Author: ДАВААДОРЖИЙН ОТГОНТУЯА

ЗӨВЛӨМЖ: Эмнэлгийн анхны тусламжийг хэрхэн үзүүлэх вэ DNN.mn

Нийслэлийн “Түргэн тусламжийн төв 103”-ын II ээлжийн ахлах эмч З.Баярсайханаас эмнэлгийн тусламж хэрэгтэй үед эмч ирэхээс өмнө яаралтай үед үзүүлэх анхан тусламжийг хэрхэн өгдөг талаар тодрууллаа.

Түргэн тусламжийн төвд хоногт 1200 орчим дуудлага ирдэг бөгөөд таван салбараас 42 баг гаргаж иргэдэд тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг аж. Нэг эмч дунджаар хоногт 30 орчим дуудлага үздэг гэдгийг тэрбээр онцоллоо.

-Сүүлийн үед иргэд цус өнгөрч, харваж байна гэж ярих боллоо. Энэ үед ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй вэ?

-Түргэн тусламжийн төвд даралт ихсэлтийн дуудлага дийлэнх хувийг эзэлдэг. Даралт ихсэж байгаа шалтгаан олон бий. Энэ нь мэдрэлийн, зүрх судасны гаралтай, бөөр, шээс дамжуулах замын гаралтай гээд гурван шалтгаантай байдаг. Эдгээрийн аль нь болохыг тодорхойлохын тулд нарийн шинжилгээ өгдөг. Шинжилгээ өгснөөр үндсэн суурь өвчнөө эдгээж байж даралт ихсэх нь багасдаг. Даралт ихсэж байгаа үед толгой эргэх, дотор муухайрна, огиудас хүрэх, шилэн хүзүү хөших зэрэг зовуурь илэрнэ. Дээрх зовуурь ажиглагдвал ойролцоох өрхийн эмнэлэг болон түргэн тусламж дуудах хэрэгтэй. Үзүүлэхгүй даамжраад байвал харвах эрсдэлтэй. Хэрвээ харвасан тохиолдолд амь насанд эрсдэлтэй тул даруй эмнэлгийн байгууллагад хандах ёстой.

-Харвасан үед ямар анхан шатны тусламж үзүүлэх ёстой вэ?

-Харвасан үед хамгийн түрүүнд түргэн тусламж дуудах хэрэгтэй. Түргэний эмч очиж тухайн хүний биеийн байдал ямар байгааг үзэж, үнэлгээ хийнэ. Мөн “0” цаг гэж хэлдэг. Харваснаас хойш 3 цаг дотор Улаанбаатар хотын гуравдугаар эмнэлгийн мэдрэлийн төв рүү тээвэрлэдэг. 3 цагаас хэтэрсэн бол харьяа дүүргийн эмнэлэгт тээвэрлэн очиж , эмчилгээ хийнэ.

-Автобус болон агааргүй бүгчим орчинд хүмүүс ухаан алдах тохиолдол гарч байна. Үүнд иргэд арга хэмжээ авах уу?

-Ер нь бол хүчилтөрөгчийн дутагдалд орчхоод ухаан алдаж байгаа юм. Мөн ухаан алдаж байгаа хүмүүс олон шалтгаантай байж болно. Цус багадалт, архаг хууч өвчин, сахар, дотоод шүүрлийн эмгэг, цусны эмгэг зэрэг шалтгаан бий. Нийтлэг шалтгаан нь дотоод орчны хүчилтөрөгчийн хэмжээ багассантай холбоотойгоор л муужирч унадаг. Тэгэхээр энэ тохиолдолд тухайн байгаа орчин, өрөөны агаар сэлгэлтийг маш сайн хийх хэрэгтэй. Мөн дийлэнх тохиолдол нь цус багадалттай холбоотой. Цус багадалт нь дотроо төмөр дутагдах, фолийн хүчил дутагдсанаас зэрэг олон зүйл бий. Үүнийг шинжилгээгээр л мэднэ.

-Түгжрэл үүссэн тохиолдол ямар хариу арга хэмжээ авах талаар зөвлөөч?

-Ер нь түгжрэл үүсэж байгаа тохиолдолд хэвлийгээр өвдөнө, өтгөн гарахгүй хэвлийгээр базалж өвддөг. Энэ үед эмч хэвлийг дарж үзэхэд зарим газар товгор хатуу зүйл тэмтрэгддэг. Мөн өтгөн гарахгүй гурваас дөрөв хонох зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг. Эмч үзэж оношлоод асуудлыг шийднэ.

-Гадуур согтуу хүмүүс энд тэнд ухаан алдсан үед иргэд эмнэлэгт ханддаг. Эмч ирэхээс өмнө юу хийх хэрэгтэй вэ?

-Манайд ирж байгаа дуудлагын дийлэнх хувийг архидалттай холбоотой дуудлага байдаг. Архи уусан үедээ зодоон хийснээр гэмтэл авсан дуудлага ирнэ. Энэ нь түргэн тусламжийн төвийн хувьд тулгамдсан асуудал болоод байгаа. Гудамжинд согтуу хэн нэгэн хэвтсэн байгаа үед иргэд дуудлага их өгдөг. Дуудлагын дагуу түргэн тусламж очиж шаардлагатай бол цагдаа дууддаг. Амь насанд аюултай, ямар нэгэн гэмтэл байгаа үед харьяаллын дагуу дүүргийн эмнэлэгт хүргэж өгдөг.

–Ер нь хүүхдүүд ч гэлтгүй насанд хүрсэн хүн хахах үе цөөнгүй байдаг…?

-Хүүхдүүд бүхэл жижиг зүйлд хахаж болно. Усанд орж байгаад хахдаг. Ямар нэгэн байдлаар амьсгалын замд гадны биет орж, бөглөрсөн тохиолдолд 3-5 минутад амь нас эрсдэх аюултай. Ийм дуудлага ирэхэд хамгийн ойрхон машиныг явуулна. Ахлах эмч нар тухайн айлтай холбогдож ямар арга хэмжээ авах талаар бүх мэдээллийг өгөөд явдаг. Хүүхдийн наснаас хамаараад бөглөрсөн зүйлийг авахад харилцан адилгүй байдаг. Хүүхдээ доош нь харуулаад нуруун дээр нь гарынхаа алгаар цохих маягаар болон гадны биет харагдаж байгаа тохиолдолд шууд гараараа авах хэрэгтэй. Харин насанд хүрсэн хүн байвал ард нь зогсож байгаад аюулхай, мөгөөрс орчимд хүчтэй дарна.

Хүн хахах үед ямар анхны тусламж үзүүлэх шаардлагатай тухай зөвлөгөө:

Ухаантай байгаа эсэхийг шалга
Ухаантай байвал тайвшруул
Хахсан хүний ард гарч зогс
Хагас тонгойлгоод 2 далны хооронд 5 удаа алгад
Хэрэв хахсан зүйл гарахгүй бол хэвлийгээс нь биерүүгээ шахна
Хэвлийн шахалт хийхийн тулд дараах заавраар хийнэ.

Үүнд:

Нэг гараа атган аймхай мөгөөрсний доор байрлуулна
Нөгөө гараараа атгасан гараа барьж хүнээ араас нь тэвэрнэ
Тэвэрсэн гараа дээш чиглэлтэйгээр огцом чанга шахаж татна
Татах үйлдлийг хийсний дараа хахсан зүйл гарсан эсэхийг ажигла
Хахсан зүйл гарахгүй байвал дээрх үйлдлийг 3-5 удаа давтан хийх
Хахсан хүний амьсгал бөглөрч зогсвол зүрх амьсгалын сэхээн амьдруулалт хийнэ.
Зүрх амьсгалын сэхээн амьдруулалтыг хэрхэн хийх аргыг яаралтай тусламжийн төвийн эмч нар зөвлөдөг

-Ойрын үед иргэд фитнесээр хичээллэх болж. Өлөн, хоолгүй очоод ухаан алдаж унадаг гэнэ. Энэ тохиолдолд…?

-Дээр хэлсэнчлэн цус багадалттай байж болно. Мөн фитнесээр хичээллэж байгаа иргэд уураг, нүүрс усаа тогтвортой хэмжээгээр хэрэглэх ёстой. Гэтэл түүнийгээ хангалттай хэмжээгээр авахгүйгээр бэлтгэл хийсэнтэй холбоотой муужирч унадаг. Түүнчлэн өөрийнхөө даах хэмжээнээс илүү хэмжээтэй зүйл өргөснөөс ч болдог. Энэ тохиолдолд эхлээд орчны аюулгүй байдлыг хангах ёстой. Хоёрдугаарт, бага хэмжээгээр сэргээх үүднээс толгой, хүзүүн дээр нь чийгтэй алчуур тавих, чихэртэй баахуй цай уулгаж анхны тусламж үзүүлнэ. Шаардлагатай тохиолдолд түргэн тусламжид дуудлага өгөх хэрэгтэй.

