Author: ДАВААДОРЖИЙН ОТГОНТУЯА

Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг бол ачаалал хамгийн их эмнэлгүүдийн нэг юм. Улаанбаатраас болон орон нутгийн иргэдийн ихэнх нь тус эмнэлэгт ханддаг бөгөөд амбулаторийн үзлэг, шинжилгээнд 2022 оны байдлаар 360.426 иргэн үйлчлүүлжээ.

Эмчид үзүүлэх, цаашлаад шинжилгээ өгөх, эмчилгээ хийлгэх цаг авахын тулд иргэд 2-3 цагийн өмнө ирж дугаарладаг. Эрт ирсэн иргэд тухайн өдрөө үзүүлэх цаг авч амждаг ч зарим нь 7-14 хоногийн өмнө цаг авдаг болохыг иргэд хэлж байв.

Эмнэлэгт үзүүлэхээр оочирлож буй иргэдээс тодруулга авлаа.

---

Иргэн Ц.Төгсжаргал “Гуравдугаар сарын 30-нд уушгины эмчид үзүүлэхээр цаг авсан. Өнөө маргаашдаа шинжилгээ өгнө. Нэг шинжилгээг нь гадуур өгөх юм билээ. Тэр нь төлбөртэй. Тэгж үзүүлсээр байтал дээд тал нь гурав хонг болно. Байгаа байдал нь энэ шүү дээ. Дараа нь энэ эмч дээрээ үзүүлэх ээсэхээ шийднэ. Миний хувьд ТЭЦ3-т ажилладаг болохоор их тоосжилттой нөхцөлд байдаг. Ажлаасаа тарж явахдаа багтраад унах шахсан. Манайд ажилладаг ажилтан ч гэсэн ажил дээрээ харваж байсан. Ажлын ачаалалтай учраас 40 гаран насны ажилчид даралт нь хэлбэлзээд харваад байгаа юм. Ийм нөхцөл байдалд бараг л 20 гаруй жил ажиллаж. Эмнэлгээр зайлшгүй явах шаардлагатай. Хэрвээ яаралтай тусламж дээр шууд ирэхэд яахыг таашгүй. Ингээд оочирлоод гээд суух юм” хэмээн ярилаа.

“Хөдөө орон нутгаас ирж үзүүлж байгаа иргэдэд хүндрэлтэй байна” гэв

---

ОРОН НУТГААС ИРЖ ЭМНЭЛГЭЭР ҮЙЛЧЛҮҮЛЖ БУЙ ИРГЭД: Хөдөө орон нутгаас зүрхээ үзүүлэхээр ирсэн. Улсын эмнэлгийн ачаалал их байдаг. Бид чинь холоос ирдэг болохоор хотод их удаж эмчдээ үзүүлнэ. Зүрх салганадаг өвчтэй хүн үзүүлэх гэхээр л 3-4 хоногийн дараа үзүүлэх цаг олдоно. Тэгээд хурдан хугацаанд эмчдээ үзүүлж амжихгүй бэрхшээлүүд их л байна. Заримдаа 7-14 хоногийн дараа ч цаг өгнө” гэлээ.

Иргэн Б.Н “Бөөр, нурууны кабинетад үзүүлэхээр Төв аймгаас ирсэн. Бараг долоо хоногийн өмнө цаг авсан. Эмнэлэг ачаалалтай. Кабинет болгоны үүдэнд олон хүн сууж харагдах юм. Мөн ходоодоо үзүүлэхээр цаг авахад дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдрийнхийг өгсөн. Тэгэхээр олон хоног л хүлээж байна” гэсэн юм.

“Урологи андрологийн үзлэг” гэх кабинетын үүдэнд иргэд дугаарлаж эмч нь гарч ирээд нэг нэгээр нь нэрийг нь дуудаж дотогш оруулж харагдана. Зарим нь бухимдангуй “Болоогүй л байна уу” гээд өрөө рүү шагайна.

Тэнд дугаарлан зогсож буй иргэн Х.Ү “Энд цаг гаран хүлээж байна. Өглөөний ээлж нь дууссан одоо өдрийн ээлж нь орохоо хүлээгээд байж байна даа. Ингээд зогсох хэцүү л байна. Эмнэлэг яахаараа ийм байдаг юм. Хоёр гурван эмч зэрэг үзээд явчихвал оочир бага байх болов уу. Цэргийн комиссоор оруулж байгаа юм шиг л ингээд сунжраад байна.

