, хөхний толгойноос хэвийн бус
шүүрэл /цус, идээ/ ялгарч байгаа хурууныхаа өндгөөр тэмтэрч шалгах хэрэгтэй.
Мэргэжлийн эмчид жилдээ хоёр удаа урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг хийлгэж байх
хэрэгтэй.

 

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

-“100 АЙЛ” БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ЗАХЫН УУЛЗВАРЫГ БҮХ
ЧИГЛЭЛДЭЭ СААДГҮЙ ЗОРЧИХ БОЛОМЖТОЙ ДӨРВӨН ЗАМЫН УУЛЗВАР БОЛГОЖ ӨРГӨТГӨН
ШИНЭЧЛЭХ АЖ-

“Гудамж”
төслийн хүрээнд энэ онд Улаан­баатар хотод хийгдэхээр төлөвлөгдсөн бүтээн
бай­гуулалтын ажлыг та­нилцуулж байна. Одоо­гоор Туул голын хойд эрэг дагуух
Баянзүрхийн товчооноос Улаанбаатар хотын баруун зах хүртлэх 33 км үргэлжлэх
хурдны замын ажлын техник эдийн засгийн үндэслэл, байгаль орчны үнэлгээ болон
нарийвчилсан ажлын төлөвлөгөөг гэрээ ёсоор ирэх зургадугаар сарын хорин гэхэд
бэ­лэн болох учраас зам ба­рилгын бэлтгэл ажил хийгдэж байгаа гэнэ. Харин Сэлбэ
гол дагуух босоо тэнхлэгийн хурдны замын техник эдийн засгийн үндэслэл, байгаль
орчны үнэлгээ нь гарсан бол нарийвчилсан ажлын төлөвлөгөө нь хараахан бэлэн
болоогүй байна. 

“Гудамж”
төслийн “Хотын төв” дэд төслийн хүрээнд эхний ээлжинд хийгдэх ажлууд тодорхой
болжээ. Одоогоор 100 айл, III, IV хорооллын ахуйн үйлчилгээний урд талын болон
“Цэцэг” төвийн уулзваруудын өргөтгөл шинэчлэлтийн ажил хийгдэхээр төлөвлөгдөн
зураг төсөл нь бэлэн болжээ. Ахуйн үйлчилгээний урдах дөрвөн замын буюу
Энэбишийн хөшөөтэй тойргийн хөдөлгөөнийг зөв зохион байгуулалттай болгон,
инженерийн шугам сүлжээний хамт цогцоор нь өргөтгөн шинэчлэх юм. Тусгай
хамгаалалтын газартай зөвшилцсөний дагуу 20 метр газар олгож, Ерөнхийлөгчийн
өвлийн ордны хашаан дундуур нэгдүгээр сургуулийн хажуугаар гарч, Сөүлийн
гудамжтай холбогдох гурван эгнээтэй 0.45 км автозамыг шинээр байгуулахаар
болгожээ. Ингэснээр “Цэцэг” төвийн баруун урд талын гурван замын уулзвар нь
дөрвөн замын уулзвар болох аж. Энэ уулзвар нээгдсэнээр Төв шуудангийн өмнөх
уулзварын ачаалал эрс багасах тооцоо гарчээ.

Мөн
“100 айл” барил­гын материалын захын уулзварыг бүх чиглэлдээ саадгүй зорчих
боломжтой дөрвөн замын уулзвар болгож өргөтгөн шинэчлэх аж. Яармагийн гүүрний
хойд хэсгээс ТЭЦ-3-ын баруун талаар Ажилчны гудамжтай нийлэх 1.5 км сайжруулсан
авто замыг хатуу хучилттай болгоно. Ингэснээр Гурвалжингийн гүүр даваад Говийн
замаар орж, Ажилчдын гудмаар буюу багагүй тойрдог байсан бол Яармагийн гүүрнээс
Гурвалжингийн гүүрний урд замтай шууд нийлнэ.

Өнөр
хорооллын зүүн хойд уулзвараас зүүн тийш үерийн даланг дагасан аравдугаар
хорооллын уулзвар хүртэлх 1.44 км замыг тавихаар төлөвлөжээ. Өнөр хорооллын
арын замыг 21 дүгээр хорооллын замтай холбох нэг км замын ажлыг энэ ондоо хийх
аж.

“Монос”-ын
уулзва­раас Нисэх-Яармагийн уулзвар хүртэлх 5.5 км хүнд даацын дөрвөн эгнээ
авто замын өргөтгөл шинэчлэлтийн ажил энэ ондоо үргэлжлүүлэн дуусгахаар болжээ.
Өнгөрсөн онд Яармагийн гүүрнээс ТЭЦ-3-ын баруун талаар Ажилчны гудамжтай нийлэх
1.5 км авто замыг сайжруулсан бол энэ жил хатуу хучилттай болгохоор төлөвлөжээ.
Удирлагын академийн замыг “Japan town”-ий замтай холбохын тулд зүүн тийш сэтлэн
0.74 км үргэлжлүүлэх гэнэ. Ингэснээр “Japan town”-ий өмнөх замаар Удирдлагын
академийн хажуугаар гаран “Оргил” рашаан сувиллын уулзвартай нийлэх боломжтой.
Мөн Шар хадны эцэс-Улиастайн гүүртэй холбогдох шинэ гүүр бүхий нийт таван км
авто замыг тавих гэнэ.

Түүнчлэн
газар чө­лөөлөлтийнх нь асуудлыг шийдвэрлэчих юм бол Халдвартын эцсийн
автобусны буудлаас зүүн тийш “Нарантуул” захын араар чигээрээ явсаар Чулуун
овооны уулзвар хүртэлх 2.4 км зам тавихад бэлэн байгаа гэдгээ төслийнхөн
дуулгаж байсан юм.

