БНХАУ-ын Хайнаньд ажиллаж байсан Нийслэлийн худалдан авах ажиллагааны газрын албан хаагчдын нэг нь өндрөөс унаж амь насаа алдсан харамсалтай хэрэг аравдугаар сарын 22-нд гарсан.
Уг хэргийг БНХАУ-ын цагдаагийн байгууллагаас шалгаж эхэлсэн бөгөөд урьдчилсан байдлаар гаднын нөлөөгүй хэмээн дүгнээд буй.
Тэгвэл талийгаачийг өчигдөр албан ёсоор төрийн албанаас чөлөөлж, ар гэрт нь нэг сая төгрөгийн нэг удаагийн буцалтгүй тусламжийг Нийслэлийн худалдан авах ажиллагааны газраас олгосон байна.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ манай улсад төрийн айлчлал хийж буй Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч К.Токаев-т бараалхав.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол Улс Төв Азийн улс орнууд, түүний дотор Казахстан Улстай хөгжүүлж буй харилцаа, хамтын ажиллагаанд чухал ач холбогдол өгч буйг цохон тэмдэглээд тус улстай худалдаа, эдийн засгийн харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө буйгаа илэрхийлэв.
Мөн Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Ерөнхийлөгчийн түвшинд 16 жилийн дараа хийгдэж буй энэхүү төрийн айлчлал нь манай хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн бэхжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа тэмдэглэлээ.
Айлчлалын үеэр хоёр улсын харилцааны түвшинг шат ахиулж, “Стратегийн түншлэл”-ийн өндөр түвшинд хүргэсэн нь хамтын ажиллагааны түүхэнд тэмдэглэхүйц ач холбогдолтойг онцлоод Казахстан Улс нь Төв Ази дахь манай улсын анхны “Стратегийн түнш” улс болж буйг онцолж хоёр улсын төрийн тэргүүн нарын ярьж тохирсон санал, санаачилгуудыг бодит ажил хэрэг болгох, Монгол, Казахстаны “Стратегийн түншлэл”-ийг өргөжүүлэн хөгжүүлэх чиглэлд Казахстан Улсын Засгийн газартай нягт хамтран ажиллахын төлөө байгаагаа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ илэрхийлэв.
Ерөнхийлөгч К.Токаев Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Алсын хараа-2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг сайшаагаад цаашид хоёр орны нэрийн хуудас болохуйц харилцан ашигтай, эдийн засгийн ач холбогдол бүхий төсөл, хөтөлбөрүүдийг хамтран хэрэгжүүлэх боломжтойг дурдав.
Талууд хоёр улсын харилцааг эдийн засгийн бодит агуулгаар баяжуулж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх хүрээнд тээвэр, логистикийн саад тотгорыг арилгах, шинэ дөт чиглэлийг бий болгох, агаарын харилцааг өргөжүүлэх замаар аялал жуулчлал, иргэдийн солилцоог нэмэгдүүлэх чиглэлд хамтран ажиллах болсныг сайшаан тэмдэглэлээ.
Бүгд Найрамдах Казахстан Улсад энэ оны дөрөвдүгээр сард болсон шар усны үерийн улмаас эд материалын ихээхэн хэмжээний хохирол учирсан, Монгол Улсын Засгийн газраас 200.000 ам.долларын хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлсэнд Казахстаны тал талархал илэрхийлэв.
Цаг уурын байгууллагын гаргасан улирлын ерөнхий төлөвөөр буюу ирэх арванхоёрдугаар сард төв болон зүүн аймгуудын нутаг, баруун аймгуудын хойд олон жилийн дунджаас хүйтэн, хур тунадас зүүн аймгуудын нутгаар ахиу орох төлөвтэй байгаа хэдий ч цаашдаа 2025 оны нэг, хоёрдугаар саруудад ихэнх нутгаар олон жилийн дунджаас хүйтэн, ялангуяа нэгдүгээр сард нутгийн баруун хойд хэсгээр, хоёрдугаар сард зүүн аймгуудын нутагаар ахиу цас орох төлөв ажиглагдаж байгаа тул цаг агаарын аюулт болон гамшигт үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд өдөр бүрийн цаг агаарын мэдээг хүлээн авч ашиглахын зөвлөж байна.
Арванхоёрдугаар сарын агаарын дундаж температур Баян-Өлгий, Өмнөговийн нутаг, Ховд, Говь-Алтайн ихэнх, Баянхонгор, Өвөрхангай, Дундговийн өмнөд, Дорноговийн баруун өмнөд хэсгээр олон жилийн дунджийн орчим, бусад нутгаар олон жилийн дунджаас хүйтэн байх төлөвтэй байгаа бол сарын нийлбэр хур тунадас Сэлэнгэ, Хэнтий, Сүхбаатар, Дорнодын нутаг, Төвийн ихэнх, Дорноговийн хойд хэсгээр олон жилийн дунджаас ахиу, бусад нутгаар дунджийн орчим.
Нэгдүгээр сарын агаарын дундаж температур нийт нутгаар олон жилийн дунджаас хүйтэн байх бол нийлбэр хур тунадас Баян-Өлгий, Увс, Завхан, Хөвсгөл, Архангай, Булган, Сэлэнгэ, Төв, Өвөрхангайн нутаг, Ховд, Говь-Алтай, Баянхонгорын хойд хэсгээр олон жилийн дунджаас ахиу, бусад нутгаар дунджийн орчим байх төлөвтэй байна.
Харин хоёрдугаар сарын агаарын дундаж температур Баян-Өлгий, Увс, Завхан, Хөвсгөл, Архангай, Булган, Сэлэнгэ, Төвийн нутаг, Ховд, Говь-Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай хойд хэсгээр олон жилийн дунджаас хүйтэн, бусад нутгаар дунджийн орчим байх бол нийлбэр хур тунадас (цас) Дорнодын нутаг, Хэнтийн зүүн, Сүхбаатарын ихэнх хэсгээр олон жилийн дунджаас ахиу, бусад нутгаар дунджийн орчим цас орох төлөвтэй байна.
Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд хэд хэдэн улсад парламентын сонгууль болж өндөрлөв. Гүржийн Сонгуулийн ерөнхий хороо “Санал хураах хэсгийн 99-ээс дээш хувийг тоолоход Оросыг дэмжигч, одоогийн эрх баригч “Гүржийн мөрөөдөл” нам 53.9 хувийн санал авч, Засгийн газар байгуулах боломжтой боллоо” гэж зарлав. Ийнхүү “Гүржийн мөрөөдөл” нам дөрөв дэх удаагаа эрх барьж, парламентад олонхын суудал авсан гэсэн дүн зарлагдав. Энэ сонгуулиар “Гүржийн мөрөөдөл”-өөс гадна сөрөг хүчний дөрвөн хүчин болох “Өөрчлөлтийн төлөөх эвсэл”, “Эв нэгдэл -Үндэсний хөдөлгөөн”, “Хүчтэй Гүрж” холбоод, Ерөнхий сайд асан Георгий Гахариагийн “Гүржийн төлөө” нам таван хувийн босго давж парламентад албан ёсоор орж ирж байгаа аж. Эрх баригч нам хөдөө орон нутагт бүрэн ялсан бол хотуудад сөрөг хүчин бүрэн ялалт байгуулжээ. Үлдсэн 13 нам парламентад суудал авахад шаардагдах босгыг давж чадаагүй байна.Тэгвэл сонгуулийн дүнг зарласны дараа Гүржийн ерөнхийлөгч Саломе Зурабишвили “Би энэ сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Хэрэв энэ сонгуулийг хүлээн зөвшөөрвөл Оросыг энд ирж, Гүрж Орост захирагдахыг хүлээн зөвшөөрч байгаатай адил зүйл болно. Энэ явдлыг манай ард түмэн манай улсын эсрэг явуулж буй эрлийз дайны шинэ хэлбэрүүдийн нэг болох Оросын тусгай ажиллагааны гэрч, хохирогч болчихоод байна гэж хэлж болно” гэж мэдэгдэв. Сөрөг хүчний “Эв нэгдэл-Үндэсний хөдөлгөөн” эвслийн тэргүүн Тинатин Бокучава “Бид энэ сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй, манай намын сонгогдсон гишүүд парламентад орох бодолгүй байна. Санал хураалтын “Гүржийн мөрөөдөл” намын зохион байгуулсан бүрэн луйвар болсон. Олигарх Иванишвили Гүржийн ард түмний ялалтыг хулгайлж, улмаар бидний Европын улс болох ирээдүйг хулгайлсан гэдгийг нотолсон үр дүн гарлаа” гэж мэдэгдээд ирэх даваа гаригийн орой болох жагсаалд иргэдийг идэвхтэй оролцохыг уриалав. Мөн “Өөрчлөлтийн төлөөх эвсэл”-ийн удирдагч Ника Гварамиа “Манай гишүүд ч парламентад орохгүй” гэж мэдэгдээд “Бид хэсгийн хороодод гарсан зөрчлийн талаар 200 гаруй гомдол гаргасан ч Сонгуулийн ерөнхий хороо ямар ч арга хэмжээ аваагүй” гэж онцолжээ.
Гүржийн сонгуулийн дараа “Transparency International Georgia”-ийн төлөөлөгч Георгий Ониани “Гүржийн ард иргэд ялангуяа хөдөө орон нутгийнхан ядуу байгаа нь эрх баригчдын тавьсан элдэв авлигын арганд амархан автаж сонгуульд нөлөөлөх нэг гол хүчин зүйл болж байна” гэж анхааруулж, холбогдох баримтуудыг дурдсан бол Олон улсын ажиглагчид хэвлэлийн бага хурал хийж, Гүржийн сонгуулийн олон зөрчлийн жишээг дурдав. Тэгвэл Европын Холбооны Европын Гадаад харилцааны албанаас албан мэдэгдэл гаргаж “Бид Гүржийн Сонгуулийн төв хороо болон бусад холбогдох байгууллагуудыг сонгуулийн зөрчил, гомдлыг нэн даруй, ил тод, хараат бусаар шалгаж, шийдвэрлэх үүргээ биелүүлэхийг уриалж байна. Сонгуулийн үйл явцад итгэх итгэлийг сэргээхийн тулд сонгуулийн явцад гарсан зөрчлийг тодруулж, засах ёстой. Гүржийн ард түмэн сүүлийн саруудад ардчиллын үнэт зүйлс болон улс орноо Европын Холбоонд хүрэх замыг тууштай дэмжиж байгааг харуулсан. Европын Аюулгүй байдал, Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын Ардчилсан институци, хүний эрхийн албаны гүржийн сонгуулийн талаар гаргах эцсийн тайлан, зөвлөмжийг аль болох хурдан хэрэгжүүлэхийг бид тэсэн ядан хүлээж байна” гэж Брюссель онцолжээ. Үүний зэрэгцээ Европын Зөвлөлийн ерөнхийлөгч Чарльз Мишель Гүржийн асуудлыг ирэх сарын эхээр Будапешт хотод болох Европын Зөвлөлийн албан бус дээд хэмжээний уулзалтын хэлэлцэх асуудалд оруулах болно” гэж мэдэгдэв.
Өнгөрсөн ням гаригт болсон Литвийн парламентын сонгуулийн хоёр дахь шатанд сөрөг хүчин болох Литвийн социал демократ нам(LSDP) тус улсын парламент болох Сеймд олонхын суудал авчээ. Бараг бүх саналыг тоолсны дараа LSDP нам парламентын 141 суудлын 52-ыг авах нь тодорхой болсон байна. Иймээс тус намын удирдлага “Бидний төлөө идэвхтэй санал өгсөн Литвийн иргэдэд маш их талархаж байна. Сонгуулийн үр дүн Литвийн иргэд өөрчлөлт хүсч, тэдэнд огт өөр засгийн газар хэрэгтэй байна гэдгийг харууллаа. Хэрэв Москва Украины эсрэг дайнд ялбал Оросын түрэмгийллийн дараагийн бай нь бид болох болно. Тиймээс Литвийн бүх томоохон намууд Киевт цаашид тусламж үзүүлэх, мөн батлан хамгаалах зардлаа нэмэгдүүлэхийг тууштай дэмжинэ гэдэгт итгэж байна” гэж мэдэгдэв. НАТО-гийн тооцоогоор Литва улс 2024 онд ДНБ-ийхээ гурав орчим хувийг цэргийн салбарт зарцуулахаар төлөвлөж байгаа билээ.
Мөн ням гаригт болсон Болгарын парламентын сонгуулийн дүнгээр баруун төвийн “Болгарын Европын хөгжлийн төлөөх иргэд” нам 26.4 хувийн саналаар ялж Европын төлөө, авлигын эсрэг “Үргэлжилсэн өөрчлөлт-Ардчилсан Болгар” эвсэл 14.9, үндсэрхэг үзэлтэй, Оросыг дэмжигч “Сэргэн мандалт” нам 12.9 хувийн санал авч гуравдугаар байрт орж буй нь тодорхой болжээ.
Японд болж өнгөрсөн сонгууьд тус улсын ерөнхий сайд Шигеру Ишибойн “Комэйто” нам тэргүүлдэг “Лебирал-Ардчилсан эвсэл” олонхын саналаа алдаж парламентад өмнө байсан 279 суудлын оронд 209 суудал авчээ. Харин Японы сөрөг хүчин болох “Үндсэн хуульт ардчилсан нам” парламент дахь төлөөлөгчдийнхөө тоог 98-аас 143 болгож нэмэгдүүлсэн байна. Японы парламентын танхимд үнэмлэхүй олонхыг бүрдүүлэхийн тулд 233 мандат шаардлагатай. Гэхдээ эрх баригч нам олонх болоогүй нь Засгийн газар солигдоно гэсэн үг биш юм. Ройтерс агентлаг “Японы эрх баригч эвсэл сонгуульд ялагдсан нь ерөнхий сайдыг намын бодлогоо хэрэгжүүлэхэд саад болж, дэлхийн гурав дахь том эдийн засагтай улсын засгийн газрын эрх мэдлийн дахин хуваарилалтын дундах тодорхойгүй байдал нь иен болон хөрөнгийн зах зээлийг сулруулах магадлалтай байна” гэж онцолжээ.
