Author: Буянжаргалын Цэцэгдэлгэр

Загвар өмсөгч, модель Ч.Сүбээдэй энэ сарын 1-нээс 2-нд шилжих шөнө гэртээ амиа алдсан билээ. Талийгаач хоолой нь боогдсон байдалтай амиа алдсан байсныг ар гэрийнхэн нь энэ сарын 2-ны 03.00 цагийн орчимд олжээ. Тэрээр БНХАУ-д ажиллаж байгаад эх орондоо түр ирсэн байжээ.

Уг хэргийг Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн хэлтэст шалгаж байгаа аж. Цагдаагийн ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга Б.Баатархүүгээс хэргийн талаар тодруулахад “Ч.Сүбээдэйн хоолой боомилогдсон байдалтай гэртээ амиа алдсан байсан. Уг хэргийг шалгаж байгаа. Гадны нөлөөтэй амиа алдсан уу, гэртээ нас барсан уу гэдэг нь мөрдөн байцаалтын явцад тодорхой болно. Одоогоор мөрдөн байцаалт үргэлжилж байгаа учраас үүнээс илүү мэдээлэл өгөх боломжгүй” гэсэн юм. Талийгаач энэ сарын 1-ний өдрийн 16.00 цагт facebook хуудасныхаа нүүр зургийг сольжээ. Түүний сүүлд авсан зургийг харсан олон хүн “ядрангуй царайтай байна”, “өвдөө юү”, “сэтгэлээр уначихсан харагдаж байна” гэх мэт сэтгэгдэл бичсэн байсан. Мөн тавдугаар сарын 31-ний орой найз охиныхоо хийж өгсөн хоолны зургийг facebook хуудастаа тавьсан байна.

Түүний нас барсан шалтгааны талаар мэдээллийн сайтууд мэдээлсний доор уншигчид янз бүрийн таамаг дэвшүүлсэн сэтгэгдэл бичиж байгаа. Бүр хандив цуглуулж буяны ажил хийх уриалга хүртэл facebook-ээр цацагдаж, энэ тухай сайтууд мэдээлсэн. Талийгаачийн ар гэрийнхэнтэй холбогдоход ямар ч мэдээлэл өгөх боломжгүй байгаагаа учирласан. Мөн талийгаачийн ойрын хамаатны гурван эмэгтэй facebook-ээр дамжуулан мэдэгдэл гаргасан юм. Тодруулбал, “Интернетээр хандивын мөнгө цуглуулъя гэсэн яриа гарсан байна. Бидэнд хандивын мөнгө хэрэггүй. Дүүг минь ямар ч алт мөнгө орлож чадахгүй.Та бүхэн мөнгө цуглуулъя гэсэн мэдээлэлд хууртаж мөнгө төгрөг өгөхгүй байхыг хүсье. Тэр бол манай гэр бүлийн зүгээс гаргасан шийдвэр биш шүү. Хүндэтгэсэн: Есүхэй, Зулцэцэг, Болор-Эрдэнэ” гэжээ.

Талийгаач Хятадад загвар өмсдөг байжээ

Талийгаач 1992 оны нэгдүгээр сардтөрсөн. Ахтайгаа өссөн аж. Аав ээж нь тэднийг бага байхад нас баржээ. Ч.Сүбээдэй дунд сургуулиа төгсөөд “Монгол модель” агентлагт загвар өмсөгчөөр ажиллаж байгаад тус агентлагийн тав, зургаан загвар өмсөгч Сингапурт гэрээгээр ажиллахаар явахад багт нь оржээ. Түүнээс хойш гадаадад загварын карьераа хөөж байсан юм. Ч.Сүбээдэйтэй хамт загвар өмсч байсан Э.Сэлэнгэ сонинд ярилцлага өгөхдөө “Монгол модель” агентлагийн дарга Д.Болормаа намайг тэр залуутай харддаг” гэж ярьж байсан удаатай. Хариуд нь топ модель Д.Болормаа Ч.Сүбээдэйг загварын карьер хөөхөд ирээдүйтэй залуу гэдгийг тодотгоод хамт ажиллаж байсан Э.Сэлэнгэ тэр хүүтэй эвгүй харьцдаг байсан гэдгийг онцолж байсан.

Загвар өмсөгчид, сонирхогчид түүнийг авьяастай, гадаадын нэр хүндтэй тайзан дээр эх орныхоо нэрийг гаргах залуу гэж үнэлдэг байжээ. Тэрбээр Монголын олон кино, дуучдын клипэнд тоглосон. Мөн 2013 онд Японд Ариунаа Сүригийн загварын долоо хоног болоход эх орноо төлөөлөн нээлтийг нь хийж байсан билээ. Хонконгт байхдаа “Canon” зургийн аппаратны рекламанд тоглож байжээ.

С.Төгс: Ар гэрийнхэнд нь, найз охинд нь эмгэнэл илэрхийлье

Талийгаач Ч.Сүбээдэйг топ модель С.Төгстэй хамтран амьдарч байсан гэдгээр нь залуучууд андахгүй. Ч.Сүбээдэй нас барсан талаар харамсалтай мэдээлэл гарсны дараа С.Төгс facebook хуудастаа “Амьдралын минь нэг хэсэг байсанд баярлалаа. Амгалан нойрс доо” хэмээн бичжээ. Цахим мэдээллийн хэрэгсэл болон хүмүүс тэдний талаар янз бүрийн мэдээлэл гаргаж байгаа. Бүр талийгаачийн нас барсан шалтгааныг загвар өмсөгч бүсгүйтэй холбох нь ч байна. Тиймээс топ модель С.Төгстэй ярилцлаа.

-Загвар өмсөгч Ч.Сүбээдэй зуурдаар амиа алдлаа. Ийм үед ярилцлага авахаар холбогдсонд уучлаарай.

-Харамсалтай явдал боллоо. Ар гэрийнхэнд нь, найз охинд нь гүн эмгэнэл илэрхийлье.

-Найз охинд нь эмгэнэл илэрхийлье гэлээ. Цахим мэдээллийн хэрэгслээр та хоёрыг хамт амьдарч байсан гэж бичсэн байсан.

-Сайтууд юу бичих нь хамаагүй. Шар мэдээлэл бичиж, хов живээр хүмүүсийг булдаг сайтуудын мэдээллийг тоож уншихыг ч хүсдэггүй. Гэхдээ хүн нас барчихаад байхад монгол хүний жудаг хайччихсан юм бэ. Яагаад элдвээр бичээд байдаг юм бэ. Монголчууд нас барсан хүний ясыг өндөлзүүлэхгүй гэж хүртэл ярьдаг биз дээ. Талийгаачийн араас элдэв муу мэдээлэл бичих шаардлагагүй баймаар юм. Ойрын хүмүүсийн мууг үзэх гэж байгаа юм шиг янз бүрийн мэдээлэл тараагаад байгаа хүмүүс хүн чанартай байгаасай. Тэр хүн амьдралын минь нэг хэсэг байсан нь үнэн. Гэхдээ бид хоёр жилийн өмнө салсан. Талийгаач найз охинтой байсан шүү дээ. Бид энгийн найзуудын л харьцаатай байсан.

-Та найз бүсгүйг нь таних уу?

-Танихгүй. Гэрт нь очиход хамт байсан. Хамт амьдарч байгаа юм болов уу гэж бодсон. Жижигхэн охин байсан. Лав загварын талын хүн биш байх.

-Уучлаарай та хоёрын салсан шалтгааныг хүмүүс бас сонирхох байх.

-Би Сингапурт, талийгаач Хонконгт ажиллаж байсан. Загварын карьераа хөөхөд хэдэн жилдээ нэг газар, хамт амьдрах боломж байгаагүй. Тиймээс ярилцаж байгаад тус тусынхаа замыг хөөе гэж шийдсэн. Надад ч, Сүбээдэйд ч том зорилго байсан учраас ажлаа хийх нь зөв гэж ярилцаад хоёр тийшээ болсон. Хэрэлдэж, муудалцсан зүйл байхгүй. Угаасаа ч талийгаач даруухан, эелдэг залуу байсан. Хөдөлмөрч, хэлсэн үгэндээ заавал хүрдэг хүндэтгэхгүй байхын аргагүй хүн.Бид салсан ч нэгнийхээ мэндийг мэддэг, гэрээр нь орж гардаг байсан. Тийм ч учраас энэ харамсалтай явдлын дараа гэрт нь очиж эмгэнэл илэрхийлсэн.