“Гудамж”
төслийн Хотын дэд төв төслийн захирал Б.Балболд “Төслийн хүрээнд энэ ондоо
нийслэлд хийгдэх ажлуудын хувьд санхүүжилтийн хувьд ямар нэгэн хүндрэл
бэрхшээлгүй. Төслийн өртгийг өнгөрсөн онд 200 сая ам.доллараар баталснаас 30
сая орчим долларыг нь бүтээн байгуулалтад зар­цуулчихсан. Үлдсэн 170 орчим сая
ам.доллараар бусад салбарт хөрөнгө оруулалт хийчихээгүй. Хэвээрээ байж л
бай­гаа. Харин Туулын хурдны замын төслийн санхүүжилтийг тусад нь хийж байгаа.
Зургадугаар сард зураг төсөл нь бэлэн болохоор зам барилгын ажил нь эхэлнэ.
“Гудамж” төслийг орон нутагт хэрэгжүүлэх тухайд Засгийн газрын тогтоол
гарсантай холбогдуулан Улаанбаатар хотод хийх ажлаа төлөвлөсөн. Одоогоор хөдөө
орон нутагт хийгдэх ажлууд нь тодорхой болоогүй. “Гудамж” төслийн хүрээнд
хийгдэх багц ажлууд нь аль хэдийн тодорхой болсон. Өөрөөр хэлбэл 200 сая
ам.доллараар юу хийх нь тодорхой, харин хэзээ хийхийгээ шийдэх нь л бидний гол
үүрэг. Мэдээж эхний ээлжинд хотын төвийн ачаалал ихтэй уулзваруудаа шинэчлэх,
шинээр зам тавих ажилдаа анхаарлаа хандуулж байна. Түүнээс биш улс орны санхүү
эдийн засгийн байдал хүндхэн байгаа учраас “Гудамж” төслийн санхүүжилтээр
хийгдэх ажлууд багассан зүйл огт байхгүй. Тэгээд ч төсөл хэрэгжүүлэгч компаниуд
ихэнхдээ өөрсдийн санхүүжилтээр ажлаа эхлүүлэх санхүүгийн боломжтой байдаг учраас
хугацаа хэмнэх давуу талтай” гэсэн юм.  

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

НИТХ-ын
дарга Д.Баттулга, Нийслэлийн Засаг даргын Хот байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын асуудал
хариуцсан орлогч С.Очир­бат, Нийслэлийн гэр хо­рооллын хөгжлийн газрын дарга Ц.Ганхуяг
болон нийслэлийн Ерөн­хий тө­лөв­лөгөөний газрын холбогдох мэргэжилтнүүд нийс­лэлийн
зарим байршил дахь Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлын явцтай газар дээр нь очиж
танилцлаа.

Өнгөрсөн
жил БХБЯ, НЗДТГ-тай хамтран “Хилчин” хотхоны ойролцоо буюу СХД-ийн 30 дугаар хороонд
Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт буюу газар шинэчлэн байгуулах ажлыг эхлүүлсэн би­лээ.
Тус хорооны 168 айл дахин төлөвлөлтөд хамрагдах хүсэлтээ илэрхийлснийг нийслэлийн
удирд­лагуудаас дэмжин ийн ажил хэрэг болгожээ. Гүйцэтгэгчээр “Атмор” компани ажиллаж
байна. Тэдгээр айлууд нь дахин төлөвлөлтөд хамрагдсанаар инженерийн шугам сүлжээнд
бүрэн холбогдон, 1.5 км хатуу засмал зам тавиулахаас гадна өнгө үзэмж сайтай нэгэн
жигд төмөр сараалжийн төмрөөр хашаалах юм. Өчигдрийн байд­лаар авто замынх нь суурь
хучилт хийгдсэнээс гадна айлуудаа бү­рэн хашаажуулсан байсан юм. Харин халаалтыг
нь нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар нүүрс шингэрүүлэх станцыг барих юм байна.
Өөрөөр хэлбэл нүүрсийг шингэрүүлж иргэдэд түгээх аж. Цэвэр, бохир усны гол шугамууд
нь тавигдсан бөгөөд тэндээс айлууд руу татах салбар шугамын ажил үлджээ. Нүүрс шингэрүүлэх
хийн станц нь мянгаад айлын хэрэгцээг хангах хүчин чадалтай. Төслийг ирэх улиралд
багтаан дуусгах төлөвлөгөөтэйгөөр ажиллаж байна.

“Хера
констракшн” компани нь СХД-ийн зургаа, долдугаар хорооны гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг
хэрэгжүүлэгчээр сонгогдсон бөгөөд эхний ээлжинд тус бүр нь 63 айлын есөн давхар
гурван орон сууц барихаар суурийг нь ухаад эхэлчихсэн байсан юм. Төвийн ус дулааны
шугаманд хол­богдохоор зураг төсөл нь гарсан юм байна. Эдгээр байрууд нь бүрэн цутгамал
юм байна. Эхний ээлжинд най­ман айлын 4000 гаруй м.кв талбайг чөлөөлөн дээрх барилгын
ажлаа эхлүүлжээ.

СХД-ийн
тавдугаар хороонд “Жи Ди” компани дахин төлөв­лөлтийн хүрээнд 52.6 га талбайд барилгажилтын
ажил хийж гүйцэт­гэхээс өчигдрийн байдлаар 4.9 га талбайд 15 болон 12 давхар гурван
барилга барихаар төлөвлөсөн байсан юм. Бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхийн тулд эхний
ээлжинд 32 айлын газрыг чөлөөлөх бөгөөд үлдсэн 40-өөд айлын газрыг ирэх зунаас чөлөөлснөөр
эхний ээлжийн бүтээн байгуулалт явагдах 4.9 га талбай бий болох гэнэ. Тус хороонд
нийтдээ 10-15 давхрын 51 байр баригдахаас энэ ондоо эхний хоёроос гурван байрыг
ашиглалтанд оруулахаар ажиллах юм байна. Дулааны асуудлыг нь шийдчих юм бол төвийн
цэвэр, бохирын шугаманд холбогдчих юм байна.

