Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

“Өдрийн сонин” “Асуух эрхийн
танхим”-даа ТҮЦ ажиллуулдаг ир­гэ­дийн эрх ашгийг хөндөж хувийн өмчид нь төр
хал­даад байгаа тухай хэ­лэлцүүлэг зохион бай­гуулсан билээ. Гэтэл уг
хэлэлцүүлэгт хотын удирд­лагууд энэ чиглэ­лийн ажил хариуц­сан түшмэдийг урьсан
ч ирээ­гүй юм. Үүний дараа нийт­лэлч Д.Мөнгөндалай “ТҮЦ-ийнхэн та нарт жи­жиг­дээд
байгаа бол ард түмэн бас жижигдэх үү, хотын дарга аа” гэсэн нийтлэл бичсэн.

Манай сонин удаа да­раа энэ
асуудлыг хөнд­сөн нь ажил хэрэг болж, өчигдөр Нийслэлийн За­саг дарга бөгөөд
Улаан­баатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл “Хангарьд” орд­ны 14 дүгээр давхарт
ТҮЦ-ийн бизнес эрхэлдэг 50 гаруй иргэнийг хүлээн авч уулзлаа.

Энэ үеэр Э.Бат-Үүл дарга
тэдэнтэй юу ярьс­ныг хүргэе.

Э.Бат-Үүл: Та бүхэнд “Иргэн та дүүргийн нутаг
дэвсгэрт нийтийн эзэмш­лийн зам талбайд хол­бог­дох заалтуудыг зөр­чин,
зөвшөөрөлгүй, ариун цэвэр, стандартын шаард­лага хангахгүй, авто замын
хөдөлгөөнд саад учруулсан ТҮЦ, павильон, ил задгай гар дээрээс худалдаа эрхэлж
байна. Иймд уг ажилла­гааг зогсоож аравдугаар сарын 25-ны дотор өөрийн ТҮЦ,
павильо­нуудыг нүүлгэн авч ний­тийн эзэмшлийн зам тал­байг чөлөөлж өгнө үү”
гэсэн бичиг очсон байна. Миний гаргасан захирам­жаас өөр бичиг та нарт хүрсэн
байгаа биз. Ойл­гож байна уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тийм байна. Өөр
байна. Ялгаатай юм байна.

Э.Бат-Үүл: Хураамжаа төлөө­гүй шалтгаанаар
буулгуулсан ТҮЦ байна уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Байх­гүй.

Э.Бат-Үүл: Байхгүй биз.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Байх­гүй. Хураамж,
татвараа тө­лөөд явцгаадаг.

Э.Бат-Үүл: Мэдээж бид хотын­хоо зүгээс шаардах ёстой арга
хэмжээгээ авна. Гэхдээ сая үнэхээр харамсмаар юм болжээ. ТҮЦ-ийг нь буулгаад,
эвдээд хаячихсан байх юм.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Бид­ний заримыг
уйлуулж, орилуулаад л буулгачихсан ш дээ, цагдаа нар.

Э.Бат-Үүл: Иргэдтэйгээ ярил­цаж, иргэдтэй хамтарч энэ ажлыг хий
гэж миний гаргасан захирам­жид орчихсон байгаа биз дээ. Гэтэл энэ ажлыг
нугалаад хаячих­сан, ийм л байдалтай байна.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Ажил­гүй болгоод
амьдралыг минь зогсоочихлоо. Одоо бид яах юм бэ.

Э.Бат-Үүл: Өнөөдөр би та нартай нэг бүрчлэн
уулзаж гомдлыг тань сонсъё гэхээр их түвэгтэй байна. Тэгэхээр одоо хэдүүлээ
хуулийнхаа дагуу л явахгүй бол дахиад л асуудал үүснэ. Дүүр­гийн­хээ Засаг
даргыг давж Нийслэлийн Засаг даргад гомдол гаргаж бол­дог­гүй юм. Тийм учраас
та бүхэнд эхлээд дүүргийнхээ Засаг даргад өргөдөл гаргаж өг. Ойлгосон уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Ойлго­сон.

Э.Бат-Үүл: Тэгээд бид хэлэл­цээд тэр өргөдлийн
дагуу шийд­вэрээ гаргана. Та нар нэг юманд итгэлтэй байж болно. Ерөөсөө төрийн
захиргааны байгууллага, Засаг дарга бол та бүхнийхээ хууль ёсны ашиг сонирхол,
эрхийг хэрэг­жүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх үүрэг хүлээдэг. Энэ үүргийг хүлээхдээ бид
ямар шаардлага тавих вэ гэхээр бусдын эрүүл аюулгүй бай­далд амьдрах эрхийг нь
битгий зөрчөөрэй. Зөрчвөл бид буулгаж л орхино. Асуудал байхгүй. Мэдэгдэх
хуудас өгөөд шууд буулгана. Ямар нэгэн өршөөл байхгүй. Яагаад гэвэл дарга
дургүй болохоор буул­гаад байгаа юм биш. Иргэдийнхээ эрүүл аюулгүй, тав тухтай
орчинд амьдрах эрхийг нь би хангах үүрэг­тэй байхгүй юу. Тэр үүргээ хэрэг­жүүлж
байгаа юм. Тийм учраас тэр эрх рүү нь халдсан хэнбугайд ч за­хиргааны зохих
арга хэмжээ авна.

ТҮЦ
гэдэг ийм нэр төрлийн үйл ажиллагаан дотор газрын харил­цааг хэрхэн зохицуулах
талаар зохицуулалт байхгүй байна. Үүнийг бид ИТХ-аар оруулж дүрэм журам
гаргахаас өөр аргагүй бай­на. Хэдүүлээ хоёр юм тохиръё. Тэгэх үү.

Нэгдүгээрт
та нар Засаг дарга­даа өргөдөл гомдол гаргах эрхтэй. Энэ өргөдөл гомдлоо гарга.
Болж байна уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Болж байна. Гэхдээ
өргөдөл гарга­хаар “Та нарт ямар ч газрын зөв­шөөрөл байхгүй гээд…”

Э.Бат-Үүл: Байж бай, би ярья. Та нарт газрын зөвшөөрөл байхгүй
байсан бол Нийслэлийн Засаг дарга яах гэж захирамж гаргасан юм бэ. Яагаад тэр
үед засаг захир­гаа захирамж гаргаад ТҮЦ эрхлэх зөвшөөрөл өгсөн юм. Хэрвээ ийм
үйлчилгээ эрхлэхийг хоригло­чих­сон байхад та нар очоод буучихсан бол буулгах
нь зүйн хэрэг болох байсан. Гэтэл Засаг дарга 2007 онд ТҮЦ эрхэлж болно гээд
захирамж гаргачихсан байна ш дээ. Энэ захирамж одоо хүчин төгөлдөр. Тийм үү,
үгүй юу. Ойлгосон уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тийм, ойлгосон
(Нэгэн дуугаар ингэж хариулцгаав).

Э.Бат-Үүл: Тэр үед засаг захир­гаа нь харин газрын харилцааны
асуудлаа яах вэ гэдэг зохицуу­лалтаа хийж өгөх ёстой байсан.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Анх­наасаа төр
тавьж өгсөн ТҮЦ-ийг бид нар орон байраа зарж л худалдаж авсан шүү дээ.

Э.Бат-Үүл: Бүгд орон байраа зарсан юм уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Бүгд зарсан (Яаж
ТҮЦ-тэй болсноо тус бүртээ тайлбарлаж шуугилдац­гаав).

Э.Бат-Үүл: Хэдүүлээ зарчмаа тохиролцож авъя. Та нар өргөдөл
гаргаж өгөөгүй тохиолдолд би дүүргийн Засаг даргын захирам­жийг хүчингүй болгох
эрхгүй хүн шүү. Ойлгосон уу. Үүн дээр тохир­сон уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тохирсон.

Э.Бат-Үүл: Одоо ингэж хуу­лийн­хаа дагуу л явъя.
Тэгэхгүй бол хаана хаанаа буруу ойлгодог явдлаа зогсооё. Харин хууль зөрч­вөл
өршөөлгүй гэдгийг л би хэлнэ.

Хоёрдугаарт,
энэ асуудлыг шийдэхийн тулд хэдүүлээ хамтарч ажиллая. ИТХ-аар ТҮЦ эрхлэх тухай
журам гаргая. Бүх дүрэм журмыг нь гаргана. Тэгэх юм бол энэ дүрэм журмууд нь
ТҮЦ эрхлэх үйл ажиллагааны хуульзүйн үндэслэл нь болно.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тэр дүрэм журмаа
гаргахдаа иргэдийн оролцоотой…

Э.Бат-Үүл: Харин тэгэх гээд байна ш дээ. Одоо хэдүүлээ хам­тарч
Ажлын хэсэг байгуулаад та нарын саналыг авна. За юу.

Энүүхэндээ
гэж хэлэхэд ний­тийн эзэмшлийн зам талбайг чө­лөөлж, автобусны орчны тохижил­тод
уялдуулах шаардлага байна. Мөн ТҮЦ ажиллуулж байгаа орчныг сайжруулах шаардлага
бидэнд байгаа. Жишээ нь, наад зах нь бие засах газар байгуулах шаардла­гатай.
Тийм биз дээ. Энэ бүхнийг зөвхөн дарга нар шийдээд байхгүй. Та нартай ярилцаж
байгаад шийд­нэ. Хамтарч Ажлын хэсэг байгуул­на. Та нар энэ Ажлын хэсэгт орох
төлөөлөгчөө сонго. Ингээд тохир­лоо шүү.

Нэг юм
нэмээд хэлэхэд ТҮЦ-ийг та бүхэнд ашигтай, хотынхоо өнгө үзэмжид тохирсон
байдлаар бид шийдвэрээ гаргана. Навсайсан ТҮЦ байлгахгүй шүү.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Стандартыг нь
гаргаад өгчихвөл бид тэрийг мөрдөнө.

Э.Бат-Үүл: Бид нар навсайсан ТҮЦ байлгахгүйн
тулд стандартыг нь гаргана. Жишээ нь бусад хотуу­дад ТҮЦ байдаг. Хот дог зардаг
гээд л янз бүрийн үйлчилгээ байдаг. Манайд ТҮЦ ихэвчлэн битүү бай­даг. Энэ нь
хотын өнгө үзэмжид муу нөлөө үзүүлээд байна. Эрс тэс уур амьсгалтай учир задгай
байх бо­ломжгүй. Ийм зүйлүүдийг хангасан дизайн, зургийг гаргана. Тэгээд
ТҮЦ-ийн доторх үйлчилгээний стандартыг гаргана. Нэг ТҮЦ-т хүн нас барсан явдал
бий. Тийм ээ. Хаана билээ.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тийм ээ. Талбайн
урд талд.

Э.Бат-Үүл: ТҮЦ-тээ хоногло­дог, өнждөг явдал байх ёсгүй. ТҮЦ-ээр
шагийн архи зардаг байж болохгүй.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Ёстой тийм юм
байхгүй. Байдаггүй ш дээ. Тэрийг ёстой зуун хувь хэлж чадна. Үнэхээр тийм юм
байхгүй. Хэвлэл мэдээллээр тийм худлаа юм цацаад байгаа байхгүй юу
(шуугилдацгаалаа).

Э.Бат-Үүл: ТҮЦ-ийн орчинд аюулгүй байдлыг хангасан,
эд хөрөнгийг хамгаалсан камер суулгана.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Стан­дартыг нь л
гаргаад өгчих. Түүний дагуу бид ажиллая.

Э.Бат-Үүл: Мөн нийтийн бие засах газар хэрэгтэй.
ТҮЦ-ийн хавь орчимд ийм газар байгуулна. Энэ бүгдийг щ уялдуулна.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тийм ээ. Тэгэлгүй
яахав.

Э.Бат-Үүл: Тэгээд ийм дүрэм журамтай болохгүй бол та нар чинь
“Нэг дарга шийдвэр гаргалаа. Одоо яадаг бол” гээд л хүлээдэг. Намайг Засаг
дарга болсноос хойш энэ асуудал хоёр дахь удаагаа яригдаж байна. Та нар маань
өөртөө ажлын байр бий болгоод төрийн үүрэх ачаанаас үүрэлцээд амьдралаа авч
яваа нь үнэн. Та нарын бий болгосон ажлын байрыг ингээд дураараа нураагаад байж
болох­гүй ээ. Стандарт шаардлага ханга­сан ТҮЦ рүү хэн ч халдахгүй.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Яг тийм. Тийм
болгомоор байгаа юм.

Э.Бат-Үүл: Хэдүүлээ ийм иргэншсэн харилцаа руу оръё. Зөв
харилцаанд оръё.

Үүнийг
яаравчлуулъя. Та нар мэдээж хамгийн их яарч байгаа хүмүүс.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Яарч байна. Бид
амьдралаа алдах нь. “Киг” гэдэг хувийн компани 25 сая төгрөгөөр стандарт
хангасан гэх ТҮЦ шахаад байна. Зарим газар энэ ТҮЦ-ийг байрлуулчихсан байгаа.
ТҮЦ эрхлэгчдээс урьдчил­гаа мөнгө аваад захиалга аваад эхэлчихсэн. Худалдаж
авахгүй бол худалдаа эрхлүүлэхгүй гээд байгаа (ТҮЦ эрхлэгчид “Киг” гэх
компанийн талаар өөр өөрсдийн бодлоо ярьж, хэтэрхий үнэтэй ТҮЦ оруулж ирж
байгааг ам уралдан ярьцгаав)

Э.Бат-Үүл: Нэг тийм яриа гараад байгаа. Одоо
тэгэхээр бүгдээрээ дундуураа хүн оруулал­гүй. Шууд харьцъя.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд:Орох гээд байна ш
дээ.

Э.Бат-Үүл: Мэдээж та нар бололцоо байвал аль
болох ТҮЦ-ээ сайхан байлгахыг л бодно шүү дээ. Яагаад гэвэл тийм болговол
борлуулалт сайжирна.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Мэдээж шүү дээ.
“Киг” компани дээр очиж тэр зарж байгаа ТҮЦ-үүдийг нь харсан. Таны
захирамжтайгаар ийм ТҮЦ оруулж ирж байгаа гэсэн ш дээ. Бадрал даргын гарын
үсэгтэй цаас ха­руул­сан. Зарим ТҮЦ эзэмшигчдээс тав, зургаан сая төгрөг хурааж
авсан. (Шуугилдац­гааж, хэн нь юу яриад байгаа нь мэдэгдсэнгүй. Ганц нэг хүн
“Манайхаан нэг нь ярья. Зэрэг зэрэг битгий шуугилд. Арай гэж нэг уулзаж байж.
Үр дүнгүй болчихвол яах юм” гэж байлаа).

Э.Бат-Үүл: Энэ чинь залилан­гийн хэрэг байна.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Гурав­дугаар
эмнэлгийн урд, “Ард” кино театрын буудал дээр “Киг” компанийнхан тэр ТҮЦ-ээ
байр­луул­чихсан байна лээ (“Киг” компа­нийн Хятадаас оруулж ирж байгаа 25 сая
төгрөгийн үнэтэй ТҮЦ-үүдийг хаана хаана байрлуулсныг хэлцгээв)

Э.Бат-Үүл: Энэ бүх асуудлуу­дыг хэлэлцэх төлөөлөгчдөө дундаа­саа
гаргаж өгөөрэй.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Бид Нийтийн
тээврийн зогсоолын үйлчилгээний цэгт ажиллагчдын Үйлдвэрчний эвлэлийн хороог
байгуулсан.

Э.Бат-Үүл: Энэ асуудлыг маш хурдан шийдье. Дүрэм
журамтай болоод авъя. Дүрэм журмынхаа хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулъя.

Гэхдээ
би шаардлага дээрээ хатуу шүү.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тэр тусмаа сайн.

Э.Бат-Үүл: Нэг юманд битгий эргэлзээрэй. Бидний ажиллаж байгаа
зарчим бол иргэддээ үйлч­лэх үүрэгтэй. Бид захирч, дарамт­лах ёстой юм биш. За
юу. Та нарыг хөдөлмөрлөх эрхээ хэрэгжүүлээд явж байхад бид нөхцөлийг нь хангах
ёстой. Үндсэн хуулинд ингээд заачихсан байгаа. Тийм учраас манай захиргаа
иргэддээ үйлчилдэг үйлчилгээний байгуул­лага болж байгаа юм.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Таны ингэж ярьж
байгаагаасаа ажил тэс өөрөөр явагдаад байна. ТҮЦ-ээ нураалгачихсан хүмүүс одоо
яах вэ. Бид стандарт батлаг­дана гээд л хүлээгээд байх уу.

Э.Бат-Үүл: Бид та нарт зөвлөж байна ш дээ. Уг нь нийслэлийн
Засаг дарга ингээд зөвлөөд бай­даг­гүй юм. Та нарын хуулийн мэдлэг үнэхээр
тааруу байна аа. Эвдэлж нураалгасан ТҮЦ-ийнхээ хохирлыг барагдуулахаар шүүхэд
нэхэмжлэл гаргасан уу.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: “Өд­рийн сонин”-д
болсон хэлэл­цүүл­гийн үеэр ирсэн албаны хүмүүс манайх ч мэдэхгүй, бид мэдэхгүй
гээд байсан.