-Талийгаачийг гадны нөлөөтэй нас барсан байж магадгүй гэх юм. Бас амиа хорлосон ч гэх мэдээлэл байна.

-Үнэхээр юу болсныг мэдэхгүй байна. Ах нь дуугарахгүй байсан. Аргагүй шүү дээ. Ганц дүүгээ алдсан хүнд ямар байх нь ойлгомжтой. Би ч нарийн зүйл асуугаагүй. Тэгэх шаардлага ч байхгүй. Ер нь ойрын хүмүүс болсон явдлын талаар аль болох ярихгүй байхыг хүсч байгаа. Гэтэл огт танихгүй хүмүүс элдвээр таамаглаад, яриад байгаад харамсч байна.

-Талийгаач нас барахынхаа өмнө гэртээ зургаа авч facebook-тээ тавьсан байна лээ. Гэртээ ганцаараа амьдардаг байсан юм болов уу?

-Мэдэхгүй. Найз охинтойгоо амьдардаг байсан байх. Нэгэнт би тэр хүнээс салаад удаж байгаа учраас амьдралыг нь мэдэхгүй шүү дээ гэв.

Б.Цэцэгдэлгэр

Б.Хүрэлцэцэг

Зайсангийн дамжин, хүүхдийн хорих ангиудын газрыг үл хөдлөх хөрөнгөтэй нь дуудлагаар худалдахаар болсон билээ. Тодруулбал, Засгийн газрын 2014 оны 188 дугаар тогтоол, Төрийн өмчийн хорооны 2015 оны 108 дугаар тогтоолоор Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын үндсэн хөрөнгөд бүртгэлтэй хорих 401, 411 дүгээр ангийн үл хөдлөх хөрөнгийг хамгийн өндөр үнэ санал болгосон хуулийн этгээд, хувь хүнд үе шаттай хүлээлгэн өгөх нөхцөлтэйгээр нээлттэй дуудлагын худалдаагаар худалдахаар шийдвэрлэсэн. Уг хорих ангиуд нь Улаанбаатар хотын зүрхэнд буюу Зайсангийн байгалийн сайхан бүрдсэн бүсэд, тансаг хороолол дунд байдаг. Нийт 5.3 га газар, 29 үл хөдлөх хөрөнгөтэй. Тоочвол, дамжин өнгөрөх хорих ангийн спорт заал, эмнэлгийн хоёр давхар барилга, сургуулийн зориулалттай байшин, тэдгээрийг дагалдсан барилга байгууламжууд тэнд бий. 1958 онд ашиглалтад орсон уг барилга, байгууламжуудыг 5.3 га газартай нь хамт худалдах доод үнэ нь 9.75 тэрбум төгрөг. Дуудлага худалдаанд тавих дэнчингийн хэмжээ нь 1.95 тэрбум төгрөг байх шийдвэр гарсан байдаг. Энэ сарын 20-ны өдөр болсон дуудлага худалдаанд оролцогч ирээгүй аж. Тиймээс ТӨХ дахин хуралдаж, дуудлага худалдааны тов зарлахаар болжээ.

Үүнээс гадна Сүхбаатар дүүргийн наймдугаар хорооны нутаг дахь МУИС-ийн урд талд байдаг Үндэсний төв архивын барилгын дуудлага худалдаа өчигдөр болсон ч мөн л оролцогч ирсэнгүй. Архивын ерөнхий газрын контор (Үндэсний төв архив) 1960 онд ашиглалтад орж байсан бөгөөд гурван давхар, 3528 метр.кв талбайтай. Төв инженерийн шугамд холбогдсон, 2711 метр.кв газрын эзэмших гэрчилгээтэй. Төрийн өмчийн хороо уг барилгын доод үнийг 6.3 тэрбум төгрөг байхаар тогтсон бөгөөд дуудлага худалдаанд тавих дэнчингийн хэмжээг 1.2 тэрбум төгрөг гэж зарласан билээ. Үндэсний архивын газрын шинэ цогцолбор ашиглалтад ороход хуучин барилгыг нь ялагчид хүлээлгэн өгөх нөхцөлтэй дуудлага худалдаа зарласан.

Улаанбаатар хотын А зэрэглэл, хамгийн ашигтай бүсэд байрлалтай дээрх үл хөдлөх хөрөнгүүдийг худалдах нь улсад мөнгө олох том боломж. Үүнээс илүүтэй хотын өнгө үзэмжид сөргөөр нөлөөлж байгаа навтгар, гоо зүйгүй барилгуудын оронд том бүтээн байгуулалт өрнүүлэх боломж бүрдэж байгаагаараа ашигтай. Худалдаж авсан иргэн, компани нь нийслэлийнхээ өнгө үзэмжийг дээш татахуйцбасхүү ихээхэн ашигтай бүтээн байгуулалт хийх боломж байна.