“Назу
пропорти” компани нь Сонгинохайрхан дүүрэг дэх Арьс ширний үйлдвэрийн ажилчдын байрны
ойролцоох 11.5 га талбайд орон сууцжуулахаар сонгогдсон. Дэд бүтцийн зураг төсөл
нь ирэх сард гарснаар барилгын ажил эхлэх боломжтой. Энэ хэсэгт нийтдээ 1950 айлын
орон сууц барихын тулд 240 гаруй айлын газрыг чөлөөлнө. Энд цахилгаан, цэвэр усаар
хангахад хүндрэлгүй хэдий ч бохирынх нь асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй байгаа талаар
компанийн ажилтнууд уламжилж байсан юм. Харин дулааны асуудлыг бие даасан хэлбэрээр
шийдэх хэрэгтэй гэх үүргийг Нийслэлийн удирдлагуудын зүгээс хэлж байлаа. Энэ зунаас
гурван барилгын аж­лыг эхлүүлэхээр төлөвлөжээ. Бор­луулалт дээр НОСК-тай хамтран
ажиллах хүсэлтэй байгаа юм байна. Энд орон сууцнаас гадна 640 хүүхдийн сургууль,
240 хүүхдийн цэцэрлэг болон үйлчилгээний төв байгуулагдах аж.

Чингэлтэй
дүүргийн долоогоос арваннэгдүгээр хороонд дахин төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэхээр сонгогдсон
“Өндөр буянт холдинг”-ийн ажил удаашралтай явагдаж байсан юм. Биднийг ажлын талбай
дээрээ бус албан тасалгаандаа угтаж авсан бөгөөд ерөнхий төлөвлөгөөгөө батлагдахыг
хүлээж суусан юм. Энэ хэсэгт дулааны шийдлийг нь өөрөөр хийх хэрэгтэй болох нь зураг
төслөөс нь харагдаж байлаа. Чингэлтэй дүүргийн 13 болон 15 дугаар хороонд “Асар
өргөө” болон “Буурал сутай” ком­паниуд барилгажилтын ажлыг эхлүүлжээ. Тус бүр
7.5 га талбайд барилгажилт, тохижилтын ажлыг хийхээс эхний ээлжинд “Асар өргөө”
компани таван давхар 20 айлын хоёр барилга барихаар төлөвлөн, суурийг нь ухчихсан
байсан юм. Харин “Буурал сутай” компани таван айлын чөлөөлсөн газар дээр 12 давхар
барилгынхаа суурийн арматураа зангидчихсан байсан бөгөөд удахгүй цутгалтаа хийнэ
гэж байсан юм. Энд цахилгаан, цэвэр бохирын шугаманд холбох ажил нь асуудалгүй гэнэ.
Харин халаалтыг нэмж хоёр уурын зуух барихаас гадна, одоогийн уурын зуухных нь хүчин
чадлыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай аж. Сүхбаатар дүүргийн 15 дугаар хороонд “Цэлмэг
Ази” компани гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлыг хэрэгжүүлж байгаа юм. Өчигдрийн
байдлаар тус бүр нь таван давхар хоёр барилгынхаа суурийг тавьчихсан байлаа. Харин
ойролцоох бохирын байгууламж нь саарал усаа хөрсөнд нэвчүүлдэг учраас ухсан газрынх
нь зүүн хойд хэсгээс ус нэвчжээ. НИТХ-ын дарга Д.Баттулга “Эхлээд цэвэрлэх байгууламжаа
барьж ашиглалтанд оруулах хэрэгтэй. Үүнийхээ дараа одоогийн хөрсөнд саарал усаа
нэвчүүлдэг цэвэрлэх байгууламжийн шугамыг тэндээ холбо. Тэгээд барилгын ажлаа эхлүүлэх
хэрэгтэй” гэсэн зөвлөмжийг өгсөн юм.

Дээрх
бүтээн байгуулалтын ажлын санхүүжилтүүд нь хийгдчих­сэн учраас санхүүгийн тал дээр
хүндрэлгүй аж. Гагцхүү ганц нэг­хэн байршил дээр зураг төсөл нь батлагдах, газар
чөлөөлөлт, дулааныг нь шийдвэрлэх зэрэг багахан хүндрэлүүд гарч байгаа ч үүнийг
шийдвэрлэхээр ирэх долоо хоногт хотын удирдлагууд барилгын компанийнхантай зөвлөлдөх
гэнэ.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ  

“Турмалин-Ион” компани Монголдоо гар утас, компьютер, Wi-Fi төхөөрөмж
зэрэг хэрэгслүүдээс ялгардаг цацрагаас хамгаалах ялтсыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлжээ.
Тус бүтээгдэхүүн нь 2013 оны “Улаанбаатарт үйлдвэрлэв” үзэсгэлэнгийн шилдэг технологи,
Сонгинохайрхан дүүргийн шилдэг брэндээр шалгарч байжээ. Ийнхүү тус компанийн захирал
Л.Эрдэмбаттай ярилцсан юм.

-Компанийн
тухай, үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүнээс тань яриагаа эхэлье?

-Цахилгааан соронзон долгион болон дахин цэнэглэгддэг, цэнэглэгддэггүй
батарейгаар ажилладаг цахим төхөөрөмжүүд 
хүний биед хортой цацраг ялгаруулж байдаг. Нэгэнт гар утас, телевизор, компьютер
зэрэг өдөр тутмын хэрэглэдэг цахилгаан хэрэгслүүдээс ялгарах цацрагийн хэмжээг бууруулж,
эсвэл ор үндэсгүй байхгүй болгох боломжгүй. Цацрагийн хэмжээг буурууллаа ч гэсэн
үүнд ихээхэн хөдөлмөр, цаг хугацаа шаардагдана. Тиймээс иргэдийнхээ эрүүл мэндийг
хамгаалахын тулд цоо шинэ шинэлэг зүйл сэдэх шаардлага зүй ёсоор урган гарсан. Эрдэмтэд
дэлхийн чулуулаг бүрхүүлийг бүрдүүлдэг 3000 гаруй эрдсийн нэг болох турмалин нь
ионжих өндөр чадвартайг тогтоож, түүгээр цацрагаас хамгаалах бүтээгдэхүүн хийх болсон.
Турмалин нь байгаль дээр буюу түүхий эд хэлбэрээрээ ч ионжих өндөр чадвартай учраас
түүгээр эцсийн бүтээгдэхүүн хийхэд ямар нэгэн нэмэлт түүхий эд, бодис шаардагддаггүй.
Дэлхийн олон оронд турмалинаар цацрагаас хамгаалах ялтсаас авахуулаад гоёл чимэглэлийн
янз бүрийн бүтээгдэхүүн хийж байна.