Эдгээр бүх сонгууль “Оросын нөлөө” мөн “авлига” гэсэн хоёр зүйлээр адил байна. Литвийн хувьд төр засаг нь улсаа Оросоос шууд тусгаарлах бодлого явуулж, эдийн засгаа хөгжүүлэн хамгийн гол нь татвар төлөгчдийн мөнгө болох улсын төсвийн зарцуулалтын “шилэн данс”-ыг ном ёсоор нь хөтөлж, авлигачдыг хулгай хийх боломжгүй болгосон нь сайн зүйл мөн боловч Оросын шууд аюул оршсоор байгаа нь муу зүйл юм. Харин Японд эрх баригч эвслийг толгойлдог нам нь “хандив” гэх авлигад автсан нь нэр хүндийг нь унагаж, сонгуулийн дүнд эсрэгээр нөлөөлсөн бол “газар нутгийн маргаан” гэх Оросын аюул хэвээр байна. Ер нь ардчилсан улсуудын хувьд “Өөрсдийгөө санхүүжүүлж чадахгүй байгаа нам яаж улсынхаа санхүүг авч явах болж байна” гэдэг асуудлыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зөв шийдэх явдал тулчихаад байгаа юм. Учир нь “социал демократ” үзэл нь тухайн үедээ тохируулан шийдвэр гаргана гэсэн үг бол баруун, зүүн, төвийн үзэл нь философи шиг шинжлэх ухаан бус зүгээр л үзэл буюу объектив бус субьектив зүйл гэсэн үг билээ. Харин Гүрж, Болгар улсуудын хувьд иргэдийг нь авлигалаар ядууруулан, үүгээрээ дамжуулан Орос улс дотоод хэрэгт нь шууд нөлөөлж байгаа нь тодорхой болов. Болгарт бүр авлигалын эсрэг эвсэл нь парламентын сонгуульд аман хүзүүдээд байна.
Г.АМАРСАНАА
Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын МАН-ын хорооны дарга Б.Эрдэнэ-Очиртой ярилцлаа.
-Та 2012 оноос хойш аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллахдаа тавьсан алсын хараа нэгэнт биеллээ олсон Ханбогдыг бид харж байна. Анх төлөөлөгчөөр сонгогдоод ажлаа хаанаас эхэлж байв?
-Миний бие Ханбогдчуудынхаа итгэлийг хүлээж, гурван удаагийн сонгуульт хугацаанд Өмнөговь аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдож ажиллалаа. Энэ нутагтаа төрж өсөж, амьдарч байгаа хүний хувьд Өмнөговь аймаг Монгол Улсын өнгийг тодорхойлох эдийн засгийн том бүс нутаг болох ёстой гэж боддог. Бизнесмэн хүний хувьд нутагт маань үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийг уул уурхайн эдийн засгийн эргэлттэй холбох нь чухал гэж үздэг. Үүнд суурилсан ирээдүйн хөгжлийг нутагтаа бий болгохыг зорьж, бодож явдаг. Анх намайг аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдоход буюу 2012 онд Оюутолгой компанитай ханган нийлүүлэгчийн гэрээтэй Ханбогд сумын 2-3 компани байсан. Тухайн үеийн сум орон нутгийн удирдлагууд бүс нутгийн хөгжлийн асуудалд Оюутолгой компанитай харилцан ойлголцож, хамтран ажиллах нь зүйтэй гэж үзээд ажлын хэсэг байгуулахад миний бие тухайн ажлын хэсгийг ахалж ажиллаж байлаа. Үр дүнд нь Ханбогд сум Оюутолгой төсөл “Хамтын ажиллагааны гэрээ” байгуулж “Говийн Оюу” хөгжлийг дэмжих сан байгуулагдсан. Гэрээ хэрэгжиж эхэлснээр зөвхөн Ханбогдын бизнес эрхлэгчид, аж ахуйн нэгжүүд Оюутолгойгоос зарласан тендерт давуу эрхтэй оролцох боломж бүрдсэн. Ингэснээр одоо Ханбогдын 100 гаруй ханган нийлүүлэгч компани тогтвортой үйл ажиллагаа явуулдаг болсон байна. Үүнийгээ дагаад орон нутгийн төсөвт үлэмж хэмжээний хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн урсгал орж ирсэн байна. Энэ нь өөрөө Ханбогдын хөгжилд асар том хувь нэмэр болсон.
-Та бүхний хүчин чармайлтаар Оюу толгойтой хамтын ажиллагааг эхлүүлснээр зөвхөн орон нутгийн компаниудад ээлээ өгөөд зогсоогүй суманд олон бүтээн байгуулалт хийснээс дурдвал?
-Бид бүхэн ард иргэдийнхээ санал бодлыг тусгасан мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулж, өнгөрсөн хугацаанд Ханбогд суманд олон бүтээн байгуулалтын ажлууд хийлээ. Энэ их ажлыг нугалахад татварын орлого, төсвийн орлого хангалтгүй юм. Оюутолгой компанитайгаа маш сайн ойлголцож хамтран ажилласны үр дүнд “Говийн Оюу хөгжлийг дэмжих сан”, сүүлийн жилүүдэд Оюутолгой-Ханбогд сумын хамтын ажиллагааны хүрээнд “Хөгжлийн хурдасгуур” санг байгуулж маш их хөрөнгө оруулалтыг төвлөрүүлж, Ханбогд хотыг хөгжүүлэх бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн төслүүдийг санхүүжүүллээ.
Энэ нь Оюу толгой, Рио Тинто компанийн зүгээс Ханбогд хотыг сүндэрлүүлэх асар том бодлогын дэмжлэг билээ.
Өнгөрсөн хугацаанд тухайлбал, Оюутолгой-Ханбогдыг холбосон 35 км-ын хатуу хучилттай засмал зам, цахилгааны шугам сүлжээ, инженерийн шугам сүлжээ, цэвэр усны хангамжийн төв, цэвэрлэх байгууламж болон боловсролын салбарт 640 хүүхдийн сургууль, 200 хүүхдийн цэцэрлэг бүхий цогцолбор, ХАА-н салбарт малын эрүүл мэндийн төв гээд дурдвал олон. Мал эмнэлгийн лаборатори бүхий Малын эрүүл мэндийн төв байгуулсан явдал бол зөвхөн Ханбогд сум биш Өмнөговь аймгийн зүүн бүс болон Дорноговь, Дундговийн сумд эрүүл ахуйн шаардлага хангасан мал экспортлоход чиглэсэн гол бүтээн байгуулалт болсон. Түүнчлэн сүүлийн үед хийж буй бүтээн байгуулалт гэвэл орчин үеийн хотын жишигт нийцсэн “Галба” цэцэрлэгт хүрээлэн, спорт цогцолборыг нэрлэж болно. Хүүхэд залуусынхаа хөгжилд зориулсан олон ажил төвлөсний нэг нь энэхүү спорт цогцолбор байсан.
