Монгол болон олон үндэсний хоолны соёлыг иргэд, жуулчдад таниулах зорилготой “UB FOOD FESTIVAL- 2024” төв талбайд болж байна.
Наймдугаар сарын 23-25-ны өдрүүдэд зохион байгуулагдах фестивальд ресторан, зоогийн газар, кофе шоп зэрэг хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний 40 гаруй байгууллага оролцож, Монгол үндэсний болон Европ, Хятад, Япон, Солонгос, Тайланд, Энэтхэг хоол болон зууш, кофе, амттанаар иргэдэд үйлчилгээ үзүүлж байна.
Реппер Н.Цэцэнбилэгтэй ярилцлаа. Түүний “Tsetse vs Bilgee” тоглолт ирэх есдүгээр сарын 7–нд Цэнгэлдэх хүрээлэнд болох юм.
Тэрбээр анхны бие даасан тоглолтоо 2012 онд хийж байжээ.
-Удахгүй болох тоглолтынх нь талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Тоглолтын хүрээнд таван видео клип гаргаж байгаа. Эхний дөрвөн клип нь бэлэн болсон. Дөрөв дэхийг нь энэ долоо хоногт цацна. Хэдэн дууг хэрхэн дуулах талаар бүх дэгийг гаргасан. Зочин артистууд маань ч бэлэн. Одоо бэлтгэл ажил жигдэрч л явна даа. Тоглолтод нийт 29 уран бүтээлч оролцоно.
-Та бүрэн хэмжээний тоглолт хийгээгүй нэлээд уджээ. Олон жилийн дараа тайзан дээрээс үзэгч, фенүүдтэйгээ уулзах гэж байна. Догдолж байна уу?
-Хип хоп гэдэг урлагтай танилцаад, дуулж эхлээд 20 жил болжээ. “Миний пүүз” гэдэг дуунаас эхлүүлбэл 15 жил соло уран бүтээл хийсэн байна. Хоёр удаа бие даасан тоглолтоо хийсэн. Энэ удаагийн тоглолт бол миний гурав дахь тоглолт, миний тайлан. Миний эхний бөгөөд сүүлийн том тоглолт болж магадгүй. Уран бүтээлчийн карьер унаж босоод л явдаг. Энэ жил стадионд тоглолт хийх миний мөч гэж бодож байгаа.
Энэ удаагийн тоглолтын хувьд хамгийн том газар хийж байгаагаар онцлог. Маш их айдастай байна. Цэнгэлдэх хүрээлэн дүүрэх эсэх тал дээр нэлээд сэтгэл зовниж байгаа. Гэхдээ Цэнгэлдэх дүүрсэн ч, дүүрээгүй ч их сайхан тоглолт хийнэ ээ.
-Анхны бие даасан тоглолт тань 2012 онд болсон санагдаж байна?
-2012 онд “АСА” циркт, 2019 онд “Crocus”-т тоглолтоо хийж байлаа.
-Тоглолтын нэр их содон санагдлаа. Уран бүтээлчид дууныхаа эсвэл цомгийнхоо нэрээр нэрлэдэг шүү дээ. Таны хувьд яагаад “Tsetse vs Bilgee” гэв?
-Хоёр төрлийн уран бүтээл гаргаж байгаа гэсэн утгатай юм. Rokit Bay-гийн клипт дөрөв, таван хүн гардаг шиг надад Цэцэ, Билгээ гэдэг хоёр хүн бий гэдэг утгаар л нэрлэсэн. Зарим дуунууд маань хип хоп хараалын үгтэй байхад зарим нь хайрын дуу байх жишээний. Миний хувьд тоглолтдоо 37 дуу дуулахаар бэлдсэн.
-Тоглолтынхоо аль хэсгийг хамгийн их анхааръя гэж бодсон бэ?
-Бусдаас арай онцгой байхыг илүүд үзсэн. Тайз засалтыг ч өөрөөр харуулъя гэсэн бодолтой байгаа. Бусад тоглолтууд хоёр талдаа дэлгэцтэй байдаг. Үүнийг шинэчлэхийг зорьсон. Энэ талаараа хамтран ажиллаж буй BRB-ийнхээ хамт олонтой ярилцсан. Найм дахь жилдээ стадионд тоглолт зохион байгуулж байгаа учир их туршлагатай. Ер нь бол гадаадынх шиг тоглолтоо хийнэ(инээв).
-Урт хугацаанд бүтсэн клиптэй дуу бий юү?
-Анхны ганцаараа дуулсан “Миний пүүз” дуу байх. Америкт хийж байсан юм. Найзуудтайгаа нийлж зургийг нь авангуутаа Монгол руу явуулаад клипжүүлж байлаа. Энэ л хамгийн удаан бүтээсэн дуу болов уу.
-“Миний пүүз” тэр үедээ нэлээд хит болж байсан даа?
-“Vanquish” хамтлагаасаа тусдаа ганцаараа хийсэн анхны уран бүтээл. “Энэ бол би” гэдэг дуу анхных, харин “Миний пүүз” хоёр дахь клипжүүлсэн дуу юм. Намайг бага байхад тэр үеийнхэн пүүзээр гангардаг байсан юм. Ориг пүүзтэй бол ганган санагддаг үе л дээ. Аав, ээж жилд ганц хоёр удаа л ориг пүүз авч өгнө. Тэрийгээ нандигнаж, хайрлаж өмсөнө. Гэхдээ “Миний пүүз” дуу гарч байх үед пүүз гэдэг зүйл “моод”-ноос гарчихсан байсан. Ер нь кет өмсдөг болчихсон байсан л даа. Харин энэ дууг гаргаснаас хойш Монголд пүүзийг дахиад “моод”-нд оруулсан гэж боддог. Одоо ч хүүхдүүд “Жордан-1”-ийг өмсөж л байгаа. Монголын пүүзний зах зээлд нэлээд том хувь нэмэр оруулсан гэж бодож явдаг шүү.