Одоогоос 20-оод жилийн өмнө Геологи, эрдэс баялгийн хүрээлэнд дэд
захирлаар ажиллаж байхад Японы нэгэн эрдэмтэн турмалинаар бүтээгдэхүүн хийх тал
дээр хамтарч ажиллах санал тавьсан. Түүнийг нь ч хүлээн авч, турмалины нөөцтэй олон
ч газар судалгаа шинжилгээ хамтарч хийсэн. Үүгээр Монголын турмалиныг үйлдвэрлэлд
нэвтрүүлж болохуйц ионжих чанар нь маш өндөр болох нь тогтоогдсон. Гэтэл тэд манайхаас
түүхий эд хэлбэрээр нь импортлох сонирхолтой байсан юм билээ. Харин бид эцсийн бүтээгдэхүүн
хийх зорилготой байсан учраас эх орондоо турмалинаар эцсийн бүтээгдэхүүн хийх боломжийг
судалж эхэлсэн л дээ. Үүний дүнд “Турмалин-Ион” компаниа  2011 онд байгуулсан. Одоогоор бид нэг нь
“Iphone” нөгөө нь бусад гар утсанд зориулсан хоёр төрлийн гар утасны цацрагаас хамгаалах
ялтас үйлдвэрлэсэн. Дотоодын төдийгүй олон улсын SAR тестээр Герман улсын тоног
төхөөрөмж дээр туршихад өндөр үр дүнтэй болох нь батлагдсан. Гар утасны хэрэглээ
нь тархины хорт хавдрыг үүсгэх эрсэдлийг тодорхой хэмжээгээр ихэсгэдэг болох нь
батлагдсан. Энэ нь өнөөх цацрагийн нөлөөг хэлээд буй хэрэг. Тэгвэл манай бүтээгдэхүүнийг
батарей дээрээ нааснаар тухайн гар утаснаас ямар ч цацраг ялгарахгүй. Гар утаснаас
ялгарах цацраг нь тархины хорт хавдраас гадна толгойн өвчин, дотор муухайрах, толгой
эргэх, үс унах, нойргүйтэл зэргийг бий болгодог сөрөг талтай. Цаашид судалгаагаа
улам гүнзгийрүүлэн, нарийвчилж бүтээгдэхүүнийхээ нэр төрлийг олшруулна.

-Тэгэхээр
турмалинаар гар утас, компьютер, телевизорын цацрагаас хамгаалах ялтсаас өөр зүйл
хийж болно гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Турмалинаар хийж болох зүйлс эдгээрээр хязгаарлагдахгүй.
Энергижүүлж, залуужуулна гэх янз бүрийн зүүлт бугуйвч, тэр бүү хэл турмалиныг утсанд
нь шингээж дотуур хувцас, өвдгөвч, өмд цамц хийх боломжтой. Тун удахгүй бид тэдгээрийг
үйлдвэрлэлд нэвтрүүлнэ.

Бүр япончууд халаасны турмалин карт хүртэл үйлдвэрлэчихсэн. Тэрнийг
энгэрийнхээ халаасанд авч явснаар цацрагаас өөрийгөө хамгаалж байна гэсэн үг. Угаас
турмалин нь халахаараа хасах ионоор ионждог учраас хүний эрүүл мэндэд тустай.

-Монгол
дахь турмалины нөөцийн тухайд?

-Монгол турмалины нөөцөөр арвин. Үйлдвэрлэл явуулахад бэрхшээлгүй.
Тэр дундаа хар турмалин нь элбэг. Манай гол түүхий эд бол хар турмалин. Харин өнгөт
турмалинаар цацрагаас хамгаалах ялтас гэхээсээ гоёл чимэглэлийн эд зүйлс хийдэг.
Үнэ нь ч өндөр. 

-Газар
бүрт турмалины ионжих чадвар харилцан адилгүй байдаг гэдэг үнэн үү?

-Турмалины ионжих чадвар нь газарзүйн байрлал, онцлогоос шалтгаалах
нь бий. Нэг сумаас олборлосон турмалин түүхий эдийн шаардлага хангаж байхад зэргэлдээх
сумынх нь ионжих чадвар нь муу учраас үйлдвэрлэлд ашиглаж болохгүй байх жишээтэй.

-Бүтээгдэхүүнийхээ
хэрэглэх заавраас танилцуулаач. Хэдэн төгрөгөөр худалдаалагдаж байгаа вэ?

-Гар утас, видеокамер, зургийн аппаратны батарей дээр наах бол компьютерийнхээ
дэлгэц, Wi-Fi рутер,  шарах шүүгээ, зэргийнхээ
нүүрэн талд эсвэл ар талд нь ч наасан болно. Манай бүтээгдэхүүн гар утасны батарейн
насжилтыг уртасгахаас гадна цэнэглэгдэх хугацааг хурдасгана. Арын хэсэг дэх наалдамхай
туузыг хуулж аваад л хүссэн газраа наачихна. Шаардлагатай хэмжээгээр зүсч, жижгэлж
болно. Энэ нь бүтээгдэхүүний шинж чанарт нөлөөлөхгүй. Ингэснээр та өөрийн бие махбодь
болон тархинд нөлөөллөх цацраг туяаны аюултай нөлөөллийн эрсдлийг багасгах буюу
хязгаарлаж чадна.