-Нийслэл болон хөдөө орон нутагт зам тээврийн осол ихээр гардаг. Осолд ороод мөргүүлсэн үед эмнэлгийн тусламж иртэл иргэд юу хийх ёстой вэ?

-Машины хурд, хаана ямар осолд өртсөнөөс шалтгаалаад харилцан адилгүй. Машин дотор явж байгаад осолд ороод толгой нь өвдөөд байна уу. Зам хөндлөн гарч байгаад мөргүүлсэн үү гэдгээсээ хамаараад өөр өөр байдаг учир тэр болгонд ийм гээд хэлэхэд хэцүү. Хамгийн гол нь ийм төрлийн осолд өртсөн үед шууд 103 руу дуудлага өгөх шаардлагатай. Энэ бол хамгийн зөв арга хэмжээ.

Осолд орсон хүнийг янз бүрийн байдлаар хөдөлгөж болохгүй. Учир нь хамгийн түрүүнд хүзүү, толгой гэмтдэг учраас цаашдын гарах хүндрэл, амь нас эрсдэх аюултай учраас хөдөлгөж болохгүй. Эмч очиж үзлэг хийгээд шаардлагатай эм, өвчин намдаах өгч тээвэрлэлт хийдэг.

-Халууны улирал эхэлж иргэд агаар салхинд ихээр гарч, амарч зугаалдаг. Ингэхдээ нохой, могой, шумууланд хазуулах нь элбэг байдаг. Төвөөс зайдуу үед ямар туслам өгөх вэ?

-Нохойд хазуулсан дуудлага их ирдэг. 24 цаг дотроо Гэмтлийн хүлээн авах тасаг дээр очиж үзүүлнэ. Мэдээж хэрэг шархны том жижгээс хамаараад оёдол тавиулах эсэхийг шийддэг. Амьтанд хазуулсан үед вакцин хийлгэнэ. Могойд хатгуулсан тохиолдолд халдварт 100 дугаар руу залгана. Иргэд могойд хазуулсан хэсгээс дээш чангалуур тавих хэрэгтэй. Болж өгвөл хазуулсан хэсгийн цусыг бумбаар соруулж авах анхан шатны тусламж үзүүлнэ. Ер нь цаг алдах тусам нүхжилт үүсэж амь насанд аюултай тул шуурхай халдвартын эмнэлэгт ирж үзүүлэх шаардлагатай.

-Иргэдэд түгээмэл тохиолддог зүйл нь хоолны хордлого байдаг шүү дээ. Ямар шинж тэмдэг илрэх үү?

-Хоолны хордлого ихэвчлэн нянгийн гаралтай байдаг. Огиулна, бөөлжинө, хэвлийгээр өвдөнө, халуурна, дотор муухайрах шинж тэмдэг илэрдэг. Зарим нь илэрхгүй ч байж болдог.

Хордлогын үед илрэх шинж тэмдэг:

Суулгах,

Дотор муухайрах,

Бөөлжих,

Гэдэс базлах,

Халуурах толгой өвдөх,

Ядрах,

Өтгөн цус, цусны судал, залхагтай гарах,

Ам цангах, гар хөл , үе мөчөөр өвдөх гэх мэт шинж тэмдэг тус тус илэрдэг

мэдээ нийгэм цаг-үе

DNN-ТОДРУУЛГА: Цаг агаарын нөхцөл байдлаас тариалалт хойшлох төлөвтэй байгаа ч зарим бүсэд эхэлсэн DNN.mn

ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Э.Уламбаатараас тодрууллаа.

-Хаврын тариалалт хэзээ эхлэх вэ?

-Цаг агаарын нөхцөлөөс шалтгаалан тариалалтын хугацаа бага зэрэг хойшлох төлөвтэй байгаа хэдий ч тариалангийн зарим бүсэд эхлүүлээд байна. Хаврын тариалалтад 3730 трактор, үр тарианы 2700 үрлүүр, төмс, хүнсний ногооны 460 үрлүүр, хөрс боловсруулах хөдөө аж ахуйн 4820 машин ажиллана. Бэлэн байдал 80 хувьтай байгаа.

-Энэ жил хэдэн га талбайд юу юу тарьж байгаа вэ?

-2023 онд 393.0 мянган га талбайд үр тариа, үүнээс 369.0 мянган га талбайд улаанбуудай, 19.8 мянган га талбайд төмс, 12.2 мянган га талбайд хүнсний ногоо 70.0 мянган га талбайд малын тэжээл, 66.4 мянган га талбайд тосны ургамал тариалж, 351.0 мянган га талбайд уринш боловсруулж, бэлтгэнэ. Мөн улаанбуудайн үрийн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, чанар сайтай элит болон сортын үрээр тариалалт хийх боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор дотоодын ургацаас 10.9 мянган тонн үрийн нөөц бүрдүүлсэн.

– Цаг агаарын нөхцөл байдал, хөрс хуурай байх нь тариалалтад нөлөөлөх үү..?

-Намрын эртийн цочир хүйтрэл, хяруу унах, цас орох зэрэг эрсдэлийг урьдчилан тооцон тариалалтын хугацаа, таримлын үрийн сортыг зөв сонгон тариалах нь маш чухал.

-Одоогоор хэдэн га талбайд хүлэмж байгаа вэ?

-Улсын хэмжээнд нийт өвөл, зуны хүлэмжид нийт 120 га талбайг ашиглаж байна.

-Тариаланчдад зөвлөмж өгөөч?

-Энэ жилийн хувьд тавдугаар сард олон жилийн дунджаас хур тунадас ахиу орох төлөвтэй байна. Өдөр, шөнийн болон дулаан, хүйтэн үеийн агаарын температурын зөрөө их байгаа учраас 1-5 хоногийн цаг агаарын урьдчилсан мэдээг өдөр тутам авч, урьдчилан сэргийлж ажиллахыг анхааруулж байна.

мэдээ нийгэм цаг-үе

Г.Наранчулуун: Зуднаар нийтдээ 1.5 сая мал хорогдоод байна DNN.mn

ХХААХҮЯ-ны шинжээч Г.Наранчулуунаас тодрууллаа.

-Одоогийн байдлаар малын тоо толгой хэдээр хорогдоод байгаа вэ?

-Он гарсаар том малын зүй бусын хорогдол 1.5 сая толгойд хүрсэн. Энэ нь 71.1 сая малын 2 хувийг эзэлж байгаа юм.

– Цаг агаарын нөхцөл байдал малчдад хүндхэн тусаж байна. Зудын байдал ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Энэ жилийн өвөл, хаврын цаг агаарын нөхцөл байдал, хүчтэй салхи шуурганы тохиолдол олон жилийн дунджаас их байгаа. Үүнтэй холбогдуулан өвс, тэжээлийн эрэлт, хэрэгцээ нэмэгдсэн. Өвөлдөө олон жилийн дунджаас 1.1-4.2 хэмээр хүйтэн,
өдөртөө 30 хэмээс давж хүйтэрсэн хоногийн тоо нь олон жилийн дунджаас 10-15
хоног үргэлжилж, нийт нутгийн 40 орчим хувь нь цагаан зудтай, 30 гаруй хувь нь хар
зудтай нөхцөлд хүндхэн өвлийг давлаа.

– Мал төллөлт болон төл бойжилтын явцын талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

–Өнөөдрийн байдлаар 27 сая эх мал төллөхөөс 10.9 сая нь төллөөд байна. 10.2 сая төл бойжиж, төллөлт 40.0 хувьтай байна.

– Ер нь аль аймагт нөхцөл байдал хүнд байна вэ?

– Малын хорогдол ихтэй аймгуудад хаваржилт хүндэрч байна. Архангай аймгийн хувьд малын их хорогдолтой байгаа. 341.932 мал хорогдсон. Тус аймгийн хэмжээнд зудын эрсдэлийн үнэлгээгээр эрсдэлтэй үнэлэгдсэн 10 суманд 50 хувийн хөнгөлттэй үнээр 72 тонн малын тэжээлийн будааны дэмжлэг үзүүлсэн. Мөн Увс 219.230, Хэнтий 132.314, Завхан 121.981, Сүхбаатар 118.345 аймгуудад малын хорогдол их байна.

Салхи шуурганы аюулаас хоёр хүний амь эрсдэж, 56 гэр нурсан. Барилгын дээвэр, хашаа хууларч унасан тохиолдол цөөнгүй гарлаа. Харин хээрийн түймрийн улмаас гэр орон, адуу мал, бэлчээр ус нь шатсан малчид нэмэгдэж байна. Ер нь хаврын тариалалтаас эхлээд захиалгаар тэжээлийн тариалалтыг хийх шаардлага тулгараад байна.

мэдээ нийгэм цаг-үе

DNN-SPEAK OUT: Та юунд бухимдаж байна, бас юунд баярладаг вэ? DNN.mn

Энэ удаагийн “DNN-SPEAK OUT” булангаар Ялалтын талбайгаар зөрж өнгөрч буй иргэдээс юунд бухимддаг, юунд баярладаг талаар асуулаа.