Зайсанд байдаг хоёр шоронгоор жишээ авъя. Хотынхоо хамгийн сайхан бүсэд шорон байлгана гэдэг манайхны иргэншээгүйг харуулж байгаа юм. Шорон байсан газрыг худалдаж аваад диваажин байгуулах хэрэгтэй. Диваажин гэхийн учир нь Зайсан орчим өөрөө байгалийн төгс бүтээл. Хотын төвтэй хамгийн ойр, байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн Зайсангийн ам монгол туургатангуудын нэр хүндийн илэрхийлэл. Дархан цаазат Богдхан уулын хормойд Зайсан гол хоржигнон урсч буй. Уул ус, ургамал модтой ойр, чийглэг зөөлөн уур амьсгалтай тав тух бүрдсэн хэсэгхэн газар хэн бүхний харааг булааж байдаг билээ. Ийм орчинд 5.3 га газар гэдэг бол диваажин байгуулж болохуйц боломж. Монголын “Ганнам стайль”-ийг тэнд бүрдүүлэх хэрэгтэй. Сөүлийн Ганнам дүүрэг ердөө 39.5 км.кв газар нутагтай. 600 шахам мянган хүн амтай эл бичил дүүрэг цэвэр цэмцгэр, баячуудын хороолол гэдгээрээ ялгардаг. Тэндэхийн байрны нэг метр.кв нь 6-10 мянган ам.долларын үнэтэй. Солонгосын том компаниудаас “Хьюндай”, “Ханкүүк”, “Кепко”, “GS” группийн төв оффис байдгаас гадна “IBM”, “Тоёота”, “Google” зэрэг дэлхийн нэртэй компаниуд ч Ганнам дүүрэгт салбараа нээсэн.“Inquirer” сэтгүүлд бичсэнээр эл дүүрэгт амьдардаг хүмүүсийн нийт хөрөнгө Өмнөд Солонгосын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10 хувьтай тэнцдэг гэнэ лээ. Тус дүүрэг нь 30 гаруй жилийн өмнө хөглөрсөн их хогтой, арван давхраас илүү барилгагүй,хүмүүс нь хашаандаа төмс, ногоогоо тарьдаг. Мал аж ахуй, загас агнуур л хөгжсөн газар байж. 1980-аад оны сүүлчээр Сөүлд том үйлдвэр, худалдааны төвүүд олноороо нээгдэж Ганнам дүүрэг хамгийн утаа багатай хэсэгт тооцогдох болж. Баячууд үйлдвэрийн утаанаас зугтаж, Ганнам дүүрэг рүү нүүж, тэнд тансаг хаус нүд хужирлах болжээ. Баячуудыг дагаж тансаг хэрэглээ ч тэнд бий болж. Сөүлийн хамгийн тансаг ресторан, худалдааны төв, амралтын төвүүд тэнд байгуулагдсан түүхтэй. Өдгөө Ганнам Беверлие Хиллс болон Калифорниан нэгэн адил баян чинээлэг амьдрал, тансаг зэрэглэлийн дүүрэг болж чадсан. Тэнд амьдарч, ажиллах нь нэр хүндийн илэрхийлэл болсон билээ. Тэндэхийн цэвэр агаар, цэмцгэр байдал, тохижилт гайхамшигтай гэж жуулчид үнэлдэг. Ганнам дүүргийг Зайсантай харьцуулах олон зүйл бий. Зайсан Улаанбаатарын хамгийн цэвэр агаартай бүс гэдгээрээ хамгийн түрүүнд Ганнамтай төстэй. Ганнамын зүүн талаар Хан мөрөн урсдаг бол Зайсангийн хойд талд Туул гол, дундуур нь Зайсан горхи урсаж байгаа. Баруун талдаа Зайсан толгой, Зүүн талд Их тэнгэрийн амтай. Тэндэхийн орон сууц, хауснууд Монголд хамгийн үнэтэй. Тэр хэрээр баячууд төвлөрч Ганнамтай төстэй болж байгаа. Мөн томоохон үйлчилгээний цогцолбор, худалдааны төвүүд Зайсанд төвлөрч буй. Ийм бүсэд том хэмжээний газар авна гэдэг ашигтайгаас гадна, ирээдүйтэй наймаа. Одоо Зайсанд дунд сургууль, цэцэрлэгт хүрээлэн дутагдаж байгаа. Шоронгийн буйран дээр цэцэгс алаглуулж, хажууханд нь сургууль байгуулж, тансаг зэрэглэлийн хороолол барьчихвал аяндаа хараа булаана. Хүүхдүүд нь гэрийнхээ хажуудах сургууль сурч, аюулгүй орчинд цэцэгс алагласан цэцэрлэгт хүрээлэнд тоглох боломжийг бүрдүүлээд өгчихвөл Монголын мөнгөтэй, чинээлэг бүхэн тийшээ зүтгэх нь гарцаагүй. Хийж бүтээсэн, мөнгөтэй чинээлэг хүмүүс амьдарч байгаа орчноо өөд нь татаж, улам бүр тансаг болгодог нь Ганнам, Беверлие Хиллсийн жишээнээс харагддаг. Зайсан ч тэднээс дутахааргүй цэвэрхэн, тансаг бүс болно. Одоогийн Зайсан дээр нь, шорон байгаа том газрыг диваажин шиг тохижуулчихвал нийслэлчүүд төдийгүй монгол туургатны бахархал болно. Бүгд Зайсан руугаа шуурдаг болно. Ийм том боломжийг ТӨХ-ноос зарласан дуудлага худалдаа олгож байна. Ирээдүйгээ томоор хардаг бизнес эрхлэгчдэд энэ дуудлага худалдаа асар их өгөөжтэй. Барилгын компаниуд, бизнес эрхлэгчид нийлээд авахад ч үнэ цэнээ алдахгүй. Баячуудын амьдардаг, тансаг хорооллыг тэнд бий болгосноор бизнес эрхлэгчдэд төдийгүй Монголын эдийн засагт өгөөжөө өгөх юм. Үүний нөгөө талд төр ашигтай байрлалтай газар, үл хөдлөх хөрөнгөө зарж үнэд хүргэж мөнгө олж байгаа нь сайн талтай. Өмнө нь Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамны байрыг ТӨХ-ны дуудлага худалдаагаар зарсан. Яам нь татан буугдсаны дараа байрыг нь хүүхдийн эмнэлэг болгохоор судалж боломжгүйг мэдсэний дараа дуудлагаар худалдахаар болсон. Таван тэрбум төгрөгөөс эхэлж дуудсан дээрх хөрөнгийг ХААН банк 6.7 тэрбум төгрөгөөр авсан билээ. Худалдаж авсан тал тэндээ том бүтээн байгуулалт хийхээр төлөвлөж буй. Энэ жишгээр Зайсан дахь хоёр шорон, Үндэсний төв архивын барилгуудыг газартай нь зарж, том бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх цаг иржээ. Шоронгийн буйран дээр цэцэгс алаглах цаг айсуйг дамжин өнгөрөх, хүүхдийн хорих ангиудын дуудлага худалдаа харуулж байна.

Б.Цэцэгдэлгэр

Бүгд найрамдах Энэтхэг улсын Ерөнхий сайд Нарендра Моди манай улсад айлчлахдаа Гандантэгчинлэн хийдэд зочилж, өөрийн улсаас авчирсан бодь модны тарьцыг бэлэглэсэн билээ. Хоёр орны найрсаг харилцааг бэлгэдэж бэлэглэсэн бурхны модны суулгацыг тордож байгаад шинээр барих дацандаа зална гэдгийг Гандантэгчинлэн хийдийн хамба лам Д.Чойжамц хэлсэн. Бурхан багшийн гэгээрсэн бодь модны тухай тоймлон хүргэе.

Г.ПҮРЭВБАТ: АРИУН НОМЛОЛ ТҮГЭН ДЭЛГЭРЧ БАЙГАА БЭЛГЭ ДЭМБЭРЛИЙГ БОДОЖ АРИУН МОДОО БЭЛЭГЛЭСЭН

Бодь модны талаар бурханч лам Г.Пүрэвбат ингэж ярилаа.

–Бурхан багшийн сүүдэрт нь сууж гэгээрсэн бодь мод Монголд ургахаар болжээ. Бурхан багшийн ариун мод гэж ярих болсон учрыг та ярьж өгөөч?

-Бурхан багш Энэтхэгийн “Ариун идээд” хааны хүү болж төрөөд үхэх, хөгшрөх, өвдөх орчлонгийн бүх зовлонг хүн бүр туулдаг гэдгийг мэдээд энэ бүгдийг ялан дийлэхийн тухайд гэрээсээ явж тойн болсон. Тойн болоод зургаан жил хоол ундгүй бясалгал хийж яс арьс болтлоо туржээ. Ингэхдээ хүний орчлонг ариусгах, үхлийг цэвэрлэж номын биеийг бүтээх, зуурдыг цэвэрлэж төгс жаргалангийн лагшинг бүтээх, энэ төрлийг хувилгаан дүрд хувилгах увидсыг эрхшээжээ. Тэндээсээ орчлонгийн зовлонг бүрэн эцэслэж гэгээрэлд хүрэхийн тухайд Бодь бурханд заларсан.

–Энэтхэгийг Бодьгаяаг хэлж байна уу?

-Төвдөөр Очир суурь ч гэдэг. Сайн цагийн мянган бурхад тэнд сууж бурхан болдог. Очир мэт ариун бат бэх даяаныг бүтээсэн газар гэх үү дээ. Бурхан багш тэнд Бодь модны өмнө гүш өвс дэвсэн дээр нь бясалгаж суусан гэдэг. Тэр орой гурван мянган ертөнц, гурван орны догшин албингууд саад хийх гэж оролджээ. Бурхан багш тэр бүгдийн өнгийг асрал нигүүлсэхүйгээр дарж үүрээр нь төгс гэгээрэлд хүрсэн учиртай. Бурхан багш тэнд байж орчлонгийн бүх зовлонг эцэслэж, гэгээрлийн бүрэн утгыг олон, хүний хөгжлийн оргил болсон бурханд хүрч чадсан учраас бодь модыг ихэд бэлгэшээдэг. Модны мөчрийг энд тэнд ургуулж ерөөл тавьдаг. Үүний учир нь хүн биеийг олж төрчихөөд өнөө маргаашийн хоол, идэх уух, өмсөх зүүх, эрх тушаалын төлөө тэмцье гэвэл амьтнаас ялгаагүй болно. Амьтнаас ялгаагүй амьдрах өөрөө хэцүү. Хүн болсны утга учир нь муу сэтгэл болгоноо сайнд урвуулж, сэтгэлийн эрдмийг олж, аливаа амьтанд тус хүргэж чадахгүй гэхэд хор болохгүй амьдрах. Үүнийгбурхан багш өөрийн биеэр үзүүлж хүн бүрт бурханлаг чанар байгаа учраас бурхан болж чаддагийг үлгэрлэсэн. Тэнгэрийн чанар тунгалаг боловч үүл гарч булингартуулдаг, усны чанар тунгалаг боловч шороо босч булингартуулдаг, хүний сэтгэл бурханлаг боловч муу сэтгэлээр түйтгэрлэгддэг. Түүнийгээ ариусгаж, бурхан болж болдгийг бурхан багш үзүүлж, номлосон. Тиймээс бурхан багштай холбогдсон бүх зүйлийг бэлгэшээдэг. Очир суурь буюу Бодьгаяад очиж мөргөж, бодь модны навчийг нь гэр орондоо хадгалж, шүтдэг учиртай. Тэнд бурхан багшийг амьд сэрүүнд нь харсан эмгэн хүүхдүүдээрээ бурхан багшийн дүрийг сийлүүлжээ. Махабодь буюу зандан модоор хийсэн бурхан багшийн дүрд ч сүсэгтэн олон мөргөж залбирч ирсэн. Аливаа сайн зүйлтэй барилдсан бүхэн сайхан бэлгэ дэмбэрэл шүү дээ.