-Орон нутгийн хөрөнгө оруулалтаар бас цөөнгүй бүтээн байгуулалт хийж байгаа юм билээ?
-Сум орон нутагтаа тулгамдаж байгаа асуудлыг шийдэх хүрээнд орон нутгийн төсвийн татварын орлогоор цөөнгүй ажил хийсний нэг нь 18 Мв-ийн дулааны станц. Энэ станцыг ирэх оны 1 дүгээрт сард ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа. Ер нь өнгөрсөн хугацаанд орон нутгийн төсвийн хөрөнгө, Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт зэрэг санхүүгийн олон эх сурвалжаар сумын төвийн авто замын ажлыг нэлээд анхаарч хэрэгжүүлсэн. Ингэхдээ хот болон хөгжүүлэх төлөвлөгөөнийхөө дагуу ус зайлуулах шугам, дугуйн зам, гэрэлтүүлэг бүхий хотын стандартад нийцсэн зам барьж байгаа.
-Таны санаачлан эхлүүлсэн ажлуудаас хувийнхаа хөрөнгөөр эрсдэл үүрч эхлүүлсэн орон сууцны хотхоны ажлыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй.
-Ханбогдыг хот болгох ажлыг эхлүүлэхэд анх гадна, дотнын хөрөнгө оруулалт татах ёстой гэдэг бодлоор гаднын олон хөрөнгө оруулагчийг урьж авчирч, уулзалт хийсэн. Тухайн үеийн төр засгийн бодлогод хөрөнгө оруулагч нарт итгэл бага байсан. Дотоодын компанийнхныг авчраад ч болоогүй. Үүний цаана юу харагдсан бэ гэхээр энэ нутагт өсөж төрсөн, ажил амьдралаа холбож яваа хүн л эхлүүлэх ёстой юм байна гэдгийг ойлгосон. Тэр утгаараа орон сууцжуулах ажлыг өөрөө эхлэх ёстой юм байна гээд найзынхаа компанитай хамтран анхны барилгуудыг барьж эхэлсэн. Тухайн үедээ маш их эрсдэлтэй тулгарч байсан. Энэ цаашаа ямар зам туулж, хаана очихыг мэдэхгүй үе байсан ч энэ бүхнийг давж гарсан. Өдгөө 700 орчим өрхийг орон сууцжуулаад байгаа бөгөөд тэр дундаа намын мөрийн хөтөлбөрт тусгасан төрийн албан хаагчийг ая тухтай амьдрах орчныг хангах хүрээнд 60 төрийн албан хаагчийн орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэсэндээ сэтгэл тэнүүн байна. Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө батлагдсантай холбоотойгоор одоо ажлууд үе шаттайгаар хийгдээд явж байна.
-Таны хэлсэнчлэн Монгол Улсын Засгийн газар “Ханбогд хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г баталсан нь та бүхний олон жилийн хичээл зүтгэл байсан. Үүнтэй холбоотой бүтээн байгуулалтын ажил ямар шатандаа явна вэ?
-Хот болох зорилт бол нутгийн бид бүхний олон жил хөөцөлдөж ирсэн асуудал. Хот болгох ажлыг өчигдөр яриад өнөөдөр бүтээчхэж байгаа явдал биш ээ. Үе, үеийн Ханбогд сумын удирдлагууд, хурлын төлөөлөгчдийн хүчин зүтгэлийн үр дүнд Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ кабинетынхаа хамт манай нутагт хүрэлцэн ирж Ханбогд хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг соёрхон баталж, хүлээлгэн өгсөн билээ. Ханбогд хотын эдийн засаг, бие даасан хөгжил дан ганц уул уурхайг түшиглэсэн бус мал аж ахуй, аялал жуулчлалын салбарын хөгжилтэй уялдсан солонгорсон бүтэцтэй байхыг бид Засгийн газраар батлуулсан хөгжлийн төлөвлөгөөндөө тусгасан. Бид Ханбогд хотын суурийг зөв оновчтой тавихын тулд нэн тэргүүнд газар доорх байгууламж, дэд бүтцийн асуудлыг эхэлж хийх ёстой гэдэг зарчмыг барьж 35 мянган хүнд хүрэлцээ бүхий инженерийн шугам сүлжээ, цэвэрлэх байгууламж гээд бүгдийг нь хийж чадсан. Одоо харин газар дээрх байгууламжуудаа бүтээж айл өрх, албан байгууллагуудтайгаа энэ дэд бүтцээ холбож өгөх дараа дараачийн ажлууд эхлээд явж байгаа.
-Стратегийн томоохон бүтээн байгуулалтаас гадна та боловсрол, урлаг соёлын салбарт багагүй анхаардаг. Жишээ нь “Үлэмжийн чанар” соёлын төвийг таны санаачилгаар барьсан гэдэг байх аа?
-Урлаг соёлоор дамжуулж монгол үндэстний уламжлал соёлыг хадгалахыг эрмэлзэж явдаг хүний хувьд 2012 онд ИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдсоны дараа санаачлан улмаар 2015 онд шавыг нь тавьж, 2017 онд 400 хүний суудалтай энэ соёлын төвийг ашиглалтад оруулж байсан. Түүнчлэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бодлогын хүрээнд говь нутгийн онцлогийг харуулсан “Галба говь” музейн барилгын зураг төсвийг боловсруулж, хоёр бөхт тэмээний үзмэр голлосон улсын чанартай музейн үзэл баримтлалыг батлуулаад байна.
Харин боловсролын салбарын тухайд багш өвөөгийнхөө нөлөөгөөр энэ салбартай ойр байдаг. Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан өвөөгийнхөө ажил үйлсийг мөнхжүүлэх үүднээс Б.Чогдовын нэрэмжит “Багшийн хишиг” хөтөлбөрийг багш нарын дунд хэрэгжүүлж байна. Анх нэг сургуульд хэрэгжиж байсан бол одоо өргөжсөөр 2 сургууль, 3 цэцэрлэгийн хэмжээнд цар хүрээ нь өргөжсөн байна. Мөн салбарын шилдэг залуусыг шалгаруулдаг “Оюу” наадам, сумын залуучууд, оюутны чуулга уулзалт, “Одонгоо зүүцгээе ээжүүдээ”, “Ахмадаа сонсъё” арга хэмжээ, “Хүүхэд бидний ирээдүй”, “Эмэгтэйчүүд нийгмийг манлайлна”, “Алтан нутгийн бэр”, “Нутгийн сайхан хүргэчүүл” чуулган зэрэг нас насны хүмүүсийн хөгжилд зориулсан ажлыг уламжлал болгон зохион байгуулдаг.
-Танд хүүхдийн байгууллагаас “Хүүхдийн итгэмжит элч”-ээр удаа дараа тодруулсан байна лээ. Энэ нь таныг энэ чиглэлд багагүй ажил хийсний баталгаа биз ээ?