Хан-Уул дүүргийн иргэн Б.Цэндмаа: “UBcab”-ийн хамт олонд их талархдаг. Машингүй бидний байнгын хэрэглээ байдаг даа. Мөн “CU” үйлчилгээний байгууллага, онлайн шопуудын хүргэлтэд баярладаг.

Ер нь тэгээд хүний цаг завыг хэмнэсэн хялбар үйлчилгээнүүдэд баяртай байдаг. Харин хүнийг дэмждэггүй өөнтөгчдөд бухимддаг.

Нийгмийн даатгал нь цалингийн талыг нь авчихдаг. Шударгаар хөдөлмөрлөж яваа нэгний урдуур, арын хаалгаар, долиглосон нь илүү амьдардаг. Зээл л хийхгүй бол одоо байгаагаасаа илүү зүйл хийхэд энэ нийгэм нь хэцүү байна шүү дээ. Тэгээд зээлээ хуваагаад төлөхөд хүүг нь төлчихсөн байх жишээний. Ийм л байна.

Чингэлтэй дүүргийн IV хорооны иргэн Ч.Мягмарсүрэн: Манай улсад чинь тэгээд болдгоосоо болохгүй зүйл л их ярих юм даа. Үр хүүхдээ сайн сайхан нийгэмд амьдруулчих гээд л ажиллаж хөдөлмөрлөх юм. Томчууд нь идээд, дундаж амьдралтай иргэд нь зүтгээд, үлдсэн хэд нь халамждаа л амьдарч байна. Гуравхан сая иргэнээ сайхан аваад явчих толгойтой хүн гарч ирвэл баярлах зүйл нь тэр юм даа.

Иргэн З.Болдмаа: Үр хүүхэд, амьдралаа энгийн сайхан авч явж байгаадаа л баярладаг. Хувьдаа баярлах зүйл маань энэ. Ер нь гурван сая иргэнээ олигтойхон амьдруулж чадахгүй байгаад л маш их бухимдалтай явдаг. Энэ байтугай олон хүн амтай улс сайхан амьдраад л байна. Манайд бол ажилгүйдэл нэмэгдсээр. Улам л доройтоод…

Иргэн н.Доржханд: Сайхан сэтгэлтэй, ноён нуруу, буурьтай зан чанартай хүнтэй ярилцахад тэр өдөртөө л баяртай явдаг. Харин өөдгүй хулчгар, муу санаатай хорон хүнд хамгийн дургүй. Нийгмийн болж бүтэхгүй зүйлийг шүүмжилж суухаас яриагүй нь бараг дээр байх гэж боддог. Сүүлийн үед гадаад л явах мөрөөс боллоо.

Чингэлтэй дүүргийн иргэн н.Даариймаа: Нийгэм гэхээр захын хүн л шүүмжилнэ. Тиймээс би шүүмжлэхгүйгээр зарим нэг зүйлийг нь магтмаар байна. Хуучин автобусаа шинэчлэн шинэ автобус оруулж ирж байгаад мөн иргэн төвтэй байх гэж хичээж байгаад баярлаж байна. Саяхан төрийн ордны хашааг будсан байна лээ. Түүнийг фэйсбүүкээр бүгд л шүүмжлэх юм.

Нэг зүйл хийхээр бүгд л хошууран шүүмжилж байх юм. Тэгж өөрсдийгөө  бухимдуулж яадаг юм. Түүний оронд хааяа нэг магтчих хэрэгтэй. Хийх нь хийж л байна.

Аливаа асуудалд хандах хандлага тань амьдралын чанарыг нь тодорхойлдог. Өөрийгөө хайрлаж халамжилж хамгаалж чаддаг хүн чанартай амьдралтай байна.

мэдээ нийгэм цаг-үе

“Миний монгол бичиг” олон улсын VII уралдаанд 600 гаруй бүтээл иржээ DNN.mn

“Миний монгол бичиг” олон улсын уралдаан долоо дахь жилдээ зохион байгуулагдлаа.

Үзэсгэлэнд 600 гаруй бүтээл иржээ. Уралдааныг хэлбэрийн хувьд бичгийн болон бүтээлийн гэж хоёр ангилсан байна. Бүтээлд 70 гаруй, бичгийн хэлбэрээр 400 гаруй бүтээл ирж шилдгийн шилдгээ шалгарууллаа.

Оролцогчид цаас, торго, мод, төмөр зэрэг материалаар Чингис хааны сургаал, Бурхан багшийн сургаал, яруу найргийн мөртөөс уран бичиж, сийлжээ. Мөн 21 аймаг есөн дүүргээс гадна Халимаг, Буриадаас оролцогчид ирсэн байна.

Шилдгийн шилдгээр шалгарсан Нийслэлийн 48 дугаар сургуулийн дизайн, технологийн багш Б.Ням-Осор “Монгол туургатны “Миний Монгол бичиг” 2023 олон улсын VII уралдаанд “Ногоон дарь эхийн магтаал” 100х53 бүтээлээрээ оролцож Гран При хүртлээ. Өмнө жил “Цагаан дарь эх”-ийн бүтээлээр тэргүүн байрт орж байсан.

Бүтээлээ хийхдээ маш удаан бодож төлөвлөөд 14 хоногийн хугацаанд бичиж дуусгасан. Үндэсний бичиг соёлоо түгээн дэлгэрүүлж, таниулж байгаагаараа онцлог болж байна” хэмээн ярилаа.

Монгол бичгийг сургах, сурталчлах уг тэмцээнд оролцогчид биечлэн оролцсон бөгөөд шалгаруулагчаас өгсөн сэдвийн дагуу эсээ, зохион бичлэг бичиж ороцжээ. Энэ талаар “Шинэ Монгол Харүмафүжи” сургуулийн монгол хэл, уран зохиолын багш Д.Амаргариг “Энэхүү уралдаанд долоо дахь жилдээ оролцож байна. Уралдааны хувьд жилээс жилд хүрээгээ тэлж маш олон багш, хүүхдүүд оролцдог болж. Миний хувьд мэргэжлийн багш нарын төрөлд “Тэргүүн байр” эзэлсэндээ баяртай байна. Мөн шавь нар маань алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртэж байсан.

Мэргэжлийн бүтээлийн төрөлд оролцож байгаа багш, сурагчдын ур чадвар улам ахиц гарч байгаа нь энэ уралдааны үр дүн гэж харж байгаа юм. Уралдааны удирдамжийн дагуу сэдэв өгөөд түүндээ эрэл хайгуул хийх, зөвхөн бичээд зогсохгүй соёлын нэг болжээ. Монгол бичгийг бичихэд дурлуулдаг, хараад уншихад хүртэл гайхалтай гэдгийг монгол хүмүүс мэдэрч байдгаараа үнэхээр аугаа” хэмээн сэтгэгдлээ хуваалцлаа.

“Хэл бичгийн соёлоо мэднэ гэдэг монгол хүн бүрийн сурах ёстой зүйл”

Энэ жил анх удаагаа Завхан аймгаас оролцож байгаа Л.Наранчимэг “Монгол бичиг мэддэг хүн ховордоод байсан үед зохион байгуулж байгаад маш их баяртай байна. Би олимпиадтай өдрөө олимпиадаа өгчхөөд шууд л энэ уралдаандаа оролцсон. Гурван өдөр гурван уралдаанд оролцоод гурвуулд нь байрт шалгарсан. Маш их баяртай байна” гэлээ.

Нийслэлийн 151 дүгээр сургуулийн 12 дугаар ангийн сурагч О.Солонгоо “Би энэ уралдаанд дөрвөн жил дараалан оролцож байгаа. Есдүгээр ангидаа тусгай байр эзэлж байсан бол энэ жил дэд байр эзэлсэн. Хэл бичгийн соёлоо мэднэ гэдэг монгол хүн бүрийн сурах ёстой зүйл гэж боддог. Монгол хүн бүрийн дархлаа болсон эх хэлээ үеийн үед уламжлан үлдээхийн тулд залуу хойч үе болсон бид маш сайн сурах ёстой гэж боддог. Эх хэл бичгийг зааж сургасан багш нартаа талархаж байгаагаа илэрхийлье” хэмээв.

Харин Архангай аймгийн лаборатори сургуулийн 11 дүгээр ангийн сурагч Баярчулуун “Энэхүү тэмцээнд Монголын нууц товчоогоор оролцсон. Ер нь бол 12 бүлэг бичсэнээс таван бүлгийг нь хот руу явуулж уралдаандаа явуулсан. Бүтээлийн маань онцлог гэвэл тоноглолууд нь юм. Бүтэн өдөр суугаад ойролцоогоор сарын хугацаанд бичсэн дээ” гэв.