-Энэ удаагийн тоглолтод “Vanquish” хамтлагаараа дуулах уу?
-“Vanquish” хамтлагийнхан маань ирж дуулна. Өөрсдийн гэсэн аж амьдралтай учир урдынх шиг байнга уулзаад байдаггүй. Гэхдээ холбоотой байгаа.
-Цаашид хамтарсан уран бүтээл гаргах уу?
-Хамтлагаараа дуу гаргах бодол бий. Энэ жил хамтлагийн 20 жилийн ой тохиож байгаа. Ирэх жилээс уран бүтээл гаргаж, тоглолт хийх төлөвлөгөө бий. Одоогоор тов гараагүй.
-Та урлагаас жаахан хөндийрөөд тогоочоор ажиллаж байсан. Ер нь яагаад тогоочоор ажиллая гэж бодов?
-2006 онд Америкт очоод ажлынхаа хажуугаар тогооч хийдэг байсан. Гриль дээр япон хэв маягаар таван жил хоол хийсэн. Монголд ирээд түүгээрээ ресторан ажиллуулсан. Нэг ажлыг 10 мянган цагаас дээш хийсэн бол мэргэжлийнх гэж ярьдаг юм гэсэн. Миний бодлоор би 10 мянгаас дээш ажилласан байна лээ. Энэ чиглэлийн хоолыг дажгүй хийнэ шүү.
-Тогооч байх үедээ урлагтаа эргээд очих юмсан гэж бодож байв уу?
-Тухайн үедээ бодож байгаагүй юм байна. Зөвхөн хоол хийхдээ төвлөрдөг байсан. Ер нь хараад байхад маш их зүйлийг хийж үзлээ. Хүн өөрийнхөө дуртай чаддаг юмыг хийх нь хүнд хэрэгтэй юм билээ. Сэтгэлзүйн хувьд ч, цалин мөнгөний хувьд ч дуртай зүйлээ хийх нь өөрт хэрэгтэй гэдгийг ойлгосон.
-Ер нь тоглолт хийе гэдэг санаа хэзээ гарсан бэ?
-Цэнгэлдэх хүрээлэн гэдэг чинь өөрөө маш том газар. Хэрвээ дүүргэж чадвал уран бүтээлчийн карьерт маш сайнаар нөлөөлнө. Мөн уран бүтээлч хүний мөрөөдөл нь байдаг. Хоёр жилийн өмнөөс Цэнгэлдэхэд тоглолтоо хийе гэж бодсон. Гэсэн ч цаг хугацаа таарахгүй явсаар ирсэн юм. Тэгээд хүмүүстэй уулзаж, энэ жил “XMF”-ийн артистаар орж есдүгээр сарын 7-нд тоглолтоо хийхээр болсон.
-Есдүгээр сарын 7-нд хэд, хэдэн газар тоглолт болох юм билээ?
-“Guys”-ийн Төгсөө ахын тоглолт, Young Mo G, Young Sub-ийн гээд хэд хэдэн тоглолт болно. Бусад хоёр тоглолтдоо амжилт хүсье.
-Та хэд хэдэн кинонд дүр бүтээсэн шүү дээ. Жүжигчний карьераа ахиулах бодол бий юү?
-Нэг кино уран бүтээл хийж, өөрөө гол дүрд нь тоглосон. Ганц хоёр кинонд туслах дүр бүтээсэн. Кино урлаг гэдэг мэргэжлийн, төгссөн хүмүүс нь хийх ёстой юм шиг байна лээ. Миний хувьд хэцүү санагдсан. Жүжиглэх гэдэг өөрөө өөрийнхөөрөө тоглосон болохоор арай гайгүй байсан. Ер нь л кино урлагийн салбар худлаа юм билээ. Би бол чадахгүй.
-Таныг тодорхойлох, илтгэх зүйлийг нэрлэ гэвэл?
-Шударга, намхан(инээв). Бас пүүз байж болох юм.
-Таны амьдралдаа баримталдаг зарчим гэвэл…?
-Худал хэлэхгүй, хулгай хийхгүй л явах юм даа. Мөн хэлсэн үгэндээ эзэн байх. Энэ зарчмыг л дагахыг хичээдэг.
-Тоглолтоо дуусгаад ямар уран бүтээл гаргахаар төлөвлөсөн бэ?
-Тоглолтоо дуусгаад дэлхийгээр аялан тоглолт хийнэ. Европ, Америк, Австрали, Япон, Солонгос зэрэг улсаар тоглоно.
МУГЖ, уран нугараач Л.Энхцэцэгтэй ярилцлаа. Тэрбээр одоо 62 настай ч уран нугараачаараа ажилласаар байгаа юм.
-Таныг Цэцэг сумынхаа 100 жилийн ойд уран нугарах үзүүлбэр үзүүлэхэд наадамчин олон шагшин хүлээж авсан. 50 гаруй жил тасралтгүй уян налархай хөдөлж байгаагийн нууц юунд оршиж байна?
