Author: ДАВААДОРЖИЙН ОТГОНТУЯА

Categories
мэдээ соёл-урлаг

Б.Пүрэвсүрэн: Хөгжим намайг зөөллөсөн DNN.mn

МУСТА, Хөгжмийн зохиолч Б.Пүрэвсүрэнтэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үеийн уран бүтээлийн сонин хачинаас яриагаа эхэлье. Ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-2013 онд “Цэнхэр тэнгэрийн орон” дуунаас хойш нутгийн тухай дуунуудыг их олон гаргажээ.

Хэнтий аймгийн морин спорт холбооны санаачилгаар Төрийн шагналт, СГЗ Ш.Гүрбазартай хамтран “Сэцэн ханы хүлгүүд” гээд дуугаа энэ зун бүтээлээ. Мөн Л.Банзрагчтай “Ижий хайлан” дуун дээр ажиллаж байна. Ер нь долоо хоногтоо эсвэл сардаа 3-4 дуу гаргаж байгаа. Дуучдынхаа хоолой, онцлогт тохирсон уран бүтээл төрүүлэхийг хичээдэг. Мөн орон нутгийн ойд зориулсан аймаг сумдын дуу ихэвчлэн бүтээж байна даа. Одоогоор Сэлэнгэ, Завханы тухай уран бүтээл дээр ажиллаж байна. Өмнө нь бүрэн хэмжээний долоон тоглолт хийж байсан. Тухайн үедээ үзэгчид дүүрэн сайхан л тоглолт болж байлаа. Хөгжмийн зохиолчийн тоглолт тийм өргөн цар хүрээтэй болно гэдэг ховор шүү.

-Таны багадаа хөгжимд татагдсан түүх сонирхолтой юм билээ?

-Манай нагац Соёлын төвийн эрхлэгчээр ажилладаг байлаа. Ээж маань хөгжимчин. Бага байхад зарим нэг айлын хойморт “Баян хуур” хөгжим, даралтат хөгжим өлгөөтэй байдаг байсан. Түүнийг нь харахаар л өөрийн гэсэн хөгжимгүй надад их л чамин, гоё харагдаад, очиж тогломоор санагддаг байв. Өглөө эрт үхрээ гаргачихаад ямар ч зорилгогүй айлын үүдэнд очиж сууна даа. Гол зорилго нь нөгөө л нэг айлын хойморт байгаа хөгжим…(инээв). Тэгээд л олон удаа очсоны үр дүнд хөгжмийг гуйж аваад нилээд хол очиж ямар ч хамаагүй ая тоглоно. Сүүлдээ айлдаа очихоор шууд л “Баяан хөгжим”-өө аваад өгдөг байсансан. Тэр үед сонирхлоороо олон хөгжим тоглодог байсны дүнд одоо төрөл бүрийн баяан хөгжим тоглож чаддаг болсон доо. Сонирхолтой, түүндээ дурлаж байсан учраас л үстэй дээлтэй хүйтэн амбаарт хөгжмөө тоглож байлаа. Тийм л хоббитой хүүхэд байсан. Ер нь урлагт авьяас байхаас гадна түүндээ дурлах ёстой юм билээ.

-“Босоо хийморьтой эр хүн” дуу тухайн үед нилээд “од” болсон байх..?

-ШУТИС-ийн урлагийн зааланд бүтэж байсан дуу. Дараа нь 2010 онд анхны тоглолтоо “Босоо хийморьтой эр хүн” нэртэйгээр Бөхийн өргөөнд хийж байлаа. Гурван цомог гаргаад цомог гэдэг зүйлийг жагсаалтаасаа гарч буйг мэдэрсэн. Одоо ч 20 гаруй дуутай 15 цомог гаргахад бэлэн болчихсон л байна. “Босоо хийморьтой эр хүн”, “Санахгүй л гэсэн юм аа”, “Манай адуу” гээд дуунууд маань ар араасаа хит болж байсан. Тухайн үед Монголын радиогоос дууны уралдаан зарладаг байсан юм. Тэгэхэд л эхний гурван байрт миний дуунууд жагсдаг байлаа(инээв).

-Технологийн ангийн хүүхэд урлагт гүн дурлаж дээ?

-Би чинь инженер мэргэжилтэй. Багаасаа урлагт сонирхолтой болж өссөн. Инженерийн сургуулийн оюутан тэр үедээ урлагт гүн дурлаж, сургуулиа бараг л урлагийн сургууль болгохоо дөхсөн. Анхны урлагийн наадмыг нь зохион байгуулсан.

Манай сургуулийн захирал багш н.Энхжаргал оюутан надад цахилгаан хөгжим урдаас захиалж авч өгсөн юм. Ер нь ШУТИС-д ороход урлаг гэдэг мэдрэхүй байдаггүй. Хөгжим дуугарсан танхим болгон руу гүйгээд очдог. Манай багш анх удаа хөгжимчин инженер төгслөө гээд тайзан дээрээс хэлж байлаа. Гол нь нийтийн дууны өнгө аяс, хандлага, аялгуу хүнд зөв хүрээсэй. Хүн бүр дуулах дуу хийх хэрэгтэй. Одоо ч нийгэм өөр болж. Зарим дуунууд шүүлтүүргүй, үг нь алдаатай хүний чих, сонорыг мялаах дуу гарахгүй байна.

Олон түмэнд хүргэх сайхан дуу хийхийг л зорьж явдаг юм. Инженер мэргэжилтэй учраас инженерийнхээ ажлыг хийгээд явж чадахгүй. Аль хэдийнэ мэргэжлээсээ холдоод 20 гаруй жил болжээ. Тиймээс энэ урлаг руу гэдэг зүйл рүү зорьж, тэмүүлж байгаагийн нэг шалтгаан нь энэ цаг үеийн түүхийг залуучууддаа үлдээх ёстой гэж бодсоных байх. Магадгүй миний дараагийн үе өөр болно. Бид хамгийн сайн сайхан дууг хийж дараагийн үедээ өвлүүлж үлдээнэ.

-Дууны үг, ая зэрэг буусан үе бий юу?

-Дууны үг, ая зэрэг бууж болно. Голын дэргэд суугаад орчноо ажихад үнэхээр тансаг шүлэг байдаг ч болоосой гэж бодогдоно.

Урсгал усны долгио сэтгэлийг минь аваад яваач… гэдэг ч юм уу. Хамгийн гоё зүйл нь хамгийн тансаг шүлгийг хүнд хүрсэн тохиолдолд тэр төгс дуу болж чаддаг. Аялгуу төрнө гэдэг зүйл надад ганц нэгхэн л тохиолдож байсан. Ямарваа нэг зүйлийг харж, мэдэрч байж тэндээс үг ундарч бичнэ.

-Таны дуунуудад адуу, нутгаас илүү хайрын дуун их байдаг юм байна?