мэдээ нийгэм цаг-үе

DNN-SPEAK OUT: Та юунд бухимдаж байна, бас юунд баярладаг вэ? DNN.mn

Энэ удаагийн “DNN-SPEAK OUT” булангаар иргэдээс юунд бухимдаж, бас юунд баярладаг талаар тодруулснаа хүргэж байна.

Иргэн Д.Банзар: Төрийн өндөр албан тушаалтай хүмүүс монголоо тонодогт л их бухимдалтай явдаг. Бидний үед ийм байгаагүй. Мөн зарим хүүхдүүд аав, ээж, ахмад настай хүний үгийг үл тоодог болж. Намайг багадаа багшдаа толгой руугаа цохиулчхаад ирэхэд аав ээж “чиний буруу, чи зүгээр байгаагүй” гэдэг л байлаа. Одоо бол ганц ширүүн дуугарахад л та миний эрхэд халдаж байна гэдэг болж дээ.

Нийгэм нь тогтвортой, хууль нь чанга байгаа цагт л хөгжинө. Орчин үед технологи хөгжиж, хүмүүсийн мэдлэг ч нэмэгдэж байна.  Миний хувьд үр хүүхдүүдтэйгээ элэг бүтэн байгаа даа л баярладаг.

Иргэн Б.Цоодолсүрэн: Нийгэмд болж бүтэхгүй байгаа зүйлийг бодолгүй өөрийн амьдралаа болгоод л, аз жаргалтай байхад болно шүү дээ. Эрүүл байх л сайхан. Ажиллах насандаа ажиллачихсан одоо хийе гэсэн бүхнээ хийгээд л амарч байна. Бүжиглээд л, дуулаад л, аялаад л… Эрүүл бүх зүйл бүтнэ.

Мөн иргэдийг эрт илрүүлэгт их хамруулж байгаа. Үүнд их талархууштай байгаа. Иргэдийн сайн сайхны төлөө үүнийг санаачлаад хийж байгаа байх. Ер нь тэгээд эрүүл л байвал тэтгэврийн насны хүмүүст юу хэрэг байхав дээ.

Иргэн Д.Гунгаа: Хүн ер нь үр хүүхдүүдээ хараад л баярлана. Тэдний жаргалтай царай чинь тэр чигтээ л жаргал, баясал. Нийгэм өөрөө хар бараан, хулгайгаар дүүрэн байхад нийгмээс харж баярлах зүйл тун ховор байна шүү. Би 70 гарсан тэтгэврийн хөгшин. Сардаа сая гаран төгрөгийн тэтгэвэр авдаг. Хүнс, бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдээд одоо энэ тэтгэврийн мөнгө нь амьдралд хүрэлцэхээ больж байх шиг. Надаас бага тэтгэвэртэй иргэдэд тун бэрх байгаа биз. Төр иргэдээ боддог бол би юу гэж нийгмээ муулж суухав.

Иргэн П.Амгалан: Сүүлийн үед эрт илрүүлэг, дугуйтай өдөрлөг, технологи гээд иргэдэд зориулсан арга хэмжээ ихээр зохион байгуулдаг боллоо. Үүнд л их баярлаж байна. Мөн манай улсын сагсан бөмбөгийн тамирчид Азийн аварга болсон. Дэлхийд нэрээ гаргаж байна гэдэг үнэхээр талархууштай явдал юм. Харин ам дүүрэн амлалт, магтаалаар сонгогдчихоод хэдэн их наядаар нь иддэг улстөрчдөөс ичиж, бас бухимдаж байна. Өөр юунд бухимдах юм бэ. Амьдарч байгаа орчиндоо аюулгүй зорчиж амьдрах боломжоор хангаасай л гэж хүсье.

Иргэн Д.Бадралмаа: Элэг бүтэн, эрүүл саруул өглөөний нарыг, шөнийн сарыг харж чадаж байгаадаа баярладаг. Зүгээр л амьсгалж энэ орчлонд оршиж байгаадаа жаргадаг.

Бухимдах зүйл олон л бий. Ганц өгүүлбэрт багтаах юм бол ажил хийгээд ажилтай тулдаа өртэй байгаадаа л жаахан сэтгэл гонсгор байдаг даа.

Иргэн Ж.Сүхбаатар: Хүн гэдэг тэгээд л сэтгэлийн амьтан дөө. Нэг өдөр амьдрал сайхан болно гээд зүтгээд байдаг орсон орлого нь зарлагаа ч дийлэхгүй байна. Байрны мөнгө, лизинг гээд өрийн сүлжээгээр сарын цалингаа зохицуулж амьдарна гэдэг бэрх юм. Энэ Монголд…

Гэхдээ л өөрөө хөдөлмөрлөж зүтгэж, олон жил хураасан хөрөнгөөрөө шинэ байранд орж үр хүүхэдтэйгээ аз жаргалтай амьдарч байна. Гэр бүлээс гадна нийгмээ яривал бухимдах зүйл маш олон. Харин сайн талыг нь харъя гэвэл яахав ээ бага багаар хөгжиж л байна.

Иргэдийнхээ үзэл бодлыг сонсоод нүүрсний хулгайчтайгаа тэмцэж, авлига хээл хахуулиа багасгах гээд зүтгэж байгааг харах аятайхан л байна. Өөр ч юу хэлэх билээ ах нь…

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Мөнхбат: Манай улс ойролцоогоор 300-400 орчим нэр төрлийн уламжлалт тантай DNN.mn

Уламжлалт анагаах ухаан, технологийн хүрээлэнгийн үйлдвэрчний хорооны дарга, ахлах зэргийн эмч Н.Мөнхбаттай тан болон түүнийг хэрхэн хэрэглэх талаар ярилцлаа.

-Уламжлалт эмчилгээний салшгүй нэг хэсэг нь ургамлын тан. Монголчууд хичнээн нэр төрлийн тан хэрэглэж байна вэ?

-Уламжлалт анагаах ухаан 5000 гаруй жилийн түүхтэй. Эрт үеэс өнөөг хүртэл хөгжиж ирсэн. Уламжлалт анагаах ухааны нэг засал болох монгол төөнө ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн байдаг. Монгол төөнө нь монголчуудын уламжлалт аргаар хийгдсэн, гурван төрлийн эмийн түүхий эдийг самбай даавуунд боож шар тосоор хүний биеийн өвчнөөс нь хамаараад тодорхой цэгүүдэд хийдэг нэг төрлийн засал юм. Ингэснээр дархлаа сэргээж, хий даран, тамир тэнхээ сайжруулах зэрэг олон төрлийн ач холбогдолтой засал эмчилгээ юм. Уламжлалт анагаах ухаанд өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх болон эмчлэх гол зарчим бол эмийн эмчилгээ, засал эмчилгээ, идээ ундаа, явдал мөр зэргийг хослуулан хэрэглэх юм. Тэр тусмаа уламжлалт анагаах ухааны эмч нар оношлогоог хийхдээ судас барьж, таван цэцэг (хэл, нүд, уруул, хамар, чих)-ийг нь үзэж, гурван хирийг (шээс, өтгөн, хөлс) шинжилдэг учраас Европын анагаах ухаанаас ялгаатай. Мөн уламжлалт анагаах ухаанд хүний биеийг хий, шар, бадган гэсэн гурван махбодид хуваан үздэг. Хий махбодьтой хүн туранхай, өндөр, хурдан шаламгай, яриасаг онцлогтой. Хий ихтэй хүмүүс нойргүйдэх хандлагатай байдаг. Тиймдээ ч нойргүйдсэн үед шим сайтай хоол идэхийг зөвлөдөг. Хийцтэй цай, хуйхалсан хонины толгой идэж болно. Хийгээр нойргүйдсэн үед хий дардаг идээ ундааг элбэг хэрэглэх нь чухал. Шар махбодид хурц зан араншинтай, эрүүл чийрэг бие бялдартай хүн хамаардаг.

Бадган махбодид тайван, амгалан, нойрондоо сайн, махлаг, намхан төрлийн хүмүүс багтана. Гэхдээ ганц хий, шар, бадган махбодьтой хүн гэж байдаггүй. Хавсарсан байдлаар ч байж болдог. Эдгээр гурван бие махбодь хэр их арвидаж, хорогдож, хямралдсанаас хамаараад хүн өвчилж байдаг. Тэгэхээр уламжлалт анагаах ухаанд олон шалтгаан нөхцөлөөс үүссэн өвчин эмгэгийг уламжлалт тан, засал, идээ ундаа, явдал мөрөөр засаж өгдөг. Ингэснээр өвчнөөс сэргийлэх, даамжруулахгүй эдгээхэд гол ач холбогдолтой.

-Танг хэрхэн хэрэглэх вэ. Танай хүрээлэнгийн дэргэдэх эмнэлгийн хувьд хичнээн нэр төрлийн тан бэлтгэн гаргаж байна?