-Хүүхдийг дэмжинэ гэдэг бол ирээдүйдээ хөрөнгө оруулж байгаа хэлбэр. Тиймээс хүүхдийн авьяас билгийг хөгжүүлэх, тэдний оролцоо, хамгааллын чиглэлээр дэмжиж ажилладаг. Жишээ нь улс, тив дэлхийн чанартай уралдаан тэмцээнд оролцуулах, олон улсын хүүхдийн “Найрамдал” төвд амраах, хүүхэд хөгжүүлж байгаа багш нарыг шагнаж урамшуулах, шилдэг 100 сурагчийг хүлээж авч, хүндэтгэл үзүүлэх гэх мэт ажлыг дурдаж болно.
-2012 оноос хойш аймгийн ИТХ-д төлөөлөгчөөр ажилласан хугацаагаа та товч дүгнэж хэлээд ярилцлагаа өндөрлөе.
-Нутгийн хүний хувьд Өмнийн цэнхэр говь, тэр дундаа Монгол Улсын эдийн засгийг тодорхойлж буй бүс нутаг Галбын говио хөгжүүлэхийн төлөө сэтгэл зүрх, гар биеэ зориулж явааг минь итгэн дэмжиж, Ханбогдчууд маань намайг аймгийн ИТХ-д гурвантаа сонгон илгээлээ. Ард иргэдийн маань итгэл надад нутгийнхаа хөгжлийн төлөө хийж бүтээх, бодлого шийдвэрээ няцахгүй хамгаалах урам зориг өгч ирлээ. Тиймээс ч эргээд харахад нүдэнд харагдаж, гарт баригдахуйц дорвитой тодорхой ажлыг гүйцэтгэжээ. Энэ том бодлогын шийдвэрийг гаргуулж, бүтээн байгуулалт өрнүүлэхэд хамтран ажилласан сумын ИТХ, ЗДТГ, төр, хувийн хэвшлийн байгууллагууд ахмад буурлууд, залуус дүү нар, нутгийн зон олны маань оролцоо их ээ. Бидний зүтгэлийн үр шимээр нутаг оронд минь хөгжил дэвшил нэгэнт ирснийг харахад туйлын таатай байна.
-Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа. Галбын сайхан нутагт тань их хот сүндэрлэхийг ерөөе.
-Тэр ерөөл удахгүй биелэх болно оо.
Д.ПҮРЭВСҮРЭН
-БАГШ СУДЛААЧИЙН СУРГАН ХҮМҮҮЖҮҮЛЭХ УХААНЫ ТЭМДЭГЛЭЛ-
Саяхан “Батлан хамгаалахын сэргэлт” гэсэн Батлан хамгаалахын салбарын удирдах ажилтны зөвлөгөөнд цугларалт болж олон чухал, чухал асуудлуудыг хөндөн ярилцаж тодорхой шийдвэрт хүрч одоо хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа ид өрнөж эхэллээ.
Уг зөвлөгөөнд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ биечлэн оролцож, батлан хамгаалах салбарын шинэ сэргэлтэд Засгийн газраас онцгой анхаарал хандуулна гэдгээ илэрхийллээ. Тэрбээр батлан хамгаалах салбарын сэргэлт нь удирдах бүрэлдэхүүний ажилдаа хандах хандлага, манлайлал, хүний нөөцийн чадавхыг сайжруулахаас эхэлнэ.
Түүнчлэн Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Сөрөн тэсвэрлэх чадавх-Батлан хамгаалах тогтолцоо”-г бэхжүүлэх зорилт туссаныг онцолж, салбарын алба хаагчдын нийгмийн хамгааллын асуудлыг шийдвэрлэх талаар засгийн газар дэмжин ажилласнаар Зэвсэгт хүчнийхний 20 жил хүлээсэн шийдвэр албажиж, алба хаагчдын онцгой нөхцөлийн нэмэгдлийг 25 хувь болгон нэмэгдүүлж ирэх оны 01 дүгээр сарын 01-нээс хэрэгжих болсныг албан ёсоор мэдэгдсэн юм. Мөн монгол хүн бүрт эх оронч үзэл төлөвшүүлэхэд энэ салбараас төсөв харамлахгүй гэдгээ ч хэлсэн. Гагцхүү батлан хамгаалах салбар, Зэвсэгт хүчинд хүний эрхийг дээдлэн ажиллахыг удирдлагуудад анхаарууллаа.
Ингэж Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Батлан хамгаалах салбарыг чухалчлан авч үзсэн нь тохиолдлын зүйл биш юм.
Орчин үеийн дайны мөн чанар нь, үйлдвэрлэлийн хүч чадал, командлал, хяналт, харилцаа, холбоо тагнуулын системийг хослуулсан өрсөлдөөн болжээ. Орос, Украины цэргийн мөргөлдөөн нь амин чухал дэд бүтэц, хот, суурин руу чиглэсэн хэвээр байгаа төдийгүй цаашид энэ байдал улам хурцатах шинжтэй.
Олон улсын байдал тийм ч амгалан, энх тайван ч бус байна. Украин, Оросын зэвсэгт мөргөлдөөн, Ойрхи Дорнодын байлдаан, Япон улс Азид шинэ НАТО үүсгэх санаархал, хөрш Орос, Хятад улсууд цэргийн зардлаа хэд дахин нэмэгдүүлсэн төдийгүй дотооддоо ч бас шуугиантай байгаа байдал. Энэ бүхнийг илтгэн харуулж байна.
Энэ бүхнийг манай засгийн газар, Батлан хамгаалахын яам анхаарч бодлого, үйл ажиллагаандаа тусгаж байгаа нь судлаачийн хувьд нэн сайшаалтай зүйл хэмээн үзэж өөрийнхөө саналаа илэрхийлж байна.
Энэхүү Батлах хамгаалах салбарын удирдах ажилтны цугларалт, зөвлөгөөний үеэр Батлан хамгаалахын сайд С.Бямбацогт” Батлан хамгаалахын сэргэлт”-ийг жинхэнэ утгаар нь авчрахад нэн түрүүнд хугацаат цэргийн албаны сургалтын хөтөлбөрт өөрчлөлт оруулах замаар цэргийн албаны нэр хүндийг өргөж, алба хаах, амьдрах орчныг сайжруулж, хүний эрхийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлд анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Түүнчлэн иргэний цэргийн үүргээ биелүүлж хугацаат цэргийн албанд ирсэн залуус маань алба хаах хугацаандаа цэргийн эрдмээс гадна англи хэл, компьютер зэрэг нийгэмд хэрэгцээт мэдлэг чадварын анхан шатны сургалтад хамрагдаж, цэргийн албанаас бүгд жолооны болон бусад мэргэжлийн үнэмлэхтэй халагддаг тогтолцоог бүрдүүлэх асуудлыг судалж ажил хэрэг болгох асуудлаар тодорхой үүрэг чиглэл өглөө. Батлан хамгаалахын сайдын энэхүү маш чухал бодлогыг дэмжиж хэрэгжүүлэхэд дэм тус болж юуны магад хэмээн үзэж хугацаат цэргийн сургалтын асуудлаар 30 гаруй судалгаа, туршилт явуулж ажилласан. Энэ чиглэлээр Эрдмийн зэрэг хамгаалсан судлаач, багш хүний хувьд доорх саналуудыг дэвшүүлэн тавьж байна.Авах, гээхийн арга ухаанаар хандана гэдэгт итгэж байна.