Ганц энд биш бусад тасгуудад ч адилхан ачаалалтай харагдсан. Миний хувьд эмч шинжилгээ өгөөд ир гэсэн. Тэгээд одоо эмч рүүгээ орох гээд л хүлээгээд зогсож байна. Эмнэлгээр яваад бараг сар болж байна” гэсэн юм.

УЛСЫН НЭГДҮГЭЭР ТӨВ ЭМНЭЛГИЙН 2022 ОНЫ СТАТИСТИК МЭДЭЭ:

Айл бүрийн хөргөгчний мухарт ялгаж үлдээсэн, хэзээ хаях нь тодорхойгүй өөх байдаг. Тэгвэл үүнийг цэгцлэх нэг шийдэл нь хаягдал өөхийг дахин боловсруулах юм. Манай улсад хаягдал яс, өөх авдаг хэдхэн газар байдаг. Их хэмжээний өөх авч, хариуд нь ахуйн хэрэгцээний бараа бүтээгдэхүүн авах боломжтой аяныг өнгөрсөн оны аравдугаар сараас эхлүүлсэн билээ. Иргэд ч үүнд ам сайтай байгаагаа илэрхийлж буй. Тэгвэл хаягдал өөхийг дахин боловсруулж хэрэгцээнд нийлүүлж буй талаар сурвалжиллаа.

---

Бүтээгдэхүүн болгон дахин ашиглах зүйлийг хаяж байгаа учраас өөхөө битгий хаяарай гэж уриалан аян зарласан

“Натурал грасс ланд” ХХК-ийн Татан авалтын менежер М.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

---

-Иргэдээс өөхийг хэдэн төгрөгөөр авдаг вэ?

-Манай үйлдвэр өдөрт 30 тонн өөх боловсруулах хүчин чадалтай. “Дэнжийн 1000”-аас л гэхэд өдөрт дунджаар 2 тонн, “Эмээлт”, Налайхаас 5-6 тонн өөх ирдэг.

Нэг килограмм өөх 400 төгрөг, хайлуулсан тос 500 төгрөгөөр худалдан авдаг. Нэг айлаас дунджаар 5кг өөх гардаг. Иргэд түүнийгээ нойлын цаас, хогийн уут, барааны саван, нойтон салфетка, амны маск зэрэг ахуйн хэрэглээний бараагаар сольж авдаг. Ер нь л үндэсний үйлдвэрийн бараа бүтээгдэхүүнээр солино.

-Хаягдал өөхөөр ямар бүтээгдэхүүн хийж байгаа вэ?

-Тосоо хайлуулаад гоо сайхны бүтээгдэхүүн, саван, вок зэрэгт хэрэглэдэг техникийн тос болгож байна. Хайлуулсан тосоо монголдоо саван үйлдвэрлэгчдэд өгч байна. Түүнчлэн БНХАУ руу экспортолдог.

-Тогтмол өөх авдаг цэг байгаа юу. Эсвэл өөрсдөө очиж авдаг уу?

-Үйлдвэр эмээлтэд байдаг. “Дэнжийн 1000”-ын “Хүчит шонхор” захад тогтмол авдаг цэг бий. Ер нь монголчуудад өөх хаяж болохгүй гэдэг ойлголт өгөхийн тулд малын бүх төрлийн өөх, өөхөн тосыг хэрэгцээт бараагаар сольж авах “Өөхөө-тушаая” аяныг зохион байгуулсан. Гуравдугаар сарын 04-нд Баянгол дүүрэгт, гуравдугаар сарын 25-нд Чингэлтэй дүүрэгт ажилласан. Энэ үеэр Баянгол дүүргээс 7 тонн, Чингэлтэй дүүргээс 3,5 тонн өөх худалдан авсан. Харин дөрөвдүгээр сарын 10-ны үед “Өөхөө-тушаая” аяныг дахин зохион байгуулахаар ажиллаж байгаа. Айл өрхүүд өөхөө идэхгүй, хөргөгчинд багтахаа байхаар хаядаг. Тэр хаягдал өөхийг худалдан авдаг жижиг зах зээлийг харж улсдаа жаахан ч гэсэн дэм болж байна даа.