-Уламжлалт эм нь тан, талх, үрлэн эмийн хэлбэртэй байдаг. Эм засал буюу танг аль өвчний үед хэрхэн хэрэглэх талаар заасан байдаг. Манай эмнэлгийн хувьд 130 гаруй нэр төрлийн судлагдсан уламжлалт эм бий. Эдгээрээс эмийн үйлдвэрт 108 төрлийг үйлдвэрлэж байна. Улсын болон хувийн чанартай эмнэлэг, сургуулиуд хувьдаа эмнэлэг, эмийн үйлдвэрүүдтэй байдаг. Тухайн эмнэлгүүд нь судлагдсан эмийн хэрэглээтэй. Монгол Улсын хувьд ойролцоогоор 300-400 орчим нэр төрлийн уламжлалт тантай.

-Монголчууд “ковид-19” өвчний үед танг түлхүү хэрэглэж байсан. Тэгэхээр европ эм болон танг хавсарсан байдлаар ууж болох уу?

-“Ковид-19” өвчний үед МАНА-4, НОРОВ-7 танд Монгол даяараа уулаа. Эдгээр нь найрлагын хувьд ялгаатай хоёр төрлийн тан юм. Хоёуланг нь буцалгаж хэрэглэдэг. МАНА-4 танг ууж байгаа тохиолдолд НОРОВ-7-г заавал хавсарч уух шаардлагагүй. Ихэнх тангууд цаасан ууттай байдаг. Түүнийг нь задлаад 150-200мл аяга усанд хийгээд л зөөлөн гал дээр 15 минут буцалгаад бүлээнээр нь уучихна. Түүнчлэн энэ эмнүүдээ хөлөглөж ууж болно. Хөлөглөнө гэдэг нь хүчийг нь нэмнэ гэсэн үг. Жишээлбэл, гурван шимтийн яс буюу борви, тойг, далны шөлөнд буцалгаж ууж болдог. Ингэснээр тангийн хүч нь нэмэгдэж илүү дархлаа сэргээх ач холбогдолтой болдог. Уламжлалт анагаах ухаанд эм уух ёс, цаг байдаг. Хийн эмийг ихэвчлэн өглөө юмуу оройгоор ууна. Шарын эмийг өдөр ууна. Мөн европ эмтэй хоршуулж ч ууж болдог. Хоорондоо харшилдах зүйл бараг л байдаггүй. Харин ургамлын харшилтай болон эм, тангийн найрлагад орсон түүхий эдийн харшилтай бол эмийн гаж нөлөө үзүүлж болно.

-Цус шингэлэх тан байдаг уу. Ер нь цусыг хэрхэн шингэлдэг вэ?

-Европ анагаах ухаан төдийгүй уламжлалт анагаах ухаанд ч гэсэн цусыг шингэлэх тухай их ярьдаг. Аспирин, Зилт75мг болон бусад нэр төрлийн эмнүүд цус шингэлдэггүй тухай УГТЭ-ийн зүрх судасны тасгийн эмч нар хэлсэн байдаг. Харин цус бүлгэнэх үйл ажиллагаанаас сэргийлдэг. Цус өтгөрч бүлэгнэснээр өөрийн хэмжээ диаметртэй судсыг очиж бөглөснөөр цус харвалт үүсгэх эрсдлийг бүрдүүлдэг. Тиймээс цус шингэлэх гол зүйл нь зүгээр л цэвэр буюу эрүүл хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг сайжруулах юм. Эрүүл хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг сайжруулснаар цус шингэрнэ. Дээр дурдсан эмүүдийг ууснаараа цусаа шингэлж байна гэж бодож болохгүй. Цэвэр агаарт гарах эсвэл коктейль уух, шингэн хүчилтөрөгч хэрэглэх зэргээр хүчилтөрөгчөө нөхөхгүй бол Улаанбаатарын утаанд эрүүл хүчилтөрөгч авах ямар ч боломжгүй шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр эрүүл шинэ цус үүсгэх давуу тал нь цусны донор болох. Үүний ач холбогдол нь нэг удаад 400-600 мл цус өгдөг. Ингэснээр биед байгаа цусны эзлэхүүн багасна. Нэг талаараа эрүүл аргаар эрүүл цус төлжүүлэх юм. Мэдээж хүн бүр цусны донор болох боломжтой. Цус сэлбэлт судлалын төвд очиж үзүүлснээр та донор болох боломжтой үгүйг эмч нарын үзлэгийн явцад хэлээд өгнө. Үүнээс гадна маш олон төрлийн өвчний үед хийдэг засал эмчилгээ бол хануур засал. Ханш нээсэн үеэс бид энэ төрлийн заслыг илүү зөвлөдөг. Хануур засал хийх үедээ цус ялгах танг заавал уулгадаг. Энэ нь муу сайн цусыг ялгана. Эмчилгээний хувьд ач холбогдолтой, судалгаатай зүйл. Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуулийн дэд захирал Анагаахын шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Цэрэндагва энэ чиглэлээр анагаахын шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Ингэхдээ хануур нь ямар ач холбогдолтой талаар илүү дэлгэрэнгүй судалсан, нотлогдсон арга гэдгийг гаргаж ирсэн юм. Энэ аргыг хэрэглэхдээ холын болон ойрын бэлтгэлийг ханган зориулалтын зүүгээр зөв хийснээр маш олон өвчнөөс урьдчилан сэргийлж чадна. Хануур заслыг 16-гаас доош насны хүүхдүүд, 75-аас дээш насны иргэдэд хийдэггүй. Харин зайлшгүй тохиолдлоор зарим нэг хүнд хийнэ.

-Тан гаж нөлөө үзүүлдэг үү?

-Бүх өвчин эмгэгт зориулсан тан байдаг. Хавдартай хүнд уулгадаг эрдэнийн үрэл ч гэж бий. Гэхдээ эмч үзэж онош тогтоогоод тан ууж болох болохгүйг хэлж өгдөг. Эмчийн заавраар уух нь хамгийн зөв. Өвчний явцаа мэдэхгүй эм авч ууснаар эмийн зохисгүй хэрэглээ болдгийн адил тогтоосон тунгаар уугаагүй тохиолдолд тан ч гаж нөлөө үзүүлж болно.

-Таны хувьд уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ?

-Би Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны их сургуулийг 2010 онд төгссөн. Одоогоор Уламжлалт анагаах ухаан, технологийн хүрээлэнгийн эмнэлэгт 13 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэхүү мэргэжлийг сонгож ажилласандаа туйлын баяртай байдаг. Бид өвөг дээдсийнхээ хэрэглэж ирсэн зүйлийг уламжлан өнөөг хүртэл хэрэглэж дадаад явж байна. Уламжлалт болон Европын анагаах ухаан зөрчилдөх асуудал өмнө нь байсан ч хоорондоо нэгдэж эмчилгээгээ хийвэл илүү хөгжиж, сайжирна. Уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр орон нутагт олон тасгууд ажиллаж байгаа. Эдгээр нь тухайн эмнэлгийн бусад нэгжтэй нягт хамтарч ажилладаг. Ингэж ажилласнаар хүмүүст илүү их тус хүргэнэ. Мөн үйлчлүүлэгчдийн амьдралын чанарыг сайжруулж өгөх юм. Уламжлалт болон Европын анагаах ухааны гол агуулга нь иргэний амьдралын чанарыг сайжруулах байдаг.

-Уламжлалт болон Европын анагаах ухааны тасаг нэгжүүд хамтарч ажилласнаар ямар ач холбогдолтой вэ. Жишээ яривал…?

– Бид нэг том зорилготой хоёр том салбарын төлөөлөл юм. Уламжлалт анагаах ухаан төдийгүй Европ анагаах ухаан нь цаг үргэлж нягт хамтарч ажиллах ёстой юм. Жишээ нь, Өвөрхангай аймгийн бүсийн оношилгоо эмчилгээний төвд уламжлалт анагаах, нөхөн сэргээхийн тасаг гэж бий. Тухайн эмнэлгийн бусад тасгууд нягт хамтарч ажилладаг төдийгүй хэдэн жилийн өмнө мэс заслын тасагтайгаа хамтраад түгжрэлийг эмчилж байсан тухай бидэнд хэлж байсан юм. Мэс заслын тасгаас эхлээд түгжрэлийг уламжлал анагаах ухааны аргаар эмчлэхийг санал тавьсан. Тэгээд уламжлалт анагаах ухааны аргаар тухайн үйлчлүүлэгчийн биеийг эмчилж, хагалгаа хийлгэх шаардлагагүй болсон. Нэг хүн ч гэсэн нэг илүү зүсэлт хийлгэхээс аврагдаж байна гэсэн үг л дээ. Тэгэхээр ийм нягт холбоотой байж амжилт дагуулна. Энэ нь бусад орон нутгийн БОЭТ болон нэгдсэн эмнэлгүүдэд шинж жишиг тогтоож өгч байгаа хэрэг л дээ.

-Эмэгтэйчүүдийн өвчний үед улалмжлалт аргаар хэрхэн эмчилдэг вэ?