Э.Бат-Үүл: Би та нарт ийм арга замаар явбал зүгээр юм гэж зөвлөж
байна. Дүрэм журам гар­чих­вал түүгээр л бүх юм явна. ТҮЦ-ийг буулгахаар болвол
шат дараал­сан арга хэмжээ авдаг байхгүй юу, уг нь. Түүнээс биш шууд очоод буль­дозердчихно
гэж юу байдаг юм.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Гурав­хан хоногийн
дотор л юутай, ийтэй нь бүгдийг нь хамаад хаячих­сан ш дээ. Анх Ардчилал ялаад
гарч байхад зурагтаар та ингэж ярьж байсан шүү дээ. Бүх дэлгүү­рүүд орой ес,
арван цаг гээд хаа­чих­даг байсан бол манай ардчил­лын буянаар ТҮЦ-тэй боллоо.
Одоо та гараад шөнө ч хамаагүй дуртай юмаа авдаг боллоо гэж ярьж байсан.

Э.Бат-Үүл: Миний ярьж байсан юмыг яасан сайн
санаж байна аа (инээлдэцгээв)

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Тоглоом биш шүү.

Э.Бат-Үүл: Тийм ээ. Тоглоом биш. Би тоглоогүй байна. Та нар
надтай хувийн гомдол, хувийн бодлоо яриад байх юм бол өнөө­дөржингөө л ярина.
Өмнө нь бид ингэж яриад тэр яриа хэрэгжээгүй, өнгөрчихсөн. Хоёр тийшээ салаад
явсан. Та нар ТҮЦ-ээ аваад үлдсэн. Та нар өөрсдөө мартсан шүү дээ.

ТҮЦ
ажиллуулдаг иргэд: Мар­таагүй ээ. Бид
бүтэн жилийн турш явсан. Таны ажлыг доод албан тушаалтнууд тань цалгардуулаад
байна.

Э.Бат-Үүл: Би захиргааны нөхөдтэйгээ хариуцлагаа тооцно. Та нар
Үйлдвэрчний эвлэлтэй юм байна. Өргөдлөө хурдан гаргаа­рай. Ажлын хэсгээ
байгуулъя. Ингээд яриад суугаад байвал яриад л байна. Би одоо энэ асууд­лаар
Ажлын хэсгийн гишүүдтэйгээ ярих гээд байна. Тэдэнд ч алдаа оноо байна гэлээ.

Иргэд
өөрсдийнх нь асуудлыг шийдэхээр хүлээн авч нааштай хариу өгсөн Э.Бат-Үүл даргад
талархаж байгаагаа илэрхийлж алга ташсанаар уулзалт өндөрлө­сөн юм.

“Киг”
компанийн захирал Д.Мөнх­­­баттай холбогдож 25 сая төгрөгөөр зарж байгаа ТҮЦ-үү­дийнх
нь талаар тодрууллаа. Тэ­рээр “Э.Бат-Үүл даргын гарын үсэгтэй захирамжаар 24
цэгт ТҮЦ-үүдээ байрлуулаад байгаа. Тур­шил­тын журмаар байрлуулсан. Бид дөч
гаруй хүнээс ТҮЦ-ийн захиалга аваад үйлдвэрт хийлгэж байгаа. Захиалгаар үйлдвэрлүүлж
байгаа тэр ТҮЦ-үүдийг зөвшөөрөх­гүй гэвэл бид нар яах юм бэ. Би бор зүрхээрээ
яваа хүн. Хотоос ганц ч төгрөг аваагүй. Нийслэл хотынхоо хөгжилд зохих хувь
нэмрээ оруулах зорилт тавиад явж байгаа шударга зах зээлийн зарчмаар ажиллаж
бизнесмэн шүү. Хадгаламж зээ­лийн хоршоодыг хэсэг бүлэг хүмүүс дампууруулж
өөрсдөдөө ашигтай нөхцөл байдал үүсгэсэн шиг үйл­дэл манайх дээр давтагдах нь
уу гэж бодогдож байна” гэсэн юм.

Д.САРУУЛ

Гадаад хэргийн яаманд болсон үзэсгэлэнгийн үеэр.
Г.Батсүх цэцэг сонирхогчдын хамт

Мянга орчим гишүүнтэй болоод байгаа
“Хайтан” цэцгийн клубийн тэргүүн Г.Батсүх цэцэг сонир­хогч­дод төдийгүй бусад хүмүүст
“эрэлт­тэй” нэгэн. Түүнтэй уулзсан хэн боловч тийм, ийм цэцгийг яаж тарих вэ. Миний
тарьсан цэцэг үхэх гээд байна. Танай клубт яаж элсэх үү гээд л цэцэгтэй холбоотой
асуул­таар булж байгаа нь харагддаг юм. Түүнийг “Хайтан”-гийн Батсүх гэвэл андахгүй.

Тэрээр таван хүүхэдтэй айлын отгон
нь. Нэгдүгээр хорооллын 86 дугаар сургуулийг төгссөн хотын унаган хүүхэд юм. Үзэсгэлэн,
ху­далдаа, томоохон арга хэмжээний үеэр Г.Батсүхтэй олонтаа таарал­дахдаа ямар мэргэжилтэйг
нь ганц удаа ч асууж байсангүй. Агро ч юм уу, ургамал, ногооны чиглэлийн л мэргэжилтэй
болов уу хэмээн таа­магладаг байлаа. Гэтэл сэтгэл судлаач мэргэжилтэй байж. Дипло­моо
стрессээс гарах арга зам сэдвээр хамгаалж байсан Г.Батсүх хэдий хүний сэтгэл судлаач
ч одоо цэцгийн сэтгэл судлаач болчихоод байгаа нь энэ л дээ.

“Цэцэг хүнийг стрессээс гара­хад хамгийн
сайн нөлөө үзүүлдэг. Цэцэг тарихаар урам зоригтой болж, аливааг харах өнцөг гэгээлэг
болж эхэлдэг. Хүн, цэцэг хоёр амьд организм учир энергиэ солилцдог. Хайрлаж арчилсан
цэцэг өнгөлөг ургадаг. Цэцэг хүнээс анхаарал их шаарддаг. Яг л хүүхэд шиг. Цэцэгс
ч стресст ордог” хэмээн тэрээр цэцгийн талаар огтхон ч түгдрэхгүй ярина.

Наймдугаар ангид байхдаа өөр нэг ангийн
хаалгыг таттал үгээр хэлэхийн аргагүй өнгө үзэмжтэй, цаанаасаа л гэрэл гэгээ цац­руул­сан
өмнө нь хаана ч харж байгаагүй тийм гоё цэцэг цонхны тавцан дээр байхыг олж үзжээ.
Тэр цэцэг өөрийн эрхгүй сонирхлыг нь төрүүлээд “Хиймэл юм шиг амьд цэцэг бас байдаг
аа” хэмээн гайхаад өнгөрч. Энэ мөчөөс л түүнд цэцэг гоё санагдах болж, тэгээд хаана
л гоё цэцэг байна, түүний араас явдаг болжээ. Ингэж явахдаа цэцэг со­нирхдог олон
хүнтэй танилцаж, хобби нэгтнүүдтэйгээ харилцаа холбоо тогтоосон санж.

Г.Батсүх эхнэр хоёр охины хамт амьдардаг.
Эхнэр И.Пүрэвсүрэн нь түүний ажлыг хамгийн их дэмжиж хажууд нь байдаг туслагч нь.
Мэ­дээж бүхэл бүтэн клубийн тэргүүн учир гэртээ хоббигоороо маш олон цэцэг тарьж,
гэрээ чимжээ.

Сүүлийн үед цэцэг сонир­хогч­дын тоо
нэмэгдэхийн хэрээр гад­наас маш олон сортын цэцэг ав­чирч тарих болсон гэнэ. Гэсэн
ч Г.Батсүх тэр бүх цэцгийг нутаг­шуулах, үржүүлэх ажилд ханцуй шамлан орж алхам
тутамдаа су­ралцаж, энэ бүгдээсээ гишүүддээ хуваалцдаг ийм ажилтай цэцэгчин.

Г.Батсүх хайтан цэцэгт дуртай учир
2010 оны есдүгээр сарын 12-нд клубээ нээхдээ “Хайтан” хэмээн нэрийджээ. Хоббигоо
ажлаа бол­гочихсон учир хаана л гоё цэцэг байна. Тэр бүгдийг хайж олж үзэ­хийн тулд
заримдаа өдөржингөө интернэтээр “хэсэх” үе бий. Га­даадын гоё сортын цэцгүүдийг
Монголдоо авчирч, цэцгийн шинэ сортууд гаргаж, селекц хийж сурах­сан хэмээн мөрөөддөг
Г.Батсүх “Монголын минь тал нутаг тэр чигээр ногоон хоттой болоосой” хэмээн чин
сэтгэлээсээ хүснэ.

Цэцэг сонирхогчдын эгнээнд эрчүүл
хүч түрэн орж ирэх болсон. Эрчүүд “Хайтан” клубт элсч цэцэг тарих сургалтад сууцгааж
хам­тарсан үзэсгэлэнгээ хүртэл гаргаад амжсан. Уг клубийнхэн үүнээс гадна сая цэцгийн
үзэсгэлэн, фес­тиваль зохион байгуулж, Сүхбаа­тарын талбайг цэцгээр дүүргэж байсан
удаатай.

Г.Батсүх байнга л шинийг эрэл­хийлж,
шинэ соргог зүйл сэддэг хөдөлмөр залуу л даа. Уулзах бүрийд дандаа хийж бүтээх хүсэл
тээсэн зүйл ярьж, сайхан мэдээ дуулгадаг юм.

Цэцэгчин залуу маань ирэх жил бие
даасан үзэсгэлэнгээ гарах төлөвлөгөөтэй яваа юм байна. Бас “Цэцэг ба уран зураг”,
“Цэцэг ба бялуу” гэх мэт хосолсон үзэсгэлэн гаргах бодолтой гэнэ. Мөн арван жилийн
сурагчдын дунд “Цэцэгс уран зурагт” гар зургийн уралдаан ч зарлана хэмээн ярьсан
юм.

“Хосууд жилийн дөрвөн улир­лын турш
цэцэглэдэг нил цэцгийг унтлагын өрөөндөө байрлуулбал илүү таатай. Яагаад гэвэл хайр
нь энэ цэцэг шиг үргэлж цэцэглэж байхыг бэлгэддэг” хэмээн зөвлөсөн зочныхоо зөвлөгөөгөөр
энэ удаа­гийн булангаа өндөрлөе.

Д.ГАНСАРУУЛ

Цэцэрлэгийн эрх­лэгч нь багшаа
зодож хүнд гэмтээсэн хэрэг Говь-Алтай аймгийн Тонхил суманд гарчээ. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр
сард болсон уг хэргийн хохирогч Р.Таня Улаан­баатар хотод олон сар эмнэлэг, сувиллаар
явж биеэ тэнхрүүлээд сая­хан нутаг буцжээ. Үр хүүхдүүд нь энэ хэр­гийг шийдүүлж,
буруу­тай этгээдүүдэд ха­риуц­лага тооцуулахын тулд сумын Засаг дар­га, аймгийн
Засаг дарга, шүүх, цагдаа гээд хө­лөө хүрэх бүх газраар явж байгаа аж. Түүний охин
Т.Шинэбаяртай уулзаж энэ талаар ярилцсан юм.

-Болсон явдлын та­лаар тодорхой
ярихгүй юу?

-Энэ хэрэг өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын
1-нд Говь-Алтай аймгийн Тон­хил суманд болсон. Ма­най ээж Тонхилын цэцэр­лэгт багш
ажилтай. Цэ­цэр­лэгийн эрхлэгч Р.Эр­дэнэ нь ээжтэй минь адил­хан тавь гаруй насны
эмэгтэй хүн.

Ээж минь тэр өдөр 32 хүүхэдтэй ангидаа ажил­лаж байсан гэсэн.
Тэгтэл эрхлэгч нь өрөөндөө дуу­даж оруулаад мөнгөн аяганд цэлэлзтэл архи дүүргээд
“Уугаадах” гээд өгсөн байгаа юм.

-Тэр өдөр ямар нэг тэм­дэглэлт
баяр болж байсан юм болов уу?

-Баяр тэмдэглээгүй. Өрөөн­­дөө согтуу
байсан гэсэн. Өгсөн архийг нь уулгүй “Би өнөөдөр 32 хүүхэдтэй ажиллаж байна. Чи
ажил ямаршуухан байна гэж асуу­даг­гүй мөртлөө яагаад архи уу гээд байгаа юм бэ”
гэж хэлсэн гэсэн.

Ээжийг минь “Ажлын байр тавьж өгдөг”
гэж зоддог гэсэн. Хоёр дахь удаагаа зодсон нь тэр.

Өнгөрсөн жилийн есдү­гээр сард “Ажлын
байр тавьж өг” гэж зодсон гэсэн. Миний ээж яагаад ч ажлын байраа өгөх шаардлага
байхгүй. Тэт­гэ­вэрт гарах нас нь болоогүй, өөрөө жар хүртлээ ажиллана гэсэн хүсэлтэй
байгаа. Ээжийг минь барьж аваад “Ажлын байр тавьж өг. Зайл п… минь” гээд хөөдөг
гэж байгаа байхгүй юу.

-Хэзээнээс ингэж да­рам­талж эхэлсэн
юм бол?

-2011 оноос эхэлсэн бай­гаа юм.
2011 онд Р.Эрдэнэ эрхлэгч өрөөндөө дуудаад өргөдөл бичүүлсэн гэсэн. “Чиний нэр дээр
5.8 сая төгрөг ирсэн байна. Энэ мөнгийг ав. Одоо авахгүй бол эргээд ол­дох­­гүй
шүү” гээд байхаар ямар ч багш хүн эрхлэгчийн­хээ үгэнд итгэнэ биз дээ. Энэ жил бас
таван сая төгрөг өгөх гэсэн байгаа юм. Ээж тэр үед надтай утсаар ярьж “Надад эрхлэгч
маань цувуулаад мөн­­гө өгөөд байх юм. Ямар учиртай мөнгө юм бол. Миний охин яваад
асууж мэдээч” гэлээ. Би Боловсрол шинж­лэх ухааны яаманд очоод холбогдох хүмүүстэй
нь уулз­сан чинь “Танай ээжид 2011 онд ямар ч мөнгө өгөх ёсгүй байсан. Тэр ямар
учиртай мөнгө вэ. Харин энэ жил буюу 2013 онд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн нэрсийн
жагсаал­тад ээжийн чинь нэр Говь-Алтайгаас иржээ. Тэтгэвэрт гарахад нь өгөх тэтгэмжийн
19 сая төгрөг батлагдчихсан байна. Ийм л мөнгө энэ жил батлагдсан. Түүнээс өмнө
ямар ч мөнгө улсаас төсөв­лөөгүй” гэсэн хариу өгсөн. Тэгэхээр нь болсон бүх үйл
явдлыг АТГ-т бичээд өгсөн.

-Тонхилын цэцэрлэг улсынх биз дээ.
Гэтэл хувийнх мэт л байдаг бай­сан гэж нутгийнхан ярилц­даг юм билээ?

-Тонхилд ганцхан л цэцэр­лэг байдаг.
11 ажилтных нь дөрөв нь Р.Эрдэнийнхэн. Р.Эрдэнэ өөрөө эрхлэгчээр нь ажиллаад хоёр
бэр, төр­сөн дүүгээ ажиллуулдаг. Ийм хууль бус юм байна аа. Үүнийг шалгаад өгөөч
гэж АТГ-т шалгууллаа. Тэгтэл өнөө мөнгийг нь тогтоогоод гаргаад ирсэн.

Р.Эрдэнийн тэтгэвэрт гарах эрх нь
2011 онд үүссэн юм билээ. Тэр үед тэтгэмжийн мөнгө 18 сараар бодогддог байж. Дараа
оных нь тавду­гаар сард хууль өөрчлөг­дө­хөөр болоод 36 сар болсон. Сарынх нь хэмжээ
нэмэгдэ­хээр авах мөнгөн дүн нь нэмэг­­дэнэ дээ. Тэр бүхэн л Р.Эрдэнэд ашигтай санаг­даад
ээжээр минь хүчээр өргөдөл бичүүлээд өөртөө ирсэн мөнгийг шилжүүлсэн байгаа юм.
Гэтэл хууль ёсоор авах тэтгэмжийн мөнгөнөөс нь эдгээр хууль бус мөнгүү­дийг нь хэдийнээ
хасчихсан байна. Ийм хууль бус үйл ажиллагаа болоод байхад Говь-Алтайхан яагаад
гаргаж ирэхгүй байгаа юм бэ. Дарга нар нь хоорондоо холбоо сүлбээтэй. Даргын суудалдаа
арав, хорин жил суучихсан хүмүүс. Нэгэн дээр нь яваад орохоор нөгөөхөө хаацайл­сан
улс. Иргэдээ хүлээж ав­даг ганц ч хүн байхгүй байна.

-Аймгийн Засаг дарга­даа хандсан
уу?