-“Зөөлөн бороо”, Л.Болдбаатарын дуулсан “Цэцэг шиг төрсөн бүсгүй”, Б.Оюунбат, Р.Бадралмаа хоёрын “Зүрхний наран”, “Хайрандаа гэрлэе, хоёулаа” гээд хайрын сэдэвтэй маш олон дуу бий. Одоо сэтгэлгээний болоод сэтгэлийн орон зайг хүнд үлдээх ёстой. МУГЖ Н.Төмөрхуяг агсан “Юм бүхнийг дуул” гэдэг байсан. Дээр үеийн сайхан дуунуудыг зохиож байсан ах нар тансаг нэршлийг нь түүгээд авчихсан. Тэгэхээр одоо бидэнд яг юу руу тэмүүлэх вэ гэдэг ачаалал нэмэгдэж байгаа юм. Үүнд өөрсдийгөө сорихоос гадна, хийж бүтээх өнгө аяс, дуу хоолойгоор монголчуудад сэтгэлийн таашаал олгох хэмжээний уран бүтээл хийх ёстой гэж боддог.

-Та өөрөө дууныхаа монтажийг хийдэг үү?

-Хүн чадаж байгаа зүйлээ сайн хийх ёстой. Түүнийгээ улам бүр баяжуулж, сурах нь зөв. Тиймдээ ч би хөгжмөө өөрөө бичиж, клипээ өөрөө монтажилж, хоолой бичнэ гээд бүгдийг л өөрөө хийдэг. Цаашид ч сурах юм их бий. Миний мөрөөдөл хялбархан, өөрийн гэсэн аяз үлдээх.

-Ойрын хугацаанд тоглолт хийх бодол байгаа юу?

-Чадвал 10 тоглолт хийх юмсан л гэж бодож байна. Бид аав, ээж, нутгийн тухай дууг хангалттай цаг хугацаанд хийлээ. Одоо ер нь сэтгэл рүү урссан дуу хийхийг л зорьж байгаа. Тэр цаг нь болсон.

Одоо цаг нь ирлээ гэхээр цаг нь ирж өгөхгүй байгаа юм болов уу.

Миний 2013 оны үед хийгдсэн “Хөх Монголын омголон орших цаг ирлээ

Хөх үүлс нүүгээд л байна

Хөх үрс мэндэлсээр л

Хөх уулс зэрэглээтээд л байна… Хөх монголын амгалан орших цаг ирлээ…

Тэгэхээр амгалан оршиж чадаагүй байна миний Монгол. Өглөө гэрээс гарахад нэг өвөө монголчууд болохгүй байна гэж ярьж байна лээ. Болохгүй нь ч болохгүй байгаа. Болох зүйлийг болгохгүй байна уу. Болохгүй зүйлийг болгохгүй байна уу гэдэг маш том асуудал байна. Ер нь зөвхөн улс төр, урлаг ярьж, зөвхөн амин хувиа хичээж амьдрах ёстой ч юм уу.

2008 оны долдугаар сарын 01-нд сонгуулийн үеэр С.Жавхлан бид хоёр шөнийн үхэр цагт “Мангасууд хэрэггүй” гэдэг дуу хийж байлаа(инээв).

…Нам нам гэж намхан байхыг хэлэв үү

Үгүй ээ. Бид чинь өндөр заяат монголчууд шүү дээ… гээд аялгуу нь их тансаг. Ийм нэг улс төрийн сэдэвтэй дуу байна. Тухайн үедээ л шуугьсан даа.

-Төрөл төрлийн дуу хийж байжээ?

-2008 оны наймдугаар сарын 08-нд ажил дээрээ ирээд хийж байсан “Ахын сэтгэл” гэж дуу байдаг юм. Тэр өглөө олимпийн аваргатай ч болж байсан үе. Дараа нь “Морин хуур” наадам болж, анх удаа оролцоод эхний шатандаа хасагдаж билээ. Тэр намар нь бусад дуу нь хит болоогүй байхад “Ахын сэтгэл” дуу хит болж байсан. Юмны чанар өөр болсных байх л даа.

–Таныг Яармагийнхан Жан Гум гэж хочилдог байсан гэлцдэг. Энэ тухайгаа ярихгүй юу?

-Яармагт гэрлийн байцаагч хийж байх үед телевизороор Дэ Жан Гум гээд олон ангитай кино гардаг байсан юм. Тэр үед манай гэрлийн байцаагч нар надад тийм нэр өгч байв. Би чинь барилдана, дуулна, хөгжим тоглоно, зураг зурна. Хийхгүй зүйл байдаггүй байж. 2000 ажилчин байлаа гэхэд барилдаан, урлагийн наадам зохиогоод 20,30 хүнтэй нэг баг бэлдээд оролцож байхад би ганцаараа дуулаад түрүүлчихэж байгаа юм чинь. Тэгэхээр тэдний хараанд өртөх нь ойлгомжтой биз.

–Та хэр зурдаг вэ?

-Би Увс аймгийнх. Багадаа аймагтаа зургийн үзэсгэлэн гаргаж байсан. Ямартаа ч маш сайн зурах авьяас бий шүү.

–Хөгжим гэдэг хүнийг тайтгаруулах увдистай гэдэг?

-Зовлон жаргалыг хөглөж байдаг хамгийн чухал зүйл нь хөгжим, дуу хуур. Голын эрэг дээр гитараа бариад дуулах чинь ямар сайхан мэдрэмж гээч. Бүх л зүйл дуу хууртай холбоотой байж бидний энерги нөхөгддөг юм. Дуу хуургүйгээр хэзээ ч өөрийгөө төсөөлшгүй. Дуу дуулж байж хүний доторх муу муухай зүйл арилж, дуу дуулж дотоод сэтгэлийн сайхан нь сэргэдэг гэдэг. Хөгжим намайг зөөллөсөн.

-Хөгжмийн зохиолч, дуучин хоёр үнэлэмжийг хэрхэн хардаг вэ?

-Намайг бага байхад зөвхөн хөгжмийн зохиолчийг нэрлэдэг байлаа. Лувсаншаравын хөгжим… гээд л. Яруу найрагч нь байдаггүй. Одоо бол хөгжмийн зохиолч нь ч, яруу найрагч нь ч тэр алга. Дурддаггүй. Нийгэм цаг үе нь өөрөө ямарваа нэгэн зүйлийг хүндэтгэх, хүндэтгэлгүй болгочихоод байгаа юм. Хамгийн түрүүнд яруу найрагч, Хөгжмийн зохиолч гээд дуучны урд мөнхийн зарлагддаг тэр өнцөг өнөөдөр алдагдсан. Зөвхөн өөрийгөө ярьдаг нь дуучдын алдаа гэж хардаг. Тийм ч учраас түүний үнэ цэнийг алдагдуулахгүйн тулд би жил болгон тоглолт хийдэг. Хамгийн үнэ цэнтэй байхын тулд бас нэг өөр ертөнц бий болгохын тулд хичээж ажиллаж байна.

–Хүний сэтгэлийг дуугаар хөглөнө гэдэг аугаа тайтгарал юм даа..?

– Миний амьдрал тэр чигтээ дуунд мөнхлөгдсөөр яваа.

