Author: РЕНЧИНГИЙН ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Э.Золзаяа: Хотын удирдлагууд түгжрэлийг “том мангас” болгож, мөнгө угааж байна DNN.mn

ХҮН намын Нийслэлийн намын хорооны дарга Э.Золзаяаmай ярилцлаа.

–Та бол хот төлөвлөлтийн чиглэлээр мэргэшсэн хүн. Улаанбаатар хотын өнөөгийн асуудлын гол шалтгаан нь юундаа байна гэж хардаг вэ. Эрх бүхий хүмүүсийн тайлбарладаг шиг Улаанбаатар үнэхээр ийм хэмжээний хүнийг багтаах ямар ч боломжгүй газар юм уу. Эсвэл бодлогодоо байна уу. Ер нь дэлхийн том хотууд ирээдүйд төдий хэмжээний хүн амтай болно гэж хэдэн зуун жилийн өмнө төлөвлөсөн байдаг юм уу?

-Улаанбаатар хотын ирээдүйн өсөлтийг таамаглахгүйгээр төлөвлөсөн гэдэг бол худлаа. Учир нь дэлхийн бүх хотуудад хурдацтай өсөлт явагдаж байна. 2050 он гэхэд дэлхийн нийт хүн амын 70 хувь нь хот суурин газарт амьдарна гэсэн НҮБ-ын судалгаа байдаг. Тиймээс ганцхан Улаанбаатар хотын хүн ам ингэж хурдацтай өсөж байгаа юм биш. Тэр дундаа сүүлийн жилүүдэд Ази, Африкийн орнуудад хурдацтай хотжилт явагдаж байна.

Манайх юун дээр алдсан бэ гэхээр дэлхий дахинаа өрнөж буй хотжилтын трэндийг дагаж төлөвлөж, удирдаж чадахгүй их удчихсан. Нөгөөтэйгүүр нийт хүн амын 60, 70 хувь нь хотод амьдарна, бусдыг нь амьдруулахгүй гэх хэрэг үү. Хэдэн хувь нь хотод амьдрахыг хорьж болохгүй. Иргэд наад захын нийгмийн болон бусад арилжааны үйлчилгээ, амьдралын чанараа дээшлүүлэх гэж Улаанбаатар хотыг зорьж ирдэг. Хот бол амьдралын боломж дээшлүүлдэг газар. Эдийн засгийн, нийгмийн, соёлын зэрэг олон төрлийн хэрэгцээгээ хангах гэж иргэд хотыг зорьж ирдэг. 10 жил тутамд хүн ам таван хувиар өсдөг гэсэн статистик судалгаа бий. Тиймээс үүнд нийцүүлж бодлогоор зохицуулсан бол өнөөдрийн байдалд бид хүрэхгүй байсан. Ер нь бол бид хотын стандартаа олон улсын трэндэд нийцүүлж дагаж манлайлж чадаагүйн алдаа.

–Амьдарлын чанар, эдийн засгийн чадамжаа дээшлүүлэх боломж Улаанбаатарын иргэдэд хэр нээлттэй байна вэ?

-Хот бол эдийн засгийн боломжийн үүр уурхай. Энэ боломжоос үүдэж эдийн засгийн өрсөлдөөний давуу талыг олж, өөрийн боломжийг дээшлүүлж байх ёстой. Улаанбаатар хотын иргэд хэдэн төгрөгийн орлоготой байвал сайхан амьдрах вэ гэсэн судалгаа гарсан байсан. Хэдийгээр олон улсад хийгдсэн ерөнхий судалгаа ч Улаанбаатар хотын иргэд 10 гаруй сая төгрөгийн орлоготой бол сайхан амьдарна гэж гарсан байна лээ. Эдийн засгийн боломж нь өсөхөөр хүний сонголт нэмэгддэг. Үүнийг дагаж хүн өсөж хөгждөг. Өөрийнхөө тав тух бүхий л хэрэгцээг хангаж аз жаргалтай болдог.

Гэтэл улсын болон нийслэлийн ихэнх хөрөнгө оруулалтыг, мөн хотын гудамжуудыг амьгүй, хөдөлгөөнгүй байлгах зохицуулалт хийгээд удчихлаа. Жишээлбэл, хүний хөдөлгөөн ихтэй газруудад бизнесүүд яаж цэцэглэж хөгждөг билээ. Ямар олон үйлчлүүлэгчийг татах билээ. Түүнээс машины зогсоол, авто замаар дамжин ордог гудамжуудтай болчихоор тухайн орон зайн эргэлт, хүний амьд урсгал байхгүй болчихдог. Хот төлөвлөлт дээр шийдвэр гаргахаас эхлээд эдийн засгийн боломжийг тэлж, иргэдийн өмчийг үнэ цэнэтэй байлгах бодлого дутуу дулимаг байна. Олон жил хотын чиглэлээр салбар болгонд ажиллаж үзлээ. Тиймээс ч бодлогын болоод техникийн зөрүүг их шүүмжилдэг учраас ХҮН-ын Нийслэлийн намын хороо мөрийн хөтөлбөртөө ийм алдааг нийслэлчүүд дахиж гаргахүй юм шүү гэсэн хатуу зарчим баримталж, тэр чиглэлд дорвитой өөрчлөлт гаргах бодлогыг боловсруулсан.

Одоогийн хотын удирдлагуудын гаргаж байгаа шийдвэр, үйл ажиллагаанууд нь тэгш бус байдлыг бий болгоод байна. 10 сая төгрөгийн орлоготой иргэдэд сайхан амьдрах боломжийг бий болгоод байдаг. Өдөр тутам ажлаа хийгээд явж байгаа хүмүүсийн амьдаралын чанар нь хэцүү нөхцөлд байна. Үүнд Хотын захиргаанаас ямар нэгэн манлайлал үзүүлж чадахгүй байна. Тиймээс бид тэгш бус бодлогыг өөрчилж яаж илүү дараагийн түвшинд гаргасан бодлого чиглэл рүү шилжүүлэх вэ гэдэгт төвлөрч ажилласан.

Нэгдүгээрт, хотын иргэд өмчтэй, газартай, хүссэн газраа амьдрах боломжтой, амьдарч буй газар нь хүнд ээлтэй, наад захын орон байраар хангагдсан, ажил орлоготой байх зэрэг маш олон суурь ойлголтыг нөхөж хийхгүй бол иргэдийн стресс дээд цэгтээ туллаа. Цаашдаа яаж ийм шорон шиг хотод тэвчиж амьдрах вэ дээ.

–Асуудлын гарцыг танай намынхан хэрхэн тодорхойлсон бэ?

-Хотын Засаг даргын ажиллаж байгаа арга барилыг харахаар туслах, орлогч нартайгаа гудамжаар яваад байна. Энэ бол маш муу менежмент. Хот өөрийн гэсэн менежмент, стратегитэй байх ёстой. Том зургаараа цаашдаа манай хотод юу хэрэгтэй вэ гэдгийг ойлгох ёстой. Төвлөрөөд бодох хэрэгтэй. Улаанбаатар хотын замбараагүй тэлсэн байдлыг цэгцлэх, шинээр бүсчлэл тогтоох, урт хугацааны бодлого гаргах хэрэгтэйг мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг.

Хоцрогдож байгаагаа ойлгоод технологи, инновацийн талаар ярих хэрэгтэй. Жишээ нь, хогны менежмэнт. Хогоо тээвэрлэж зөөгөөд түүнийгээ тойроод хэрэлдээд байдаг. Гэтэл хогны менежмент дэлхийд гурав, дөрөвдүгээр зэрэглэлийн технологи гаргачихсан. Бид нэгдүгээр зэрэглэлийнхийг нь ч авч чадаагүй байна. Өнөөдөр хүүхдүүд ялзарч муудсан хогны хажууд тоглож байгаа гэдгийг ухаарах хэрэгтэй. 30 жилийн дараа хот ямар байх вэ гэдэг менежмэнтээ гаргаж үүнийгээ доод шатны удирдлагууддаа ойлгуулж манлайлахын оронд хотын захиргаанд ажиллаж байгаа 10, 20 мянган төрийн алба хаагч нарын ажлыг хийлгэхгүй нэг, хоёр хүн гудамжинд лайв хийгээд явах юм. Гудамж, бродюр бүр дээр энэ хүн очиж хэрүүл хийгээд байвал том зураглал, инновацаа хэзээ хийх юм бэ. Бидний хувьд менежмэнт бодлогоо төлөвлөөд ирээдүйгээ харчихсан. Залуус өдөр бүр шүүмжилдэг шигээ санал хураах өдөр идэвхтэйгээр саналаа өгөх хэрэгтэй байна. Ингэж байж ужгарсан энэ олон асуудалд гарц шийдэл авч ирнэ.

–Нийслэлчүүдийн хоолойд тулсан асуудал болох агаарын бохирдлыг яаж хурдан хугацаанд үр дүнтэй бууруулах вэ?

-Агаарын бохирдлын цаана иргэдийн амьжиргаатай холбоотой асуудал бий. ХҮН нам хамтарсан Засгийн газарт орж, эрчим хүчний салбарын реформыг ахлан хийхээр болсон. Энэ бол маш зөв зүйтэй зүйл. ХҮН нам Засгийн газрын түвшинд эрчим хүчний реформыг хийх болсон шалтгаан нь гурван намын мөрийн хөтөлбөрийг харьцуулж үзэхэд ХҮН намын мөрийн хөтөлбөр мэргэжлийн хүмүүст хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Нөгөө талд эрчим хүчний асуудлыг шийдэхийн тулд иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарах нь ойлгомжтой. Эрчим хүчний үнэ тариф нэмэгдэнэ. Үүнд иргэд дургүй байх нь гарцаагүй. Гэхдээ үүнээс айгаад үйлдэл хийхгүй явбал урт хугацаандаа эрчим хүчний аюулгүй байдал яригдах учраас хэн нэгэн заавал хийх ёстой. Агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд эхлээд эрчим хүчний реформыг хийх ёстой. Үүний дараа Улаанбаатар хотын удирдлагууд агаарын бохирдлыг үүсгээд байгаа эх үүсвэрийг бүсчилж бууруулахад хамтрах ёстой. Хэрвээ Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг Хотын дарга ойлгохгүй, хувьчилсан тоглолт хийж попорвол ямар ч үр дүн гарахгүй. Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулиар сонгогдох төлөөлөгчид Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөртэй хамтрах мэргэжлийн багийг гаргахгүй бол бид агаарын бохирдолтой тэмцэж чадахгүй.

–Нийслэлчүүдийн тулгамдсан асуудлын нэг бол яах аргагүй түгжрэл. Хэдийгээр метроны төсөл хэрэгжихээр болсон ч цаг хугацаа шаардлагатай байгаа. Тиймээс богино, дунд хугацаанд түгжрэлийг бууруулах маш үр дүнтэй арга хэрэгсэл юу бол?

-Хүн бүрийн өдөр тутмын асуудал болсон түгжрэлийг “ том мангас” болгож, үүгээрээ Хотын удирдлагууд мөнгө хийж байна. Өөрөөр хэлбэл, метроны төсөл гаргаж ирсэн. ЖАЙКА-гийн хийсэн метроны төслийн ТЭЗҮ-г бүгдийг нь уншиж судаллаа. Би метроны төслийг дэмждэг. Гэхдээ би хэрвээ Хотын дарга болвол метроны төслийг хойшлуулна. 2041 оноос метро барих хэрэгтэй. Үүнээс өмнө хотын иргэд өндөр бүтээмжтэй болох хэрэгтэй. Манайх шиг орлого багатай хотод өндөр үнэтэй мега төсөл хэрэгжүүлвэл хэн тэнд нь суух вэ. Бид Сөүл, Токио хотын иргэд шиг өндөр бүтээмжтэй амьдарч чадаж байгаа юу. Барьж байгуулсны дараа одоогийн ханшаар 3500-4000 төгрөг дор хаяж төлнө. Үүнийг төлөх чадамж иргэдэд байна уу.

Хотын наад захын суурь үйлчилгээг үзүүлж чадахгүй байгаа хүмүүс энэ том төслийг хэрэгжүүлэх ямар ч боломжгүй. Урт хугацаандаа эдийн засгийн үр ашигтай байх тооцооллыг бүрэн итгэл үнэмшилтэй гаргаж байж хот метронд хөрөнгө оруулах ёстой. Ийм том төслийг нүүрсээр бартер хийж хэрэгжүүлнэ гэж ярьж байгаадаа ичих хэрэгтэй.

Метро барьчихвал түгжрэл буурна гээд байгаа шүү дээ. 17,7-хон км урттай шугамаар түгжрэл буурахгүй. ЖАЙКА-гийн төсөлд тусгай замын автобусны нэг, хоёр, гуравдугаар замыг дууссаны дараа шийдэх ёстой байсан. Тусгай замын автобусыг Яармагт түгжрэлийн асуудал эхлэхээс өмнө шийдэх боломжтой байсан. 2018 онд энэ төслийг хэрэгжүүлэх баг гарч, санхүүжилтээ аваад ажил эхлэх гэж байхад МАНынхан хамаатан саднаа төслийн баг руу чихсэн. Ингээд төсөл зогссон.

Үүний дараа дүүжин тээврийн төслийг хурдацтай эхлүүлсэн. ЖАЙКА-гийн төслийн дагуу BRТ-ийн төсөл явагдсаны дараа “Амгалангаас-Таван шар” хүртэл метро барьж, хойноос буюу гэр хорооллоос бусад холболтууд хийгдэж дунд оврын автобуснууд явах байсан. Нэгдүгээрт, одоо хийж байгаа зүйл эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй. Хоёрдугаарт, түгжрэлийг бууруулахгүй.