-Өдөрт авдаг норм байдаг уу?

-Машинтай боломжтой иргэд нь Дэнжийн 1000-д очоод өөхөө бараагаараа солиод авчихдаг. Үнэхээр боломжгүй 30кг-аас дээш байгаа бол бид өөрсдөө очиж авхуулдаг. Мөн том аж ахуйн нэгжүүдийн өөхийг очиж авна. Түүнээс өдөрт тэдэн тонн гэсэн норм гэж байхгүй. Аль болох өөх өгье гэсэн иргэдийн бүх өөхийг авахаар ажиллаж байна.

-Өөх хайлуулсны дараа шимэлдэг гардаг. Түүнийг хаядаг уу, өөр зориулалтаар дахин ашигладаг уу?

-Шимэлдэг нь уураг өндөр гардаг учраас гахайн фермд өгчихдөг. Мөн нохой, муурт өгөхөөр ч авна.

-Цаашид юу гаргаж авахаар төлөвлөж байгаа вэ?

-Одоогоор хүнсэнд хэрэглэдэг тос үйлдвэрлэхээр техникээ угсраад эхэлчихсэн. Энэ хавраас судалгаа шинжилгээгээ хийлгээд намраас үйлдвэрлэж эхлэх төлөвлөгөөтэй байгаа.

Хаягдал өөхөө тушаагаад бараа сонгож авдаг аяны талаар иргэд “Манайх ихэнх тохиолдолд өөхөө хоолондоо хэрэглэхгүй ялгаж хэрчээд дараа хэрэглэж магадгүй гээд хөргөгчиндөө үлдээдэг. Зарим үед зүгээр л хаячихдаг. Харин хаягдал өөхийг ахуйн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнээр сольж авна гэсэн зар хараад их аятайхан санагдсан шүү. Иргэдэд ч аятай. Хаягдал яс, өөхөө тушаагаад л ахуйн хэрэглээний зүйлээ авчихаар хэн хэндээ ашигтай” хэмээн ярилаа.

---

Эмээлтэд их хэмжээний яс хаягдахаа больсон гэв

Харин “Эмээлт”-д үйл ажиллагаа явуулдаг “Protein Mongolia Ясны үйлдвэр”-ийн үйл ажиллагаа хариуцсан менежер Г.Нагваралнангил “Байгальд яс, өөх хаягдвал салхиар дамжуулаад наранд ууршин метан ялгаруулдаг. Бид түүгээр амьсгалахад утаанд хордож байгаагаас илүү хорддог.

Манайх хаягдал ясыг боловсруулаад эцсийн бүтээгдэхүүн болгон бордоо, тэжээл, ясны тос, уургаар дотоодынхоо үйлдвэрүүдийн хангаж байна. Томоохон өндөгний фермерүүд ч манайхаас уургаа авна.

Мөн “Нарантуул 1,2” зах, “Хүчит шонхор” зэрэг томоохон захуудаас яс, өөх ирдэг. Ингэхдээ 10 тонн яс ирэхээр өдөрт 500 мянган төгрөг болно. Бусад үйлдвэрүүд рүү өөрсдөө явж түүж ирдэг.

Яс ачдаг хүмүүсийг дагаад ажлын байр бий болж байна. Том оврын машинтай иргэд долоо хоногтоо 800-900 мянган төгрөг, хамгийн ихдээ 12 сая төгрөг авдаг.

Эмээлтийн бүх ясыг авдаг. Бага хэмжээний хувийн хэрэглээний ясыг очиж авбал ажиллагаа ихтэй. Том оврын машинтай ажилчид долоо хоногтоо 800-900 мянган төгрөг, хамгийн ихдээ 12 сая төгрөг авдаг. 1кг өөх 300 төгрөг, 1кг яс 50 төгрөгөөр худалдан авдаг. Эмээлтэд хаягдсан их хэмжээний яс одоо хаягдахаа байсан.

-Хаягдал ясаар ямар бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа вэ?