Аавдаа зориулж “Аавдаа зэмлүүлсэн дуу нар сэтгэл баясгаад болохгүй нь ээ

Ахиад ганцхан уулзвал хүү чинь таныгаа тэвэрмээр байна… хэмээн дуу гаргаж байлаа.

Энэ намар “Аав эзгүй намар” гэдэг дуугаа А.Хосбаяртай хамтран гаргахаар ажиллаж байна. Хүний амьдралд ганцхан юм хэрэгтэй. Тэр нь зөв байх, сэтгэлтэй байх. Энэ л зарчмаа өнөөдрийг хүртэл баримталж ирсэн. Сэтгэлээсээ хүнд туслахад хүнээс юу ч унадаггүй юм. Багадаа ТҮЦ-нд зунжингаа ажиллачихаад цалингаа аваагүй. Болдог л юм билээ.

Гэрийн тооныг хүн чанар гэж авч үзвэл хоёр багана нь мөн чанар. Энэ мөн чанарыг сэвтээхгүйн тулд бид их хичээх хэрэгтэй.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Бодолд минь тод үлдсэн тэр нэгэн наадам DNN.mn

Наадам хаяанд иржээ. Наадам дөхөхөөр сэтгэл гэгэлзээд, бага насны минь дурсамж сэргэж байна. Хааяа нэг аавыгаа дагаад үүрээр адуунд явдаг үе, уяа тойроод гийнгоолоод наадмын зүг гэрийнхэнтэйгээ явдаг тэр л сайхан дурсамжууд хөвөрнө.

Морь ярихаар л нүд нь сэргэдэг аавын минь баяр. Нас насны морь уядаг манай уяан дээр хол ойрын уяачид ирэх нь сайхан. Тэд нэг гал болоод морьдоо хоёр гурван километрийн зайд тарлана. Тав, зургаахан настай би зургаан насаа ээлжилж унана. Ах маань морийг минь хөтөлж “эргүүлж” өгдөгсөн. Тэр үед охин хүүхэд морь унах нь ховор байсан санагддаг юм. Бакал өмсөөд эрэгтэй хүүхдүүдтэй тоглоно. Учир нь морь унадаг хүүхдүүд ихэвчлэн эрэгтэй байсных байх л даа. Ер нь л багадаа дүрсгүй, эрэгтэйлэг хүүхэд байж шүү.

Ингээд л хэдэн хоног уртын болоод богины сунгаа хийж миний унасан морь түрүүлж, айрагдана. Хааяа ардуур орно. Түрүүлж айрагдахаар би гэдэг хүн чинь бахархана шүү дээ. Наадамд яг түрүүлэх юм байна хэмээн бат итгэнэ.

Наадмын өдөр болж гэрийнхэн бүгдээрээ морь унаад явна. Гэрт хонины ээлжийн ганц хоёр хүн үлдэнэ. Машин ховор байсныг ч хэлэх үү хөтөлгөө морьтой, майхан, идэж, уух зүйлсээ мотоцикльдоо ганзагалаад арваад хүн явна даа. Аав, эгч, ах нар, хажуу айлын ах, эгч хоёр гээд л олуулаа явдагсан.

Манайх их, бага хонгор морио, саарал даагаа голчилж сойно. Урьд нь их хонгор морийг ах унадаг байснаа сүүлд нь намайг унуулдаг болов. Учир нь ах моринд томдсон юм. Дэнхийсэн том хүү л харагддаг байсан биз. Тэгээд ахын халааг би авч, ах наадам болгонд надтай хамт явдаг байлаа.

Эгчийн үг биеллээ олсоннь…

Өвөлжөөний урд байрлах “Хорины овоо”-г жил болгон тахидаг юм. Түүнд ганцхан даага уралдана. Аав бид хоёр саарал даагаа сойж сойж уралдав аа. Тэгсэн ардаа даага үлдээсэн ч арваннэгдүгээр байрын даагыг “Баян ходоод”-оор цоллов. Тэр нь миний даага. “Энэ жилийн баян ходоод ирэх жилийн түрүү магнай болоорой…” л гэнэ. Дааганы шагнал ходоод биш шаазан даага бэлэглэсэн юм. Наадам тараад гэртээ ирэхэд эгч маань түүнийг харчихаад дараа нь үүнийхээ ижлийг авчраарай хэмээн захиж билээ.

Дараа нь “Рашаант”-ын наадам болов. Манайхан уламжлал ёсоор бөөндөө явцгаана. Мотоцикльдоо майхнаа тэгнэн замын хүнсээ аваад ах түрүүлээд явлаа. Араас нь аав, ах бид гурав уяагаа гийнгоон дуу хадаан, ээж минь сүү, айрагны дээжээр мялаан наадмын зүг хөдөллөө.

Морьдоо амраах үүднээс замдаа хоноглодог байсан учир нэг өдрийн өмнө гардаг байв. Наадам дөхөхөөр ч тэгдэг юм уу, уяа нь таарахаар ч тэгдэг юм уу хонгор морь муухай ааштай болчихно. Бас болоогүй гэр рүүгээ, ижил сүрэг рүүгээ “гүйчихнэ”.

Бид зорьсон газартаа ирээд майхнаа босгож төвхнөлөө. Энд тэндгүй хүүхдүүд гүйлдээд л, морь янцгаана. Оройн нар жаргах үед зүлэг ногоороод бүр ч сайхан…

Их нас 25 бил үү 28 километрээс эргэдэг байлаа. Замдаа ядарна, морин дээрээ зүүрмэглэж орхино.

Гараа ойртох тусам хүүхдүүд “ггүү хөгг, ггүү хөгг гүүггг” гэж орилоод, зарим нь “дутуу эргэчихээд” мотоциклиор “туулгаж” ирдэг байж билээ. Бас болоогүй ах нар уртаа гэгч нь шилбүүр барьчихдаг байсан юм. Гараан дээр очоод олс татаад морьдоо тайвшруулаад “Хоржийлоо” хэмээн хэлэхэд бүгд дэрхийн эргэлээ. Морьд эргэх, барианд орох торгон мөч хамгийн сайхан санагдана.

Ягаан нөмрөг, наадмын цэнхэр цамц салхинд дэрвэлзэж холоос харсан хүн ч анддаггүй. Даваадоржийн хонгор морь мөн байна. Хүүхэд нь ягаан нөмрөгтэй гэлцдэг байж билээ.

Замын дундаас мотоцикль гарч ирнэ. Тэр аав, ах хоёр минь. Аав наадамд явахдаа цэнхэр өнгийн нударгатай тэрлэг өмсдөг. Аавыг дээлнийх нь өнгөөр таньдаг байв. Тэгээд л намайг дуудаад “Явуул” гэнэ шүү дээ. Үүнийг морь маань сонссон мэт хурдална. Бараг л ташуур хэрэггүй. Өөр хүн “За одоо явуул” гэхийг тоодоггүй аавын хоолойг таньдаг байсан ч юм шиг санагддаг.