-Ээжийгээ хэвтэрт ортлоо зодуулчихсан
байсныг хараад би тэсч чадаагүй. Бүх л газарт өргөдөл гаргасан. Боловсрол соёлын
газрын­хан “Очиж шалгалт хийсэн. Ноцтой алдаанууд илэрсэн учир Р.Эрдэнийг ажлаас
нь халуулъя” гэсэн хүсэлтээ Засаг дарга Ш.Амгаланбаярт хүргүүлсэн. Гэтэл сая есдүгээр
сар хүртэл өнөө хүсэлт нам зогссон. Ингэхээр чинь би ээжийгээ зодуулчихсан хүн,
иргэн хүний хувьд шударга юмны төлөө зүтгэнэ биз дээ. Залуу хүн байна даа.

Засаг даргатай утсаар ярьсан чинь
“Юу яриад бай­гаа юм бэ. Чи муу новш. Хаана тийм зодоон болсон юм. Би мэдэхгүй байна”
гэж аймаар муухай харьцсан. Утсаар ингэж л ярьж байгаа юм. 55 мянган хүний толгойг
хариуцаад Засаг даргын ажил хийгээд сууж байгаа хүн биз дээ. Өдий болтол ганцхан
иргэнийхээ асуудлыг шийдэж чадахгүй байгаа байхгүй юу. Бид нар тэр хүнд итгээд дөрвөн
жил ажиллуулчихаад дахиад сонгосон. Энэ хүний уг гарал нь манай сумын хүн байхгүй
юу. Тавын таван жил биднийг төлөөлж байгаа энэ хүнийг сумын иргэд нь тань­даг­гүй.
Очиж хурал зөвлөгөөн хийдэггүй.

Ерөнхийлөгчийн сонгуу­лийн үе таарчихсан
байсан юм. Тэр үеэр би телевизийн шууд нэвтрүүлэгт энэ талаар цухас дурдаад маргааш
нь хэвлэлийн хурал хийлгэхээр болчихоод байлаа. Тэгтэл ээж минь “Ш.Амгаланбаярын
эхнэр нь утасдаж байна аа. Танай охин чинь телевизэд ярилцлага өгөөд байна. Энэ
асуудлыг зогсоогооч ээ. Сон­гууль болж байгаа болохоор бидэнд хэцүү байна. Нэр төрөө
сэвтүүлмээргүй байна” гэж ярьж байна гэсэн. Тэр хүний нэр хүнд бидний эрүүл мэнд
аминаас дээгүүр юм гэж үү. Ээж минь “Миний охин түр хүлээгээд үз. Эхнэр нь учир­лаад
гуйж байна. Маргааш­наас асуудлыг чинь хөөцөл­дөж өгье гэнэ” гэхгүй юу. Би ээжийнхээ
үгэнд ороод түр хүлээсэн. Гэтэл өнөөдрийг болтол ямар ч хариу байдаг­гүй. Таг болчихсон.
Эхнэр нь сонгуулийн өмнө ярьж байс­наас огт өөр зүйл яриад “Яахаараа Амгаланбаяр
та нарын асуудлыг шийддэг юм. Наад асуудлыг чинь бид нар хөөцөлдөх ёс байхгүй” гэж
харьцаж байна.

-Цэцэрлэгийн эрхлэгч Р.Эрдэнэ гэж
ямархуу хүн байдаг юм бэ?

-Энэ хүн уг цэцэрлэгт багшаас нь эхлүүлээд
эрхлэгч болтлоо арав гаруй жил ажилласан хүн. Р.Эрдэнийн дунд хүүгийн эхнэр нь өмнө
нь сургуульд ажиллаж бай­гаад тэнцэхгүй гэсэн шалтгаа­наар халагдчихсан. Тэгтэл
тэр бэрээ цэцэрлэгтээ ажилд оруу­лаад яваандаа ээжийн минь оронд тавих санаатай
байсан юм билээ.

-Р.Эрдэнэ эрхлэгч аж­лаа хийж байгаа
юу?

-Ажлаас нь халчихсан. Ажлаа хийхгүй
байгаа. Би яагаад өнөөдөр гомдолтой яваад байна гэхээр миний ээж амьдралынхаа
32 жилийг бусдын үр хүүхдийн төлөө явчихаад эцэст нь эрүүл мэн­дээрээ хохирчихоод
байна. Гэтэл энэ хүний амь нас, эрүүл мэндийг ердөө 15 мян­ган төгрөгөөр үнэлж байна.
Ээжийг минь зодсон Р.Эрдэ­нийг цагдаагийнхан “Жижгээр танхайрсан” гээд 15 мянган
төгрөгөөр торгоод л явуул­чихсан.

-Тухайн үед танай ээж ямар гэмтэл
бэртэл авсан юм бэ. Биеэ хамгаалах боломж байгаагүй гэж үү?

-Р.Эрдэнэ эрхлэгч том биетэй хүн.
Би архи ууж үзээ­гүй болохоор мэдэхгүй юм. Архи уучихаар хүч тэнхээ орчихдог юм
шиг байгаа юм. Ээж маань “Тогооч, манай ангийн туслах багш хоёр орж ирээгүй байсан
бол ээж нь өнөөдөр ингээд байж байхгүй байсан” гэж ярьсан. Намайг хотоос яваад очихоор
ээж минь гүйж ирээд тосдог. Гэтэл хэвтэрт орчихсон хүлээж бай­гааг нь хараад сэтгэл
эмтэр­сэн. Намайг шөнийн гурав, дөрвөн цагт унаанаас буухад хүртэл тосоод гараад
ирдэг хүн, гарч ирэхгүй боло­хоор эвгүй л байдаг юм билээ. Гэртээ яваад ортол ээж
минь бүр хачин царайтай болчих­сон хэвтэж байсан. Ээжийгээ хараад цурхиртал уйлтал
“Энэ зэрэгтэй байгаа минь их юм. Хэрвээ туслах багш, тогооч хоёр орж ирж намайг
авраагүй байсан бол чи өнөө­дөр миний оршуулгын ажлыг хийх гээд л ирэх байлаа. Хатуу
хэлэхэд ийм байна” гэж хэлсэн.

Ээж маань зодуулсан ту­хай­гаа надаас
нуусан. Нуу­гаад хэлэхгүй байсан. Сумаас таньдаг хүн маань утасдаад “Ээж чинь зодуул­чихсан,
хэв­тэрт орчихсон. Миний дүү ирэх юм биш үү. Ээж нь энд хэцүү байна ш дээ. Өнчин
ишиг шиг. Эрдэнэ авгайд хоёр удаа зодууллаа” гэж хэлсэн.

-Өмнө нь зодуулахдаа мөн хүнд гэмтэл
авсан юм болов уу?

-Р.Эрдэнийх дэлгүүр ажил­луулдаг.
Дэлгүүрийнхээ нэрээр Хятадаас бараа татаж оруулж ирээд Мэргэжлийн хяналтын ямар
ч актгүйгээр цэцэрлэгийн хүүхдүүдэд өнөөх бүтээгдэхүүнүүдээ шах­­даг гэсэн. Муухай
наалд­чих­сан ирисийг хүүхдүүдэд өгөөд байхаар нь ээж тэрийг нь авч яваад Захиргаан
дээр очоод “Ийм ирис өгөөд байна. Шар өвчин гарахаар бидэн дээр л бууж, бидний буруу
болдог. Үүнийг хяналт шин­жил­гээнд өг. Шаардлага хан­гаж байгаа юм уу” гэж хэлсэн
байна лээ. Ингэснийх нь төлөө Р.Эрдэнэ “Чи бай­гуул­лага дээр болсон зүйлийг Захиргаан
дээр очиж ярилаа” гээд зодсон байгаа байхгүй юу. Тэгэхэд сая зодуулд­гаа­саа бүр
аймаар зодуулсан байсныг манай нутгийнхан ярьсан. Ээж минь зодуул­чи­хаад гэр рүүгээ
явж байхдаа тааралдсан хүнд “Би цемен­тэн дээр уначихлаа” гэж хэл­сэн гэсэн. Тэр
болгоныг нуу­гаад л өнгөрдөг байж. Хөдөө­ний хүмүүс чинь айдас­тай шүү дээ. Жижигхэн
газар, ажлаас халчих болов уу, яах бол гээд л хүн амьтны хэл амнаас эмээнэ.

-АТГ-аас энэ хэргийг шал­гаад ямар
хариу өгсөн бэ?

-Би энэ бүхнийг судлахын тулд өөрөө
хуулийн мэдлэгтэй байх шаардлагатай болсон. Би Авлигын эсрэг хуулийг эхнээс нь дуустал
нь уншсан. Хуулийг нь уншихаар энэ хэрэг эхнээс аваад бүгдийг нь зөрччихсөн байсан.
Албан тушаалаа урвуулан ашиг­ла­сан, ашиг сонирхлын зөрчил­тэй, тамга тэмдгээ ашиглаад
өөрийн нэр дээрх мөнгөө хүн рүү хүчээр шилжүүлсэн гээд их зөрчил байсан. АТГ-ын
Цэдэн-Иш гэдэг мөрдөн бай­цаагчид энэ хэрэг ирсэн. Тэр хүн ээжийг минь дуудаж уулз­сан.
Шалгаж байна л гээд байдаг байлаа. Гэтэл дараа нь тодруултал хэрэгсэхгүй болгоод
явуулчихсан гэсэн. Тэгэхээр нь би “Наад хэрэг чинь танай хуулиудыг эхнээс нь аваад
бүгдийг нь зөрч­чих­сөн байна. Яагаад хэрэг­сэх­гүй болгочихов оо” гэсэн чинь “Мэдэхгүй.
Хэрэгсэх шаард­ла­гагүй хэрэг байсан даг” гэж хариулсан.

-Тухайн үед шүүх эм­нэл­гээр гэмтлээ
тодорхой­луулсан уу?

-Ээжийгээ зодуулсны мар­гааш нь би
хотоос сумын мөрдөн байцаагч руу залгаж энэ тухай хүсэлт тавьж, гэм­тэл бэртлийнх
нь зургийг аваарай. Баримт нотолгоо хэрэгтэй гэсэн чинь “Тийм үү. Зургийг нь авах
шаардла­гатай байдаг юм уу” гэж инээж тавласан. Тэгэхээр нь арван жилд сурдаг дүү
рүүгээ яриад ээжийн биед нь гарсан бүх шарх сорви, хөхрөлт няцрал­тын зургийг аваарай.
Эгчид нь хэрэгтэй шүү гээд зургийг нь авахуулсан юм.

55 мянган хүнтэй Говь-Алтай аймагт
би ээжийгээ эмчлүүлэх гээд очиход улсын эмнэлгийнх нь эхо ажил­лахгүй байсан. “Эвдэрчихсэн.
Янзалж чадах хүн байхгүй” гэж сууцгааж байна. Хувийн ганц эмнэлэгт нь өглөө най­ман
цаг гучин минутад очиход дөч, тавин хүн дугаарлаад зогсч байсан. Тэгээд ээжийгээ
үзүүлсэн чинь “Зөөлөн эдийн гэмтэлтэй. Элгэндээ гэмтэл авсан байж магадгүй. Тийм
учраас дотор эрхтэнээ сайн ажаарай” гэсэн. Ээж маань уг нь их тайван хүн. Гэтэл
одоо маш их цочирдолтой. Жаа­хан л юмнаас цочдог болсон байна лээ. Одоо даралтын
эмгүйгээр амьдарч чадахаа байсан. Байнгын түгшүүртэй.

Р.Эрдэнийн оронд очсон хүн нь ээжийг
минь энэ сарын 1-нээс ажлаас нь халсан гэх тушаал гаргачихсан. Учрыг нь лавлатал
“Өмнөх эрхлэгч хоёр ч удаа ээжийг чинь халах тушаал гаргачихсан байсан байна” гэж
хэлсэн. Ээжийн тэтгэмжийн мөнгө­нөөс одоо 2.6-хан сая нь л үлдчихсэн байна гэсэн.

-Тэтгэмжийн мөнгөнөөс нь урьд нь
өгсөн хууль бус мөнгөний дүнг хасчихсан гэсэн үг үү?

-Тонхилын цэцэрлэгийн нягтлан Баясгалан
гэх эмэг­тэй­тэй уулзаад “Та нар яагаад ээжийн тэтгэмжийн мөнгийг өгөхгүй байгаа
юм бэ. Тэр та нарын хармаанаас гарах гэж байгаа юм биш. 32 жил ажиллачихсан наад
хүнийг чинь төр нь үнэлээд “Баярлалаа, багш аа. Бид танд талархаад энэ мөнгийг өгч
байна” гээд өгч байгаа мөнгийг та нар яагаад өөрс­дөөсөө өгч байгаа юм шиг муухай
аашлаад байна вэ” гэтэл “Үгүй ээ. 19 сая төгрөг ч биш. 21 сая төгрөг ээжийн чинь
нэр дээр ирчихээд бай­на. Түүнээс 12 саяыг нь Р.Эрдэнэд өг гэж аймгаас мэдэгдсэн”
гэж тайлбарласан. Би энэ талаар бүх албан бичиг баримт, төсвийн мате­риал­тай танилцахад
Р.Эрдэнэ гэдэг энэ хүний нэр дээр 2013 онд улсын төсвөөс ганц ч төгрөг тусгагдаагүй
байна лээ. Бүх юм ингээд ил болоод баримттай, нотол­гоо­той байхад Говь-Алтайн бүх
дарга, цэргүүд яагаад ажлаа хийхгүй байгаа юм бэ. Би Говь-Алтайд очоод зарим нэг
хүн­тэй уулзаад энэ бүх байдлаа хэлсэн чинь “За даа  миний дүү, наадах чинь хэцүү дээ. Манай аймагт
иргэдийн асуу­дал бол асуудал биш байдаг. Ямар нэгэн дарга цэрэг тань­даг хүн байж
л наад асуудал чинь шийдэгдэнэ” гэсэн. Үнэ­хээр ч тийм юм билээ. Говь-Алтайд хүмүүсийн
амьдрал маш хүнд байна. Хүмүүс хууль эрхзүйн талаар ямар ч мэдлэггүй байна. Үйлд­вэрч­ний
эвлэл гэж байхгүй. Шууд ардчилал гэж хэн ч мэдэхгүй байна. Иргэний танхим гэж тэндхийнхэн
дуулаагүй юм байна. Иргэн хүн ороод үзэл бодлоо илэрхийлж, үгээ хэлэх ганц ширхэг
ширээ, сандал алга. Ийм л байдалтай байна, тэнд.

Д.САРУУЛ

Зочид буудлын цон­хоор хүн унаж амиа алд­сан хэрэг энэ сарын
4-нд буюу өнгөр­сөн баасан гаригт 17 цагийн үед Сүх­баатар дүүргийн найм­дугаар
хорооны нутаг дэвсгэрт гарчээ. Хүмүүн­лэгийн ухааны их сургуу­лийн хажууд байр­ладаг
“Кибер” компьютер худал­дааны төвийн дөрвөн давхарт байр­ладаг зочид буудалд уг
хэрэг гарсан байна.

Хэрэг болсон газарт очлоо. “Кибер”
төв хэдий компьютерийн худалдааны төв гэдэг нэртэй боловч энд компьютерийн үйлчил­гээ,
худал­даа нь нэг, хоёрдугаар давхартаа төлөвлөрдөг бол гурав­дугаар давхарт нь караоке,
дөрөв­дүгээр дав­харт нь зочид буудал ажил­лаж байна. Харин доод дав­хар буюу подвальд
компью­тер тог­лоо­мын газар, лом­бард, каноны үйлчилгээ, зоо­гийн газар, түргэн
хоолны газрууд ажилладаг. Их сур­гуу­­лиу­дын дунд байрлаж, олны хөлд дарагддаг,
хөл ихтэй газар.

Болсон хэргийн талаар энд ажилладаг
хүмүүсээс тодруулахад “Нэг эрэгтэй хүн буудлын цонхоор үсэрсэн гэсэн. Оройн цагаар
тийм хэрэг гарсан болохоор анзаа­раагүй ээ. Буудалд орсон хүмүүс хоорондоо маргал­даад
нэгийгээ цонхоор түлх­сэн гэж л дуулдсан” гэсэн мэдээлэл өглөө. Түргэн хоол­ны газрын
ажилчид “Хогоо асгах гээд гарсан чинь цагдаа­гийнхан ирчихсэн байсан. Тэр нас барсан
хүнийг энд ажилладаг, лангуу ажил­луул­даг хүмүүс харсан ш дээ. Ногоон цамцтай,
настайвтар хүн харагдсан. 50 эргэм насны л хүн байх шиг байсан. Өрөөндөө хэдүү­лээ
байсныг мэдэхгүй” гэлээ.

Уг төвийн зүүн талын байр­ны орц баруун
талдаа буюу хэрэг болсон газар руу харжээ. Уг байр­ны орцны жижүүр “Тэр өдөр би
байгаа­гүй. Ирсэн чинь л хүмүүс “Буудлын цонхоор хүн унаад нас барчихлаа” гэж яриад
байсан. Хэрэг оройхон, бүрэн­хийд болсон гэсэн байх аа” гэлээ.

Эндхийнхний яриагаар дөрөв­дүгээр
давхарт байр­ладаг буудал архичдын үүр гэнэ. Голдуу архинд толгой­гоо мэдүүлсэн,
хоног төөрүү­лэх гэсэн нөхөд л энэ бууд­лаар үйлчлүүлдэг аж. Хоно­гийн зургаан мянган
төгрө­гийн үнэтэй болохоор ямар­хуу хүмүүс үйлчлүүлдэг нь тодорхой гэцгээж байлаа.