Энгийн утсанд зориулсан нь 25 мянга бол Iphone-ных 35 мянган төгрөгөөр
худалдаалагдаж байна. Одоогоор 14 мянгыг хийчихсэн. Борлуулалт нэмэгдчихвэл өдөрт
хэдэн зуугаар нь үйлдвэрлэх боломжтой. Бүтээгдэхүүндээ 10 жилийн баталгаа өгч байна.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Ирэх
тавдугаар сарын эхээр унадаг дугуйн үндэсний үйлдвэр үүд хаалгаа нээх гэж байна.
Одоогоор үйлдвэрлэл явуулах байраа чөлөөлөх, үйлдвэрлэлийн дамжлагын зарим тоног
төхөөрөмжөө үйлдвэрлэх ажил ид явагдаж байна. “Никель Ганба” компани 2010 оноос
унадаг дугуй, мопед үйлдвэрлэхээр судалгааны ажлаа эхлүүлж, 2011 онд скүүтер буюу
дугуйт тэшүүр зохион бүтээжээ. Түүн дээрээ мотор суурилуулах гэсэн боловч тохирохгүй
байсан учраас скүүтерийнхээ зургийг дахин шинээр гаргаж, түүнийхээ дагуу рамаа угсарч,
“Никель Ганба” хэмээх анхны моторт скүүтерээ бүтээжээ. Үүнийхээ дараагаар тэд дотооддоо
унадаг дугуй үйлдвэрлэхээр зориг шулууджээ. Мөн ондоо скүүтерийнхээ ерөнхий загвар
дээр үндэслэн анхны унадаг дугуйгаа хийсэн байна. Ийнхүү өнөөдрийг хүртэл унадаг
дугуйн загвартаа анхаарсаар иржээ. Бидний нэрлэж заншсанаар хужаа мотоциклийг ч
мөн Монголынхоо нөхцөлд тохируулан сайжруулж, шинээр зохион бүтээх ажлаа хэдийнэ
эхлүүлжээ. Тэд зохион бүтээсэн унадаг дугуйндаа “Zetro”, мотоцикльдоо “Zelem” буюу
“ZE”-ээр эхэлсэн нэршил өгсөн нь учиртай гэнэ. “ZE” гэдэг нь “Zero emission” гэх
үгийн товчлол бөгөөд хог хаягдал ялгаруулдаггүй,  байгальд ээлтэй гэсэн утгыг илэрхийлдэг болохыг
тайлбарлав. 

Унадаг
дугуйн үйлдвэрлэлдээ олон улсын 60, 61 маркийн хөнгөн цагааныг ашиглан олон улсын
стандартад нийцүүлэн үйлдвэрлэж эхлэх гэнэ. Одооноос хэрэглэгчдээсээ захиалгаа авч
түүхий эдээ татах хөрөнгөө босгож байгаа юм байна. Хүүхдийн гурван дугуйт, өсвөр
насныханд зориулсан дунд зэргийн болон насанд хүрэгчид унахад зориулсан гээд таваас
зургаан төрлийн унадаг дугуй үйлдвэрлэхээр тогтжээ. Харин унадаг дугуйныхаа рам,
дугуйн хаймрын өнгийг захиалагч өөрсдөө сонгох төдийгүй том хүний унадаг дугуй
333 мянган төгрөгөөр худалдаалагдах аж. Өдөрт 100 гаруй дугуй үйлдвэрлэх хүчин чадалтай
тус үйлдвэр ашиглалтад орсноор 70-аад ажлын байр шинээр бий болох юм.

Харин
анхны “Цахилгаан” хэмээх мопедоо 2012 онд зохион бүтээсэн бөгөөд баттерейгаар явдаг
аж. Хоёр төрлийн баттерейг сонгон үйлдвэрлэлдээ ашигладаг бөгөөд хоёул найман цаг
цэнэглээд нэг нь 20 км, нөгөө нь 40 км зам туулах боломжтой.

Өнгөрсөн
хугацаанд мопедийн загвараа хоёр гурван ч удаа нэмж, засч сайжруулжээ. Скүүтер буюу
моторт дугуйг хотод унах учраас анхны загвар нь хэрэглээ болон өнгө үзэмж талаасаа
хотын иргэдийн хэрэгцээг бүрэн хангахуйц байж чадаагүй нь мэдээж. Дараа нь сайжруулсан
хоёр дахь загвараа зохион бүтээсэн хэдий ч турших явцад дахин нэмж, засч сайжруулах
зүйлс зайлшгүй байгаа нь тогтоогджээ. Их бие нь өргөн учраас хотын түгжрэл дунд
автомашин дундуур сүлжиж явах боломж хомс, жилийн аль ч улиралд гадаа хонуулахад
төвөггүй асч байхаар хөдөлгүүрийг нь сайжруулах, даацыг нь нэмэгдүүлэх, загварыг
нь орчин үеийн мопедийн шийдэлтэй дүйцүүлэх зэрэг шаардлагууд урган гарчээ. Дараагийн
загвартаа эдгээрийг тусгахаар ажиллаж байгаа гэдгээ зохион бүтээгч инженерүүд хэлж
байлаа. Ингэхдээ тэд эх орондоо, өөрсдийн гараар хэрхэн мопед хийж байгаагаа цуврал
нэвтрүүлэг хэлбэрээр олонд хүргэхээр болжээ. Учир нь ихэнх иргэд эх орондоо моторт
унадаг дугуй үйлдвэрлэж байна гэхээр урдаас бэлэн тоног төхөөрөмж оруулж ирэн, түүнийгээ
угсарчихдаг хэмээн ташаа ойлгодог талаар “Никель Ганба” компанийн захирал Г.Дашням
хэлж байсан юм. Тиймээс түүхий эдээ татаж авахаас өгсүүлээд тэр нь үйлдвэрлэлийн
ямар шат дамжлагаар тоног төхөөрөмж болдог, тэдгээрийг хэрхэн угсарч эцсийн бүтээгдэхүүн
болох моторт дугуйг үйлдвэрлэж байгааг бодитоор нь харуулахаар зорьжээ.