-2014 онд төрсөн нутгийнхаа 90 жилийн ойгоор 90 уран нугараачтай “Могойн чуулган”, “Цэцэгсийн цоморлог” гэх хоёр үзүүлбэр үзүүлсэн. Манай аав нутагтаа мал хариулаад явж байхдаа могойн чуулган харж байснаа нүдэнд харагдтал ярьж өгсөн нь ийнхүү нэрлэх шалтгаан болсон юм. Цэцэгсийн цоморлиг гэдэг нь нууртайгаа, нутгийнхаа нэртэй холбож нэрлэсэн.
Саяхан нутгийнхаа 100 жилээр 100 уран нугараачтай “Нүүдэлчдийн домог” гэх нум сумтай үзүүлбэрийг үзүүлсэн. Монголчууд нүүдэллээд л явдаг байсан. Уран нугаралт нүүдэлчдийн дундаас гарч ирсэн ховор нандин урлаг учир ингэж нэрлэсэн. Энэ бүх зүйл утга учиртай үзүүлбэр байсан.
50 гаруй жил, өнөөдрийг хүртэл уран нугарна гэдэг тийм ч амар зүйл биш. Нэгдүгээрт, хүн бүрд янз бүрийн авьяас бий. Тэр авьяасыг бурхнаас надад өгсөн их сайхан бэлэг гэж боддог юм. Хоёрдугаарт, байгаль, хүн хоёр хоорондоо уялдаа холбоотой.
Ховд аймгийн Цэцэг суманд янз бүрийн солонгорсон их уулс байдаг. Цагаан алт, шар алт гээд л маш олон байгалийн үзэсгэлэн цогцолсон газар бий. Тэр нь хүний махбоди, оюун санаанд нөлөөлдөг байх. Ховд аймаг бол уран нугаралтын өлгий нутаг гэж хүмүүс ярилцдаг. Бүр уран нугараачийн хөшөө хүртэл босгочихсон. Уран нугаралт гэх авьяасаа нээн дэлгэрүүлж, хөгжүүлж явах замаа олсон олон аав, ээжийн охид бий шүү. Байгаль эхийн бүрэн зохицол бидэнд ийм гайхалтай өгөгдөл өгч байгаа болов уу хэмээн боддог юм. Маш их хөдөлмөр, тэвчээр хатуужил, шаргуу бэлтгэл хийсний үр дүнд л өнөөдөр ингээд явж байна.
-Та эцэг эхээс хэдүүлээ вэ?
-Аав, ээж хоёр минь хоёулаа Ховд аймгийн Цэцэг сумынх. Манайх эхээс их олуулаа. Би гурван ах, хоёр эгч, гурван дүүтэй. Ганцаараа Цэцэг суманд төрсөн.
Намайг төрөх үед суманд маань жижигхэн цагаан эмнэлэг байгуулагдаад эмчтэй болсон юм. Хажуудаа дөрвөн ханатай жижиг гэртэй. Тухайн үед ээжийг маань “Та заавал манай эмнэлэгт ирж төрөөрэй” гэж хэлсэн юм билээ.
Төрөх дөхөөд манай аав, ээжийг долоо хоног эмнэлэгт амрааж, есөн хүүхэд дотроос ганц амрааж төрүүлсэн нь би юм гэсэн. Аав, ээж маань энэ түүхээ бидэнд ярьж үлдээсэн нь санаанаас огт гардаггүй. Миний ээж тэр эмнэлгийн орон дээр төрөхөөс их айсан гэдэг. “Энэ орон дээр хүүхдээ төрүүлбэл унагаах байх аа, энэ дээр яагаад ч төрүүлж чадахгүй юм байна” гээд их айдастай байж хөөрхий минь. Тэгээд хажууд нь байсан Ангир, Найнаа гэх сувилагчаас “Яаж ийж байгаад л би бор гэртээ төрмөөр байна” хэмээн гуйж. Харин эмч ажлаа тараад явахдаа “Энэ хүн өнөө маргаашгүй төрнө шүү, өвдвөл намайг заавал дуудаарай” гээд явсан байна. Энэ хойгуур нь Ангир, Найнаагаас гуйж байгаад “Хажуу талын амарждаг бор гэрт аргаа тэврээд л төрнө. Та намайг эх бариад авчихаач” гэж гуйгаад төрж байсан гэдэг.
-Гэр бүлээс нь танаас өөр уран нугардаг хүн бий юү?
-Миний хамгийн отгон дүү Л.Тунгалаг гэж бий. Бид хоёр их олон жил хос нугаралт хийсэн. Миний дүү долоон настайгаасаа хойш нугарч эхэлсэн. Тэгээд найман настайдаа манай багш дээр хичээллэсэн. 17-тойгоос хойш намайг 40 нас хүртэл хамтдаа хос нугаралт хийсэн. Бид хоёр энэхүү үзүүлбэрээрээ дэлхийн тавцанд эх орныхоо нэр хүндийг сайхан авч явсан даа.
-Тэгвэл та хэдэн настайгаасаа уран нугарч эхэлсэн бэ. Энэ түүхээсээ хуваалцахгүй юу?
-Зургаан настайгаасаа эхэлж байсан. Миний дунд ах сургууль дээр нь мост унахыг заасан юм шиг байгаа юм. Тэрийгээ хийж чадахгүй муу дүн авчихаад гэрийн хаяанд гудас дэвсээд л давтана. Ах, эгч нар дагаж хийдэг байсан юм. Би яахав бүлтийж зогсож байгаад л дуурайж хийсэн чинь маш уян, бараг үегүй юм шиг хийсэн. Тэгж л миний авьяас анх илэрч байсан даа.