Ингээд л Рашаантын наадамд барианд орохдоо буруу талаар нь орсноос болж хоёрдугаар байрт орж билээ. Зэрэгцээд барианд ороход зөв талаар зураас давбал түрүүлсэнд тооцсон юм. Түрүүлсэн гэж өөртөө бат итгэсэн би айрагдсандаа сэтгэл жаахан гонсойсон ч морио аз жаргалтайгаар цоллууллаа. Морьтой минь ижил зүсний хонгор даагаар шагнаж байсан юм. Энэ үед эгчийн үг биеллээ оллоо гэж байсансан.

Тэр өдрийн наадам өндөрлөж орой сэрүү орохтой зэрэгцэн харихаар болов.

Замдаа хоноглох зуурт уяж байсан морь, миний унаж ирсэн морь гэрийнхээ зүг биднээс түрүүлээд “гүйчихсэн”. Унах морьгүй үлдсэн би байныхаа даагыг унаад гэртээ ирж билээ.

Том хонгор морьтой минь хэд хэдэн наадамд айрагдаж тэр үедээ л сумандаа Даваадоржийн хонгор гэж дуудуулж билээ.

Байны хонгор даага минь өсч хоёр унага гаргасан юм. Тэр жилийн энэ өдрийн наадам хөгтэй ч юм шиг хөгжилтэй ч юм шиг болж билээ. Сэтгэлд минь тэр үеийн бүх зүйл тодхон байдаг даа. Наадам наадмын дундаас энэ л өдрийг үл мартана.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

15 жилийн өмнөх долдугаар сарын нэгэн DNN.mn

Crowds threw rocks and loot as violence break out at the Mongolian Peoples Revolutionary Party (MPRP) Office, Ulan Bator, Mongolia, 01 July 2008. As rumours grow of a large victory for the MPRP, supporters of other political parties are protesting at the MPRP headquarters, leading to outbreaks of violence and the arrival of riot police. EPA/PETER OETZMANN +++(c) dpa - Bildfunk+++
Одоогоос 15 жилийн өмнөх энэ өдөр монголын түүхэнд “Хар өдөр” нэ­рээр үлдсэн. Энэ үймээнээр таван иргэн амиа алдаж, олон зуун залуус хэцүү нэртийн хаалга татсан юм.
2008 оны зургадугаар сарын 30-нд болсон УИХ-ын V сонгуулийн дараа өдрөөс эхэлсэн тайван жагсаал сүүлдээ хүчирхийлэл, хэлмэгдүүлэлтийг бий болгосон үндэсний үймээн болтлоо өргөжин тэлсэн билээ.
Үймээн дэгдээгчид улмаар МАХН-ын төв байрыг галдан шатааж, цаашлаад Соёлын Төв өргөөний зарим хэсгийг шатааж эхэлсэн бөгөөд тэнд байсан театр, музей болон уран зургийн галлерей зэрэг түүх, соёлын олон үнэт зүйлс шатсан юм.
Мөн энэ өдрийг телевизийн 11 суваг дамжуулсан байдаг.

Үйл явдлыг тоймлон хүргэж байна.

Үймээн ийн эхлэв

Тухайн үеийн жагсаалын МҮОНРТ шууд дамжуулсан

Үймээн дэгдээгчид улмаар МАХН-ын төв байрыг галдан шатаав

Цагдаа нар жагсагчдыг зогсоохыг оролдож байна

Шатсан МАХН-ын байр

Үр дүнд нь таван гэмгүй иргэний амь нас эрсдэв

Categories
нийгэм цаг-үе

“МИАТ” компани орон нутгийн нислэгээ 15 жилийн дараа дахин эхлүүллээ DNN.mn

“МИАТ” ТӨХК-ийн орон нутгийн нислэгийн нээлт “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын талбайд боллоо.

2023-2025 оныг Монголд зочлох жил болгосонтой холбогдуулан МИАТ ТӨХК 2008 онд зогсоогоод байсан орон нутгийн нислэгээ дахин сэргээж 9 аймгийн чиглэлд шууд нислэг үйлдэхээр болж, 15 жилийн дараа орон нутгийн нислэгээ дахин эхлүүллээ.

Орон нутгийн чиглэлд нислэг үйлддэг болсноор жуулчид төдийгүй орон нутгийн иргэд ч аялал жуулчлалын гол бүс нутгууд руу түргэн шуурхай аялах боломжтой болж байгаа юм.

Манай улс 1956 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр “АН-2” агаарын хөлгөөр зорчигч шуудан тээврийн анхны тогтмол нислэг хийж байжээ.

Энэ талаар “МИАТ” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Мөнхтамир “Монгол Улсын Засгийн газраас 2022-2023 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласан. Энэхүү ажлын хүрээнд орон нутгийн нислэгийг нээж байгаа нь Монголд зочилж ирж буй жуулчид болон орон нутгийн иргэдийг түргэн шуурхай зорчих таатай боломжийг олгож байна. Мөн 15 жилийн дараа орон нутгийн нислэгээ дахин эхлүүллээ. “МИАТ” компани 1956 оноос 2008 он хүртэл 21 аймаг руу нислэг үйлдэж байсан. Сүүлийн үед орон нутгийн нислэгийн тизний үнэ гадагшаа нисэх үнээс үнэтэй болсон. Бид орон нутгийн нислэгээ яаралтай эхлүүлэх үүднээс ӨАБНУ-ын “CEM AIR” компаниас CRJ-200 маркийн агаарын хөлгийг нойтон түрээсээр оруулж ирж байгаа.

“МИАТ” ТӨХК хуурай түрээс болон худалдан авах зорилготой хоёр онгоцийг оны сүүлээр оруулж ирнэ. Улаанбаатар-Мөрөн, Улаанбаатарт-Ховд, Улаанбаатар-Өлгий чиглэлд хангалттай урсгалтай байгаа. Хүний тооноос үл хамааран нислэгээ тогтмол явуулна. Суудал дүүргэлт бага байсан ч цаашдаа орон нутгийн иргэд, жуулчдыг орон нутгийн нислэгээр явдаг болгох, хэрэв нислэг нэгээс хоёр жилдээ тогтмолж болоод ирвэл нислэг тоог нэмнэ. Өлгий, Ховд, Мөрөнгийн чиглэлийн нислэг хүлээлтээс дээгүүр байгаа. Өчигдрөөс /2023.06.29/ наадмын хямдрал зарласан. Суудал дүүргэлт бага байгаа аймгууд руу 40 хувийн хямдрал зарласан. Жишээлбэл, Улаанбаатар-Даланзадгад руу нэг талдаа 170 мянган төгрөөг нисэх үнийн тариф гаргасан. Долдугаар сарын 20-ныг хүртэл үргэлжилнэ” гэлээ.