Нэгэн зүйл: Хугацаат цэрэг юунд суралцаж хэрхэн цэргийн алба хаах ёстой вэ? гэсэн асуултад маш товчоор хариулахад зөвхөн цэрэг-дайнд хэрэг болох зүйлд маш богино хугацаанд заавал төгс суралцаад дайчилгаанд нэгдүгээр зэргийн бэлтгэл үүрэгтэн, орон нутгийн хамгаалалтад цэргийн тодорхой үүрэг гүйцэтгэх чадвартай бие бялдар нь чийрэгжсэн байх ёстой. Өөр илүү дутуу олон юманд сургаж байна гэж цаг хугацаа алдаж, хөрөнгө мөнгө үрэх шаардлага байхгүй. Чадвал Монголын бүх эрчүүдийг БНСУ, Израиль шиг цэргийн алба хааж үндсэн хуульд заасан иргэнийхээ журамт үүргээ биелүүлдэг байх нь бүхнээс чухал. Швейцарь, Швед, Финланд зэрэг зарим улсын бүх иргэд дөрвөөс зургаан сарын хугацаанд цэргийн алба хааж цэргийн хэрэгт суралцаж цэргийн ямар ч үүргийг биелүүлж, сайн буудаж, 10км-д ажрахгүй гүйж, цэргийн нэг бүрийн зэвсгийг эзэмшиж чаддаг байна. Энэ мэт олон жишээ туршлагыг дурдаж болмоор байна. Энэ нь Улсаа Батлан хамгаалахад иргэдийн оролцоо эрс дээшилж иргэндээ цаг хугацаа хэмнэсэн ашигтай төдийгүй бие бялдар, эрүүл мэнд нь сайжирч иргэнлэг, эх оронч үзэлтэй болж төлөвшиж байна.
Орчин үеийн дайнд байлдаанд олон өөрчлөлт гарч бараг “Цельгүй”, “Цэрэггүй” иргэдийн амьдрал оршин ахуйд хотын дотор иргэд ихээр оролцсон байдлаар явагдаж байна.
Иймээс өнөөдөр хугацаат цэргийн алба хааж цэргийн алба хааж буй сургалтад энэ бүхнийг харгалзан үзэх учиртай. Хугацаат цэрэг нь цэргийн алба хаах энэ хугацаандаа цэрэг байлдагч нэг бүрийн зэвсэг, хэрэгслээ бүрэн эзэмшсэн чадварлаг хэрэглэж чаддаг, бие бялдрын болон гардан тулаан зэрэг хөдөлгөөнт цэрэг спортын бүх дасгал дадлагыг сайн гүйцэтгэж мэргэн буудаж 10, 20 км-ийн маршид алзахгүй гүйдэг зэргийг цэргийн мэргэжлийн тодорхойлолтод тусгаж заавал заавал сургаж дадлагажуулах шаардлага тавигдаж байгаа юм. Саяхан халагдаж байгаа нэг байлдагч (Н…) би 1 жил цэргийн алба хаахдаа 2 удаа 6 сумаар буудсан оносон оноогүйгээ мэдэхгүй юмдаа. Харин шал зүлгэж, хоосон склад манаж хог, аккурак түүж сайн сурсан шүү. За нэг иймэрхүү байдлаар цэргийн алба хаалаа. Харин танай оюутан цэрэг 100 гаруй сумаар буудаж тодорхой бага мэргэжил эзэмшдэг зав чөлөөгүй гэж сонслоо. Энэ зүгээр юм гэж манай найз ярьж байлаа гэж өгүүллээ. Энэ нь тохиолдлын жишээ мэт боловч байдаг асуудал шүү. Нэгэн аав хүүгээ цэрэгт явуулах гэсэн юм. Тэр англи хэл, компьютер сурах нь яах вэ. 3 дугаар ангиас нь англи хэлийг мэргэжлийн багш 9 жил заасан гайгүй болсон байлгүй. Угаасаа хүүхдүүд утас, кино, хүүхэлдэй үзэсээр байж одоо хоорондоо англиар ярьдаг болчихсон. Манай хүү компьютер, PC game тоглоомд донтоод байгаа юм. Цэрэгт явуулаад гайгүй болох болов уу гэсэн тэнд бас тэр тоглоом нь байх юм байна даа Цэргийн хэрэгт сургах юмаа сайн сургаад төлөвшүүлээд өгөөч, аль эсвэл цэрэгт сургах зүйл байхгүй бага болчихоод слесарь, цахилгаанчин, бас элсэлтийн шалгалтад бэлтгэнэ, магистрт сургана гээд политехникийн сургалтын болон курсээр сурчихдаг зүйл яриад байх юм. Зарим нь сайшаагаад л байна лээ. Саяхан ТV-ээр цэргийн штабын дарга энэ жилийн шинэ-цэрэг та нарыг англи хэл, компьютерт сургана бүгдийг чинь жолооч болгоно гэж ярьж байна. Тийм мэргэжлийн багш, тоног төхөөрөмж нь байгаа юм уу? Энэ нь цэрэгт тийм их хэрэг болох зүйл мөн үү? Зарим нь тэнд очоод цэргийн хуаранд англи хэл сурах биш баахан PC game тоглоомчид болчих бий. Тэр цэрэгт хэрэгтэй юмандаа сургаад бие бялдрыг нь сайжруулаад, улс орноо Батлан хамгаалах чадвартай ухамсартай төлөвшсөн хүн болгонд өгөхийг ард түмэн хүсч байна гэж их л гомдонгуй ярьсан бэлтгэл дэд хурандаа аавын яриаг тэмдэглэн авч орууллаа. Бодууштай юм.
Хугацаат цэргийн албаны нэр хүндийг өргөж олон залуусыг хамруулъя гэвэл богино хугацаанд зөвхөн цэрэг дайнд хэрэгтэй зүйлд нь сургаад дайчилгааны бэлтгэл үүрэгтнээ бэлтгэвэл богино хугацаанд хурдан яваад ирье иргэнийхээ үүргээ биелүүлье гэж залуус хошуурах байх шүү. Энэ нь хүндээ ч хэрэгтэй наалдастай, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгийг хэмнэж улс орны Батлан хамгаалах чадавхыг нэмэгдүүлэх биз. Иймээс хугацаат цэргийн албыг олон хувилбартай сургалтын тогтолцоогоор цэрэг алба хаалгах эрэлт хэрэгцээ байх шиг байна.
Энэхүү сургалтын явцад сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн багтаасан хоёр сурах бичгээр вакумжуулсан эрчимтэй сургалтаар сургагдсан оюутан-цэрэг нь өнөөгийн Зэвсэгт хүчний хугацаат цэргийн албан хаагчдын адил түвшинд бэлтгэгдсэнийг энэ хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлж буй хүний хувьд ам бардам хэлэх байна.