-Анхны тэмцээн санаанаас гардаггүй биз?
-1981 онд Куба улсын Гавана хотод циркийн жүжигчдийн анхны фестивальд оролцсон. Тэр үед Б.Норовсамбуу эгч шүүгчээр сууж байсан юм. Би ганцаарчилсан уран нугаралтаа нугарч үзүүлсэн. Монголын циркчид дотроос анхных нь байсан. Энэхүү фестивалиас тэргүүн шагналаар энгэрээ мялааж байлаа. Тэр үед ерөнхий шүүгчээр ажиллаж байсан Оросын урлаг судлаач Ю.Дмитриев Монголын уран нугаралтыг үзчихээд “Монголын уран нугаралт шиг ийм гайхмаар биширмээр үзүүлбэр өнөөдрийг хүртэл даян дэлхийн хаана ч байхгүй. 50 гаруй жил урлаг судалсан хүний хувьд хариуцлагатайгаар хэлмээр байна” хэмээн хэлж байсан нь сэтгэлд тод үлджээ.
Үзүүлбэрээ үзүүлээд дуусахад бүх шүүгч, 3000 үзэгчидтэйгээ босож алга ташиж билээ. Тэр үед би 18 ч хүрээгүй жаахан охин байсан даа. Тэгж хүлээж авсан нь надад маш сайхан санагддаг.
-Та багшийнхаа талаар дурсахгүй юу. Танд юуг хамгийн их зөвлөж байв?
-Миний багш Ардын жүжигчин төрийн шагналт Тогоончулууны Цэнд-Аюуш гэж уран нугаралтын хамгийн мундаг багш байдаг. Монголын бараг бүх нугараачдын багш гэж хэлэхэд болох хүн. Дээр үеийн их олон нэртэй нугараачдыг гараасаа гаргасан хүн дээ. Аливаа юманд маш чанартай бөгөөд үнэнч бай гэдгийг байнга зөвлөдөг байсан. “Тэвчээртэй бай, энэ сайхан авьяасыг олон жил авч явах хэрэгтэй шүү” гэж хэлдэг байсан юм. Надтай ажиллахад их амар хүүхэд гэж ярина.
“Байгаа бүх зүйлээ өгөхөд цааш нь аваад явж чадахаар харамсахааргүй хүүхэд” гэдэг байж билээ. Намайг байгалиасаа заяасан авьяастай, нямбай, их тэвчээртэй, уйгагүй оролддог хүүхэд гээд 10-аад жилийн дараа надад хэлж байв. Үүнд их баяртай байдаг даа. Багш минь намайг зүгээр нугаруулаад орхичихоогүй. Шөрмөс суулгаж, хүчтэй болгож, тэнцвэрийг маань сайжруулсан ачтай хүн.
-Таны хувьд шавь нартаа юу захиж, сургамжилж байна?
-Саяхан болсон тоглолтод хоёр шавь маань төрөөд удаагүй байхдаа оролцсон. Бас л хүнд тэвчээр, хатуужил шаардсан үе байсан. “Багшийгаа харахаар л хүч орж байна даа. 60 гарчихсан та ийм байхад би ийм байж болохгүй” гээд өөрсдөдөө урам зориг өгч байсан гэсэн.
Миний хувьд охиддоо “Хүн хүнээ хурцална, төмөр төмрөө ирлэнэ” гэж хэлэх дуртай. Бие биеэ хурцалж, хайрлаж хүндэтгэлтэй хандаж байж л ажлууд минь босож байна даа.
-Гадаадад уран нугаралтын үзүүлбэрээ үзүүлэхэд хэрхэн хүлээж авдаг вэ?
-Маш сайхан хүлээж авдаг. Гадаадад ч мөн адил уран нугаралт их бий. Гэхдээ Монголын уран нугаралт маш уян налархай, тэнцвэрийг дээд цэгт нь олдог, хүчтэй шөрмөслөг гэдгээрээ ялгардаг.
-Таныг нум сумтай үзүүлбэрийн охин тэнгэр гэлцдэг. Нум сумыг уран нугаралттай хослуулах санаа анх яаж төрж байв?
-Ер нь бол нум сумтай үзүүлбэр энд тэнд ганц нэг урьд нь хийгдэж байсан. Групп болгоно гэдэг санааг “Авьяаслаг Монголчууд”-д манай төрсөн эгчийн охид болох Ганчимэг, Хулан нар өвөрмөц шинэ юм харуулъя гэж бодоод анх үзүүлж байсан.
Тэрнээс өмнө яаж Монголын уран нугаралтад цоо шинэ санаа, нэг алхам үсрэлт болох шинэлэг зүйлээр уран нугаралтыг хөгжүүлэх вэ гээд их ч бодсон. Тэгээд л ганц гар дээрээ нум сум харвах үзүүлбэрийг хийлгэж байлаа.
2011 онд циркийн 70 жилийн ойгоор “Монголын циркийн нэвтэрхий толь” гэдэг номыг гэр бүлээрээ бичиж байсан юм. Нэвтэрхий толио хийгээд сууж байхдаа уран нугаралтад шинэчлэл хийх хэрэгтэй юм байна гэж бодож байсан. Ямар хэв маягаар өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх вэ гээд л энэ санааг олноор гаргая гэж бодсон хэрэг. Монголчууд тэр дундаа хатад эрт дээр үеэсээ хурдан морь унаж, нум сум гарамгай харвадаг байсан үүх түүхээ бодож байгаад гаргасан.