Үндэсний баяр наадмыг тохиолдуулан орон нутгийн нислэгт хямдрал зарлажээ

“МИАТ” ТӨХК-ийн маркетингийн ахлах мэргэжилтэн Б.Эрдэнэболд “Өнөөдрөөс эхлэн есдүгээр сарыг дуустал долоо хоногт 2-4 удаагийн давтамжтай найман чиглэлд нислэг үйлдэж байна. Тухайлбал, Ховд аймгийн чиглэлд долоо хоногт гурван удаа, Өмнөговийн чиглэлд долоо хоногт гурван удаа, Говь-Алтай хоёр, Хөвсгөл дөрөв, Увс хоёр, Баян-Өлгий хоёр, Завхан гурав, Дорнод аймаг руу долоо хоногт хоёр удаа нислэг үйлдэж байна. Мөн Үндэсний баяр наадмыг тохиолдуулан тусгайлан тариф гаргаж байгаа. Даланзадгад чиглэлд хамгийн хямд буюу нэг талдаа 194 мянган төгрөг, хоёр талдаа 380 мянган төгрөг байгаа. Улаангом чиглэлд 276 мянган төгрөг, хоёр талдаа 548 мянган төгрөг болсон ” хэмээн ярилаа.

Орон нутгийн нислэг үйлдэх чиглэлүүд, хоёр талын тийзийн үнэ:

  1. Ховд аймгийн Ховд хот руу нэг талдаа 405-451 мянган төгрөг, хоёр талдаа 810-902 мянга төгрөг,
  2. Баян-Өлгий аймгийн Өлгий хот руу нэг талдаа 405-451 мянган төгрөг, хоёр талдаа 810-902 мянга төгрөг
  3. Увс аймгийн Улаангом хот руу 800-852 мянган төгрөг
  4. Завхан аймгийн Улиастай хот руу 633-752 мянган төгрөг
  5. Говь-Алтай аймгийн Алтай хот руу 733-852 мянган төгрөг
  6. Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хот руу 500-680 мянган төгрөг
  7. Өмнөговь аймгийн Даланзадгад хот руу 500-680 мянган төгрөг
  8. Дорнод аймгийн Чойбалсан хот руу 537-617 мянган төгрөгөөр хоёр талдаа нисэх боломжтой болжээ.

 

Categories
мэдээ нийгэм

Шатахуун хэрэглэгчдийн холбоо: Бидний зургаан жилийн хөдөлмөрийг Б.Пүрэвдорж гишүүн үнэгүйдүүлж байна DNN.mn

Монголын шатахуун хэрэглэгчдийн холбооноос цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл хийлээ.

Монголын шатахуун хэрэглэгчдийн холбооны тэргүүн О.Бямбадэлгэр ” 2023 оны зургадугаар сарын 16-ны өдрийн Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанаар Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан хууль Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх гомдлыг хэлэлцээд Үндсэн хуулийн цэц унагасан.

Энэхүү хуульийг 2021 оны долдугаар сарын 06-ны өдөр УИХ-аар Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл батлагдсан. Бидний зургаан жилийн хөдөлмөр байсан. Гэтэл УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж бидний олон жилийн судалгаа, шинжилгээг огт авч хэлэлцэхгүйгээр энэ хуулийг өөрийн үзэмжээр, нийгэмд хүрсэн сэдвийг хууль, цаас болгож УИХ-д оруулснаар өнөөдрийн ҮХЦ-д унасан гэж үзэж байгаа. Эрхзүйн хувьд маш зөв тодорхойлолтоор унагаасан байна лээ.

Хийсвэр ойлголтоор хуулийн төсөл батлуулсан нь ҮХЦ дээр унаж байгаа юм. Тиймээс мэдэхгүй салбар руугаа битгий орооч ээ. Мэргэжлийн холбоод нь зургаан жил судлачихсан асуудал ш дээ. Бидний хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж байгаад харамсаж байна” гэлээ.

Харин Монголын шатахуун хэрэглэгчдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Б.Сайнбаяр “2020 онд 12 вагоноос дээж авсан шинжилгээний хариу өнөөдрийг хүртэл олон нийтэд ил болоогүй байна. Бүх компаниуд зөрчилтэй бүтээгдэхүүн борлуулж байгаа ч зөрчлөө хэн ч хүлээн зөвшөөрдөггүй. 2021 онд ковидын үеэр тухайн үед ШӨХТГ-ын даргааар ажиллаж байсан Б.Бат-Эрдэнийн захирамжаар мөн шалгалтын ажил явуулсан. Бүх агуулах, клонкуудад зөрчил илэрсэн. Тухайн үед ажлын үр дүнгээ ч тайлагнаж байсан. Гэвч өнөөдөр шүүхийн шатанд л явж байна.

УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж хүний хийсэн хөдөлмөрийг үгүйсгээд улс төрийн сэдэв болгодгоо одоо боль. Сошиал орчинд Ц.Анандбазар гишүүний хамаарал бүхий Бага тэнгэрийн аманд хаустай боллоо гэсэн мэдээлэл явж байна. Үнэхээр ийм асуудал байгаа бол гишүүнээсээ татгалзаад шалгуулчих. Цаашдаа УИХ-ын гишүүд хууль батлахдаа мэргэжлийн холбоод, эрдэмтдийн үгээ сонсож онол практикаа хослуулж хууль батлаач гэж уриалмаар байна” гэв.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

DNN-ФОТО: БНТУ-ын газар хөдлөлтийн дараах дүр зургийг харуулсан “Нуранги” үзэсгэлэнгээс… DNN.mn

БНТУ-д Хатая мужийн Хатая хотод болсон байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлээс үүдсэн газар хөдлөлтийн гамшгийн дараах нөхцөл байдал, үүссэн хор уршиг, аж амьдралыг гэрэл зурагт буулгасан “Нуранги” үзэсгэлэн “Сүхбаатарын талбай”-д болж байна.

Үзэсгэлэнгийн талаар Гэрэл зурагчин Э.Ганзориг “Тухайн хотод хүний амь эрсдэж, эд хөрөнгө сүйрч, их хэмжээний хохирол учирсан. Гэр оронгүй болсон иргэдийн өөдөөс камераа чиглүүлнэ гэдэг их хүнд үе байсан. Туркт тохиолдсон гамшгийн үеэр авсан гэрэл зургаар дамжуулан монголд ч гэсэн газар хөдлөлт болор эрсдэлтэй учир сэрэмжлүүлэг болгох үүднээс үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн” хэмээн ярилаа.

ФОТО СУРВАЛЖЛАГА:

“Нуранги” гэрэл зургийн үзэсгэлэнгийн зарим зургаас хүргэж байна


Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Чойжин ламын сүм музейн хашааны тоосгоны эргэн тойронд… DNN.mn


“Чойжин Ламын Сүм музей” хуучны хөх тоосгон хашаагаа буулгаж улаан тоосгоор зарим хэсгийг шинэчлэн засварлаж эхэлжээ” гэх мэдээлэл цахим сүлжээнд шүүмжлэл дагуулж байна.

Тэгвэл энэ талаар тус музейн зүгээс “2012-2013 оны үед сэргээн засварлаж байх үеийн зураг байгаа юм. Бид нэгдсэн мэдээлэл өгнө” гэсэн тайлбарыг өглөө.