-Жирэмслэхгүй байгаа эмэгтэйг уламжлалт анагаах ухаанаар зүү, тан эмчилгээ болон бусад засал эмчилгээ хийгээд үр дүн их гардаг. Мөн жирэмсэн эхчүүд тонус өгөөд зулбах эрсдэлтэй байдаг. Зарим үед эрт хожуу үеийн хордлого ч өгнө. Үүнийг ч гэсэн бичил зүү (чихний зүү) эмчилгээний нэгэн аргаар хордлогоос нь сэргийлдэг. Заавал хордлого тайлах эмчилгээ хийлгэх шаардлагагүй.

-Танай эмийн үйлдвэрт тан хийхэд хичнээн төрлийн түүхий эд ашигладаг вэ. Түүхий эдээ хаанаас бэлддэг вэ?

-Тангийн найрлагад орох түүхий эд нь маш олон төрөл байдаг. Дотоодын болон гадаадын нийлүүлэлтээс бүрдүүлнэ. Манай эмийн үйлдвэрт үйлдвэрлэж байгаа эмээс хамгийн их найрлагатай нь буюу Агар-35 нь эмийн болон амьтны гаралтай 35 түүхий эдээс бүрддэг. Аймгуудаас энэ ургамал хаана ихээр ургадаг талаарх судалгааг хийдэг. Ургамал бүрийн иш, үндэс, үр болгон тэр өвчинд сайн гээд судлагдсан байдаг учраас тан бэлдэх зүйлдээ тохируулж ургамлаа түүдэг. Харин гадаад түүхий эдээ БНХАУ-аас авчирдаг. Манай хүрээлэнгийн эмийн үйлдвэрт одоогоор 17 ажилтан ажиллаж байна.

-Уламжлалт аргаар харшил эмчилж болох уу?

-Харшлын үед тан, зүү эмчилгээ, хануур заслыг ч хийдэг. Харшлаас гадна чихрийн шижин өвчин төдийгүй бүхий л өвчин эмгэгийн үед ч хануур заслыг хийнэ. Харшилд тийм тан сайн гээд хэлж болохгүй. Эхлээд эмчдээ үзүүлж онош тогтоож л ямар тан уухаа шийднэ.

-Хаврын улиралд хүн их ядардаг. Тэгвэл энэ үед ямар хоол унд хэрэглэвэл зохистой вэ. Зөвлөгөө өгнө үү?

-Орчин үед идээ ундаагаар дамжуулан өвчнөөс урьдчилан сэргийлдэг болсон. Хүн бүр л хоолны дэглэм барих ёстой гэдэг талаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр түгээмэл ярьдаг. Өвөг дээдэс маань эрт үеэс эхлэн хоол ундаа цаг үетэйгээ хослуулж хэрэглэдэг байсан. Зуны дэлгэр цагт цагаан идээ, хаврын улиралд илүү шим сайтай хоол хэрэглэх, өвөл нь мах, махан бүтээгдэхүүнээ голчлон хэрэглэж дулааны энергиэ нөхдөг. Мөн таван хошуу малын махаа аль улиралд идвэл илүү тохиромжтой вэ гэдгийг эртнээс л судалж ирсэн байдаг. Одоо ч хэрэгжүүлсээр явна. Өнөө цагт хоол ундны хэрэглээ илүү боловсронгуй болж, бэлэн бүтээгдэхүүн, даршилсан, шарсан хуурсан бүтээгдэхүүн их гарч, уламжлалт хэв маягаар хооллохоо больчихож. Ингэж хооллож ирэхээрээ л өвчин эмгэг тусах магадлал ихэсдэг. Хоолоо зохицуулж хэрэглэх уламжлалт аргыг л илүү анхаарч, цааш нь өвлүүлэх учиртай.

Хаврын улиралд шар идээ буюу бяслаг, ээзгий, шар тосыг хэрэглэх хэрэгтэй. Эрдэмтэд шар тосыг дархлаа сэргээдэг учир голчлон хэрэглэхийг зөвлөдөг. Бид цөсний чулуутай хүнд шар тос хэрэглэхийг зөвлөдөггүй. Хурц учраас цөсний чулууг нь хөдөлгөдөг. Тиймээс эхлээд хүнээ оношлох, дараа нь ямар бүтээгдэхүүн, ямар эм тан хэрэглэхийг хэлж өгдөг

мэдээ нийгэм цаг-үе

О.Батчимэг: Эр хүн уйлдаггүй юм гэх хандлага даамжирсаар эрчүүдийг амиа хорлоход нь хүргэдэг нэг шалтгаан болж байна DNN.mn

СЭМҮТ-ийн Нийгмийн эрүүл мэндийн Эрдэм шинжилгээ сургалт гадаад харилцааны албаны сэтгэцийн эмч О.Батчимэгтэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үед нийгэм, хүмүүсийн дунд сэтгэцийн ямар эмгэг түгээмэл байна вэ?

-Сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал монголд төдийгүй дэлхий дахинд ч асуудал хэвээр байна. Ковидын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор сэтгэцийн эрүүл мэндийн ойлголт, хандлага өөрчлөгдсөн. Нийгэмд сэтгэл түгшилт, сэтгэл гутрал, нойргүйдэл, архинд донтох эмгэг, бие махбодын зовуурь, шаналгаа зэрэг зургаан төрлийн сэтгэцийн эмгэг ажиглагддаг. Гэтэл цар тахлаас үүдэж сэтгэл түгших болон сэтгэл гутрах эмгэг дэлхий дахинд 27 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байгаа.

-Хүүхэд, насанд хүрэгчдийн хувьд сэтгэцийн ямар асуудал ажиглагдаж байна…?

-Насанд хүрэгчдийн хувьд сэтгэл түгших эмгэг, органик бус нойрны эмгэг, архаг ядаргаа, архинд донтох эмгэгүүд түгээмэл тохиолддог. Сүүлийн үед мансууруулах бодис, архи, тайвшруулах эм, мөрийтэй тоглоомд донтох эмгэгүүд ихээхэн асуудал болсоор байна. Харин хүүхдийн хувьд маш олон төрлийн сэтгэцийн эмгэгүүд бий. Манай СЭМҮТ-ийн “Хүүхэд, өсвөр үеийн клиник”-т хандаж буй иргэдийн дийлэнх нь дэлгэцийн донтолттой хүүхдүүдээ үзүүлэхээр ирдэг. Мөн аутизмын эмгэг байж магадгүй гэх шалтгаанаар ялган оношлуулахаар хандаж байгаа. Үүнээс гадна өсвөр насныхан сэтгэл түгшилт, сэтгэл гутралаар хандах тохиолдол цөөнгүй байна.

-Ахмадуудын хувьд…?

-Манай төв 2013 онд зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгүүдийн талаарх судалгаа хийсэн. Энэхүү судалгаанд 18-64 насны иргэдийг хамруулсан. Ингэхэд дээр дурдсан зургаан эмгэг бүгд илэрсэн. Сүүлийн үед СЭМҮТ-д ахмад настай иргэд нойргүйдэл, сэтгэл түгшилт, сэтгэл гутрал, тархины гэмтэл бэртэл, тэнэгрэх эмгэгийн асуудлаар хандаж байна.

-Эрэгтэйчүүд амиа хорлох нь ихэссэн. Үүнийг юутай холбоотой гэж үзэж байна вэ?

-Үндэсний статистикийн хорооны 2022 оны тоон мэдээллээр монгол хүний дундаж наслалт эмэгтэй 76, эрэгтэй 67 байна. Үүний зөрүү нь 9 жил гарч байгаа юм. Тэгэхээр эрчүүд эмэгтэйчүүдээс 9 жилээр богино насалдаг гэсэн үг. Мөн архины шалтгаант нас баралтын дөрвөн хүн тутмын гурав нь эрэгтэй хүн байдаг. Нэг хүнд ногдох архины хэмжээ эрэгтэй хүнд дунджаар 19.4 литр. Үүнийг эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад гурав дахин их.

-Үүний цаад шалтгааныг нь юу гэж харж байгаа вэ ?

-Эрчүүд эмэгтэйчүүдээс 4 дахин их амиа хорлож нас барж байна. Мансууруулах бодис, мөрийтэй тоглоом болон дэлгэцийн донтолтын дийлэнх хувийг эрчүүд эзэлдэг. Бага насны хүмүүжлийн асуудал энэ амиа хорлолтод нөлөөлж магадгүй гэж үзэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл эрэгтэй хүүхдийг “Эр хүн уйлдаггүй юм. Эр хүн байж хов зөөлөө. Эр хүн хатуужилтай байх ёстой. Эр хүн айл гэрээ авч явах ёстой” гэсэн багаас нь хатуужилтай өсгөх гэсэн энэ арга нь даамжирсаар цаашлаад эрчүүдийг амиа хорлоход нь хүргэдэг нэг шалтгаан болж байна.