Нум сумыг ан гөрөө дайнд хэрэглэж байсан бол орчин үед урлагтай холбож гаргаж ирье гэж бодсон юм. 2016 оноос групп үзүүлбэр гаргаад 2017 онд таван хүн, 2017 оны сүүлээр өөрийн уран бүтээлийн 45 жилийн ойд есөн хүн нум сумтай үзүүлбэрийг үзүүлсэн. Нум сумтай үзүүлбэр дэлхийд маш нэр хүндтэй явж байгаа. 2017 онд нум сумтай уран нугаралтын патентын эрхээ авсан. Хуучны уран нугараачид маань нум сумтай үзүүлбэр бол Энхцэцэгийн гарын үсэгтэй, тамгалагдсан номер гэж хэлдэг.
-Уран нугаралтын хамгийн хэцүү байрлал юу вэ?
-Хэцүү юу, хөнгөн үү гэдэг нь тухайн хүнээсээ шалтгаалдаг. Хос нугаралт, олноор нугаралтын хүнд элементүүд хэцүүдээ ордог. Шүдээрээ зуугаад дээрээ нэг хүн гаргаад нугардаг байсан. Эдгээр үзүүлбэрийг өнөөдөр хүүхдүүд хийж чадахгүй байгаа.
-Уран нугардаг эмэгтэйчүүд хүүхэд төрүүлэхэд амархан гэдэг юм билээ?
-Ялгаагүй шүү дээ. 1984 онд анхныхаа хүүг таван сар хүртэл нь Парист уран нугарсан. Одоо миний хүү 40 настай. Миний “баруун гар”. Төрсний дараа буцаад бүрэн хэмжээний уран нугаралтыг хийнэ гэдэг надад маш хэцүү байсан. Нэлээд их нулимс дуслуулж байж сайн багшийн ачаар л буцаад нугарч байсан даа.
-Уран нугарахад заавал уян налархай байх ёстой юу?
-Ер нь бол уян налархай байх ёстой. Авьяас нь тийм тод биш хүүхдүүдийг техникийн аргаар бэлтгэж болдог. Нэмэлт сунгалт хийлгэх жишээний. Үнэхээр авьяасгүй хүүхдүүд бас бий. Тэр хүүхдүүд хэчнээн бэлтгэл сургуулилт хийгээд ч болохгүй байх нь цөөнгүй. Тийм хүүхдүүдийг цагийг нь үрж ядрааж зовоолгүй урлагт дуртай бол өөр юм сонго гэж хэлээд явуулдаг.
-Та 19 насандаа Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цолыг авч байсан. Ер нь энэ насандаа гавьяат цол хүртсэн хүн цөөн байдаг байх. Тухайн үед та яаж хүлээж авч байв?
-1983 онд Францын нийслэл Парис хотын олон улсын А зэрэглэлийн циркчдийн тэмцээнээс Монголын анхны алтан медалийг эх орондоо авчирч байлаа. Энэ тэмцээнд 16 орноос 150-аад жүжигчид оролцсон. Тэр тэмцээн одоо хүртэл миний сэтгэл зүрхэнд уяатай л явдаг юм. Энэхүү тэмцээнд ороход маш их хөдөлмөр, дасгал сургуулилт, сэтгэл зүйн бэлтгэл шаардаж байсан. Ямар ч байсан эх орондоо хоосонгүй ирлээ дээ. Гавьяат цол хүртэхдээ маш их хариуцлага ирлээ гэж бодсон. Энэ нэр хүндийнхээ эзэн нь байх ёстой. Төр засаг миний хөдөлмөрийг үнэлж хар нялхаар нь Гавьяат цол өгч байгааг нь би буцааж ард түмэндээ харуулах ёстой гэх хариуцлагатайгаар хүлээж авсан.
-Ингэхэд Монголд уран нугаралтын хөгжил ямар түвшинд явж байгаа вэ?
-Энэ маш чухал асуулт байна. Дэлхийн тавцанд Монголын уран нугаралт маш өндөр хэмжээнд үнэлэгдэж, өндөр зэрэглэлд явж байгаа. Монголд 1990-ээд онд уран нугаралтад маш их анхаарал тавьдаг байсан. Хөгжил сайн байсан. Сүүлийн жилүүдэд олон студи сургалтууд байгуулагдсан ч гэсэн нарийн сургалтын арга барил алдагдаж эхэлсэн. Мэргэжлийн багш дутагдаж байна. Цаашдаа ийм байдлаар явбал хэцүүдэнэ.
Олон хүмүүс мост унаад, шпагетти суугаад хөл толгойгоо нийлүүлээд л түүнийгээ нугарч байна гэж үздэг. Яг үнэндээ цаанаа маш нарийн сургалт, олон жилийн хөдөлмөр байдаг. Монголд уран нугаралтын хөгжил зогсонги байдалд ороод байна. Бидний хийж байсан гоё гоё техник элементүүдийг хийж чадахгүй байна. Нэг талдаа олон хүүхэд сурч байгаа ч сургалтын арга барил алдагдаж байгаа. Уран нугаралтыг тусгайлан анхаарч энэ өв соёлыг хадгалж үлдэх талаар төр засгаас анхаарч бодлогоор дэмжих хэрэгтэй байх.
-Та хэдэн орноор аялан тоглолт хийсэн бэ?