–Метро хэрэггүй гэвэл түгжрэлийг өөрөөр яаж бууруулах юм бэ?

-Тээврийн шийдэл бол маш тодорхой байдаг. Тээврийн сүлжээнүүдээ зөв үүсгэх, метроны мега төслөө хойшлуулах. BRT болон Tran ашиглах хэрэгтэй. Tran гэдэг бол манайх шиг шигүү хэрнээ хязгаарлагдмал ийм замтай газарт хамгийн зөв шийдэл. Мөн такси үйлчилгээний оролцоог идэвхжүүлэх, явган болон дугуйн замыг холбоно. Одоогийн удирдлагууд дагуул хотуудыг нэмэгдүүлэх саналтай байгаа. Манай нам хотын төвтэй ойрхон шинэчлэл хийж үүнийгээ тээврийн холболтоор шийднэ.

–Улаанбаатрын иргэдийн эдийн засгийн чадамжийг дээшлүүлэх ёстой гэлээ. Тэгвэл ямар гарч байна?

-Улаанбаатар хотын хаана ч эрүүл өсөлттэй бизнес хийж амьдрах боломжтой орон зайг бий болгох ёстой. Манай нам өөрсдийн зарчим, төлөвлөгөөнд иргэдийн ногоон ажлын байрыг нэмэгдүүлэхээр тусгасан. Хотын урсгал зардал дэндүү их байна. Урсгал зардлыг бууруулж иргэдэд олон төрлийн сонголтыг бий болгож өгөх ёстой. Жишээлбэл, түрээсийн болон шилжин дамжин өнгөрөх, ипотекийн зээлээр аль бүсэд хэрхэн яаж амьдарч болох, тээвэр дээр ч гэсэн олон төрлийн сонголтуудыг нэмэгдүүлнэ. Иргэд орлоготой байвал хотын хаанаас ч өөрт хэрэгтэй үйлчилгээгээ авч болно. Хамгийн гол нь Хотын захиргаа иргэдэд ээлтэй хотыг бий болгох ёстой.

Орон нутгийн сонгуульд манай намаас ихэвчлэн мэргэжлийн хүмүүс нэр дэвшиж байгаа. Сайн мэргэжилтнүүд хамтарч үр дүнтэй ажиллаж байж хот илүү сайхан болно.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

О.Отгонтөгс: Гаднаас нь мянга орилох биш, дотор нь ороод шүүсийг нь шахаад өгье гэж бодсон DNN.mn

НИТХ-ын сонгуульд Баянзүрх дүүргийн гурав дугаар тойрогт Ардчилсан намаас нэр дэвшигч О.Отгонтөгстэй ярилцлаа.

–Сошиал сүлжээнд таны илэрхийлсэн байр суурийг харсан нийгмийн тодорхой хэсэг таныг аль нэг нам эвслээс ангид гэж хардаг. Гэтэл та АН-аас НИТХ-д нэр дэвшихээр боллоо. Яагаад нэр дэвшихээр болов. Тэр дундаа Ардчилсан намаас?

-Би гудамжнаас орилж байгаад авлига албан тушаалын хуулийг өөрчилж үзлээ. Хотын асуудлаар ч дуугарч хэдэн сая үзэлт ч авч үзлээ. Гэхдээ Монгол Улс нам дээр суурилсан засаглалын хэлбэртэй учраас бие дааж нэр дэвшсэн ч ямар нэгэн нөлөө үзүүлж чадахгүй. Бие дааж ялсан тохиолдол ч байхгүй. Энэ бол намууд хүмүүсээ багцалж авдаг, намын дарангуйлсан системээс болоод байна шүү дээ. Би BRB-ийн захирал Ж.Энхжаргалан шиг “НӨАТ-ын 10 хувь хэтэрхий их байна” гэж МАН-ыг муулж байснаа тэр намаасаа Хан-Уул дүүрэгт нэр дэвшиж байгаа биш.

Ийм буруу, бурангуй системийн эсрэг АН-аас нэр дэвшиж байгаа ч би намын угшилтай хүн биш. АН болон АН-ын залуус надад санал тавьсан. Түүнээс АН-д ч олон асуудал байгаа. Эхний ээлжинд луйвартаа баригдчихсан энэ хотыг цэгцлэх ёстой. Ногоон автобус, бродюр зэргийг мартах ёсгүй. МАН өнгөрсөн хугацаанд өм цөм идлээ. Сонгууль дөхөхөөр л ажил хийдэг. Тиймээс зураасны эсрэг талд зогсох нь зүйтэй гэж үзэж ийн сонголт хийсэн.

–УИХ-ын сонгуулийн үр дүн болон хамтарсан Засгийн газрыг та хэрхэн дүгнэж байна?

-Ийм үзэгдэл байж болохгүй. Хяналт тавих ёстой. АТГ, тагнуул, прокурор гээд бүгд босоо удирдлагатай. Гэтэл УИХ-ын 126 гишүүний дээр Монголын хөх тэнгэр, та бидний сайхан сэтгэл л байна шүү дээ. Тэднээс өөр хяналт тавих субъект байхгүй. Гэтэл сөрөг хүчин эвсчихсэн.

Улсын төсөв, нийслэлийн төсөв тусдаа байдаг. АН-д итгэл алдарсан өөр нэг асуудал бий. МАН өөрсдийн бодлогыг удаан хэрэгжүүлэхийн тулд ХҮН, АН-тай эвсэж байгаа нь засаглалын хувьд огт болохгүй. Нийслэлийн залуус надад санал тавьсан. Би ялсан ч бай, ялагдсан ч бай бродюр, автобусны хулгайчидтай эвсэхгүй гэсэн нөхцөлтэй нэгдсэн.

–Нийслэлчүүдийн хувьд ихээхэн хүлээлттэй байгаа метроны төслийг өнөөгийн эрх баригчид хэрэгжүүлж чадах эсэхэд та ямар байр суурьтай байна?

-Манайд метро барих компани байхгүй нь ойлгомжтой. Гэтэл МАН метроны тендерийн зарыг автобусныхаа буудал дээр наачихаад байна. Дэлхийн том том компанийн захирлууд манай автобусны буудал дээр явж байна гэж байх уу. Энэ бол МАН-ын өөрсдийн пиар, суртачлигаа. Метро барилаа гэхэд эрчим хүч нь мөн л асуудалтай байна. Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын хүчин чадал том биш. Бөөрөлжүүт бол хувийнх. Тодорхой хэлбэл Голомтын Д.Баясаглангийх. Хятадын хөрөнгө оруулалттай энэ станц метрог цахилгаанаар хангах чадал нь хүрэлцэхгүй. Хүмүүст дандаа худал мэдээлэл тараадаг. Метро барих гэж байгаа хүмүүс л бродюр солиод байна. Үүнээс гадна метро барих Солонгосын компаниуд ТЭЗҮ-гээ үнэгүй хийж өгдөг. Гэтэл Ардын намын метро барих ТЭЗҮ 80 сая ам.доллар. Хүмүүс үүнийг мэдэхгүй байгаа учраас би гаднаас нь мянга орилох биш, дотор нь ороод шүүсийг нь шахаад өгье гэж бодож байна.

–Жил бүр бродюр солиод байгааг олон нийт шүүмжилж байгаа. Та ч бас?

-Бродюр солихдоо ядаж ус зайлуулах хоолой хийдэг бол хамаа алга. Үүнд зарцуулж байгаа жил бүрийн төсвийг харахад Х.Нямбаатарыг Хотын дарга болохоос өмнө 2023 онд 600 сая байсан. Энэ жил 800 сая төгрөг. Бродюр Хятадад 8-10 мянган төгрөгийн хооронд л байгаа. Тендерт ялсан компаниудыг харахад нэг компани л гэхэд гурван тэрбум төгрөгийн тендерт ялсан байна. Үүний цаана нөгөө авлига албан тушаалын хэрэг байна. Ашиг сонирхлын зөрчилдөөн байна. Яагаад ч иргэдээ бодсон шийдвэр биш. Үүнийг шийдэх маш амархан. Манайх шилэн данстай гэдэг ч хэр баргийн хүн ухаж олж чаддаггүй. Тиймээс илүү нээлттэй болгох ёстой. Тендер ч ялсан компани ямар компани юм, дарга нь хэн юм гэхчилэнгээр хийсэн ажлаа тайлагнах ёстой. Олон нийтийн сүлжээнд үүнийгээ байршуулах ёстой. Илүү ил тод байвал иргэд өөрсдөө хяналт тавина.

Хүмүүсийн мэдэхгүй байгаа бас нэг асуудал бол хороод. Сонгинохайрхан дүүрэгт л гэхэд маш олон хороо нэмсэн. Миний амьдарч байгаа Баянзүрх дүүрэг 25 хороотой байхад 43 хороотой болгосон. 18 хороог 10 тэрбум төгрөгийн урсгал зардлаар нэмсэн. Цэцэрлэгийн байргүй хэрнээ хорооны байр нэмдэг. Бодоод үз дээ, шигүү барилгатай “Натур”-т нэг хорооны байр бариад 43, 25 дугаар хороо гээд салгачихсан. Өнөөдөр Хотын дарга Х.Нямбаатар сонгуульд бүртгүүлэхдээ бүртгэлээ тэр хорооны байрнаас биш өөрийнхөө утаснаас авч байгаа. Тэгвэл шинэ хороо бидэнд ямар хэрэгтэй юм. Тэрийг өдөр өнжүүлэх, цэцэрлэг болгоё. Иймэрхүү менежментээр хүртэл түгжрэлийг бууруулах арга байна шүү дээ.

–Зарим хүмүүс таныг нэг нам, улстөрчийн захиалгаар жагсаалд оролцдог гэлцдэг. Та үүнд ямар тайлбар өгөх вэ?

-Авлига, албан тушаалын 22.1 гэсэн лоозон бариад суухаар ажлаа хий болгодог. Сүхбаатар дүүрэгт сандалтай суулт хоёр хоног хийнэ гэсэн зөвшөөрлийн бичиг ч байсан. Гурав дахь өдрөөс нь буу зэвсэг болоод ажлаа хий гэсэн зүйл орж ирсэн. Юмны наад цаадахыг мэддэг хүмүүс үүнийг ойлгоно. Миний амнаас ажлаа хий гэсэн нэг ч үг гараагүй. Уншиж байгаа хүмүүс ч бодох хэрэгтэй. 22.1 гэсэн заалтыг өөрчлүүлэхийг хэн захиалах вэ. 40-хөн сая төгрөгөөр торгодог толгой илсэн энэ хуулийн заалтыг солихын тулд тэр дотроос нэг хү нь намайг захиалаад сууж байх уу. Эцсийн дүндээ 2023 оноос дахиж торгохооргүй болсон. Үүний үр дүн нь аажимдаа гарна. 2018 онд авлига авсан хүнийг 2023 оны хуулиар шийтгээд байж болохгүй. Манайх хуульд захирагддаг улс. Тэрхүү хуулийг засаж залруулаад хөрсийг нь бэлдэж байна гэдэг нийгэм цэвэршиж байна гэсэн үг. Бусдаар би өөр ямар нэгэн жагсаал цуглаанд оролцоогүй. Хулгайчидтай хуулийн мэдлэгийн хүрээнд тэмцэж болдог шүү гэсэн мотивацийг би залууст өгөхийг хүссэн. МАН-ын том сайдуудын хулгайг гаргаж ирж байгаа сөрөг хүчин ч байхгүй байна. АН сая УИХын сонгуулиар зодуулж, зодуулж 44 суудал авсан. Энэ бол том тоо. Гэвч АН толгой “ёоёо”-той болохоор сөрөг хүчин шиг гарч ирж чадсангүй. Нийслэлийн АНын залуус цусаа сэлбэх, шинэчлэл хийх цаг болсон. Энэ их мөнгө, авлигын эсрэг зогсоод өгөөч гэсэн. Би АНаас дэвшихдээ МАН-тай эвсэхгүй гэсэн ганцхан л болзол тавьсан.

–Хэрвээ та нийслэлийн төлөөлөгч болвол ямар асуудалд онцгой анхаарч ажиллах вэ?

-“Хүүхдэд ээлтэй хот” гэсэн АН-ын мөрийн хөтөлбөр бий. Миний хувьд хороодын асуудлыг цэгцлэнэ. “Зүүн 4” замыг гүүрэн гарцтай болгоно гэдэг МАН-ын 2016 оны амлалтыг биелүүлэх цаг болсон. Уулзвар гарцаа нэмэх хэрэгтэй. Улаанбаатарыг шилтэй сав гэж үзвэл машин, скүүтер нэмэгдсээр тэрхүү шилтэй сав дүүрээд байна. Ингээд багтаамжаа дийлэхгүй задармагц “скочоор наах” 37 тэрбум төгрөг, шинээр зам тавих 10хан тэрбум төгрөг төсөвлөөд байна. Бидэнд шинэ зам, шинэ гүүр хэрэгтэй. Ядаж л хотын стандарттай барилга хэрэгтэй. Барилгуудыг B 1, 2 давхартаа машины зогсоолтой болгочихвол дэлхийн хотуудтай ижилхэн стандарттай болно. Эрх баригчид гадагшаа явахдаа яагаад энд зогсоол хийсэн юм бол гэж ерөөсөө бодохгүй байна. Бродюрыг авч ирж солихоос өөр юм хийхгүй.