Хэрэг гарсан буудал руу орлоо. Нэг
бүсгүй өрөө­нүү­дийг цэвэрлэж байна. Зүүн тал руу харсан цонх­той өрөө­нүү­дийн
алинд нь ч орж хонож болно гэнэ. Өрөөнүүд­тэй нэг бүрчлэн танилцлаа. Лацдаж, хааж
хориглосон өрөө ганц ч алга. Хүссэн өрөөгөө сонго гээд “Хоно­гийн 15 мянган төгрөг”
гэлээ. Цонх­нууд нь жижгэвтэр ч салхивч нь хүн багтчихаар юм. Бууд­лын хүлээн авагч
бүсгүйгээс болсон хэргийн талаар асуу­хад “Ерөөсөө тийм хэрэг болоо­гүй” гээд өөр
ямар нэг зүйл ярьсангүй. Өрөөнийх нь цон­хоор хүн унаж амиа алд­сан ч энэ буудлынхан
юу ч болоогүй юм шиг үйл ажил­лагаагаа явуулж байна. Хананд нь дотоод журам, үнэ
тарифаа наачихаж. Гэтэл “Zoom” зочид буудлын дотоод журам гэсний хажууд “Юниар”
зочид буудлын үнэ тарифыг танил­цуул­сан цаас хадчихсан байна. Хоёр өөр нэртэй зочид
буудал гэж ойл­гог­­дохоор. Тарифыг нь хар­вал орны тооноосоо хамаарч хоногийн
15-25 мянган төгрө­гийн үнэтэй буудал аж.

Энэ буудалд ихэвчлэн архи­дан согтуурах
гэсэн хүмүүс л бөөн бөөнөөрөө ордгийг уг төвд худал­даа эрхлэгчид ярьж “Дөрөвдүгээр
давхрын буудал ч дээ, ёстой хэрэг­гүй газар. Архичид л цугладаг” гэж ярьсан юм.

Зочид буудал уг төвийн хамгийн дээд
давхар буюу дөрөвдүгээр давхарт үйл ажил­лагаа явуулдаг. Уг буу­дал хэдий дөрөвдүгээр
дав­харт байрладаг ч нэгдүгээр давх­рын подваль нь бүхэлдээ ил гарсан учир талийгаач
таван давхраас унаж нас барсан гэсэн үг.

Албаны эх сурвалжийн мэдээлс­нээр
буудлын цон­хоор унаж нас барсан хүн 58 настай, эрэгтэй хүн байжээ.

Тухайн өдөр 17 цагийн үед цагдаагийн
газарт “Зочид буудлын дөрөвдүгээр давх­рын цонхоор хүн уналаа” гэсэн дуудлага ирсэн
байна. Дуудлагаар очиход Архан­гай аймгийн харьяат, 58 настай Д гэгч согтуурсан
үедээ унаж барсан байдалтай байжээ. Цагдаагийнхан хэргийн газар ирж ажиллах үед
хэргийг хар­сан зарим гэрчүүд “Зочид буудлын салхивч жижигхэн. Тэрүүгээр хүн үсэрч
амиа хорлоно гэж байхгүй. Зориу­даар л түлхэж гаргаагүй бол тэр цонхоор хүн уначихгүй
байх. Өрөөндөө олуулаа байсан гэсэн” гэж ярьж бай­жээ. Уг хэргийг цагдаагийнхан
шалгаж, хамт байсан хүмүү­сийг нь байцааж байгаа юм байна.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Өнөөдөр С.Зориг агсаны
хөшөөнд цэцэг өргөх ёслол боллоо.

1998 оны аравдугаар
сарын 2-нд түүнийг гэрт нь олон удаа хутгалж амь насыг бүрэлгэсэн билээ. Түүний
үхлийг улс төрийн аллага байсан гэдэгтэй олон хүн санал нэгддэг ч энэ хэргийг
чухам хэн үйлдсэн бэ гэдэг нь одоо ч илрээгүй, оньсого хэвээр байгаа. С.Зориг
агсаныг амиа алдаад гурав хоногийн дараа түүнтэй салах ёс гүйцэтгэхэд гучин
мянга гаруй хүн цуглаж, бүх нийтийн гашуудал зарлаж байлаа. Тэр үед болсон энэ
үйл явдал одоо ч Монголын ард түмний сэтгэлд хадгалагдаж “Энэ хэрэг хэзээ илрэх
бол” гэсэн далд асуулттай тулгардаг байх.

Гаднаас нэртэй үзмэрч,
зөн билэгч гэгдэх хүмүүс ирэх тоолонд “С.Зоригийн хэрэг хэзээ илрэх вэ” гэсэн
асуултыг манайхан асууцгаадаг.

Уг аллага болоод 15 дахь
намартайгаа золгож байна. Мартагдах дөхөөд байгаа энэ хэргийг С.Зоригтой хамтдаа
мөр зэрэгцэн явсан журмын нөхөд, ар гэрийнхэн нь нийтэд сануулахын тулд төрсөн
өдөр буюу дөрөвдүгээр сарын 20-нд, бас нас барсан энэ өдрөөр хөшөөнд нь цэцэг
өргөдөг. Нэг үгээр С.Зоригийн хөшөөнд цэцэг өргөх ёслол боловч нөгөө утга нь
түүний аминд хүрсэн этгээдийг олохыг шаардсан өдөр гэж ойлгож болно.

Өнөө өглөө болсон
С.Зоригийн хөшөөнд цэцэг өргөх ёслолын хажуугаар аавынхаа гарнаас хөтөлж явсан
охин хөшөөн дээрх “С.ЗОРИГ. Монголын ард түмнээс” гэх бичгийг олж уншчихаад
“Аав аа С.Зориг гэж хэн юм бэ. Бас нэг Сүхбаатар юм уу” гэж асуусан нь чихэнд
содон сонсогдов. Дунд сургуулийн бололтой энэ охин арван хоёр, гуравтай л
байсан байх.

Үр, үндэс соёолж, хуучин
навчис эхэлж унадаг хорвоогийн жамаар та бидний амьдрал үргэлжилсээр байна.
Дараа жилийн энэ өдөр аав, ээжээсээ ингэж асуух хүүхдийн тоо дахиж л нэмэгдэнэ.
Тэдний буруу биш л дээ.

Чингэс хааны хөшөөг
хараад “Энэ хүн Сүхбаатарын аав нь юм уу. Хоймортоо суучихаж” гэж асуудаг
бидний хойч үеийнхэн хэдэн жилийн дараа С.Зоригийн хөшөөг хараад “Энэ хэн юм
бол” гэсэн асуултыг өөрөөсөө асуух нь дамжиггүй юм.

Хүүхэд бүр заавал
С.Зориг агсаны аллагын талаар мэдэх албагүй л дээ. Гэхдээ нийгмийн эс, нэг эд
болж торниж буй бидний хойч үеийнхэн үүх түүх, нийгэмд болж буй үйл явдлын
талаар хангалттай биш ч өөрийн гэсэн хэмжээндээ мэдлэгтэй байх ёстой.

Тэднийг ийм байхад эцэг
эх, багш нар нь хамгийн их нөлөө үзүүлж, ярьж тайлбарлах хүмүүс сэн, уг нь.

Д.ГАНСАРУУЛ

Цагдаа согтуугаар ма­шин барих нь
гэмт хэрэг биш, тэдний энэ үйлдэл энгийн үзэгдэл болсон шүү дээ гэж иргэд ярих болжээ.
Уг нь тэд нар ард түмний аюулгүй байдал, амар амгалан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн
төлөө ажиллана хэмээн тангараг өргөсөн хүмүүс. Гэтэл согтуу цагдаа маши­наар айлын
гэр дайрч, хоёр хүүхдийг нь гэмтээ­сэн хэрэг энэ сарын 9-нд гарчээ.

Энэ хэргийг цагдаа­гийн газраас ихэд
нуу­цалж, хэрэг үйлдсэн цаг­даагийн ахлагч О.Лувсан­доржийг 10-ны өдөр аж­лаас нь
шууд халсан байна.

Тэр өдөр юу болсон талаар тодруулахаар
На­лайх дүүргийг зорилоо. Уулзсан, тааралдсан хүн бүр л “Согтуу цагдаа айл дайрсан
хэрэг гарсан ш дээ. Тэр айл тэнд байгаа” гээд л зааж өгцгөөв.

Налайх руу ордог төв замын зүүн гар
талд байр­лах “Очир” үйлчилгээний төвийн дэргэдэх хүнсний дэлгүүртэй өнөөх дай­руул­сан
айл зэргэлдээ юм байна. Нүүрний хашаа гэсэн үг л дээ.

Тэднийхийг хайж ядаад байх зүйл огт бай­сангүй. Хашааных нь нэг
хэсгийг шинэ банзаар нөхжээ. Хашаанд байсан хоёр гэрийн баруун та­лынх нь шинэ бүрээстэй,
бас шинэ хаалгатай харагдлаа. Гэрийн урдхан баахан эвдэрч хэмхэрсэн эд хогшил, хана,
хаалга ор, ширээний салж уна­сан хөл, шүүгээ­ний шур­гуулга харагда­на.

Гэрийн эзэн Д.Даваацэрэнтэй уулзлаа.

Хэрэг оройны долоон цагийн үед гарсан
байна. Д.Даваацэрэн, отгон хүүгээ дагуулаад нэг найзтай­гаа гэр рүүгээ орохоор хашааны
хаалгаа онгойлгоод хэд алхтал айхавтар дуу чимээ гараад явчи­хаж. Юу болов гээд
эргээд харвал нэг машин хашааг нь дайраад хэцний бүдүүн модон шонг хуга мөргөөд
золтой л тэднийг дайр­чи­хаагүй байна. Бүгд хажуу тийш үсэрцгээж, отгон хүү нь энэ
үед хол шидэгдсэн гэнэ. Асар хурдтай явсан машин тэр чигээрээ явсаар гэрийнх нь
хаалган тус газар мөргөж, нэвт цааш орсноо гэрийн баруун талаар гарч ирээд хажуу
айлынх нь хаалганы харалдаа очоод зогсчээ.

Д.Даваацэрэн гэрт байсан 17 настай
охиноо яасан бол гээд отгон хүүгээ ч харах сөхөөгүй хугарч, эвдрээд сүйдчихсэн хаалга
гэж хэлэхийн аргагүй үйрсэн юман доогуур шургаад оржээ. Охин нь осол болох үед зурагт
үзэж байжээ. Хажууд нь байсан өндөр хөргөгч түүнийг дарчихсан байж. Аав нь хөргөгчийг
холдуулаад охиноо гаргаж авсан байна. Өрхийн тэр­гүүн юу болоод өнгөрснийг ухаарах
сөхөөгүй цочролд орчихсон зогс­тол хавь ойрынх нь хүмүүс цуглаж бөөн дуу шуугиан
болжээ.

Жолоо барьж явсан цагдаа машинаасаа
бууж ирээд шоконд орчихсон байдалтай, юм хэлж чадахгүй зогсч байжээ.

Д.Даваацэрэн “Хүйтний ам наашилсан
энэ үед гэр орноо сүйдлүүлсэндээ үнэхээр гомдолтой байна. Охин маань тархиндаа доргилт
авсан. Хүүгийн маань бие гайгүй болсон. О.Лувсандорж гэх тэр цагдаа тухайн өдөр
хүний машин барьж явсан юм билээ. Хойно нь гурван хүн сууж явсан. Машины эзэн хойно
нь сууж байсан гэсэн. Манай гэрийг дай­раад тэр чигээр хоймор руу явчих байсан юм
билээ. Харин машины эзэн хойноос нь гараа оруулж ирээд жолоог мушгиад баруун гар
тийш хүчтэй эргүүлж машиныг гэрээс гаргасан” гэлээ.

Ахлагч О.Лувсандоржийн ар гэрийнхэн
хохирогчидтой ирж уул­заад зах дагуулж гарч, гэрийн таван хана, хаалга, бүрээс,
хашаа­ны банз авч өгчээ.

Гэрийн эзэгтэй Д.Чинбат сур­гагч багш
бөгөөд хувиараа ажил эрхэлдэг нэгэн. Түүний нөхөр Д.Даваа­цэрэн саяхнаас уурхайд
ажиллаж эхэлсэн аж. Эднийх дөр­вөн хүүхэдтэй юм байна. Д.Чинбат Өндөрширээтэд сургагч
багшийн ажлаар явж байгаа бөгөөд түүнтэй утсаар холбогдсон юм. “Тэр цагдаа­гийн
ах дүү хамаатан садан бид­нийг дагуулж яваад гэрийн хана, хаалга авч өгөх гэж бөөн
хэл ам болсон. Манай гэрийн хана уг нь бургас байсан. Гэтэл тэд нар “Үнэтэйг нь
сонгох гээд байна” гээд уцаарласан. Тэгээд манайд ирчи­хээд “Та нар харин ч азтай.
Хэмхэр­чихсэн хог новшоо зуун хувь шинэч­лүүлчихлээ” гэж тавласан. Бид өнөөдөр эрүүл
мэнд, сэтгэл санаа­гаа­раа хохирчихоод байна. Тэр цагдаад “Бидний хохирлыг бараг­дуул­чих.
Чамтай өөр юм ярихгүй гэсэн. Өөр түүнээс юу ч гуйгаагүй” хэмээлээ.

Хэргийн гэрчүүд “Машины араас гурван
хүн бууж ирээд хоёр нь согтуу цагдаагийн мөрдэсийг нь хуу татаад, дүрэмт хувцсыг
нь хуйлаад далд хийчихсэн” гэж ярь­жээ. Мөн хэрэг гарах үеэр замын хажууд зогсч
байсан хөлсний тэрэг­ний жолооч нар “Нэг машин маш хурдтай давхиж ирээд айлын хашаа
руу орчихсон. Бид юу вэ, онгоц шиг л нэг юм шунгинаад өнгөрчихлөө гээд араас нь
очсон” гэлээ.

Хэргийн газар дээр дуудлагаар ирсэн
цагдаа нар “Хэргийн газарт шинжээч ирж үнэлгээ хийнэ. Гэр рүү битгий ойрт” гэжээ.
Тэр шөнөө шинжээчийг нь хүлээгээд гадаанаа хоножээ. Намрын сэрүү хэдийнэ ороод,
голын ус зайрмагтдаг бол­сон энэ үед эднийхэн гурав хоно­гийн турш шинжээчийг хүлээгээд
гэрийнхээ гадна амьдарчээ.

Д.Чинбат “Бид боломжийн амьд­ралтай
хүмүүс байсан бол хүүхдүүдээ эмнэлгийн бүрэн шин­жил­гээнд хамруулж, томографийн
зураг авахуулчих л байсан. О.Лувсандорж уг нь бидэнтэй хол­бог­дож хохирол барагдуулна
гэсэн чинь чимээгүй болчихлоо. Утас руу нь залгахаар “Ямар ч мөнгө байхгүй. Эхлээд
тэр машины хохирлыг барагдуулаадахъя” гэдэг болсон. Машины эзэн нь өдөр шөнөгүй
дагаж яваад машинаа засуулсан гэсэн. Би тэгж явах завтай хүн биш болохоор ингээд
хохироод явж байна. Тангараг өргөсөн цагдаа нь ингэж байгаа юм чинь одоо энэ нийгэм
юу болж хувирах вэ. Уг нь тэр цагдаа залуухан л хүүхэд шиг байсан юм” гээд “Охин
маань осол болсноос хойш хэд хоног цочро­лын байдалд байж, хүчтэй халуур­сан. Охин
энэ жил оюутан болсон болохоор сая даваа гаригаас хичээлдээ явж эхэлсэн. Төрийнхөө
цагдаагаар амар амгалан байсан гал голомтоо сүйтгүүлэн, гэр орноо яйруулж хүүхдүүдийнхээ
эрүүл мэндээр хохирчихоод байгаадаа маш их гомдож байна” гэж ярилаа.

Ахлагч О.Лувсандорж нь Налайх дүүргийн
цагдаагийн хэлт­сийн хэв журмын цагдаа юм байна. Тухайн өдөр хүний машин барьж явжээ.
Хэргийн газарт ирсэн цагдаа түүний согтолтын зэргийг үзээд хохирогчдод “О.Лувсандорж
1.35 хувийн согтолттой байна” гэжээ. 

Д.Чинбат хэрэг болсны дараа 30-40
минутын хойно гэртээ ирээд маш их цочирдсон байна. Гэрийн­хэн нь байгалийн гамшигт
өртчих­сөн юм шиг л байдалтай, айдастай нүдээр угтжээ. Тэрээр цагдаагийн хэлтэст
2-3 цагийн дараа очоод “Одоо миний нүдэн дээр тэр цаг­даа­гийнхаа согтолтын зэргийг
тогтоо. Дахиж үлээлгэ” гэсээр бай­гаа шалгуултал 1.84 хувийн согтолттой гарчээ.