Моторт
дугуйг унадаг дугуйн адилаар дотооддоо үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх бүрэн боломжтой. Гагцхүү
тодорхой дагаж мөрдөх стандартгүй учраас зогсонги байдалд оржээ. Угаас Монгол үйлдвэрлэгч
орон биш учраас моторт дугуйнд тавих үндэсний стандарт гэж байхгүй. Тийм ч учраас
өнгөрсөн жил “Никель Ганба” компани моторт дугуйн үйлдвэрлэлд тавигддаг олон улсын
стандартыг орчуулан Стандартчлал хэмжил зүйн газар хүргүүлжээ. Хэрэв тэрхүү стандарт
батлагдчих юм бол дотооддоо моторт дугуй үйлдвэрлэх боломжтой гэнэ. Энэ тухайд
“Никель Ганба” компанийн захирал Г.Дашням “Бид моторт дугуйн үйлдвэрлэлд тавигддаг
хол ойрын гэрэлтэй, хоёр талын болон дуут дохиотой, хурд хэмжигчтэй байх ёстой зэрэг
олон ул­сын стандартыг орчуу­лан өнгөрөгч зун Стан­дартчлал хэмжил зүйн газарт хүргүүлсэн.
Энэ онд батлагдах стандартын жагсаалтанд оруулах боломжгүй гэж техник хариуцсан
Энхтуул гэх мэргэжилтэн нь хэлсэн. Бүр тэр стандартыг нь хэрэг болгож Стандартчлал
хэмжил зүйн газраар дамжуулан худалдаж аваад, орчуулсан юм шүү дээ. Харин энэ жилийн
төлөвлөгөөнд туссан юм болов уу бүү мэд. Уг нь сайд дарга нараас авахуулаад амтай
бүхэн л үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжье гээд л байдаг. Гэтэл яг юм хийе бүтээе, үндэсний
үйлдвэрлэл явуулъя гэхээр боломжгүй, хүлээ, дараа хариу өгье гэдэг. Үнэхээр тогтоолцоондоо
байгаа юм уу, эсвэл ингэж хүнд суртал гаргаад байгаа юм уу бүү мэд. Юм хийе гэсэн,
ажил сэдсэн иргэдээ арай боломжгүй, хүлээ, дараа хариу өгье гэж дэмждэггүй л баймаар.
Хэрэв стандартыг цаг алдалгүй батлаад өгчихвөл үүнийг дараагийн шатных нь албан
ёсны шалгуурт оруулах боломжтой болно. Мопед зохион бүтээсэн талаарх мэдээлэл иргэдэд
маань аль хэдийнэ хүрчихсэн шүү дээ. Нэлээд олон хүн худалдан авах хүсэлтээ ирүүлсэн.
Нэмж засварласан загварыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх бүрэн боломжтойг өнгөрсөн хугацаанд
бид өөрснөө баталж чадсан. Патентаа авчихсан. Одоо стандартыг нь л батлаад өгчихвөл
болох гээд байна” гэсэн юм. Хятадын мотоцикль үйлдвэрлэгчдээс тэдний зохион бүтээсэн
загварыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх санал иржээ. Хэрэв стандартыг нь баталж өгөхгүй
энэ хэвээр хугацаа алдах юм бол Хятадад захиалгаар хийлгэх боломжтойг дуулгав.

Тэд
бас үйлчилгээ явуулах боломжтой дунд оврын чиргүүл дотооддоо үйлдвэрлэжээ. Түүнийгээ
үйлчилгээний зориулалтаар ашиглах гэтэл үйлчилгээний зориулалтаар зохион бүтээсэн
чиргүүлд тавигдах үндэсний стандарт гэж байдаггүй гэнэ. Тиймээс хөрөнгө, мөнгө,
цаг хугацаагаа үрэн байж хийсэн бүхээгтэй чиргүүл “Мобиком”-ын төв оффисын гадаа
элэгдэлд орж, тоос шороонд даруулаад хэвтэж байгаа аж.

Унадаг
дугуйг ч мөн адил үндэсний үйлдвэрлэл хэмээн тэрээр итгэлтэй хэлж байсан юм. Учир
нь моторт дугуйтай адил түүхий эдээс эцсийн бүтээгдэхүүн хүртэлх бүх дамжлагыг эх
орондоо гүйцэтгэж байгаа учраас энэ нь яах аргагүй үндэсний үйлдвэрлэл юм байна.

Бас
цахилгаан үүсгүүрээр явдаг тэргэнцэр хийгээд эхэлчихжээ. Ингэхдээ мөн л түүхий эдээ
гаднаас авч, хэлбэр хэвэнд цутгаж, анхны тэргэнцрээ угсарчихаж. Мэдээж үүнийгээ
цаашид хөгжүүлж, нэмж сайжруулсны эцэст үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх боломжтой. Дашрамд
дуулгахад Чингис бондын хөрөнгөөр санхүүжих 888 төсөлд унадаг дугуйн үйлдвэрийн
“Никель Ганба” төсөл багтжээ. 

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

–
ХЯМДХАН ЖИЙПНИЙ ҮНЭТЭЙ ГЕМОДИАЛИЗЫН АППАРАТЫГ ХУДАЛДАЖ
АВАХЫГ ХҮСДЭГГҮЙ ТӨРӨӨС БОЛЖ ОЛОН ХҮН ХОРВООГ ОРХИЖ БАЙНА –

  Дэлхийн
бөөр хамгаалах өдрийг монголд найм дахь жилдээ “бөөрөө хамгаалж өглөө бүр нэг аяга
ус ууж хэвшицгээе” гэх уриан дор өчигдөр тэмдэглэн өнгөрүүллээ. тус өдөрлөгийн хүрээнд
“П.Н.шастины нэрэмжит III төв эмнэлэг”-ийн гемодиализын тасгаас бөөрний эмгэгийн
өнөөгийн нөхцөл байдал, түүнээс
хэрхэн сэргийлэх талаар иргэдэд ямар арга замаар сэрэмжлүүлэг өгвөл үр дүнтэй
байх талаар салбарын эмч нар зөвлөлдсөн юм. Мөн Улсын нэгдүгээр
төв эмнэлэг дээр бөөрний үзлэг оношилгоог үнэ төлбөргүй хийж иргэдэд үйлчиллээ.