Тодруулбал, эрэгтэй хүүхдүүд стресс бухимдлаа тайлж чаддаггүй, хүнд өөрийн сэтгэлзүйн байдал, өөрт тулгамдсан асуудлаа хэлдэггүй, хэн нэгнээс тусламж хүсдэггүй байх нь улмаар дотогшоо хандсанаар энэ байдалд хүргэж магадгүй гэж үздэг.

Мөн дэлхийд эрчүүдийн эморол өндөр байгаа. Гэхдээ амиа хорлолтын тоог авч үзвэл эмэгтэйчүүдийнх их байдаг. Нөгөө талаар амиа хорлосон байдлыг авч үзвэл эрчүүд өндөр хувь эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, эрчүүд амиа хорлох оролдлого хийхдээ шууд амиа хорлох нөхцөлд хүргэхүйц аргыг сонгож байна. Харин эмэгтэйчүүд харьцангуй хөнгөн аргыг хэрэглэдэг гэж үзэж байгаа. Гэхдээ энэ талаарх судалгааг нарийвчлан гаргаагүй байгаа.

-Хаврын улирал яагаад хүний сэтгэцэд нөлөөлдөг вэ?

-Байгаль орчны үзэгдэл, улирал солигдоход хүний сэтгэцэд нөлөөлнө.

-Хүн өдөр тутамдаа сэтгэцээ хэрхэн хамгаалах вэ. Зөвлөгөө өгөхгүй юү?

-Хувь хүн өөрөө болон бусадтай хамтарч өөрийн сэтгэцийн эрүүл мэндээ сайжруулж, дэмжих ёстой. Тогтмол цагт унтах, тайван байх, стресс тайлах аргад суралцах зэрэг нь өөрийн сэтгэцийн эрүүл мэндээ дэмжиж байгаа хэрэг юм. Нийгэм, сэтгэц, бие махбодын хувьд эрүүл байж сэтгэц эрүүл байна гэж үздэг. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай хуульд сэтгэц эрүүл хүнийг нийгэм, байгаль орчинтойгоо дасан зохицож хэвийн амьдрах, ажиллах, суралцах, нийгэмд зохих байр сууриа эзлэн хувь нэмрээ оруулж чадахуйц байдлыг хэлнэ гэж үздэг. Сэтгэцийн хувьд эрүүл байгаа эсэхээ хүн өөрөө тодорхойлж болдог.

Мөн нийгэм сэтгэлзүйн шалтгааны улмаас хүний сэтгэхүй, зан байдал, сэтгэл хөдлөл түр хувирсан байдлыг тулгамдсан асуудал гэдэг. Энэ төрлийн тулгамдсан асуудалтай хүмүүс цөөнгүй байдаг. Сэтгэцийн эмгэгтэй гэдэг нь олон улсын өвчний ангиллаар сэтгэц, зан үйлийн эмгэгт багтсан оношилгооны шалгуураар хэмжигдэж байгаа хүмүүсийг энэ төрлийн эмгэгтэй гэж үзэх боломжтой. Зарим хүмүүс сэтгэлээр унасан үеэ сэтгэцийн эмгэгтэй болчихсон байх вий, эсвэл би эмгэгтэй гэдэг шалтгаанаар ханддаг. Гэтэл энэ нь нийгэм сэтгэлзүйн байдлаар сэтгэл нь түр хямарсан байж болно. Тулгамдсан асуудлыг зөв шийдвэл эрүүл категорид орно. Хэрэв удаан хугацаанд явбал эмгэг болох эрсдэлтэй. Тиймээс энэ төрлийн стресс тайлах аргад суралцах хэрэгтэй. Аль болох өөртөө цаг гаргах, амьсгалын дасгах хийж, иогоор хичээллэх ч арга байдаг.

-Өнөөгийн нийгэмд гар утас хүнийг ихээр донтуулж байна. Танай төвд энэ төрлийн донтолтыг эмчлэх гар утасгүй долоо хоног байдаг гэсэн үү?

-“Хүүхэд, өсвөр үеийнхний клиник”-т энэ төрлийн аргыг хэрэглэдэг. Дэлгэцийн донтолтын асуудалтай байна гэсэн хүүхдүүдийг “Хүүхэд, өсвөр үеийнхний клиник”-т хэвтүүлэхдээ утасгүй оруулдаг. Тэнд ямар нэгэн дэлгэц байдаггүй онцлогтой. Энд хэвтэж байгаа хүүхдүүд сэтгэл заслын эмчилгээ хийлгэхээс гадна, орчиндоо утас, таблетгүйгээр энгийн тоглоом, наадгайгаар тоглож, хөгжмийн сэтгэл заслын эмчилгээнд ч хамрагддаг. Жилдээ 90 орчим хүүхэд үзүүлдэг.

-Архаг ядаргаа сэтгэцэд нөлөөлдөг үү?

-Архаг ядаргаанд ордог шалтгаан хүн бүрд өөр өөр илэрдэг. Ажлын удаан хугацааны стресс, ар гэрийн асуудал, бие махбодын эмгэг байгаагаар архаг ядаргаанд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд нь өөр. Энэ нь сэтгэцийн хувьд тулгамдсан асуудал үүсгэдэг. Ой тогтоолт, оюуны чадамж буурна. Бие өвдсөнөөр сэтгэлээр унах, цаашлаад сэтгэл гутралтай хавсрах тохиолдол ч болно. Тиймээс агаар салхинд гарах, дуртай зүйлсээ хийх энгийн аргуудаар архаг ядаргааг бууруулах, түүнээс гарах боломжтой. Заавал эрүүл хүнд нойрны эм болон тайвшруулах эм уух зэргээр эмийн эмчилгээ хийх шаардлагагүй. Харин хавсарсан эмгэг нь удаан хугацаанд үргэлжилсэн тохиолдолд хэвтэн эмчлүүлэх, бусад эмчилгээнд орох шаардлагатай болдог.

Сэтгэц эрүүл бол бие эрүүл. Сэтгэцийн эрүүл мэнд болоод бие махбодын эрүүл мэнд, нийгмийн эрүүл мэнд зэрэг нь салшгүй холбоотой. Эдгээрийг тэнцвэртэй байлгах энгийн аргуудаас суралцаарай гэж зөвлөе. Сэтгэцийн талаарх мэдээллээ 1800-2000 утсаар залгаж мэргэжлийн эмчээс лавлаарай.

мэдээ нийгэм цаг-үе

“Уламжлалт анагаах ухааны 108 боть” цувралын эхний 50 боть хэвлэгдлээ DNN.mn

“Монгол уламжлалт анагаах ухааны 108 боть” төслийн хүрээнд хэвлэн гаргасан эхний 50 боть номын нээлт боллоо.

Монголын эрдэмтэд 2019 оноос энэхүү их үйлсийг санаачлан эртний эмч маарамбын бичиж туурвиж байсан бүтээлүүдийг нэгтгэн эхний 50 ботийг хэвлэн гаргаад байгаа аж.

Нээлтэд төслийн удирдагч Академич Ш.Болд, АШУҮИС-ийн захирал Н.Хүрэлбаатар, Эрүүл мэндийн дэд сайд С.Энхболд, УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл, Монгол Улсын хүний гавьяат эмч, Анагаах ухааны доктор, профессор З.Мэндсайхан нар оролцлоо.

Энэхүү боть номд VII-XX зуун хүртэлх Монголын эртний эмч, маарамбын хийсэн бүтээл жор бичигджээ.

Анагаахын шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч, академич, Анагаахын шинжлэх ухааны доктор, профессор Ш.Болд “2019 оны наймдугаар сараас Монгол Улсад хэрэгжүүлж эхэлсэн “Уламжлалт анагаах ухааны 108 боть” төслийн хүрээнд эхний 50 боть номыг хэвлэн гаргаж байна. Эдгээр боть нь VII-XX зуун хүртэлх Монголын эртний эмч, маарамбын хийсэн бүтээл, 1972 оноос хойших Монгол Улсад хэвлэгдсэн уламжлалт анагаах ухааны эрдэм шинжилгээний бүтээлүүд, 1990 оноос Монголын уламжлалт анагаах ухааны салбарт зүтгэж яваа эрдэмтдийн бүтээл зэрэг үндсэн гурван үндсэн хэсгээс бүрдэж байгаа. Уг гол сурвалж нь VII зуунаас эхлээд Монголын анагаах ухаанд гол хүчтэй нөлөө үзүүлсэн Хятадын анагаах ухаан, Төвдийн анагаах ухаан, Манж, Орос, Монгол бичгээр бичсэн анагаах ухааны зохиолуудыг эмхэтгэж дээжийг нь гаргаж байна.

Эдгээр бүтээлүүдээс шинэ брэнд, эмчилгээний шинэ арга, технологи, шинэ санааг олох боломжийг нээж өгч байгаа. Нөгөөтэйгүүр залуу судлаачид, эрдэмтэн мэргэд, оюутнуудад сурах бичиг болгох. Мөн нийт ард түмэнд эрүүл амьдрах ухаан, хэрхэн эрүүл амьдрах аргаа зөв тогтоох вэ гэдэг тэр их мэдлэгийг л өвөг дээдсийнхээ бичсэн ном судраас олж авах ач холбогдолтой.