Хохирсон гэр бүлийнхэн “Цаг­даа цагдаагийнхаа
төлөө л ажил­ла­даг юм билээ. Биднийг хамгаа­лахын төлөө юу ч хийгээгүй хэрнээ тэр
цагдаагаа өмгөөлсөн өнгө аястай үгс хэлцгээж “Бид ажлаа хийж байна. Бидний ажлыг
битгий заа гэж зандарсан” хэмээн халаг­лаж сууна. Гэрийн эзэгтэй “Би ээж, эхнэр
хүний хувиар хагалуулсан аяга, тавагнаасаа эхлүүлээд эд хогшлынхоо хохирлыг барагдуул­на
гэсэн бол болох л байх. Гэхдээ охины минь эрүүл 
мэнд юу юунаас илүү чухал байна. Хэрэг болсны дараа эмнэлэгт охиныг минь
хүргээд тариа хийгээд хоёр цагийн дараа л гаргачихсан” гэв.

Отгон хүү нь ослын улмаас өвдөгтөө
гэмтэл авчээ. Эмч нар “Өвдөгнийх нь зөөлөн эд гэмтсэн” гэж онош тогтоосон байна.
Хүү хэд хоног доголж байгаад “Одоо гайгүй болчихлоо. Тэгж байгаад өөрөө эдгэчих
байх” гээд сургуульдаа явж эхэлсэн гэнэ.

Гэрийн гадаа баахан эвдэрсэн эд хогшил
харагдана. Ширээ, шүүгээ, ор нь эвдэрчихэж. Хүүхдүүд орныхоо матрасан дээр унтаж
байгаа гэнэ.

Осол болсноос хойш хүүхдүүд оройн
цагаар их түгшүүртэй байдалтай байдаг болж. Төв замаар бүдүүн яндантай машин юм
уу, машины хүчтэй хаазлах дуу сонсохоор л бүгд огло харайгаад босч дэрсэнд хярсан
туулай шиг л хавь орчныхоо чимээг чагнаж айдаст автдаг болсонд аав нь их харамсч
байлаа.

Энэ хэргийн талаар Налайх дүүргийн
цагдаагийн жижүүрт гарч байгаа цагдаагаас тодруулах гэсэн боловч ганц ч үг унагасангүй.
Асууж, лавладаг газраас нь асуу гэхээс өөр юу ч хэлсэнгүй. Цагдаа нар “Тийм хэрэг
болсон юм уу. Сонсоогүй юм байна” гэцгээж байлаа.

Энэ хэргийг Улсын ерөнхий прокурорын
дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба шалгаж байгаа аж. О.Лувсандоржтой утсаар холбогдож
“Тэр өдөр юу болсон юм бэ. Та тийм их согтуу байсан юм уу” гэж асуувал “Надад ярих
боломж алга. Прокурор дээр байцаалт өгч байна” гэлээ.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Түрүүч нь ¹222(4549), 
¹223 (4550) дугаарт

Хууль зүйн сайд Х.Тэ­мүү­жин­­гийн
тушаалаар Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий газрын Банк, хадгаламж зээ­лийн хор­шоодын
төлбөр бараг­дуулах ажлын албаны үйл ажиллагаанд шал­галт хийх, цаашид авах арга
хэм­жээ­ний тухай санал боловс­руулах үүрэгтэй Ажлын хэсэг бай­гуулагдаад ажиллаж
буй. Энэ ажлын хэсэгт Хууль зүйн яам,  Шүү­хийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Улсын мөрдөн бай­­цаах газар, Эрүүгийн цагдаа­гийн
газар, Шүү­хийн шинжил­гээний үндэс­ний хүрээ­лэн зэрэг хуулийн чигийн томоо­хон
газруудын тө­лөөлөл багтжээ.

Ажлын хэсгийн шал­гал­­тын явцад Хадгаламж
зээ­лийн хоршоодын төл­бөр бараг­дуулах ажлын алба­наас 2008-2011 онд зохион байгуулсан
хол­бог­дох дууд­лага ху­далдаанууд  хууль
бус байсны дээр хөрөн­гүү­дийг нэг байгууллагаас нөгөөд шил­жүү­лэхдээ дундаас нь
дутаа­сан олон хэрэг зөрчил гарс­ныг баримттайгаар нотолсон байна. Жишээ нь, Баянгол дүүр­гийн дөрөвдүгээр хорооны нутагт
байрлах “Баян-Өндөр инвест” ХХК-ийн “Плиснер” төвийн барилга, 203.914.600 төгрөгийн
үнэлгээтэй 7483 ширхэг хөдлөх хөрөнгийн хамт нийт 7484 ширхэг 1.369.639.600 төгрөгийн
эд хөрөнгийг 2008 оны тав­дугаар сарын 3-ны өдөр Цаг­даа­гийн ерөнхий газрын харь­яа
Улсын мөрдөн бай­цаах газраас хүлээн авч, 2445 ширхэг 104.365.568 төгрө­гийн эд
хөрөнгийг хүлээн аваагүй аж.

Гэтэл уг төвийн барилгыг албадан дуудлага
худалдаа­гаар Б.Золтуяа гэх хүн нэг тэрбум 600 гаруй сая төгрө­гөөр худалдан авч
өөрийн болгосныг хохирогчид эсэр­гүү­цэж байгаа юм. Учир нь энэ барилгын албадан
дуудлага худалдааны анхны үнийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яамны хамтар­сан
Ажлын хэсэг 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоосон байжээ.

Мөн Баянзүрх дүүргийн Амгаланд байрлах
60400 мкв+40000 буюу 10 га газар, Баянгол 
дүүрэгт байрлах “Боса” төвийн дэргэд байр­лал­тай 254  м.кв талбайтай, 80 хувийн гүйцэтгэлтэй, дутуу
баригдсан байр болон газ­рын хамт, “УБ Палас” барил­гын хажууд байрлах цогцол­бор,
Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Россия” зоогийн газар, “Агч” агуула­хын
хөрөнгө, газар хэт доо­гуур үнэлгээгээр зарагдсан обьектуудын тоонд орж байна.

Хадгаламж, зээлийн хор­шоо­доос битүүмжилсэн
үйлд­вэр, эд хөрөнгө, газруудыг тухайн үед албадан дуудлага худалдаагаар худалдсан
Шийд­вэр гүйцэтгэх ажиллагаа хэр үнэн бодит болсныг Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод
аудитын газар шин­жил­жээ. Үүгээр хадгаламж зээлийн зарим хоршооны үүсгэн байгуулагчдын
өмчлөх үл хөдлөх эд хөрөнгийн албадан дуудлага худал­дааны анхны болон дараа­гийн
үнийг тогтоохдоо Иргэ­ний хуулийн 177 дугаар зүй­лийн 177.1, 177.4, Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.4, 43 дугаар зүйлийн 43.4-т заасныг
баримтлаагүй нь батлагджээ. Түүнчлэн аль нэг обьектыг дуудлага худал­даанд оруулахдаа
үнэлгээг нь зориулалтын байгуулла­гаар хийлгээгүй аж. Ганцхан компани Хөрөнгийн
үнэлгээ­ний төвөөр үйлчлүүлсэн байх жишээтэй.

Үл  хөдлөх 
хөрөнгийн  дуудлага худалдаа явуулах­даа
Шүүхийн  шийдвэр  гүй­цэт­гэх байгууллагын зарим шийдвэр гүйцэтгэгч
бүх мэдээл­лийг маш товчхон, гаргацгүй хөтөлдөг байжээ.  Үүгээр ч барахгүй ШШГ бай­гуул­лагаас шинжээч
томилох тухай шийдвэртээ ямар шин­жээ­чийг томилсон талаар  тодорхой этгээдийн нэр,  хаягийг бичдэггүй байсны зэрэгцээ, тэмдэглэлийг
гараар бичиж, зарим хэсгийг нь арилгагч буюу штрихээр дарж засварласан зэрэг зөрчил
илэрсэн байна. 

Нэг үгээр дуудлага худал­дааг зохион
байгуулах ажил­лагаа эхнээсээ л бүх зүйл нь бүдэг, стандартыг хангаагүй нөхцөлд
явагдаж байжээ.

Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгээс
дууд­лага худалдаагаар зарагдсан хэд хэдэн обьектод үнэлгээ хийгээд Сонгинорхайрхан
дүүргийн 12 дугаар хороо, нэгдүгээр хороолол Энх­тай­ва­­ны өргөн чөлөө 95/2 А,
В, С блок, Баянгол дүүргийн хоёр­дугаар хороо, 25 дугаар эмийн сангийн урд байрлах
дөрвөн давхар үйл­чил­гээний зориулалттай “Плис­нер” төв, Баянзүрх дүүр­гийн 12
дугаар хороо Сөүл групп “Рояль Кастл” 103 дугаар байр 301 тоот зургаан өрөө орон
сууц гэсэн ийм гурван объектыг мэргэжлийн байгууллагаар дахин үнэлүү­лэх шаардла­гатайг
тогтоо­гоод байгаа юм. 

Харин Улсын мөрдөн бай­цаах газраас
хадгаламж зээлийн хоршоодын хохи­рогч­дын хохирлыг барагдуу­лах зорилгоор тус холбоо­ных­ныг
ял эдэлж байгаа хад­га­ламж зээлийн хоршоодын эзэдтэй уулзуулсан.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий
газрын Тогтоол гүйцэтгэх газрын харьяа жирийн дэглэмтэй хорих 441 дүгээр ангид ял
эдэлж байгаа “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч Ж.Мэндбаяр,
“Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч С.Самбалхүндэв, мөн
газрын харьяа Төв айм­гийн Баян сум дахь чанга дэглэмтэй хорих 415 дугаар ангид
ял эдэлж байгаа “Бүтээн байгуулалт, хөгжлийн сан” хадгаламж зээлийн хор­шооны үүсгэн
байгуулагч Т.Энхтөр, Булган аймаг  дахь онцгой
дэглэмтэй хорих ангид ял эдэлж байгаа “Бүтээн бай­гуу­лалт, хөгжлийн сан” хадга­ламж
зээлийн хор­шоо­ны үүсгэн байгуулагч Б.Баттөр нартай уулзуулжээ.

Уулзалтын үеэр Ж.Мэнд­баяр, С.Самбалхүндэв
нар мөрдөн байцаалт болон шүү­хийн шатанд бүртгэгдсэн эд хөрөнгө дутсан, Шүүхийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Банк, хад­га­ламж зээлийн хоршоодын төлбөр
барагдуулах алба нь хураагдсан эд хөрөнгийг зах зээлийн үнэлгээнээс хэт доо­гуур
үнэгүйдүүлэн, дуудлага худалдаагаар танил талдаа зарж борлуулсан талаар гомдол ярьсан
аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шоо­дын хохирогчдын
холбоо болон иргэд “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршоо­ноос хураагдсан хөрөнгө
болох Баянзүрх дүүргийн 4 дүгээр хороо, 36 дугаар байр­ны зоорийн давхарт байрлах
12 автомашины зог­соол, 32 дугаар байрны зоорийн давхарт байрлах 12 автомашины зогсоолыг
ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтай­ван, хадгалагч Э.Мэндбаяр нар бусдад түрээслүүлэн
ашиг олж завшсан,  Баянгол дүүргийн 16 дугаар
хороо “Боса” худалдааны төвийн дэргэдэх Орхоны 1-22-1 тоо­тод байрлах дутуу баригдсан
барилгыг ШШГЕГ-ын албан тушаалтан зарсан, “Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээ­лийн хоршооны
битүүмжлэгд­сэн эд хөрөнгө болох Төв аймгийн Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур”
ХК-ийн хашаанд байсан 2000 ширхэг палкнаас ахлах шийд­вэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван,
шийдвэр гүйцэтгэгч Б.Бат­мөнх нар 726 ширхэг палкийг хувьдаа авч завшсан,Төв айм­­гийн
Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур” ХК, “Даваанбулаг” ХК-ийн газар эзэмших захирамжуудыг
хууль бусаар хүчингүй бол­гож, бусдын нэр дээр шил­жүүл­сэн, шийдвэр гүйцэтгэгч
Б.Батмөнх нь “Борнуур” ХК-аас хураагдаж битүүмжлэгд­сэн эд зүйлийг “Хан борго­цой”
ХХК-ийн захирал Г.Түдэв­­доржид хариуцуулан өгөхдөө “Борнуур” ХК-ийн хуурамч гэрчилгээг
өгч, тамга хийлгүүлж ашиглуулсан, ШШГЕГ-ын ШГГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан Г.Туулхүү,
ахлах гүйцэтгэгч Н.Батсүх, шийдвэр гүйцэтгэгч Д.Оюунсүрэн нар “Глоб кредит” ХХК-ийн
захирал Ж.Энхбаярт шүүхийн шийд­вэ­рээр олгохоор шийдвэр­лэ­сэн 300.0 сая төгрөгөөс
шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад нэр бүхий дөрвөн хүнд 50 сая төгрөгийг олгосон,
хадгаламж зээлийн хоршоо­доос хураагдсан 153 автома­шин одоо хэний дээр очсон, ямар
үнэтэй зарагдсан бол гэх 27 мэдээллийг Улсын мөрдөн байцаах газарт ирүүлж, шалгаж
өгөхийг хүссэн байна.

Тус газрынхан мэдээл­лүү­дийг нэг
бүрчлэн шалгаад ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван, шийдвэр гүй­цэт­­гэгч Б.Мөнхбат,
“Шинэ даваанбулаг” ХХК-ийн захи­рал С.Мөнхбат, Банк, хадга­ламж зээлийн хор­шоодын
төлбөр барагдуулах ажлын албаны дэд дарга Р.Буджав, шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтуяа
зэрэг хүмүүст холбогдох нийт долоон хэргийг Авлигатай тэмцэх газарт шилжүүлчи­хээд
бай­гаа юм байна.

Хохирогчдын тэмцэл, зүтгэл ийн захаасаа
үр дүнд хүрч, тухайн үед төрийн тол­гойд байсан эрхмүүдийн гар хөл болсон эдгээр
нөх­дийг холбогдох газрууд нь шалгаж байгаад их ач холбог­дол өгч байна. Энэ хүмүүс
жинхэнэ захиалагчдынхаа нэрийг хэл­бэл, энэ хэрэг нийгэмд цочроо өгч, олон хүн шалгагдах
нь дамжиггүй.

Хохирогчид энэ удаагийн намрын чуулганаар
“Хохир­лыг эргэн төлөгдөх нөхцө­лөөр барагдуулах тухай” хуу­лийг хэлэлцэж, батлуулахад
хамгийн гол анхаарлаа хан­дуул­чихаад байна. Тэдний хувьд уг хууль батлагдаж, ирэх
оны төсөвт суулгабал олон жилийн тэмцэлд нь цэг тавьсан хэрэг болно гэцгээж байна. 

Хохирогчид “Бид мөнгө­ний төлөө тэмцээгүй.
Тэртэй тэргүй бид мөнгө, цаг, хугацаа эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохирчихсон улсууд.
Хамгийн гол нь үнэн ялаасай. Бид МАХН-ыг төр барьж байх хугацаанд хүчтэй тэмцэл
хийж, батлахыг нь урж, төв байрных нь өмнө олон хоногоор өлсгөлөн зарласан нь цаагуураа
Ардчилсан засгийг гарч ирэхэд нэлээдгүй түлхэц болсон болов уу гэж боддог. Тиймээс
Шинэчлэ­лийн Засгийн газар бидний асуудалд шинэ өнцгөөс хан­даж, нааштай шийдэж
өгөх байх хэмээн залбирч байна”  гэцгээж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

Хадгаламж зээлийн хоршоодын дампуурлын
асуудал өнөөдөр ч яригд­саар байна. Тухайн үед “Баян-Өндөр сан”, “Биз­нес кредит”,
“Бөөн цагаан нуур”, “Бүтээн байгуулалт хөгжлийн сан”, “Глоб кре­дит”, “Гэр хорооллын
ба­рилгажилт”, “Европын хөг­жил”, “Жигүүр инвест”, “Зиб”, “Итгэл сэтгэл ирээ­дүй”,
“Монгол торго”, “Нью болор оргил”, “Оюу алт”, “Си Эм Си”, “Хөрөнгө оруу­­лалт хөгжлийн
сан”, “Эрхэст инвест” зэрэг 29 хоршоо дампуурч, 9300 орчим хадгаламж эзэм­шигч хохирсон.
Хохирог­чид тэр үед эрх барьж байсан МАХН-ын үүдэнд олон сар өлсгөлөн зар­лаж, батлахыг
нь урж, үсээ хусч тэмцлээ хур­цаар илэрхийлцгээсэн билээ. Үүний хүчинд тэд хохирлынхоо
тавин хувийг эргүүлэн авсан ч үлдсэнийг нь одоо хүртэл авч чадаагүй байгаа.

Уг хэрэгтэй холбогдуу­лан 43 тэрбум
606.5 сая төгрөгийн эд хөрөнгийг битүүмжилсэн ч үүн дээр нэмэгдэх зээлдэгчийн авлагын
14 тэрбум төгрөг, 20 гаруй газар, таван лицензийг үнэлээгүй байдаг юм.

Хоршоод дампуур­лын ирмэгт ирж, иргэд сандралдаж байх үед хоршоодын
эзэд, “Бид дампуураагүй. Ашигтай хөрөнгө оруулалтууд хийж одоо үйл ажиллагаа явуулж
бай­гаа үйлчил­гээ­ний газруу­даа ажиллуу­лаад бариг­даж байгаа барилгадаа хөрөнгө
оруу­лалт хийнэ. Тэгээд орон сууцаа за­раад ол­сон мөнгөөрөө хадга­ламж эзэм­шигчдээ
хохи­рол­гүй бол­го­но” хэ­мээн өөр өөрсдийн­хөө бизнес төлөвлөгөөгөө та­нил­­цуул­сан
ч бүгдийг нь хо­морголон шоронд хий­гээд бүх хөрөнгийг нь хүчээр битүүмжилсэн.