-60-аад улс орноор явсан. Хотыг нь тоочих юм бол тоймгүй их юм болно.
-Ирэх сард уран нугаралтын чуулга уулзалт болох юм билээ?
-Есдүгээр сарын 6- 8-ны хооронд Монголын уран нугаралтын II их чуулга уулзалт болно. Гадаадын олон уран бүтээлчид ирнэ. Монголд байгаа бүх л уран нугаралтын хамтлаг, студи оролцоно.
Т.УНДРАХБАЯР
Реппер Гинжин, Mrs.M нарын хамтарсан “Энэ мөч” тоглолт хоёр хоногийн дараа Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд болно. Энэхүү тоглолтын талаар Реппер Гинжин буюу Г.Гарьдтай ярилцлаа.
-Mrs.M-тэй хамтарсан “Энэ мөч” тоглолтыг тань үзэгч, фенүүд нь догдлол дүүрэн хүлээж байгаа болов уу. Тоглолтын бэлтгэл хэр хангагдав?
-Тоглолтын бэлтгэл ажил ийм хүнд байдгийг мэдээгүй. Төсөөлж байснаас илүү их бэлтгэл хийж байгаа. Үүний үр дүнд гоё тоглолт болно гэж найдаж байгаа учир ядарсан ч эрч хүчтэй байхыг хичээж байна.
-Сонсогчдодоо зориулсан шинэ уран бүтээл дуулагдах уу?
-Тоглолтод өмнө нь сонсож байсан, олны дунд хит болсон дуунуудаа толилуулна. Хэзээ ч тайзан дээр дуулж байгаагүй хуучны дуунуудаа амьдаар дуулна.
-Энэ тоглолтын найруулга бусад тоглолтоос юугаараа ялгарч чадах вэ?
-Манай тоглолт яг л кино шиг дөрвөн хэсэгтэй. Хэсэг болгон дээрээ өөр өөр өнгө аясыг илэрхийлж байгаа. Киноны концепцитэй гэдгээрээ давуу талтай. Тайзаа ч гэсэн кино театр шиг зассан. Тоглолтоо “Энэ мөч” гэж нэрлэсэн нь ч цаагуураа сувгаа соль гэсэн утгатай. Суваг сольж байгаа мэт мэдрэмжийг өгөх байх гэж бодсон юм.
-Таны урлагт хайртай болсноос хойш хамгийн их дурлаж, сонсдог байсан ямар хамтлаг, дуучид байдаг вэ?
-Өөрийгөө л дурлаж, хайрлаж сонсдог(инээв). Надад таалагддаг, сонсдог дуучид маш их байгаа. Гэхдээ тэгж их шүтээд миний шүтээн гэж боддог хүн байхгүй ээ.
Уран бүтээлийг нь хэсэг сонсож байгаад л хувьсаж, өөрчлөгдөнө. Зарим хүнээс асуувал тэр дуучин гээд хэлэх л байх. Надад одоогоор онцолж хэлэх уран бүтээлч байхгүй.
-Хамгийн дурсамжтай бүтсэн бүтээлийнхээ талаар яривал?
-Бүх л дуунууд маань миний хувьд дурсамжтай. Хамгийн сүүлийн дуу маань тод дурсамж үлдээсэн байдаг даа. Шинэ дуу гарахад өмнөхөөсөө илүү дурсамжтай ч юм шиг. Байнга л шинэчлэгддэг.
Миний дуунуудад хөгтэй явдал нэг их гардаггүй. Студи дээрээ очоод хийх зүйлээ хийчихээд л явдаг. Тийм болохоор дурсамжтай зүйл болж байгаагүй юм байна.
-Уран бүтээлч хүн бүр дуугаараа, контентоороо нийгэмд ямар нэгэн санаа дэвшүүлдэг. Таны хувьд юуг хүргэхийг зорьдог вэ?
-Миний ихэнх дуунууд хөдөлмөрлөхийг уриалсан мессэж өгдөг. Хөдөлмөрлөе, мөнгөтэй болъё, юм суръя, хөгжье, чихээ нээе гэх мэт зүйлсийг илүү тодотгож, уриалдаг.
-Таныг реппер гэдгээр хүмүүс сайн мэддэг. Та ямар мэргэжилтэй, юу сонирхдог вэ?
-Үндсэн мэргэжил маань зочид буудал, аялал жуулчлалын менежмент. Хоол хийх, бялуу хийж сурахыг сонирхдог. Ирээдүйд пиццаны юм уу, эсвэл хоолны газар нээнэ гэж боддог.
-Цаашид ямар уран бүтээл гаргахаар төлөвлөөд байна вэ?
-”Энэ мөч” тоглолтоо дуусгаад Mrs.M бид хоёрын цомог гарна. Арваннэгдүгээр сард өөрийнхөө соло хоёр дахь цомгоо гарахаар төлөвлөж байгаа. Цаашдаа монгол уран бүтээлчдээс гадна гадаадын дуучидтай хамтарч гадны зах зээл рүү орох гэж үзнэ дээ.
-Үзэгч фенүүддээ хандаж юу хэлмээр байна?
-Та нар минь мундаг шүү. Намайг ойлгоод, мэдрээд сонсож байгаад баярлалаа.