–Бодь модыг энэтхэгчүүд шүтдэг. Ямар түвшний харилцаатай хүмүүстээ энэ модоо бэлэглэдэг юм бол?

-Монголд бурхны шашин 2000 жилийн өмнөөс орж ирсэн гэж яригддаг. Ийм урт хугацаанд түүх, соёлын харилцаатай гэдгээрээ сэтгэл санаа, оюунлаг байдлаараа холбоотой гэж үздэг. Энэ холбоогоо цаашид урт хугацаанд хадгалж, ариун номлол түгэн дэлгэрч байгаа бэлгэ дэмбэрлийг бодож ариун модоо бэлэглэсэн биз ээ.

–Халуун оронд ургадаг мод. Манайх шиг эрс тэс уур амьсгалтай газар тэсэх болов уу?

-Буриадад бодь мод бий шүү дээ. Манайд ч хүлэмж босгоод арчлаад тордвол ургана. Дарханы нэг залуу бодь модны мөчир авчраад гэртээ ургуулсан юм билээ. Амилаад сүрхий ургачихсан харагдана лээ. Хүлэмж бариад цэцэрлэгчээр тордуулбал сайхан ургах байх аа.

–Богд уулын нэг аманд бодь мод ургаж байсан гэдэг домог байдаг юм билээ?

-Манайхан өвөрмөц, сайхан модыг бэлгэшээдэг. Ар халхын зандан бол хайлаас гэх зэргээр зүйрлэдэг шүү дээ. Халуун оронд зандан нь ариун байдаг бол манай улсад хайлаас тэр модыг орлохуйц ховор, ариун гэж үздэг гэлээ.

БОДЬ МОД ТӨРИЙН ОРДОНД БИЙ

Бодь модыг монгол хэлний тольд ариун мод ч гэж нэрлэсэн байдаг. Уданборын төрөл мод. Хар өнгийн хальстай, өндгөн хэлбэрийн том навчтай, нарийн голтой мөнх ногоон мод билээ. Сэрүүн уур амьсгал, хүчтэй салхинд тэсвэргүй аж. Тиймээс Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Нарендра Модигийн бэлэглэсэн суулгацыг дулаан өрөөнд тордож байгаа аж. Гандантэгчинлэн хийдийн ажилтны хэлснээр суулгацыг хамбын өрөөнд арчилж байгаа гэнэ. Ирэх жилээс суулгац томрохоор шинэ дацанд хүлэмжид тарих юм байна. Манайхаар нарс мод шиг өндөр ургадаг аж. Дулаан орны мод учраас 15 градусаас дээш дулаанд тэсвэртэй гэнэ. Буриадад 1950-иад оны үед бодь мод суулгасан нь одоо хайлаас модны дайтай өндөр ургасан гэх юм билээ.

Манай улсад энэ мод бий. Бүр Төрийн ордонд хоёр, гурав ч байгаа аж. Тодруулбал, Төрийн ордны Номын сангийн буланд цонхон тушаа ургаж байгаа.

Энэ талаар Төр зас­гийн үйлчилгээг эрх­лэх газрын Цэцгийн хүлэм­жийн агрономич Д.Байгалмаагаас тодруул­лаа.

–Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Гандантэгчинлэн хийдэд бодь мод бэлэг­лэлээ. Манайд ургах боломж хэр байгаа бол?

-Дулаан хүлэмжид ургадаг шүү дээ. Манай хүлэмжид арав гаруй бий. Хэдэн жилийн өмнө хүн арчлаад өгөөч гэж авчирч өгсөн юм. Тэр модыг манай цэцэгчин Э.Нямцэцэг арчилж, мөчрөөр нь үрслүүлж олон болгосон. Төрийн ордонд ч хэд, хэд бий.

–Танай хүлэмжид хэр удаан ургаж байгаа вэ?

-Тав, зургаан жил ургаж байгаа. Хамгийн өндөр нь 1.5 метр болсон.

–Арчилгаа хэр шаарддаг бол?

-Нар дагуулахгүй бол навчаа гөвчих гээд байдаг гэмтэй гэв.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

Нийслэлийн Баянгол дүүргийн VI хорооны нутагт байдаг 25 дугаар байрны тавдугаар давхрын цонхон дээр өнгөрсөн баасан гаригт бага насны хүүхэд гараад суучихсан нь тэр хавийнхныг сандаргав. 25 дугаар байрныхан болон тэр хавьд явж байсан хүмүүс цуглаж хүүг аврахаар зарим нь онцгой байдлын газрын болон цагдаад дуудлага өгч, нөгөө хэсэг нь дор нь хөнжил барьж байсан тухай хүмүүс ярьсан. Нэг залуу доод давхрын тагтаар дамжиж байрных нь цонхыг хагалж, хүүг аварчээ.

Онцгой байдлын ерөнхий газраас энэ тухай “Нийслэлийн Баянгол дүүргийн 6 дугаар хороо, 25 дугаар байрны тавдугаар давхарт бага насны хүүхэд тагтан дээрээ гарчихаад орж чадахгүй, унах гээд байна” гэсэн дуудлагыг тавдугаар сарын 15-ны өдрийн 19:55 цагт хүлээн авч Аврах ангийн зургаан албан хаагч, нэг техник хэрэгсэлтэйгээр очиход таван давхрын цонхны тавцан дээр Б (дөрвөн настай, эрэгтэй) гарсан байсныг иргэн Л буулгасан байсныг дүүргийн Цагдаагийн 2 дугаар хэлтсийн цагдаа ахлах ахлагчид хүлээлгэн өглөө” гэсэн мэдээллийг ирүүллээ.

Өчигдөр 25 дугаар байранд очиход хэрэг тарих шахсан хүүгийн гэр эзэнгүй байлаа. Хөрш эмэгтэй нь “Сүрхий юм болох шахлаа. Өнгөрсөн баасан гаригт ажлаа тараад иртэл байрны өмнө олон хүн цуглачихсан хашгиралдаад байсан. Дээшээ хартал жаахан хүүхэд цонхны ирмэг дээр суучихсан, уйлж байсан. Тэнд байсан хүмүүс сандарч, хашгиралдаад байхаар хүүхэд айж, улам чанга орилоод болдоггүй. Тэнд байсан залуучууд дор нь хөнжил барьчихаад “Миний хүү хөдөлж болохгүй шүү” гээд л орилоод байлаа. Унавал тосч авах гэж байгаа нь тэр. Хүү хөдөлсөн л бол унах гээд байсан. Тэгтэл азаар нэг залуу дөрөвдүгээр давхрын тагтаар дамжиж, нөгөө айлын цонхыг хагалж ороод хүүг дотроос нь татаж авсан. Сэтгэл цэлмэх шиг л болсон шүү. Тэр хүүхэд цонхныхоо салхивчаар гараад ирмэг дээр нь суучихсан байгаа юм. Дүү нь цонхоор харчихсан зогсч байсан. Аав, ээж нь нэлээд хожуу ирэх шиг болсон” гэлээ.

Дөрөвдүгээр давхрын айлд ороход гэрийн эзэн “Манай дүү ирчихсэн байж таараад тэр хүүг аварсан юм билээ. Манайх эзгүй байсан бол тагтаар дамжиж дээш гарах тун хэцүү байсан. Азаар дүү минь байж таараад хүүг аварсанд баяртай байгаа” гэв.

Ингээд хүүгийн амийг аварсан залуутай ярилцлаа. Түүнийг Б.Лхагвадорж гэдэг. “Тохилог гэр” сэтгүүлийн эрхлэгчээр ажилладаг юм байна.

-Дөрвөн настай хүүгийн амь аварсанд баяр хүргэе?