Энэ талаар “Баян-Өндөр” хадгаламж
зээ­лийн хор­шоо­ны эзэн асан, хори­ход ял эдэлж байгаа С.Сам­бал­хүндэв “Эзнийг
нь шоронд хориод эд хөрөнгийг нь хуваа­гаад авчихсан” хэ­мээн манай сонинд ярилцлага
өгсөн нь голыг нь олж хэлсэн үг болсон.

Гэтэл битүүмжилсэн гэх үйлдвэрүүд,
эд  хөрөнгө, байр сав, машин тэрэг, газар
гээд бүхий л зүйл нь зах зухаасаа гээгдэж, дун­даас нь алга бол­соор байгаа аж.
Битүүмжлэгд­сэн “Бенз” маркийн машин явсаар “Эксель” болон өөрч­лөг­дөж сүүл­дээ
“Экселийн нэг хаалга л битүүм­жилсэн” болж хуви­раад байгаа аж. Нэг бай­гуул­­ла­гаас
нөгөө байгуул­ла­гад энэ хэргийг шийдэхээр өгө­хөд эд хөрөнгө нь ингэж тоног­дож,
гээгдсээр одоо тоо­той хэдэн л юм үлдээд байгаа юм байна.

Үүнд хохирогчид ихэд са­наа зовниж,
хэзээ энэ асуу­дал шийдэг­дэх бол хэмээн горьдлого тээсээр байна. Засаг солигдож,
байдал жаа­хан наашилсан ч энэ асууд­лыг чуулганаар хэлэлцэж, ирэх оны төсөвт хохирол
барагдуулах мөн­гийг суулга­хаас нааш санаа нь амрах­гүйг тэд ярьсаар.

Хохирогчдын эрх ашгийг хам­гаа­лах
“Шударга төв” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Х.Оюунцэцэг “1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн
хар сүүдэр одоо хүртэл ард түм­ний сэтгэлд байсаар байна. Тэр үед хайртай дотнын
хүмүү­­сээ алдсан хүмүүс өнөөд­рийг хүртэл төрдөө гомдсоор байгаа. Үүн шиг л үйл
явдал битгий болоосой гэж хүсч байна. Мөнгөө алд­сан хохирогч­доос маш олон хүн
сэтгэлээр унаж, амиа хорлож нас барсаар байна. Хохирогчид алдсан мөнгөө өнөөд­рийн
төгрөгт шилжүүлж авахыг хүсээгүй. Тухайн үед алдсан мөн­гөө л тэр тоогоор нь авахыг
хүсч байгаа. Энэ асуудлыг яаралтай хэлэлцэж, олон мянган хүнийг сэтгэлийн шаналлаас
гаргахыг төр зас­гаа­саа хүсч байна” гэлээ.

Тус байгууллагаас хохи­рогч­­дын дунд
судалгаа явуул­жээ. Судал­гаанд хамруулсан 700 хохи­рогч­дын гэр бүлд сэтгэл санааны
хямралаас үүдэлтэй нас барсан, амиа хорлосон 58 тохиолдол бүрт­гэгд­жээ.

Орон байргүй болсон 480, түрээ­сийн
байраар хоног залгуулж байгаа 405 айл бай­гаа бол айлаар хэсч амьдар­даг 68, ахан
дүүсийн­дээ тол­гой хоргодсоор яваа 45 айл байгаа гэнэ.

Хадгаламж зээлийн хор­шоонд мөнгөө
хадгалуулах саналыг гэр бүлийнхэндээ анх тавьж, ахан дүүсийнхээ мөнгө төгрөгийг
цуг­луулж, байр саваа зарж мөнгийг нь нэмэрлээд хадгалуулсан ч ийнхүү алдсан иргэд
одоо гэр бүлийнх­нийхээ дарамтад амьдарч, гэрээ­сээ хөөгддөг тохиолдол их байгаа
юм бай­на. Үүнээс болж хоёр тийш болсон гэр бүл судалгаанд орол­цогч­дын 10 гаруй
хувийг эзэлжээ.

Хохирогчдын ихэнх нь буюу 311 нь дээд
боловсрол­той хүмүүс бай­сан бол үр хүүхдийнхээ мөнгийг алдсан хөгшчүүл олон байгаа
юм.

Хүүхдүүдийнхээ мөнгийг хадга­ламж
зээлийн хор­шоонд хадгалуу­лаад алдсан хөгшчүүл гадаадаас хүүхэд нь залгахаар чих
нь хатуур­сан болж жүжиглэж “Миний хүү ээж нь сонсох оо байсаан. Мөнгө нь найдвартай
газарт байгаа” хэмээн ярьдаг гэнэ. Түүгээр ч барахгүй хүүхдүүд­тэй­гээ ярихаас эмээж,
чих­ний­хээ хэнгэргийг өөрөө цоолж дүлийрсэн настай хүмүүс ч бий гэсэн.

Хохирогчдын ярьж буй­гаар битүүмжилсэн
гэх олон мянган эд хөрөнгийг өнгөр­сөн хугацаанд зүй ёсоор нь зарж борлуулсан бол
өдийд бүгдийг нь өрнөөс гаргаад зогсохгүй цаана нь хангалт­тай хэмжээний хөрөнгө,
мөн­гө үлдэх байсан гэж байна.

Жишээ нь, “Бүтээн байгуу­лалт хөгжлийн
сан” хадга­ламж зээлийн хоршооны  7585Х дугаартай
зэс­ний ор­дын лицензийг л зарчихсан бол бүх хохирогчдын хохир­лыг барагдуулчих
хэмжээний хөрөнгө байж.

Өнгөрсөн жил “Шударга төв” ТББ-ынхан
хадгаламж эзэмшигч­дэд учирсан хохир­лыг төлүүлэхээр хураан авч битүүмжилсэн хөрөнгө­нөөс
үл хөдлөх хөрөнгө, газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчил­гээ, ашигт малтмалын тусгай
зөв­шөөр­лийн борлуу­лалтыг шалгуула­хаар хүсэлт гаргаж бай­сан.

Цагдаагийн байгуулла­гаас Шүү­х­ийн
шийдвэр гүй­цэт­гэх байгуул­ла­гад шилжих болон шийдвэр гүйцэт­гэлийн шатанд олон
эд хөрөнгө алга болжээ.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүх­баа­т­ар дүүргийн нэгдүгээр хороо, нэгдүгээр төрө­хийн
зүүн талд байрлах “Кукахау­зинг” ХХК-ийн нэр дээрх 0060543 тоот үл хөдлөх хөрөн­­гийн
гэрчил­гээ­тэй нэг га газрын асуудал олны анхаар­­­лыг татдаг. Энэ газрыг зарсан
борлуулсан ямар ч үйл ажиллагаа болоогүй бай­тал дээр нь 12 давхар орон сууцны барилга
баригдчих­сан байгаа нь хэний ч нүднээ ил. Мөн тус хоршоо­ноос хураагдсан Ховд айм­гийн
Алтай сумын нутаг “Эр­гийн ус” нэртэй газар байрлах 596 гектар талбай бүхий Х7729,
А1151 тусгай зөвшөө­рөл­тэй гялтгануурын уур­хай, тоног төхөөрөмжийнхөө хамт ор
мөргүй алга болжээ.

“Баян-Өндөр сан” хадга­ламж зээлийн
хоршооноос хураасан Төв аймгийн Заа­мар сумын нутаг Гал­тад байр­лах 6882 А ашигт
малт­ма­лын тусгай зөвшөөрөл, Баянхонгор аймгийн Бөм­бө­гөр сумын нутаг “Гашуун
хар уул” нэртэй газар байрлах 10385 Х ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл тус тус алга
болсон.

“Бүтээн байгуулалт” хад­га­ламж зээлийн
хоршооноос хураагдсан Дорноговь айм­гийн Хөвсгөл, Улаан­бадрах сумдын нутагт байр­лах
“Баруун ширүүн”-ий 7585 Х дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, Чингэлтэй
дүүргийн 18 дугаар хороо, Гүнт билгүүн-2210 тоотод байрлах битүү бетонон хашаа­тай
хоёр давхар тавил­га бүхий хувийн орон сууц, 240.3 м.квадрат газартайгаа үрэгдэж,
хэнд очсон нь тодор­хойгүй байгаа аж.

Харин Шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх
шатанд дуудлага худалдаа бүрхэг, хэрхэн худалд­сан нь ил тод биш, борлуулсан гэх
үнэ нь зах зээлийн бодит үнээс хэтэрхий доогуур худалдан борлуул­сан хөрөнгө бүр
ч олон бий.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан гурав­дугаар эмнэлгийн урьд байрлах 15х18 хэмжээтэй
дутуу баригдсан дөрвөн дав­хар барилгыг газрынх нь хамт 87.8 сая төгрөгөөр худалджээ.

Мөн тус хоршооноос хураагд­­сан Сүхбаатар
дүүр­гийн есдүгээр хороо, Алтайн гудамжинд байрлах 831 м.квад­рат газартай 150 сая
төгрөгөөр тогтоосон “Агч” агуула­хын барилгыг 2885 ширхэг 139.604 сая төгрөгийн
үнэтэй барилгын материал зэрэг хөрөнгө, газрынх нь хамт 85.8 сая төгрөгөөр худалдсан
байдаг.

Түүнчлэн Баянзүрх дүүр­гийн долдугаар
хороонд байр­лах 3614 ширхэг дагал­дах хөрөнгөтэй, 445.2 м.кв газартай дүнзээр барьсан
600 сая төгрөгийн үнэлгээтэй  “Россия” рестораныг
газрынх нь хамт хэдэн төгрөгөөр зар­сан нь өдий хүртэл тодорхой­гүй байгаа юм.

“Баян-Өндөр сан”-гаас хураагд­сан
Баянгол дүүргийн дөрөвдүгээр хороонд байр­лах дөрвөн давхар үйлчилгээ, оффисын зориулалттай
“Пилс­нер” төвийг Үнэлгээний комисс дахин үнэлгээ хийж 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоос­­ныг
1.682.428.733 төгрөгөөр худалд­сан юм бай­на. “Өрнөлт-Од” ХХК-ийн Баян­зүрх дүүргийн
зурга­ду­гаар хороонд байрлах хүнс­ний захыг Үнэлгээний комисс 1.700.000.000 төгрөгөөр
үнэл­сэн ч анхны үнэ болох 687.573.950 төгрө­гөөр худалджээ.

Энэ мэтээр уг жагсаалт цааш нь хөвөрнө.
Тэрбумаар үнэлэгдэх хөрөнгийг 200 саяар, зуун саяар үнэлэгдэх орон сууцыг тал үнээр
нь зарсан гэх үнэнээс дэндүү хол үйл явдал битүүмжлэгдсэн гэх эд хөрөнгөний эргэн
тойронд одоо ч үргэлжилсээр байна. Нийтлэлийн­хээ үргэлжлэлээр чухам ямар хүмүүс
эдгээр битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгийг ямар аргаар өөрийн болгос­ныг өгүүлэх болно.

Хадгаламж зээлийн хоршоодоос битүүмжил­сэн
эд хөрөнгийг зах зээ­лийн бодит үнээс хэтэр­хий доогуур зарж, олон нийтэд дуудлага
худал­даа зарлалгүйгээр танил талдаа өгсөн баримт их бий. Угтаа бол би­түүмж­лэгдсэн
хөрөнгийг дууд­лага худалдаагаар оруу­лах 
ёстой. Гэвч ШШГЕГ-ынхан дуудлага худал­даа явуулах нэр төдий зүйл хийхдээ
үл хөдлөх хөрөнгийн ченжүүдтэй үгсэн тохирдог байсан тухай хууль хянал­тын байгууллагуу­дад
хандаж  байсан ба­рим­тууд ч бий. Энэ ажлыг
тухайн үед ШШГЕГ-ын Дотоод хянал­тын албаны мэр­гэжилтэн Р.Энх­тай­ван хариуцан
ажиллаж бай­сан. Хохирогчид дууд­лага худалдаанд орол­цох са­нал тавихад тэрбээр
ганц ч удаа зөв­шөөрч байгаа­гүй гэдэг.

Дуудлага худалдаанд дээрх ченжүүдээс
гадна ШШГЕГ-ын мэргэжилтэн, шийд­вэр гүйцэтгэгчдийн ах дүүс, найз нөхөд нь л орол­цож
хоорондоо үнэ хаялцдаг байсныг хадгаламж зээлийн хоршооны хохирогчид хэл­дэг.  Үүнийхээ дараа  жинхэнэ захиалагчдад нь зарж, дун­даас нь зуучилсны
хувиа авах явдал түгээмэл болсон.

Хураагдсан хөрөнгүү­дээс ер нь зах
зээлийн бодит үнээр зарагдсан объект байх­гүй гэдгийг ч өнөөдөр олон хүн хэлж байгаа
нь нууц биш. Дуудлага худалдаа нэрээр зарагдсан хөрөнгө хоёроос гурван гар дамжин
дамлагдаж байсан.

Тухайлбал, “Бүтээн бай­гуу­лалт хөгжлийн
сан” хадга­ламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүхбаатар дүүр­гийн тавдугаар хороо,
Их өргөөний 14-10 тоот 180 м.квад­рат талбай бүхий зур­гаан өрөө орон сууц мөрдөн
байцаалтын шатанд 90 сая төгрөгөөр үнэлсэн ч 74 саяар зарагдсан байх жишээтэй.
“Европын хөгжил” хадгаламж зээлийн хоршооноос ху­раагд­сан Баянгол дүүргийн хоёрдугаар
хороо, 28-15 тоот гурван өрөө орон сууцыг 47.9 саяар бусдад зарсан байхад “Гэр хорооллын
барилга­жилт” хадгаламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сон­ги­нохайрхан дүүргийн
Эмээлт өртөөнд байрлах 80 сая төгрөгийн үнэтэй агуу­лахын байрыг 46.2 саяар, “Цэн-Алт”
хадгаламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүх­баатар дүүргийн тавдугаар хороо,
35-5 тоот гурван өрөө 61 сая төгрөгийн үнэтэй орон сууцыг 45.1 саяар, “Баян Өндөр”
инвестийн байр мөр­дөн байцаалтын шатанд 446.4 сая төгрөгөөр, Үнэлгээ­ний комиссын
2008 оны ес­дүгээр сарын 30-ны өдрийн хурлаар 750 сая төгрөгөөр үнэлснийг 321.8
сая төгрө­гөөр зарагд­сан гэх мэтээр баримт хөвөрнө. 

Битүүмжлэгдсэн эд хөрөн­гө зөвхөн
Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын ажилтан болон тэдний танил талд очоод дууссан гэвэл
бас өрөөс­гөл ойлголт. Тухайн үедээ төрд өндөр албан ту­шаал хашиж байсан эрхмүү­дийн
гар хөл орсон байх сэжүүр олон. УИХ-ын 20 ор­чим гишүүний тухай ил далд барин тавин
авсан өгсөн гэх үл хөдлөх хөрөнгөний та­лаарх мэдээлэл ч явдаг. Гэвч энэ нь хадгаламж
зээлийн хоршооны дампууралд тэгс­хий­гээд намжсан. Уг нь Хад­га­ламж зээлийн хоршоод
дампуурах болсон шалтгаан хэн гэдэг эрхмүүд ямар хө­рөн­гө ямар хоршооноос ав­сан
гэдгийг хуулийн байгуул­ла­гууд шалгах боломжтой байв. Гэвч энэ олон асуудал, хоршоодын
дампуурлын уг­луур­гыг шалгаагүй хүн нь тухайн үеийн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд
Ц.Ням­дорж гэж яригддаг. Түүний эсрэг хохирогчид тэмцэж,  холбогдох газруудад нь өгч байсан түүх бий.  Энэ хэргийг эхлүүлсэн гэх бас бусдын хөрөнгийг
төрийн дээрэм болгож харуулсан МАН-ын­хан засгийн эрх барьж бай­сан учир Ц.Нямдоржийг
шал­гах зоригтон байгаагүйг одоо ч  хэлдэг.  Ц.Нямдоржийг 
Увс аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга Г.Хийморсангийн зээл­сэн 232 сая төгрөгийн
зээлийг шүүгчидтэй үгсээд зээлийнх нь хэмжээний эхний оронг нь даруулаад 32 сая
төгрөгийн зээлдэгч болгож нэлээд их хэмжээний хөрөнгийг нь хү­чээр чөлөөлүүлсэн
гэх  ба­римт бий. Мөн хадгаламж зээлийн хоршоодын
битүүм­жил­сэн хөрөнгүүдийг цагдаа­гийн битүүмжлэлд байхад 1.6 тэрбумын 25 мянган
хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгийг ШШГЕГ-т хүлээлгэж өгөөгүй. Сүхбаа­тар дүүргийн есдүгээр
хороо, Алтайн гудамжинд байрлах 831 м.квадрат газартай 150 сая төгрөгөөр тогтоосон
“Агч” агуулахад байсан 2885 шир­хэг 139.604 сая төгрөгийн үнэтэй барилгын материалыг
шоронгуудын урсгал засварт зарцуулна хэмээн хувьдаа завшсан гэж хохирогчид үзэж,
түүнийг холбогдох газруу­даар нь шалгуулахыг хүсч байсан олон баримт нотол­гоог
энд дурдаж болно. 