Машин унана гэдэг хүний эрхийн асуудал. Иргэн ажил хөдөлмөр эрхлээд олсон мөнгөөрөө машин авч унамагц тусгай зөвшөөрөл гаргаж долоо хоногийн нэг өдөр нь унуулахгүй байна гэдэг Үндсэн хууль зөрчиж байгаа нэг хэлбэр. Тэгш, сондгой хуваарьт орвол иргэд гурван өдөр машинаа унахгүй. Нийслэл сая 500 мянга гаруй хүн амтай. Бусад хот шиг тэрбумаар тоологдох хүн амгүй. Том хот ч биш. Гэтэл нэг тэрбум хүн амтай хот түгжрэхгүй болоод байна. Тиймээс түгжрэлийг шийдэхгүй бол болохгүй.

Цэцэрлэг сургуульгүй хэрнээ хороо барьж байгаа нь МАН-ын бодлого. Цэцэрлэг сургуулийн хүртээмж нэмэгдвэл аав ээжийн ажлын бүтээмж нэмэгдэнэ. Үүнийг дагаад амьдралын чанар нь нэмэгдэнэ. Үүнийг эрх баригчид мэдэхгүй тэнгэрийн зүйл яриад байна. Иргэд хөрсөн дээр буулгах хүмүүсээ сонгох хэрэгтэй. Гэр хороололд хүртэл хорооны байр барьж байна. Эмнэлэг байхгүй хэрнээ хорооны хэдэн авгай нарыг тэжээж, улсаас мөнгө гаргах ямар шаардлага байгаа юм. Энэ үйлдлүүдийг зогсоохын тулд сонгуульд өрсөлдөж байна.

Бид өөрсдөө цахилгаан, бензинээ дотооддоо үйлдвэрлэдэг болчихвол өөр улс хараад байх шаардлагагүй. Ковидоор хил хаагдахад Хятадаас эдийн засгийн хувьд 100 хувь хараат гэдгээ тод мэдэрлээ шүү дээ. Түүнчлэн дотроо аж үйлдвэр нэмнэ. Аж үйлдвэр хөгжвөл залуус ажилтай болж, тэлж хөгжих боломжтой болно. Тиймээс амьдрах орчныг бүрдүүлж, татвараа бууруулж, замаа тэлж, бодлогоороо аж үйлдвэрээ дэмжих хэрэгтэй. Аж үйлдвэр барьж чадахгүй байж мянга гаднаас ажиллах хүч оруулж ирээд нэмэргүй. Бид хоёр хөршөөсөө хараат байна. Энэ хоёр хаалгаа хаахад тоггүй, бензингүй, хүнсгүй болно. Монголын залуус ажилтай тулдаа зээлтэй, зээлтэй тулдаа бараг оршиж байна. Бид “нар үзэх”-ээс өнгөрсөн. Харин бидний хойч үе үүнээс өөр нийгэмд амьдруулахын тулд бид арай дээр байх ёстой.

-Агаарын бохирдлыг бууруулах үүднээс хагас коксжсон нүүрс туршихаар болсон. Үүнийг та хэр оновчтой бодлого гэж харж байна?

-Хагас коксжулсан нүүрс гэдэг нь нүүрсийг дахин боловсруулж утаа тортгийг нь багасгана гэсэн үг. Нүүрсийг будаа гэж үзвэл түүхий будааг Хятад руу гаргаад Хятадаас агшаасан будаа импортолж байна гэсэн үг. 2012 онд барих байсан хагас коксжсон нүүрсний үйлдвэрийг төсвийг Ч.Хүрэлбаатар идсэн учраас би “орилсон”. Хэрвээ тэр үйлдвэр баригдсан бол тэр олон хүн утаанаас болж үхэх байсан уу.

Бидэнд шахмал түлш гэдэг хор гаргаж өгсөн. Тэрийг нь бүтэн жил түллээ. Энэ өвөл дахиад л түлнэ. Өөр гаргалгаа байхгүй. Эсвэл хагас коксжсон нүүрс Хятадаас авна. Бид ийм л өрөвдөлтэй улс болоод байна. Ч.Хүрэлбаатар хагас коксжсон нүүрсний үйлдвэрийн төсвийг ахынхаа 10 жилийн ангийн хүүхдэд өгөөд идсэн. Түүнийг нь би дэлгэсэн. Хэрвээ би худлаа ярьсан бол өнөөдөр шоронд байх ёстой. Х.Болорчулуун сайд ч намайг удаа дараа шүүхэд дуудсан. Би ялаад л гараад ирсэн. Би хоёр сайдыг хуулийн дагуу ялсан. Энэ олон залууст би үүнийг л ойлгуулах гээд байгаа юм. Залууст ойлгох нэг өдөр ирнэ байх. Нийгэм сайхан болно. Гэрэл гэгээ харагдаж байгаа.

Х.Нямбаатар намайг багаасаа лайв хийсэн гээд байна лээ. Би багадаа Орхон аймагт сагс тоглож байсан. Юун лайв хийх. Х.Нямбаатарын шилэн хүзүү одоо татаж байгаа биз. Учир нь тэр газрын наймааг цэцэглүүлж байна. Болоогүй бүр давраад Богд уулын нийслэлийн тусгай хамгаалалттай газрын удирдлагыг нийслэлийн удирдлагад шилжүүлж авсан. Өөрөөр хэлбэл, Богд уул, Зайсанд хаусны газар өгөх гэж Х.Нямбаатар улайрч байна. Яривал олон зүйл бий. Гэхдээ би МАН шиг өөрийгөө өргөх зүйлийг ерөөсөө ч хийхгүй. Энэ удаагийн сонгууль хулгайч гэмт хэрэгтнээрээ ялгарсан сайхан сонгууль болох гэж байна. Гол нь иргэд ухаалаг л хандах хэрэгтэй.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

МҮОНРТ-ын удирдлагыг өөрчилж гурван намаас хүн томилох хэрэгтэй байна DNN.mn

Радио телевизийн 90 жилийн ой болж тэд маань хөл нь газар хүрэхгүй баярлаж байгаа биз ээ. Яг энэ үе буюу хүмүүсийн анхаарлыг татаж байгаа үед нь хэдэн үг хэлмээр байх юм. Монголын үндэсний олон нийтийн радио телевиз цаг үеэсээ мөн ч их хоцрогджээ. Үүний нэг тод жишээ л гэхэд Оросын ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалд зориулж “Халх голын дайн” нэвтрүүлгийг бүтэн хоёр сарын турш тасралтгүй гаргалаа. Дайн гэдгээ сүүлдээ байлдаан гэх болсон юм уу даа.Нэвтрүүлгийн үеэр Цэргийн музейн тайлбарлагч “Халх голын дайнаар манай улс жаахан л газар нутгаа алдсан” хэмээн тайлбарлаж зогсох юм. Энэ юу гэсэн үг вэ. Сөөмхөн газрын төлөө ч цусаа харамлахгүй тэмцэлд хэмээн ухуулж, сэнхрүүлдэггүй биш билүү.

Гэтэл Монголын газар нутгаас бүхэл бүтэн Мана уул, Нөмрөгийн голын зүүн эргийг алдсан Халх голын байлдааныг Монголын тусгаар тогтнолын гол дайн мэтээр хоёр сар ухуулж байх юм. Угтаа “Миний нутгийн газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг” гэх өвгөдийн захиастай гэж хийрхээд байдагсан, юу болсон бэ гэж асуумаар. Бурхан газар гуйн ч гэж юу байхав дээ, өөрөө бүтээчихээд, дараа нь хэдэн малчнаас газраа өгчих гээд л явна гэж сэтгэх бол мөн ч далийж байгаа юм шүү.

Тэгээд ч Япон Монгол руу дайтах санаа огт байгаагүй юм биш үү дээ, шинээр илэрч байгаа баримт фактуудаас харж байхад. Нөгөө Гэндэн сайдын “Дуртайгаараа Япон Орос хоёр л байлдана биз” гэж байсан үнэн л юм байна. Манай радио телевиз Японы NHK телевизээс мөн ч их тусламж дэмжлэг авдаг байсан даа. Бараг тэрийгээ бодоод ичмээр юм, Японыг дайсан гэж сурталчилж байхдаа. Монголын ард түмэн бол хүнд үед тусалсан япончуудыг мартаагүй байгаа.

Газар нутгийн ямар ч маргаангүй цэвэр Монголын газар нутаг Мана уулаа бусдын гарт алдчихаад энэ нь ялалт, гавьяа мэтээр өнөөдөр ярьж сууна гэдэг ямар нүд халтирам үзэгдэл вэ. Үүгээрээ энэ телевиз Монголын гэхээсээ илүү Оросын суртал ухуулгын дуу хоолой болсон мэт харагдаж байна. “Шалихгүй ээ, багахан л газар нутгийг алдсан шүү дээ” гэж ухуулбал энхийн бус цагт хэн эх орныхоо төлөө амиа үл хайрлан тэмцэх юм бэ. Энэ үгээрээ Монголын залууст ямар дархлааг бий болгох гээд байна вэ.

Загас толгойноосоо эхэлж мууддаг гэдэг. Тиймээс энэ телевизийн удирдлага, зохион байгуулалтыг өөрчлөх цаг хэдийнэ болж. Учир нь өнөөгийн Монголын залуус тэс өөр болсон гэдгийг тэд мэдрэхгүй хоцрогджээ. Үзэгчдийнхээ үзэж харж, сонсож байгаагаас хэдийнэ хоцрогдсон, тоож харахааргүй контент их хийх юм.

Олон нийтийн радио, телевизийн тухай хуулиар “үндэсний соёл, урлаг, түүх, ёс заншил, уламжлалыг хүндэтгэх, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдлэх, хүрээлэн байгаа орчноо хамгаалахыг дэмжих” бодлого туссан байдаг.

Гэтэл ёс заншил, уламжлалыг сурталчилна гэхээр малын тухай, малчдын амьдралын тухай, бөөгийн тухай, нум сумны тухай, их сайндаа мөнгөн аяга, эмээл хийж байгаа тухай утга агуулгын хувьд хэтэрхий сонирхолгүй, уйтгартай нэвтрүүлэг гарах юм. Бидэнд тэгээд үүнээс өөр ёс заншил байхгүй хэрэг үү. Ямар сайхан жудагтай хүмүүс байсан тухай хийж болохгүй юү. Ийм юм л гол ёс заншил биз дээ. Вертуалжсан сошиал, дижитал зонхилсон ертөнцөд амьдарч байгаа орчин үеийн залуус тэр мал маллагааны тухай, чөдөр яаж зангидах тухай нэвтрүүлгийг чинь ойлгохгүй шүү дээ.

Өөрөөр хэлбэл, уйгаржин монгол бичиг байтугай кириллээр ч зөв бичиж чадахаа байчихсан өнөөгийн залууст Монголын нууц товчоог уйгаржин галигаар уншуулж бичүүлэхтэй л адил ойлгомжгүй зүйл. Ках гух гэсэн л юм уншигдана биз дээ.

МҮОНРТ-ийн редакцын бодлого, нэвтрүүлэг хэт хоцрогдчихоод байгаа нь контентоос нь ийн нэвт шувт харагдах боллоо. Дэлхийн контентуудын хажууд яая дээ гэж чамламаар харагдах юм. Уг нь техник технологийн хувьд шинэчлэгдэж орчин үеийнх болсон юм билээ. Ер нь контент хийхэд авьяас, сэтгэл, мэдрэмж, ур чадвар чухал. Өндөр чадвартай техник технологи шаардлагагүй гэдгийг дэлхийн олон сая блогчид, олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд нотолж байна.

Хэвлэл мэдээллийн салбарт мобайл сэтгүүл зүй өнөөдөр хүчээ авч байна. Үнэтэй, нүсэр техник чирч явж байснаас өдөр тутмын мэдээллийг утсаараа хийчихэж болж байна шүү дээ. Гэтэл МҮОНРТ-д техник нь байгаа ч, хүн хүч нь байгаа ч нийтлэл нэвтрүүлгийн бодлогыг зангидаж яваа удирдлага, зохион байгуулалтын багийн харах өнцөг, бодлого өнөө үеийг гүйцэхгүй хоцрогдчихжээ.

Удирдлага зохион байгуулалтыг сайжруулах, солихыг шаардах эрх олон нийтэд бий. Учир нь хуулиар Монголын үндэсний радио, телевиз олон нийтийн өмч. Тиймээс дуугүй хаямааргүй байна.

Гурван нам хамтарч Засаг барьж байгаа энэ үед удирдлагын багийг гурван намд хариуцуулъя. Өөрөөр хэлбэл, Үндэсний зөвлөлийг нь шинэчилж, МАН-д ерөнхий захирлыг нь, АН-д дэд захирлыг, ХҮН намд Үндэсний зөвлөлийн нарийн бичгийн даргыг хариуцуулж өгье. Ядахдаа одоо байгаа Оросын суртал ухуулгын үүрэг гүйцэтгэхээсээ арай дээрдэх байх гэж горьдож байна.

Тэгэхгүй бол радио сонсдог хүнгүй боллоо. Нэр хүнд нь ч дахиж сэргэхээргүй боллоо. Сар бүр хураамж татвар төлдөг ч үзэж харчих юм алга гэх шүүмжлэл өнөөг хүртэл олон нийтийн дунд амь бөх оршсоор л байна. Аргагүй шүү дээ. Нэг бол социалист Оросын киногоор “бөмбөгдөнө”. Нэг бол зөвлөлт Оросыг дэмжсэн суртал ухуулгатай нэвтрүүлэг мэдээллээр “бөмбөгдөж” байна. Радио ч ялгаагүй.