-Баярлалаа. Хүүхэдтэй хүн бүр тэр хүүг аврахын төлөө чадах бүхнээ хийх байсан. Аав хүний хувьд үүргээ л гүйцэтгэсэн гэж бодож байгаа.

-Азаар та тухайн үед доод давхрынх нь айлд байж таарчээ?

-Манай ахынх дөрөвдүгээр давхарт нь амьдардаг юм. Эхнэр хүүхэдтэйгээ ахындаа иртэл дээд давхрын айлд хүүхдүүд уйлалдаад байсан. Гэр бүлийн маргаан гарсан юм болов уу, хүүхдээ яагаад уйлуулаад байгаа юм бол гэж бодоод ахындаа яваад орсон. Гэтэл байрны гадаа хүмүүс шуугилдаад эхлэв. Цонхоороо хартал яг манай цонхны доор олон хүн цуглачихсан, дээшээ хараад орилолдоод байсан. Дээшээ хартал жаахан хүү цонхны ирмэг дээр хөлөө унжуулчихаж. “Намайг авраарай” гэж орилоод байсан нь л санагдаж байна. Би гэдэг хүн нэг мэдэхэд хүүгээ дагуулаад байрны гадаа гарчихсан байсан. Гаднаас нэг харчихаад ахынх руугаа гүйлээ. Тэгэхэд миний хүү “Ааваа хаачих гээд байгаа юм бэ” гэж орилоод үлдсэн. Хүүгээ орхиод гүйчихэж байгаа нь тэр. Ахынд ороод шууд тагтаар дамжиж дээшээ гарсан. Тэгтэл нөгөө айлын тагт нь бас цоожтой.

-Тагтны хаалт нь жижиг нүхтэй юм билээ. Та яаж багтав?

-Ядаж байхад хаалт цонх нь жижиг зайтай. Нэг нүхнийх нь цонхыг хагалаад орсон санагдаж байна. Тухайн үед юу хийгээд байгаагаа мэдэхээ больчихдог юм билээ. Ямар ч байсан тэр айлд хурдан орох ёстой гэдгээ мэдэрч байсан. Гэрт нь ороод салхивчаар хүүг татаж оруулахад хүмүүс алга ташаад байсныг сайн санадаг юм. Кинонд тоглоод байгаа ч юм шиг мэдрэмж төрсөн. Хүүг тэврээд тайвшруулахад яг миний хүүгийн үнэр үнэртсэн. Хүүхэд л бол хүүхэд шүү дээ.

-Таныг ороход хэр хугацаа өнгөрсөн бол?

-Хүүг татаж гаргахад 30-аад секунд л болсон байх.

-Тэр хүү яагаад цонхоороо гараад ирмэг дээр суучихсан юм бол?

-Аавыгаа ирэхгүй болохоор айгаад цонхоор үсрэх гэж байсан гэж ярьсан. Хүүхдийн л бодол шүү дээ. Цонхоор үсэрвэл айхавтар юм болно гэдгийг мэдэхгүй байгаа хэрэг. Хүүхдүүдээ харгалзах хүнгүй битгий үлдээж байгаач гэж гуймаар байна. Аргагүйдээд гарлаа гэхэд цонхоо сайн бэхэлж баймаар байна. Гай гэдэг хэлж ирэх биш. Хоромхон зуурын л асуудал шүү дээ.

-Хүүгийн аав ээж нь хэзээ ирсэн бэ?

-Аав ээж нь гарахдаа хаалгаа гаднаас нь түгжчихсэн учраас бид гарч чадаагүй. 20-иод минутын дараа аав нь орж ирсэн. Сандарчихсан явна лээ. “Баярлалаа хөгшөөн” гээд гар барьсан. Хүнээс юм авах гэж гарахдаа хоёр хүүдээ хүүхэлдэйн кино тавьж өгчихөөд явсан гэсэн.

-Айхавтар юм болох гэж байсныг аав нь мэдсэн болов уу?

-Гадна байсан хүмүүс хороо, хэсэг рүү нь бас ярьж хэлсэн юм билээ. Цагдаа, хороогоор дамжиж байж ээжтэй нь холбогдож чадсан гэсэн. Тэгээд аав нь сандарч ирсэн нь тэр.

-Онцгойгийнхон хэр удаж ирсэн бэ?

-Намайг орсны дараа цагдаа нар ирсэн гэсэн. Төд удалгүй онцгойгийнхон ирсэн байна лээ.

-Хүүгийн аав, ээжтэй дахин холбогдсон уу?

-Үгүй. Аавыг нь ирэхээр л гараад явсан шүү дээ. Гараад иртэл хүү минь ээжтэйгээ уйлчихсан зогсч байсан. Хүү минь таван настай. Тэр хүү яг л миний үртэй адилхан харагдсан. Хэрвээ тухайн үед би алхам хийж чадаагүй бол хүүгийнхээ өмнө ямар их гэмших байсан бол гэж бодогдоод байгаа. Би бас “Тохилог гэр” сэтгүүлийн эрхлэгчээр ажиллахын хажуугаар “Универсаль систем” компанид холбоо дохиоллын инженер хийдэг. Камер суурилуулахаар хэд, хэдэн удаа өндөрт гарч байсан туршлага минь их хэрэг боллоо.

Б.Цэцэгдэлгэр

Гэрэл зургийг

Ц.Мягмарсүрэн

-ТАЙЗАН ДЭЭР ГАРАХАД ХҮМҮҮС НАМАЙГ ЯАЖ ХҮЛЭЭЖ АВАХ БОЛ ГЭСЭН АЙДАС ЭРГЭЛЗЭЭ ОДОО Ч БИЙ-

“Шинэ үе” продакшны жүжигчин Д.Оюунтуул түлэгдсэн хүүд туслах аянд нэгдэж, уриалга гаргаад байгаа. БНСУ-д хоёр удаа мэс засалд орж, одоо ч эмчилгээтэй байгаа тэрбээр өөр шигээ зовлон амсч байгаа хүүд тусалж, олон нийтийг уриалаад байгаа билээ. Энэ талаар Соёлын тэргүүний ажилтан Д.Оюунтуултай ярилцлаа.

-Таныг түлэгдсэн хүүд туслах аян эхлүүлсэнд уншигчдынхаа өмнөөс баярлаж байгаагаа илэрхийлье. Энэ ажлыг тань хүмүүс хэр хүлээн авч байна. Туслах дэмжих хүн цөөнгүй байгаа болов уу?

-Баярлалаа. Түлэгдсэн хүүд туслах аянг би эхлүүлээгүй. Ээж нь олон түмнээс тусламж гуйсныг олж хараад маш их өрөвдсөн. Түлэнхий гэдэг маш хорлонтой, аймшигтай өвчин. Биеэрээ мэдэрсэн хүний хувьд хүүгийн тэр зургийг анх хараад үнэхээр өрөвдөж, өөрийн эрхгүй ээжтэй нь холбогдмоор, тусалмаар санагдсан. Би өөрөө эмчилгээтэй байгаа учраас тэр хүүд мөнгө, санхүүгийн тусламж үзүүлж чадахгүй. Тодорхой хэмжээнд олны танил гэдэг утгаараа хүмүүсийг туслахыг уриалъя, өөрийнхөө чадлаар тусалъя гэж шийдсэн. Тиймээс долоо хоногийн өмнө facebook-т “Жүжигчин Оюунтуул” хаяг нээж, түүгээрээ дамжуулан хүмүүсийг уриалж байна. Долоо хоногийн дотор маш олон хүн дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, найзын хүсэлт илгээжээ. Би тэр хүүд туслаач, хүүгийн биеийн байдал ийм байна гэдэг утгаар мэдээллийг л түгээж байгаа. Миний чадах ажил тэр. Түүнээс би мөнгө, санхүүгийнх нь ажилд огт холбогдоогүй. Сайны хажуугаар саар гэдэг шиг хүүд тусалж, дэмжих олон хүн байгаа ч намайг хүүхдээр шоу хийлээ, мөнгө олох гэлээ гэх хүмүүс ч мэр сэр байна.

-Өвчтэй, нялх хүүхдээр шоу хийх хүн байхгүй нь мэдээж. Та эмзэглээгүй биз дээ?