Мөн “Монгол судал, гар бичмэл номын сан хөмрөг”-т 21 мянга орчим гар бичмэл, барын ном, “Төвд номын сан хөмрөг”-т монгол, төвөд эрдэмтэн мэргэдийн бүтээсэн 1.5 сая орчим ном судар, “Дорно дахины ном, хэвлэийн сан хөмрөг”-т 100 гаруй мянга, нийтдээ гурван сая гаруй ховор чухал, номсудар хадгалагдаж байна” гэлээ.

XIII-XX зуунд Хятад, Төвөд, Манж, Монгол хэлээр бичиж орчуулсан эртний 200 гаруй ном судар байдаг гэнэ. Монгол уламжлалт анагаах ухааны 108 боть гаргах төслийн 50 ботийг ангилж үзвэл есөн чигт хуваагддаг. Эдгээр нь түүхийн бүтээл 8, Төвөд хэлнээс орчуулсан 10, Манж хэлнээс 1, Монгол бичиг, тод монгол хэлнээс орчуулсан 5, уламжлалт анагаах ухаан, онол арга зүйн 4 бүтээл, уламжлалт анагаах ухааны эмнэлзүйн бүтээл 6, уламжлалт анагаах ухаан эм найрлагын бүтээл 5, уламжлалт анагаах ухааны нэр томъёоны 3 бүтээл байгаа аж.

Харин АШУҮИС-ийн захирал, Анагаах ухааны доктор, профессор Н.Хүрэлбаатар “Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбар, нэн ялангуяа Монгол анагаах ухааны салбарт түүхэнд тэмдэглэх үйл явдал болж байна. “Уламжлалт анагаах ухааны 108 боть” төслийн хүрээнд эхний 50 боть хэвлэгдэн гарлаа. Өнөөдөр бидний хамтын хүчин чармайлтаар эртний монгол маарамбын бичиж туурвиж байсан бүтээлүүдийг нэгтгээд 50 ботийг бий болгож чадлаа. Бид энэ өв соёлоо хадгалж, хамгаалахаас илүү хөгжүүлэх үүрэг хүлээсэн учраас эрдэмтэд маань энэхүү ботийг хэвлүүлэн хойч үедээ өвлүүлэн өгч байна” хэмээсэн юм.

Ботийн талаар танилцуулсны дараа төслийг дэмжсэн, бүтээлцсэн хувь хүн албан тушаалтнуудад талархлын бичиг гардууллаа.

мэдээ нийгэм цаг-үе

DNN-СУРВАЛЖЛАГА: Дэлхийд жижгээрээ хоёрт ордог Саша сармагчин аарууланд дуртай DNN.mn

Технологи хөгжихийн хэрээр сошиалд “уусаж” буй өнөөгийн нийгэмд амьд харилцаа туйлын чухал. Тэр тусмаа бага насны хүүхдүүдийг хийсвэр ертөнцөөс түр ч болов холдуулж амьтдыг дэлгэцний цаанаас бус бодитоор харуулах нь тэдний танин мэдэхүйн боловсролд чухал нөлөөтэй юм. Тиймээс бид “Hunnu mall” худалдааны төвд байрлах “Харилцааны зоопарк”-аас бэлтгэсэн танин мэдэхүйн сурвалжлагаа хүргэж байна.

Монголд төдийлөн байдаггүй ховор сонирхолтой 40 гаруй төрлийн амьтдыг Казахстан, Орос зэрэг улсаас авч ирж нутагшуулжээ. Зоопаркийн үүдээр ороход шувууд жиргэж угтлаа. Яг л байгалийн сайхан, цэнгэг агаарт байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлж байсан юм.

Амьтан бүрт тусгайлан зориулсан хашаа, навч, модон хашаа байрлуулсан байв. Цааш ажвал нэг илбэнх “өрөөндөө” хоёр тийш холхиж харагдана. Хүрээлэнгийн тайлбарлагч түүнийг их овжин зантай, дэггүй хэмээн ярина. Дараа нь тэрбээр “заалны менежер” нугас, Симбагийн найз Тимон буюу сукират, ааш муут дэггүй Мишээл сармагчин, “шармигар шар” хочит могой, Вовка, ванья сармагчингууд гээд л маш олон амьтдыг тус бүрийнх нь нэр, онцлогийг тайлбарлаж өглөө.

Харин амьтдын арчилгаа болон хооллолтын талаар тус
хүрээлэнгийн тайлбарлагч О.Адъяасүрэн “Амьтан болгон өөрийн гэсэн арчилгаатай байдаг. Махчин яст мэлхий, энгийн яст мэлхий хоёрыг адилхан арчилж болохгүй. Мөн хооллолт нь ч өөр. Зэрлэг байгалиас авчирсан нэг ч амьтан байдаггүй. Хүмүүс байгальд байсан амьтдыг авчраад торонд хийж байгаа мэт ойлголттой байдаг. Үнэн хэрэгтээ манай амьтад олон үеэрээ хүрээлэнд өсөж торнисон болохоороо хүмүүстэй харьцаад сурчихсан, ихэнх нь эелдэг сайхан ааштай. Яг л хүн шиг сэтгэлтэй, хүн шиг сэтгэлгээтэй” гэлээ.

Хүрээлэнгийн хамгийн ааштай нь “Мишээл”-ийг гэв. Тэр эмэгтэй хүн, хүүхэд хоёрт тийм ч таатай хандлагатай биш. Харин эрэгтэй хүнтэй илүү дотно найзалдаг гэнэ. Бидэнд ч гэсэн сайн найз байдаг шиг амьтан болгонд найз байдаг гэдгийг тайлбарлагч хэллээ. Тиймээс Мишээлийн цор ганц дотно найз нь тайлбарлагч Б.Бат-Эрдэнэ аж. Учир нь Мишээл усанд орохдоо тайлбарлагч Б.Бат-Эрдэнээс өөр хүн ойртуулах дургүй. Бусад эрэгтэй хүнтэй төдийлөн харьцдаггүй аж. Мишээл одоо 7 настай. Уг гарал нь Энэтхэг, Пакистан, Тайланд, Хятадын өмнөд нутгаас гаралтай.

ААШ МУУТ, ДЭГГҮЙ МИШЭЭЛ

ЭГДҮҮТЭЙ ВОВКА САРМАГЧИН

Хүрээлэнгийн тайлбарлагч Б.Бат-Эрдэнэ “Манайд гурван өөр төрлийн сармагчин, гурван метрийн урттай аварга могой, Симбагийн найз Тимон буюу сукират, африк үхэр зараа, мангүст овгийнхон, одой гахай, матар гээд ОХУ, Казахстанаас ирсэн 40 гаруй төрлийн амьтад байдаг.

Хүрээлэнгийн хажуугаар өнгөрч буй иргэд хүүхдүүддээ амьтан сонирхуулахаар байнга үйлчлүүлдэг. Хүүхдүүддээ танин мэдүүлэхээр, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөхөөр зорьж ирдэг гэр бүл ч бий.

Манайх ашгийн төлөө бус ажилладаг. Олсон орлогоо амьтаддаа зориулдаг. Амьтан болгон өөрийн гэсэн хурц үнэртэй байдаг. Тиймээс бид байнгын цэвэрлэгээ, ариутгалыг хоёр цаг тутам хийдэг” хэмээн ярилаа.

Амьтдыг өхөөрдөн харах бяцхан хүүхдүүд, гэр бүлээрээ сонирхон үзэх иргэд тэнд цөөнгүй байлаа. Монголд ирээд зөөлөн чихэрлэг аарууланд дуртай болсон сармагчингаас эхлээд солонгосоос ирсэн унжуу чихт туулай, тогос, усан гахай мөн хүүхдүүдийн мэддэг “пэппа” тоорой бодитоороо байх нь хүүхдүүдийн сонирхлыг ихэд татах аж.

ЗӨӨЛӨН ЧИХЭРЛЭГ ААРУУЛАНД ДУРТАЙ САША САРМАГЧИН: Дэлхийд жижгээрээ хоёрт ордог тус сармагчин Common marmoset monkey төрлийнх. Атлантын ширэнгэн ойд олноор нутагладаг. 45-50 см урттай, 12-13 жил орчим насладаг. Бүх төрлийн жимс жимсгэнэ, өт хорхой, тахианы чанасан мах, каш иддэг. Монголд ирээд царцаа, зөөлөн чихэрлэг ааруулд дуртай болжээ.

МАХЧИН ЯСТ МЭЛХИЙ: Загас, жараахай, түүхий махаар хооллодог.

Матар: Одоо 5 настай, 70 см урт. Нас бие гүйцэхээрээ 2 метр хүртэл урттай болдог. 95-100 насладаг амьтан. Хамгийн сүүлд карентин-14 нэвтрүүлэгт орсон.