Иргэдийн өргөн хэрэглэж байгаа төрлийн нэг бол радио. Орон нутаг ч, хотод машиндаа ч радио, fm эрэлттэй байдаг. Гэтэл мөн л Монголын радио сонсогчдоо алдаж байна. Хуучин цаг тутам таван минутын мэдээ түгээсэн болдог байсан бол одоо заримдаа өнждөг болж хэмээн сонсогчид нь шүүмжилж байх юм. Тиймээс МҮОНРТ-ийг шинэ шатанд гаргаж шинэчилмээр байна.

Мөн удирдлагын баг хуулиар хүлээсэн бодлого, нийтлэлийг түгээдэг болмоор байна. Хэдий хүртэл зөвлөлт Оросын школоор явж, хуучирсан нийгмийн үзэл суртлыг Монголын өргөн нэвтрүүлгийн сүлжээгээр тараах вэ. Одоо өөрчлөх цаг нь болсон. Ийм үүрэг УИХ-д ч ирж байна.

Олон нийтийн хэвлэл мэдээлэл бол нийгмийн соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй. Эх оронч, ирж байгаа нийгмийн нэг гишүүн нь болж өсөх ёстой. Ийм учраас ч татвараар санхүүждэг. Аль нэг намын дуу хоолой болох учиргүй. Нийгмийн хөгжил дэвшлийг чиглүүлэгч гол луужин нь. Тиймээс хуучирч муудсан буруу чигийг заадаг, эх орноо үл хүндэтгэдэг, үзэгчид сонсогчдоо хүн гэж боддоггүй хуучин удирдлагыг нь солихгүй бол гадны дурын орны үзэл суртлыг тараагаад эх орондоо хайргүй хүмүүс болгон харагдуулах нь байна.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Энхтүвшин: Компаниуд ААНОАТ-т төлөх мөнгөөрөө нийгмийн тулгамдсан асуудлыг шийдэж, өөрийнхөө нэрийн хуудас болгох боломжтой DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшинтэй ярилцлаа.

-УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар бизнес эрхлэгчдэд хэрэгтэй онцлохоор ямар хууль, тогтоомж батлав?

-Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг онцолмоор байна. Энэ өөрчлөлтөөр компаниуд байгаль орчин, нийгэм, боловсрол, эрүүл мэнд, соёл, спорт, судалгаа шинжилгээ зэрэг тухайлсан 10 төрлийн үйл ажиллагаанд олгосон хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн дэмжлэг, хандивын зардлыг орлогын албан татвараас хөнгөлөхөөр болж байгаа. Энэхүү хөнгөлөлт нь тухайн компанийн татвар ногдох борлуулалтын орлогын нэг хүртэл хувь байж болохоор өөрчлөлт оруулсан. Татварын хөнгөлөлт олгох үйл ажиллагаануудыг доорх байдлаар тодорхойлсон.

Нэгд, ой, амьтан, ус зэрэг байгалийн баялаг хамгаалах, нөөцийг нэмэгдүүлэх, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, агаар, ус, хөрсний бохирдлыг бууруулах, цөлжилтийгсааруулах;

Хоёрт, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, хүүхдийнасрамжийн үйлчилгээ, тэдгээрийн эрхийг хангах, хамгаалах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсантохируулгат орчин бүрдүүлэх, хүүхдийн тоглоомынталбай, зуслан, цэцэрлэгт хүрээлэн барьж байгуулах, ашиглах;

Гуравт, соёлын өвийг хамгаалах, сэргээх, музей, номынсангийн үйл ажиллагаа болон хөгжим, кино, гар урлал, тайзны урлагийн бүтээл туурвих, тоглох, түгээх, соёлынбүтээлч үйлдвэрлэлийн цогцолбор барьж байгуулах, ашиглах;

Дөрөвт, нийтийн эзэмшлийн зам, талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн барьж байгуулах, ашиглах, хамгаалах, тохижуулах, цэцэрлэгжүүлэх, нийтийн тээврийн хөгжлийг дэмжих;

Тавд, давагдашгүй хүчин зүйл болон түүнтэй адилтгах бусадгамшгийн улмаас хохирол барагдуулах;

Зургаад, спортын барил га байгууламж барьж байгуулах, ашиглах, олимпын төрлийн тэмцээн зохион байгуулах, Монголын үндэсний олимпын хорооны бүртгэлтэйолимпын төрлийн спортын холбоо, түүнд бүртгэлтэй баг, мэргэжлийн тамирчин, дасгалжуулагчид олгосон санхүүгийн дэмжлэг;

Долоод, Монгол Ул сын Зас гийн газраас зар ла сан тэргүүлэх чиглэ лээр гадаадын их, дээд сургууль, дотоодын магадлан итгэмжлэгдсэн их, дээд сургуульд суралцаж байгаа оюутан, мэргэжлийн болон техникийн боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчид олгосон сургалтын төлбөрийн тэтгэлэг;

Наймд, их, дээд сургууль, шинжлэх ухааны академид судалгаа, шинжилгээний зориулалтаар олгосон тэтгэлэг;

Ест, төрийн болон орон нутгийн өмчийн боловсрол, эрүүлмэндийн байгууллагын үйл ажиллагаа; Аравт, Засгийн газрын т усгай сангийн үйл ажиллагаа юм.

-Жагсаалтаас харахад өмнө нь голдуу төсвийн хөрөнгөөр хийгддэг байсан өргөн хүрээний нийгмийн салбарын үйл ажиллагаанууд орсон байна. 2025 оны төсвийн төслийн танилцуулга хийхдээ Сангийн сайд Б.Жавхлан ирэх онд төсвийн хөрөнгөөр шинэ сургууль, цэцэрлэг барихгүй гэж хэлж байсан. Татвараа аваад төсвийн хөрөнгөөр шинэ сургууль, цэцэрлэгүүдээ барихын оронд татварын хөнгөлөлт өгч хувийн хэвшлээс х өрөнгө оруулалт татахыг оролдож байгаа шалтгааныг та юу гэж харж байна?

-Эерэг талаас нь харвал төсвийн хөрөнгийн ашиглалтын чанар, хурд, үр өгөөжийг хувийн хэвшлийн гүйцэтгэлтэй харьцуулах боломжийг нээх, олон нийтийн дунд бизнес эрхлэгчид, ялангуяа өндөр татвар төлөгчдийн нэр хүндийг өсгөх зэрэг эерэг нөлөө гарахаар харагдаж байна. Нөгөө талаас Төсвийн холбогдох урсгал болон хөрөнгө оруулалтын зардлыг тодорхой хэмжээгээр бууруулж, төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулинд шинээр оруулсан нэмэлт өөрчлөлтийн хүрээнд нэгдсэн төсвийн суурь тэнцлийг тухайн жилийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоёр буюу түүнээс дээш хувийн ашигтай гаргана гэсэн заалтыг хангахад эергээр нөлөөлөхөөр байна.

-Энэ хууль хэзээнээс ямар хугацаатэй хэрэгжих вэ?

-Энэ нэмэлт өөрчлөлтийг 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс 2035 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдөр хүртэл буюу нийт 10 жил мөрдөхөөр баталсан. Засгийн газраас өргөн барьсан төсөлд 2031 он хүртэл байсныг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэж 2035 он хүртэл мөрдөхөөр сунгаж баталсан.

-Нийтдээ ямар хэмжээний татварын хөнгөлөлтийн асуудал яригдаж байна гэсэн үг вэ?

-2023 оны топ 100 хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүдийн нийт борлуулалтын орлого 50 их наяд байсан. Эндээс тооцвол жилдээ доод тал нь 500 тэрбум, 10 жилийн хугацаанд доод тал нь таван их наяд төгрөгийн асуудал яригдахаар байна. Багцаагаар жил болгон хэдэн арван эмнэлэг, сургууль барих, олон мянган оюутан гадаадад сургах хэмжээний мөнгө гэсэн үг.

-Энэ их хэмжээний мөнгийг татвар байдлаар төлж түүнийг нь улстөрчид төсвөөр дамжуулан нийгмийн хөрөнгө оруулалтуудад захиран зарцуулдаг байсныг хувийн хэвшлүүд өөрсдөө шийддэг болох нь. Энэ хуулийн өөрчлөлтөөр нийгмийн хандлагын хувьд ямар өөрчлөлтүүд гарна гэж та харж байна?

-Олон нийтийн дунд бизнес эрхлэгч, татвар төлөгчдийн нэр хүндийг дээшлүүлэх боломжтой гэж харж байна. Нийгэмд үйлчилдэг төрийн бус байгууллагууд, их дээд сургуулиудын дэргэдэх судалгаа, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудын хувьд компаниудтай ажиллах хамтын ажиллагаагаа шинэ түвшинд гаргах боломжтой. Үйл ажиллагаагаа илүү нээлттэй, үр ашигтай болгох, удирдлага, зохион байгуулалтуудаа сайжруулах хэрэгтэй болно. Улстөрчид ч мөн тойрогтоо сургууль, цэцэрлэг зэрэг нийгмийн шинжтэй хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд төсвийн хөрөнгө оруулалтад оруулахаар лоббиддог байсан бол одоо илүү татвар төлөгчидтэй ойрхон ажиллах хэрэгтэй болохоор байна. Нөгөө талаас сайн төсөл, хөтөлбөр байвал компаниудыг зохион байгуулалтанд оруулан нийгэмд чиглэсэн дорвитой томоохон хөрөнгө оруулалт, төслүүдийг хамтран санхүүжүүлэх орон зай байна. Энэ боломжийг ашиглан компаниуд орлогын албан татварт төлөх мөнгөө өөрийнхөө бизнесийн үйл ажиллагаанд шууд болон дам нөлөөтэй нийгмийн асуудлуудыг шийдсэн, өөрийн нэрийн хуудас болохоор томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлээсэй гэж бодож байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Тэгшжаргал: Монгол Улсын иргэд эрх чөлөөтэй юм шиг боловч сэтгэлгээний хувьд аль хэдийнэ шоронд оржээ DNN.mn

ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины манай улсад хийсэн албан айлчлалын үеэр “No war” хэмээн ду хан дээрээ бичиж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэнийг цагдаагийн байгууллагаас баривчилсан. Уг асуудлаар иргэн Б.Тэгшжаргалтай ярилцлаа.

-ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалын үеэр та эсэргүүцлээ илэрхийлсэн. В.Путины айлчлалыг эсэргүүцсэн шалтгаан тань юу вэ. Нөгөөтэйгүүр үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээ эдлэх үүднээс тийм үйлдэл гаргав уу, эсвэл өөрийн үзэл бодлоор дамжуулж нийгэмд ямар нэгэн нөлөөллийг үзүүлэхийг зорив уу?

-Би хүний эрх, эрх чөлөөний асуудлаар нээлттэй үзэл бодлоо илэрхийлдэг. Тухайн үед миний хажуугаар өнгөрч явсан цагдаа нарын дотоод холбоонд “Ямар ч хүн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхийг зөвшөөрч болохгүй” гэсэн үүргийг цаанаас нь өгч байхыг нь би сонссон. Үүнийг сонсоод маш их гайхсан. Ардчилсан Монгол Улсад хэн ч айлчилсан бай иргэд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй шүү дээ.  Гэтэл яагаад хэн ч үзэл бодлоо илэрхийлж болохгүй гэж. Тухайн агшинд миний халаасанд маркер л бай сан. Тиймээс духан дээрээ  “No war” гэж бичээд, өөрийн цахим хуудсаараа лайв хийсэн. Лайв эхлээд аравхан секунд болж байхад цагдаа нар миний гарыг өчөөд бариад авсан. Ийм л үйл явц өрнөсөн.

-Байцаалтын явцад таны эрхэд ямар нэгэн байдлаар халдсан уу, хэдэн цаг байцаасан бэ?

-12:30 минутын орчимд намайг баривчилсан. Ин гэхдээ их л сүр дуулиан тайгаар барьж авсан л даа. Хоёр талаас хөшөөд, гар хөлийг маань мушгиж цагдаа нар бүчиж аваад л. Тэгэх хэрэг байсан ч юм уу.

Үүнээс гадна тэнд байсан хүмүүс муу муухай үгээр дайрч давшлаад намайг цохиж авахаас наахнуур зүйл болсон. Ямар учиртай хүмүүс тэр хавиар байсныг мэдэхгүй юм. Тэд намайг баривчлагдахад хашхирч гуаглаад байсан. Цагдаа нар намайг барьж аваад хүмүүсийн нүднээс шууд холдуулсан. Уг нь Соёлын төв өргөөний үүдэнд баривчлагдсан ч хойхно нь  хүн багатай нэг нарийхан газар аваачиж хэсэг зогсоосон. Ингээд цагдаагийн машин ирж хэсэг рүү авч явсан. Цагдаагийн хэлтэст байхад надад ямар нэгэн дарамт учруулаагүй. Гэхдээ тав, зургаан цаг нэг сандал дээр нам суух хэцүү байсан. Босох ч юм уу, хөдлөхөөр сүүтгэнэлээ гээд хэл ам болдог юм байна лээ.

Ер нь тэнд намайг хэдэн цагаар байлгаад эцсийн үр дүн нь юу байсан юм бэ. Надаас сайн байцаалт ч авалгүй байлгаж байгаад явуулчихаж байгаа юм. Тиймээс үүгээр ард иргэдийг айлгах гээд байгаа юм биш үү. Эрх чөлөөгүй байлгах гээд байгаа юм биш үү гэж бодогдсон.

-Хэдийгээр таны биед цагдаа нар халдаагүй ч эсэргүүцлээ үргэлжлүүлж байгаа шалтгаан тань юу вэ?

-Үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй улсад амьдарч байгаа учраас би суулт хийж байгаа юм. Учир нь өчигдрийн үйл явцтай холбоотойгоор цахим орчны тодорхой хүрээнд намайг муу муухай үгээр доромжилж, гутаасан коммент, постууд байна лээ. Тэдгээр хүмүүс тролл уу, эсвэл бодитой хүмүүс үү гэдгийг мэдэхгүй юм. Ямартай ч тэр хүмүүстэй үзэл бодлоо солилцъё, ярилцъя гээд энд сандал тавьчихсан сууж байна.

Би үг, үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө хохироод үлдсэн. Надаас хэн ч эрхэд тань халдсанд уучлаарай гэж уучлал гуйгаагүй. Тийм эрх чөлөөний мэдрэмжийг гаргаагүй учраас энэ чиглэлд дуу хоолойгоо чанга хүргэхийг хүссэн.

-Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх яагаад нэн чухал гэж?

-Эрх чөлөө бол аливаа улс, нийгмийн хөгжин цэцэглэлтийн оргил үеийг заадаг. Гэтэл үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг нь хаачихвал улс, нийгэм маш ядмаг, харанхуй, гутмаг болчихдог. Эрх чөлөө гэдэг хязгааргүй хол мэт боловч хүмүүст маш их тэмүүллийг бий болгодог.  Улс орон дарангуйлалд автаж, иргэд эрх чөлөөгүй болчихвол улс нэртэй шорон болж хувирдаг. өнөөдөр Монгол Улсын иргэд эрх чөлөөтэй юм шиг боловч сэтгэлгээний хувьд аль хэдийнэ шоронд орчихоод байна. Ийн шоронд оруулах гол арга нь эрх чөлөөгөө эдэлснийхээ төлөө намайг хорьж байгаа шиг хүмүүсийг айдсаар удирдах. Путинээс монголчууд айгаад байна. Түүнээс хайртай, дуртайдаа дэмжээд байгаа юм биш. Цөөн хэдэн хүн л дэмжиж байгаа байх. Ихэнх нь айж байна. Украин руу дайрч, хоёр жил аллага хядлага үйлдлээ. Тиймээс монголчуудад ч ингэж хандахыг үгүйсгэхгүй. Үгүйсгэхгүйгээр барахгүй 1937, 1929 онд Монголд ямар аймшигтай хядлага боллоо. Монголчууд тэр аймшигт зүйлийг мэдэрсэн учраас бидэнд айдсаас хамааралтай сэтгэл зүйн нөлөөг үзүүлж байна. Тиймээс үг, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж чадахгүй байна. Ийм аймшигт түүх бидэнд байгаа болохоос монголчуудын хувьд Путин бол хэн ч биш. Монголчууд бол эртнээс л эрх чөлөөний мэдрэмжтэй ард түмэн. Их хэлмэгдүүлэлтээс улбаатайгаар бид айж байна. Үүнийг мэдэх тусам Путин Монголыг, Монголын улстөрчдийг хуруугаараа хөдөлгөнө. Тиймээс өнөөдөр үг, үзэл бодлоо айдасгүй илэрхийлэх ёстой.

Өнөөдөр монголчуудын эрх чөлөөний мэдрэмжид маш зузаан тоос тогтчихож. Үүний нэг шалтгаан нь өнөөдөр хүмүүс ахуй амьдралынхаа аар шаархан ачаалалд автчихаад байна. Цөөн хэдэн гэр бүлийг эс тооцвол иргэд дарамттай амьдарч байна. Сэтгэл зүйн олон зовнилтой амьдарч байна. өнөөдөр иргэдэд ойр зуурын асуудал нь л чухал болохоос эрх чөлөө, улс орны нийгэм, эдийн засгийн асуудал чухал биш байна. Тиймээс иргэд бухимдсандаа болж сошиалд бусдыг гутаан доромжилж байна.

Өнөөгийн ийм хөгжсөн цаг үед дайн болж байна гэдэг маш аймшигтай зүйл. Тиймээс би духан дээрээ “No war” гэж бичсэн. Уг нь төрийн айлчлалын үеэр иргэд үзэл бодлоо илэрхийлж, тайван жагсах эрхийг олгосон бол ардчилсан Монголд хүний эрх хангагдаж байгааг олон улсад харуулах сайхан боломж байсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Ёндонгомбо: III ДЦС-ын төсөлд төр, засгийн зүгээс илүү анхаарал, болгоомжтой байх биз DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер, техникийн ухааны доктор Г.Ёндонгомботой ярилцлаа.

-Өнгөрөгч долоо хоногт УИХ, Засгийн газрын хуралдаанаар гуравдугаар цахилгаан станцын өргөтгөл, шинэчлэлийн зураг төсөл боловсруулах тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг яаралтай журмаар хэлэлцэж дэмжсэн. Та энэ салбарын мэргэжлийн хүний хувьд уг үйл явцыг хэрхэн харж байна. 1.4 тэрбум ам.долларын зээлээр барих ер нь хэр зөв бэ?

-Түүх яривал бүр 2014 онд бил үү дээ. ДЦС-3-т 50 МВтын чадал нэмсэн. “ДЦС-3-ын Нэгдүгээр шатны шинэчлэл” нэртэй төслийн хүрээнд. Амжилттай хэрэгжсэн, одоо хүртэл хэл амгүй ажиллаж байна. Залгаад 2014 оны аравдугаар сарын 11-ний өдөр Засгийн газрын 331 тоот тогтоол гарч хоёрдугаар шатны шинэчлэл хийж чадлыг нь дахиад 2х125 МВт буюу 250 МВт-аар нэмэх гэрээг түлхүүр гардуулах нөхцлөөр байгуулж хэрэгжүүлж эхлэх даалгаврыг Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр, Эрчим хүчний сайд М,Сономпил нарт өгсөн байдаг.

Төсөвт өртөг нь 300 сая орчим ам.доллар байл уу даа. Эх үүсвэр нь Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл, бонд болон 2015-2019 оны улсын төсвөөс гэж заасан байсан. Энэ асуудал сонгуультай холбогдоод замхарсан байх. Яагаад гэвэл уг тогтоолыг 2016 оны сонгуулийн дараа хүчингүй болгосон байдаг. 300 сая ам.долларын төсөв 10 жилийн дараа 1.3 тэрбум евро болчихоор эгдүүцэхээс өөр аргагүй биз дээ.

-Энэ төсөлд шинээр ТЭЗҮ хийхээр яригдсан. Гэтэл өмнө нь ТЭЗҮ хийгдэж, гуравдугаар ДЦС-ын инженерүүд хянасан юм байна лээ шүү дээ. Хянасан инженерүүд нэлээд шүүмжлэлтэй ханддаг юм байна лээ. ТЭЗҮ-д манай талтай нийцэхээргүй яг ямар асуудлууд туссан байдаг юм бол?

-Одоо хийгдэх нь зураг төсөл юм билээ. Өмнө нь оросууд ТЭЗҮ хийсэн. Түүнийг нь манай инженерүүд хянасан. Шүүмжүүдээ нэгтгээд яамандаа өгсөн юм билээ. Тэр үед л 1,3 тэрбум евро гэдэг тоо гарч ирсэн. ТЭЗҮ гэдэг чинь техник талыг нь ч, эдийн засаг талыг нь судлаад төсөл хэрэгжүүлэх утга учир байна уу гэдгийг шийддэг гол бичиг баримт. Тэгэхээр зураг, төсөл буюу дараагийн шатны ажлыг эхлүүлэх гэж байгаа нь тэр ТЭЗҮ-г үндсэндээ зөвшөөрсөн гэсэн үг шүү дээ. Техникийн чанартай 100 гаруй маргаантай асуудлууд байгаа. Гол нь энэ өндөр үнэ өртөг хойч үедээ үлдээх утгагүй өр.

-Та цахим хуудастаа “ДЦС-3-ын өргөтгөлийг Оросын нөхцөлөөр хийвэл дараа нь мөн ч олон хүн шоронд орно” хэмээн бичсэн байсан. Энэ ямар учиртай юм бэ, яагаад шоронд орно гэж?

-Өнөөгийн ханшаар 500-700 сая ам.долларт хийгдэх ажлыг 1,44 тэрбум доллараар хийлгэчихвэл наад захын үр дагавар нь ийм шүү гэж сануулсан ухаантай.

-Эрчим хүчний хувьд эмзэг манай улсын хувьд гуравдугаар цахилгаан станцын өргөтгөлийн гэх энэ төсөл чухал төсөл биш үү?

-Чухал учраас аль 2014 онд, бас 2018 онд яригдаж байсан. Тухай бүртээ л ойлгомжгүй шалтгаанаар замхарч байсан даа.

-Олон нийтийн ойлголтоор манайх эрчим хүчний хувьд Оросоос хараат гэгддэг ч начир дээрээ БНХАУ-аас хараат, тиймээс энэ төсөл бол чухал гэх хэсэг ч байна л даа?

-Америкийн нэг суу билэгт улстөрч наад хоёр хөр шөөс хамааралтай байд лыг чинь шийдэх ганцхан арга нь “Power of Balance” буюу тэнцүүлэлт гэж хэлсэн байдаг. Энэ нь хоёр хөршийг тэнцүүлэхээр тогтохгүй гурав дахь хөршийг хамааруулж хэлсэн үг гэж би ойлгодог. УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр Оросын технологиор баригдсан станц учир өргөтгөл ч Оросынх байх ёстой гээд байна лээ. ДЦС-4-ийн зуухны тоос бэлдэх систем бүхэлдээ, турбинуудын тохируулгын систем Японых болсныг мэдэхгүй байх л даа. Зардал нь хүртэл 2-3 дахин бага, дээр нь маш найдвартай байдаг. ДЦС-3 дээр ч барууны технологи их нэвтэрсэн байгаа.

-Ямар байдлаар явуулбал манайд харилцан ашигтай төсөл болох вэ?

-Нэгдүгээрт, үнэ өртөг дэлхийн жишгээр, хоёрдугаарт, зээлийн нөхцөл боломжийн байх ёстой. ДЦС4-ийн шинэтгэлүүдийг хийсэн Японы Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн хүү нэг хувь хүрдэггүй юм шүү. Дээр нь зээлтэй холбоотой үндсэн зээл төлөхгүй байх хугацаа, эргэн төлөлтийн ерөнхий хугацаа гээд зөндөө юм бий. Техникийн хувьд ч олон асуудал бий. Тийм нарийн ширийн зүйлийг уншигч ойлгохгүй учир энэ удаа нурших хэрэггүй байх. Ямарч байсан энэ төсөл олон нийтийн анхаарлыг татаж чадлаа. Тийм учир төр, засгийн зүгээс илүү анхаарал, болгоомжтой байх биз.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Хамтарч засгаа байгуулсан юм бол төрийн бүх байгууллагуудад ч хамтрах хэрэгтэй байна DNN.mn

Хэдхэн сарын өмнө УИХ-ын сонгууль болж, МАН ялалт байгуулсан. Тэд огцрохгүйн тулд ХҮН нам, Ардчилсан намтай хамтарч Засгийн газраа байгуулсан. Шинэ Засгийн газартай холбоотой янз бүрийн л яриа, дүгнэлт нийгэмд өнөөдөр ч хөвөрсөөр байна. Жишээ нь, МАНын яам, АН-ын яам, ХҮН намын яам гэхчилэнгээр Монгол төрийн гүйцэтгэх байгууллагуудыг намдаар ялгаж, намын харьяаны байгууллага мэтээр ярих боллоо. МАН-ын яаманд ажил горилолтой нь биш дээ, АНын, ХҮН намын яаманд ажилд орж доошоо орох чинь ичмээр… гэх яриа үүний тод илрэл биш гэж үү.

Тиймээс нэгэнт ийн хамтарч байгаа бол бүх яамд, агентлагт хамтрах хэрэгтэй.Өөрөөр хэлбэл, МАНын улстөрч Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын албыг ашиж байгаа бол АНын улстөрчийг дэд сайдын албанд, ХҮН намын улстөрчийг Төрийн нарийн бичгийн даргын албанд томилох хэрэгтэй.

Ингэвэл нэгдүгээрт, улстөрийн тогтвортой орчныг бий болгоно. Хоёрдугаарт, ингэж байж хамтарсан Засгийн газрын нэгдсэн бодлогыг хэрэгжүүлнэ. Үүнээс гадна магадгүй хяналт ч сайжирч, дотоод зөрчил, ажлын хийдэл багасах талтай ч юм билүү.

Ер нь улс төрийн намын зорилго нь төрийн эрхийг авах байдаг. Тиймээс л улс төрийн сонгуульд тухайн намын зөвхөн нэр дэвшигч нь ч бус бүх гишүүд, дэмжигчид өрсөлддөг. Тэд ганцхан сайд ажилтай болгохын тулд тийн тэмцээгүй. Гэтэл шинээр томилогдсон зарим сайд нар “Ажилд оръё гэсэн өөрийн намын нөхдүүд их байна” гээд уйлагнаад байх юм. Тэгэлгүй яах вэ дээ. Ганцхан тэр сайдыг албан тушаалтай болгох гэж намаараа, намын дэмжигч гишүүдээрээ өрсөлдөөгүй. Тэр сайдаар дамжуулж, тэр сайдын баг бүрэлдэхүүнээр дамжуулж намын бодлого, мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх гэж л нийтээр хөдөлсөн хэрэг. Яахав өнгөн дээрээ нийгмийн сайн сайхны төлөө гэдэг ч бодит амьдрал дээр бол намын нэг ч гэсэн хүн төрийн өндөр дээд албан оччихвол намынхаа хэдийг дээш татчих юм даа гэсэн бодол л өвөртөлж байгаа. Гол зорилго нь энэ учраас сонгуулиар нүсэр том баг болоод бусадтай өрсөлдөж эхэлдэг гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ биз ээ.