-Манайх 2019 оноос үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн. Өдөрт 100 тонн яс боловсруулах хүчин чадалтай бөгөөд эцсийн бүтээгдэхүүн болох бордоо, уураг буюу яс махны гурил, техникийн тос үйлдвэрлэдэг. Ихэнх үйлдвэрүүд манайхаас бордоогоо авдаг. Мах ясны гурилыг тахиа болон шувуунд нэмэлтээр өгснөөр амьтдын биеийг бэхжүүлж, дархлааг сайжруулж, бүтээмжийг нэмэгдүүлэхээс гадна хүнсний зардлыг бууруулах боломжтой.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд хийсэн хөрсний бохирдлын шинжилгээгээр нийт дээжийн 88 хувьд нь хөгц, мөөгөнцөр илэрч, гэр хороолол орчмын хөрсний дээжийн 93 хувь нь нянгийн бохирдол их, хүнд металийн бохирдлоор бохирдсон гэсэн дүн гарчээ. Тэгвэл хүнд металь болон хөрсний бохирдол ямар өвчлөл үүсгэдэг талаар онцоллоо.

---

НЭМҮТ-ийн Эрдэм шинжилгээний ажилтан Э.Энхмөнхөөс тодрууллаа.

---

-Хаврын улиралд хөрсний бохирдол нэмэгддэг. Хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлж, ямар өвчлөл үүсгэдэг вэ?

-Ерөнхийдөө гэр хорооллын нүхэн жорлон, ил задгай бие засах, үнс, угаадас, хог хаягдлаа ил хаях, автомашины задгай угаалгын газраас бохирддог. Томоохон зах худалдааны төвүүдэд хөрсөн дэх хар тугалганы хэмжээ 1,35 дахин, хүнцэлийн агууламж 2,52 дахин их гарсан.

Мөн гэдэсний халдварт өвчин, малаас хүнд дамжин халддаг халдварт, мэрэгч амьтдаас хүнд халддаг өвчин, шимэгч хорхой, тоосны халдваруудын өвчлөл үүсгэдэг.

-Хөрсийг гэр хорооллын нүхэн жорлонгоос гадна хүнд металлын бохирдол ихээр бохирдуулж байна гэлээ. Үүнийг тодруулбал?

-Хөрсөн дэх хар тугалганы агууламжийг дээж авсан цэг тус бүрээр судлахад “Да хүрээ” автомашины захын хойд талд 150 мг/кг, “Нарантуул” захын хойд хаалганы зүүн талд 141 мг/кг, Төв Гандангийн зүүн урд талын гэр хорооллын төв замын ойролцоо 108 мг/кг, Бичил хорооллын арын гэр хорооллын авто засварын газар орчим 102 мг/кг, Чингэлтэй дүүргийн 7-р хороо 115 мг/кг, 13-р хороо 106 мг/кг байгаа нь стандартад заасан зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 1.02-1.41 дахин их байна.

-Хөрс ямар замаар хүний эрүүл мэндэд нөлөөлдөг вэ?

-Бохирлогдсон хөрс нь хүнд хоёр замаар нөлөөлж болно. Нэгдүгээрт хөрстэй шууд харьцсанаас буюу хүүхдүүд бохирдсон хөрс шороогоор тоглох, бохирдсон хөрсний тогтмол уснаас уух, жимс, хүнсний ногоог угаахгүйгээр хэрэглэх, ялаагаар дамжин халдварлана. Хоёрдугаарт шууд бус хавьтлын замаар буюу бохирдсон хөрсөнд тарьсан ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүн, бохирдсон хөрснөөс нэвчсэн газрын доорх усаар дамжин хүнд гэдэсний халдварт үүсгэдэг байна.

–Ер нь ундны ус, газар тариаланд хэрхэн нөлөөлөх вэ?

– Ундны усны стандарт “MNS 900:2005”-д нийт нянгийн тоо 1 литр ундны усанд 100-аас ихгүй, E.coli болон эмгэг төрөгч нян илрэхгүй байхаар заасан байдаг. Хөрсний бохирдол нь худгийн усны чанарт нөлөөлж буй эсэхийг судлах зорилгоор худгийн уснаас дээж авч шинжлүүлэхэд зуны улиралд нянгийн тоо стандартад заасан үзүүлэлтээс 1.1 дахин их байна. E.coli, Proteus бактер илэрсэн нь ус бохирдолттой байгааг харуулах үзүүлэлт юм.

---

300 орчим дээжинд шинжилгээ хийхэд 88 хувьд бохирдол илэрсэн

---

ШУА-ийн Геоэкологийн хүрээлэнгийн Эрдэм шинжилгээний ажилтан Ө.Ганзоригоос тодрууллаа.