-Тэр хүү дөнгөж ой гурван сартай. Өвчиндөө яаж зовж, шаналж байгаа билээ. Хүний нялх үр зовж байхад шоу хийгээд, нэр хүндээ өсгөх гээд явж байдаг хүн гэж байх уу. Намайг олон хүн таньдаг болов уу, тэр утгаараа мэдээлэл түгээж хүмүүсийг уриалъя л гэсэн бодол байснаас өөр нэр хүнд, ашгийн төлөө огт яваагүй гэдгийг хэлмээр байна. Тийм яриа сонсоод жаахан эмзэглэснийг нуухгүй. Гэхдээ дэмжиж, хүүд тусалж байгаа олон хүн бий. Зарим хүмүүс тусламж үзүүлсэн хүмүүсийн мэдээлэл, санхүүгийн тайлангаа тавь гэж шаардсан байна лээ. Тэр хүүд туслаач гэж зарласан хандивын данс нь бодитой. Эмчилгээнээс өөр ямар нэгэн зүйлд зориулагдаагүй. Би мөнгө төгрөгтэй холбогдоогүй учраас хүүгийн ээжид “Би Солонгост эмнэлэгт эмчлүүлж байсан. Аль ч эмнэлэг эмчилгээний зардлыг бичээд өгдөг. Орчуулагчаараа дамжуулаад тайланг нь ав. Энд орчуулаад олон нийтийн сүлжээгээр дэлгээрэй” гэж хэлсэн. Ингэж ээжид нь хэлэхдээ багахан эмзэглэж байлаа. Яаж ч бодсон үхэж болох өвчнөөр нялх хүүхэд зовж байхад шоу хийх хүн байхгүй. Ийм зүйл дээр хэт муу санаа гаргамааргүй санагдсан. Намайг ч гэсэн “Солонгос руу эмчилгээнд явлаа гэж Алдармаагаас баахан мөнгө авсан. Тэнд очоод шопинг хийгээд явж байна” гэж ярих хүн байсан. Би өнөөдөр ч гэсэн эмчилгээгээ хийлгээд л явж байгаа. Өөртэй чинь ярилцахын өмнө хүртэл эмчилгээндээ ороод ирсэн.

-Монголдоо эмчлүүлэх боломж байгаагүй юм уу гэх хандлага бас байсан. Гадаадад өндөр үнэтэй эмчилгээ хийлгэсэн гэдэг утгаараа зарим хүн шүүмжилсэн байж болох талтай.

-Би тансаг сайхныг хайж яваагүй. Түлэнхийн төвийн эмч нарын зөвлөснөөр л эмчилгээнд явахаас өөр арга байгаагүй. Манай эмч нарын мэдлэг, туршлага үнэхээр сайн. Гэсэн ч тоног төхөөрөмж, эм тариа гээд үнэхээр хүчин мөхөсддөг юм байна. Гадагшаа эмчилгээнд явахгүй бол болохгүй гэж зөвлөсөн учраас л би явсан. Түүнээс хэн нэгнээс учиргүй их мөнгө авах гэж, гадаадад тансаг эмнэлэгт хэвтэх гээгүй. Би 31 хувийн түлэгдэлтэй, энэ хүү 51 хувийн түлэгдэлтэй байсан. Мэс засал хийлгэхээс гадна маш удаан хугацаанд эмчлүүлэх шаардлагатай байдаг юм билээ. Өмнө нь би түлэгдсэн гэхээр нэг их эмзэглэдэггүй, хүнд хүлээж авдаггүй байсан. Түлэнхийн зовлон гэдэг хамгаас хэцүү гэдгийг биеэрээ мэдэрсэн учраас энэ хүүд тусалж, нэг ч гэсэн хүний амийг аврахад хувь нэмрээ оруулъя гэж бодсон.

-Хүүгийн бие одоо гайгүй юу?

-Дөнгөж сая ээжтэй нь ярилаа. “Мэс засалд орсон ч халуун нь буурахгүй байна” гэж байна лээ. Гэхдээ олныхоо дэмээр хүүгийн бие сайжирч байгаа гэдгийг дуулгамаар байна. Монголчууд нэгийгээ гэсэн халуун сэтгэлтэй ард түмэн шүү дээ.

-Түлэнхийн зовлон өвчин дундаас хамгийн хэцүү гэдгийг та биеэрээ мэдэрсэн. Эцэг, эхийн анзааргагүйгээс маш олон хүүхэд түлэгдэж зовж байгааг харахад эмзэглэх нь аргагүй. Түлэнхийн төвд эмчлүүлэгчдийн олонхи нь хүүхэд юм билээ?

-Би Түлэнхийн төвд 19 хоног хэвтэж эмчлүүлсэн. Намайг хэвтэж байхад хоёр хүүхэд өвчнөө даахгүй амиа алдаж байгааг хараад маш хүнд цохилтод орсон. Тэнд байгаа хүмүүсийн ихэнх нь хүүхдүүд. Ялангуяа 0-5 насны хүүхдүүд халуун тогоо, халуун цайнд их түлэгдэж ирэх юм. Эцэг эхийнх нь хараа хяналт сул байна, хүүхдээ харж, хандсангүй, гэр хорооллын амьдрал тааруу хүмүүсийн хүүхдүүд л түлэгддэг гэж хүмүүс ярьдаг. Дээр үед хүүхдүүд түлэгддэггүй байсан, одоогийн хүмүүс хүүхдээ ч харж чадахгүй байна гэж шүүмжлэхийг олон сонслоо. Эцэг, эхийн хараа хяналт сул байгааг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ түрхэн зуурын л гай байдаг юм билээ. Өнгөц хараад шүүмжлээд олон зүйл ярьж болох боловч хэн ч хүүхдээ түлэгдчихнэ гэж тэрхэн зуурт боддоггүй. Хормын төдийд дайрах гай шүү дээ. Халуун тогоонд маш олон хүүхэд түлэгддэг юм байна. Олон үйлдэлтэй тогоог буруу ажиллуулснаас болж дэлбэрч олон хүн түлэгдэж эмнэлэгт ирдэг. Дээр үед тийм зүйл байгаагүй. Халуун цайнд ойртохоор аав ээж минь “Ий аймаар, халуун” гэж айлгадаг, болгоомжлуулдаг байсан. Хүүхдэдээ ингээд болгоомжлуулаад байхад ойлгоно шүү дээ. Зав муутай, орой ирдэг ч хүүхэдтэйгээ маш сайн харилцаж ойртож болохгүй зүйлсийн талаар ойлгуулж байгаач. Бас халуун тогоо, халуун цайгаа хүүхдийн гар хүрч болохгүй газар тавьж байгаач гэж захья. Залуу аав ээжүүдэд хүүхэд нь түлэгдэнэ гэсэн төсөөлөл бага байх шиг байна. Түрхэн зуурын болгоомжгүй байдлаас болж нөхөж баршгүй зовлон тохиох юм. Тиймээс хичнээн завгүй байсан ч анхаарал болгоомжтой байгаач гэж аминчлан захимаар байна.

-Зарим хүмүүс мэдээлэлгүйгээсээ болоод хүүхдээ түлэгдэхэд нохойн цус, сахар, гутлын тос түрхэж бохирдуулдаг. Болгоомжтой байхаас гадна анхны тусламж үзүүлэх талаар мэдээлэлтэй баймаар санагддаг?

-Би буцалсан усанд түлэгдсэн шүү дээ. Эмч нар “Түлэгдсэн бол хамгийн түрүүнд хүйтэн усанд дүрэх ёстой” гэж зөвлөдөг юм билээ. Хүйтэн ус хорыг нь гадагшлуулдаг юм байна. Өдий насалчихаад үүнийг сонсоогүй юм уу гэж эмч асууж байсан. Үнэхээр би мэдэхгүй байсан учраас анхны тусламж үзүүлэлгүй эмнэлэгт очсон шүү дээ. Намайг амьтны гаралтай юу ч түрхэж, ойртуулж болохгүй гэсэн. Би өнөөг хүртэл ойртуулаагүй. Ер нь элдэв зүйл түрхдэг гэсэн ам ярианд итгэмээргүй юм билээ. Янз бүрийн зүйл түрхээд хүндрүүлсэн хүмүүс эмнэлэгт цөөнгүй ирдэг. Би жил шахам эмчилгээ хийлгэж байна. Тиймээс тодорхой хэмжээний мэдлэгтэй болсон. Мэс заслын дараахь эмчилгээний талаар асуумаар байвал надтай холбогдоорой гэж хүмүүст уриалмаар байна. Би чадах бүхнээ хэлж өгнө. Утсаар яриад байх боломжгүй ч facebook хаягаараа хариулаад зөвлөөд байж чадна. Зовлонг нь үзсэн хүн гэдэг өөр шүү дээ. Надтай түлэгдсэн хүмүүс холбогдож, ярьж хөөрдөг. Ядаж л зовлонг нь хуваалцаад “Одоо ингэнэ, тэгнэ” гээд ярилцана шүү дээ.

