Author: РЕНЧИНГИЙН ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Жолоо барьж байхдаа ч, гарцаар гарахдаа ч утасныхаа хэрэглээг больё DNN.mn

Сүүлийн үед Монголын нийгэм цахим хэрэглээнд яг л хар тамхи шиг автчихсан байгаа. Энд тэндхийн хүлээлгийн өрөө, хоолны газар, ер нь хаашаа л харна утсаа ухсан хүмүүсийн дүр зураг түгээмэл. Тэр бүү хэл фитнесийн зам дээр алхаж байгаа хүмүүс ч утсаа харчихсан л алхаж яваа харагддаг. Ер нь утас шагайгаагүй хүн үзэгдвэл содон харагдахаар үе иржээ.

Дэлгэцийн хамаарал нь даамжирсаар замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нар утсаа шагайчихсан явах нь аймаар. Мөн явган зорчигчид 60-хан секундын дараа унтарчих ногоон гэрлээр зам гарахдаа толгойгоо тонгойлгоод утсаа ухчихсан явах нь түгээмэл үзэгдэл болсон.

Энэ хэрээр ч золгүй хэрэг гарч байгаа гэнэ. Өглөөхөн суусан таксины жолооч замаар гарч яваа залууг хараад ярьж байна. “Хнн, хэдхэн секунд утаснаасаа хөндийрчихөж болдоггүй юм байх даа. Аминд нь аюултай даа. Би саяхан бэрээ ийм золгүй байдлаар алдсан даа. Утаснаасаа салж хагацаж чадахгүй хурдтай яваа жолооч мөргөчихсөн юм. Уг нь дөнгөж амьдралаа эхлүүлж байсан юм, хөөрхий” хэмээн халаглалаа.

Таны хэсэгхэн хормын утасны хэрэглээ хэн нэгний амьдралд, эсвэл өөрийн тань амьдралд яаж ч хичээсэн буцааж болохгүй том гарз, хар толбо болон үлдэх вий. Ядаж л замын хөдөлгөөнд оролцохдоо утасныхаа хэрэглээг хаа хаанаа больё. Энэ нь нэг талаас соёл, нөгөө талаас ухамсрын царыг тань илтгэх нэг үзүүлэлт болчихоод байна шүү.

Р.Жаргал

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өмгөөлөгч Д.Отгонбат: “Монполимет групп” ХХК-ийн үйлдвэрийг зогсоож, харилцах дансыг нь хааж хэрэг шалгах шаардлагагүй DNN.mn

Хууль сахиулах байгууллагаас “Монполимет групп” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг шалгаж байгаа талаар өмгөөлөгч Д.Отгонбаттай ярилцлаа.

-Ямар үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн юм бэ?

-Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн 2014 оны аравдугаар сарын 15-ны өдрийн тогтоолоор “Монполимет групп” ХХК-д давуу байдал бий болгосон гэмт хэргийг үйлдэхэд зориуд хүргэж, хатгагчаар хамтран оролцсон, Зээлийн гэрээнд заасан зориулалтаар бус гадаад улсад үл хөдлөх эд хөрөнгө худалдан авах, компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зэргээр ашиглаж, мөнгө угаасан” гэж яллагдагчаар татсан.

Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 2.1 дүгээр зүйлд Нийгэмд аюултай үйлдэл эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт тооцохоор хуульчилсан хоёр хуулийн этгээдийн хооронд улс оронд чухал стратегийн ач холбогдол бүхий төслийн санхүүжилтийг УИХ, ЗГ, Хөгжлийн банкны шийдвэрүүдээр Монполимет групп ХХК-д зээл олгох шийдвэр гарч, зээлийн гэрээг тус компанитай хийсэн, зээл зориулалтын дагуу зарцуулагдсан талаар УИХ-ын нээлттэй сонсгол, Хөгжлийн банкны жил бүрийн тайланд тусгагдсан, зээл төлөгдөж дууссан гэрээг дуусгаж талууд дүгнэлт өгсөн, энэ ямар ч нийгэмд ямар ч аюултай үйлдэл байхгүй, харин ч улс оронд хэрэгтэй, нийгэм эдийн засагт эерэг төсөл байхад үүнийг гэмт хэрэг гэж үзэх эрүүл ухаантай хүн байхгүй байлгүй дээ.

Ц.Гарамжав гэдэг хүн чинь иргэнээрээ Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас зээл аваагүй энэ хэрэгт татан шалгах ёстой субьект биш төдийгүй “Монполимет групп” ХХК-ийн Монцемент төслийг эхлээд санхүүжилт дуусах хүртэлх хугацаанд ямар нэгэн нийтийн алба хашиж байгаагүй тул энэхүү хэрэгт татагдах ёстой этгээд биш юм.

-Авлигатай тэмцэх газраас хэвлэлийн хурал хийхдээ Ц.Гарамжав гэдэг хүнд Татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, ашигт малтмалын лиценз хууль бусаар авсан, төрийн нууцыг хууль бусаар олж авсан гэх гэмт хэргүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа юм уу?

-Авлигатай тэмцэх газраас хийсэн мэдэгдэлд өмгөөлөгч хүний хувьд маш их харамсаж байна.

Нэгдүгээрт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 18.3 дугаар зүйлд заасан татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэрэгт миний үйлчлүүлэгчийг болон түүний хамаарал бүхий хүн Хуулийн этгээдүүдэд холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан зүйл байхгүй. Эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тогтоол үйлдсэн бол холбогдогч этгээдүүдэд танилцуулдаг, гэтэл ийм ажиллагаа явагдаагүй учир хэрэг үүсгээгүй байна гэсэн үг. Монполимет ХХК-ийн салбар бүх компанийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд татварын хяналт шалгалт орчихлоо. Энэ тийм нэг гэнэтийн давхацсан үйл явдал гэж харахгүй байна, хэрэг үүсгэх үндэслэл бүхий баримтыг хайж урьдчилсан ажиллагаа хийгдээд байгаа юм шиг уншигдаж байна л даа. Уг нь үүсгэсэн хэрэгт ямар ч хамааралгүй үйл баримтад шалгалт явуулж байгаа нь мөрдөн шалгах ажиллагааны зорилго чиглэлд нийцэхгүй байгаа юм. Энэ талаар зохих байгууллагад хандаж байна.

Хоёрдугаарт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 19.11 дүгээр зүйлд Төрийн нууцыг хууль бусаар олж авах гэмт хэрэгт, мөн миний үйлчлүүлэгч болон хамаарал бүхий хүн хуулийн этгээдүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгээгүй байхад үүсгэсэн мэтээр ташаа мэдээлэл тарааж байна. Авлигатай тэмцэх газар нэгжлэг хийгээд явсан, удалгүй энэ мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн сайтуудаар цацагдаж эхэлсэн. Мөрдөх байгууллагын явуулж байгаа мөрдөн шалгах ажиллагааны нууцлал алдагдсан, энэ талаар гомдол гаргаад явж байна.

Гуравдугаарт, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 24.2 дугаар зүйлд Хууль бусаар ашигт малтмал хайх, ашиглах, олборлох гэмт хэрэгт холбогдуулан эрүүгийн хэрэг мөн л үүсгээгүй мэдээлэл өгөхдөө Ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг хууль бусаар авч ашигласан гэчихсэн. Ийм төрлийн гэмт хэрэг эрүүгийн хуульд хуульчлагдаагүй тул эрүүгийн хэрэг үүсгэх боломжгүй.

-Энэ гэмт хэрэгт хэдэн хүнийг шалгаж байгаа юм бэ. Ц.Гарамжав гэдэг хүний үр хүүхэд, хамаарал бүхий хүмүүсийг татан шалгаж байгаа юу?

-Ц.Гарамжав гэдэг хүний үр хүүхэд хамаарал бүхий хүмүүст эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа зүйл байхгүй. Гэтэл хэрэг шалгах явцдаа үр хүүхдийнх нь дансыг хаасан, эд хөрөнгө, хувьцаа эзэмшдэг компанийнх нь үйл ажиллагааг хязгаарласан хууль бус үйл ажиллагаа явагдаж байгаа нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчсөн гэж үзэж байгаа. Иймд холбогдох хуулийн байгууллагад гомдлоо гаргаад явж байна.

-Мөнгө угаасан гээд байх юм. Энэ талаар тайлбарлаач?

-Хөгжлийн банкнаас “Монполимет групп” ХХК-руу шилжүүлсэн тухайн зээлийн мөнгөн хөрөнгө нь гэмт хэргийн улмаас Монгол Улсын Хөгжлийн банк олж авсан эх үүсвэр гэж бодохгүй байна

Мөнгө угаах гэдгийг Эрүүгийн хуульд “гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан; түүний хууль бус эх үүсвэрийг нь нуун далдлах” түүнчлэн “гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон аливаа этгээдэд хуулийн хариуцлагаас зайлсхийхэд туслах зорилгоор өөрчилсөн, шилжүүлсэн; түүний бодит шинж чанар, эх үүсвэр, байршил, захиран зарцуулах арга, эзэмшигч, эд хөрөнгийн эрхийг нуун далдалсан” үйлдлийг хэлнэ гэсэн байгаа.

Гэтэл “Монполимет” групп ХХК-ийн зүгээс хууль дүрмийн дагуу зээл хүсч зээлийн судалгааны материалаа банкны зээл судалдаг жишгээр л өгсөн байдаг. Хөгжлийн банк зээлийг судалж олгох үгүйгээ шийддэг энэ процесст төсөл хэрэгжүүлэгч Монполимет групп ХХК-ийн зүгээс оролцох боломжгүй бүх мэдээлэл хаалттай зөвхөн ямар шийдвэр гарсан талаар л танилцуулдаг.

Хэн ч банкны дотоод үйл ажиллагаанд оролцож болохгүй, оролцох боломжгүй, энгийн иргэн банкнаас хэрэглээний зээл хүсэхдээ материалаа өгөөд эцсийн шийдвэрээ л авдаг шиг процесс болдог, Хөгжлийн банкны маш олон шат дамжлага бүхий нэгж салбаруудаар дүгнэлт гараад төслийг санхүүжүүлэх эцсийн шийдвэр гаргадаг. Гэхдээ энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд УИХ, ЗГ-ын шийдвэрүүд гарч зээл олгох шийдвэрүүд шат дараалалтай тэргүүлэх зэргийн төсөл хөтөлбөр гэж мэдээж гаргасан байдаг. Гэтэл бүхэл бүтэн шийдвэр гаргах ажиллагааг бүхэлд нь хуулийн байгууллага дүгнэлт өгөхгүй өө хайж байгаа мэт үндэслэлээр яллагдагчаар татаж байгаа нь ихэд гайхалтай. Банкны эх үүсвэр хууль ёсных эсэх дээр ядаж дүгнэлт өгч болдоггүй юм байх даа, тэгвэл энэ гэмт хэрэг биш гээд шууд л ойлгож уншигдана.

Иймд мөнгө угаах гэмт хэрэгт буруутгаж байгаа нь үндэслэлгүй, энэ талаар мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй нөхцөл байдал үүссэн.

-Та мөрдөн шалгаж болохгүй гэж яриад байгаа нь ямар учиртай юм бэ?

-Хэрэв үнэхээр Хөгжлийн банкнаас авсан зээлийн харилцааг гэмт хэрэг гэж үзээд байгаа юм бол 2014 онд зээл авсан үйлдэлд нь хэрэг үүсгэн шалгах боломжгүй юм. Өөрөөр хэлбэл, хуульд тодорхой цаг хугацаа өнгөрсний дараа хэрэг үүсгэн шалгах боломжгүй талаар Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйлд Хөөн хэлэлцэх хугацааг тодорхой хуульчилсан. Өнөөдрийн үүсгэн шалгаж байгаа хоёр хэргийн хувьд уг хугацаа өнгөрсөн тул мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй хуульд заасан хориглолт байгаа.Тэгэхээр мөрдөх байгууллага болон прокурорын байгууллагаас явуулж байгаа үйл ажиллагаа бүхэлдээ хууль зөрчиж явагдаад байгаа тул өмгөөлөгчийн зүгээс дээд шатны албан тушаалтан гомдол гаргаад явж байна.