Баянзүрх дүүргийн долду­гаар хороонд
байрлах 3614 ширхэг дагалдах хөрөнгөтэй, 445.2 м.кв газартай дүнзээр барьсан
600 сая төгрөгийн үнэлгээтэй “Россия” рестора­ныг газрынх нь хамт 360 сая­хан төгрөгөөр
заржээ. Үүнийг худалдаж авсан цаад эзэн нь Үндсэн хуулийн цэцийн ги­шүүн Н.Жанцангийн
гэр бүл. Энэ хөрөнгийг түүний эхнэр н.Насанжаргал өөрийн бол­гож, хажууд нь үйл
ажилла­гаагаа явуулж өнөөдрийг болтол бизнесээ цэцэглүүлж буй. Баянзүрх дүүрэгт
байр­лах бетонон хашаатай, гүний худагтай, цахилгааны шугам­тай, 4.4, 6.04 га хоёр
хэсэг газрыг зургаан жилийн турш нэг ч удаа дуудлага худал­даанд оруулахгүй дарж
бай­гаад нэгэн томоохон компа­нид тухайн үеийн хотын дар­га Г.Мөнхбаяр 600 саяар
шууд зарж байжээ. Үүнийг хохирогчид эсэргүүцэн зохих газруудад нь өргөдөл гаргаж
хэл ам хийсээр гурван тэрбум гаруй төгрөгөөр борлуулсан байна.

Томоохон барилга, үйлд­вэр, үйлчилгээний
төвүүд, хотын төвд орших газрууд хэдийнэ ямар нэг зам, сийм­хий­гээр эзэдтэй болоод
алга болжээ. Одоо хадгаламж зээ­лийн хоршоо гэхээр битүүмж­лэгдсэн хөрөнгөнүүдээс
үлд­сэн нь цагдаагийн байгуул­лага, шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх газар хоёрын хооронд
шилжиж ирэхдээ замхарсан, солигдож ирсэн хөрөнгөнүүд. Нэг ёсондоо хөрөнгө нэртэй
хэн ч авахгүй эд хогшил. Түүнийгээ өндөр үнэлчихсэн. Тэр үнэнд нь хэн ч авахгүй
ч  тийм эд хөрөнгө байгаа гэж цаасан дээр
бичиглэсэн урт жагсаалт болохоос үнэндээ “хог” төдий зүйл. Үлдсэн энэ хөрөнгийг
хэзээ, хэн, хэрхэн  борлуулж, хохирогчдын
хохирлыг барагдуулах нь тодорхойгүй.

“Гэр хорооллын барилга­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан Баян­зүрх дүүргийн дөрөв­дүгээр хороон дахь 1760 м.кв
газартай 42 ширхэг дагалдах хөрөнгөтэй 339.7 сая төг­рөгийн анхны үнэлгээтэй төмөр
хийцийн цех, “Залуу­чууд” зочид бууд­лын урд байр­лах 43-1 тоотын нэг давх­рын
288 м.кв 110.0 сая төгрөгийн анхны үнэлгээ­тэй “Шинэ бирж” нэртэй заал, тоног төхөөрөмжийн
хамт, 594 ширхэг хөдлөх хөрөнгө­тэй, 72.1 сая төгрөгийн анхны үнэлгээтэй “Хишигтэн
хэв­түүл” нэртэй барилга одоо ямар ч эзэнгүй байна. Мөн тус хоршооноос хураагдсан
Төв аймгийн Борнуур суманд байр­лах, төв замаас 120 метр засмал зам тавьсан,
205 нэр төрлийн тоног төхөө­рөмж­тэй Үнэлгээний комис­сын 2008 оны есдүгээр сарын
30-ны өдрийн хурлаар дахин үнэлгээ хийж үнийг нь 400.7 сая төгрөгөөр тогтоо­сон
“Манай гэр” зоогийн газар, замын буудал бүрэн тоногдож, хэнд ч хэрэггүй балгас болсон
нь нутгийнхны харамслыг төрүүлсээр.

Мөн Хан-Уул дүүргийн нэгдүгээр хороо,
Жаргалан хотхоны 4-16 тоотод байрлах 212 м.кв 22 нэр төрлийн тавил­га, төхөөрөмжтэй
137.7 сая төгрөгийн анхны үнэлгээ­тэй, Үнэлгээний комиссын 2008 оны есдүгээр сарын
30-ны өдрийн хурлаар дахин үнэлгээ хийж үнийг нь 250 сая төгрөгөөр тогтоосон зургаан
өрөө орон сууц, Дарханы Дархан суманд байрлах 600 саяын үнэтэй модны үйлдвэр хөсөр
хэвтэж байгаа аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шооны нэр бүхий
үүсгэн бай­гуу­лагчид “Борнуур” ХК, “Да­ваан булаг” ХК, “Баялаг на­лайх” ХК-ийн
нийт хувьцааны тодорхой хувийг эзэмшдэг байжээ. Гэтэл мөрдөн бай­цаал­тын болон
шүүхийн, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх шатанд дээрх компаниудын хөрөнгийг  бүхэлд нь би­түүмжилж, үйл ажиллагааг нь зогсоосноос
үйлдвэрүүд нь эзэнгүйдэн, хөрөнгө нь то­ногд­сон байдалтай байгаа юм.

  
Хууль зүйн сайд Х.Тэ­мүү­жин­­гийн
тушаалаар Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий газрын Банк, хадгаламж зээ­лийн хор­шоодын
төлбөр бараг­дуулах ажлын албаны үйл ажиллагаанд шал­галт хийх, цаашид авах арга
хэм­жээ­ний тухай санал боловс­руулах үүрэгтэй Ажлын хэсэг бай­гуулагдаад ажиллаж
буй. Энэ ажлын хэсэгт Хууль зүйн яам,  Шүү­хийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Улсын мөрдөн бай­­цаах газар, Эрүүгийн цагдаа­гийн
газар, Шүү­хийн шинжил­гээний үндэс­ний хүрээ­лэн зэрэг хуулийн чигийн томоо­хон
газруудын тө­лөөлөл багтжээ.

Ажлын хэсгийн шал­гал­­тын явцад Хадгаламж зээ­лийн хоршоодын
төл­бөр бараг­дуулах ажлын алба­наас 2008-2011 онд зохион байгуулсан хол­бог­дох
дууд­лага ху­далдаанууд  хууль бус байсны
дээр хөрөн­гүү­дийг нэг байгууллагаас нөгөөд шил­жүү­лэхдээ дундаас нь дутаа­сан
олон хэрэг зөрчил гарс­ныг баримттайгаар нотолсон байна.

Жишээ нь, Баянгол дүүр­гийн дөрөвдүгээр
хорооны нутагт байрлах “Баян-Өндөр инвест” ХХК-ийн “Плиснер” төвийн барилга,
203.914.600 төгрөгийн үнэлгээтэй 7483 ширхэг хөдлөх хөрөнгийн хамт нийт 7484 ширхэг
1.369.639.600 төгрөгийн эд хөрөнгийг 2008 оны тав­дугаар сарын 3-ны өдөр Цаг­даа­гийн
ерөнхий газрын харь­яа Улсын мөрдөн бай­цаах газраас хүлээн авч, 2445 ширхэг
104.365.568 төгрө­гийн эд хөрөнгийг хүлээн аваагүй аж.

Гэтэл уг төвийн барилгыг албадан дуудлага
худалдаа­гаар Б.Золтуяа гэх хүн нэг тэрбум 600 гаруй сая төгрө­гөөр худалдан авч
өөрийн болгосныг хохирогчид эсэр­гүү­цэж байгаа юм. Учир нь энэ барилгын албадан
дуудлага худалдааны анхны үнийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яамны хамтар­сан
Ажлын хэсэг 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоосон байжээ.

Мөн Баянзүрх дүүргийн Амгаланд байрлах
60400 мкв+40000 буюу 10 га газар, Баянгол 
дүүрэгт байрлах “Боса” төвийн дэргэд байр­лал­тай 254  м.кв талбайтай, 80 хувийн гүйцэтгэлтэй, дутуу
баригдсан байр болон газ­рын хамт, “УБ Палас” барил­гын хажууд байрлах цогцол­бор,
Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Россия” зоогийн газар, “Агч” агуула­хын
хөрөнгө, газар хэт доо­гуур үнэлгээгээр зарагдсан обьектуудын тоонд орж байна.

Хадгаламж, зээлийн хор­шоо­доос битүүмжилсэн
үйлд­вэр, эд хөрөнгө, газруудыг тухайн үед албадан дуудлага худалдаагаар худалдсан
Шийд­вэр гүйцэтгэх ажиллагаа хэр үнэн бодит болсныг Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод
аудитын газар шин­жил­жээ. Үүгээр хадгаламж зээлийн зарим хоршооны үүсгэн байгуулагчдын
өмчлөх үл хөдлөх эд хөрөнгийн албадан дуудлага худал­дааны анхны болон дараа­гийн
үнийг тогтоохдоо Иргэ­ний хуулийн 177 дугаар зүй­лийн 177.1, 177.4, Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.4, 43 дугаар зүйлийн 43.4-т заасныг
баримтлаагүй нь батлагджээ. Түүнчлэн аль нэг обьектыг дуудлага худал­даанд оруулахдаа
үнэлгээг нь зориулалтын байгуулла­гаар хийлгээгүй аж. Ганцхан компани Хөрөнгийн
үнэлгээ­ний төвөөр үйлчлүүлсэн байх жишээтэй.

Үл  хөдлөх 
хөрөнгийн  дуудлага худалдаа явуулах­даа
Шүүхийн  шийдвэр  гүй­цэт­гэх байгууллагын зарим шийдвэр гүйцэтгэгч
бүх мэдээл­лийг маш товчхон, гаргацгүй хөтөлдөг байжээ.  Үүгээр ч барахгүй ШШГ бай­гуул­лагаас шинжээч
томилох тухай шийдвэртээ ямар шин­жээ­чийг томилсон талаар  тодорхой этгээдийн нэр,  хаягийг бичдэггүй байсны зэрэгцээ, тэмдэглэлийг
гараар бичиж, зарим хэсгийг нь арилгагч буюу штрихээр дарж засварласан зэрэг зөрчил
илэрсэн байна. 

Нэг үгээр дуудлага худал­дааг зохион
байгуулах ажил­лагаа эхнээсээ л бүх зүйл нь бүдэг, стандартыг хангаагүй нөхцөлд
явагдаж байжээ.

Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгээс
дууд­лага худалдаагаар зарагдсан хэд хэдэн обьектод үнэлгээ хийгээд Сонгинорхайрхан
дүүргийн 12 дугаар хороо, нэгдүгээр хороолол Энх­тай­ва­­ны өргөн чөлөө 95/2 А,
В, С блок, Баянгол дүүргийн хоёр­дугаар хороо, 25 дугаар эмийн сангийн урд байрлах
дөрвөн давхар үйл­чил­гээний зориулалттай “Плис­нер” төв, Баянзүрх дүүр­гийн 12
дугаар хороо Сөүл групп “Рояль Кастл” 103 дугаар байр 301 тоот зургаан өрөө орон
сууц гэсэн ийм гурван объектыг мэргэжлийн байгууллагаар дахин үнэлүү­лэх шаардла­гатайг
тогтоо­гоод байгаа юм. 

Харин Улсын мөрдөн бай­цаах газраас
хадгаламж зээлийн хоршоодын хохи­рогч­дын хохирлыг барагдуу­лах зорилгоор тус холбоо­ных­ныг
ял эдэлж байгаа хад­га­ламж зээлийн хоршоодын эзэдтэй уулзуулсан.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий
газрын Тогтоол гүйцэтгэх газрын харьяа жирийн дэглэмтэй хорих 441 дүгээр ангид ял
эдэлж байгаа “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч Ж.Мэндбаяр,
“Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч С.Самбалхүндэв, мөн
газрын харьяа Төв айм­гийн Баян сум дахь чанга дэглэмтэй хорих 415 дугаар ангид
ял эдэлж байгаа “Бүтээн байгуулалт, хөгжлийн сан” хадгаламж зээлийн хор­шооны үүсгэн
байгуулагч Т.Энхтөр, Булган аймаг  дахь онцгой
дэглэмтэй хорих ангид ял эдэлж байгаа “Бүтээн бай­гуу­лалт, хөгжлийн сан” хадга­ламж
зээлийн хор­шоо­ны үүсгэн байгуулагч Б.Баттөр нартай уулзуулжээ.

Уулзалтын үеэр Ж.Мэнд­баяр, С.Самбалхүндэв
нар мөрдөн байцаалт болон шүү­хийн шатанд бүртгэгдсэн эд хөрөнгө дутсан, Шүүхийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Банк, хад­га­ламж зээлийн хоршоодын төлбөр
барагдуулах алба нь хураагдсан эд хөрөнгийг зах зээлийн үнэлгээнээс хэт доо­гуур
үнэгүйдүүлэн, дуудлага худалдаагаар танил талдаа зарж борлуулсан талаар гомдол ярьсан
аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шоо­дын хохирогчдын
холбоо болон иргэд “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршоо­ноос хураагдсан хөрөнгө
болох Баянзүрх дүүргийн 4 дүгээр хороо, 36 дугаар байр­ны зоорийн давхарт байрлах
12 автомашины зог­соол, 32 дугаар байрны зоорийн давхарт байрлах 12 автомашины зогсоолыг
ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтай­ван, хадгалагч Э.Мэндбаяр нар бусдад түрээслүүлэн
ашиг олж завшсан,  Баянгол дүүргийн 16 дугаар
хороо “Боса” худалдааны төвийн дэргэдэх Орхоны 1-22-1 тоо­тод байрлах дутуу баригдсан
барилгыг ШШГЕГ-ын албан тушаалтан зарсан, “Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээ­лийн хоршооны
битүүмжлэгд­сэн эд хөрөнгө болох Төв аймгийн Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур”
ХК-ийн хашаанд байсан 2000 ширхэг палкнаас ахлах шийд­вэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван,
шийдвэр гүйцэтгэгч Б.Бат­мөнх нар 726 ширхэг палкийг хувьдаа авч завшсан,Төв айм­­гийн
Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур” ХК, “Даваанбулаг” ХК-ийн газар эзэмших захирамжуудыг
хууль бусаар хүчингүй бол­гож, бусдын нэр дээр шил­жүүл­сэн, шийдвэр гүйцэтгэгч
Б.Батмөнх нь “Борнуур” ХК-аас хураагдаж битүүмжлэгд­сэн эд зүйлийг “Хан борго­цой”
ХХК-ийн захирал Г.Түдэв­­доржид хариуцуулан өгөхдөө “Борнуур” ХК-ийн хуурамч гэрчилгээг
өгч, тамга хийлгүүлж ашиглуулсан, ШШГЕГ-ын ШГГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан Г.Туулхүү,
ахлах гүйцэтгэгч Н.Батсүх, шийдвэр гүйцэтгэгч Д.Оюунсүрэн нар “Глоб кредит” ХХК-ийн
захирал Ж.Энхбаярт шүүхийн шийд­вэ­рээр олгохоор шийдвэр­лэ­сэн 300.0 сая төгрөгөөс
шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад нэр бүхий дөрвөн хүнд 50 сая төгрөгийг олгосон,
хадгаламж зээлийн хоршоо­доос хураагдсан 153 автома­шин одоо хэний дээр очсон, ямар
үнэтэй зарагдсан бол гэх 27 мэдээллийг Улсын мөрдөн байцаах газарт ирүүлж, шалгаж
өгөхийг хүссэн байна.

Тус газрынхан мэдээл­лүү­дийг нэг
бүрчлэн шалгаад ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван, шийдвэр гүй­цэт­­гэгч Б.Мөнхбат,
“Шинэ даваанбулаг” ХХК-ийн захи­рал С.Мөнхбат, Банк, хадга­ламж зээлийн хор­шоодын
төлбөр барагдуулах ажлын албаны дэд дарга Р.Буджав, шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтуяа
зэрэг хүмүүст холбогдох нийт долоон хэргийг Авлигатай тэмцэх газарт шилжүүлчи­хээд
бай­гаа юм байна.

Хохирогчдын тэмцэл, зүтгэл ийн захаасаа
үр дүнд хүрч, тухайн үед төрийн тол­гойд байсан эрхмүүдийн гар хөл болсон эдгээр
нөх­дийг холбогдох газрууд нь шалгаж байгаад их ач холбог­дол өгч байна. Энэ хүмүүс
жинхэнэ захиалагчдынхаа нэрийг хэл­бэл, энэ хэрэг нийгэмд цочроо өгч, олон хүн шалгагдах
нь дамжиггүй.

Хохирогчид энэ удаагийн намрын чуулганаар
“Хохир­лыг эргэн төлөгдөх нөхцө­лөөр барагдуулах тухай” хуу­лийг хэлэлцэж, батлуулахад
хамгийн гол анхаарлаа хан­дуул­чихаад байна. Тэдний хувьд уг хууль батлагдаж, ирэх
оны төсөвт суулгабал олон жилийн тэмцэлд нь цэг тавьсан хэрэг болно гэцгээж байна. 