Ялангуяа залуу малчдыг малчин цэрэгт “Сурган бэлтгэх шаардлага байна. Монгол Улс 70 сая малтай”. Малаа маллах малчингүй шахуу байна. Надад хөдөөгийн малчдаас ирсэн 10 гаруй захидал байна. Малд жаахан дөртэй болсон залуус цэрэгт явдаг. Харин тэр малчин залуус ямар нэг мэргэжил эзэмшээд эргэж ирэхгүй, ирсэн ч малаа маллахгүй хот бараадаад дараа нь эцэг, эх, төрөл төрөгсөдөө татан авсаар хөдөө эзгүйрлээ Монгол Улс. Хятад малчидтай болох юм уу. Говийн зарим аймгууд хятад малчидтай болоод эхэлчихжээ. Малаа маллах монгол залуу олдохгүйнээ.
Залуу малчин залуусыг сайн урамшуулаад малжуулаад хөнгөлөлт үзүүлэх бодлого хэрэгтэй байх шиг. Тэр оюутан цэрэг бэлтгэдэг шигээ цэргийнхэн хэрэгт сайн сургаад 20 минутын шуурганд малынхаа хажууд зогсчихдог тэсвэр хатуужилтай эр хүн болгоод өгчих боломж нөхцөлийн талаар судалж асуудал болгон тавиач гэж хүссэн байсныг энд чухалчлан бичлээ. БХЯ-нд энэ талаар хийсэн судалгаа, хуулийн төсөл байгаа болов уу.
Ийм залуусыг орон нутагт нь ойрхон Ховд, Эрдэнэт, Зүүнбаян, Дорнодод байгаа цэргийн ангиудаа түшиглэн сургалтын төвүүд байгуулан гурван сарын хугацаагаар ийм цэргүүдийг бэлтгэж дайчилгааны бэлтгэл хүчний нөөцөө нэмэгдүүлж улс орныхоо БХ чадавхыг бэхжүүлэн олон залуусыг цэргийн алба хаалгах боломж байгаа мэт. Ингэж цэргийн алба хааж байгаа залуус ажлаасаа хөндийрөхгүй, цалин мөнгөө аваад цэргийн албаа хаах боломж бүрдэж болох юм. Яагаад гэвэл гурван сарын хугацаа бол хуульд заасан хамгаалалттай хугацаа юм. АНУ-д цэргийн хэрэгт төгс боловсорсон Рейнжер цэргийг 60 хоногт бэлтгэж байна. Эхний 20 хоногт (мөлхөх) цэргийн ерөнхий бэлтгэл 2 дахь 20 хоногт (алхах) мэргэжлийн бэлтгэл сүүлийн 20 хоногт (гүйх) жижиг бүлэг, тасаг, салаанд үүрэг гүйцэтгэх чадварт сургаж биеийн тамир, цэрэг спортын иж бүрэн бэлтгэл хийлгэж сургадаг туршлага байгааг судалж үзүүштэй. Ийм Сайн сургалтыг Монголын Зэвсэгт хүчний онцлогт тохируулсан ялангуяа мотобуудлагын цэрэгт хэрэглэх боломжтой. Тийм судалгаа, хөтөлбөр бидэнд байна.
Мөнгөн төлбөрөөр 26 нас хүрээд 1 жилийн цэргийн нэг цэргийн зардлын 10 орчим хувийг төлөөд мөнгөн төлбөрөөр цэргийн алба хаасанд тооцож байгаа нь бүрч зохимжгүй. Хэрвээ цэргийн алба хаахгүй байгаа бол 1 жилийн нэг цэргийн зардлыг 2 дахин нэмэгдүүлж төлбөр аваад цэргийн алба хаасанд тооцож болох юм. Ийм байдлаар дүйцүүлэх албаны шаардлагаар цэргийн алба хааж байгаа залуусыг мөнгөн төлбөрт албанд шилжүүлэн тооцож шударга ёсыг тогтоож болох юм.
Цэрэг унтаж цэргийн алба явж байна гэдэг шиг хугацаа тоолж цэргийн алба хаах биш өндөр ачаалалтай, эрчимтэй бонино хугацаагаар цэргийн хэрэгт шамдан суралцаж эзэмшсэн мэргэжил дадлагаараа тооцуулж цэргийн алба хаадаг журамд шилжмээр байна.
Нэгэн зүйл. Цэрэгт татагдаж буй залуусын эрүүл мэнд тааруухан байна. Цэргийн эрүүл мэндийн үзлэгт орж буй залуусын бараг гуравны нэг нь эрүүл мэндээр тэнцэхгүй байгаа сурагтай. Энэ бол ноцтой анхаарах ёстой асуудал мөн. Хүүхэд залуусын эрүүл мэндийн асуудлыг бага наснаас эхлэн бодлогоор дэмжиж ажилламаар байна. Ялангуяа ахлах сургуульд сурах 3 жилд нь бүр илүү анхаарч нийтийн биеийн тамирын тогтолцоогоор тусгайлан хичээллүүлж цэргийн алба хаах бэлтгэл болгон явуулбал илүү дүнтэй болох байх.
Ахлах сургуульд сурч буй хүүхдүүдэд “Улсыг батлан хамгаалахад бэлхэн” гэсэн биеийн тамирын хөтөлбөр, болзол, нормитив гарган биеийн тамирын хичээлээр тусгай хөтөлбөрөөр судлуулж Эрүүл мэндийн яам, Боловсролын яам, Батлан хамгаалах яамууд хамтран санамж бичиг байгуулж ажиллавал үр дүнд хүрч юуны магад. “Улсын батлан хамгаалахад бэлхэн” биеийн тамирын болзол хангасан залууст цэрэгт явах, цэргийн сургуульд ороход нь хөнгөлөлт үзүүлэх, элсэлтийн шалгалтад нь оноо өгдөг гэх мэт урамшууллын тогтолцоо ч хэрэгтэй байна. Ингэж хүн ардынхаа эрүүл мэндийн төлөө дээр дооргүй хамтарч ажилламаар байна.
Нэгэн зүйл. Сүүлийн үед Монголчуудын эх оронч үзэл хүмүүжлийн асуудлыг дээр дооргүй ярьдаг боллоо. Би энэ бүхэнтэй санал нэг байна. Монгол иргэдэд тодорхой үзэл, хүмүүжлийн хоосон орон зай бий болоод байна. Шавь нартайгаа хамтраад иргэд, залуучуудад эх оронч үзэл, хүмүүжлийг олгох, арга зам төлөвшүүлэх асуудлаар гурван удаа судалгааны ажил хийлээ. Бидэнд “Чингисийн Монгол” гэсэн иргэд залууст эх оронч үзэл хүмүүжил олгох зориулсан үндэсний хөтөлбөр байна. Энийг авч үзээч гэж олонтаа ярьсан боловч “За” гээд орхидог. “Монголчуудын бахархал”, “Эх оронч-суралцагч”, “Эх оронч-Монгол” зэрэг судалгаа хөтөлбөрүүд явагдаж иргэд залуучуудад эерэг нөлөө үзүүлж байгаа боловч тодорхой систем, тогтолцоо байхгүй цаг үеийн урсгал шинжтэй байна. Бидний судалгааны явцад нэг ажиглагдсан зүйл бол эх оронч хүн гэж хэнийг хэлэх вэ гэвэл иргэнийхээ үүргийг яс биелүүлдэг иргэн хүнийг хэлэх ёстой юм билээ. Хуулиа биелүүлдэг, татвараа төлдөг, шударга хөдөлмөрлөдөг, үр хүүхэд гэр бүлээ сайхан авч явдаг эх оронч зүтгэл бүтээл, эх оронч үйл хэргээрээ тодорч байгаа иргэншсэн монгол хүнийг жинхэнэ эх оронч хэмээн нэрлэж болмоор. Ийм иргэнийг сургаж, хүмүүжүүлэх нь эцэг эх, сургууль, байгууллага хамт олны нэн тэргүүний зорилт болж байна. Цэргийн алба хаах нь залуусыг ингэж хүмүүжүүлж төлөвшүүлж өгч байгаа нь амьдрал практикт харагдаж байна.