Тиймээс намын гишүүд дэмжигчдэд зохих шагналыг нь өгөх хэрэгтэй. Хэрвээ ганцхан сайд гаргаад бусдыг нь явуулахгүй бол тэр сайд улс төрийн хувьд сөнөдөг. Намынхан нь ч үзэхээ байна. Ганцхан үүнийг ажилтай болгохын тулд бид тэгтлээ чармайсан болж байна уу гэж зүхнэ. Өнөөх сайд нь намын бусад нөхдөө ажилд авахгүй гэвэл тэр хүн намын болоод улс төрийн дэмжлэггүй болно гэхчилэнгээр зовлон их бий.

Ер нь тэгээд улс төрийн намд улстөрч олон ч үндэсний хэмжээний улс төрийн нам гэдэг бол цөөн шүү дээ. Иймээс намын зарим улстөрчдийн хүслийг гүйцээгээд орхих бус намдаа үнэнч зүтгэсэн, боловсролтой, чадвартай, намын үзэл санааг түүчээлж чадах хүмүүст улс төрийн албан тушаал өгч ажилуулах л хэрэгтэй.

МАН, ХҮН нам, АН хамтарсан л юм бол улс төрийн бүх албан тушаалд хүмүүсээ сөөлжүүлж байршуул. Ингэж байж намуудын улс төрийн сонгуульд орсны үр дүн гарч ирнэ. Мэдээж төрийн ажил, улс төрийн намын бодлого хэрэгждгээрээ хэрэгжинэ. Нөгөөтэйгүүр шинэ Засгийн газар Монголын улс төрд шинэ замыг бий болгох хэрэгтэй байна. Хамтарсан бол яам ялгахгүй хамтарч, нэгэнт зорьсон бодлого хөтөлбөрийг нам ялгахгүй гар нийлүүлж ажилладаг байх улс төрийн шинэ соёлыг түүчээлмээр байна.

Өөр нам юм чинь гээд гацаадаг, эсэргүүцдэг хандлага Монголын улс төрийн орчинд бөх оршиж ирсэн. Энэ хэрээр Монголын хөгжил хойшилсоор л яваа.

Энгийнээр зүйрлэвэл, сургуулиа төлөөлж бусад сургуультай өрсөлдөх гэж байгаа тамирчид чи өөр анги юм чинь гээд ганцаарчилсан тоглолт хийдэггүй шүү дээ. Тиймээс нэгэнт хамтарсан хойно төрийн бүх байгууллагад холилдож ороод ажиллах хэрэгтэй байна. Монгол төрийн яамд бол нэг нэгээр нь зууж авчихаад мэрдэг нохойд хаясан яс биш. Улс төрийн намын улстөрчөөр удирдуулж Монголын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн төрийн институци. Тиймээс намууд хаа гуяар нь салгаж аваад өмчлөөд байх нь нэн гутамшигтай харагдаж байна.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Загджав: “Таван толгой түлш” ХХК-тай холбоотой гурван асуудлыг шалгуулахаар прокурорт шилжүүлсэн DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Загджавтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны хуралдааны үеэр “Таван толгой түлш” ХХК-ийн баяжуулах үйлдвэр барих төсөлд 1.1 тэрбум төгрөгийн зөрчил илэрч, энэ нь хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулах хэмжээний ноцтой байсан нь олон нийтийн анхаарлыг татлаа. Та энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Төрийн аудитын байгууллага нь хүний нөөцийн хүрэлцээнээс шалтгаалж улсын хэмжээний төрийн өмчит болон төсөвт байгууллагуудын санхүүгийн тайланд дангаар аудит хийх боломжгүй тул “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн санхүүгийн тайлангийн аудитыг өмнөх онуудад хувийн аудитын компаниудаар гэрээгээр гүйцэтгүүлж ирсэн. Тус компанийн 2023 оны санхүүгийн тайлангийн аудитыг Үндэсний аудитын газар гүйцэтгэсэн. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн 2023 оны санхүүгийн тайланд хийсэн аудитаар тус компаниас эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй олгосон урт хугацаатай санхүүжилтийн эргэн төлөлт хийгдээгүй, хугацааг хойшлуулж ирснээс их хэмжээний буюу 2.8 их наяд төгрөгийн авлагатай гарсан. Авлагын 38.4 хувийг агаарын бохирдлыг бууруулах, сайжруулсан шахмал түлшний чанарыг сайжруулах, “Тавантолгой түлш“ ХХК-ийн эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлэх, ашигтай ажиллуулах зорилгоор 2019-2023 онд эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй олгосон 1.1 их наяд төгрөгийн санхүүжилт эзэлж байна.

“Тавантолгой түлш” ХХК 2019-2023 онуудад компанийн урсгал зардал, хөрөнгө оруулалтын зориулалтаар “ЭрдэнэсТавантолгой” ХК-тай 1,214.9 тэрбум төгрөгийн 10 жил хүртэлх хугацаанд хуваан төлөх урт хугацаатай санхүүжилтийн 15 гэрээ байгуулж, 1,067.5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авсан боловч дээрх хугацаанд ашигтай ажиллаагүй, санхүүжилтийн эргэн төлөлтийг огт хийгээгүй байна.

Аудитаар дээрх гэрээнээс агаарын бохирдлыг бууруулах болон компанийн үйл ажиллагааг сайжруулах, эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой. Дараахь гэрээнүүдэд зөрчил илэрсэн.

Баяжуулах болон коксын үйлдвэрийн барилга, байгууламж, бүтээн байгуулалтын ажлын 2022 онд байгуулсан ЭТТ-2022/83 дугаартай 113.1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийн гэрээ;

Сайжруулсан шахмал түлшний чанарыг сайжруулах, компанийн эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлэх, ашигтай ажиллуулах зорилгоор хагас коксын үйлдвэр барих ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах 2022 онд байгуулсан ЭТТ2022/502 дугаартай 21.2 тэрбум төгрөгийн гэрээ;

Химийн үйлдвэрлэлийн шахмал түлш болон нунтаг коксыг бэлтгэн нийлүүлэх (400.0 мянган тонн химийн үйлдвэрлэлийн шахмал хагас коксон түлш, 100.0 мянган тонн  нунтаг коксыг “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн Зүүн бүсийн түлшний үйлдвэрт нийлүүлэх, төлбөрийг төгрөгөөр болон нүүрсээр барагдуулах) Hong Kong Hengde компанитай 2022 онд байгуулсан 2022/518 дугаартай 6.6 тэрбум төгрөгийн арилжааны гэрээний хэрэгжилтэд илэрсэн зөрчлийг нийтийн албан тушаалтан гэрээ байгуулах, гүйцэтгэл баталгаажуулахдаа эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж, өөртөө, бусдад давуу байдал бий болгосон байж болзошгүй үндэслэлээр Төрийн аудитын тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.1-д “Аудит хийх явцад гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй нөхцөл байдал илэрсэн тохиолдолд Монгол Улсын Ерөнхий аудитор энэ тухай прокурорын байгууллагад мэдэгдэж эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэн шалгуулахаар холбогдох мэдээлэл, баримт бичгийг шилжүүлнэ. Прокурорын байгууллага Ерөнхий аудитораас шилжүүлсэн мэдээлэл, баримт бичигтэй холбогдуулан гаргасан шийдвэрийн талаар Ерөнхий аудиторт хариу мэдэгдэнэ” гэж заасны дагуу Улсын прокурорын ерөнхий газарт 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 03-ны өдрийн 907 дугаартай албан бичгээр “Тавантолгой түлш” ХХК-тай холбоотой гурван асуудлыг шалгуулахаар нотлох баримтын хамт шилжүүлсэн.

-Энэ гэрээний хэрэгжилтэд алдаа байсан гэсэн үг үү?

-Гурван гэрээний хэрэгжилтэд илэрсэн зөрчлөөс дурдъя.

“Тавантолгой түлш” ХХК-ийн захиалгаар 2021 онд Майн дата ХХК-ийн боловсруулж, Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн 2021 оны есдүгээр сарын 29-ний өдрийн Т/2113-09 дугаар дүгнэлтээр батлуулсан, жилд 2.2 сая тонн нүүрс баяжуулах хүчин чадалтай 32,850.6 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай гэж тооцсон Нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-д хөндлөнгийн шинжээчийн гар гасан дүгнэлтээр үр ашиггүй, хийсэн тооцоо судалгаа бодитой бус гэж үнэлэгдсэн.

Хоёрдугаарт, баяжуулах болон коксын үйлдвэр байгуулах, хагас коксын үйлдвэр барих ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах ЭТТ2022/83, ЭТТ-2022/502 дугаартай хоёр гэрээний 16 багц ажлын хүрээнд 15 аж ахуйн нэгжтэй 115.5 тэрбум төгрөгийн шууд гэрээ байгуулсан. Ихэнх гэрээний хугацаа дууссан ажлын гүйцэтгэл бүрэн хангагдаагүй.

Мөн “Майн дата” ХХКийн 2021 онд боловсруулсан ТЭЗҮ-г сайжруулах, тодотгох арга хэмжээ авалгүйгээр дахин ТЭЗҮ боловсруулах 21.2 тэрбум төгрөгийн ЭТТ-2022/502 дугаартай санхүүжилтийн гэрээг 2022 онд нэмж байгуулан дахин ТЭЗҮ боловсруулахаар гэрээ байгуулсан.

Үүнээс гадна ЭТТ2022/83, ЭТТ-2022/502 дугаартай санхүүжилтийн гэрээгээр хийх ажлын жагсаалтад “коксын үйлдвэрийн зураг төсөл, зөвлөх үйлчилгээ, нүүрсний лаборатори байгуулах” ажлыг эхний гэрээнд 19,095.0 сая, удаах гэрээнд 18,367.8 сая төгрөг байхаар давхардуулан тусгасан.

Түүнчлэн “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-тай 2022 онд ЭТТ-2022/83 дугаартай санхүүжилтийн гэрээ байгуулахаас өмнөх хугацаанд буюу 2020 онд “Сарту өргөө” ХХК болон “Говийн төмөр зам” ХХКийн түншлэлтэй байгуулсан гэрээг санхүүжүүлэх төсөл, арга хэмжээний жагсаалтад оруулж санхүүжүүлсэн. Мөн “Сарту өргөө” ХХК болон “Говийн төмөр зам” ХХК-ийн түншлэлтэй хоёр өөр төрлийн ажил гүйцэтгүүлэхээр ижил дугаар, ижил хугацаа, ижил үнийн дүнтэй гэрээг байгуулсан.

“Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-аас ЭТТ-2022/502 дугаартай Хагас коксын үйлдвэр барих ТЭЗҮ, зураг төсөв боловсруулах зориулалтаар олгосон санхүүжилтээр “Тэнгэр эе” ХХК-тай нүүрс химийн үйлдвэрийн захиргаа, оффисын барилгуудын засвар шинэчлэлт хийлгэх 2,759 сая, захиргаа, оффисын цэвэр ус, дулааны шугам хоолой шинэчлэлт, гадна бохирын бичил станц угсрах, гадна тохижилтын ажил хийлгэх 1,203.7 сая, “Блю арч” ХХК-тай засварын зураг төсөл боловсруулах 290.2 сая, нийт 4,252.5 сая төгрөгийн гурван гэрээ байгуулж, төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай түүхий эд, газрын байршил эцэслэн баталгаажаагүй байхад “Багануур” ХК-ийн эзэмшлийн ашиглагдаагүй байсан барилгыг засварлаж 4,171.9 сая төгрөгийг з о риулалт бусаар зарцуулсан, өмчлөлийн асуудал шийдвэрлэгдээгүй;

Үүнээс гадна “Hong Kong Hengde” компанитай байгуулсан гэрээний дагуу “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн Зүүн бүсийн үйлдвэрт түүхий эд хэлбэрээр нийлүүлсэн 6.6 тэрбум төгрөгийн 400 мянган тонн химийн үйлдвэрлэлийн шахмал хагас коксон түлш, 100 мянган тонн нунтаг коксыг бүрэн хүлээж авсан эсэх нь тодорхойгүй, акт баримт үйлдээгүй, газар дээр хийсэн үзлэгээр агуулахад 400 тонн шахмал коксон түлш хадгалагдаж байх боловч данс бүртгэлд тусгаагүй байна.

-Тэгэхээр энэ асуудалд хариуцлага хүлээлгэх албан тушаалтан нь хэн юм бэ. Тухайн үеийн Ерөнхий сайдад хамаарах юм уу, эсвэл Сангийн яам юм уу, “Таван толгой түлш” ХХК-ийн тухайн үеийн удирдлага уу?

-Дээрх зөрчлүүд нь “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн 2023 оны санхүүгийн тайланд хийсэн аудитаар “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-аас авсан санхүүжилтээр хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөр, гүйцэтгэгчийг сонгох, гэрээ байгуулах, ажлын гүйцэтгэлд хяналт тавих, хүлээж авах зэрэг үйл явцад үүссэн. Тиймээс тухайн үеийн Ерөнхий сайд, Сангийн яам хамааралгүй гэж үзэж байна.

Харин “Тавантолгой түлш” ХХК  эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй урт хугацаат санхүүжилтийн гэрээгээр их хэмжээний авлага үүсгэсэн, авлагыг хэзээ барагдуулах нь тодорхойгүй, олгосон санхүүжилтийн хүрээнд хийсэн ажлын гүйцэтгэл хангалтгүй, санхүүжилтийн зарим хэсгийг зориулалт бусаар зарцуулсан зэргийг харгалзан “Тавантолгой түлш” ХХК-д эрсдэлийн аудит хийх нь зүйтэй гэж үзсэн.