Т.УНДРАХБАЯР
Асуудлыг маш энгийнээр дэвшүүлэх Чадраабалын Ганжавхлангийн “Хол биш” номын талаар ярьж өгье. Шууд утгаараа ч, хийсвэр утгаараа ч Эверест биднээс хол биш…
Номын эхний хэсэг Эверест бейс кэмп буюу EBC 5364 руу гарсан адал явдлын талаар өгүүлнэ. Яг тухайн мөчид мэдэрсэн эмоци, үйл явдлаа бичсэн болохоор ч тэр үү Эверестийн оргил руу өөрийн биеэр мацсан мэт сэтгэл догдлуулсан, түгшсэн, бахархсан мэдрэмж төрүүлнэ.
Долоо хоногийн өмнө эмнэлэгт хэвтэж байсан хүн Эверест явна гээд Инчеоны онгоцны буудал дээр американо уугаад суух энэ хэсгээс зорих л юм бол зорилго ойрхон гэдгийг мэдэж болох юм. Эндээс л түүний Гималайн уулс дунд ядарч туйлдаж, даарсан ч бүхий л үйл явдлыг тухайн орчинд очоод ямар мэдрэмжтэй байсан тухай бичвэр эхэлнэ. Тэрбээр аав, эхнэр, дүү, хүргэн, найзуудынхаа хамт явжээ. Эверест бейс кэмп дөхөх тусам улам л ядарч, өндрийн нөлөөнд автжээ. Тэгээд хоноглох газартаа ирээд гар нь бээрсэн ч бичвэрээ бичих аж. Хүүхдийнхээ угаагаагүй хувцаснаас албаар үнэртэй, жижигхэн хиртэй цамцыг аваад гарсан юм. Яг хүүхдийн маань үнэр ханхийж, хүүхдээ тэвэрсэн юм шиг санагдаж, тайвшраад унтаад өгчээ. Хүн гэдэг нээрээ л сэтгэлийн амьтан юм.
Тэд өгссөөр л… Замд нь олон жилийн өмнө уул руу авирч яваад хөл алдаж унаад, амь насаа алдсан уулчдын цогцос ч харагдах аж. Өөр өөр улсынх ч гэлээ ядарч, ухаан алдсан нэгэндээ туслах, хүн байхын талаар өгүүлнэ. Хэцүү бэрх замуудад ядарч, даарсан ч аяллын тэмдэглэлээ кофетой хослуулан эморч, инээлдэж ядарсан мэдрэмжээ баяслаар дүүргэж өнгөрүүлжээ. Ингэж бартаат замуудаа давсаар нэг л мэдэхэд хүссэн газартаа иржээ. Тэр бол Эверест бейс кэмп буюу EBC 5364 юм. Бүгд л өөрсдийгөө ялж, зорилгодоо хүрчээ. Эхэлж чадвал төгсгөл хол биш гэдгийг энд харуулдаг.
Гэхдээ аяллын багийнхнаас дөрөв нь 6197 метр Лобучэ хайрхны оргил руу авирахаар шийдэж, үхсэн ч гомдолгүй гэсэн цаасан дээр гарын үсэг зурах аж. Нэг л эвгүй гишгэхэд үхэх аюултай замыг сонгосон ч зорилгодоо хүрчихээд буцаад ирсэн байна. Ийм л адал явдлын тухай тус номд өгүүлнэ.
“Эверест хол биш”-ийг магадгүй уулнаасаа бууж, нутагтаа ирсний дараа бодоод бичсэн бол тухайн үеийн агшинг хэзээ ч мэдэрч уншихгүй байсан болов уу.
Эндээс өөр онцлох маш олон эшлэл бий. Тодруулбал, “Аавынх манайхаас хол биш” хэмээх эссээ олон хүнийг “Энэ чинь юу билээ, нээрээ тийм шүү дээ” гэх бодол руу хөтлөх байх.
“…Алхаад очвол 20 минут, машинаар явбал 5 минут. Ийм л зайд аав, ээж хоёр байдаг. Засмал замын нөгөө талд бараг манай гэрийн тагнаас гараа сайн даллавал дүү маань олоод харчихна. Дүүгийндээ би жилдээ нэг юм уу хоёр удаа л очдог. Ер нь яагаад очиж байснаа ч сайн санахгүй байна. Гэхдээ түүний хаагуур аялж, ямар ажлууд хийж, юу бодож сэтгэж байгааг өдөр бүр шахуу утсан дээрээсээ цахим ертөнцөөс олж хардаг…” гэх хэсэг хүн бүрийн сэтгэлд ойр буух биз ээ.
Сошиал хөгжсөнөөр хажуудах нэгнээ анзаарахгүй, ойрхон байж уулздаггүйн тод жишээ шүү дээ.
Нимгэн хуудастай ч гэсэн энэ номд “Өөрийгөө уучлах хол биш, аз жаргалыг түгээх хол биш, өтлөх үхэх хол биш, өндрөөс унах хол биш, хэл сурах хол биш, эх орон хол биш, эхэлж чадвал том зорилго хол биш, үүр цайтал хол биш, сайн хүмүүс хол биш гэх мэт жижиг хол биш сэдвүүд багтах юм. Ер нь л бидний хүсэж тэмүүлэх бүх зүйл хол биш байдаг билээ.
Чөлөөт уран бүтээлч Ч.Ганжавхлангийн өөрийн амьдралд олж мэдсэн, түүнээс авсан сургамжийг энэхүү номоос уншаарай.
МУГТ М.Анхцэцэг 10 дугаар байрт шалгарлаа.
Тэрбээр олимпийн наадамд бэртэлтэй оролцсон ч огцом өргөлтөөр 100 кг, түлхэлттэй өргөлтөөр 125 кг-ийг амжилттай өргөлөө. Нийт 225 оноогоор олимпийн наадмын 81 кг-ийн жинд 10 дугаар байр эзэллээ.