-Түлэгдсэн хүмүүс насаараа сорвитой шаналж явна гэж сэтгэлээр унадаг. Таны тухайд уйгагүй эмчилгээ хийлгэж байгаа. Одоо ер нь зовиур байгаа юу?

-Намайг анх эмнэлэгт очиход эмч “Хоёр жил түлэнхийн төвөөр явна даа” гэхэд нь их гомдож байсан. Юу яриад байгаа юм бэ л гэж бодож байлаа. Гэтэл би жил эмнэлгээс салсангүй. Энэ сарын 27-нд яг жил болж байна. Ургасан махны хэмжээ багасаагүй. Тэвчээртэй, уйгагүй эмчлүүлэхэд эдгэнэ л гэсэн. Физик эмчилгээ хийлгэж байна. Түлэгдсэний дараахь арчилгаа маш чухал байдаг. Байнгын арчилгаа шаардлагатай. Тийм учраас түлэнхий хүнд, зовлонтой өвчин гээд байгаа юм. Маш их тэвчээр хэрэгтэй юм байна.

-Урлагийнхан, тэр дундаа хошин урлагийнхан хүмүүнлэгийн ажил хийж байгаад олон хүн талархлаа илэрхийлж байгаа. Жүжигчин Г.Ундармаа төрөх эмнэлгүүдийн хүлээлгийн өрөөг тохижуулсан нь олон хүнийг баярлууллаа. Таны тухайд түлэгдсэн хүүд тусалж байна. Бас хүмүүст өөрийнхөө боломжоор зөвлөгөө өгөхөд бэлэн гэлээ.

-Зовлонг биеэрээ туулсан хүн асуудалд арай өөр ханддаг юм байна. Би өмнө нь уран бүтээлээ сайн хийгээд, түүндээ урамшаад явъя л гэж боддог байж. Тусламж, дэмжлэг гуйсан өвдөж шаналсан хүмүүсийг өрөвддөг ч тэгтлээ эмзэглэдэггүй байжээ. Г.Ундармаа эгчийн аавынх нь бие муу. Бид хамтдаа эргэж тойроод явдаг байсан. Эмнэлгийн хүлээлгийн өрөө тохигүй юм. Эгч нь төрийн бус байгууллага байгуулаад чадлынхаа хэрээр тохижуулна гэж яриад ажил болгосон. Олон хүн талархаж байгаа. Би түлэнхийн зовлонг биеэрээ туулсны хувьд хүүд тусалъя гэж хүссэн. Олны танил учраас нийгэм рүү хандсан ажил хийж нэр хүндээ өсгөе гэсэн ямар ч бодол байхгүй. Аяндаа л хиймээр санагдаад эхэлдэг юм байна. Маш олон хүн хүүд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж байгаа. Надад мөнгө байхгүй. Миний хийж чадах ажил л олныг уриалах. Юу байна, түүгээр гэдэг шиг л явж байна.

-Цаашдаа ийм ажил зохиох уу?

-Үнэндээ төлөвлөсөн зүйл алга. Эмчилгээ минь удаан хугацаанд үргэлжилнэ. Дахиад ийм зовлон үзэх хүүхэд битгий байгаасай гэж хүсч байна.

-Та өчигдөр киноны нээлтэд явж байна гэсэн. Өөрийнхөө тоглосон киноны нээлтэд очсон уу?

-Уран бүтээлч дүү нарынхаа тоглосон “Гурван найз” киноны нээлтэд уригдаж очсон. Тэмка, Нарансолонго нарын маань тоглосон кино шүү дээ.

-Өөрөө “Хуримын сюрприз” кинонд дүр бүтээхээс гадна зургийн даргаар ажилласан. Уран бүтээлдээ эргэж ирэхдээ мэргэжлээ солив уу?

-Жил орчим уран бүтээлээсээ хол, эмнэлгээр явахад надад үнэхээр хэцүү байсан. Сэтгэлээр ч их унасан. Ийм үед “Хуримын сюрприз” киноны хамт олон туслах дүр санал болгосон. Үүнийхээ хажуугаар зургийн даргаар ажиллах санал тавьсан. Уран бүтээлээсээ удаан хугацаанд хөндийрчихсөн, ажилгүй байгаа хүн өөртөө итгэлгүй болчихдог юм билээ. “Зургийн дарга хийж чадахгүй байх. Та нарынхаа ажлыг алчихна” гэж зөвшөөрөөгүй. Долоо хоносны дараа “Оюунлаг“ продакшны залуус маань “Та өөрийгөө сэргээх хэрэгтэй. Ингээд байгаад байж болохгүй” гэсэн. Миний хувьд уран бүтээлдээ ормоор хиймээр байсан ч айдас байсан. Гэхдээ надад заагаад өг, би хийгээд үзье гэсэн. Ингээд л найруулагчаараа заалгаад шинийн 5-нд ажилдаа орсон. Үнэхээр сайхан байсан. Үгээр хэлэхийн аргагүй шүү. Ядарч явахад минь хүлээж авсан, тусалсан киноныхоо бүх залууст маш их баярлаж байгаа.

-Урт хугацааны эмчилгээ, багагүй хэл амны дараа уран бүтээлдээ эргэж ороход сэтгэлийн хөөрлөөс гадна айдас түгшүүр байсан нь мэдээж?

-Маш их айдас, эргэлзээ байсан. Одоо ч бий. Тайзан дээр гарахад хүмүүс намайг яаж хүлээж авах бол. Би 13 жил тайзан дээр ажилласан. Тодорхой хэмжээнд хүмүүст танигдаж байсан. Гэтэл жилийн өмнөх явдлаас хойш хүн бүр намайг таньдаг, ярьдаг болсон. Муу нэрээр хүмүүст танигдах гэдэг маш хэцүү. Уран бүтээлээрээ биш муу юмаараа алдаршина гэдэг хэцүү шүү дээ. Тэр утгаараа сэтгэл санаа хүнд байсан. Уран бүтээлдээ ороод маш сайхан байна.

Хүн гэдэг сэтгэлийн амьтан. Энэ уран бүтээл дээр ажиллаад хүмүүс ч болж байна гээд, өөрийгөө ч би болж байна шүү гэж үнэлэхээр үнэхээр л болоод явчихаж байна.

-Ц.Алдармаа та хоёр нэгэн үе эгч дүүс байсан. Та хоёрын дундах асуудал дууссан гэж ойлгож байгаа. Та уран бүтээлдээ орлоо. Алдармаа ч суллагдсан. Одоо холбоотой байдаг уу?

-Миний хийж байгаа ажлыг дэмжиж ярилцлага авсанд баярлалаа. Энэ талаар яримааргүй байна. Эмэгтэй хүний хувьд намайг ойлгож байгаа гэж итгэж байна.

-Хамтлагийнхантайгаа холбоотой байгаа юу. Эргээд хамтлагтаа орох бодол байгаа болов уу?

-Энэ удаа ингээд өндөрлөе.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

-ТУХАЙН ҮЕД ХЭРГИЙГ ШАЛГАЖ БАЙХАД ЭНЭ ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ ШИНЖЭЭЧДЭД ИРСЭН ГЭВ ҮҮ-

Үндэсний түүхийн музей (одоогийн Мон­голын үндэсний музей)-н сан хөмрөгийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан Б.Энхбат 410 дэсийн 1004 ширхэг үзмэр хул­гайл­сан хэргээр ял сонссон. Гэтэл түү­ний хулгайлсан гэх үзмэрүүдийн 77 нь музейдээ байсан талаар өмнөх дугаарууддаа мэдээлсэн билээ. Хэрэг илэрснээс хойш найман жил өнгөрч байгаа. Найман жилийн дараа 77 нь музейдээ байсан нь ил болсон. Түүнээс өмнө хэд нь байсан, тэр нь хаачсаныг мэдэх аргагүй гэлцэж буй.