Гуравдугаар
төв эмнэлэг дээр бөөрний эмгэгийн үед болон гемодиализын эмчилгээний үед хэрэглэвэл
зохих хоол, хүнсний бүтээгдэхүүний дээжээс бэлтгэсэн байлаа. өөр-ний эмгэгийн үед
өөх тос багатай, үхрийн болон тахианы шарж хуураагүй мах, бор гурил, гурвалжин будаа,
бүх төрлийн хүнсний ногоо, жимс жимсгэнийн төрлийн зүйлийг идэж болох гэнэ. Харин
бөөрний архаг дутагдалд орж, улмаар цус гемодиализын эмчилгээ буюу цус цэвэршүүлэх
аппаратанд орж байгаа өвчтөний хувьд кали, кальци, фосфорийн со-лилцоо алдагддаг
учраас дээрх амин дэм агуулагдсан хоол хүнс хэрэглэхийг зөвлөж байсан юм. тодруулбал
өглөөний цайндаа нохойн хошуу, аньсны шүүс болон ногоотой хуйцаа идэх бол өдрийн
хоолондоо өргөст хэмх, улаан лоолийн зууш хэрэглэхийг зөвлөж байна. үүнчлэн хачиртай
өргөст хэмх, цагаан луувантай шөл, шар лууван ханборгоцойтой зууш зэргийг хэрэглэх
нь зохимжтой аж.

П.Н.Шастиний нэрэмжит улсын гуравдугаар
төв эмнэлгийн Гемодиализ тасгийн эрхлэгч, тэргүүлэх зэргиийн эмч, АУ-ны магистр
Д.Мөнхзулаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Улсын хэмжээнд хичнээн гемодиализын
аппарат байдаг вэ?

-Гемодиализын эмчилгээг ярихын өмнө бөөрний архаг дутагдал
гэх өвчний талаар товч ойлголт өгөх нь зүйтэй болов уу. Бөөрний архаг үрэвсэл нь
бөөрний дутагдалд хүргэдэг. Бөөрний архаг дутагд­лын эцсийн шатанд орсон бу­юу эмийн
эмчилгээ үр дүнгүй болсон тохиолдолд бөөр орлуулах буюу гемодиализын аппаратанд
өвчтөнийг оруул­даг. Улсын хэмжээнд гемодиализын 60 гаруй аппарат бий. Улсын нэгдүгээр
төв эмнэлэг дээр 30 аппарат байдаг бол манайд долоон аппарат ажиллаж байна. Шинээр
бай­гуулагдсан гемодиализын нэгж болон тасгуудад нэгээс гурван аппарат бий. Манай
эмнэлэг дээр өдөрт бөөрний архаг дутагдалтай 30-аад өвчтөн байнга гемодиализын аппаратанд
орж, цусаа цэвэр­шүүлдэг. Дээр нь Баянгол, Сонгинохайрхан дүүргүүдээс шаардлагатай
тохиолдолд ганц хоёр хүнийг эмчилгээнд оруулдаг. Энэ нь ганц хоёрхон удаа л аппаратанд
оруулж амийг нь торгоох төдий. Яагаад гэвэл өнөөдрийн ажиллаж бай­гаа долоон аппаратныхаа
хүчин чадалд тохирсон өвч­төнтэй учраас нэмж өвчтөн авах боломжгүй. Олон улсын стандарт
ёсоор өвчтөн нэг удаадаа дөрвөөс зургаан ца­гийн хугацаанд долоо хоногт гурван удаа
үнэ төлбөргүйгээр ордог. Тухайн өвчтөн энэхүү хуваарьт эмчилгээндээ тогтмол хамрагдаад,
дээрээс нь эмчийн заавраар эмэн эмчилгээ хийлгэн хоолны дэглэмээ барьж чадвал жирийн
хүн шиг хөдөлмөрийн чадвараа хадгалаад явах бо­ломжтой. Хэрэв суурь архаг өвчингүй
бол хичнээн ч жил гемодиализын эмчилгээгээр жирийн хүн шиг амьдарч болно. Хэрэв
ямар нэгэн суурь, архаг өвчинтэй бол эмчилгээний үр дүнд сөргөөр нөлөөлдөг.

-Тэгэхээр танай тасагт бөөрний архаг
дутагдалтай хүн ирвэл хүлээн авч, байн­гын аппаратанд оруулах боломжгүй гэсэн үг
үү?

-Яаралтай тохиолдолд өвч­төнүүдийнхээ завсраар ганц нэгхэн
л удаа аппаратанд оруулах боломжтой. Яагаад гэвэл эмчлэгдэж буй 30 гаруй өвчтөн
маань долоо хоногтоо гурван удаа дөрвөөс зургаан цагаар тогтмол аппаратанд ордог.
Хэрэв Батаа гэх шинэ өвчтөнийг аппаратандаа оруулъя гэвэл Дорж гэх өвч­төний эмчилгээндээ
орох хугацаа дөрвөөс зургаан цагаар хойшилно, эсвэл огт орох боломжгүй гэсэн үг.
Ба­тын амийг авраад Доржийг үх гэж болохгүй биз дээ. Тий­мээс ганц нэгхэн удаа амийг
нь торгоох төдийхнөөр аппаратанд оруулчихаад хү­лээгдэлд бүртгэж авдаг. Ма­найд
гемодиализын эм­чилгээнд хамрагдаж байгаа өвчтөнгүүдээс бөөр солиулах мэс засалд
орох эсвэл нас барсан тохиолдолд л оронд нь хүлээгдэлд бай­гаа өвчтөнүүдээсээ авах
бо­ломжтой. Түүнээс биш бусад эмчилгээний тасгууд шиг өвчтөнүүд нь долоо, 10,
14 хоногоор бүрэн эмчлэгдэн, эдгэрээд дараагийн өвчтөнүүдээ хүлээж авдаггүй. Гемодиализын
аппаратанд орсон л бол түүнгүйгээр амьдарч чадахаа болино гэсэн үг.