-Улаанбаатар хотын хөрсний 88 хувь нь нянгийн бохирдолтой гэсэн судалгаа гаргасан байна. Энэ хэр бодит тоо вэ?

-Улаанбаатарт хөрсний бохирдлын судалгааны дүнгээр хөрсний нянгийн бохирдлын 300 орчим дээжид шинжилгээ хийхэд 88 хувьд нь ямар нэгэн байдлаар бохирдол илэрсэн. Энэ нь зөвхөн нянгийн бохирдол. Мөн 5 элементэд хүнд металлын судалгаа хийхэд Монгол Улсын стандарт MNC 5850:2008 харьцуулахад 2,8-7,9 хувиар бохирдолтой гарсан.

–Нийслэлд хаагуур хөрсний бохирдол өндөр байна вэ?

-“Да хүрээ” болон хоёрдогч түүний эдийн цэгүүдийн орчим, харгиа цэвэрлэх байгууламж, томоохон зах худалдааны төвүүдийн орчимд хар тугалганы хэмжээ харьцангуй өндөр гарсан. 2021 онд Улаанбаатарын хэмжээнд 147 мянган нүхэн жорлон тоологдсон. Сүүлийн үеийн судалгаагаар гүний усанд нянгийн бохирдол ажиглагдсан. Зарим нэг гүний усанд нян илэрсэн. Тэгэхээр энэ их нүхэн жорлон бага багаар доошоо нэвчсээр бохирдол үүсгээд байгаа юм. Цаашид ч бохирдох эрсдэлтэй.

-Ер нь хөрсний бохирдлыг бууруулах ямар арга зам байна вэ?

-Техник технологи ашиглан жижиг оврын цэвэрлэх байгууламжаар бохирдлоо цэвэрлэх боломжтой. Өрхийн хэрэглээний усаа жижиг цэвэрлэх байгууламж руу хийгээд байгальд хаях боломжтой. Энэ нь 98 хувь хүртэл цэвэрлэнэ гэсэн үг. Ингэснээр хашаан дахь ногоогоо услах, автомашинаа угааж ч болно. Нүсэр байдлаар шугам сүлжээ байгуулахаас хялбар аргаар ч зохицуулах боломжтой.

Зөвшөөрлийн тухай хуульд /шинэчилсэн найруулга/ нийцүүлэх, хуулийн давхардал, хийдэл, зөрчлийг арилгах зорилгоор боловсруулсан Стандартчлал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай, Хэмжил зүйн тухай хууль болон холбогдох бусад хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн тогтоомжийн төслийг хэлэлцээд, хуралдаанд Засгийн газрын гишүүдээс гаргасан саналыг тусгасны үндсэн дээр УИХ-д мэдүүлэхээр тогтлоо.

УИХ-аас 2022 оны зургадугаар сард Зөвшөөрлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталсан, 2023 оны эхний өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлнэ. Хууль батлагдсантай холбогдуулан зөвшөөрлийн харилцааг зохицуулж байгаа хууль тогтоомжийг Зөвшөөрлийн тухай хуульд нийцүүлэх чиглэлээр хуулийн давхардал, хийдэл, зөрчлийг арилгах хуулийн төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх үүргийг Засгийн газарт даалгасан.

Хууль хоорондын давхардал, хийдэл, зөрчлийг арилгах хүрээнд хуулийн төсөлд дараах зарчмын шинжтэй зохицуулалтуудыг тусгажээ. Тухайлбал, Зөвшөөрлийн тухай хуульд зөвшөөрөл олгох, сунгах болон цуцлах шийдвэрээс гадна ажиллагааны үе шат, явцын талаарх мэдээллийг ил тод, нээлтэй түгээх, иргэдэд мэдээллийг цахим хэлбэрээр, нэг цэгээс авах боломжийг бүрдүүлэх талаар эрх бүхий этгээдийн үүргийг тодруулжээ.

Зөвшөөрөл олгох, сунгахтай холбоотой хураах улсын тэмдэгтийн хураамжийн зорилгыг харгалзан урьдчилан төлсөн байхыг шаарддаг, зөвшөөрөл олгоогүй тохиолдолд хураамжийг буцаан олгодоггүй зэрэг хийдэлтэй байдлыг өөрчилж, холбогдох зохицуулалтыг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд тусгажээ.