-Ц.Даваасүрэн гишүүн байгууллага хоорондын гүйлгээ учраас зөрчил биш гээд байгаа шүү дээ. Тухайн үеийн Ерөнхий сайдад хамааралтай асуудал юм уу?

-Тухайн үеийн Ерөнхий сайд, одоогийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэр төр, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг алдаатай, буруу зөрүү гэсэн дүгнэлт манай аудитын тайланд байхгүй. Тухайн ажлыг хэрэгжүүлэхдээ доод шатандаа алдаатай, санхүүгийн сахилга бат алдсан байж болзошгүй гэдгийг аудитаар илрүүлж, хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулах шаардлагатай гэж үзэж холбогдох байгууллагад нь шилжүүлсэн асуудал юм.

-Аудитын байгууллага шалгалт хийж, алдаа, зөрчил илрүүллээ гэдэг. Гэтэл  энэ хяналт шалгалтын мөрөөр хууль хяналтын байгууллага арга хэмжээ авч, хариуцлага тооцдоггүй, үр дүн гаргадаггүй гэх хандлага нийгэмд байдаг?

-Төрийн санхүү, төсөв, нийтийн өмчийг хууль ёсны дагуу төлөвлөх, хуваарилах, ашиглах, зарцуулахад хяналт тавьж төрийн санхүүгийн удирдлагыг сайжруулахад төрийн аудитын зорилт чиглэдэг. Аудитын явцад алдаа, зөрчлийг таслан зогсоож, зохих арга хэмжээ авахыг шалгагдагч этгээдэд хариуцуулж албан шаардлага өгөх, илэрсэн төлбөрийг нөхөн төлүүлэх чиглэлээр төлбөрийн акт тогтоох эрх Төрийн аудитын тухай хуулиар олгогдсон. Түүнчлэн нийтийн өмчийг төлөвлөх, хуваарилах, ашиглах, зарцуулах үйл ажиллагааны арвилан хэмнэлт, үр ашигтай, үр нөлөөтэй байдал болон төрийн санхүүгийн удирдлагыг сайжруулах зорилгоор шалгагдагч этгээд болон холбогдох бусад албан тушаалтанд зөвлөмж өгч ажилладаг.

Харин аудит хийх явцад гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй нөхцөл байдал илэрсэн тохиолдолд прокурорын байгууллагад мэдэгдэж эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэн шалгуулахаар холбогдох мэдээлэл, баримт бичгийг шилжүүлэх арга хэмжээ авч ажиллаж байна.

Өөрөөр хэлбэл, аудитын явцад илэрсэн алдаа, зөрчлийг шийдвэрлэх арга хэмжээг бид хуулиар олгосон эрхийн хүрээнд авч хэрэгжүүлэн, эрүүгийн, зөрчлийн болон бусад хуулиар шийдвэрлэх асуудлыг эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтанд нь шилжүүлдэг. Хууль хяналтын байгууллага шилжүүлсэн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх, ямар арга хэмжээ авах нь холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд зохицуулагдах юм.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Даваабаяр: АИ92 бензиний 23, дизель түлшний 46 хоногийн нөөцтэй байна DNN.mn

АМГТГ-ын Газрын тосны бүтээгдэхүүний хэлтсийн дарга Д.Даваабаяртай шатахууны нөөц болон нийлүүлэлтийн өнөөгийн байдлын талаар тодрууллаа.

-Түлш шатахууны өнөөгийн нөөц хэр байгаа талаарх мэдээллээс тодруулгаа эхэлье?

-Манай байгууллага долоо хоногт хоёр удаа газрын тосны бүтээгдэхүүнтэй холбоотой импорт, нөөц зэрэг мэдээллийг гаргадаг. Энэ сарын 26-ны өдрийн байдлаар Монгол Улсын хэмжээнд 41,823 мянган тонн АИ92 бензин байна. Үүнийг улсын өдрийн хэрэглээгээр тооцвол 23 хоногийн нөөцтэй байна гэсэн үг.

Дизель түлшний хувьд 127,678 мянган тонн байна. Үүнийг өдрийн дундаж хэрэглээгээр тооцвол 46 хоногийн нөөцтэй байна. Энэ бол гааль болон импортлогч газруудаас авсан мэдээлэлд үндэслэсэн мэдээ.

Импорт хэвийн явагдаж байна. Наймдугаар сарын 29-ны байдлаар Сүхбаатар боомтоор 1061 вагон буюу 63600 тонн АИ92 бензин орж ирсэн. Манай улсын АИ92 бензиний нэг сарын хэрэглээ ихдээ 55 мянган тонн байдаг. Одоогийн байдлаар сарын хэрэглээнээс илүү хэмжээтэй АИ92 бензинийг импортлоод байна.

Дизель түлшний хувьд 2067 вагон буюу 124 мянган тонн Сүхбаатар боомтоор импортолсон. Манай улс сард 90-100 мянган тонн дизель түлш хэрэглэдэг. Хэрэглээнээс давсан хэмжээтэй буюу 46 хоногийн нөөцтэй байна.

Үүнээс гадна Эрээнцав, Цагааннуур, Боршоо боомтуудаар ОХУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүн импортолдог шүү дээ. Эрээнцав боомтоор наймдугаар сард 1760 тонн АИ92 бензин орж ирсэн. Зүүн бүсийн сарын хэрэглээ 1500 тонн байдаг. Харин Цагааннуур боомтоор 2207 тонн орж ирсэн байна. Баян-Өлгий, Ховд аймгийн 1800-2000 мянган тонн байдаг. Боршоо боомтоор 829 мянган тонн орж ирсэн. Ингээд улсын хэмжээнд нийт 68 мянган тонн АИ92 импортолсон байна.

-Зарим сумдад түлш шатахуун тасалдсан тухай мэдээлэл байна л даа. Тухайлбал, Архангай аймгийн Чулуут суманд гэхэд долоо хоног түлш тасалдсан гэсэн мэдээлэл манай сонины редакцид ирсэн?

-Зарим сумдад тасалдаж байна гэх мэдээлэл байна. Фэйсбүүкээр Хэнтий аймгийн Норовлин суманд тасалдлаа гэх мэдээлэл гарсан байна гэсэн. Тэнд байгаа шатахуун түгээх компани, аж ахуйн нэгж рүү явуулж байгаа нөөцийн мэдээллийг харж, судаллаа. Нөөц хэвийн байгаа ч бороо орж гол үерлэсэн зэрэг шалтгаанаас болж тасалдсан гэсэн мэдээллийг өгсөн.

Энэ дашрамд хэлэхэд, Монгол Улсын хэмжээнд нийт 1600 шатахуун түгээх станц бий. Эдгээр ШТС-ын ямар нэгэн газарт нь тодорхой нэг хүчин зүйлээс шалтгаалсан түр саатлыг дэвэргэж иргэдийг төөрөгдөлд оруулмааргүй байна.

-Ургац хураалт эхлэх гэж байна. Энэ үед өмнөх шиг дизель тасалдах гэхчилэн асуудал үүсэхгүй юм байна гэж ойлгож болох уу?

-Дизель түлшний нийт хэрэглээний 70-80 хувийг уул уурхай эзэлдэг. Газар тариалангийн салбар ихдээ 20 хувийг эзэлдэг. Өнөөдрийн байдлаар 127 мянган тонн дизель түлшний нөөц байна. Тиймээс импорт хэвийн явагдаж байгаа энэ үед ургац хураалтын үеэр ямар нэгэн асуудал үүсэхгүй.

-Өнгөрөгч өвлийн тодорхой хэдэн сард манайх БНХАУ-аас дизель түлш импортолсон. Тэр импорт хэвийн явж байгаа юу, эсвэл зогссон уу?

-Тодорхой шалтгааны улмаас хоёрдугаар сараас хойш импортлоогүй байгаа. Төмөр замын хуваарь нь гарахгүй байгаа л даа.

-ОХУ-ын нийлүүлэлт цаашид хэвийн явагдах, хоригт орохгүй байх ямар баталгаа бидэнд байгаа вэ?

-ОХУ ямар нөхцөл байдалтай байгааг та бүхэн харж байгаа байх. Дотоод нөхцөл байдлаасаа үүдэн экспортдоо хориг тавьж байгаа зүйл байна. Монгол Улс ОХУ хоёр бол найрсаг харилцаатай хөрш орон. Тиймээс гэрээ, харилцан тохиролцсоныхоо дагуу нийлүүлнэ гэж харж байгаа

Categories
мэдээ нийгэм

“Монцемент” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Ц.Халиун: Аж үйлдвэрлэлийн сэргэлтэд манай улс бэлэн биш DNN.mn

“Монцемент” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Ц.Халиунтай ярилцлаа.

-Монполимет групп “Монцемент” төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд Хөгжлийн банкнаас авсан зээл өнөөдөр ч асуудал дагуулсаар байна. Ер нь яагаад уг зээлийг авсан юм бэ. Монцементээс өөр цементийн төсөл хэрэгжүүлэхээр зээл авсан аж ахуйн нэгж байдаггүй юм уу?

Олон улсын туршлагаас судлахад хөгжиж буй орон хамгийн түрүүнд цементийн үйлдвэрээ барьж дэд бүтцээ хөгжүүлдэг. Учир нь дэд бүтцийн хүртээмжтэй байдал хөгжлийн суурь бөгөөд үүний гол түүхий эд нь мэдээж цемент. 2015 оныг хүртэл манай улс цементийн хувьд импортоос 90 хувь хүртэлх хэмжээнд хараат байсан. Энэ үед цементийн үйлдвэр барих Монцемент, МАК, Хөтөлийн төслүүд хэрэгжих гэж байсан. Монцемент төслийн хувьд Европын сэргээн босголт хөгжлийн банктай хамтран төслийн судалгаа дууссан, бас эрчим хүч, ус хангамж, төмөр зам гээд суурь дэд бүтцүүдийн ажлаа дуусгах шатанд орсон байсан. Өөрөөр хэлбэл, Хөгжлийн банк ганцхан Монцементэд зээл олгосон биш, МАК, Хөтөлийн үйлдвэрүүдэд ч ижил цаг хугацаанд зэрэг олгосон. ҮАБЗ-ийн Хөгжлийн банкнаас санхүүжих төслүүдийн зээлийн хэмжээ нийт төслийн хөрөнгө оруулалтын 1/3 хэмжээнд байх гэсэн 2012 оны зөвлөмж, Засгийн газрын 2014 оны тавдугаар сарын 26-ны өдрийн тогтоолд үндэслэн санхүүжилтийг олгосон. Гэхдээ Засгийн газрын тогтоолд төгрөгөөр олгох гэж байсан ч эсрэгээрээ валютаар уг зээл олгогдсон. Ингээд тухайн үеийн ханшаар нийт хөрөнгө оруулалтын 20 хувьд 126.6 тэрбум төгрөгийн зээл авснаас манай хамт олон 260.2 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлтийг хийж, харин 100 гаруй тэрбум төгрөгийн ханшийн алдагдлыг үйлдвэрлэгч бид дангаар үүрч энэ зээлийн харилцаа дуусгавар болсон.

Уг нь төгрөгийн ханшийг тогтвортой барих үүрэг нь Төв банкинд байгаа. Гэтэл манай төсөл хэрэгжих цаг хугацаанд валютын ханш 70 гаруй хувиар өссөн, ингэж огцом өсөхийг төсөл хэрэгжүүлэгч урьдчилан таамаглах боломжгүй. Нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд, Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа, зээл санхүүжилтэд үе үеийн Засгийн газар, Их хурал хянан шалгалт хийж, нээлттэй сонсгол ч хэд хэдэн удаа зохион байгуулж байсан. Ингэхдээ Монполимет группийн хэрэгжүүлсэн Монцемент төсөл хөтөлбөр Хөгжлийн банкны шаардлагад нийцсэн, цаг хугацаандаа хэрэгжсэн, хамгийн үлгэр жишээ төслөөр үргэлж нэрлэгдэж ирсэн.

Бусад улс оронд стратегийн ач холбогдол бүхий бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн төсөл хэрэгжүүлбэл цахилгаан, ус, зам зэрэг дэд бүтцийг улсаас нь хангаж өгөхөөр тохиролцдог юм билээ.Төсөл хэрэгжүүлэгч компани зөвхөн үйлдвэрээ л барьдаг. Харин Монголд хэрэгжүүлэгч компани нь эрчим хүч, ус, төмөр зам харилцаа зэргээс эхлээд шаардлагатай бүх дэд бүтцээ өөрсдөө татдаг, энэ нь маш их цаг хугацаа, хөдөлмөр орох төдийгүй төслийн хөрөнгө оруулалт ч нэмэгддэг.

Монцемент үйлдвэр ийн ашиглалтад орж 2016 оноос бүтээгдэхүүнээ зах зээлд нийлүүлж эхлэн Монгол Улс цементээ дотоодоосоо хангах бүрэн боломжтой болж,тэр хэмжээгээрээ гадагш гарах валютын урсгалыг дотооддоо авч үлдэж, улмаар төгрөгийн ханшийн тогтвортой байдлыг хангахад өөрсдийн хувь нэмрээ оруулсаар байна. Сүүлийн жилүүдэд манай улсын төлбөрийн тэнцэл эерэг үр дүнтэй гарч эхэлсэнд үндэсний үйлдвэрүүдийн хувь нэмэр бас их бий.