Хохирогчид “Бид мөнгө­ний төлөө тэмцээгүй.
Тэртэй тэргүй бид мөнгө, цаг, хугацаа эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохирчихсон улсууд.
Хамгийн гол нь үнэн ялаасай. Бид МАХН-ыг төр барьж байх хугацаанд хүчтэй тэмцэл
хийж, батлахыг нь урж, төв байрных нь өмнө олон хоногоор өлсгөлөн зарласан нь цаагуураа
Ардчилсан засгийг гарч ирэхэд нэлээдгүй түлхэц болсон болов уу гэж боддог. Тиймээс
Шинэчлэ­лийн Засгийн газар бидний асуудалд шинэ өнцгөөс хан­даж, нааштай шийдэж
өгөх байх хэмээн залбирч байна”  гэцгээж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

Хадгаламж зээлийн хоршоодын дампуурлын
асуудал өнөөдөр ч яригд­саар байна. Тухайн үед “Баян-Өндөр сан”, “Биз­нес кредит”,
“Бөөн цагаан нуур”, “Бүтээн байгуулалт хөгжлийн сан”, “Глоб кре­дит”, “Гэр хорооллын
ба­рилгажилт”, “Европын хөг­жил”, “Жигүүр инвест”, “Зиб”, “Итгэл сэтгэл ирээ­дүй”,
“Монгол торго”, “Нью болор оргил”, “Оюу алт”, “Си Эм Си”, “Хөрөнгө оруу­­лалт хөгжлийн
сан”, “Эрхэст инвест” зэрэг 29 хоршоо дампуурч, 9300 орчим хадгаламж эзэм­шигч хохирсон.
Хохирог­чид тэр үед эрх барьж байсан МАХН-ын үүдэнд олон сар өлсгөлөн зар­лаж, батлахыг
нь урж, үсээ хусч тэмцлээ хур­цаар илэрхийлцгээсэн билээ. Үүний хүчинд тэд хохирлынхоо
тавин хувийг эргүүлэн авсан ч үлдсэнийг нь одоо хүртэл авч чадаагүй байгаа.

Уг хэрэгтэй холбогдуу­лан 43 тэрбум
606.5 сая төгрөгийн эд хөрөнгийг битүүмжилсэн ч үүн дээр нэмэгдэх зээлдэгчийн авлагын
14 тэрбум төгрөг, 20 гаруй газар, таван лицензийг үнэлээгүй байдаг юм.

Хоршоод дампуур­лын ирмэгт ирж, иргэд сандралдаж байх үед хоршоодын
эзэд, “Бид дампуураагүй. Ашигтай хөрөнгө оруулалтууд хийж одоо үйл ажиллагаа явуулж
бай­гаа үйлчил­гээ­ний газруу­даа ажиллуу­лаад бариг­даж байгаа барилгадаа хөрөнгө
оруу­лалт хийнэ. Тэгээд орон сууцаа за­раад ол­сон мөнгөөрөө хадга­ламж эзэм­шигчдээ
хохи­рол­гүй бол­го­но” хэ­мээн өөр өөрсдийн­хөө бизнес төлөвлөгөөгөө та­нил­­цуул­сан
ч бүгдийг нь хо­морголон шоронд хий­гээд бүх хөрөнгийг нь хүчээр битүүмжилсэн.

Энэ талаар “Баян-Өндөр” хадгаламж
зээ­лийн хор­шоо­ны эзэн асан, хори­ход ял эдэлж байгаа С.Сам­бал­хүндэв “Эзнийг
нь шоронд хориод эд хөрөнгийг нь хуваа­гаад авчихсан” хэ­мээн манай сонинд ярилцлага
өгсөн нь голыг нь олж хэлсэн үг болсон.

Гэтэл битүүмжилсэн гэх үйлдвэрүүд,
эд  хөрөнгө, байр сав, машин тэрэг, газар
гээд бүхий л зүйл нь зах зухаасаа гээгдэж, дун­даас нь алга бол­соор байгаа аж.
Битүүмжлэгд­сэн “Бенз” маркийн машин явсаар “Эксель” болон өөрч­лөг­дөж сүүл­дээ
“Экселийн нэг хаалга л битүүм­жилсэн” болж хуви­раад байгаа аж. Нэг бай­гуул­­ла­гаас
нөгөө байгуул­ла­гад энэ хэргийг шийдэхээр өгө­хөд эд хөрөнгө нь ингэж тоног­дож,
гээгдсээр одоо тоо­той хэдэн л юм үлдээд байгаа юм байна.

Үүнд хохирогчид ихэд са­наа зовниж,
хэзээ энэ асуу­дал шийдэг­дэх бол хэмээн горьдлого тээсээр байна. Засаг солигдож,
байдал жаа­хан наашилсан ч энэ асууд­лыг чуулганаар хэлэлцэж, ирэх оны төсөвт хохирол
барагдуулах мөн­гийг суулга­хаас нааш санаа нь амрах­гүйг тэд ярьсаар.

Хохирогчдын эрх ашгийг хам­гаа­лах
“Шударга төв” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Х.Оюунцэцэг “1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн
хар сүүдэр одоо хүртэл ард түм­ний сэтгэлд байсаар байна. Тэр үед хайртай дотнын
хүмүү­­сээ алдсан хүмүүс өнөөд­рийг хүртэл төрдөө гомдсоор байгаа. Үүн шиг л үйл
явдал битгий болоосой гэж хүсч байна. Мөнгөө алд­сан хохирогч­доос маш олон хүн
сэтгэлээр унаж, амиа хорлож нас барсаар байна. Хохирогчид алдсан мөнгөө өнөөд­рийн
төгрөгт шилжүүлж авахыг хүсээгүй. Тухайн үед алдсан мөн­гөө л тэр тоогоор нь авахыг
хүсч байгаа. Энэ асуудлыг яаралтай хэлэлцэж, олон мянган хүнийг сэтгэлийн шаналлаас
гаргахыг төр зас­гаа­саа хүсч байна” гэлээ.

Тус байгууллагаас хохи­рогч­­дын дунд
судалгаа явуул­жээ. Судал­гаанд хамруулсан 700 хохи­рогч­дын гэр бүлд сэтгэл санааны
хямралаас үүдэлтэй нас барсан, амиа хорлосон 58 тохиолдол бүрт­гэгд­жээ.

Орон байргүй болсон 480, түрээ­сийн
байраар хоног залгуулж байгаа 405 айл бай­гаа бол айлаар хэсч амьдар­даг 68, ахан
дүүсийн­дээ тол­гой хоргодсоор яваа 45 айл байгаа гэнэ.

Хадгаламж зээлийн хор­шоонд мөнгөө
хадгалуулах саналыг гэр бүлийнхэндээ анх тавьж, ахан дүүсийнхээ мөнгө төгрөгийг
цуг­луулж, байр саваа зарж мөнгийг нь нэмэрлээд хадгалуулсан ч ийнхүү алдсан иргэд
одоо гэр бүлийнх­нийхээ дарамтад амьдарч, гэрээ­сээ хөөгддөг тохиолдол их байгаа
юм бай­на. Үүнээс болж хоёр тийш болсон гэр бүл судалгаанд орол­цогч­дын 10 гаруй
хувийг эзэлжээ.

Хохирогчдын ихэнх нь буюу 311 нь дээд
боловсрол­той хүмүүс бай­сан бол үр хүүхдийнхээ мөнгийг алдсан хөгшчүүл олон байгаа
юм.

Хүүхдүүдийнхээ мөнгийг хадга­ламж
зээлийн хор­шоонд хадгалуу­лаад алдсан хөгшчүүл гадаадаас хүүхэд нь залгахаар чих
нь хатуур­сан болж жүжиглэж “Миний хүү ээж нь сонсох оо байсаан. Мөнгө нь найдвартай
газарт байгаа” хэмээн ярьдаг гэнэ. Түүгээр ч барахгүй хүүхдүүд­тэй­гээ ярихаас эмээж,
чих­ний­хээ хэнгэргийг өөрөө цоолж дүлийрсэн настай хүмүүс ч бий гэсэн.

Хохирогчдын ярьж буй­гаар битүүмжилсэн
гэх олон мянган эд хөрөнгийг өнгөр­сөн хугацаанд зүй ёсоор нь зарж борлуулсан бол
өдийд бүгдийг нь өрнөөс гаргаад зогсохгүй цаана нь хангалт­тай хэмжээний хөрөнгө,
мөн­гө үлдэх байсан гэж байна.

Жишээ нь, “Бүтээн байгуу­лалт хөгжлийн
сан” хадга­ламж зээлийн хоршооны  7585Х дугаартай
зэс­ний ор­дын лицензийг л зарчихсан бол бүх хохирогчдын хохир­лыг барагдуулчих
хэмжээний хөрөнгө байж.

Өнгөрсөн жил “Шударга төв” ТББ-ынхан
хадгаламж эзэмшигч­дэд учирсан хохир­лыг төлүүлэхээр хураан авч битүүмжилсэн хөрөнгө­нөөс
үл хөдлөх хөрөнгө, газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчил­гээ, ашигт малтмалын тусгай
зөв­шөөр­лийн борлуу­лалтыг шалгуула­хаар хүсэлт гаргаж бай­сан.

Цагдаагийн байгуулла­гаас Шүү­х­ийн
шийдвэр гүй­цэт­гэх байгуул­ла­гад шилжих болон шийдвэр гүйцэт­гэлийн шатанд олон
эд хөрөнгө алга болжээ.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүх­баа­т­ар дүүргийн нэгдүгээр хороо, нэгдүгээр төрө­хийн
зүүн талд байрлах “Кукахау­зинг” ХХК-ийн нэр дээрх 0060543 тоот үл хөдлөх хөрөн­­гийн
гэрчил­гээ­тэй нэг га газрын асуудал олны анхаар­­­лыг татдаг. Энэ газрыг зарсан
борлуулсан ямар ч үйл ажиллагаа болоогүй бай­тал дээр нь 12 давхар орон сууцны барилга
баригдчих­сан байгаа нь хэний ч нүднээ ил. Мөн тус хоршоо­ноос хураагдсан Ховд айм­гийн
Алтай сумын нутаг “Эр­гийн ус” нэртэй газар байрлах 596 гектар талбай бүхий Х7729,
А1151 тусгай зөвшөө­рөл­тэй гялтгануурын уур­хай, тоног төхөөрөмжийнхөө хамт ор
мөргүй алга болжээ.

“Баян-Өндөр сан” хадга­ламж зээлийн
хоршооноос хураасан Төв аймгийн Заа­мар сумын нутаг Гал­тад байр­лах 6882 А ашигт
малт­ма­лын тусгай зөвшөөрөл, Баянхонгор аймгийн Бөм­бө­гөр сумын нутаг “Гашуун
хар уул” нэртэй газар байрлах 10385 Х ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл тус тус алга
болсон.

“Бүтээн байгуулалт” хад­га­ламж зээлийн
хоршооноос хураагдсан Дорноговь айм­гийн Хөвсгөл, Улаан­бадрах сумдын нутагт байр­лах
“Баруун ширүүн”-ий 7585 Х дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, Чингэлтэй
дүүргийн 18 дугаар хороо, Гүнт билгүүн-2210 тоотод байрлах битүү бетонон хашаа­тай
хоёр давхар тавил­га бүхий хувийн орон сууц, 240.3 м.квадрат газартайгаа үрэгдэж,
хэнд очсон нь тодор­хойгүй байгаа аж.

Харин Шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх
шатанд дуудлага худалдаа бүрхэг, хэрхэн худалд­сан нь ил тод биш, борлуулсан гэх
үнэ нь зах зээлийн бодит үнээс хэтэрхий доогуур худалдан борлуул­сан хөрөнгө бүр
ч олон бий.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан гурав­дугаар эмнэлгийн урьд байрлах 15х18 хэмжээтэй
дутуу баригдсан дөрвөн дав­хар барилгыг газрынх нь хамт 87.8 сая төгрөгөөр худалджээ.

Мөн тус хоршооноос хураагд­­сан Сүхбаатар
дүүр­гийн есдүгээр хороо, Алтайн гудамжинд байрлах 831 м.квад­рат газартай 150 сая
төгрөгөөр тогтоосон “Агч” агуула­хын барилгыг 2885 ширхэг 139.604 сая төгрөгийн
үнэтэй барилгын материал зэрэг хөрөнгө, газрынх нь хамт 85.8 сая төгрөгөөр худалдсан
байдаг.

Түүнчлэн Баянзүрх дүүр­гийн долдугаар
хороонд байр­лах 3614 ширхэг дагал­дах хөрөнгөтэй, 445.2 м.кв газартай дүнзээр барьсан
600 сая төгрөгийн үнэлгээтэй  “Россия” рестораныг
газрынх нь хамт хэдэн төгрөгөөр зар­сан нь өдий хүртэл тодорхой­гүй байгаа юм.

“Баян-Өндөр сан”-гаас хураагд­сан
Баянгол дүүргийн дөрөвдүгээр хороонд байр­лах дөрвөн давхар үйлчилгээ, оффисын зориулалттай
“Пилс­нер” төвийг Үнэлгээний комисс дахин үнэлгээ хийж 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоос­­ныг
1.682.428.733 төгрөгөөр худалд­сан юм бай­на. “Өрнөлт-Од” ХХК-ийн Баян­зүрх дүүргийн
зурга­ду­гаар хороонд байрлах хүнс­ний захыг Үнэлгээний комисс 1.700.000.000 төгрөгөөр
үнэл­сэн ч анхны үнэ болох 687.573.950 төгрө­гөөр худалджээ.

Энэ мэтээр уг жагсаалт цааш нь хөвөрнө.
Тэрбумаар үнэлэгдэх хөрөнгийг 200 саяар, зуун саяар үнэлэгдэх орон сууцыг тал үнээр
нь зарсан гэх үнэнээс дэндүү хол үйл явдал битүүмжлэгдсэн гэх эд хөрөнгөний эргэн
тойронд одоо ч үргэлжилсээр байна. Нийтлэлийн­хээ үргэлжлэлээр чухам ямар хүмүүс
эдгээр битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгийг ямар аргаар өөрийн болгос­ныг өгүүлэх болно.

Д.ГАНСАРУУЛ

Та, сайхан намаржиж байна уу.

Орчин үеийн залуус мэндэлж мэддэггүй. Мэндлэх ёсон гэж ямар
нарийн зүйл байдгийг анзаардаггүй хэмээн ахмадууд залуус, хүүхдүүд, үр ач нараа
чамладаг. Монголчууд бол хамгийн олон мэндчилгээтэй ард түмэн. Гэтэл одоо үед “Юу
байна”-аар мэндчилгээ нь дуусдаг болсон нь хүн бүхэнд далдхан харамслыг төрүүлдэг
байх.

Ялангуяа энэ тал дээр залуус ихэд шүүмжлэлд өртдөг л дөө.
Аргагүй ч юм. Найзуудтайгаа таараалдаад “Хаая. Юу байна” гэж мэндчилнэ. Эсвэл “Юутай”
гэнэ. Мессенжерт ороод “Hello” гэхээсээ илүүтэй “Hi” гэцгээнэ. Залуусын мэндчилгээ
ерөнхийдөө ийм л хэдэн үгсэнд эргэлддэг.

Сүүлийн арав гаруй хоног уулзсан, утсаар ярьсан найзууд, танилтайгаа
“Сайхан намаржиж байна уу”, “Намаржаа тавлаг уу”, “Ургац арвин уу” гэж мэндэллээ.
Зарим хүмүүст эдгээр мэндчилгээ маань жаахан хуучинсаг ч юм уу, өвөө эмээтэйгээ
гуч хүртлээ хамт амьдраад уусчихсан юм болов уу даа гэж бодогдсон ч байх.

Тэгтэл тэгсэнгүй. Найзууд маань утасны цаанаас “Сайхан намаржиж
байна. Сайхан намаржиж байна уу. За, танай гэрээр сонин сайхан юутай” гэцгээж байна.
Харин танилууд маань “Сайхан намаржиж байна. Ажил төрөл чинь тавлаг уу. Налгар намар
болж байна шүү, Б.Зангад гуайн өнөө дуулдаг дуу шиг” гэж ирээд л мэндчилж байна.

Тэгэхээр ахмадуудын яриад байдаг шиг залуус маань яадгаа алдчихаад
байгаа ч юм алга. Хэрвээ та “Хаая” гэвэл таны өөдөөс хүмүүс “Хаая” гэж л мэндчилнэ.
“Сайхан намаржиж байна уу” гэвэл “Намаржаа тавлаг уу” гэсэн таатай хариу мэндчилгээний
үг сонсоно.

Ингэхээр манай ахмадууд хуучны сайхан мэндчилгээний алт шиг
сайхан мөртүүдийг өдөр бүр амнаасаа унагаж байвал залуус, хүүхдүүд тань тэрийг уламжлан
авах болно шүү дээ. Тийм болохоор та бүхэн минь сайхан мэндчилгээнүүдээ залуус,
дүүс нараасаа биш өөрсдөөсөө эхлээд хайвал, дараа нь бид та бүхэнтэйгээ өдөр бүр
сайхан мэндчилээд сурчихна.

Д.ГАНСАРУУЛ