Өнөөдөр 13:00 цагийн үед “Чойжин Ламын Сүм” музейд очиход музейн хэрмэн хашааг нураагаагүй харин хойд талд нь байрлах жижиг сүмийг сэргээн засварлахаар бэлтгэл ажилдаа орсон харагдлаа.


Мөн Олон улсын музейн өдрийг тохиолдуулан иргэдэд үнэ төлбөргүй үйлчилж байсан юм. Энэ үеэр музейн захирал иргэдэд Өндөр гэгээн Занабазарын мутрын болоод сургууль хийцийн бүтээлүүдийг хадгалдаг. Түүхэн дурсгалт зургаан сүмтэй. Мөн хүндэтгэлийн хаалга, ямпай хаалга зэрэг түүхэн дурсгалт цогцолборын дээжүүд байдаг талаар онцлон тайлбарлаж байсан юм.

Ингээд үзмэр сонирхон үзэж буй иргэнээс хэрмэн хашааг нурааж байгаа гэх мэдээллийн талаар тодруулахад “Сая музейг бүтэн тойрч үзлээ. Энд тэнд буулгаж засварлаж байгаа зүйл ажиглагдсангүй. Түүхэн дурсгалт зүйлээ уг хэвээр нь үлдээх нь зөв гэж боддог” хэмээн ярилаа.

Энэхүү сүмийг 1904-1908 онд Чойжин лам Лувсанхайдавын шашин номын үйл хэрэгт зориулан бүтээжээ. Монголын хосгүй нандин 6000 гаруй үзмэр хадгалаастай байдаг аж.

“Хэрмэн хашааны дотор талын дүүргэлтэд улаан тоосгыг ашиглаж, хөх тоосгоор бүрсэн” гэв


“Чойжин ламын сүм музей”-н захирал Д.Отгонсүрэн “Хэрмэн хашааг нурааж байна гэх шүүмжлэл сошиалаар их явж байна. 10 жилийн өмнө буюу 2012 онд сэргээн засварласан үйл явдал юм. Түүнээс өмнө 1960-аад онд музей болгохдоо энэ хэрмийг мөн сэргээж байсан. Архивын баримт дээр хэрмэн хашааны доод талын тулгуур багана зэргийг хөх тоосгоор хийгээд дотор талын дүүргэлтийг улаан тоосгоор дүүргэж байсан юм.

Дотор талын дүүргэлт нь түүхий тоосго буюу шар шавар. Сууриараа цууралт үүссэн учраас нураагаад тэгшилж барих хэрэгтэй биз дээ. 2012 онд сэргээн засварлахдаа хөх тоосгыг нь нураагаад өөрсдөө авчихлаа гээд шүүмжилсэн. Олон нийтэд хар PR хийсэн. Өнөөдөр Олон улсын музейн өдөр заавал ингэж дайрах ямар хэрэг байгаа юм. Бид худал мэдээлэл түгээснийг эсэргүүцэж хуулийн байгууллагад хандсан” гэлээ.

Сүүлийн үеийн технологийг ашиглан хуучин чанарыг нь хадгалах боломжтой юу?

-Хөгжил дэвшил эрчимжсэн энэ цагт насжилтыг нь уртасгах технологийг судалж, шинжилж байгаа. Уламжлалт технологитой нь хослуулж болох эсэх, уламжлалт нь илүү сайн юм уу гэдгийг нь сэргээн засварлаж байгаа компаниуд нь судалж байна. Сэргээн засварлах ажлыг эрх бүхий компанидаа тендэр зарлаж хийдэг болохоос биш музейн ажилчид будаг түрхээд хийчихдэг тийм ч амар ажил биш гэдгийг ард иргэд маань зөвөөр ойлгоосой.

“Хэрмэн хашаа нурсан, сүмүүд хазайлт өгсөн зэрэг сэргээн засварлалт хийх шаардлагатай” гэв

Тус музей одоогоор ажилтнуудаа сарын 580 мянган төгрөгийн цалинтай ажиллуулдаг аж. Ажилчид -40 хүртэлх хэм хүйтэнтэй ажилладаг учраас бөөр, чийг бамын өвчин амархан тусдаг, эсгий гуталтай ажлаа явуулдаг гэсэн юм. Цаашлаад “Чойжин ламын сүм” музейг 1960-аад оны үед л сэргээн засварлах ажлыг хийж, түүнээс хойш хэсэгчлэн сэргээх засваруудыг хийсээр иржээ. Хэрмэн хашаа нурсан, сүмүүд хазайлт өгсөн зэрэг сэргээн засварлалт хийх шаардлагатай хэсгүүд байгаа талаар тус музейн захирал онцолж байлаа.

“Нууц тарни нандин шүтээний сүм”-д дээврийн сэргээн засварлалтын ажил хийгдэж байна

Дэлхийн хөшөө дурсгалын сангийн санхүүжилтээр сэргээн засварлалтын ажил хийгдэхээр болжээ. Одоогоор дээврийн сэргээн засварлалтын ажил хийхээр бөгөөд өнгө, будагны судалгаа шинжилгээ хийж буй.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

​Т.Баярсайхан: Малаа тоолдог биш бүртгэдэг болмоор байна DNN.mn

Дотоодын зах зээлийг хамгаалах, гурван сая гутал үйлдвэрлэх боломж, импортын гарц, шийдлийг хэлэлцэх “Гутал” үйлдвэрлэгчдийн зөвлөгөөн боллоо. Уг хэлэлцүүлэгт Монголд арьс шир боловсруулах болон арьс ширэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгжүүд оролцсон юм.

Өнөөдрийн байдлаар Монгол улсад арьс шир, завод ноос, ноолуур боловсруулах 34 үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас орон нутагт 3 үйлдвэр байна. Мөн арьс, ширэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн 120 гаруй жижиг, дунд үйлдвэрүүд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Арьс, ширний авлбарт нийт 4200 гаруй ажилтан ажилладаг.

Монголын арьс ширний үйлдвэрийн холбооны гүйцэтгэх захирал Т.Баярсайхан “Ерөнхийдөө түүхий эдийн чанар муу, боловсон хүчин дутагдалтай, импортоор орж ирж байгаа бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөх чадвар муу байна. Сайн технологи нэвтрүүлэх шаардлагатай. Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа арьс ширний үйлдвэрийг нүүлгэх асуудал ч бий. Үүнийг Засгийн газар дэмжиж байгаа. Боловсон хүчний хувьд бид цалингаа нэмэх шаардлагатай. Зарим үйлдвэрүүд 2 сая төгрөгийн цалин өгч байхад зарим нь сая хүрэхгүй төгрөгийн цалин өгдөг. Энэ нь бүтээмж, борлуулалт, үйлдвэрээс шалтгаалдаг. Монголд 2.5 саяас дээш төгрөгийн цалин өгөх хэрэгтэй.