Бид оюутан цэргийн сургалтын явцад 3 үе шаттайгаар эх оронч иргэн бэлтгэх соёл хүмүүжлийн ажлын тусгай хөтөлбөрөөр байнга явуулснаар нэлээд үр дүнд хүрч байна. Судалгаанаас үзэхэд, 10 жилийн хугацаанд оюутан цэргийн сургалтад 8000 гаруй залуус хамрагдсан энэ залуусаас гэмт хэрэгт холбогдсон, элдэв ёс зүйн дутагдал гаргасан оюутан бараг байхгүй. Харин ч оюутан цэргийн алба хаасан залуус хичээл сургуульдаа сайжирч, ёс суртахууны хувьд төлөвшиж хамт олноо сайн манлайлж байна гэж олон нийт, эцэг эх, сургуулийн удирдлагууд ихэд ам сайтай байна. Иймээс оюутнуудаа оюутан цэргийн сургалтад явуулах хүсэл сонирхолтой “Брэнд” цэргийн алба болон хэрэгжиж байна.
Аль ч хэлбэрээр цэргийн алба хаах явцад цэрэг-эх оронч үзэл, хүмүүжил төлөвшил суух “Цөм” газар нь цэргийн анги байгууллагууд болсоор байна. Энэ уламжлалаа хадгалж цэргийн алба хаах үед нь “эх оронч Монгол” иргэн болон төлөвшүүлэхэд англи хэл комптьютерт сургахаасаа илүү харин “Монгол цэргийн түүх”, “Уйгаржин монгол бичиг” хоёрыг тусгай хөтөлбөр, төлөвлөгөө гарган судлуулж эзэмшүүлэх нь ийм үзэл хүмүүжлийн үндэс суурь болж өгнө гэж үзэж байна. Тэрчлэн цаг зав байдаг юм бол монголын газар зүй, мал маллах арга зүй гэх мэт нэмэгдэл хичээл сургалт явуулбал эх оронч үзэл хүмүүжил аяндаа төлөвшин бий болж эх орноо Батлан хамгаалах үндсэн хуулийн журамт үүргээ ухамсарлан итгэл үнэмшилтэйгээр цэргийн албаа хааж жинхэнэ эх оронч монгол иргэн болох нигууртай. Цэргийн алба хаасан хүнийг амьдралын их сургууль төгссөн гэж ард түмэн үзэж хүндэтгэн бахархдаг юмаа. Бид ингэж ажиллавал залуучууд цэргийн алба хаах гэж хошуурсан “Жинхэнэ эх оронч-Монгол” иргэнийг цэргийн хуаранд төлөвшүүлэн бүтээж чадах болмой.
Үндэсний батлан хамгаалах их сургуулийн тэргүүлэх профессор, “Оюутан цэрэг” сургалтын ерөнхий зохицуулагч, шинжлэх ухааны доктор, профессор Ардын багш, хурандаа Гэрэлийн Мягмаржав
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар хүрэлцэн ирсэн Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч Касым-Жомарт Кемелевич Токаевын төрийн айлчлал үргэлжилж байна.
Айлчлалын хүрээнд талууд харилцаа, хамтын ажиллагааны баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурлаа.
Мөн:
Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Батмөнхийн Батцэцэг, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Тэргүүн шадар сайд Роман Скляр,
Монгол Улсын Зам, тээврийн сайд Борхүүгийн Дэлгэрсайхан, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Тээврийн сайд Марат Карабаев,
Монгол Улсын Зам, тээврийн сайд Борхүүгийн Дэлгэрсайхан, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Тээврийн сайд Марат Карабаев,
Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Батмөнхийн Батцэцэг, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Мурат Нуртлеу,
Монгол Улсын Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Чинбатын Номин, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Соёл, мэдээллийн сайд Аида Балаева,
Монгол Улсын Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Чинбатын Номин, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Габит Койшибаев,
Монгол Улсын Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Жадамбын Энхбаяр, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Хөдөө аж ахуйн сайд Айдарбек Сапаров,
Монгол Улсын Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Цэндийн Баатархүү, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Цахим хөгжил, инновац, сансрын аж үйлдвэрлэлийн сайд Жаслан Мадиев,
Монгол Улсын Цөмийн энергийн комиссын нарийн бичгийн дарга бөгөөд Ажлын албаны дарга Гун-Аажавын Манлайжав, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Габит Койшибаев нар гарын үсэг зурлаа.
2024 оны III улирлын НӨАТ-ын урамшууллын буцаан олголтыг иргэдийн дансанд шилжүүлж эхэллээ.
Гаалийн байгууллагаас экспортын статистик мэдээллийг танилцуулав. Тодруулбал, чулуун нүүрсний экспортын товч мэдээллээс дурдвал аравдугаар сарын 28-ны өдрийн байдлаар 268.2 мянган тонн нүүрс экспортолжээ. Харин 2024 оны эхнээс өдийг хүртэл 65,094.6 мянган тонн нүүрс экспортолсон байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 26.5 хувиар өссөн үзүүлэлт юм.
БНСУ-ын Гёнги мужийн Галын албаны академиас зохион байгуулж байгаа “Олон улсын гал сөнөөгч, аврагчдын сургалт”-д төв, орон нутгийн Онцгой байдлын байгууллагын алба хаагчид хамрагдаж байна.
Энэ сарын 22-31-ний өдрүүдэд болж байгаа тус сургалтаар гамшиг, аюулгүй байдлын менежмент, хот дахь эрэн хайх, аврах ажиллагаа, утаат орчинд эрэн хайх, аврах ажиллагаа, аврах хэрэгслийг ашиглах арга, анхан шатны яаралтай тусламж үзүүлэх талаар мэдлэг эзэмшиж байгаа юм. Мөн аж үйлдвэрүүдийн галын аюулгүй байдлын менежментийг судлах, гал сөнөөгчдийн гэмтлийн дараах стрессийн эмгэгийн менежмент болоод БНСУ-ын Галын хүрээлэн, Гамшгийн хяналтын төв, Гал түймэртэй тэмцэх газар зэрэг байгууллагуудтай танилцах айлчлалыг хийж байна.