Д.Сүхбаатар: БАЙГАА МӨРТЛӨӨ ИНТЕРПОЛООР ХАЙЖ БУЙ ҮЗМЭРҮҮДЭЭ АЛДАГДСАН ҮЗМЭРИЙН ЖАГСААЛТААСАА ХАСУУЛЖ МУЗЕЙДЭЭ БҮРТГЭЖ АВМААР БАЙНА

Монголын үндэсний музейн захирал Д.Сүхбаа­тартай ярилцлаа.

-2008 оны тооллогоор дутсан үзмэрүүд 2012-2014 оны тооллогоор гараад ирсэн гэх юм. Гэтэл дутсан үзмэрүүдийг хулгайлсан хэргээр нэг иргэн ял сонссон. Ямар учиртай юм бэ?

-2008 оны тооллогоор 15119 дэсийн 46500 ширхэг үзмэр байгаа гэсэн дүн гарсан. 2012-2014 оны улсын тооллогоор Монголын үндэсний музейд 18897 дэсийн 55572 үзмэр тоологдсон. Шүүхийн шийдвэрээр Б.Энхбатаас 9 тэрбум 128 сая төгрөгийг авах ёстой. Санхүүгийн баланс дээр авлагатай учраас аудитаар байнга авлагаа барагдуул гэж шаарддаг. Ингээд авлагаа барагдуулах гэхээр тэр хүнээс 13 сая төгрөг л улсад орсон. Тэгтэл алга болгосон 1004 ширхэг үзмэрийн 69 нь саяын тооллогоор гараад ирсэн. Үүнээс гадна 2008 оны тооллогоор огт бүртгэгдээгүй 5 дэсийн 8 үзмэр байсан. Тэр бүгд Б.Энхбатын хулгайлсан гэх үзмэрийн жагсаалтад байсан. Хулгайлагдсан гэх үзмэр олдсон учраас шинээр илэрсэн нөхцөл байдал үүслээ гэж Б.Энхбатын өмгөөлөгчид нь бид мэдэгдэл хүргүүлсэн. Дахин шүүх хурал хийж байж дээр дурдсан 9 тэрбум 128 сая төгрөгийн авлагаасаа хасуулах эрх үүснэ шүү дээ. Тэгэхгүй бол одоо байгаа үзмэрүүдийг алдагдсан гээд Интерполоор зарлачихсан, хайж байгаа. Тиймээс 2014 оны арваннэгдүгээр сарын 25-наас эхлээд хуулийн байгууллагуудад хандлаа. Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх газар, Эрүүгийн хэргийн төв архивт хүртэл хандсан. Он дамначихаад байхад хариу байдаггүй. Өргөн утгаараа мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгчид холбогдох том асуудал үүсч мэдэх нөхцөл үүснэ. Бас шүүхэд худлаа мэдээлэл гаргаж өгсөн хүмүүсийнасуудал ч гарч магадгүй.

–Тийм замбараагүй тоолдог байсан юм уу?

-Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамнаас тоол­логын дүнг компьютерийн программд оруулъя, тоологдоогүй үзмэрүүдийг тоолъё гээд багагүй ажил хийсэн. Тэгтэл манай музейд дан ганц хулгайд алдагдсан гэх үзмэрүүд биш өөр тоологдоогүй үзмэрүүд хүртэл гарч ирсэн. Ерөнхий бүртгэлийн дэвтэрт бүртгэгдээгүй, нэг дугаар нь давхацсан 544 дэсийн үзмэр, огт хувийн дугааргүй 85 дэсийн үзмэр гээд нийтдээ 6000 шахам үзмэр гарч ирсэн. Тэгэхээр өмнөх тооллогууд нарийн хийгддэггүй байсан нь харагдаж байна.

-2008 оны тооллогод огт бүртгэгдээгүй найман үзмэр саяын тооллогын дүнд илэрсэн үү?

-Тийм ээ илэрсэн. Үүнээс гадна 2007 онд хулгай гарсан байхад 2008 оны тооллогоор яагаад дүнд ороогүй, 2010 онд дахин тооллого хийж, нарийн нягтлаагүй юм бэ гээд асуудал их бий.

–Тэгээд байгаа үзмэрийг байхгүй гээд тоолчихдог нь ямар учиртай юм бол. Шүүх хүний хувь заяаг шийдэх гэж байхад…

-Баланс дээр байгаа үнээр, албан бусаар харьцуулахад одоо байгаа үзмэрүүд тоо нь цөөн боловч 77 үзмэр өнөөх есөн тэрбум төгрөгийн гуравны нэг хавьцаа гарч байгаа юм. Үнэлгээ хийсэн компанийн дүнг бид харах боломжгүй шүү дээ. Ер нь нэг төгрөгийн зөрүү гарсан ч шүүх хурал болох ёстой.

–Ер нь хулгайлаагүй үзмэрийг хулгайлсан гэдэг дүн гаргасан хүмүүс нь танай музейн ажилтнууд биз дээ.

-Тийм ээ. “Тухайн үед голлож ажилласан нэг хүн нь энд байхгүй. Бид тэр хүнийг дагаад гарын үсэг зурчихсан. Тэгээд ч бид дөнгөж томилогдсон байсан. Нарийн ширийнийг мэдэхгүй” гэж хариулдаг. Сан хөмрөгч хулгай хийсэн шуугиан дэгдэхтэй зэрэг захирлыг нь сольсон. Шинэ захирал дахиад баахан хүн ажилд авчихсан. Тэд нь тооллого хийсэн нэр зүүгээд гарын үсэг зурчихсан шиг байгаа юм. “Ядаж 1004 ширхэг үзмэрийнхээ жагсаалтыг бариад сан хөмрөг рүүгээ орж тулгаж болдоггүй юм уу. Хүний хувь заяа шийдэх дээр хариуцлагатай байж болдоггүй юм уу” гэхээр “Бид дөнгөж ажил аваад байсан” гэдэг хариу л хэлдэг. Хуулийн байгууллага тэр хэргийг дахин задлаад шалгахаар 1004 ширхэг үзмэр гэсэн тоог гаргаж өгсөн хүмүүс хууль сахиулагчийн өмнө хариултаа хэлэх биз ээ. Энэ хэрэг дээр ажилласан хүмүүсээс буруу хайвал олон хүн буруутай. Шүүх шинээр илэрсэн нөхцөл байдлыг хэлэлцээд манай музейгээс хулгайлагдчихсан гээд байгаа үзмэрүүдийг музейд шүүхийн шийдвэрээр буцааж өгөх асуудал яригдана.

–Сан хөмрөгт байгаа үзмэрүүдийн хэд нь хосгүй үнэт, үнэт, ердийн гэдгийг ч ангилаагүй гэдэг байх аа. Ер нь 55 мянган үзмэрийг хэдийг нь иргэдэд үзүүлдэг юм бэ?

-Үзмэрүүд сан хөмрөгөөс зааланд гарч, солигддоггүй дутагдал бий. Сан хөмрөгт байгаа нийт үзмэрийн 2000 ширхэг нь үзэсгэлэнгийнхээ зааланд байгаа. Үзмэр зааланд солигдохгүй байгаа нь байр савтай холбоотой нь үнэн. Гэхдээ тодорхой хугацаанд сольж байх шаардлагатай. Өвөөгийнхөө тавьсан үзмэрийг хайгаад ирдэг хүн ч бий. Сан хөмрөгт бий гэхээр итгэхгүй байх нь их. Тиймээс тодорхой хугацаанд үзмэрүүдээ сольж, эргэлтэд тавих асуудлыг ярьж байна. Үнэндээ энэ ажлыг аваад жил гаруй хугацаанд тооллогоо хийж дуусгалаа. Одоо шинэчилсэн үнэлгээ хийгдэж байна. Бид үндсэндээ таван заалаа шинэчлэн дэглэсэн. Үлдсэн заалаа шинэчилж дуусаад үзмэрүүдээ сольж тавих байдлаар шинэчилж цааш ажиллана.

Ц.ӨРНӨХ