Гэхдээ 2.5 сая төгрөгийн цалин өгөхөөр нийгмийн даатгалд 600 мянган төгрөгийг нь авчихдаг. Үүнийг эргэж харах шаардлага үүссэн байна. Мөн түүхий эдийн чанарын хувьд Мал эмнэлгийн ерөнхий газар, Хүнс хөдөө аж ахуйн яамтай хамтран ажиллах, мөн малчид маань стандартын цаг хугацаандаа ариутгал, халдваржуулалт сайн хиймээр байна. 

Малаа тоолдог биш бүртгэдэг болмоор байна. Заавал махны үйлдвэрт нядалсан малын махыг зардаг технологид шилжих хэрэгтэй.

Хаа дуртай газраа нядалснаар махны чанар муудаж, цаашлаад махаа экспортолж чадахгүй байна” хэмээн ярилаа.

Үндэсний боловсруулах үйлдвэрүүд 140,0 тэрбум төгрөгийн 7.5 сая, арьс шир худалдан авч боловсруулж, 1.0 сая хос гутал, 10 сая гаруй савхин бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэжээ.

Хүнс хөдөө аж ахуйн хөнгөн үйлдвэрийн “Судалгаа хөгжлийн төв”-ийн захирал Б.Батхүү “Өнөөдөр арьс ширний салбарт тулгамдаж буй асуудал их байна. Бидний хувьд сүүлийн 30 жилд хийгдэж байгаагүй арьс ширний гэмтлийн судалгааг хийсэн. Хамгийн их санаа зовж байгаа асуудал нь нядалгааны үеийн гэмтэл юм. Мал нядлах үедээ арьсыг нь зүсэж, цоолсноор арьсны салбарын түүхий эдийн тогтолцоонд хямрал нөлөөлөөд байгаа юм. Нэмүү өртгийн сүлжээнд ашиг олох байтал тэр нь доголдоод байна гэсэн үг. Ер нь бол Эмээлтийн мал нядлах үйлдвэрүүд өдөрт хэдэн тооны мал нядалж байгаагаар цалин олгодог.

Ингэхээр мах нядалж байгаа иргэд нь олон мал нядлахын тулд энд тэнд нь их хэмжээгээр зүсэж байна. Энэ их том асуудал. Цаашдаа эргэн мөшгөх системийг нэвтрүүлнэ. Нэг гутал авахад barcode байршуулна. Утсаараа уншуулаад ямар хүний хаана үйлдвэрлэсэн байна гэсэн нарийн мэдээлэл нь гарч ирнэ. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд ийм системийг нэвтрүүлсэн” гэлээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Монголчуудын гутлын хэрэгцээний 50 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэхийг зорьж байна DNN.mn

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамнаас арьс ширний үйлдвэрүүдтэй танилцуулах уулзалт зохион байгууллаа.

Гутлын үйлдвэрүүд гутлынхаа чанар, загварт анхаарна гэв

“Сүүлийн 30 жилд манай салбарт том дэмжлэг ирсэн нь бондын хөнгөлөлттэй зээл байв. 2021 онд 25, 2022 онд 15 тэрбум төгрөгийн эргэлтийн хөрөнгийн зээл шийдсэн. Солонгос иргэн Монголд ирэхдээ дандаа л Солонгос хоолны газар, зочид буудлаар үйлчлүүлдэг. Бид ийм сэтгэлээр хандмаар байна. Бид ажилчдынхаа чөлөөт цагийг өнгөрүүлэх фитнесийн талбай, ажилчдын байр зэргийг ашиглалтад оруулсан. Ажилчдаа Монголд үлдээхийн тулд бүх талаараа хичээж байна” гэдгийг онцолж байв.

Монголын арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбооны тэргүүн Д.Баярсайхан “Монголчуудын гутлын хэрэглээ 6 сая байдаг түүний 3 саяыг дотооддоо үйлдвэрлэхийг зорьж байна. Бид жилдээ гурван сая гутал хийх зорилготой байгаа. Одоогоор 1 сая гутал үйлдвэрлэж байна. Эхний ээлжинд түүхий эдийн чанарыг сайжруулах хэрэгтэй байгаа юм. Арьс, ширний үйлдвэр үнэгүйдүүлж байгаа нь түүхий эдийн чанараас шалтгаалдаг. Манай улсад ОХУ-ын Сибир, урагшаа Өвөрмонгол гэсэн хоёр том зах зээл бий. Бид гарал үүсэл нь тодорхой махан бүтээгдэхүүн хэрэглэхийн тулд малаа бүртгэлжүүлэх хэрэгтэй” гэлээ.

“Best shoes” компанийн загвар зохион бүтээгч “Манайх 2001 онд үүсгэн байгуулагдсан. Одоогоор 100 гаруй ажилтантай. Дотоодын зах зээлдээ уул уурхай, цэрэг цагдаа, онцгой байдал, төмөр зам гэсэн газруудад нийлүүлдэг. Арьсаа дотоодоос 100 хувь хангаж байна. Импортоор ул, үдээс, утас, зүү зэргийг авдаг. 2024 ондоо үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэхээр төлөвлөсөн. Ажилчдынх цалин дунджаар 1,500,000-3,000,000 төгрөг байгаа” гэв.

500 мянган үхрийн ширнээс эхний 20 хувь нь гоёлын хром болдог


“Best shoes” ХХК-ийн захирал Б.Түвдэнням “Бид өдөрт 300-360, 70,000 гаруй хос гутал үйлдвэрлэж байна. Манай суурилагдсан хүчин чадал нь өдөрт 600-700 хос гутал үйлдвэрлэх юм. Ирэх жилээс өдөрт 500 хос гутал үйлдвэрлэх зорилготой ажиллаж байна. Нэг гутал ойролцоогоор 120,000-250,000 төгрөгийн үнэтэй. Цэрэг, цагдаагийн байгууллагаас гадна, “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Багануур” компанид гутлаа нийлүүлдэг. Ажлын гутлын арьсыг дотоодоос хангаж байна” хэмээн ярилаа.

Гэмтэл багатай арьснаас дээд зэргийн арьс л гарна. “Булигаар” ХК үйлвэр одоогоор 70 ажилтантай үйл ажиллагаа явуулдаг аж.

“Булигаар” ХК-ийн технологич Б.Баттүшиг “Манайхтай байнгын харилцаатай 60-аад гутлын үйлдвэр байдаг. Мөн цүнх, куртик, гутал гээд бүх л төрлийн үйлдвэрүүдэд арьс нийлүүлж байна. Нийт борлуулалтын 20 гаруй хувийг экспорт эзэлдэг. Арьс боловсруулахад гэмтэл чухал байдаг. Амьдын болон нядалгааны үеийн гэмтэл, өвчлөлийн гэмтлүүд нь арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдийн өрсөлдөх чадварыг бууруулдаг. 500 мянган үхрийн ширнээс эхний 20 хувь нь гоёлын хром болдог” хэмээв.


Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

БАЙР СУУРЬ: Англи хэлийг хэддүгээр ангиас заах нь зүйтэй вэ? DNN.mn


УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Боловсролын ерөнхий хуулийг хэлэлцэж байгаа юм.

БШУ-ны сайд Л.Энх-Амгалан “Шинэ хөтөлбөрөөр 3 дугаар ангиас Англи хэл заана гэж төлөвлөсөн. Гэхдээ бидэнд бэлтгэл хэрэгтэй” хэмээн мэдэгдсэн.

Үүнтэй холбогдуулан сүүлийн хоногт англи хэлийг хэддүгээр ангиас нь заах талаарх маргаан цахим сүлжээнд хүчтэй өрнөж байна.

Гадаад хэлний багш болон иргэдээс англи хэлийг хэддүгээр ангиас нь зааж болох талаар тэдний байр суурийг сонслоо.

“Англи хэлийг дөрөв, тавдугаар ангиас заавал болно” гэв

МУИС-ийн англи хэлний багш, Дэд профессор С.Соёлжин “Сошиалаар нэгдүгээр ангиас нь эхлээд англи хэл заахыг дэмжсэн хэсэг, дэмжээгүй хэсэг гээд нэлээн мэтгэлцээн өрнөж байх юм. Олон улсад 10 наснаас эхэлж гадаад хэл заахыг эрдэмтэд нь судалчихсан байгаа. Хэрвээ ерөнхий боловсролын сургуулийн нэгдүгээр ангиас эхэлж англи хэл заана гэвэл би шууд эсэргүүцнэ. Гуравдугаар анги ч холдож байна. Гэхдээ гуравдугаар ангиас нь сонголттойгоор оруулж болох юм. Хар багаас нь гадаад хэл заавал, дөнгөж монгол хэлээ үзэж эхэлж байгаа хүүхдүүд сурах нь юу л бол. Эхлээд монгол хэлнийхээ дүрмийг ягштал, алдаагүй зааж байж хүүхдүүд цааш нь сурна. Эрдэмтэд нь эх хэлээ сольж хутгаад байвал яаж эх хэл нь хөгжих юм. Мөн ангийн хүүхдийн тоог багасгах хэрэгтэй. Аль ч улсын нэг ангид сурч буй сурагчид 20-иос хэтэрдэггүй. Цөөн хүүхэдтэй ангид гадаад хэлийг зааж байж, хүүхдүүд сайн сурна шүү дээ. Хэл өөрөө дахин давтаж байж сурдаг” гэв.

МУБИС-ийн Англи хэл, Герман хэлний тэнхимийн эрхлэгч Б.Болормаа “Англи хэлийг даяарчлагдсан нийгэмд заах нь зөв ч нэгдүгээр ангиас эхлэх нь хэр оновчтой вэ гэдгийг олон талаас нь судалж үзэх шаардлагатай гэж бодож байна. Сэтгэц, танин мэдэхүйн онолын үүднээс хүүхэд багаасаа гадаад хэл сурахад бүрэн бэлтгэгдээгүй байдаг. Харин 10 нас хүрч байж гадаад хэл сурах нөхцөл бүрддэг гэдгийг судлаачид нотолсон байдаг. Багас ангиас гадаад хэл үзэхэд хэд хэдэн шалтгаан байна. Нэгдүгээрт, эх хэлээ бүрэн эзэмшээгүй, эх оронч үзэл бүрэн суугаагүй байдаг. Мөн эх хэлний дархлаа гэдэг зүйл муудна.

Эхлээд боловсон хүчин, хичээлийн хөтөлбөр, сурах бичгээ бэлтгэх хэрэгтэй

МУБИС-ийн Англи хэлний тэнхимийн багш Г.Чулуун-Эрдэнэ “Ер нь гадаад хэлийг хэдэн наснаас нь заавал тохиромжтой вэ гэдэг маргаан хүмүүсийн дунд байдаг. Тэгэхээр хэл шинжлэлийн эрдэмтдийн судалгаа ч байдаг. Хүүхдийг эх хэлний дархлаа хөгжсөн үе буюу 10, 11 настайд нь хэл заах нь үр дүнтэй. Түүнээс өмнө гадаад хэлийг заах нь тухайн улсын төрөлх хэлтэн шиг ярих, дууддаг болдог ч нөгөөтэйгүүр сөрөг үр дүнг бий болгоно. Энэ нь хүүхдийг хэлний чадвар хөгжөөгүй үед дараа дараагийн академик чадварт нөлөөлнө гэсэн үг. Энгийн харилцааны хэлийг 2-4 жил, академик хэл сурахад түүнээс ч олон жил зарцуулна. Мэдээж хэрэг тухайн хүүхдийн хүлээн авах онцлогоос хамаараад тухайн гадаад хэлийг сурах хугацаа өөр өөр байж болно. Багаас нь заана гэдэг хүүхэд болон эцэг эхчүүдэд ч ачаалалтай болно. Эхлээд боловсон хүчин, хичээлийн хөтөлбөр, сурах бичгээ бэлтгэх хэрэгтэй. Хувийн сургуулиудад сурах бичиг, багш нар нь бэлтгэгдсэн байдаг учраас хичээл нь хоцрогдолгүй явагддаг.

ИРГЭДИЙН БАЙР СУУРИЙГ ХҮРГЭЖ БАЙНА.

Иргэн н.Болор-Эрдэнэ: Хувийн сургуульд 1 дүгээр ангиас үзээд болж байна. Улсын сургууль ч гэсэн үзэх хэрэгтэй. Хүүхэд бүр тэгш эрхтэй.

Иргэн Т.Тогтох: Эх хэлээ сурч, үүх түүхээ судалж мэдэх хэрэгтэй. Манай боловсролын тогтолцоо заах арга зүй ямар билээ дээ. Хатуухан хэлэхэд монгол хэлээ дөнгөн даган зааж байгаа. Ямар ч чанаргүй хуучин хэвшлээрээ заавал хэддүгээр ангиас заагаад ч нэмэргүй. Сургалтын систем арга барилаа чанартай болгох тал дээр илүү анхаарах ёстой.

Иргэн н.Уранхас: Эрдэмтэд 5 дугаар ангиас нь гадаад хэл заах нь хүүхдийн хэл зүгширсэн байдаг. Өөр орны хэл заахад хүлээж авах чадамж ойлгоц нь сайжирсан байх учир сурах боломж нь бүрддэг гэж ярьсан санагдах юм. Иймээс боловсролын сайд эрдэмтэдтэйгээ сайн ярилцах л хэрэгтэй эгж бодож байна.

Иргэн: Тухайн хүүхдээс өөрөөс нь шалтгаална. Хүүхэд бүрийн хүлээж авах чадвар өөр, зааж байгаа юм чинь сурах л байх л даа.

Иргэн Г.Чимэг: Хамгийн түрүүнд монгол хэлээ маш сайн зааж өгөхгүй бол одооны хүүхдүүд хэл бичгийн дүрмийг мэддэг хүүхэд ер нь ховордсон. 3 дугаар ангиас заахыг бол дэмжмээргүй л байна.