-Монцемент үйлдвэрийн нөхцөл байдал өнөөдөр ямар байгаа вэ. Монполиметээс гадна танай дансыг хаасан гэж ойлгосон?

-Тийм. Манай компанийн бүх дансыг хаасан. Мөн тавдугаар сарын 28,29-ний өдөр АТГ-аас 40-50 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр оффисууд болон зарим удирдлагуудын гэрт гэнэтийн нэгжлэг хүч түрэн хийсэн тухай та бүхэн мэдээлэлтэй байгаа байх. Тус нэгжлэгийн үеэр манай кассанд байсан бэлэн мөнгийг хүртэл аваад явсан. Уг нь бид хувийн хэвшлийн байгууллага. Гэтэл тус бэлэн мөнгөний эх үүсвэрийг шалгана гэх нэрийдлээр хураан авсан нь үнэхээр утгагүй. Ямар нэгэн төрийн албан тушаалтны гэрт нэгжлэг хийгээд их хэмжээний мөнгө гарч ирсэн бол яахав гэхсэн. Монголын бүх аж ахуйн нэгжүүд бэлэн мөнгөний хэрэгцээнд зориулсан касс бий.

Энэ үйл явдлыг харсан манай гол хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч болох EBRD (Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк) маш их цочирдож хүлээж авсан. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанийг яагаад ингэв, манай үүсгэн байгуулагчийг хэрхэн саатуулсан, байцаалт авахдаа хуулиас давсан байдлаар эрүү шүүлт тулгасан, манай ажилтнуудын биед халдсан гэх мэтийг сонсоод энд хүний эрх асар ихээр зөрчигдсөнд гайхаж байсан.

Монполимет группийн хувьд ЕСХБ-тай хамтарч ажиллаад 15 жил болж байна, энэ хугацаанд бид найдвартай итгэлт түнш нь байсаар ирсэн. Олон улсын банк санхүүгийн байгууллага шаардлага өндөр бас хариуцлагатай байхыг шаарддаг. Манай удирдлагууд, хамт олон 32 жилийн турш хариуцлагатай үйл ажиллагаа явуулсан, мөн нийгэм эдийн засагтаа бодит хувь нэмрээ оруулаад явж буйг хөрөнгө оруулагч ч батална. Үүсгэн байгуулагчид маань ЕСХБ-ны шилдэг бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдээр ч шалгарч байсан удаатай.Харин EBRD-н зүгээс НЕП рүү “Монцемент төсөл нь EBRD-н хувьд Монголд хэрэгжүүлсэн томоохон төслүүдийн нэг мөн. Үйл ажиллагааг зогсоож болохгүй” гэх албан шаардлага захидал явуулсан байсан.

-Саяхан АТГ-аас танай дансыг нээсэн гэх мэдээлэл өгч байсан. Тэр ямар учиртай юм бэ?

-Үйл ажиллагаа явуулдаг дансуудыг тодорхой хэмжээнд нээсэн байгаа ч үйлдвэрүүдэд гэнэтийн зүйл тохиолдоход хэрэглэх зориулалттай маш чухал үүрэгтэй данснуудыг нээгээгүй байгаа. Нээх хүсэлтээ холбогдох газруудад удаа дараа илгээсэн ч хариу өгөөгүй. Мөн манай бусад компаниудын үйл ажиллагаа, зээл төлөхөөр хуримтлал үүсгэсэн байсан хадгаламжийн дансыг нээгээгүй байна. Нэг зүйлийг гайхаад байгаа нь данс нээлттэй байдлаар шалгахад хуульд уг нь харшлах зүйлгүй баймаар. Гэтэл данс ажиллагаагүй байснаас үүдэн гуравдагч этгээдэд төлөх төлбөрүүдээ төлж чадахгүй байдалд орж, энэ нь манай компанийг давхар давхар торгуульд унагаж хүнд байдалд оруулж байгаа энэ үр дагаврыг ойлгохгүй байгаад гайхаж байна. Бид Хөгжлийн банкнаас зээл авснаар хэнийг ч хохироогоогүй. 100 тэрбумын ханшийн хохирлыг өөрсдөө хүлээснээр хамгийн том хохирогчид нь болсон гэхэд буруудахгүй. Гэтэл Прокурорын тогтоолд Хөгжлийн банкнаас авсан зээлээс учирсан хохирлыг арилгуулах, нөхөн төлүүлэх зорилгоор уг зээлийн харилцаанд ямар ч хамааралгүй Тосон үйлдвэрийн үйл ажиллагааг зогсоох гэсэн агуулга бүхий үндэслэл дурдсан байсан нь үнэхээр үндэслэлгүй. Олон нийт ч илт хууль бус акц хийж байна гэж шүүмжилж байсан. Тосон үйлдвэр маань лацдуулаад бүтэн хоёр сар гаруй болж байна. Ид ажлынхаа улирлыг алдчихлаа. 400 гаруй ажилтан, тэдгээрийн гэр бүл нийт 1000 гаруй хүний үндсэн хуулиар олгогдсон эрх шууд зөрчигдөж байна.Энэ мэт хохирлыг дараа нь хэн хариуцах вэ гэдэг бас тодорхойгүй. Үнэхээр гомдолтой байна.

-Хөгжлийн банкнаас авсан зээлийн мөнгө танай Монцемент компанид хэзээ шилжиж орсон юм бэ. Ингэж асууж байгаа учир нь мөнгө угаасан гэх хэрэг үүсгээд байгаа шүү дээ?

-Монполимет ХХК Хөгжлийн банкнаас зээлийн гүйлгээ орсон даруйдаа манай дансанд тухайн өдөртөө шилжиж орж байсан. Энэ зээл зөвхөн Монцемент төсөлд 100 хувь зарцуулагдсан. Хөгжлийн банкнаас зээлсэн 65 сая ам.доллар бидний төслийн санхүүжилтийн 20 хувь. Энэ төслийг ЕСХБ болон Монполимет групп хамтран санхүүжүүлсэн. Мөнгө угаах гэдэг term хуульдаа эх үүсвэр нь хууль бус байгаад түүнийг цэвэршүүлэх арга замаар зарцуулахыг хэлдэг, гэтэл Хөгжлийн банкны зээлийн эх үүсвэр нь хууль бус биш гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой.

-Засгийн газар өнгөрөгч хавар импортын татварыг таван хувь болгосон. Энэ шийдвэр танай салбарт хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Энэ жилийн хувьд зах зээл “ороо бусгаа” байна. Засгийн газраас энэ оны тавдугаар сарын 1-ний өдөр импортын татварыг таван хувь болгож бууруулсан шалтгаанаа тайлбарлахдаа үйлдвэрүүд бэлтгэл ажил муу байна гэсэн. Энэ бол үнэхээр үндэслэлгүй тайлбар. Монцементийн хувьд бүх түүхий эдийн нөөцөө бүрдүүлсэн, Улаанбаатар үйлдвэр рүү клинкерийн тээвэрлэлтээ зохих хэмжээнд хийчихсэн, яг л төлөвлөгөөний дагуу явж байсан. Гаалийн мэдээнээс харахад II улирлын байдлаар 120 орчим мянган тонн цемент импортоор орж ирсэн байна лээ. Өнгөрөгч оноос хоёр дахин их хэмжээний цемент орж ирсэн гэсэн үг. Хэдхэн жилийн өмнө МХЕГ-аас Эрээнд байдаг “Тунхуй” гэх цементийн үйлдвэрийг чанарын шаардлага хангахгүй, хагаралт цууралт өгч байна гэж мэдээлж байсан. МХЕГ татан буугдсан учир импортын цементийн чанарт аль байгууллага нь хяналт хийж байгааг сайн мэдэхгүй байна. Хил дээр ч гэсэн 28 хоногийн бат бэхийг нь үзээд чанарыг нь шалгах бус гарал үүслийн гэрчилгээ дээр л тулгуурлан оруулж байгаа болов уу.

Импортын цементийг дагаад манай улсад байдаг 100 хувь БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай үйлдвэр price dump хийж эхэлсэн. Тэдний хувьд үнэ чухал биш, аль болох их хэмжээгээр зарах гэх стратегийг баримталж байна гэсэн. Алсуураа дотоодын үндэсний тодотголтой үйлдвэрүүдээ үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй болгоод цаашлаад өөрсдөө энэ салбарт ноёлох, дараа нь үнээ хэд л бол хэд болгож өсгөх бодлого байх вий гэсэн хардлага байна.

-Ингэхэд танай үйлдвэр одоогоор цементээ хэвийн үйлдвэрлэж байгаа юу?

-Үйл ажиллагаа явуулдаг гол данснуудыг хаах үед бид зогсолт хийсэн. Харин одоо ямар ч байсан манай хамт олон үйлдвэрлэлээ явуулж, шинэ бүтээгдэхүүнээ зах зээлд нэвтрүүлэх ажлаа зогсоолгүй бодит ажил хэрэг болгоод явж байна.

-Монцемент үйлдвэрийн үйл ажиллагаа зогсвол хэдэн хүн ажлын байргүй болох вэ?

-Монполимет групп 1300 гаруй ажилтантай. Үүний 80 орчим хувь нь Монцемент үйлдвэрт ажилладаг. Тэдгээрийн ард гэр бүл гээд 3000 гаруй хүний аж амьдрал яригдана. Цаашлаад үйлдвэр дагаж хөгжсөн жижиг дунд үйлдвэрлэлүүд байна. Тэдгээр мөн хүнд байдалд орно шүү дээ.

-Аливаа нийгмийг хувийн хэвшлийнхэн чирж явдаг шүү дээ. Улс орны эдийн засаг ч хувийн хэвшлийн нуруун дээр тогтож байдаг гэж би хувьдаа боддог?

-Тийм ээ. Манай улсын эдийн засгийг хувийн хэвшлийн компаниуд, үйлдвэрүүд нуруун дээрээ авч явдаг шүү дээ. Манайх шиг жижиг эдийн засагтай улсад нэг хувийн хэвшил хүнд байдалд ороход тухайн хэмжээгээр татвар, орлого буурна л гэсэн үг. Засгийн газар мөрийн хөтөлбөртөө үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих, төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, ажлын байрыг бий болгох гэсэн үндсэн зорилт төлөвлөгөөнүүд тавьдаг. Монполимет группийн хувьд манай хамт олон эх орондоо сайхан амьдарч болдгийг л уг нь харуулах, хөгжлийн төлөө хамтдаа л зүтгэе гэж тууштай ажил хөдөлмөрөө эрхэлсээр ирсэн. Гэтэл нэг хэсгийн маань ажлын байрыг хааж боогоод нөгөө ажлын байр бий болгоё гэсэн амлалтаа төр засаг нь зөрчөөд байхаар цаашид итгэх итгэл алдарч байна.

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдаас гадна Монголд өөрийн гэсэн үйлдвэр нээе гэж бодож байгаа хүмүүст ч нөлөө үзүүлж байна?

-Монгол Улсад үйлдвэр барихад хууль эрх зүйн орчин маш тодорхойгүй байдаг. Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн 11. 2.1 заалтад стратегийн ач холбогдол бүхий барилгын материал үйлдвэрлэлийн зорилгоор үйлдвэр барьвал импортоор орж ирсэн тоног төхөөрөмжийг гаалийн татвараас чөлөөлж, НӨАТ-ыг 0 хувь болтол ногдуулж болно гэсэн заалт бий. Энэ заалт одоог хүртэл хувийн хэвшлийнхэнд хэрэгжээгүй, харин төрийн хэрэгжүүлж буй төсөлд хэрэгждэг. Бид энэ асуудлаар долоо дахь жилдээ бүх хууль хяналт, төр засгийн байгууллагад хандаад явж байна. Одоог хүртэл шийдгүй байсаар.

Гурван жилийн өмнө гадаадын судалгааны байгууллагаас Монголын хөрөнгө оруулалтын орчны талаар ирж судлахдаа бидэнтэй уулзсан. Дээрх хуулийн асуудлаар туулж байгаа зүйлээ бид дэлгэрэнгүй ярьж өгөхөд тэгвэл Монголд хэн хөрөнгө оруулах юм бэ гэж асууж байсан л даа.

Эцэст нь дүгнэхэд, манай улс үйлдвэр байгуулъя, хөгжье гэж бүх шатандаа ярьж, УИХ, ЗГ-аас олон хууль, тогтоомж, бодлогын баримтууд, гоё гоё нэртэй хэлэлцүүлэгүүд, зохион байгуулдаг. Үйлдвэрлэгчид бид бодит тулгамдсан асуудлаа танилцуулсаар ирсэн ч өнөөдрийг хүртэл шийдэл, шийдвэргүй, нэг цэг дээрээ л зогсож эргэлдсээр байна. Манай улс өнөөдөр үйлдвэр байгуулж, ажиллуулахад бэлэн биш. Ялангуяа хувийн хэвшлүүд цахиур хагалж анхны стратегийн үйлдвэрүүдийг барьж ашиглалтад оруулахад дээр дурдсан хууль хоорондын уялдаа холбоогүй байдал, ханшийн алдагдал, төрийн хүнд суртал, тээвэр ложистикийн хүрэлцээгүй байдал гэх мэт дандаа төрөөс шалтгаалах асуудлууд дээр үйлдвэрлэгчид ирээд гацдаг. Бидний туулж буй олон бэрхшээлүүдийг хараад дотооддоо үйлдвэр байгуулах олон зорилготой олон залуусын хүсэл мохоход хүрч байна. Бид анхдагч нь байсан эдгээр асуудлуудыг биеэр туулаад, жимийг нь гаргаад явсан учир цаашид засаж, залруулахгүйгээр аж үйлдвэржсэн улс болох боломжгүй юм.