Хууль гагцхүү хэрэглэх, хэрэгжүүлэх үүрэгтэй субьектүүд түүнийг өөрсдөө дур зоргоор тайлбарлах эрхгүй.

Харин хуулийг нэг мөр хэрэгжүүлэх, түүнийг дагаж мөрдөж ажиллах үүргээ биелүүлбэл Ц.Гарамжав гэдэг хүнийг хэрэгт татах, эд хөрөнгө битүүмжлэх олон зуун ажилчид хохирч, сул зогсох нөхцөл байдал үүсэхгүй мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж болохгүй тохиолдол юм.

-“Монполимет групп” ХХК Хөгжлийн банкнаас авсан зээлээ эргүүлэн бүрэн төлсөн буюу ямар ч хохиролгүй гэдэг нь нийтэд тодорхой байхад яагаад хэрэг үүсгээд эд хөрөнгийг нь битүүмжлээд хураан аваад, үйл ажиллагааг нь зогсоогоод байгаа юм бол. Ийм хуулийн боломж байгаа юу?

-Хууль зүйн хувьд тайлбар хийхэд Эд хөрөнгө битүүмжлэх ажиллагаа нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 21.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Хохирлыг нөхөн төлүүлэх, хор уршгийг арилгуулах болон хөрөнгө, орлого хураах албадлагын арга хэмжээг хангах зорилгоор яллагдагч, шүүгдэгчийн эд хөрөнгийг шүүх, прокурорын шийдвэрээр битүүмжилнэ” гэж хуульчилсан.

Ц.Гарамжав гэдэг хүнд Монгол Улсын Хөгжлийн банкны зээлтэй холбоотой хэрэг үүсгэсэн. Үүнээс үзвэл Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 8.1 дүгээр зүйлд хохирогчийг хуульчилснаар бол Монгол Улсын Хөгжлийн банк хохирогч болж таарах нь.Гэтэл хохирогчоор тогтоогдож оролцоогүй, оролцох ч боломжгүй шүү дээ, нийгмээрээ л мэдэж байна.

Хөгжлийн банкны хамгийн сайн төсөл гээд тухайн банк нь өөрөө дүгнэчихсэн, зээлээ бүрэн төлчихсөн. Хөгжлийн банкинд хохирол учирсан түүнийг төлүүлэх зорилгоор эд хөрөнгийг битүүмжлэх хэрэгцээ шаардлага байхгүй, хохирогчгүй, хохиролгүй хэрэгт хөрөнгө битүүмжилж байгууллагын үйл ажиллагаа зогсоосон нь илэрхий хууль зөрчсөн. Энэ талаар шат шатны албан тушаалтнуудад хандаж хариулт нэхэж гомдол хүсэлт гаргаад явж байна.

УИХ-аас зохион байгуулсан Хөгжлийн банкны зээлийн сонсголын үеэр ч “Монполимет групп” ХХК нь 126 тэрбум төгрөгийн зээл анх авч, 188 тэрбум төгрөгийг үндсэн зээл, 71 тэрбум төгрөгийг хүү, 775 сая төгрөгийг зээлийн шимтгэлд буюу нийт 261 тэрбум төгрөгийг төлж авсан зээлээ, ханшийн алдагдал, хүүгийн төлбөртэй нь төлж, зээлийг бүрэн хаасан. Үүнийг ойлгохгүй байна уу гэж хэн ч асууна биз дээ.

-“Монполимет групп” ХХК-ийн олон зуун ажлын байрыг шууд лацдаж хааж зогсоосон үйлдлийг эсэргүүцэж ажилчид эсэргүүцэл илэрхийлж шаардлага хүргүүлж байгаа үйлдэл нь хуулийн байгууллагад нөлөөлөх гээд байна уу. Эсхүл хууль зөрчсөн үйлдлээ зогсоохыг шаардаад байгаа юм уу?

-Аливаа хэргийг шалгах ажиллагааны зорилго нь хүний эрхийг зөрчихгүй, хуулиар олгосон хүрээ хязгаарын дотор мөрдөгч, прокурор хууль зөрчихгүй хэргийн бодит байдлыг тогтоон шалгах мөрдөн шалгах ажиллагааны зорилго агуулагддаг. Үүнийг нэг мөр хангаж ажиллахыг прокурорын байгууллагын чиг үүрэг л дээ.

Үзэл бодлоо илэрхийлж олон зуун ажилчид цахим орчинд хуулийн байгууллагад хүсэлт гомдлоо илэрхийлээд явж байна. Энэ нь Үндсэн хуулиар олгосон эрхээ эдэлж байна. Нөгөө талаар хуулийн байгууллагад нөлөөлөх гэсэн оролдлого огт биш бөгөөд тэдгээр ажилчдын ажлын байр сул зогсолтод орж орлогын эх үүсвэр тасалдах, өрхийн эдийн засгийн баталгаа, банкны зээл хэрэглээний зардал гээд бүх л асуудал хөндөгдөж өөрсдийнх нь эрх ашиг зөрчигдөж байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ.

30 хоног сэтгүүлч танаас болон сонины газраас чинь шалтгаалахгүй ажлыг чинь зогсоогоод хууль зүйн ямар ч үндэслэлгүй байвал та бүхэн бухимдаж, шаардаж үзэл бодлоо илэрхийлнэ биз дээ. Хууль хүчний байгууллагад гаргаж байгаа шаардлага нь бид ажлаа хиймээр байна, хуулийн байгууллага битүүмжилж үйл ажиллагааг нь зогсоож бидний эрх ашгийг зөрчөөд байна, битүүмжлэлээ нээж шалгалтын ажлаа явуулчих л гэж хандаж байгааг буруутгаж болохгүй.

-Тухайн компанийг эрх бүхий албан тушаалтанг шалгахдаа компанийн өдөр тутмын хэвийн үйл ажиллагааг зогсоох боломжтой байдаг уу?

-Хэргийн хувьд тус компанийн тосон үйлдвэрийг зогсоож, харилцах дансыг нь хязгаарлаж хэргийг шалгах хэрэгцээ шаардлага огт байхгүй юм. Энэхүү шалгалт нь зөвхөн Ц.Гарамжав гэдэг хүнд хамаатуулан шалгаж байгаа юм шиг хэрнээ Монполимет групп ХХК-ийн 1300 гаруй ажилчдын Монгол Улсын Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан эрхэд халдаж нийтэд нь шалгаж байгаа үйлдэл гэж харахаас аргагүй юм.

Тосон үйлдвэрийн 360 гаруй ажилтан 2024 оны зургадугаар сарын 5-ны өдрөөс өнөөдрийг хүртэл 30 хоног битүүмжлэгдээд үйл ажиллагаа нь зогссон, ажилчид нь хүлээлтийн байдалтай байна.

Хэргийг түргэн шуурхай шалгах, холбогдох нотлох баримтыг бэхжүүлээд үйл ажиллагааг нь түргэн нээх нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилго юм. Гэтэл ийм урт хугацаагаар шийдвэр гаргахгүй байгаа нь энэ байгууллага түүний ажилчдыг хохироосоор байна л гэж харж байна даа.

Мөрдөн шалгах ажиллагаа нь бусдын эрх хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөхгүй байх, шалгалтын хүрээ нь тодорхой байж хавтгайруулан шалгаж компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг зогсоохгүй байхад чиглэгдэх ёстой. Гэтэл хэрэгт хамааралгүй тус компанийн нийт ажилчдын эрхийг зөрчиж болохгүй юм.

Хуулийн байгууллагаас Эрдэнэт үйлдвэр, Эрдэнэс Таван толгой гээд маш олон компанийг шалгадаг, албан тушаалтанд хэрэг үүсгэдэг, гэхдээ хэзээ ч шалгалт явуулахдаа байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулдаггүй биз дээ. Энэ кейс тийм ер бусын өөр юм юу ч байхгүй нь лавтай.

-Ц.Гарамжав гэдэг хүнийг хэрэгт татан шалгахдаа түүний хамаарал бүхий компаниуд үр хүүхдийнх нь дансыг хааж эд хөрөнгийг нь хураан авч болдог юм уу, яг хэн гэдэг хүний дансыг хаасан, ямар эд хөрөнгө хураан авсан бэ?

-Мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа тул энэ хүн, тэр хүн гэж нэр цохож нарийн мэдээлэл өгөх боломжгүй. Мөрдөх байгууллага гаргасан мэдээллийн дагуу үр хүүхдийнх нь дансны зарлагын хөдөлгөөнийг хязгаарласан, эд хөрөнгө хураан авсан нь хэрэгт хамааралгүй татан шалгагдаагүй хүмүүсийн эрхийг зөрчиж байгаа талаар гомдол хүсэлтийг гаргаад явж байна.

Хуулиар хэрэгт холбогдуулан яллагдагчаар татаж эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн, эд хөрөнгийн хохирлыг хариуцвал зохих этгээдээр татсан цагаас эхлэн тухайн этгээдийн эд хөрөнгө, харилцах дансыг хязгаарлах, шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох хэрэгт холбогдсон этгээдэд хамаатуулан шалгалтын ажиллагаа явуулахаар хуульчилсан тул дээрх ажиллагаа нь хуульд нийцэхгүй байгаа тал дээр дээд шатны албан тушаалтанд хандаж байна.

-Ц.Гарамжав гэдэг хүнд маш олон хэрэг гэв гэнэт үүсгээд 10, 20 жилийн жилийн өмнөх үйл баримтуудыг гаргаж ирээд байгаа нь хэн нэгний захиалгатай юм биш байгаа гэсэн асуулт нийгэмд яваад байна. Энэ талаар таны бодол?

-Хэн нэгэн албан тушаалтан хуулийг дур зоргоор өөрийн үзэмжээрээ хэрэглэхгүйн тулд шат шатны хяналтын байгууллагууд ажилладаг, тухайлбал мөрдөх байгууллагын үйл ажиллагаанд прокурорын байгууллага хэргийн явцад бүрэн хяналт тавьж хууль зөрчсөн аливаа үйлдлийг газар авахуулахгүй таслан зогсоодог. Хуулийн хугацаа өнгөрсөн бол шалгалтын ажиллагаа явуулах гэж байвал зогсоож шийддэг. Энэ нь гагцхүү хуулийг бодит амьдралд хэрэгжүүлэх эцэстээ хэн нэгэн биш хууль засагладаг байх явдал юм. Яагаад 5 жилийн хөөн хэлэлцэх хугацаатай хэргийг 10 жилийн дараа шалгаад байгаа юм бэ? 20 жилийн өмнөх үйл баримтыг шалгаж болохгүй 15 жилийн хугацаа өнгөрөөд байхад хуулийн хориглосон заалтыг яагаад хэрэгжүүлэхгүй байгаа юм бэ гэдэг хариултыг нэхээд хүсэлт гомдол гаргаад явж байна.

-Одоо прокурор, АТГ-аас ямар нэгэн шийдвэр гарч үйл ажиллагааг нь нээх сураг байна уу?

-Бид хуулийн дагуу хүсэлт гомдлоо гаргаж өгсөн, хүлээсээр л байна. Мэдээж олон зуун ажилтан бас энэ тодорхойгүй байдлыг яахыг мэдэхгүй өдөр бүр сураглаад л сууж байна даа.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Малчид: Малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах ганц үйлдвэрийг л нам харгалзахгүй нийлээд барьчихаасай DNN.mn

Сонгуулиар зарим нэр дэвшигчтэй хамт баруун дөрвөн аймгийг хөндлөн гулд тойроод ирлээ. Иргэдийн амьдрал хүнд байна. Монголын малчид хэвэнд цутгасан мэт нэг л мөрөөдөлтэй байна. Тэр нь малын гаралтай түүхий эдийг үнэд оруулахад чиглэсэн ганцхан үйлдвэрийг л нам харгалзахгүй бүгд нийлээд барьчихаасай гэж бараг л залбирч сууна. Очсон газар бүрийн иргэд малын гаралтай түүхий эдийг үнэд оруулчихвал… гэж үзэл бодлоо илэрхийлэх юм. Тэдний хөндөж байгаа өөр нэг асуудал нь үнийн хөөрөгдөл. Энэ хоёроос бусад орон нутагт тулгарч байгаа асуудлыг тэд хүлцээд, тэвчээд гарч чадахаар байна. Хүлцэж тэвчиж ч ирлээ л дээ.

Бидний ажилласан баруун дөрвөн аймаг дөрвүүлээ хилийн боомттой. Гэвч үнийн хөөрөгдөл өндөр хэвээр. Хилийн боомттой сумдад ч үнийн хөөрөгдөл их байгаа шалтгаан нь Улаанбаатараас бараа бүтээгдэхүүн тээвэрлэж очдог. Боомтоор хэдхэн нэр төрлийн барааг л авдаг юм байна. Нийслэл хотоос 1000 гаруй километр зайд алслагдсан эдгээр аймаг, сумдын иргэдэд бараа бүтээгдэхүүн үндсэн үнэ дээр тээвэрлэлт, татвар, борлуулагчийн ашиг орлого гэсээр хотоос хэд нугалсан үнэтэй байдгийг хэлж байлаа.

Ер нь хөдөөгийн иргэдийн хамгийн их авдаг бараа нь шуудай гурил, сахар, давс гэнэ. Орлогогүй, дээрээс нь үнийн хөөрөгдөл ихтэй учраас эдгээр гурван нэр төрлийн барааг авахдаа мэдээж өрийн дэвтэрт бичүүлдэг. Ирэх сарын хүүхдийн мөнгө буухаар өгнө гэж бичүүлсэн өрийн дэвтрийн жагсаалт сунжирсаар хаврын ноолууртай золгодог талаар Увс аймгийн Тэс сумын дэлгүүрийн худалдагч ярьж байсан юм.

Өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард тэтгэвэр, цалинг нэмсэн нь худалдан авах чадвар болоод амьжиргаанд хэр нөлөөлсөн талаар бизнес эрхлэгчид, ахмадууд, төрийн албан хаагчдаас тодруулахад нэмсэн нь сайн хэрэг ч үнийн хөөрөгдөлд бараадахгүй байгааг хэлж байлаа

Улстөрчид сонгогдохынтулд төрд Итгэх ИргэдИйН ИтгэЛ дээр гИшгэЛЖ байна

Аймаг, сумдаар явж байхад иргэдийн төрд итгэх итгэл алдарсан, төрийн үнэлэмж суларсан нь анзаарагдаж байсан юм. Дэмждэг намынх нь, эсвэл дэмждэг улстөрчийнх нь мөрийн хөтөлбөр яриа таалагдаж байгаа ч ер нь ингэж л ярьж байдаг юм дөө. Өмнөх сонгуулиар “Дарханы арьс ширний цогцолбор” барина гэж ярьж байсан. Тэр нь одоо юу болсон, баригдаж байгаа, эсвэл гацсан эсэхийг мэдэхгүй юм. Ямартаа ч ярьж л байсан. Өмнө нь ч ярьж л байсан. Гэхдээ өнгөрсөн дөрвөн жил, найман жилд миний амьжиргаа дээшлээгүй. Ноолуураар л нэг орлоготой болох юм даа гэж хуучлах малчид олон байлаа. Ер нь сонгуулиар иргэдийн хамгийн ихээр сонирхож чих тавьж байгаа зүйл нь хэн, хаагуур мөнгө тарааж байгаа талаар их танддаг бололтой. Зарим нь ч ил цагаан хэлж байлаа. Тэр намын тэр мөнгө тараасан гэсэн, би тэр намынх биш болохоор манайханд тэр мөнгө олддоггүй юм. Энэ удаа олон нэр дэвшигч байгаа болохоор намайг дунд нь хавчуулчихаарай гэж мөнгө өгөөд байгаа юм гэнэ билээ хэмээх яриа иргэдийн дунд байлаа.

Аймаг, сумдынх нь ухуулагчдаас иргэд ямар сонголт хийх төлөвтэй байгааг асуухаар ер нь л бүгд адилхан зүйл амладаг учраас мөнгө харж сонголт хийх магадлалтай гэж хариулах хүмүүс ч байсан юм. Учир нь баруун, зүүн төвийн үзлийн талаар иргэд тэр бүр нарийн мэдээлэлгүй байдаг учраас амлалтаа яаж, ямар арга замаар бодит болгохыг төдийлөн мэддэггүй бололтой.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Нойр, хоолондоо л сайн бол ажил аяндаа бүтнэ DNN.mn

Энэ бол олхио муутай, залхуу хүний олж сэдсэн зальжин үг огт биш. Шинжлэх ухаанд үндэслэсэн үг шүү. Ажил төрлөө хурдан шуурхай амжилттай ахиулъя л гэж зорьж байгаа бол нойр, хоолондоо л сайн байх хэрэгтэй. Учир нь нойр, хоол бол хүний төрөлх хэрэгцээт зүйл. Ганц хөдөлгөгч хүч нь. Байгалиас заяагдсан хэрэгцээ нь.

Энэ их хөл хөдөлгөөнтэй, нервтэй хотод түгээмэл гардаг эмгэг бол мэдрэлийн ядаргаа. Өнөөдөр хүн төрөлхтөн залуу сайхнаараа үлдэхийн тулд шинжлэх ухааны түвшинд олон судалгаа, туршилт хийж байна.

Энэ хоёр асуудлыг шийдэх хамгийн үр дүнтэй шалгарсан жор бол одоогоор нойр. Мөн хүнс тэжээл. Өөр баталгаа нотолгоотой эмчилгээ нэвтрээгүй байна.

Нойр бол хэзээ ч нөхөгддөггүй. Нас ахих тусам л нойрны чанар муудаж, сэргэг болдог гэдэг. Тэр хэрээр таны оюуны чадамж суларна. Өөрөөр хэлбэл, таны гол үйлдлийн систем муудаж байна л гэсэн үг. Тиймээс нойроо золилгүй, унтах ёстой цаг хугацаандаа гүн нойрсож заншаарай.

Үүнээс гадна эрүүл байхын гол үндэс болсон хоол хүнсээ зөв сонгож, тохируулж хэрэглээрэй. Ингэсэн байхад таны ажил, амьдрал аяндаа цэгцрээд л ирнэ. Нойр дутуу, эсвэл шим тэжээл дутуу байгаа хүнээс ямар л бүтээмж, ямар л энерги гарах вэ дээ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Г.Дамдинням: Би тууштай байж, амласан ажлынхаа эцсийг үздэг зарчмаасаа ухрахгүй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Г.Дамдиннямтай ярилцлаа.

-Олон жил сунжирч, гацаад байсан Дарханы замын ажлыг урагшлуулахад та Байнгын хороон дээр ажлын хэсэг байгуулж, барьж авч гүйсээр ард нь гарч байх шиг байна. Гэхдээ зарим шүүмжлэгч нарын зүгээс Дамдинням очиж зам индүүдэж, шороо зөөсөн юм уу гэж сөргүүлдэг. Таныг Дарханы замыг дуусгуулна гэж хэлэх үед нөхцөл байдал яг ямар байсан юм бэ?

-Дарханчуудтай уулзаад явахад хамгийн эхэнд энэ замыг л ярьсан. Ер нь Дархан гэлтгүй улс орон даяар ярианы сэдэв болсон байсан. 2017 онд эхэлчихсэн. Гурван жил юу хийсэн нь мэдэгдэхгүй, таг гацчихсан. Замаа бүр хуулаад хаячихсан. Яаж төлөвлөөд тэгсэн юм, мэдэхгүй. Хариуцах эзэн байхгүй. Бүгд зугтаачихсан. Азийн хөгжлийн банкны 15 багц ажлаас ердөө гурвынх нь ажил 60-70 хувь хүрсэн. Бусад нь замаа хуулаад хаяснаас өөр юу ч байхгүй. Ийм л байдалтай байсан. Улстөрч хүний ажил бол болж бүтэхгүй байгаа зүйлийг нийтийн анхааралд авчрах. Түүнээс биш хүрз, жоотуу бариад гүйх биш. Ажил авсан, хариуцсан хүмүүсийг шахаж, шаардах ёстой.

Төр засгийн зүгээс шаардлагатай зохицуулалтуудыг шийдэж өгөх хэрэгтэй. Энэ болгоныг хийгээд л явсан. Тухайн үе цар тахлын жил байлаа. Гадаадаас инженер, техникийн ажилчид нь орж ирж чадахаа байчихсан. Долларын ханшийн зөрүүнээс болоод компаниуд нь алдагдал хүлээж байна гээд таг зогсчихсон. Гүйцэтгэлээ хянуулж чаддаггүй. Азийн хөгжлийн банкнаас санхүүжилт өгдөггүй. Гацчихсан. Шахаж, шаардаж, анхаарч байгаа хүн нэг ширхэг ч байхгүй байсан шүү дээ.

Тэгээд УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороон дээр ажлын хэсэг байгуулаад сонгогдсон гишүүдээс төлөөлөл оруулаад ажиллаж, нийтийн анхааралд авчирсан. Эцэстээ энэ зам дээр Монгол Улсын Ерөнхий сайд өөрийн биеэр очсон. Энэ ажлыг шуурхайлахгүй бол хууль хяналтын байгууллага руу явуулна шүү гэдэг асуудлыг хүртэл тавьсан. Ингэж байж энэ ажил гацаанаас гарч явж эхэлсэн. Даатгалын компаниудаас мэдээлэл авч статистик харсан. Дарханы замд машинаа эвдсэн, онхолдуулсан, өөрөө болон өрөөлийг бэртээсэн, амь насаараа хохирсон гээд нөхөн төлбөр авсан нэг жилийн статистик гэхэд 440 гаруй ослын бүртгэл байдаг. Бүртгүүлээгүй осол аваар хэд ч байсан юм мэдэхгүй. Дарханы зам үнэхээр ард түмний зовлон болоод байсан юм шүү.

-Дарханы зам бол олон нийтийн дунд, улс төрийн хүрээнд ч тэр нэлээн хэл ам дагуулсан. Та энэ ажлыг барьж авснаар намынхаа зарим нөхөдтэй ам мурийх, цаашлаад “би, чи”-дээ тулж зөрчил үүсэхийг ч үгүйсгэхээргүй нөхцөл байдал үүссэн. Ийм галтай зүйл рүү өөрөө ам гарч орох хүн тухайн үед ховор байлаа?

-Дарханы сонгогчдоос энэ замыг дуусгаад өгөөч ээ гэдэг хүсэлт маш их ирдэг байсан. Гишүүн болсноос хойш миний фэйж дээр хамгийн ирдэг асуудал нь Дарханы зам. Бичгээр ч гэсэн хэдэн мянган өргөдөл ирсэн. Ний нуугүй хэлэхэд, бид бие биедээ шаардлага тавьж чадахаа байчихсан цаг байсан. их тойрч өнгөрч байсан даа. Тэртэй тэргүй манай нам 2016-2020 онд засаг барьчихсан. Энэ маягаар найр тавиад, бие биеээ харзнаад, намын дотоод эв нэгдэл, журмын нөхөр яриад дуугүй суух хэмжээнээс хэтэрчихсэн байна гэж бодогдсон. Тийм учраас дайраад орсон. Шахалт дарамт ирж байсан нь үнэн. Тухайн үед салбарын сайдаар ажиллаж байсан, бас бус хүмүүсээс “За энэ арай хэтэрч байна шүү, улс төр чинь ихдээд байна шүү, болиорой. Намд харш зүйл болж байна шүү” гэдэг сануулга зөндөө л ирсэн. Гэхдээ энэ бол олон нийт надад захиж даалгасан ажил шүү дээ. Уучлаарай, нэгэнт би араас нь явсан. Буцах зам байхгүй гэж зүтгэсэн. Сүүлдээ намын удирдлагууд ч тэр бүгдээрээ “За чамд арга байхгүй юм байна” гээд орхисон.

-Ер нь тууштай байх, эхэлсэн зүйлийнхээ ард нь гаръя гэсэн бат суурьтай бодлыг өөртөө төлөвшүүлэхэд танд юу нөлөөлсөн бэ?

-Би “за” гээд хэлчихвэл биелүүлэх гээд нойр хүрдэггүй. Тууштай зүтгэнэ. Өөрийгөө дөвийлгөж байгаа юм биш шүү. Аав, ээжийн маань өгсөн хүмүүжил юм болов уу. Манай аав Увс аймгийн хүн. 2010 онд өөд болсон. Гүдэсхэн, шулуухан үгтэй. Зоримог эр хүн байсан. Аймгийн заан Гонгор гээд андахгүй дээ. Ээж маань Ховд аймгийн Булган сумын хүн. Асар хөдөлмөрч. Одоо 80 дөхөж явна. Гэрээ цэвэрлээд пижигнүүлээд л үзэж тарна.

Хүн ямар нэг ажил хөдөлмөр, албан тушаал хашиж байх үедээ байгаа цагтаа байсан шиг байчих хэрэгтэй гэж боддог. Би 2010-2012 онд ШУТИС-ийн Эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн проекторын алба хашиж байсан. Энэ бол миний төрийн анхны гүйцэтгэх ажил. Тэр үед багш нарын нийгмийн асуудал шийдэгдээгүй, орон сууцгүй, аргацааж өнгөрөөсөн байдалтай байсан. Тухайн үед 27, 28 настай залуу ШУТИС-ийн 1500 гаруй багш, эрдэмтэн профессоруудад “Би та нарт байр барьж өгнө. Хамгийн хямдаар орон сууцтай болгоно” гэж хэлсэн. Надаас “Хэрхэн шийдэх вэ” гэж асуусан. Би ганц л зарчим хэлсэн. Энэ сургууль Монголын бүх инженерийг бэлтгэдэг. Гарын үсэг зурах, зөвшөөрөл өгөх бүх хүн энэ сургуулиас гаралтай. Багш нар нь орон сууцгүй, оюутны дотуур байранд чихцэлдээд сууж байхыг тэд хүсэхгүй байх. Судалгаа хийж үзэхэд сургууль хоосон газартай. Мөн багагүй өмч хөрөнгөтэй сургууль байсан. Зүгээр менежментийн асуудал үлдчихсэн. Тухайн үед 550 орчим хүнд орон сууц авах хэрэгцээ байна гэсэн судалгааг надад өглөө. Би 350 гаруй багш, ажилтныг байртай болгоод гарч байлаа. Үлдсэн багш нарыг газартай болгосон. Би нэг юмны араас зорьчихвол буцдаггүй. Дарханы зам, Боловсролын багц хууль, англи хэл, авлига хороолол гээд бүх зүйл дээр тууштай явсаар дуусна. Эр хүн зорьсондоо байх ёстой. За бол ёогүй байх хэрэгтэй. Тэгж байж олны итгэлийг хураана. Үр дүнд хүрнэ.

-Нэгэнт “авлига хороолол” гэж хэлснийх ам асуучихъя. Дийлэхээсээ өнгөрч байгаа юм биш үү?

-Би дургүй юмаа шууд хэлдэг. Тасхийтэл хэлнэ. Байр сууриндаа тас зогсдог. Улаанбаатар хотын ард иргэд бүгд үзэн ядаж “авлига хороолол” гэж нэр өгчихөөд байхад авлига ийм бяртай байдаг юм гэдгийг харуулж, та нар юу юм бэ гэж доромжилж, авлигаас сүндэрлэсэн хөшөө босгож байгаа энэ асуудалтай би дуустал тэмцэнэ. Ард түмнийг доромжилсон авлигын гэрэлт хөшөө болж сүндэрлэж байгаа энэ хороолол нурах ёстой. Зөвшөөрлийг нь өгсөн, зориулалтыг нь өөрчилсөн, техникийн нөхцөлүүдийг нь баталсан бүх хүн хуулийн хариуцлага хүлээх болно. Дарханы зам ч ялгаагүй. Ард нь авлига байгаа. Албан тушаалтнууд хариуцлагаа хүлээнэ.

-Юм мартагдаагүй. Асуудал тэндээ үлдчихсэн гэж тайвширч болохгүй нь байна шүү?

-Уучлаарай, би салахгүй. Үүнийг буулгаж, хариуцлага тооцож чадахгүй юм бол бид шударга ёс, тэгш байдал, авлигын эсрэг тэмцэл гэж олон юм яриад яах вэ.

-Одоо бол Дархан, Сэлэнгэ, Төв аймаг гэсэн илүү өргөн хүрээг хамарсан бодлогын асуудал яригдана. Таны хувьд ер нь бүс нутгийн онцлогийг хэр судалсан бэ?

-Би сая тойргийнхоо 54 сум суурин, нэгжээр явлаа. Ний нуугүй хэлэхэд, бид маш азтай болж таарсан. Төв аймаг бол нийслэлийн 1.6 сая хүнийг тэжээдэг. Баянчандмань сум Монголын өндөгний 50, Батсүмбэр сүүний 30 хувийг хангаж байна. Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум мөн сүүний 30 хувь. Хүнсний ногооны нэлээн том хэсгийг хангана. Цаашаагаа Жаргалант, Сүмбэр. Монголын төмс тэр аяараа байна. Дархан бол Сэлэнгэ аймгийн яг голд байна. Эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг нь харахад Сэлэнгэ нэг их наяд, Дархан 700 орчим тэрбум төгрөг. Сэлэнгэчүүд Дарханд ирж худалдан авалт хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, энэ гурван аймаг аль эрт өөрсдөө учраа олоод зах зээлийнхээ зарчмаар холбогдоод кластер болоод хөгжөөд эхэлчихсэн юм билээ. Сурчихсан. Маш ажилтай хүмүүсийн амьдардаг бүс нутаг болчихсон. Одоо бол бид өөрсдөдөө байгаа давуу болон сул талаа хоорондоо хуваалцаж нөхөх, бие биедээ байгаа туршлагаа шингээх, хооронд нь холбож өгөх бодлогын зангилаануудыг хийх л ажил үлдсэн юм билээ.

-Мөн малчид руу нэлээн анхаарсан жилүүд байх бололтой. Хоршооны малчид нэн хөнгөлөлттэй зээл авна. Гэхдээ малчдын хувьд өр болчих вий гэсэн айдас байна?

-“Шинэ хоршоо” хөдөлгөөн бол миний ажлын хэсэгт нь орж батлуулсан хуулийн үр дүн. Уламжлалт мал аж ахуйд тулгамдаж байгаа уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалсан сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн төсөл батлагдсан. Энэ хуулийн үр өгөөж манай төвийн бүсэд хамгийн их хамаатай. Өнөөдөр захын малчин банкнаас зээл авахад 20 шахам хувийн хүү төлж байна. Нэмээд малаа барьцаална. Айдас гэдэг дээр хэлье. 20 хувийн хүүтэй зээлээс айгаагүй хүн 6 хувийн хүүтэй зээлээс айгаад хэрэггүй. Одоо зөвхөн сургалтдаа сайн суух хэрэгтэй. Сум болгонд хоёр хүн очиж сургагч багш хийгээд зохион байгуулалтад оруулж байна. Хэн түрүүлж хөдөлнө, хэн арчаатай байна энэ бодлогын үр өгөөжийг хүртэнэ. Зээл авдаггүй бизнес, зээл авдаггүй зах зээлийн харилцаа гэж байдаггүй. Гол нь энэ хэр үнэтэй байна гэдэг л асуудал. 2020 онд малчид зээлийн хүүг сарын ядаж нэг хувь руу оруулаад өгөөч гэж хүсэж байсан. Одоо бол жилийн 6 хувь руу оруулаад өглөө шүү дээ. Зээлийн батлан даалтын сангаас 80-100 хувь батлан дааж байна. Төвийн бүс харьцангуй аж ахуйжсан. Фермүүд хажууд нь байна. Тэндээс очоод суралц. Төр боломжийг бий болгож өгнө. Энэ боломжийг хэрхэн зөв ашиглах уу гэдэг хувь хүний чадвар, хичээл зүтгэлтэй холбоотой. Бүгд гар утастай. Интернэттэй. Түүгээрээ судал. Хоорондоо ярилц. Нэг хоршоонд есөөс дээш өрх нэгдэнэ гэсэн ийм учиртай. Хот хүрээнд байгаа хүүхдүүдээсээ асуу, зөвлө.

-Дарханы арьс ширний цогцолборыг ашиглалтад оруулах зайлшгүй шаардлага гарч ирж байна. Малчдыг дэмжих нэг чухал хөшүүрэг энэ. Бүтэхгүй гэж хэлэх эрхгүй ачаа үүрэх нь дээ?

-Өнгөрсөн дөрвөн жилийн ажлууддаа сэтгэл хангалуун байна. Гэхдээ нэг юманд гонсойдог. Энэ бол Дархан арьс ширний цогцолбор. Өнгөрсөн өвөл онцгой хүнд зуд боллоо. Тэрний өмнө их үер буулаа. Энэ юуг хэлж байна гэвэл байгаль цаг уурын өөрчлөлт яриа биш, бодит болчихлоо. Байгаль цаг уурын өөрчлөлтийг даван гарахын тулд хүн амын 50 хувь нь ахуй амьжиргаагаа залгуулж байгаа мал аж ахуйн салбараа шинэчлэх ёстой. Үүний тулд бизнес моделийг нь төрийн бодлогоор хийж өгөх хэрэгтэй. Хэрхэн хийхээ судлах шаардлагатай. Тийм учраас бид Австрали, Франц, Шинэ Зеланд, Канад зэрэг орныг харлаа. Өнөөдөр манай малчид малынхаа 90 гаруй хувийг гэрийнхээ гадаа төхөөрч байна. Энэ арьс ширийг цуглуулж авна гэдэг асар өндөр зардал. Цуглуулж авлаа ч гар аргаар бэлтгэсэн түүхий эдийг боловсруулалтад оруулж чадахгүй байна. Ингээд энэ бизнес ашиггүй болдог. Тиймээс бид дараагийн дөрвөн жилд улсын хэмжээнд томоохон махны үйлдвэрүүдийг бий болгох ёстой. Малчин малаа мах боловсруулах үйлдвэрүүдэд аваачиж өгөх нь ашигтай байх зохицуулалтыг хийж өгөх хэрэгтэй. Махны үйлдвэрийн давуу тал нь төвлөрүүлнэ. Эрүүл ахуй талаасаа найдвартай хяналттай. Хоёрдугаарт, малаа бөөгнөрүүлж байгаад гаргах учир дайвар бүтээгдэхүүн нэг дор төвлөрнө. Үүний хажууд боловсруулах үйлдвэр зэрэгцээд явна. Үр дүнд нь эдийн засгийн хувьд ашигтай. Малынхаа түүхий эдийг бүрэн ашиглах зохион байгуулалтад орно. Дарханы арьс ширний цогцолборын хажууд махны үйлдвэр зайлшгүй байх ёстой.

-Яриагаа боловсролын салбар руу чиглүүлье. Та Дарханы гэр хорооллын сургуульд анх элсэн орж суралцах гараагаа эхэлж, Канадад дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй сургуулийг дүүргэх хүртлээ боловсролын үр жимсийг хүртэж яваа. Энэ шат бүрд хүний нүд нээгдэж, ухаан задардаг. Боловсрол таны нүдийг хэрхэн нээж өгсөн бэ?

-Би 2012 он хүртэл Монголдоо эзэмшсэн боловсролоороо амьдарч, ажиллаж байсан. Нам солигдоод ажилгүй болох үед өөртөө зоригтой шийдвэр гаргасан. Хүүхэд байхын мөрөөдөл минь дэлхийн шилдэг их сургууль төгсөх. Аав маань ч захидаг байлаа. Хэрэв би Канадад очиж Бритиш Колумбын их сургуулийг төгсөж ирээгүй байсан бол өнөөдрийн Дамдинням байхгүй. Өнөөдөр би УИХ-д суухгүй. Боловсролын багц хуулийн шинэчлэл байхгүй, Дарханы зам байхгүй, өнөөгийн би байхгүй, ийм л байх байсан. Боловсрол бол миний амьдралд хамгийн их тус нэмэр болсон хэрэгсэл. Тийм учраас энэ салбарт онцгой анхаарал хандуулдаг. Бусдад хүртээлтэй байлгахыг хүсдэг.
Би сумын сургууль төгссөн хүн. Наймдугаар ангиа Увс аймгийн Өндөрхангай суманд очиж төгсөж байлаа. Ер нь орон нутгийн боловсролын чанар ямар байдгийг сайн мэднэ. Хүн өөрөө хичээж зүтгэхгүй л бол тэнд боловсролын үйлчилгээ сул. Үүнийг арилгаж байж хөгжил дэвшил, тэгш боломж, тэгш гарааг ярина.
УИХ-ын гишүүн болоод Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, Боловсролын үнэлгээний төв болон олон улсын байгууллагуудын хийсэн судалгааг харахад Монголын боловсролын эрх зүйн орчин монгол хүүхдүүдийг тэгш бус гараанаас эхлүүлдэг болгочихсон байсан. Улаанбаатарын төвд сайн сургуульд сурч байгаа хүүхдийн тэтгэлэг авах, сайн ажилд орох магадлал хөдөөгөөс, тэр бүү хэл нийслэлийн захын гэр хорооллын хүүхдүүдийнхээс хэд дахин өндөр байгаа юм. Хүүхдэдээ давуу боломж олгох гэж хичээж байгаа аав, ээжийг буруутгах ямар ч боломжгүй. Хүүхдээ сайн сургуульд явуулж чадахгүй байгаа эцэг, эхийн ч буруу биш. Төрийн бодлого буруу байна. Яагаад гэвэл зах хязгаар газруудын боловсролын чанарыг унагаачихсан. Учир нь тэнд сайн багш, мэргэжилтэй боловсон хүчин тогтохгүй. Боловсролыг өөд нь татъя гэвэл багшаа л өөд нь татах ёстой. Сургуулийн орчинд ажиллаж байгаа хүмүүсийн нийгмийн баталгаа, цалин урамшууллыг сайжруулах хэрэгтэй. Ингэж байж бид хөгжил дэвшлийн тэгш боломжийг олгоно. Тийм ч учраас Боловсролын багц хуулийн үндсэн үзэл санаа нь хөдөө орон нутагт очиж ажиллах юм бол дэмжинэ. Орон сууцыг нь төр зохицуулж өгнө. Нийгмийн баталгааг нь сайжруулна. Сая хөдөө орон нутагт уулзалт хийгээд явж байхад аймгийн төвийн багш нар “Аль суманд очиж багшлах вэ” гэж ярьж байна лээ.

-Нийгмийн өмнө тулгамдсан, хөгжлийг боомилсон олон бэрхшээлийг боловсролоор дамжуулж шийдэх ёстой гэсэн Таны итгэл үнэмшил чухал санагдсан. Бэлэн зүйл өгөөд нийгмийг өөрчлөхгүй шүү дээ?

-Загас барьж өгөхөөс илүү загас барих аргыг зааж, уургатай нь өгөх хэрэгтэй гэдэг энэ. Боловсрол дээр нэг зүйлийг нэмж хэлье. Англи хэл. Англи гэдэг нэрийг нь авч хаяад олон улсын хэл гээд бодчих. Энэ олон улсын хэл манай ихэнх залуучуудад байхгүй. Төвийн, хувийн сургуульд сурч байгаа хүүхдүүд бага ангиасаа англи хэл үзнэ. Харин улсын сургуульд 5 дугаар ангиасаа л үздэг. Нэг нь долоон жилийн турш долоо хоногт хоёр цаг. Нөгөөх нь 12 жилийн турш долоо хоногийн дөрвөн цагаар англи хэл үзнэ. Тэгвэл 12 дугаар ангиа төгсөхөд хэн нь тэтгэлэгт хөтөлбөрт өрсөлдөөд ялах вэ?

-Олон жил англи хэл үзсэн нь.

-Ойлгомжтой шүү дээ. Энэ чинь дахиад л боловсролын тэгш бус байдлыг олгож байна. Боловсролын зээлийн сангийн маргаан яагаад гарсан юм. Учир нь төв суурин газрын хүүхдүүдэд илүү боломж нөхцөл байсан. Тэднийг дарга нарын хүүхдүүд гэж хочлоод байх шиг байна. Яг бодит байдал дээр аав, ээж нь боловсрол эзэмших нөхцөл боломжийг арай илүү бүрдүүлснээр энэ хүүхдүүд тэтгэлэг авдаг. Үүнд хүмүүс гомдоод байгаа мэт боловч төр засаг тэгш боломж олгоогүйд асуудал байсан. Тийм учраас англи хэл маш том улс төр болсон. Одоо есдүгээр сараас бүх сургуульд англи хэлийг 3 дугаар ангиас ижил чанар, ижил тоогоор үзэж эхэлнэ. Намайг өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд улс орондоо юу үлдээсэн бэ гэвэл би англи хэлийг эхэнд хэлнэ. Боловсролын багц хуулийг хэлнэ. Энэ Монголын ирээдүйд эргэлт авчирсан бодлого. Үүний төлөө арван жилийн дараа намайг дурсаж баяр хүргэнэ гэж боддог.

-Арван жил хүлээх шаардлагагүйгээр одоо ч олон нийт талархан хүлээн авч байна. Өнөөдөр хоёр их гүрний дунд хавчуулагдсан Монгол Улс гуравдагч хөршийн буюу англи хэлийг манай үндсэн гадаад хэл хэмээн хуульчилж зарлана гэдэг амаргүй даваа шүү дээ?

-Ярьж болох, ярьж болохгүй олон бэрхшээл байсан. Тэрний нэгийг та дурдлаа.

-Нийгэм хоёр тийш хуваагдаж, дайсагналцсан өнгө аяс хүчтэй биш ч илэрч байсан. Энэ даамжирвал маш хортой. Цаад шалтгааныг нь ухаад үзэхээр англи хэл сурсан, сураагүйн ялгаа байгаа юм. Миний хүүхдийг англи хэлгүй гээд дээдсийн хүүхдүүд тэтгэлгийг нь аваад явчихлаа гэж гомдсон, дайсагнасан. Та анзаарсан болов уу?

-Анзааралгүй яах вэ. Нэг улсад нэг хилээр ярьж байж дайсагналцах түвшинд хүрч, хуваагдал руу явж байвал маш аюултай. Хүүхдийнхээ боловсролд анхаарч чадаж байгаа аав, ээж нарыг баячууд, дарга нар гэх зэргээр ад үзэж болохгүй. Төр засаг нь тэгш боломж олгоогүйгээс шалтгаалаад хүүхэд нь англи хэл сурч чадаагүй аав, ээжийг бас буруутгах аргагүй. Энэ бол цэвэр төрийн алдаа. Төр алсаа хараагүй бодлого явуулсан учраас нийгэм хоёр салж эхэлж байгаа нь аймшигтай асуудал шүү дээ. Чинээлэг боломжтой хүн болгон хулгайч биш. Би үүнийг хатуу хэлье. Хүүхдэдээ сайн боловсрол эзэмшүүлэхийн төлөө бүхнээ барьсан аав, ээж хулгайч биш. Энэ хүмүүсийг үзэн ядаж болохгүй. Зүгээр л хүүхэд болгонд англи хэлийг нээлттэй заачих. Хүүхэд бүрд олон улсын чанартай хичээлийг нь орчих. Энэ төрийн үүрэг.

-“Маргаашийг төсөөлж болно. Маргаашийг ямар байлгахыг бэлдэж болно”. Энэ бол таны хэлсэн үг. Маргааш юу болох, ирээдүйд юу тохиолдохыг бид барим тавим мэдэх боломжгүй. Гэхдээ бид маргаашийн сайн сайхны төлөө өнөөдөр юу хийх ёстой, тэрийгээ хэцүү байсан ч хийх л ёстой. Тийм үү?

-Их энгийн логик. Зөв хариулт авъя гэвэл зөв асуулт асуух ёстой. Тэрэнтэй ижилхэн маргааш сайн байгаасай гэж бодож байвал өнөөдөр маргаашийнхаа төлөө сайн бэлдэх ёстой. Ерөөсөө л миний бодол бол энэ. Миний хамгийн том барьж авсан ажил бол Боловсролын багц хуулийн шинэчлэл. Энэ бол маргаашийн бэлтгэл. Монголын ирээдүй 10 жилийн дараа эрс өөр байна. Монгол залуус дэлхийн хэлээр хол ойргүй бүгд ярьдаг болно. Дэлхийн хэлээр бүх мэдээллийг уншиж судалдаг болно. Хаалга үүдийг цэлийтэл нээгээд өглөө. Дэлхийтэй өрсөлд. Энэ бол маргаашийн төлөө миний хийж чадах, ирээдүйдээ өгч чадах зүйл. Сая бол бодлогоо гаргасан. Одоо ирэх дөрвөн жилд хэрэгжүүлэхэд зүтгэж ажиллана. Дараагийн асуудал бол би уул уурхайн мэргэжилтэй хүн. Баялгийн тэгш хуваарилалт дээр ажиллана. Сая Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль батлагдлаа. Энэ хуулийн араас хэрэгжүүлэх их олон ажил бий. Маргаашийн Монголын амжилтыг өнөөдрийн бидний хийх бодлого суурийг нь тавьж байх ёстой.

-Та зургаан хүүхдийн эцэг. Үрс үлдэх хорвоод зөв явах ёстой. Таны эцэг, эх нутаг орондоо нэр нүүртэй, олны хүндлэл хүлээсэн хүмүүс. Эцгийн нэрийг сэвтүүлж болохгүй. Мөн иргэдийнхээ итгэлийг хүлээж тууштай зүтгэх хэрэгтэй?

-Миний амьдралд хоёр удаа том эргэлт гарсан. Энэ нь миний бодож санах, юмыг хүлээж авах, шийдвэр гаргах зэрэгт том нөлөө үзүүлсэн. Нэг нь аав маань бурхан болоход бүтэн шөнө нойргүй хонож амьдралаа эргэцүүлж хоносон. Нөгөөх нь том охин маань мэндэлж, би аав болоход маш гүнзгий бодолд орсон. Энэ том хоёр эргэлтийн цэгийн дараа хүн нэрээ их боддог болдог юм билээ. Аавын маань захиасууд одоо ч орой руу орж ирдэг. Зорилготой, зоригтой, хийморьтой амьдраарай миний хүү. Золтойхон шиг явна шүү. Эр хүн за бол ёогүй байх ёстой. Бариад авсан бол дуусгаж санаа амраарай. Нэрээ хичээж яваарай гэж захидаг байсан.
Манайх зургаан хүүхэдтэй айл. Миний үр хүүхэд ажил хөдөлмөр хийгээд явах үед аавынхаа нэрээс ичдэггүй, аавынхаа нэрээр бахархдаг. Аавынхаа гаргасан мөрнөөс илүү мөр гаргах юмсан гэж хичээдэг байгаасай гэж боддог. Жишээ нь Канад улсын Бритиш Колубмын их сургуулийн докторын зэрэг миний амьдралд нэг их хэрэгтэй биш. Гэхдээ би хамгаалах гээд зүтгэж байна. Би энийг үр хүүхдэдээ үлдээж байгаа юм. Миний аав, миний удам чаддаг, миний цусан дотор ийм ген байгаа. Би чадна, бид чадна. Хичээх ёстой гэсэн шалгуур үлдээж орхих юмсан гэж боддог. Яг энэ хандлагаар би улс төр, ажил хэрэгтээ ханддаг.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Туршлагатай улстөрчид, чадварлаг пиарчид сониныг үр дүнтэй сурталчилгааны хэрэгсэл хэмээн үзэж байна DNN.mn

Сонгуулийн сурталчилгаа далд байдлаар аль хэдийнэ эхэлсэн. Сурталчилгаанд нэр дэвшигчид сониныг түлхүү ашиглаж байна. Тэр дундаа туршлагатай улстөрчид сониныг төрөл бүрээр л ашиглаж байна. Учир нь айлаас айлын хооронд гар дамждаг, баттай эх сурвалж, сонгуулийн пиарт алга болохгүй ганц сурталчилгааны хэрэгсэл гэдгийг мэдсэн нэр дэвшигчид сонин руу шуурч байна. Сонгогчдодоо өгөхөд ядаж л гал түлж болох юм гэсэн хошин яриа хүртэл гарах вэ дээ.

Үүнээс гадна сонин бол хамгийн зардал багатай сурталчилгааны материал. Сонгогчдын сэтгэл зүйд үнэн бодитой мэдээлэл өгдөг гэдэг итгэл үнэмшил хэвээр хадгалаатай байгаа. Ийм л онцлогтой сонгуулийн сурталчилгааны хэрэгсэл болж хувирлаа.

Пиарчид өнөөдөр юу гэж зөвлөж байна гэхээр сонин хэвлэлд гарах ярилцлага, сурталчилгааны материалуудаа зургадугаар сарын 10-наас өмнө маш хурдан бэлдэх хэрэгтэй хэмээх зөвлөгөөг өгч байна.

Хуулийн хугацаанд буюу зургадугаар сарын 10-нд сонгуулийн сурталчилгаа эхлэхэд сониноор түгээх материалууд бэлэн, редакцууд дээр овоорох төлөв үүслээ. Тиймээс нэр дэвшигч бүр цаг алдалгүй сонины редакцуудтай холбогдож хамтын ажиллагаагаа эхлүүлээд байна.

Ер нь сонгуулийн сурталчилгаа албан ёсоор эхлэхэд сошиал орчинд сурталчилгааны цунами, үер болно.

Өнөөдөр ч энэ нь ажиглагдаж байна. Тэр цунами дотроос сонин л ялгарна. Үүнийг туршлагатай улстөрчид, олон сонгуульд орсон пиарчид ярьцгааж байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

АН сонгуульд оролцохгүй бол манай сонгуулийг дэлхий нийт хүлээн зөвшөөрөхгүй DNN.mn

УИХ-ын 2024 оны сонгуульд Ардчилсан нам оролцохгүй нь гээд нэг хэсэг нь бөөн л хөөр болцгоож байх шиг байна. Уг нь ч баярлаад байх зүйл биш л дээ. Монголын ардчиллын түүчээлэл, дархлаа бүдгэрч, Монголын улс төрийн нэг тулах багана нурахын цондон л болж байгаа хэрэг.

Монголын эдийн засаг, улс төр, авлигын болоод ардчиллын индекс өнөөдөр ямархан түвшинд байгааг аливааг наанатай цаанатай боддог хэн бүхэн мэднэ. Тиймдээ ч өнгөрсөн хугацаанд тогтолцооны шинэчлэлийг хийлээ шүү дээ. Олон намын төлөөллийг хангах гэж, ардчилал, парламентын дархлаа, хүний эрх, эрх чөлөө, чөлөөт эдийн засгийг… баталгаажуулах гэж тэр.

Нөгөөтэйгүүр багагүй хугацаанд тун ярвигтай замаар туучсан Ардчилсан намын эв нэгдлийг монголчууд зүрх даран хүлээж суусан. Ардчилсан нам, ардчилал сэргэхийг тэсэн ядан хүлээж байсан. 2023 оны хоёрдугаар сард Дээд шүүх тус намын даргыг бүртгэхэд дан ганц АН-ын гишүүд дэмжигчид бус монголчууд нийтээрээ баяртайгаар хүлээж авсан. Ардчилсан нам одоо л нэг өндийх нь дээ гэж улс төр сонирхдог хэн бүхэн өндөлзөж суусан. Гэтэл нэр дэвшигчдээ тодруулах явц юу ч болчихов доо. Эв цавдаа нэгэнт орж чадсан хойно сонгуулийн тэр бүх ажлаа жин тан болгоод орохгүй дээ гэж нэг талаас урам хугармаар.

Нэр дэвшигчдээ тодруулж байгаа нүд халтирмаар гэмээр үйл явцыг олон нийтийн сүлжээгээр л нэг түгээж байна. Яахав, санаа зовниж харвал бас л байх шүүмжлэл, өнцөг мөн. Гэхдээ үнэхээр эргэлт, шинэчлэлийн төлөө ийн галтай, эртэй тэмцэж босч байна гэдэг сайхан талаас нь ч харахад нэг их буруудахгүй л байх. Яг энэ ир, оргилсон энэ үзэл бодлын болоод бусад тэмцлийн сууриас Ардчилсан нам л Монголд ардчиллыг авч ирж дээ гэдэг нь залуу үед анзаарагдам байлаа. Битүү, хаалттай, гишүүд дэмжигчдээ хайрцаглаж харизм, үзэл бодлын хувьд нунж дорой мэтээр хайрцаглаж байснаас шөвөлзөцгөөж босоод буруу зөвөө дэнсэлнэ гэдэг нь ардчилал гэж л цагаатгахаас.

Гэхдээ одоо бид болж өнгөрсөнд төвлөрөх бус Ардчилсан намыг сонгуульд оролцох эсэхэд л төвлөрөх хэрэгтэй байна. Учир нь монголчууд бидэнд энэ чухал. Бид чухал цаг үед, чухал улс төрийн хүчнийг тойргийн гадна орхиод “тоглоно” гэдэг юу гэсэн үг вэ.

Хэрвээ Ардчилсан нам сонгуульд оролцохгүй бол манай сонгуулийг дэлхий хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгийг нэн тэргүүнд ойлгомоор байна. Өөрөөр хэлбэл, шинээр байгуулагдах манай төр засгийг дэлхий нийт хууль бус гэж үзнэ. Хууль бус Засгийн газартай хэн гэрээ хэлцэл хийх вэ. Наанадаж л бидний хүслэн болчихоод байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагчид итгэж орж ирэх үү. Эсвэл зугтах уу. Олон улсын зээл тусламж, дэмжлэг, дэлхийн худалдааны гэрээ хэлцэл яаж өрнөх бол. Донор орнуудын байгууллагууд санхүүжилтээ хэрхэх бол… Мэдээж бүгд зогсоно. Энэ нь Монголын эдийн засаг, нийгмийн амьдралд сүйрлийн байдалд орж хоёр хөршийн дагуул орон болох нөхцөл бий болно.

Тиймээс Ардчилсан нам 2024 оны УИХ-ын сонгуульд оролцохгүй нь гээд гуяа алгадаад гүйх нь даруухан хэлэхэд баярлаад байх хэрэг биш. Яалт ч үгүй л Ардчилсан нам сонгуульд оролцох ёстой. Тэгэхгүй бол Монголын хувь заяа тусгаар тогтнол ардчилал “балартана”.

Ардчилсан намынхан ч өөрсдөө сонгуульд оролцох гэж зүтгэх хэрэгтэй. Танайх Монголын улс төрийн өнгөнд яваа, Монголын сонгогчдын жинтэй хувийг эзэлдэг, олон нийтэд сөрөг хүчин гэж хүлээн зөвшөөрөгдөөд хэдэн арван жилийг ардаа үдчихсэн учраас оролцох нь та нарын үүрэг. Үүргээ ухамсарлаж, биелүүлэх л хэрэгтэй. Тиймээс дотроо нэн тэргүүнд учраа олж үүргээ одоо биелүүлцгээ.

Үүнээс гадна Сонгуулийн ерөнхий хороо ч гэсэн Ардчилсан намыг оролцуулах талаар хичээж ажиллах хэрэгтэй байна. Мөн нэг нам давамгайлчихаад байгаа өнөөгийн УИХ үүнд анхаарах ёстой. Та 76 гишүүн бол улс орны ирээдүйн хувь заяаны төлөө ажиллана гэж тангараг өргөж олны итгэлийг авсан улс. Тиймээс улс төрийн тогтолцоотой холбогдохуйц, олон улсад нэр нүүр гарах энэ асуудалд маш өөриймсүү хандмаар байна. Болохгүй бол зарим хууль журамд ч өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Учир нь манай Сонгуулийн хууль их хатуу. Аль болох оролцуулахгүй байх заалттай. Тиймээс өнөөгийн УИХ дараагийнхаа төр засгийг хорлож болохгүй. Хорлох эсэх нь одоогийн УИХ-ын мэдэлд байна.

Ер нь энэ бол зөвхөн Ардчилсан намын асуудал биш, Монголын ирээдүйн асуудал. Монголыг дэлхий нийт Азийн цээжин дэх ардчиллын баян бүрд хэмээн үнэлдгээ аль хэдийнэ зарлачихсан. Мэдээж Азийн цээжин дэх ардчиллын баян бүрдийн гол эзэн АН. Үүнийг ярихаар АН-ынхан ардчиллыг өмчиллөө гээд л олон тайлбар хийцгээдэг л дээ. Гэхдээ АН ардчилагч гэдгийг дэлхий даяараа хүлээн зөвшөөрсөн. Яаж ч үгүйсгэсэн түүхийг арилгана гэж байхгүй шүү дээ. Бид муу хэлэхийн тулд АН-тай, АН-гүй болно гэцгээдэг. Үгүй. Бас ч гэж Монголын сонгогчдын жин дарах хувийн дэмжлэгтэй, хүний эрх эрх чөлөө, эдийн засгийн эрх чөлөө, ардчиллын үнэт зүйл, үзэл суртлын жанжин шугам болж яваа учраас хөгжсөн орнуудын үзэл санаа нэгт байгууллагууд АН-тай хамтарч ажилладаг юм шүү дээ.

Өнөөдөр АН-ын дарга АНУ-д эсвэл ХБНГУ-д юмуу, гуравдагч орон болох Япон, БНСУ-д яваад очиход яаж хүлээж авч, ямар яриа өрнөдөг билээ. Энэ УИХ-ын сонгуульд оролцох, гарын үзүүрт ойр байгаа Сайн ардчилсан иргэдийн нэгдсэн нам ч юмуу, Ардчиллын шинэчлэл нам ч гэдэг юмуу тэдний удирдлагууд очиж байв уу. Дэлхийд хөгжлөөрөө ноёрхож яваа орны, эсвэл гуравдагч хөршийн, бүр хөрш орнуудын аль намын, эсвэл улс төрийн өндөр дээд алба хааж байгаа хэнтэй нь уулзаж, ямар яриа өрнүүлж байсан билээ. Ардчилсан нам л энэ бүгдийг хийж чаддаг. Энэ Ардчилсан намын хүлээн зөвшөөрөгдөлтийн наад талын жижиг кэйс биш үү. Мэдээж бусад орны нэр нөлөөтэй үзэл санаа нэгтэй улс төрийн хүчнүүдтэй өндөр дээд түвшний харилцаа институци ихтэй гэдгийг хэн бүхэн мэдэх болохоор ингээд үлдээе. Эцэст нь дахин хэлэхэд, АН сонгуульд оролцохгүй бол манай сонгуулийг дэлхий хүлээн зөвшөөрөхгүй. Тиймээс АН дотроо учраа олж, бусад инситуциуд сонгуульд оролцуулах талаас нь ажилламаар байна.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Ж.Бат-Эрдэнэ: “Ногоон автобус”-ны сонсголыг энэ сарын 21, 22-нд явуулахаар тогтлоо DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-“Ногоон автобусны” гэх хэргийг хянан шалгах сонсгол болох эсэх нь эргэлзээтэй нэлээд удлаа. Гэхдээ ямартаа ч өнөөдөр товоо тогтоолоо. Ер нь улс төрийн ид халалттай энэ үед сонсголд улс төрийн ямар нэгэн нөлөө орохгүй байхад хэр анхаарч байна вэ?

-Манай түр хороо өнөөдөр (өчигдөр) хуралдсан. Сонсголыг тавдугаар сарын 21, 22-нд явуулахаар тогтлоо. Үүнээс өмнө Түр хороо хэд хэд хуралдах байсан ч ирц бүрдээгүй шалтгаанаар хуралдаан хойшилсон тохиолдол бий.

Хоёрдугаарт, УИХ-ын Хяналт шалгалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Өөрөөр хэлбэл, аливаа асуудлыг УИХ-д татаж авч ирээд, хянан шалгах шинжээч томилж олон нийтэд нээлттэй сонсгол хийх хууль баталсан. Энэ утгаараа манай Түр хороонд мэргэжлийн шинжээчид ажиллаж байна. Хяналт судалгааны үр дүнд тодорхой хэмжээний дүгнэлт боловсруулна. Дүгнэлтийг сонсголоор олон нийтэд танилцуулна. Мөн холбогдох гэрч, албан тушаалтнуудыг дуудна.

Тэр үеэр тодорхой асуудал гарч ирэх байх. Сонсголоор шинжээчийн дүгнэлтийг л хэлэлцэнэ.

-Шинжээчид нөлөөнд автах вий гэсэн болгоомжлол өмнөх сонсголуудаар ч байсан. Одоо ч олон нийтийн дунд байна шүү дээ?

-Гайгүй байх гэж бодож байна. Ер нь шинжээчид маань хууль хяналтын болоод УИХ-ын дэргэдэх хяналтын байгууллагуудын төрийн албан хаагчид байдаг. Тангараг өргөсөн учраас хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа шүү дээ. Түүнийхээ дагуу шинжилгээ явуулсан гэж бид итгэж байгаа.

Бид гуравдугаар сарын 25-нд хуралдаж, шинжээч нараа томилсон. Нийт найман хянан шалгагч, шинжээч томилогдож, сар гаруйн хугацаанд нотлох баримтыг шинжлэн судалсан. Тухайлбал, Нийслэлийн худалдан авах ажиллагааны газрын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Д.Батцэцэгээс автобусны худалдан авалттай холбоотой материалууд, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатарт мөн хүсэлт хүргүүлж шаардлагатай баримт бичгүүдийг хүлээж авсны дараа хянан, шалгах ажил руугаа орсон. Ийн хяналт шалгалт хийсний дараа шинжээчийн дүгнэлтүүдээ нэгтгэсэн. Тухайн дүгнэлтийг үндэслэн ямар хүмүүсийг гэрчээр дуудах нь тодорхой болж, сонсголын товыг тогтоож байгаа юм.

-Сонсголд “Тэнүүн-Огоо” ХХК-ийн ерөнхий захирал А.Ганхуяг оролцох боломжтой юу?

-Сонсолд гэрчээр оролцох хүмүүсийн нэрс дунд “Тэнүүн-Огоо” ХХК-ийн ерөнхий захирал А.Ганхуягийн нэр бий. Гэхдээ хууль хяналтын байгууллага ямар хариу өгөхийг мэдэхгүй байна. Ямартаа ч бид гэрчээр дуудаж байгаа хүмүүстээ өнөөдрөөс эхлэн гурван хоногийн дотор хуулийн дагуу гэрчээр ирж оролцоно уу гэсэн албан тоот хүргүүлнэ. Үүний дагуу хуулийн байгууллага ямар хариу өгөхийг би хэлж мэдэхгүй байна. Ер нь давхардсан тоогоор нийт 98 хүн гэрчээр оролцоно.

-Сонсголоор хэлэлцэх асуудал нь юу вэ?

-Түр хороогоор гурван тогтоол баталсан. Үүний хоёр нь шинжээчийн дүгнэлтийн хүрээнд хийгдэх асуудлууд бий. Нэгдүгээрт, худалдан авах үйл ажиллагаа ямар хэмжээнд явагдав, хэн гэдэг албан тушаалтан ямар хэлбэрээр оролцов. Хоёрдугаарт, хууль эрх зүйн хүрээнд хэрхэн дүгнэлт гаргав. Гуравдугаарт, орж ирсэн ногоон автобус стандартын шаардлагыг хангасан уу. Эсвэл үнэхээр угсарсан автобусыг хүлээлгэж өгөв үү гэдгийг дэлгэрэнгүй хэлэлцэнэ. Үүнд шинжээчийн дүгнэлт маш чухал

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Батболд: Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа явж байна. Аль хүчтэй ажиллаж чадсан нам ялна DNN.mn

МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн багш, доктор, профессор Ц.Батболдтой ярилцлаа.

-Нэг намаас нэг тойрогт нэр дэвшигчид бүгд хамтдаа уулзалт хийх нь тухайн нэр дэвшигч, улс төрийн нам, олон нийтэд стратегийн ямар холбогдол болох талаар та ярьж өгөөч?

-Бүсчилсэн буюу хэд хэдэн аймгийг нэгтгэсэн нэг тойрогт дунджаар 10 хүн нэр дэвшихээр байна. Энэ нь сонгуулиар маш сайн зохион байгуулалттай баг ажиллана гэсэн үг. Хоёрдугаарт, ийм нөхцөлд илүү их хөрөнгө, хүч гаргаж сонгогчдод хүрч чадаж байгаа нэр дэвшигч давуу эрх бүрэн олж авах боломжтой. Үр дүнд нь үнэмлэхүй ялалт байгуулах боломжтой. Үнэмлэхүй гэдэг нь 75-аас дээш хувь гэсэн үг. Нөгөө талд сонгогчид эрх баригч намд дургүй, санал өгөхгүй байх сонирхолтой байж болно. Гэсэн хэдий ч харьцангуй олонхын санал гэдгээр ялах боломжтой.

Нэр дэвшигчид бүгд хамт яваа нь сонгогчдын хувьд хэрэгтэй, зөв мэдээлэл авах боломжтой болчихно.

Энд тэндгүй олон юм яриад байвал ойлгохгүй шүү дээ. Тиймээс эргэцүүлж харах боломж үүсэх нь мэдээж. Хэдий ийм боловч илүү зохион байгуулалттай, илүү хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүсийн мэдээлэл түрж орж ирэх болов уу гэж таамаглаж бай на. Энэ нь сонголтод тодорхой хэмжээнд нөлөөлөх болов уу.

-Үнэмлэхүй ялалтад нөлөөлнө гэдгийн учир шалтгааныг тайлбарлаад өгөхгүй юу?

-Багаараа тоглож байгаа учраас харьцангуй эрх баригч нам арай илүү тоглох болов уу. АН гол сөрөг хүчин гэгдэж байгаа. Нам дотроо хоёр гурван фракцад хуваагдчихсан. Тиймээс багаараа ажиллаж чадаж байна уу, үгүй юу. Тухайн фракцуудын нэг нь нэг тойргийг авч байж болно. Тэгвэл өөр. Ер нь нэг ёсондоо сонгууль биш. Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа болж байна. Аль хүчтэй зохион байгуулалттай ажиллаж чадсан нь хожно гэж хэлж болохоор байна.

-Улс төр судлаач хүний хувьд та энэ удаагийн сонгуулийн онцлогийг юу гэж харж байна вэ. Бие даагч гарах боломжтой юу?

-Хувь судлаачийн хувьд байж болохгүй, мажоритар биш хаашаа ч янзын хачин сонгууль болж байгаа юм бэ дээ. Мажоритар гэдэг бол хэн нэгэн хүнийг иргэд сонгодог. Гэтэл энэ сонгуулиар багийн ажиллагаа маш хүчтэй орж ирнэ. Тиймээс мажоритар биш, пропорциональ буюу нам сонгодог чиглэл рүү чирж мэдэхээр. Өөрөөр хэлбэл, мөнгө төгрөг тараасан ч юм уу, эсвэл ямар нэгэн сонгогчдод хүчтэй нөлөөлж чадсан баг арай илүү санал авах боломж үүснэ.

Жижиг мажоритар буюу нэг хоёр хүн бие дааж өрсөлддөг өнөөх боломж хэцүү болно. Яаж ч бодсон жижиг намуудаас гарч ирж байгаа хүмүүс баг болох гэж оролдох л байх. Харин бие даагч ийм нөхцөлд бараг гарах боломжгүй дээ.

-Улс төрийн нам, төрд итгэх иргэдийн итгэл алдсан учраас энэ удаад намд санал өгөх нь багасна. Тиймээс эвслийн Засгийн газар байгуулагдах боломжтой гэх дүгнэлт тодорхой хүрээнд бий. Таны харж байгаагаар энэ бол бодит дүгнэлт биш байна, тийм үү?

-Тийм горьдлогууд бий. Гэхдээ энэ бүтэц, зохион байгуулалтыг эвдэж гарч чадах уу, үгүй юу. Сонгогчид зохион байгуулалтыг нураах маягаар хандаж чадах уу. Тодорхой хэмжээний боловсролтой хүмүүс тэгж хандаж магадгүй л юм. Гэхдээ ихэнх нь өнөө маргаашийн талхны мөнгөний төлөө гэх хандлагатай байдаг учраас хэцүү шүү дээ. Үүнээс гадна сонгогчдын 30-аад хувийн дэмжлэгийг авахад л үнэмлэхүй ялаад гараад байна шүү дээ. Бусад нь “энд тэнд гараа өргөчихдөг” аюул бий гэсэн үг.

-Дараагийн Ерөнхий сайдаар хэнийг нэр дэвшүүлэхээ зарласан нам бусдаасаа илүү санал авах боломжтой юу?

-Намууд бусдаасаа ямар нэгэн байдлаар илүү гарч сонгогчдод ил тод, нээлттэй, шударга гэдгээ харуулах зорилгоор Ерөнхий сайдаа зарлах нь байдаг л зүйл. Энэ нь ямар нэгэн хэмжээгээр сонгогчийн сонголтод нөлөөлнө гэж бодох нь бий. Намын дарга нь Ерөнхий сайд болдог гэсэн ойлголт манайд жишиг болчихсон. Намуудын дүрэмд ч иймэрхүү зохицуулалт бий. Гэхдээ намын даргаас өөр хүн Ерөнхий сайд болохыг үгүйсгэхгүй.

-Дээр ярьсанчлан зохион байгуулалт, мөн олон горилогч байгаа тохиолдолд иргэд сонголт хийхдээ юуг нэн түрүүнд харах хэрэгтэй вэ?

-Ер нь сонголт хийдэг онолын гурван үндсэн зүйл бий. Нэгдүгээрт, мөрийн хөтөлбөрийг харах ёстой байдаг. Энэ нам ирэх дөрвөн жилд юу хийх гээд байгаа, ямар амлалт өгч байна. Тэр нь бодитой юу. Ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдгийг харах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, аль популист, аль бодитой боломжтойг харах ёстой гэсэн үг.

Хоёрдугаарт, намыг хардаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ нам дотоод ардчилалтай юу. Гишүүдээ шударгаар өрсөлдүүлж, нэр дэвшүүлж гаргаж ирж чадах уу, эсвэл янз бүрийн бүлэглэлээр гараад ирэх үү гэдэг намын бүтэц зохион байгуулалтыг хардаг.

Хамгийн сүүлд хувь хүнийг харж сонголтоо хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, намайг төлөөлж гарах хүн хувь хүнийхээ хувьд ямар хүн бэ. Шударга байж чадах уу гэдгээ харна. Гэтэл манайхан эхлээд хувь хүнийг нь хардаг. Сүүлд намыг нь хардаг.

Ингэхдээ энэ жижиг нам юу чаддаг юм бэ гэх маягаар ханддаг. Хамгийн сүүлд нь мөрийн хөтөлбөрийг хардаг. Гэхдээ бодит байдал дээр бараг л хардаггүй дээ. Хальт хараад бараг ойлгох ч үгүй. Өмнөх сонгуулиудаас харахад ер нь иймэрхүү болчихоод байгаа юм.

Тиймээс сонголтын гурван зарчмыг сонгогчдод ойлгуулах нь чухал. Сонголтын энэ дарааллыг харж байгаад хандвал арай ирээдүйгээ харсан зөв сонголт хийх боломж бүрдэнэ.

-Нэг намд төрийн эрхийг удаан бариулах нь урхагтай гэгддэг. Онол, олон улсын практикийн хувьд энэ хэр бодитой дүгнэлт вэ?

-Хоёр талтай. Нэгдүгээрт, нэг нам удаан эрх барихаар түүнийг дагаад сөрөг хүчний байр суурь сул байгаа нөхцөлд дарангуйллын, монополь хандлага руу явж эхэлдэг. Энэ бол зайлшгүй зүйл. Энэ нь цаг хугацааны аясаар мэдэгдэхгүйгээр өөрөө аяндаа бий болдог.

Өмнө нь шударгаар ярьдаг бол тодорхой хугацааны дараа захиргааны чиглэл рүү орчихсон байдаг. Ийм хандлагууд үүсдэг.

Хоёрдугаарт, хүчтэй сөрөг хүчингүй үед эрх баригч нам фракцад хуваагдаж хоорондоо тэмцэлдэж эхэлдэг. Ингэснээр намууд өөрийгөө сөнөх замаа тавьж байгаа юм. Нэг ёсондоо бусад нь сөнөөж чадахгүй бол өөрөө өөрсдийгөө сөнөөдөг гэсэн үг.

Энгийнээр тайлбарлавал, XIII, XIV зуунд монголчууд дэлхийд ноёрхож байхдаа өөрсдөө хоорондоо иргэний дайн хийсээр байгаад үндсэндээ сөнөсөн. Аригбөх Хубилай хоёр ч юмуу, Бэрх хаан Хүлэгү хаан хоёр ч гэдэг юм уу бүлэг бүлгээрээ дайн хийж сөнөцгөөсөн. Ийм зам руу ордог. Ийн хэн нэгэн нурааж чадахгүй байгаа зүйлийг систем өөрөө нураадаг. Гэхдээ амархан нурахгүй. Цаг хугацаа л их ордог.

-Авлига албан тушаалын хэрэгт холбогдсон улстөрчийг нэр дэвшүүлэх нь нийгэм, улс төрийн тогтолцоонд ямар урхагтай байдаг вэ?

-Ийм хүмүүсийг нэр дэвшүүлэхээр шударга бус байдал, шударга бус өрсөлдөөн бий болдог. Хоёрдугаарт, “Ингэдэг л юм. Гүтгэлэг. Нотол. Нотолж чадахгүй шүү дээ” гэсэн юм яриад хугацаа авдаг. Хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гээд тухайн хэрэг хаагдаж байх жишээтэй. Ийм гажиг систем тогтчихоод байна л даа.

Энэ нөхцөлд нэг нь хууль шүүхийн байгууллагад өглөө л гэдэг. Нөгөөх нь түүнийгээ аргалж явсаар хугацаа аваад хэрэг хаагдчихаад байна. Энэ бол шударга бус тогтолцоо. Зөв шударга болгохын тулд өөр улс төрийн хүчин хэрэгтэй. Өөр улс төрийн хүчин гарч ирж үүнийг хийнэ үү гэхээс одоогоороо явбал боломжгүй.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Бүх татварыг 10 хувь болгож, Ерөнхий сайдынхаа нэрийг зарласан нам ирэх сонгуулиар ялна DNN.mn

Судлаачид, учир мэдэх хүмүүсийн хэлж буйгаар монголчууд ирээдүйн хувь заяаныхаа өмнө зогсож байна. Монголын хувь төөрөг хааш эргэх нь сар гаруйхны дараа болох сонгуулиар шийдэгдэнэ. Одоо бол горилогчид үүрийг нь сандаачсан шоргоолж шиг бужигналдаж байна. Горилж буй тойрог бүр рүүгээ завсар чөлөөгүй гүйлдэж явна. Олон нийтэд таалагдах сэдвийг барьж аваад хэрэндээ л ухаалаг болчих гээд ярьж сууна. Тэрийгээ сошиалаар нялайтал нь бүүстэлцгээж байна. Тэдний нэр дэвших эсэх нь энэ долоо хоногоос тодорч, тавдугаар сарын 20 гэхэд эцэслэх юм билээ.

Гэхдээ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр гишүүдийн тоо 126 болж нэмэгдсэн учраас энэ удаад иргэд нэр дэвшигчдэд нэг их ач холбогдол өгөхгүй байна. Хэн нь үл мэдэгдэх баахан улстөрчийн эрээлжилсэн олон контеныг үзэж сууснаас дараагийн Ерөнхий сайд хэн болох, дараагийн засаг төр ямар үйл хэрэг хэрэгжүүлэх гэж буйг анхааралтай гэгч нь харж сууна. Үүнээс хамаарч тэд сонголтоо хийхээр зэхэж суугаа аж.

Манай сонин өмнө нь бичиж л байсан даа. Ардчилсан нам буцаад татварын 10 хувиа хэрэгжүүлбэл ялна гэж. Тэгвэл одоо зөвхөн Ардчилсан нам ч биш, ер нь улс төрийн бүхий л нам “Ялбал татварыг 10 хувь болгоно”гэж зарлах хэрэгтэй. Тэгж байж сонгогчдын саналыг авна.

Учир нь цалингийн суурь, цалин тэтгэврийг үе шаттайгаар нэмсэн ч төгрөгийн худалдан авалт сул, инфляци өндөр байгаа өнөө цагт иргэд татварын таатай бодлогыг хүлээж суугаа юм. Мянга цалин нэмээд үнийн хөөрөгдлийн эсрэг ямар ч өөрчлөлт гарахгүй байгааг монголчууд амьжиргаагаараа мэдэрчихээд сууж байна шүү дээ. Дээрээс нь төлсөн татварынхаа хэмжээнд дүйсэн үйлчилгээг огт авч чадахгүй байна. Татварын мөнгө цөөн хэдэн хүний халаас руу орж байгааг ЖДҮ, Боловсролын зээлийн сан, Эмийн болоод нүүрсний, Хөгжлийн банкны сонсголоор бүгд харлаа. Мэдлээ.

Тиймээс ахмадуудын тэтгэврийг тэдэн төгрөг болгож нэмнэ, цалинг ийм үе шаттайгаар ингэж, ингэж нэмнэ гэж амласнаас цалингийнх нь дор хаяж 40 хувийг хуу хамчихаад байгаа татварыг багасгахыг л юун түрүүнд хүсч байна. Цалин тэтгэврийг нэмэх нь тэртээ тэргүй цагийн байдлаас үүдэж хийгдэх л ажил гэцгээж сууна.

Үүнээс гадна аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад ч татвараас болж хөлөө дөнгөлүүлчихээд байна. Төр нь иргэддээ таалагдахын тулд цалинг үе шаттайгаар нэмэхийн хэрээр түүний хөлд Монголд баялаг бүтээж буй ажлын байр, нэмүү өртөг шингээж байгаа ажил олгогчид үрэгдэж байна.

Иймд нэгдүгээрт, улс төрийн намууд татварыг 10 хувь болгоно гэж зоригтойхон зарлавал удахгүй болох сонгуулиар сонгогчдын

саналыг хуу хамахаар байна. Тиймээс улстөрчид ч нэр дэвших гэж буй намынхаа бодлого мөрийн хөтөлбөрт үүнийг тусгаж, олон нийтэд  танилцуулан үүнийгээ ажил хэрэг болгоно гэж амлах хэрэгтэй.

Хоёрдугаарт, 2024 оны УИХын сонгуульд 23 нам өрсөлдөхөөр бүртгүүллээ. Одоо эдгээр намууд Ерөнхий сайдаа зарлах хэрэгтэй. Манай нам Засгийн эрхийг баривал энэ хүнийг Ерөнхий

сайд болгоно гэж. Өөрөөр хэлбэл, 2020 оны сонгуулиар Ардчилсан намынхан Р.Амаржаргалыг Ерөнхий сайдаар томилно гэж амлаж байсан шиг гэсэн үг.

Эрх мэдэл хэнд төвлөрч, хэний гарт төрийн эрх мэдэл зангидагдах гэж байгааг иргэд тодорхой мэдэх хэрэгтэй байна. Яахав, өнөөдөр улс төрийн өнгөн талд байгаа хоёр том намын дүрэмд сонгуульд ялбал хэнийг Ерөнхий сайдаар томилох тухай асуудал хөндөгдсөн байдаг л даа. Сонгуульд намаа удирдаж ялуулсан намын даргыг Ерөнхий сайдаар нэр дэвшүүлнэ гэж уг хоёр намын дүрэмд бичсэн нь бий. Гэхдээ дүрэм журам цаг үеэс үүдэж яаж л бол яаж ч өөрчлөгддөг гэдгийг өнгөрсөн хугацаанд бид маш тод томруун харлаа. Тиймээс ялбал ямар хүнээр Монгол төрийн засгийн эрхийг зангидуулахаа ил зарлах хэрэгтэй байна.

Ер нь Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн газарт ихээхэн эрх мэдэл төвлөрдөг болсон. Үүнээс гадна маш ойлгомжтой нэг зүйл бол Ерөнхий сайд төрийн бодлогын чиглүүлэгч луужин. Монголд хэрэгжүүлэх бүхий л төсөл хөтөлбөр, хууль бодлого… за даа ер нь бүх ажил Засгийн газраар дамжиж хэрэгжинэ шүү дээ. Тиймээс Ерөнхий сайд бол сонгуулиар сонгох хамгийн амин чухал сонголт. Ерөнхий сайдын ажил, амьдралын туршлага, зоримог шийдэмгий байдал, эр зориг гээд бүх зүйлээс тухайн нийгмийн асуудал, тухайн том төсөл, хөрөнгө оруулалт хэзээ хийгдэж, яаж үргэлжилж, хэрхэх нь тодорхойлогддог.

Ерөнхий сайдын эр зориг дутсанаас авлига албан тушаалын хэрэг гаарах, Ерөнхий сайдын амин хувиа хичээсэн увайгүй зангаас том төсөл гацах, Ерөнхий сайдын бодлогогүй шийдвэр нь хэдэн арван жилд урхаг тарих… гээд нарийн олон зүйл бий.

Мэдээж УИХын гишүүн бол олон нийтийн итгэлийг авч сонгогдож байгаа төлөөлөл. Гэхдээ УИХаас баталсан хуулийн хүрээнд Монголын ирээдүйн хувь заяа, хөгжил дэвшлийг чирж явах этгээд бол Ерөнхий сайд.

Дэлхийн улс орнуудын сүйрсэн, эсвэл өөдлөн дээшилсэн үүх түүх Ерөнхий сайдтай, түүний хэрэгжүүлсэн бодлоготой 100 хувь хамааралтай байдаг. Өдгөө Азийн бар улс гэж өргөмжлөгдөж байгаа Сингапурыг хэн өнөөгийн түвшинд хүртэл чирж, түлхлээ дээ. Тухайн улсын Ерөнхий сайд Ли Куан Ю гэдгийг дэлхий нийтээрээ мэднэ. Өнөөдөр дэлхий дахинд хамгийн муугийн жишээ болж эш татагдаж байгаа Венесуэлийг өнөөгийн түвшинд хэн хүргэсэн билээ. Венесуэлийн засгийн эрхэнд Уго Чавес гэх удирдагч гарснаас дэлхийн хамгийн ядуу, хамгийн бурангуй орон болчихоод сууж байна. Уг нь цагтаа цалгиж явсан улс юм шүү дээ.

Энэ мэтээр дурдвал та бидний мэдэх, мэдэхгүй олон улс бий. Тиймээс иргэд сонголтоо хийхдээ засаг төрийн эрхийг хэн барихыг чухалчилж байна. Иймд улс төрийн намууд Монголын гал тогоог хэнд атгуулах гэж буйгаа шулуухан зарлах хэрэгтэй байна. Татварын бодлого, Ерөнхий сайд хоёроо ил тод болгосон намд ард түмэн саналаа харамгүй өгөх нь мэдээж юм.