Манай тамирчинд дахин нэг оролдлого байсан ч бэртлийн улмаас 125 кг-ийг амжилттай өргөсөн үзүүлэлтээ хадгаллаа
“Парис-2024” олимпийн наадам чөлөөт бөхөөр үргэлжилж байна. Өнөөдөр МУГТ П.Орхон дагах барилдаан хийнэ.
Украины бөх, “Токио 2020” зуны Олимпийн наадмын хүрэл медальт, Дэлхийн аваргын мөнгө, хүрэл медальт Ирина Колиаденко их шөвгийн дөрөвт Киргизийн бөх Тыныбекова Айсулууг ялснаар манай тамирчин дагаж барилдахаар боллоо.
Дагах барилдааны эхний учраанд П.Орхон наймдугаар сарын 10-ны 17:00 цагаас Болгарын бөх Дудова Биляна Живковатай барилдах бөгөөд хэрэв ялбал хүрэл медалийн төлөө Киргизийн бөх Тыныбекова Айсулуутай барилдах юм.
Гэрийнхэн маань энэ жил баруун аймгуудаар аялаад ирэхдээ авсан зураг, бичлэгээ надад харуулангаа байгалийн сайхныг биширч сүсэглэж явснаа, яаж хөгжилдсөнөө ярьсан юм.
Эндээс би газрын нэр тогтоож, өөрөө очоогүй ч байгалийн тэр үзэсгэлэнг оюундаа тольдов. Нэг ёсондоо төсөөлөлдөө зураглаж тэнд очсон юм. Тэд замдаа өргөн гол гаталж, машин нь элсэнд суужээ. Элсэнд суух нь дүү нарт хачин сонирхолтой байж. Машинаа түрээд элсэнд ойчиж байгаа хүмүүсийг хараад сэтгэлээсээ хөөрөн инээх, голын эрэг дагуу майхнаа босгоод машинуудаа эгнүүлэн тавьж буудаллах, түүдэг гал асаан, хорхогны чулуу халаах гээд бүгд л сэтгэлийг минь баясгаж догдлуулж байлаа. Дүү нар тэр хавиар хөөцөлдөж гүйгээд л… Нэг л тайван, жаргалтай.
Ээж маань усны хоржигнох чимээ сонсон, нар мандахыг тольдож буй мэт голын наана суух аж. Аялалд хамт яваагүй ч явсан мэт сэтгэгдлийг төрүүлэх энэхүү агшин надад ийм сайхан мэдрэмж төрүүлсэн юм. Аялал бидэнд мэдлэг, сайхан мэдрэмж өгдөг юм байна. Тэрхүү сайхныг хүүрнэх гэр бүлийнхнээсээ сайхан зүйлсийг хуваалцах нь бусдыг жаргалтай болгодгийг ойлгосон юм.
Өөрийн олж авсан мэдлэг, туршлага, сайхан мэдрэмжээ бусадтай хуваалцахад мэдлэг, чадвар улам батаждаг гэдэг.
Ямар нэгэн зүйлийг зүгээр л халтуурдаж хийх, сэтгэлээсээ хийх хоёр асар их ялгаатай. Чин сэтгэлээсээ ажиллах. Чин сэтгэлээсээ хайрлах. Чин сэтгэлээсээ туслах. Чин сэтгэлээсээ баярлах. Энэ үг энгийн юм шиг хэрнээ бүх сайхан зүйл, амжилтыг шингээсэн байдаг. Зарим хүн бүх зүйлд сэтгэл гаргавал өөрөө л шархалдаг, дэмий гэх нь бий. Хэдий сэтгэл гэдэг хүнд өгч буй зүйл ч гэлээ өөрөө өөртөө гаргадаг нэг төрлийн аз жаргал гэж боддог юм. Сэтгэлээсээ хандсан бүх зүйлээс жаргал мэдэрдэг байхад л болно. Хариу нэхэх ч шаардлагагүй. Хариу нэхэхгүйгээр өгөх нь бидний амьдралд гэгээ нэмж, амжилт авчирдаг билээ.
Хүмүүсийн бусдад өгөх, авах хүсэл сонирхол харилцан адилгүй байдаг ба өглөгч хүн бусдад чин сэтгэлээсээ хариу нэхэлгүй туслахыг хичээдэг. Харин авагч төрлийн хүн бусдад алсын бодолтой тусалж, хожим авах ашиг тус нь гаргаж буй зардал, золиосноос их байх ёстой гэж үздэг байна.
Хэрвээ та хэн нэгэнтэй уулзах гэж байгаа бол үнэн сэтгэлээсээ хандаж, ямар нэг зүйлийг хийх гэж байгаа бол чин сэтгэлээ зориулаарай. Чин сэтгэлээсээ хийсэн бүхний ард аз жаргал, амжилт, баяр хөөр байдаг юм.
2021 онд “Netflix” стриминг үйлчилгээгээр үзэгчдийн хүртээл болж бүх цаг үеийн шилдэг цувралын эхэнд бичигдэж байсан “Squid Game” цувралын шинэ бүлэг арванхоёрдугаар сарын 26-нд нээлтээ хийх болсныг Netflix компани зарлалаа.
Тус киноны найруулагч Хван Дон Хюгийн хэлж буйгаар цувралын гурав дахь буюу сүүлийн бүлэг 2025 онд гарна.