-Монголд бөөрний өвч­лөл жил бүр нэмэгдэхийн
сацуу нас нь залуужих ханд­лагатай байна гэх сэтгэл амзэглүүлмээр судалгаа гарсан
байна лээ. Улсын хэмжээнд жилд дунджаар хичнээн бөөрний архаг дутагдалтай өвчтөн
онош­логдож байгаа вэ?

-Жилдээ Монголд ши­нээр 150 орчим бөөрний ар­хаг дутагдалтай
өвчтөн оношлогддог гэх судалгаа бий. Тэгэхээр жилд дунджаар төдий хэмжээний өвчтөн
гемодиализийн аппаратанд орох шаардлагатай болдог гэсэн үг. Гэтэл улсын эмнэлгүүд
тийм тооны шинээр бүртгэгдэх өвчтөнийг эмчлэх бололцоогүй. Би түрүүн хэлсэн дээ.
Ге­мо­диализын эмчилгээнд хам­рагдаж байгаа өвчтөнүүдээс бөөр солиулах мэс засалд
орох эсвэл нас барсан тохиолдолд л оронд нь хүлээгдэлд бай­гаа өвчтөнүүдээсээ авах
бо­ломжтой гэж. Тэгэхээр зарим өвчтөнүүддээ тэр болтол ху­вийн эмнэлгүүдээр эмчлүүлж
байхыг зөвлөдөг. Гэхдээ ху­вийн эмнэлэгт нэг удаадаа 200 мянган төгрөг төлөөд до­лоо
хоногт гурван удаа орох боломжтой өвчтөн тэр бүр байдаггүй.

-Бөөрний аппаратыг хэд болгож нэмэгдүүлбэл
бүх өвчтөнүүдэд үйлчлэх боломжтой вэ?

-Жил бүр өвчтөний тоо нь нэмэгдээд байхад аппаратны тоо нь
нэмэгддэггүй гачлан бий. Өнөө маргаашгүй болчихсон, хүнд өвчтэй хүнийг “Таныг манайд
аппаратанд оруулах боломжгүй” гээд явуулах нь “Чи ингээд үх дээ” гэж хэлэхээс ялгаагүй.
Өвчлөл тасралтгүй нэмэгдсээр байгаа өнөө үед жил бүр аппаратныхаа тоог нэмэгдүүлж
байх шаард­лагатай. Яг өнөөдрийн тухайд гэвэл аппаратны тоог дор хаяж хоёр ахин
нэмэгдүүлж 120-130 болгох хэрэгтэй.Ин­гэж байж ирсэн өвчтөн болгоныг аппаратанд
оруулах боломжтой. Гэхдээ зөвхөн энэ жилдээ шүү дээ. Харин ирэх жил өвчлөл нэмэгдэхийн
хэрээр аппаратныхаа тоог нэ­мэгдүүлэхгүй бол ахиад олон хүнд “Таныг аппаратанд оруулах
боломжгүй” гэж хэлэх болно. Уг нь бөөрний аппарат 20-50 мянган долларын л өр­төгтэй
эд. Хүүчин хэрэглэж байсан нь хямд, шинэ нь мэ­дээж үнэтэй. Улсын хэмжээнд байгаа
гемодиализийн ап­паратын ихэнхийг “IVCO” шингэний үйлдвэр болон “Итгэл хавдаргүй
Монгол” төрийн бус багууллагын хөрөнгөөр авсан байдаг. Манай эмнэлгийн аппаратууд
бол Тайванийн үндэсний их сургуулийн тусламжаар өгсөн хуучин эд. Тэдгээр долоон
аппаратын гурав нь элэгдлийн мараалд ороод эвдэрсэн. Шинээр хоёр аппарат суурилуулсан.
Эмнэлгийн зүгээс аппаратныхаа тоог нэмэгдүүлэх талаар яамандаа бичиг хүргүүлдэг
л юм. Гэхдээ 2006 онд Монголд улсын хэмжээнд хоёр гуравхан аппарат байсан шүү дээ.
Тэр үед мөнгөтэй нь гадаадад явж эмчлүүлээд, боломжгүй нэг нь үхдэг л байсан. Тэр
үеэ бодвол өнөөдөр байдал арай л дээрдсэн. Дээрээс нь “IVCO” эмнэлгийн хоёр аппаратыг
төсвийн хөрөнгөөр авсан. Өдөрт нэг аппаратанд өдөрт хоёр хүн л ордог.

-Бөөрний эмгэгийн эхлэл буюу хөнгөн
үе шатанд нь эмнэлгийн байгууллагад хандвал хэр үр дүнтэй вэ?

-Эхний шатандаа байна уу эцсийн үедээ орчихсон уу гэдгээс
үл хамаараад бөөрний дутагдал нь эмчлэгддэггүй. Бөөрний архаг дутагдлын үе шатыг
таван үе болгон хуваана. Дөрвөөс тавдугаар нь үе нь хамгийн хүнд буюу гемодиализын
эмчилгээнд хамрагдах шаардлагатай гэсэн үг. Харин нэгээс гуравдугаар
үе шатанд эмэн эмчилгээ хийгддэг. Бөөрний үйл ажиллагаагаа сар бүр хянуулж, хоолны
дэглэм барьж, эмэн эмчилгээ зайлшгүй хийлгэн, хүндрүүлэхгүй байх боломжтой. Тиймээс
нэ­гээс дөрөвдүгээр шатанд дүүргүүдийн болон гуравдугаар шатлалын бөөрний эмнэлэгт
эмчлүүлнэ. Харин дөрөв тав­дугаар үед болохоор бөөр цэвэршүүлэх аппаратанд орох
зайлшгүй хэрэгтэй болчихдог. Бөөрний өвчлөл нь дэлхийд болон Монголд зүрх судасны
өвчлөлийн дараагаар ордог. Сүүлийн үед залуужиж, тоо нь эрс нэмэгдэж байна.

  М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл
зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН