Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

С.Мөнхчулуун: Үндэслэлгүйгээр үнэ нэмэх, үгсэн хуйвалдах асуудалд бид орохоос өөр аргагүй DNN.mn

Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын дарга С.Мөнхчулуунтай ярилцлаа.

-Та ажлаа хүлээж аваад хэд хонож байна. Энэ хугацаанд ажилтайгаа танилцаж амжив уу?

-Ажлаа хүлээж аваад яг долоо хонож байна. Дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр ажил тараад ажлаа хүлээж авсан. ШӨХТГ нийт есөн хууль тогтоомжид хяналт тавьж ажилладаг юм байна. Манайх Өрсөлдөөний тухай хууль, Хэрэглэгчийн тухай хуульд бүтэн хяналт тавьж ажиллана. Бусад Зар сурталчилгааны тухай хууль, Монгол хэлний тухай хууль, Зөрчлийн хууль, Эцэслэн шийдвэрлэх тухай хууль гэх мэт есөн хуулийн хүрээнд хяналт шалгалт хийж, хэрэглэгчдийн өмнө тулгарсан асуудал, хэрэглэгчид хохирч байна уу, хэрэглэгчдэд ямар асуудал үүсч байна, энэ талаар ирж байгаа гомдлууд дээр ажиллаж байна. Мөн Өрсөлдөөний тухай хуулиар компаниудыг шударга өрсөлдөх, түүнийг боломжоор нь хангаж өгөх, ямарваа нэгэн байгууллага компани монополийн үйл ажиллагаа явуулж байна уу гэдгийг судалгаа хийгээд монополийг тогтоодог, монополийг задлах зэрэг үйл ажиллагаа хийнэ. Мөн зүй ёсоор хуульд заагдсан нэг байгууллага, аж ахуйн нэгжээс өөр ямар нэгэн компани үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй зах зээлтэй компаниудад хяналт тавина. Жишээ нь, манайд МИАТ болон иргэний нисэхийн байгууллага байна. Төмөр зам байна. Гэвч төмөр зам байгуулаад дахиад нэг компани ажиллах боломжгүй шүү дээ. Ийм байдлаар зүй ёсны монополийг тогтоодог. Үнийн өсөлт зүй ёсны монополь дээр тогтоогдсон бол цаашдаа үнэ өсгөх зэрэг асуудлууд дээр нь хяналт тавина.

-Өөр ямар үүрэгтэй вэ?

-Давамгай байдал үүсгэсэн гэж тогтоодог. Монополь биш мөртлөө нийт зах зээлийн 3/1-ийг эзэлж байгаа. Түүнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа томоохон компаниуд дээр давамгай байдалтай аж ахуйн нэгжийг тогтоогоод эдгээрийн нэгдэн нийлэх, үнээ өсгөх бусад үйл ажиллагаанд нь хяналт тавина. Үүгээрээ жижиг компаниудыг гаргаж ирэх, өрсөлдөөнийг дэмжих, зүй ёсны монополь юм уу, давамгай байдалтай аж ахуйн нэгжүүд нь юм уу гэх мэтээр тогтоож өнөөгийн байдлаар зах зээлийн үнийг бусад компани өрсөлдөх чадварыг нь боомилох маягаар үнээ хэт буулгах ч юмуу, үнэ тогтоох, бусад компаниудтай хамтран ажиллахгүй байх үйл ажиллагааг үүсгэхгүй байхын тулд хянаж ажилладаг.

-Дүрэм журам, хэрэгжилттэйгээ танилцсан уу?

-Бид өөрсдийн дүрэм журам, хуулийн хүрээнд ажиллаж байгаа. Намайг ажлаа авахад үнийн өсөлт гэдэг зүйл өндрөө авчихсан байсан. Бид мэдэж байгаа. Дэлхий дахины эдийн засаг хүнд байна. Ковид цар тахлаас үүдэлтэй хоёр жилийн хөл хориотой үргэлжлээд дайны нөхцөл байдал үүссэн. Үүнээс болоод Орос улс хилийн хориг, худалдааны хоригт орж байгаатай адил бид бүхэн ч давхар хоригт орчихож байна гэсэн үг шүү дээ. Хятад улстай хиллэж байгаа хил нэвтрэх чанар муу байна. Энэ бүгдээс шалтгаалаад эдийн засаг хүндэрсэн. Валютын ханш өссөн. Ийм нөхцөл байдалтай үед ажлаа авлаа. Надад өгсөн хамгийн эхний үүрэг даалгавар үнэ тогтворжуулахтай холбоотой гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийг хязгаарлах юм. Үнийн өсөлтөд хяналт тавих тухай хууль байна. Энэ хуулийн дагуу хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүнүүд мөн нефтийн, дизель түлшний болон АИ-92 зэрэг бүтээгдэхүүнд хяналт тавих үүрэг өгсөн. ШӨХТГ үнийн өсөлтийг хязгаарладаг гэхээсээ илүү чөлөөт өрсөлдөөний орчныг бий болгодог газар. Гэхдээ Засгийн газраас болон УИХ-аас шийдвэр гаргаад ард иргэдийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх, ард иргэдийн амьжиргааг унагаахгүй байх, гамшиг давагдашгүй хүчин зүйлийн үүднээс гэнэтийн аюулд тохиолдох зохицуулалтыг Засгийн газраас хийхэд хяналт тавих үүрэгтэй. Энэ хүрээнд бид ажиллаж байна.

-Үнийн өсөлтийн эсрэг ямар ажлууд хийж эхлээд байна вэ?

-Өнгөрсөн долоо хоногт ХХААХҮСЯ-ныхантай уулзаж үнийн өсөлтийн эсрэг хамтран ажиллах санал тавьсан, хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний өсөлт дээр. Энэ чиглэлээр Засгийн газраас шийдвэр гараад УИХ-аас хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүнийг гаалийн татвараас чөлөөлөх, аж ахуйн нэгжид дэмжлэг үзүүлэх гэх мэт арга хэмжээг авахаар төлөвлөж байгаа. Тиймээс бид өчигдөр (дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдөр) хүнс үйлдвэрлэгч, импортлогч, худалдан борлуулагчид, махны үйлдвэрүүдийн томоохон төлөөллүүдтэй уулзаж, санал солилцож, ярилцлаа. Энэ хүрээнд бид төсөл боловсруулаад Засгийн хуралдаанаар орж хэлэлцүүлээд хэрхэн хамтарч ажиллах вэ гээд гурван талын гэрээ байгуулж, манай байгууллага хэрэгжилт дээр нь хяналт тавиад явна.

-Хамгийн сүүлд гурилан бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэн тухай цахим орчинд шуугьж, хэрэглэхгүй байх уриалга явсан. Энэ чиглэлийн үйлдвэрүүдтэй уулзсан уу. Ямар хариу өгөв?

-Үйлдвэрүүдийн удирдлагуудтай бид уулзсан. Тэдний зүгээс ярьж буй асуудал нь ажилчдын цалин нэмэгдсэн. Хөдөлмөрийн хуульд шинэчлэл орсны дагуу ажилчдын хувьд гурван ээлжээр ажилладаг. Шөнийн цагийн нэмэгдэл олгодог. Дахин илүү цагийн нэмэгдэл олгоно. Энэ бүгдтэй холбоотойгоор цалин нэмэгдсэн гэж ярьж байна. Цалин зайлшгүй нэмэгдэх шаардлагатай. Хөдөлмөрийн хуулиараа шөнийн цагаар ажиллаж байгаа бол нэмэгдлээ олгох ёстой. Илүү цагаар ажиллаж байгаа бол илүү цагийн мөнгийг олгох ёстой. Тухайн үйлдвэрт үйл ажиллагааны зардал нэмэгдэж байна гэсэн үг. Дээрээс нь гаднаас орж ирж байгаа импортын бүтээгдэхүүнүүд байдаг. Гурилан бүтээгдэхүүнийг зөвхөн гурилаар хийхгүй. Ургамлын тос, давс, элсэн чихэр гэх мэт хольц орно. Үүнтэй холбоотойгоор нэмэгдэж байна гэж ярьж байна. Гэхдээ манай байгууллага зөвхөн үйлдвэрлэгчдийн ярьж байгааг сонсоод, нэг бол хэрэглэгчийг л зөвхөн сонсоод ажилладаггүй. Өөрсдөө судалгаа хийгээд, дүгнэлт гаргаад ажлын төлөвлөгөө гаргаж ажилладаг.

-Судалгаа хийгээд ямар дүнэлт гарав. Үнэ хэр өссөн байна вэ?

-Манай байгууллагын зүгээс гол нэрийн хүнсний бүтээгдэхүүний судалгааг хийлгэхээр бүх үйлдвэрлэгчид, хэрэглэгчид, аж ахуйн нэгж рүү албан бичиг, хүсэлтүүд явуулсан байгаа. Гаалийн үнийг гаргаж ирнэ. Орж ирээд хэдэн төгрөг нэмдэг. Хэдэн төгрөгөөр хаана ямар дамжлагаар яваад эцсийн дүнд хэрэглэгчдэд очиж байгаа юм бэ гэсэн нарийвчилсан судалгааг гаргаад үнэхээр зах зээлийн журмаар өссөн байна уу, нэг бол үгсэн хуйвалдаж байгаад үнэ нэмсэн байна уу гэдэг асуудлыг гаргаж ирэх шаардлагатай. ХХААХҮ-ийн сайд З.Мэндсайхантай уулзаад бүх зах худалдааны төвүүдээр хамтарсан судалгааны баг гаргасан. Хаана ямар үнэ нэмэгдээд байна гэдэг үнийн судалгааг гаргаж байна. Би өөрөө БЗД-ийн хоёр ч газраар ороод ирлээ. Импортын бараан дээр үнийн өсөлт байна. Жишээ нь, ургамлын тосны үнэ маш их нэмэгджээ, хойд хөршид гарсан дайны нөхцөл байдлаас үүдэж. Украин, Орос улсууд наранцэцгийн тосны голлох үйлдвэрлэгчид байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор наранцэцгийн тосны үнэ өсч байгаа юм байна гэж ойлгогдож байгаа.

Таван литр наранцэцгийн тосон дээр 9000 төгрөгний үнэ нэмэгдсэн байх жишээний. Ингээд явахаар үнэ бол зайлшгүй өсч байна. Бусад бүтээгдэхүүний үнэд судалгаа хийлээ. Өчигдөр үйлдвэрлэгч, импортлогчидтой уулзахад Засгийн газрын зүгээс ямар дэмжлэг байх, ямар хамтран ажиллах боломж буйг хоёр талаасаа ярилцаж байгаад үнийг боломжтой бол тодорхой хэмжээнд буулгая гэж ярьцгаасан. Мэдээж байгууллагууд тодорхой хэмжээнд ашиг олохоор ажиллаж байгаа. Хичнээн ашиг олохоор ажиллаж байгаа ч давагдашгүй хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр хүндрэлтэй байдалд орж байна. Ийм үед хамтран ажиллаач ээ гэдэг саналыг тавьж байгаа.

-Махны үнэ өндөр байгаа шүү дээ. Үүн дээр хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Мах зарах дамжлага нь олон байна. Хөдөө орон нутгаас эхлээд орон нутгийн ченж худалдаж авдаг. Орон нутгийн ченжүүд хотын ченжүүдэд өгдөг. Тэд маань Эмээлт юмуу, Налайхад аваачиж нядлуулаад Дэнжийн мянга дээр авчирдаг. Дэнжийн мянгаасаа аваад дахиад мөнгө нэмээд зардаг. Энэ олон дамжлага байгаа учраас үүнийг зөв зүйтэй систем рүү нь оруулах ёстой гэдгийг ярьж байна. Энэ бол өнөөдөртөө шууд шийдчих асуудал биш. Тэгэхээр эхний ээлжинд нөөцийн махны худалдааг өргөтгөе. Аль болох цар хүрээг нь нэмэгдүүлье гэж байгаа. Одоогоор нийслэлд нөөцийн махны 480 орчим цэг ажиллаж байна. Гэхдээ эдгээр цэгүүд гэр хорооллын алслагдсан хороодоор байгаа. Тэгвэл энэ жилийн нөөц хангалттай байгаа юм бол бүх дэлгүүрүүд боломжит бүх газраар худалдаалъя. 8000 төгрөгөөр нөөцийн хонины мах зарж байна. Хажууд нь 12 мянга гээд хонины мах байна. Хүн өөрөө алийг нь авах сонголтоо хийнэ. 8000 төгрөгний махыг аваад байхаар 12 мянган төгрөгний үнэтэй мах бууж таарна. Үнэ буух боломжтой гэж бид хараад байгаа юм. Судалгаа хийхээр Дэнжийн мянгын зах дээр өглөө эрт бөөний үнэ 8000 төгрөг гэж байгаа юм. 8000 төгрөгөөр нь үхрийн гуя салгаад авъя гэхээр салгаж өгөхгүй. Салгаж өгөхөөр бол 8500 төгрөгөөр өгье гэж байна. Ингээд 8500-гаар нь авъя гэхээр хажуу дахь нөхдүүд нь ченжүүд, лангууныхан нь орж ирээд “Та нар 8500-гаар зарах юм бол бид та нараас мах авахгүй” гэдэг шантааж хийж байгаа юм. Тэгэнгүүт нөгөө борлуулагч махаа зарахаа болиод 8000 төгрөгөөр Дэнжийн мянгын худалдаачиддаа өгчихөж байна. Тэрийг авсных нь дараа 08:00 цагт зах онгойхоор ороод үзэхээр нөгөө махаа 12500 төгрөгөөр зарж байгаа юм. Газар дээр нь 4000 төгрөг нэмчихэж байна. Тэгэхээр орон нутгийн ченж, нийслэлд зарж байгаа ченжийн үнийг хасахаар малчид нь 3000-4000 төгрөгөөр л зарсан болж таарч байна. Энэ бүгдийг зөв голдиролд нь оруулах ёстой. Үнийн өсөлтөд хэзээ хуулийн хүрээнд хязгаарлалт тавих гэж оролдох вэ гэвэл үндэслэлгүйгээр буй үгсэн хуйвалдаж үнэ нэмэх энэ асуудалд бид орохоос өөр аргагүй. Ийм байдалтай ажиллаж байна.

мэдээ улс-төр цаг-үе

Г.Ганзориг: ҮХЦ-ийн есөн гишүүнээс хуульчийн гэрчилгээтэй хүн бараг байхгүй. Ийм л хүмүүс бидний толгой дээр сууж байна DNN.mn

Гадаадад байгаа монголчуудын сонгох, сонгогдох эрх зөрчигдөж байгаа талаар АНУ-д ажиллаж, амьдардаг хуульч Г.Ганзоригтой ярилцлаа.

-Та АНУ-д очоод хэр удаж байгаа вэ?

-Би Монгол, АНУ-ын хооронд ирэн очин явсаар арав гаруй жил болжээ. Хуулийн сургууль төгсөөд олон жил хуульчаар ажиллалаа. Одоо ч тэр л мэргэжлээрээ буюу монгол, англи, орос хэлээр АНУ-ын цагаачлалын хуулийн зөвлөгөө өгдөг ажил хийж байна. Монголын хуулийн хувьд бизнесийн болон гэр бүлийн тухай хуулийн чиглэлээр зөвлөгөө өгөх үйл ажиллагаа явуулдаг Хавай мужид бүртгэлтэй компанийг ажиллуулж байгаа.

-Үндсэн Хуулийн Цэцэд гаргасан гомдол өргөдлийн тань талаар тодруулмаар байна. УИХ үндсэн хуулиа зөрчив үү. ҮХЦ зөрчив үү?

-Аль аль нь. УИХ Үндсэн хуульд нийцээгүй салбар хууль баталсан. Монгол Улсын иргэн сонгох болон сонгогдох эрхийг бүрэн эдэлнэ. Энэ эрхийг хамгаалж Үндсэн хуулийн Цэцээр удаа дараа явж өргөдөл гомдлыг хянан шийдвэрлүүлэхийг хүссэн. Би хамгийн анх 2021 оны есдүгээр сарын 12-нд УИХ-ын заалт нь Үндсэн хуулийн заалтад нийцээгүй байна гэсэн гомдол өргөдлийг гаргасан. Энэ асуудлаар нийт гурван удаа ҮХЦ-д хандсан боловч эхний хоёр удаагийн өргөдлийг хүлээж аваагүй. Гурав дахь удаад хүлээж авсан ч 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 24-ний 138 дугаар тогтоолоор ҮХЦ-ийн гишүүн Ц.Нанзаддорж маргаан хянан шийдвэрлэхээс татгалзсан. УИХ-ын сонгох, сонгогдох эрхийн асуудлаар би анх хандсан юм биш л дээ. Өмнө нь Н.Мэндбаяр гэдэг хүн мөн энэ асуудлаар хандаж байсан. Гэвч дээрх асуудлыг 2020 оны 118 дугаар тогтоолоор ҮХЦ-ийн гишүүн Б.Буяндэлгэр маргаан хянан шийдвэрлэхээс бас л татгалзсан байдаг.

-Гадаадад амьдарч буй иргэдийн үндсэн эрхийг хязгаарлаж, УИХ-д санал өгүүлэхгүй, сонгох бүртгэлээс хасаж буй нь ямар учиртайг тайлбарлаж өгөөч?

-Юун түрүүнд энэхүү асуудлын эрх зүйн үндэс нь яг юу юм бэ гэдгээс эхлэх нь зөв гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, аль ч улсын, олон улсын гэрээнд энэхүү сонгох, сонгогдох эрхийн тухай заачихсан байдаг. Монгол Улсын хувьд хүний эрх, эрх чөлөөний талаарх 17 гэрээнд нэгдэж орсон. НҮБ-ын “Иргэний болон улс төрийн эрхийн факт” хэмээх олон улсын гэрээнд Монгол Улс 1974 онд нэгдэн орсон. Үүний 25 дугаар зүйлийн “а, б”-д сонгох болон сонгогдох эрхийн талаар заасан байдаг. “…Гадаадад суугаа Монгол Улсын иргэн төрийн үйл ажиллагаанд өөрийн биеэр болон төлөөлөгчөөр дамжуулан оролцоно” хэмээн тодорхой дурдчихсан байгаа. Ингээд олон улсын гэрээний дагуу Монгол Улс дээрх заалтыг хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээсэн. Энэхүү үүргээ хэрэгжүүлэхийн тулд 1992 онд үндсэн хуульдаа “Иргэд болон төрийн байгууллагууд сонгох, сонгогдох эрхтэй” гэж заасан билээ. Харин энэхүү Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлэх арга, механизмыг салбар хуульдаа тодорхойлж өгдөг. Энэ тухай салбар хууль 2019 онд УИХ-аар батлагдсан “Сонгуулийн тухай хууль”-ийн 20.6.3-т “60 түүнээс дээш хоногийн хугацаагаар гадаад улсад зорчсон иргэдийн мэдээллийг “Улсын хил хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, СЕХ-д хүргүүлнэ” гэсэн заалт бий. Хоёрдугаарт, энэ хуулийн 20.7-д Улсын бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага энэ хуулийн 20,6,2-т тус тус заасны дагуу ирүүлсэн мэдээллийг үндэслэн тухайн сонгогчдыг сонгуулийн санал өгөх сонгогчдын нэрийн жагсаалтаас хасалгүйгээр, тайлбар хэсэгт “түр хасав” гэсэн тэмдэглэгээг хийнэ гэж заасан байдаг. Гэтэл хуульд нэмэлт тэмдэглэгээ хийгдсэн тухайн сонгогчдыг сонгох эрхтэй иргэдийн нэрсийн жагсаалаас бүрмөсөн хасах нь үндсэн хуулиа зөрчсөн хэрэг болоод байгаа юм. Салбар хууль нь үндсэн хуульдаа захирагдах ёстой атал ийм шийдвэрийг УИХ-аас баталсан байгаа юм. Энэ яавч байж болохгүй.

-Гадаадад амьдарч байгаа иргэд УИХ-ын сонгуульд оролцох ач холбогдол, хэрэгцээ шаардлага нь яг юу юм бэ?

-Гадаадад амьдарч буй иргэдийн дотор өндөр боловсрол эзэмшсэн, мэргэжлийн ур чадвартай хүмүүс олон байгаа шүү дээ. Амьдралын эрхэнд ажил хийхээр гадаад орныг зорьсон иргэд ч нэг хэсгийг эзэлнэ. Тэд ардчиллын үнэт зүйлийг ойлгосон, хэнийг сонгох вэ гэдгийг бодож, анхааралтай хандаж саналаа өгөх Монгол Улсын иргэд мөн. Гэтэл өндөр мэдлэгтэй, биднийг гаднаас нь харж ажиглаж дүгнэлт хийж байгаа иргэдээ сонгуульд оролцуулахаас хасчихаад байгаа юм л даа. Цөөнгүй тооны иргэд гадаадад сурч хөдөлмөрлөж амьдарч байна шүү дээ. Хэрэв тэднээр сонголт хийлгэвэл “нэрээ тавиад бетон тараадаг, зургаа тавиад календарь тараадаг, хүчингийн хэрэгт, хулгайн хэрэгт холбогддог” тийм “амьтдыг” УИХ-д гишүүнээр сонгоод байхгүй л байх. Бид бүгдэд ил харагдаж байна. ЖДҮ, Хөгжлийн банктай холбоотой асуудлуудыг харж ханалаа шүү дээ. Сонгогч иргэн хувь хүн төдийгүй Монголын төрийг цэвэр шударга байлгах механизмыг бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Энэ асуудлын талаар би хөөцөлдөөд байгаа юм.

-Таны гаргасан гомдлыг хүлээж аваагүй учир нь юу вэ. Цаад шалтгаан бий юү?

-Жирийн иргэн хүний хувьд бодоод үз л дээ. Үндсэн хуулиндаа цагаан цаасан дээр хараар дурдчихсан байгаа заалт. Тэрэнд төөрч будлиад байх юм үнэндээ байхгүй. Гэтэл Сонгуулийн тухай хуулиараа Үндсэн хуулиа хориглочихож байгаа юм. Тийм атал Үндсэн хуулийг зөрчөөд гаргачихсан өнөөх хуулиа “зүйтэй байна аа” гэж үзээд байгаа нь сонин. Монгол Улсын Үндсэн хууль ардчилсан хүчин төгөлдөр хууль байж чадахгүй байгаа бодит нөхцөл байдлыг харуулсан үйл явдал болоод байна л даа. Цэц анхнаасаа Үндсэн хуульд заасан иргэний сонгох эрхийг хамгаалах бодол зорилготой байгаагүй. Тиймээс энэ газар хүний эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаа явуулдаггүй гэсэн үг. Ер нь бол Цэц гишүүд нь хуучирсан, мэдлэг ур чадвар муу, үүргээсээ хазайсан, ялзарсан байгууллага болжээ гэж үзэж байна. Анх ҮХЦ-ийг байгуулж байхад би дээд шүүхийн шүүгч байсан хүн. Энэ салбарын үйл явц процессыг сайн мэднэ. Тэр үед арай өөр зорилго, үйл ажиллагаатай байсан. Одоо бол улстөрчдийн гар хөл болдог, УИХ-ын гаргасан хуулийг хамгаалдаг, хүний гар хөлийн үзүүрт гүйдэг ийм л байгууллага болсон юм шиг байна.

-ҮХЦ-ээс таны давж заалдах гомдлын хариу болгож гаргасан шийдвэр нь хууль зүйн ямар үндэслэлтэй байв?

-Хууль зүйн үндэслэлгүй. Ер нь бол агуулга нь 138 дугаар тогтоолыг хүчинтэй үлдээе, давж заалдах гомдлыг хэрэгсэхгүй болгоё гэсэн шийдвэр магадлал гарсан. Энэ магадлалд гурван зүйл үндэслэл ирүүлсэн. Эхний үндэслэл нь гомдлыг ҮХЦ хүлээн авахаас татгалзсан нь зөв юм аа гэсэн дүгнэлт хийсэн. Хоёрдугаарт, “Иргэн О.Ганзориг ҮХЦ-д хандахдаа хуулийн этгээдийн албан бичгийн маягт, тамга тэмдэг хэрэглээгүй бөгөөд иргэний үнэмлэхний хуулбарыг хавсран ирүүлсэн байх тул ҮХЦ-д хандах эрх бүхий этгээд биш гэж шууд үзэх үндэслэлгүй боловч энэ хүрээнд ҮХЦ-ийн гишүүний (Ц.Нанзаддорж) 2021 оны 138 дугаар тогтоолыг бүхэлд нь хүчингүй болгох үндэслэл тогтоогдоогүй байна аа гэсэн дүгнэлт хийсэн. Тэгэхээр ойлгомжтой байгаа биз. Миний тогтоолыг хүлээж авсан хэрнээ 138 дугаар тогтоолыг хүчинтэй хэвээр үлдээнэ гээд шийдчихэж байгаа юм. Гуравдугаарт, “Монгол Улсын ҮХЦ-ийн тухай хуулийн есдүгээр зүйл, ҮХЦ-ийн маргаан хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн хорьдугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангаагүй дээрх мэдээллийг “ҮХЦ хүлээн авч шалгасан нь хууль зүйн үндэслэлгүй” байсан болохыг дурдах нь зүйтэй” гэсэн дүгнэлт хийсэн. Хууль зүйн үндэслэлгүй зүйлийг хүлээн авсан гэдгээ өөрсдөө магадлалдаа гарган хэлчихээд 338 дугаар тогтоолыг хүчингүй болгохгүй байгаа юм. Хуулбарласан тухай нэгдүгээр үндэслэлд маань Цэц ямар ч дүгнэлт хэлээгүй. Таг дуугүй өнгөрсөн. Цагаан дээр хараар биччихсэн тамга тэмдэгтэй нэгнээсээ хуулбарласан, хуурамчаар үйлдсэн хоёр тогтоол дээр Цэц нүдээ аниад өнгөрчихөж байгаа юм.

Намайг гомдол гаргах хуулийн этгээд иргэн мөн байна гэж үзсэн авч Н.Нанзаддоржийн тогтоолыг хүчингүй болгоход эрх хүрэхгүй байна гэж хэлж байгаа нь ч тэр. Мөн мэдээллийг хүлээн авч шалгасан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байсан гэж зөвшөөрсөн атал тэрхүү хууль зүйн үндэслэлгүй тогтоол нь хүчинтэй хэвээр. Мөн сонгох, сонгогдох эрхийн талаарх гомдлоо Үндсэн хуулийн 26.2-т заасны дагуу хууль санаачлагчид санал гарган шийдүүлэх эрх нээлттэй байна гэсэн дүгнэлт хийсэн. Уг нь би тэр УИХ-ын гаргасан хууль Үндсэн хуульд нийцээгүй буруу байна гэдэг асуудлаар “маргааны өргөдөл” ҮХЦ-д гаргасан боловч “саналаа” гаргаж УИХ-аар шийдвэрлүүл гэдэг хариу хэлж байгаа юм. Өөрсдөө ажлаа хийхгүй, маргаанаас бултаж зугтаад өөр тийшээ явах зөвлөгөө өгч байгаа асуудал болоод хувирчихаж байгаа биз. Тэгж болохгүй шүү дээ. Өөрсдийнх нь харьяаны шийдвэр асуудлыг дэвшүүлээд иргэн хүн гомдол гаргахад өөр тийшээ явах зөвлөгөө өгөөд байж болохгүй. Энэ мэт зөвлөгөө өгөх маягийн ажил хийх аргыг хориглосон заалт ҮХЦ-ийн журамд бий шүү. Тиймээс үүнийг хүлээж авах ямар ч үндэслэлгүй. Дөрөвдүгээрт, ҮХЦ-д маргаан үүсгэх заалтын шаардлагыг бүрэн хангаагүй, нотолгоо тусгаагүй, үндэслэл заалтыг тодорхой тусгаагүй гэх. Бүх зүйл заалт үндэслэлийг тусгасан. Тэр бүх үндэслэл нь тодорхой харагдаж байгаа шүү. Харин Цэц өөрөө л утгагүй хуулийн шаардлага хангаагүй үндэслэл зааж байгаа юм. Ингээд тогтоолыг хүчин төгөлдөр хэвээр байлгах ямар ч үндэслэл дэвшүүлж чадаагүй. Тэгсэн атлаа үндэслэлгүй гөжсөн магадлал гаргаад шийдвэрлэчихсэн. Цэцийн тогтоол, магадлал нь өөрөө бүхэлдээ хуульд нийцээгүй байна. Иймээс хууль дээдлэх зарчим энэ байгууллагын үйл ажиллагаанд алдагджээ.

-ҮХЦ-ийн гишүүний хариуцлага, ҮХЦ-ийн хариуцлага, түүгээр зогсохгүй Монгол Улсын Засгийн газрын хариуцлага алдсан гэсэн үг үү?

-Хуурамч тогтоол үйлдсэн Цэцийн гишүүний талаар гомдол гаргах гээд явтал Монгол Улсад ҮХЦ-ийн гишүүний ёс зүйн дүрэм байдаггүй юм байна. Ийм өндөр албан тушаалтанд ёс зүйн дүрэм байдаггүй, түүнийг шийдвэрлэдэг тогтоосон журам байдаггүй нь үнэхээр гайхмаар санагдсан. Тийм байж яавч болохгүй. Тэд өөрсдийгөө Монгол Улсын ҮХЦ-ийн дээр хөх тэнгэр байна гэж ярьдаг. Тэр бол үнэндээ Цэц хараат бус байдалтай байна аа гэдэг агуулгыг л ойлгох ёстой.

-Энэ маргаан яаж дуусах бол. ҮХЦ-ээс эцсийн магадлал тогтоол гаргачихсан юм биш үү?

-Магадгүй ингээд л Цэц үнэн худал магадлал гаргаад л асуудалд цэг тавьчихдаг юм байна, дуусчихдаг юм байна гэж чи бодож байгаа байх. Тийм биш шүү дээ. Монгол Улс дэлхийн эрх зүйн тогтолцооны гадна талд оршиж байгаа газар биш шүү дээ. Монгол Улсын Засгийн газартай хариуцлага тооцдог олон улсын хэм хэмжээ, олон улсын механизм байна аа. Түүгээр нь би цааш нь хөөцөлдөөд явна гэж бодож байна. Олон улс дахь “Иргэний болон улс төрийн эрхийн талаарх факт”-ын нэмэлт протоколд Монгол Улс 1991 онд нэгдэн орсон. Үүнийг яагаад онцгойлон хэлээд байна вэ гэвэл энэ протоколд нэгдэн орсон улсын иргэд НҮБ-ын дэргэдэх Хүний эрхийн зөвлөлд “Хүний эрхийг зөрчсөн талаар гомдол” гаргаж болдог. Нэгэнт Монгол Улс нэгдэн орсон, би Монгол Улсын иргэн учраас Хүний Эрхийн Зөвлөлд гомдол гаргах эрхтэй. Ингэхэд хоёрхон шаардлага тавигддаг. Нэгдүгээрт, тухайн орны иргэн байх ёстой. Хоёрдугаарт, тухайн орны УДШ, ҮХЦ-ээр асуудлаа шийдвэрлүүлсэн байх ёстой. Тэгэхээр ҮХЦ нэгэнт ийм шийдвэр гаргачихаж байгаа тул “Олон улсын гэрээ болон Үндсэн хуульд заасан сонгох, сонгогдох эрхийг Монгол Улс зөрчиж байна” гэсэн гомдлыг НҮБ-ын хүний эрхийн зөвлөлд гаргах боломжтой. Одоо энэ гомдлоо бэлдээд байж байна. Олон улсын гэрээнд нийцүүлж орчуулдаг болохоор бага зэрэг ажиллагаатай. Гэхдээ удахгүй өгнө. Тэгээд зохих ёсоор хянан шийдвэрлэх байх аа.

-Монгол Улсын Засгийн газар олон улсаар асуудлаа шийдвэрлүүлэх нь ээ?

-Монгол Улсад байдаг дутагдал бол төрийн өндөр албан тушаалтай хүмүүстээ хариуцлага тооцож чаддаггүй. УИХ-ын гишүүн эрүүгийн гэмт хэрэг үйлдсэн тохиолдолд УИХ-аас зөвшөөрөл авч байж хянан шалгалт хийх эрхтэй болно. УИХ-ын гишүүн болохоор халдашгүй эрхтэй мэт. Гэтэл харин ч эсрэгээр УИХ-ын гишүүн байх тусмаа яг ижил хариуцлага тооцуулах ёстой. Бусад орнуудад тийм зүйл байдаггүй. Гэмт хэрэг үйлдсэн бол бусад жирийн иргэдтэй адилхан хянан шалгуулж, арга хэмжээ авахуулах ёстой. Хар л даа. Саяхан хуулийн сургуулийн охин хүний толгой дээр кофе асгасан ёс зүйн зөрчлийн улмаас сургуулиасаа хөөгдөх арга хэмжээ авахууллаа. Хуулийн сургуулийн оюутнууд ёс зүйн журамтай шүү дээ. Хэрвээ хуулийн сургуулийн оюутнууд судалгааны ажлаа хэн нэгэн хүний ажлаас хуулбарласан тохиолдолд зохих арга хэмжээ авахуулна шүү дээ. Хуулийн сургуулийн оюутан тийм хариуцлага хүлээдэг байхад Цэцийн гишүүн хүн хуурамч тогтоол үүсгэж Цэцийн нэрийн өмнөөс гаргачихаад огт хариуцлага хүлээхгүй байна гэдэг шударга ёсонд таарахгүй биз дээ. Ур чадваргүй гэж би дүгнэж байгаа юм. ҮХЦ-ийн есөн гишүүнээс хуульчийн гэрчилгээ авсан хүн хэд байна. Тун цөөхөн дөө. Бараг л байхгүй. Энгийн өмгөөлөгч, шүүгч, прокурор хүн бүгдээрээ сургууль төгссөн хуульчийн гэрчилгээтэй байх ёстой. Тэгж байж хуульч болдог биз дээ. Хамгийн наад захын шаардлагыг биелүүлээгүй хүмүүс бидний толгой дээр биднийг удирдаад сууж байна. Хуулийн сургууль төгссөн хүн эрх зүйч болдог. Эрх зүйч болоод хоёр жил дадлага хийж байж хуульчийн гэрчилгээ авах шалгалтад орох эрхтэй болдог шүү дээ. Хамгийн наад захын шалгуурыг давж чадаагүй “амьтад” хуульч болчихсон, хуулийн асуудлыг шийднэ гэдэг чинь үлгэр биз дээ. Үнэхээрийн утга учиргүй “тэнэг” тогтолцоотой байгаа маань эндээс харагдаж байгаа юм.

-Энэ тогтолцооны гажуудалд хэн хариуцлага хүлээх ёстой вэ?

-Би бол энэ асуудалд бүхэлд нь ҮХЦ-ийн дарга Н.Чинбат гэдэг хүнийг хариуцлага хүлээх ёстой гэж боддог юм. Иргэний гомдлыг ҮХЦ-ийн дарга хүлээж аваад хуваарилдаг. Тэр хүн миний гомдлыг гурван удаа буцааж, аргагүй эрхэнд хүлээж авсан. Дараа нь ҮХЦ-ийн тогтоолыг хүлээж авахгүй гээд гомдол гаргахад Б.Буяндэлгэр гэдэг хүнийг хуралдааныг даргалан орохыг томилчихож байгаа юм. Харсаар байтал ашиг сонирхлын зөрчилтэй тулгарч байна. Н.Чинбат түүнийг мэдсээр байж ийм үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэгээд энэ шударга ёс мөн үү. Н.Болортунгалаг гээд Хуулийн хэлтсийн дарга надад ҮХЦ-ийн даргад танилцуулсны үндсэн дээр танд хариу өгнө гэж удаа дараа хэлж байгаа юм. Гэтэл Д.Чинбат гэдэг хүн хууль биш. ҮХЦ-д гаргасан иргэний гомдлын хариуг ҮХЦ-ийн гишүүн өгөх ёстой байдаг. Гэтэл тийм юмаа ч мэдэхгүй сууж байгаа Цэцийн дарга байна шүү дээ. Бодоод үз дээ. Энэ мэтээр Н.Чинбат гэдэг хүн ажиллагааг жар гаруй хоногоор хойшлуулсан. Ажилтан нь байтугай Цэцийн дарга нь ч хуулиа мэддэггүй. Иймэрхүү байдалтай үйл ажиллагаа явуулдаг, олон өргөдөл гомдолд Н.Болортунгалаг гэдэг ажилтнаараа дамжуулж бүрхэг хариу хэлдэг. Тэгэхээр Н.Болортунгалаг ч миний эрхийг хохироож байна, хэрэг маргаан шийдвэрлэх ажиллагааг хойшлуулж байна, хуулиа мэдэхгүй тийм хүнд хариуцлага тооцох ёстой.

-ҮХЦ-ийн үйл ажиллагаа доголдолтой явагддаг гэсэн үг үү?

-ҮХЦ-д ийм асуудал байнгын явагдаж байгаа. ҮХЦ-ийн гишүүн байсан хуульч Б.Гүнбилэг, н.Баттулгын гаргасан гомдлын дагуу өмгөөлөгчөөр Цэцийн хуралдаанд оролцох гэхэд нь тэр өдөр ҮХЦ-ийн үүдний харуул нь оруулаагүй. Цэцийн хуралдаанд орж чадаагүй. Тийм байж Үндсэн хуулинд заасан эрх зүйн туслалцаа авах иргэний эрхийг хангаж чадаж байгаа юм уу. Цэц дээр байнгын болж байгаа Үндсэн хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа нь Д.Чинбатын хувьд хэвийн л үзэгдэл. Яг л тэр арга ядсан өмхийрсөн үйл ажиллагаа одоо над дээр давтагдаж байна. Миний гомдлыг Цэцийн дарга хүлээж авахгүй байна аа гээд миний гомдлыг гишүүнд өгдөггүй. Ийм юм байж болохгүй. Тиймээс хуралдааны алдаатай дэгийг нь хүчингүй болго гэж Н.Чинбатад хүсэлт бичлээ. Н.Болортунгалаг гэдэг ажилтандаа арга хэмжээ ав гэж өргөдөл гаргалаа. Цэцийн өөрийнх нь гаргасан тогтоол магадлалыг зөвшөөрөхгүй гээд Олон улсын Хүний эрхийн зөвлөлд хандах гээд байж байна. Иймэрхүү байдлаар цэгцтэй хариуцлага тооцох ёстой болов уу гэж бодоод сууж байна даа.

арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Хүн бүр амьдрах эрхтэй шиг амьтад ч амьдрах эрхтэй DNN.mn

Сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийт амьтны арьсаар хийсэн хувцас хэрэглэлээс татгалзаж, аль болох байгальд ээлтэй, эко бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг эрхэмлэх болсон. Дэлхийн алдарт хувцасны брэнд “Chanel” 2018 онд амьтны арьсаар дахин бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхгүй гэдгээ зарласан. Мөн АНУ-ын зарим мужууд болон Словак улс 2019 онд амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Түүнчлэн энэ тухайгаа хуульчилж, хориглосон олон улс орон ч байна.

Яагаад амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхээс татгалзах болов гэвэл хамгийн сүүлд гэхэд дэлхий дахинд тархсан ковидын халдвар үржүүлгийн булгаар хүнд дамжиж, дор хаяж 12 тохиолдол илэрсэн тухай Дани улс зарласан. Тиймээс тус улс 15-17 сая тоо толгой минж, 1000 гаруй минжний ферм байснаа (энэ нь Дани улсын булга хүн амынх нь тооноос гурав дахин их гэсэн үг) устгалд оруулсан байна. Булга үржүүлгийн гол зорилго нь тэдний үсэнд байх бөгөөд ихэнхдээ хувцас, тавилга, зөөлөн эдлэл болоод дуусдаг ажээ. Цаашид дэлхийн загварын салбарынхан хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс арьс болон бусад материал гарган авах технологийг хөгжүүлэхэд гол анхаарлаа хандуулах юм байна.

АНУ-ын амьтдын эрхийн хамгийн том байгууллага болох “PETA” твиттер хуудастаа “2018 он бол дизайнеруудын хувьд чулуун зэвсгийн үеэсээ салж чадсан он байлаа” хэмээн онцлон тэмдэглэсэн нь “Chanel” брэнд амьтны арьсаар хувцас хэрэглэл хийхгүй гэж мэдэгдсэний дараа бусад улс орныг ч уриалан дуудах эхлэл нь болж байв.

Цахим хуудаснаа амьтдын арьсаар хэрхэн хувцас хийдэг талаар бичлэгүүд олон байдаг. Үүнийг үзсэн хүмүүс ч амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн, хувцас хэрэглэл өмсөхгүй хэмээн татгалзах нь их. Хүн бүр амьдрах эрхтэй шиг амьтад ч амьдрах эрхтэй гэж үзэх хүмүүс ч олширчээ.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Миний зургийг зөвшөөрөлгүй аваад постолчихсон. Маш олон охиноос танилцъя гэсэн чат болон найзын хүсэлт ирсэн гэв DNN.mn

Сүүлийн хоёр жил дэлхий даяар цар тахал дэгдэж, хөл хорионы байдалтай байсан билээ. Энэ хугацаанд хүүхдүүд цахимаар сурч, өөрсдийн фэйсбүүк хаягтай болж, цахим орчинд хараа хяналтгүй ихээр орох болсон гэх шүүмжлэл ихсээд буй юм. Бага насны хүүхдүүд гудамж талбай, олон нийтийн газар хараал их хэлдэг, шүлс, нус цэрээ хаядаг гээд хүүхдийн хүмүүжилтэй холбоотой асуудал цахим орчинд байнга өрнөсөөр. Энэ талаар ерөнхий боловсролын сургуулийн орчин болон олон нийтийн газраар явж сурвалжиллаа.

ХҮҮХДҮҮДИЙН СУРАХ ИДЭВХ, ХАРИЛЦАА БҮХ ЗҮЙЛ ӨӨРЧЛӨГДСӨН

Өчигдөр үдээс өмнө 11:00 цагийн үед Гуравдугаар сургууль орчмоор хөл хөдөлгөөн ихтэй байв. Зарим ангиуд нь тарж, зарим нь орж байгаа үе аж. Түгжрэл бууруулах зорилгоор ерөнхий боловсролын сургуулиудын цагийг зөрүүлсэн нь энэ. 3-4 дүгээр анги болов уу гэмээр 4-5 хүү сургууль руу орох ээлжээ хүлээн зогсоно. Тэдний яриаг хэсэг сонслоо. Хоорондоо инээж хөхрөлдөөд их гоё зүйл ярьж байгаа бололтой. Сэм сонсоход “Тэр охин руу чат бичсэн. Их зантай юм, хариу ирэхгүй байна лээ. Өөрийгөө юу гээд бодчихсон…” гэх мэтээр ярих нь жишим ч үгүй хараал хэлдэг эхний жишээ боллоо. Цааш байрнуудын дунд ороход дунд ангийн болов уу гэмээр 10-аад охид хөвгүүд нийлэн зарим нэг нь тамхи татан суух юм. Яриа нь түрүүчийн таарсан хүүхдүүдээс ч илүү хараалын үгтэй байх аж. Үүнийг хэсэг гайхаад Дөрөвдүгээр сургуулийг зорин очлоо. Сургуулийн нийгмийн ажилтан, сэтгэл зүйчтэй уулзав. Дөрөвдүгээр сургуулийн нийгмийн ажилтан Б.Баярчимэг ярихдаа “Хүүхдүүд маш их хараал хэлдэг болсон. Үүнд гэр бүлийн орчин их нөлөөлж байгаа. Гэртээ гаргадаг араншингаа сургууль дээр ирээд гаргадаг. Бага ангийн хүүхэд гэлтгүй бүгд хичээл хийх сонирхолгүй болсон. Хичээлийн цагаар сургуулийн коридороор тэнэнэ. Цайны газар сууж байна. Хичээл дээр унтах асуудал бол хэвийн үзэгдэл болсон” гэв. Харин сэтгэл зүйчтэй уулзах гэсэн боловч одоогоор энэ орон тоо эзгүй байна гэх хариуг өгөв.

Ингээд нэгдүгээр ангийн багш Б.Хонгорзулаас зарим зүйлийг тодруулав.

-Хөл хорионы дараа хүүхдүүдийн зан араншин өөрчлөгдсөн зүйл ажиглагдаж байна уу?

-Маш их өөрчлөгдсөн. Хоёр жил гэртээ байсан хүүхдүүд намраас долоо хоног танхимаар, долоо хоног цахимаар хичээллэж байхад нэг их анзаарагдахгүй байсан. 100 хувь танхимаар хичээллэж эхэлснээс хойш маш их мэдрэгдэх болсон. Хоорондоо янз бүрийн үг хэллэг хэлнэ. Багш юм зааж байхад анхаарахгүй. Тарах цаг болоогүй байхад тарах болсон уу гэж байн байн асууна. Ер нь хүүхдүүдийн сурах идэвх, харилцаа бүх зүйл өөрчлөгдсөн.

-Танайх цахим хичээлээ яаж явуулдаг байсан бэ. Хүүхэд бүр заавал фэйсбүүк хаяг шинээр нээсэн үү?

-Үгүй. Манайх нэгдсэн журмаар бүх хүүхдэдээ и-мэйл хаяг нээж өгөөд классрүүмд холбогдон хичээлээ ордог байсан. Бага насны хүүхдүүд өөрсдийн гэсэн фэйсбүүк хаягтай байх нь эрсдэлтэй шүү дээ.

-Танай ангид фэйсбүүк хаягтай хүүхэд бий юү?

-Би энэ жил нэгдүгээр анги авсан. Урьдныхыг бодвол хүүхэдтэй харилцах маш түвэгтэй болсон. Юм хэлээд ойлгохгүй. Олон хэлэхээр үглэлээ гэж өөрөө загнуулна. Одоогоор манай ангид фэйсбүүк хаягтай хүүхэд байхгүй.

-Тэгэхээр танай ангийн хүүхдүүд заавал эцэг эхийн хяналт дор цахим хичээлдээ хамрагддаг байх нь ээ?

-Тийм. Хүүхдүүд өөрсдөө мэйлээ нээгээд орох боломжгүй. Дөнгөж нэгдүгээр ангийн хүүхдүүд шүү дээ.

-Бага насны хүүхдүүд маш их хараал, ёс бус хэллэг хэлдэг болсон гэх юм. Танд ажиглагдаж байна уу?

-Тийм шүү. Гэртээ тийм харилцаатай байдаг юмуу бүү мэд. Зарим хүүхдүүдээс тийм хандлага илрээд байдаг. Жаахан хүүхдээс гарамгүй үг хэлнэ. Эхэндээ маш их гайхдаг байсан. Сүүлдээ ч бараг дасаад байх шиг.

-Та багш хүний хувьд хэлж сануулдаг уу. Засрах шинж байна уу?

-Хэлэлгүй яахав. Тоохгүй шүү дээ. Нэгдүгээр ангийн хүүхдүүд дөнгөж сургуульд орж ирээд учраа олохгүй. Одоо л дасаж байх шиг байна. Эхэндээ ч “За, багш аа ойлголоо” гээд ганц нэг хүүхэд ангид элдэв үг хэллэг хэлэх нь багассан. Ганц нэг нь бол засрах шинжгүй хүүхдүүд байна гэв.

2025 ОН ГЭХЭД НИЙТ ХҮҮХДИЙН 60 ХУВЬ НЬ ДИЖИТАЛ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ҮНДСЭН МЭДЭГДЭХҮҮН, ЧАДВАРТАЙ БОЛНО

Ингээд тус сургуулиас гараад хүүхдүүдийн цахим хэрэглээний талаар жаахан мэдээлэл үзлээ. 11-14 насныхны танилцах групп, пэйж хуудас хэд хэд байдаг юм байна. Зарим нэг рүү нь орж сонирхлоо. Админ гэх хүмүүс нь дандаа 11-14 насны хүүхдүүд. Хүүхдүүдийн зургийг зөвшөөрөлгүй авч тавиад “Хөөрхөн байна уу”, “Шинэ профайл зураг хайж байна. Зургаа үлдээ”, “VS буюу хэн нь илүү вэ” гэх хооронд нь хөөрхнөөр нь өрсөлдүүлсэн зураг хийх, мэдээж тэр нь зөвшөөрөлгүй хэн нэгний фэйсбүүкээс авсан зураг. “Хосоо олох групп чатад нэмнэ. Эдд хий”, “Таалагдвал шууд чат бич”, “Үерхэх хүн байна уу” гэх мэтээр маш их зүйл бичсэн байх юм. Хариуд нь “Хөөрхөн юм аа. Фэйсбүүк хаягийг нь өгөөч”, “Наадах чинь таалагдахгүй байна”, “Хосоо олмоор байна. Нэмээд өгөөч”, “Би саяхан салсан. Шинэ найз охин хайж байна. Эксээ атаархтал үерхэнэ” гэх мэтээр ёс бус үг хэллэгтэй маш их сэтгэгдлүүд хөврөх юм. Заримыг нь хараад нүдэндээ итгэмээргүй. Сүүлийн жилүүдэд цахим орчинд хүүхдүүд холбогдсон гэмт хэрэг байнга өсч байгаа талаар Цагдаагийн байгууллагаас мэдээлж буй.

ОУХХЭ, ЮНЕСКО-ийн хийсэн судалгаанаас үзэхэд дэлхийн нийт хүн амын 50 гаруй хувь, үүн дотроо хүүхдүүдийн 30 гаруй хувь нь өдөр тутам интернэт ашигладаг аж. Тэдний үзсэнээр 2025 он гэхэд:

Дэлхийн нийт хүн амын 70-аас багагүй хувь нь өдөр тутам интернэт ашиглаж,
Нийт хүүхдийн 60 хувь нь дижитал хэрэглээний үндсэн мэдэгдэхүүн, чадвартай болж,
Дэлхийн нийт хүн амын 40 хувь нь цахим санхүүгийн үйлчилгээ ашигладаг болно гэсэн судалгааг гаргажээ.

Харин ЦЕГ-ын 2018 онд явуулсан судалгаагаар Монгол Улсын хэмжээнд 3.8 сая гар утас иргэдийн хэрэглээнд ашиглагдаж байгаагаас 2.5 сая нь тогтмол цахим орчинд нэвтрэх боломжтой ухаалаг гар утас аж. Эдгээр ухаалаг утасны хэрэглэгчдийн олонх нь өсвөр насны хүүхэд, залуус байна. Тэд цахим орчинд чөлөөтөй нэвтэрч мэдээ мэдээлэл хүлээж авах, сургалтад ашиглахаас гадна сошиал хаяг өргөн хэрэглэж байгаа нь зарим талаар сөрөг үр дагавар үзүүлж байна гэжээ. Үүнээс харахад хүүхдүүдийн цахим хэрэглээ 2018 оноос хойш дахин нэмэгдсэн нь мэдээжийн хэрэг.

Харин 2015-2021 онд Улсын хэмжээнд цахим орчинд хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг 101 бүртгэгджээ. Бүртгэгдсэн тоон мэдээллийг харвал жил ирэх тусам өссөн үзүүлэлттэй байгаа юм. Мөн 2022 оны эхний улиралд хоёр холбогдогчтой есөн гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Цахим орчинд хуурамч хаяг үүсгэн насанд хүрээгүй охидтой танилцах, хүүхдийг хууран мэхлэх, хүүхдийг өөртөө дасгах, заналхийлэх байдлаар бэлгийн харьцаанд орох, хохирогчийг эрхшээлдээ оруулах, гаж дүрс бичлэг, зураг явуулах зэргээр насанд хүрээгүй хүүхдээр садар самуун үйлдэл хийлгэх гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд мөн л нэмэгдсэн байна. Жишээлбэл, иргэн А нь 2020 онд фэйсбүүкийн хуурамч аккаунт үүсгэн, өсвөр насны 84 охинтой танилцан харилцаа тогтоож, тухайн охидыг айлган сүрдүүлэх, ятгах, гуйх зэрэг байдлаар өөрсдөөр нь нүцгэн зураг, бичлэгийг нь хийлгүүлэн авч улмаар уулзаж, тухайн дүрс бичлэгээр нь айлган сүрдүүлж, барьцаалж бэлгийн харьцаанд орсон гэмт хэрэг үйлдсэнийг Цагдаагийн байгууллагаас илрүүлсэн билээ.

ЦАХИМААР ТАНИЛЦСАН ХҮНТЭЙГЭЭ УУЛЗАХГҮЙ ГЭЖ БОДДОГ

Энэ мэтээр хүүхдүүд цахим орчинд хараа хяналтгүйгээр оролцон өөртөө эрсдэл үйлдэж байгаагаа мэддэггүй аж. Тавдугаар ангийн сурагч Б.Энхтөртэй ярилцлаа. (нэрийг өөрчлөв).

-Чи фэйсбүүк хаягтай юу?

-Хаягтай.

-Тэр хаягаа ямар зориулалтаар ашигладаг вэ?

-Анх хичээлээ хийх гэж нээж байсан. Одоо найзуудтайгаа холбоотой байх, найз охинтойгоо харилцах, гэр бүлтэйгээ холбогдох гэх мэтээр ашигладаг.

-Хэзээ нээж байсан юм бэ?

-Хоёр жилийн өмнө.

-Хоёр жилийн өмнө гэхээр чи хэдэн настай байсан юм бэ?

-Есөн настай байсан.

-Есөн настай хүүхэд хаяг нээж болдог юм байна уу?

-Тухайн үед багш шинэ хаяг нээ гээд ээж, аав хоёр л нээж өгч байсан.

-Одоо чи фэйсбүүк яаж ашигладгийг сайн мэддэг болсон уу?

-Мэднэ.

-Танихгүй хүнээс найзын хүсэлт ирдэг үү?

-Ирнэ.

-Авдаг уу?

-Авчихдаг.

-Танихгүй байж яагаад авдаг юм бэ?

-Манай найзуудтай найз, эсвэл гэр бүлийн хэн нэгтэй найз байхаар нь л авчихдаг.

-Танихгүй хүнээс чамд янз бүрийн хачин ч гэмээр юмуу чат, мессэж ирж байв уу?

-Хааяа ирдэг.

-Юу гэсэн байх уу?

-Танилцах уу, хэдэн настай вэ. Уулзах уу, чатлах уу гэх мэтээр янз бүрийн л юм бичдэг.

-Чи тэдгээрт нь хариулдаг уу?

-Хариулахгүй ээ. Үе тэнгийн хүүхдүүд байвал хариулна.

-Цахим хаягны цаанаас чи үе тэнгийнх гэдгийг яаж мэдэх вэ?

-Зургийг нь харна. About-ийг нь үзнэ. Тэгж байгаад л байнга хаягаа ашигладаг өөрийн зургаа хийдэг бол хариу бичдэг.

-Тэгж худлаа ярьдаг муу санаатай том хүн байвал яах вэ?

-Уулзахгүй болохоор тийм зүйлээс нэг их айдаггүй шүү дээ.

–Ятгасаар байгаад уулзахаар болвол яах вэ?

-Тэгвэл сайн үзэж судалж, видео колл хийж байгаад л шийднэ дээ.

-Чиний үеийн хүүхдүүд маш их ийм зүйлийн хохирогч болдог тухай мэдээ уншдаг уу?

-Уншдаг. Тийм болохоор л цахимаар танилцсан хүнтэйгээ уулзахгүй гэж боддог.

-Чи түрүүн найз охинтой гэсэн үү?

-Тийм.

-Яаж танилцсан юм бэ?

-Манай нөгөө ангийн охин. Тэгээд л нэгдүгээр ангиасаа мэднэ.

-Танай үеийнхний танилцах групп чат, групп, хуудсууд байдаг гэсэн үү?

-Байдаг. Би нэг хэсэг орж үзсэн. Балай санагдаад гарчихсан.

-Юу нь балай гэж?

-VS хийх үү, зураг зөвшөөрөлгүй авч тавьсанд уучлаарай ч гэх шиг. Миний зургийг бас зөвшөөрөлгүй аваад постолчихсон байсан. Маш олон охиноос танилцъя гэж чат ирсэн. Бас зөндөө найзын хүсэлт ирсэн. Тэр групптээ байдаг хүүхдүүдийн зургийг зөвшөөрөлгүй аваад тавьчихдаг юм шиг байна лээ. Тэгээд нөгөөдүүл нь донтой юм шиг аймшигтай их чат бичиж, найзын хүсэлт явуулна. Түүнээс нь залхаад л гарчихсан.

-Та нарын үеийн хүүхдүүд их хараал хэлдэг гэх юм. Чи хэлдэг үү?

-Хааяа хааяа санаандгүй хэлчихээд байдаг.

-Танай гэрт хараал хэлдэг хүн бий юү?

-Аав л хааяа хэлдэг. Бусад нь хэлдэггүй.

-Ангийнхны чинь хувьд?

-Манай ангийн надтай нийлдэг хэсэг хөвгүүд гайгүй. Нэг их хэлээд байдаггүй. Нөгөө хэсгийн нийлдэг хүүхдүүд байнга хэлдэг. Түүнийгээ их гоё сонсогддог, харагддаг гэж боддог юм шиг байна лээ.

мэдээ нийгэм цаг-үе

НӨАТ-ын буцаан олголтыг 10 хувьд хүргэ, 10 биш юм аа гэхэд хоёр хувиасаа өсгө гэв DNN.mn

“Ажлаа хий” жагсаалын хариу нэхэх суулт өчигдөр өглөөний 10:00 цагаас эхэллээ. Энэ үеэр иргэдтэй уулзаж, үзэл бодлыг нь сонссон юм.

Иргэн Д.Эрдэнэбилэгтэй ярилцлаа.

-Та өнөөдөр хэдэн цагт ирэв. Ямар нэгэн хариу ирсэн үү?

-Бид өглөө 10:00 цагт цугласан. Одоогоор ямар нэгэн хариу ирээгүй байна.

-Яг ямар шаардлагуудынхаа хариуг нэхэж байна вэ?

-Нийгмийн даатгалын одоо төлж байгаа шимтгэлийг 50 хувь хүртэлх хувиар бууруулах, түүнийгээ буцааж тэтгэмж маягаар олгох хэлбэрээр биш өөр байдлаар шийдэх, НӨАТ-ын буцаан олголтыг 10 хувьд хүргэх, 10 хувь биш юм аа гэхэд 2 хувиасаа өсгөх, НӨАТ-ын сугалааг болиулах гэсэн гурван ерөнхий шаардлагын дагуу хүмүүсээс гарын үсэг цуглуулж, өргөн барихаар бэлтгэн ажиллаж байна.

-Одоогоор хэдэн хүний гарын үсэг цуглаад байна вэ?

-11:00 цаг өнгөрөөд гарын үсэг цуглуулж эхэлсэн. Одоогоор 200 гаруй хүн гарын үсэг зураад байна. Ер нь 1000 гарын үсэг цуглуулна гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа.

-Залуучуудын идэвх оролцоо хэр байна вэ?

-Залуус ирж асуугаад саналаа хэлээд гарын үсгээ зурж байна. Цайны цагаараа, ажлынхаа дундуур амжуулаад ирэх, орой ирж цуг сууя гэсэн залуус их байна. Орой ажил тарах цагаар хүмүүс нэмэгдэх байх.

-Орой хэдэн цагт тарах вэ?

-Үймээн самуун гарах вий гэдэг үүднээс бид орой 20:00 цаг гэхэд тарна гэдгээ албан ёсоор ирсэн хүмүүстээ хэлж байгаа. Тэрнээс өмнө тарна. Энэ цагаасаа хойш суухгүй гэдгээ хэлж байгаа.

Иргэн Ж.Энхжаргал ярихдаа “15 шаардлагаас эхний хоёрт бичигдсэн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг 50 хувь хүртэл бууруулах, НӨАТ-ын буцаан олголтыг 10 хувь хүртэл нэмэгдүүлэх, НӨАТ-ын сугалааг болиулах зэрэг шаардлагууд дээр бизнес эрхлэгчид нэгдэж байгаа. Энэ хоёр шаардлагад тодорхой хэмжээнд үр дүн гаргаад шийдүүлж чадвал ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа нийт ард иргэдийн амьдралд шууд нөлөөлөх боломжтой гэж харж байгаа. НӨАТ-ын сугалааны шаардлагыг ирсэн бүх хүмүүс дэмжиж байгаа. Би сөрөг байр суурьтай хүн олж хараагүй. 100 хувь НӨАТ-ын сугалааг больё гэж байгаа. Сугалааны эх орон боллоо. Ард иргэдийн шүүмжлэл гэдэг хоосон зүйл биш. Яагаад энэ сугалааг явуулаад байгаа юм бэ. Энэ бол үнэхээр буруу. Болих ёстой. Аливаа юм хэмжээ хязгаараасаа даваад ирэхээр утгаа алддаг. Телевиз болгоноор сугалаа явдаг боллоо. Болиулаач. НӨАТ-ын буцаан олголтын 2 хувь дэндүү хангалтгүй байна. 6-8 хувь болгох юм бол хүмүүсийн баримтаа уншуулах хувь асар их нэмэгдэнэ. Эргээд НӨАТ-аар дамжуулж ямар далд эдийн засгийг илрүүлэх гэж байсан нь дарагдаад өнгөрөх магадлалтай” гэв.

Иргэн Х.Мөнхбаяр “Нийгмийн даатгалын шимтгэл ажилтны гар дээр 1 сая төгрөг тавих юм бол ажил олгогч ажилтан хоёр нийлээд 34 хувь буюу 400 мянган төгрөг төлж байна. Ажилтандаа 1 сая төгрөгийн цалин олгохын тулд 1 сая 400 мянган төгрөг ажил олгогч баталж байна. Үлдсэн 1 сая төгрөгөөр зургаан хүүхэдтэй гэр бүл яаж амьдрах вэ. Эргээд 1 сая төгрөгөөс татвар шимтгэл төлчихөөр үлдсэн мөнгөөр нь яаж тэр гэр бүл амьдрах юм бэ. Яаж тэр хэдхэн 100 мянган төгрөгөөр хүмүүсийг амьдралаа болго гээд байгаа юм бэ. Магадгүй нийгмийн даатгалын шимтгэл 30-40 хувиар буурах юм бол хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүмүүсийн цалин өснө л гэсэн үг” хэмээв.

Иргэн Н.Сарангэрэл ярихдаа “Одоогийн байгаа тэтгэврийн тогтолцоо буруу байна. Урт хугацаандаа одоо байгаа нийгмийн даатгалын сан бүтэхгүй. Үүнийгээ өөрчлөх цаг нь болсон. Системийн хувьд реформ хийх ёстой. Нийгмийн даатгалд хуримтлуулж байгаа шимтгэлээс 3-4 хувийг хувийн тэтгэврийн данс нээж, хуримтлуулах хэрэгтэй. Энэ нь олон нийтийн хараа хяналт дор байх ёстой. Үүнийгээ өөрт хэрэгтэй үед авч хэрэглэж болдог, үр хүүхдүүдэд нь өвлөгддөг байх ёстой. Ингэвэл нийгмийн даатгалын шимтгэл маш зөв голдиролдоо орно гэж бодож байна. Одоо байгаа системээр УИХ-ын гишүүд нь өөрсдөө 360-370 тэрбумаар нь идэж ууж байна. Түүнийгээ эргүүлж төлж байгаа хүн алга. Нийгмийн даатгалын сан хэдэн тэрбумын алдагдалтай байна гэнэ үү. Энэ бидний асуудал биш. Өөрсдийнх нь тарьсан хэрэг. Залуучууд энэ хэрэгт ямар ч хамаагүй. Өөрсдөө түүнийгээ авч идэж уусан хүмүүсээр нь нөхөж төлүүл” гэв.

Иргэн С.Батбаатар “Төрийнхөн том том жийпнүүдээ унахгүй жижиг тэргээр явж байна гээд байгаа. Түүнийг би зүгээр л өнгөц гал дарах гэсэн үйлдэл гэж харж байна. Гараждаа хадгалаад байх биш үнийг нь буулгаад зар. Өөрсдөө автобус, нийтийн тээврээр яв. Дугуй уна. Хөрсөн дээрээ бууж ард иргэдийн амьдралын зах зухаас үз. Тэгэхгүй бизнес классаар нисээд, үнэтэй ресторанд хоол идээд, хамгийн үнэтэй хотхонуудад амьдраад, хамгийн ашигтай гэсэн бизнес дээр очиж шигдэж байна. Тэгэхээр залуучууд юу хийх юм. Яагаад өнөөдөр залуучууд ийм бухимдалтай байгаа юм. Бидний боломжийг тэд хулгайлаад байна” хэмээв.

Иргэн Л.Цэрэнлхам ярихдаа “Сая нэг шинэ хууль батлагдаж байх шиг байна. 100 саяас дээш төгрөгний татварын өртэй бол шоронд хийнэ гэнэ. Ихэнх залуучууд нь шоронд явах юм байна л даа. Зарим нь улс эх орноосоо дүрвээд цөөхөн хэд нь нөгөө хэдийнхээ боолыг хийгээд амьдрах юм байна л даа. Ийм эмгэнэлтэй дүр зурагтай боллоо” гэв.

мэдээ нийгэм цаг-үе

Т.Цэнд-Аюуш: Хэзээ залуучуудын жагсаалд зориулж Засгийн газар нь ээлжит бусаар хуралдаж байсан юм бэ. Энэ нэг алхам урагшилсан явдал DNN.mn

“Аавуудын групп”-ийн үүсгэн байгуулагч, хувиараа бизнес эрхлэгч Т.Цэнд-Аюуштай ярилцлаа.

-Яагаад “Аавуудын групп”-ийг байгуулж, олон нийтэд чиглэсэн ажил хийх болов?

-2017 онд “Аавуудын групп”-ийг үүсгэн байгуулсан. Тухайн онд Засгийн газраас хүчирхийллийн эсрэг аян зарлаад тэр аяны хүрээнд УИХ-ын гишүүд тойрог бүртээ акци зохиосон. Тэр акцид нь миний таньдаг хүн явж байгаад үргэлжлүүлэх боломжгүй болоод намайг орондоо яваач гэдэг санал тавьсан. Тэгээд оронд нь төрийн албан хаагчдад хүчирхийлэл гэж юу вэ гэдгийг таниулан сурталчлах ажил хийдэг байлаа. Тэгж явахдаа мэдэрсэн мэдрэмж нь “Нийгэм яагаад ийм харанхуй болчихсон юм бэ. Залуучууд яагаад ийм нэр хүндгүй болчихсон юм бэ. Ялангуяа аав гэдэг хүн нийгэмд ямар нэгэн гэмт хэрэгтэн, ямар нэгэн хүчирхийлэгч гэгддэг болов. Яагаад ямар нэгэн гэмт хэрэг, хүчирхийлэл яригдахаар заавал аав нь байдаг болчихсон юм бэ” гэдэг мэдрэмжийг авсан. Тэр төсөл дуусч, хотод ирээд байж байтал цахим орчинд нэг зүйл давлагаалсан. Тэр нь ээж, эмэгтэйчүүд цахим орчинд нэгдэн нийлж, цэцэрлэгийн өргөтгөл барилаа гэдэг. Би түүнийг хараад үнэхээр бахархсан. Нэгнийгээ танихгүй хүмүүс цахим орчинд нэгдэн нийлж, цэцэрлэгийн өргөтгөл бариад үр хүүхдийнхээ төлөө ийм сайхан зүйл хийж байхад залуучууд хаана байна. Аавууд яасан юм бэ л гэж бодсон. Би хамгийн түрүүнд залуучуудын тийм нэгдэл байна уу гэж хайж үзсэн. Байхгүй, олдоогүй болохоор нь нээж байсан түүхтэй. Зорилго нь Улаанбаатар хотын аль нэг гудамжинд миний охин явж байхад хэн нэг залуу гарч ирээд цохиод унагаачих тийм л нийгэмд бид амьдарч байна. Хүүхдүүд нь аав аа, ээж ээ багш намайг цагаан шугам, ногоон гэрлээр зам хөндлөн гар гэж заасан гээд хэлэхээр үгүй ээ, би яараад байна гээд хаа хамаагүй туучдаг нийгэмд бид амьдарч байна шүү дээ. Гуравхан настай хүүхэд дэлгүүр гарах гэж яваад л лифтний хонгил руу унаад үхчихдэг нийгэм. Өнөөдөр унтаад маргааш сэрэхэд талхны үнэ тал хувиар нь нэмэгддэг нийгэм. Яагаад ийм зүйлийг залуучууд, аавууд бид өөрчилж болохгүй гэж. Засаж болохгүй гэж. Яагаад аавууд бид үр хүүхдэдээ зөв үлгэр дуурайл үзүүлж болохгүй гэж. Яагаад аавууд нийлээд нийгэмд жижигхэн гэрэл асааж болохгүй гэж бодож явсаар “Нийгмийн сайн сайхан бүхний эхлэл нь аавууд” гэсэн уриатайгаар одоо дөрөв дэх жилдээ нийгэм рүү чиглэсэн ажлыг гэр бүлдээ зарцуулах цаг заваасаа илүүчилж, хийж яваа. Өнгөрсөн жилүүдэд нийгэм рүү чиглэсэн 30 гаруй ажлыг хийсэн.

-Өчигдөр болон уржигдар талбай оров уу. Таныг цахим орчинд элдвээр бичээд байна шүү дээ?

-Сошиалаар нүдээд эхэлсэн. Хальт орсон. Яах вэ микрофон бариад ил гарсан нь зохион байгуулалт дутаад байгаа тэр үед нь чин сэтгэлээсээ жагсаж байгаа залуусыг харлуулах вий, зохион байгуулалтгүйн улмаас залуус элдэв хэрэг түвэгт орох вий л гэж сэрэмжилж байсны үүднээс гарсан.

-Дахиж талбай орох уу. Цахим орчинд яваад байгаа шиг Л.Оюун-Эрдэнийн, У.Хүрэлсүхийн гар хөл гэж яригдаад байгаа нь үнэн юм уу?

-Намайг намын хүн үү гээд байгаа шүү дээ. Би амьдралдаа намын уулзалтад очиж үзээгүй. Ардчилсан нам ч бай, Ардын нам ч бай ямар нэгэн намын хуралд очиж үзээгүй. Амьдралдаа намын үнэмлэх барьж ч үзээгүй.Намын хүн гээд байхаар нь өөрөө бодож үзлээ. Манай гэр бүлд намын үнэмлэх байдаггүй юм байна. Манай өвөө, аав, ээж, эмээд байдаггүй. Хэдэн үеэрээ намд ороогүй. Тэгэхээр би амьдралдаа Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хүнтэй анх удаа тийм ойрхон байж үзлээ. У.Хүрэлсүх гэдэг хүнтэй уулзаж үзээгүй. Н.Учрал гэдэг хүнтэй уулзаж үзээгүй. Д.Сумъяабазар гэдэг хүнтэй бас уулзаж үзээгүй.

-Таныг Ерөнхий сайдын чихэнд юм шивнэсэн гэдгээр “Шивнээ” хочтой болчихлоо. Тэр үед яг юу гэж хэлсэн юм бэ?

-Тухайн үед юу болсон гэхээр би Ерөнхий сайдтай зүгээр л ойрхон зогсож таарсан. Яг ний нуугүй хэлэхэд, тэр урд гараад залуус хаана зогсох, юу хэлэхээ шийдэх боломж олдоогүй. Маш олон харуул хамгаалалтууд байсан. Жаахан л хөдлөхөд ийш тийшээ түлхэх, Ерөнхий сайдыг хамгаалах үйлдэл үзүүлж байсан. Иймэрхүү л байдалтай учирсан. Тухайн үед ойрхон зогсож таараад л “Сая юу гэсэн бэ” гэхэд нь тэр залуугийн хэлснийг би давтаж хэлсэн. Өөр асуудал болоогүй. Жагсаалтай холбоотой зүйл ярихаар бол эхнээс нь ярих нь зөв байх гэж бодож байна.

-Тэгвэл эхнээс эхлэх үү, хоёулаа?

-Яагаад гэвэл би яг хэн бэ. Жагсаал ямар учиртай байсан юм бэ гэдгээс эхэлнэ. Ерөнхийдөө намайг очиход аль хэдийнэ жагсаал эхэлчихсэн байсан. Хэн зохион байгуулаад, юу болоод байгаа нь мэдэгдэхгүй. Би залуучуудыг чин сэтгэлээсээ амьдрал нь үнэхээр болохгүй байгаа болохоор очсон л гэж бодсон. Яг түүн шиг миний амьдрал болохгүй байсан. Өмнөх жилүүдэд олж байсан орлого маань нэмэгдээгүй, хасагдаагүй яг хэвээрээ. Гэхдээ өмнө нь би амьдраад болоод байсан. Тэр бүү хэл түүнээсээ илүүчлээд нийгэм рүү чиглэсэн ажил зохион байгуулдаг байлаа. Одоо болохгүй байна. Яг л түрүүний хэлсэн шиг нэг л өглөө босоод иртэл талхны үнэ нэмэгдчихсэн. Тийм нийгэмд бид амьдарч чадахгүй. Өнөөдөр Монголд залуучууд зүгээр л хөдөлмөрлөөд амьдрах ямар ч боломж алга. Тийм болохоор л би юу хүссэн гэхээр залуучууд очоод Засгийн газар юмуу хэн нэгэнд өгөх шаардлагад нь бас миний оруулах 3-4 шаардлага байгаасай л гэж хүссэн. Мэдээж үнийн хөөрөгдлийг бүгд ярьж байна. Миний өнгөрсөн жилүүдэд судалсан нэг зүйл нь авлигын болон эрүүгийн тухай хууль. Шилэн дансны тухай хуулиудыг би судалж үзсэн юм. Тэнд болохгүй юмнууд байгаад байна. Нэгдүгээрт, Авлигын тухай хуулийн 13.2 гэж заалт бий. Тэр заалтыг 2012 онд УИХ-аар өөрчилсөн байдаг. Их хурлын гишүүдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг ёс зүйн дэд хороо шалгана гэж байгаа. Манай залуучууд бүгд google-дээд үзээрэй. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл УИХ-ын гишүүд өөрөө өөрийгөө шалгадаг хуультай. Тэгэхэд чиний төлөө би ажиллая, чи намайг сонго гээд сонгогдсон. Гэтэл ингэж сонгогдсон хүмүүс хөрөнгөжөөд байх нь зөв үү. Үүнийг АТГ шалгадаг байгаач ээ л гэж хүссэн. Хоёрдугаарт, Эрүүгийн хуулийн 22.2 гэдэг заалт. УИХ-аар 2017 оны тавдугаар сарын 11-нд хүчингүй болгочихсон. Би өөрөө энэ заалтын зовлонг нь үзсэн болохоор судалж, мэдээлэл авч яваад байгаа юм. Хэсэг найзуудтайгаа нийлж, үйлдвэрлэл бий болгоё, залуучуудыг цалинжуулъя гээд ЖДҮ-ийн зээл хүсч, төсөл бичиж, 2-3 жил явсан. Зөвхөн төсөл бичиж явсан. Шалгараагүй. Гэхдээ энэ хуулийн гайгаар миний өмнөөс УИХ-ийн гишүүн, сайд дарга нар, албан тушаалтай хүмүүс залуучуудын боломжийг хулгайлчихсан байхгүй юу. Тэр хууль нь юу гэж байдаг вэ гэхээр авлига албан тушаалын тухай гэмт хэргийн хууль байгаа. Эрүүгийн хуулийн 22.2 гэдэг заалтыг УИХ-ын гишүүд нь хүчингүй болгож байгаад тэрбум тэрбумаар нь хулгай хийсэн байхгүй юу. Миний хүсч байгаа зүйл энэ хуулийн заалтаа сэргээж, шинэчлээч ээ. Тэгээд тэр залуучуудын боломжийг хулгайлсан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан, эрх бүхий хүмүүст нь хуулийн дагуу хариуцлага тооцооч ээ. Гуравдугаарт, залуучууд бид эрх тэгш амьдралыг хүсч байна. Засгийн газар өөрөө танаж болох бүх зардлаа танаач ээ. Яагаад иргэдийн өгсөн татвараар тэд утсаар ярьж амьдрах ёстой юм. Яагаад иргэдийн өгсөн татвараар тэд тансаглаж, машин авч, жолооч хөлсөлж, бензин хийлгэж, тансаг өрөөнд суух ёстой гэж. Тэр хүмүүс чинь уг нь иргэдийг сайхан амьдруулъя. Залуусыг ажилтай орлоготой болгоё, та нарыг ажиллаж хөдөлмөрлөх боломжийг чинь олгоё гээд амлалт өгөөд ажил хийе гээд очсон хүмүүс шүү дээ. Ижил тэгш байгаач ээ л гэж хүсээд байгаа юм. Би ийм хэдэн шаардлагыг хүсч тэнд очсон учраас шаардлагуудаа гээгдчих вий, хамгийн сайн судалсан зүйл учраас тэр зүйлүүдийг яриад хэлчихье л гэж бодсон.

-Та “Сандалтай суулт”-ыг зохион байгуулж байсан О.Отгонтөгсийг таньдаг юм уу?

-Танихгүй. Тэр жагсаал дээр л 2-3 удаа таарсан. Үг сольж үзээгүй. Магадгүй танилцах боломж олдвол танилцана. Үйл хэргийнхээ төлөө хамтраад зүтгэхэд яагаад болохгүй гэж. Жагсаал дээр нэгдэж нийлсэн, танилцсан маш олон залуучууд надтай холбоотой байгаа. Бид хоорондоо цаашдаа яахаа ярьж байгаа. Тэр залуучуудын бас нэг онцлог нь юу вэ гэхээр бүгд сэтгэлийн дуудлагаараа ирээд жагссан. Сэтгэлийн дуудлагаараа ирээд зогссон учраас ёс зүйтэй, эмх цэгцтэй байгаасай л гэж хүссэн юм. Харамсалтай нь эмх цэгцгүй байлгах гэж, санаатайгаар жагсаалыг ашиглах гэж, үймээн самуун дэгдээх зорилготой хүмүүс ирж байсан. Тэр болгоныг залуучууд хөөгөөд л явуулсан. Гэхдээ эмх цэгцтэй байлгахыг хүсээгүй хэсэг нь өнөөдөр жагсаал тэдний санасныг гүйцээгээгүй учраас л харлуулаад байгаа юм. Жагсаалыг анхнаасаа зохион байгуулалттай байсан гэж хэдэн мянган залуусын хичээл зүтгэлийг харлуулах гэж л хичээгээд байгаа. Өнөөдөр тэнд очсон залуусын нэг нь ч захиалгатай байгаагүй. Дунд нь яахав зорилготой мэр сэр хүмүүс орж ирсэн л байх. Үгүйсгэхгүй.

-Гэхдээ удирдан чиглүүлэх хүнгүй болохоор яах гэж байгаагаа мэдэхгүй, юу хүргэхээ мэдэхгүй байдалтай байсан шүү дээ. Та үүнийг хэрхэн харж байв?

-Тийм болохоор л зохион байгуулалтгүй, сэтгэлийнхээ дуудлагаар очсон жагсаал байхгүй юу. Тэгээд л надаас эхлээд үгээ хэлсэн нь зүгээр тодорч харагдаад байгаа юм.

-Нэг зүйл ажиглаад байхад жагсаал эхлэх цагтай байсан шигээ тарах цагтай байгаагүй юм уу?

-Байсан шүү дээ. 21:00 цагт таръя гэдгээ би лав очсон цагаасаа хойш уриалсан.

-Тэгээд яагаад шөнөжин үргэлжлээд Их тэнгэрийн ам руу бөөнөөрөө явав?

-Тэр чинь үймээн самуун дэгдээхийг оролдож, зохион байгуулалттай очсон хүмүүсийн л хийж байгаа ажил. Очсон залуусын цөсийг хөөргөөд л уриалаад байгаа нэг хэсэг байсан. Яг чин сэтгэлээсээ очсон залуус өглөө очоод л орой тарчихсан. Үймээн самуун бидэнд хэрэггүй. Өнөөдөр долдугаар сарын 1 шиг үйл явдал хэрэггүй. Энэ хэнд ашигтай юм гэвэл улстөрчдөд ашигтай байхгүй юу. Дахиад Монголд үймээн самуун үүсвэл баларна шүү дээ.

-Ерөнхий сайдад өгсөн 15 шаардлагын хариуг хэдий хүртэл хүлээх вэ. Бодит арга хэмжээ авахгүй бол яах вэ?

-15 гэдэг тоон дээр акцент өгөөд байгаа юм. Уг нь 15-аас их шаардлага өгсөн. Залуучууд гараараа маш олон шаардлага бичсэн. Яахав, компьютер дээр бичиж амжсан нь л 15. Юм ер нь маш хурдан болж өнгөрсөн. Эхнээсээ Засгийн газар хэмнэх боломжтой зүйлээ хэмнэж байна гэсэн мэдээлэл гарлаа. УИХ-ын зарим гишүүд албан тушаалаасаа түдгэлзэх өргөдлөө өгч л байна. Түүнийг нь шалгаж байна гэсэн мэдээлэл гарч л байгаа. Гэхдээ туйлын хүсэл нь юу вэ гэхээр таатай орчинд амьдрах, олж байгаа орлого нь амьдралд нь хүрэх, нэр бүхий албан тушаалтнууд нь залуучуудынхаа боломжийг хулгайлахгүй байх, үнийн өсөлтийг барих л юм. Тиймээс цаашдаа жагсаалынхаа үр дүнг үзэхийн тулд залуучууд битгий зогсоосой л гэж хүсч байна. Өнөөдөр Монголын залуучууд урагшаа алхаж чадсан байхгүй юу. Хэзээ залуучууд нэгдэж нийлээд сэтгэлийнхээ дуудлагаар талбайг дүүргэдэг байсан юм бэ. Хэзээ залуучууд гадна нь зогсож байхад төрийн удирдлагууд гарч ирж сонсдог байсан юм бэ. Хэзээ залуучуудын жагсаалд зориулж Засгийн газар нь ээлжит бусаар хуралдаж байсан бэ. Энэ нэг алхам урагшилсан байхгүй юу, бид. Одоо үүнийхээ үр дүнг үзэхийн тулд битгий зогсоосой л гэж хүсч байна.

-Та хувиараа ямар бизнес эрхэлдэг юм бэ?

-Би саяхнаас хувиараа барилгын бизнест хүч үзэж байгаа. Манай эхнэр бас хувиараа гоо сайхны салбарт ажилладаг. Залуучууд минь зохион байгуулалттай харлуулсан, гүтгэсэн гүжирдсэн ийм зүйлээс бүү ай. Үзэл бодолдоо үнэнч байгаарай. Өнөөдөр надад ч гэсэн айх зүйл байхгүй.

-“Аавуудын групп” 119 мянган гишүүнтэй юм байна лээ. Сүүлийн үед нийгэмд чиглэсэн ажил хийж чадаж байгаа юу?

-Маш идэвхтэй байсан. Ковидоос хойш хоёр жил үйл ажиллагаа зогсонги байгаа. Бидний хамгийн сүүлд хийсэн ажил гэвэл ээж аав, ах нь өнгөрчихсөн хүүхдүүдэд хувийн хаус барьж өгөөд дууслаа. Энэ ажил ковидоос болоод жил гаран үргэлжиллээ. Хөл хорио, барилгын материалын үнийн хөөрөгдлөөс болоод. Дараагийн ажил нь жил болгон уламжлал хэлбэрээр зохион байгуулдаг аавуудын дундах сагсан бөмбөгийн тэмцээнийг саяхан зохион байгуулсан. Мэдээж цааш үргэлжлээд явна. Аавууд нэгдэж нийлээд нийгэмд хэрэгтэй гэрэл гэгээтэй зүйлийг хийсээр байна. Гэхдээ “Аавуудын групп”-ээс явуулж байгаа юм болгоныг хандиваар битгий хараарай гэж л би залуучуудаасаа, аавуудаасаа гуйгаад байгаа юм.

мэдээ нийгэм

Э.Шижир: Бид Хөгжлийн банкны зээлээ хуваарь гаргаад төлөөд явъя, боломжтой гэдэг саналаа тавьсаар ирсэн DNN.mn

Хөгжлийн банкны зээлдэгч “Кью-Эс-Си” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Э.Шижир мэдээлэл хийлээ. Тус компани “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр” ХК-ийг концессын гэрээгээр эзэмшдэг ажээ.

“Кью-Эс-Си” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Э.Шижир мэдээллэхдээ “Нэгдүгээрт, Манай компанид хамаарах Хөгжлийн банкны зээл Засгийн газарт шилжсэн хэвээр байгаа. Ийм байтал УЕП-оос 2020 онд манай компанийг шүүхэд өгсөн байдаг. Бид Хөгжлийн банкны зээлээ хуваарь гаргаад төлөөд явъя, боломжтой гэдэг саналуудаа ч тавьж ирсэн. Гэтэл дахиад УДШ-ээс манай компанийг Хөгжлийн банкны зээлээ төл гэсэн шийдвэрийг гаргасан. Бидний хувьд зээлийг Засгийн газарт шилжүүлсэн тогтоолыг хүчингүй болгоод, өөрсдөө төлөөд явахад бэлэн гэдгээ илэрхийлсээр байгаа. Гэвч үүнийг харгалзан үзэхгүй байна.

Хоёрдугаарт, Бид Концессын гэрээний хүрээнд хэд хэдэн төсөл амжилттай хэрэгжүүлсэн. Түүний нэг нь, Хандгайт төмөртэйн төмөр замын төсөл. Бид амжилттай барьж дуусгаад Улсын комисст хүлээлгэн өгсөн. Гол нь, анх барих, ашиглах, шилжүүлэх гэрээ байгуулсан байснаа Засгийн газар өөрөө санал тавьж, барих, шилжүүлэх болгож өөрчилсөн. Төрийн өмчит компани нь өөрөө төмөр замын суурь бүтэцгүй байна. Иймд энэ төмөр замыг хүлээж авъя гэдэг байр суурь илэрхийлж байсан.

Хоёр дахь нь, автозамын төсөл. Анх төмрийн хүдэр тээвэрлэх зориулалттай хүнд даацын хатуу хучилттай зам барих байсан. Гэтэл төмөр зам баригдчихсан тул шаардлагагүй гэдэг байр суурийг бид илэрхийлсэн. Харин Засгийн газар орон нутагт хэрэгтэй тул энэ замаа барь, хатуу хучилттай болгоод, гэрээгээ барих шилжүүлэх болгож өөрчил гэж мөн тогтоол гаргасан. Бид мөн энэ төслөө шаардлагын дагуу хэрэгжүүлж, амжилттай дуусгасан. Манай компани бүх асуудлаар шалгуулахаас татгалздаггүй. Гэтэл эцэс төгсгөлгүй, дуусдаггүй олон шалгалтууд явагдаж байна. Манайхыг бүх байгууллагууд ирж шалгасан.

Гуравдугаарт, Хэд хоногийн өмнө Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн Ү.Амарбат маш олон худал мэдээлэл хийсэн. Түүнд нь: Хөрөнгө оруулалт хийсэн гэж хий бичилт хийсэн гэсэн. Энэ худал мэдээлэл. 60 сая ам.долларын хөрөнгө оруулат хийсэн байдаг, шалгасан бүх хууль, хяналтын байгууллагууд бүгд баталгаажуулсан байгаа. Мөн Концессын гэрээнд нэг ч төгрөг төлөөгүй гэсэн байна лээ. Манайх 63.8 тэрбум төгрөгийг төлж байгаа. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр өөрчлөгдөөгүй гэсэн, эсрэгээрээ борлуулалт болон улсад төлдөг татвар нь 10 дахин нэмэгдсэн шүү дээ. Концессын төрөл өөрчилж болдоггүй, хуулиар хориотой гэсэн. Хуулийн дагуу өөрчлөлт ороод явсан. Хөгжлийн банк хоёр удаа санхүүжүүлсэн гэдэг маш буруу ойлголт өгөөд байна. Ингэх боломжгүй. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт 1457 хүн ажилладаг. 3000 гаруй гэж худал ярьсан. Цалин 700 мянга гэж гүжирдсэн, 1.7 сая байгаа. Манай ажилчдаас асууж болно.

Эцэст нь дөрөвдүгээрт, Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн Ү.Амарбат тус компанид холбогдох хэд хэдэн мэдээлэл дэлгэснийг би өөрийн биеэр худал хэмээн үзэж буйгаа илэрхийлмээр байна. Иймд энэ мэт худал мэдээлэл цацсан Ү.Амарбат гэж хүнийг шүүхэд өгч байгаагаа үүгээр мэдэгдэж байна. Дээрээс нь, Хөгжлийн банк үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байгаа байгууллагыг шалгахдаа үйл ажиллагааг нь зогсоож, дансуудыг нь хааж, орлогын эх үүсвэрүүдийг нь зогсоож байна. Хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулахгүйгээр шалгаж болдоггүй юм уу. Валют олдохгүй байхад хоёр сар данс хааж, борлуулалт таслан зогсоолоо. Гүтгэлэг хийж, харлуулж ярих нь ямар ашигтай юм бэ” хэмээн мэдэгдсэн юм.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Цогтсугар: Архидалттай тэмцэнэ гэдэг нь асар олон хүчин зүйлүүдийн нийлбэр DNN.mn

Монголын эрэгтэйчүүд, гэр бүл хөгжлийн нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч Ж.Цогтсугартай ярилцлаа.

-Танай нийгэмлэг үүсч хөгжөөд арав гаруй жил болжээ. Энэ хугацаанд эрэгтэйчүүдийн нийгэмд оролцох оролцоо, хөгжил дэвшилд хэр ахиц гарав?

-Хөгжил гэдэг зөвхөн юм үйлдвэрлэдэг, хийж чаддаг, бүтээдэг болгоныг хэлэхгүй. Түүнийг чаддаг болгодог зүйл нь тархи байхгүй юу. Тиймээс дэлхийд нейросайнсын шинжлэх ухаан гэж гаргаад тархи судлал хөгжиж эхэлсэн. Америкийн конгресс сүүлийн хорин жилийг тархины жил болгоод хөгжүүлж яваа. Гэтэл Монголын Засгийн газар хүний тархийг устгадаг архины жилүүд болгоод нэг нийгмийг хоёр өөр талаас нь байгуулж, тархийг биш, архийг судлаад явчихсан. Тиймээс бид эрчүүдийнхээ оюун тархиар дамжуулж эмийн бус аргаар архинаас гаргая гээд 2011 онд эмийн бус эмчилгээний монгол загварыг гаргасан. Энэ аргаар 10 мянга гаруй хүн эмийн бус аргаар архины асуудлаа шийдээд явж байна. Миний хорь гаруй жил гуйж явсан эрэгтэйчүүдийн чуулган сая боллоо шүү дээ. Эрэгтэйчүүдийн чуулганаас гарсан эрэгтэйчүүдийн манлайлал оролцоог нэмэгдүүлэх, архины асуудлаа шийдвэрлэх асуудлыг хэлэлцсэн. Тэнд манайхаар эмчлүүлсэн, асуудлаасаа салж чадсан эрчүүд хамгийн их оролцоотой явж байна.

-Архидалт юунаас болж үүсээд байна. Архитай нь тэмцэх ёстой юм уу, эсвэл архидалт үүсгээд байгаа хүчин зүйлтэй нь тэмцэх ёстой юм уу?

-Архидалттай тэмцэнэ гэдэг нь асар олон хүчин зүйлүүдийн нийлбэр. Өнөөдөр тархийг хүмүүс судлаад анагаах ухаан дийлэхээ болиод ирэхээр яаж байна гэхээр хими, физик, математик гээд бүх шинжлэх ухааны эрдэмтэд нийлээд судалсан. Тэгээд нийгмийн шинжлэх ухаан, сэтгэл зүйн шинжлэх ухаан гээд гараад ирж байгаа биз. Архидалтын асуудалд төр, нийгэм, иргэд, архи хэрэглэж байгаа хүмүүс, борлуулж байгаа хүмүүс, үйлдвэрлэж байгаа хүмүүс бүгдээрээ нийлж цогцоороо ажиллаж байж энэ том асуудлыг шийдэх болохоос ганц нэг мөчир тасдах маягаар хийх нь үр дүнгүй. Энэ бүхэн хоорондоо харилцан уялдаж, харилцан бие биенээ дэмжих замаар урагшаа явж байж энэ нийгмийн үзэгдэл болсон аюултай асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой.

-Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 10 жилийн хугацаатай архины градусыг хоёр хоёроор буулгаад явна гэсэн. Градус бага архинд хүн донтохгүй байх магадлалтай юу?

-Дэлхийн хөгжингүй орнууд өнөөдрийн бидний зовлонг бүгд туулсан. Одоо Монголд чөлөөт нийгэм бий болоод дэлхийн бусад орнуудтай харилцаад янз бүрийн улс орны янз бүрийн архи орж ирдэг болсон. Бид одоо Америкийн 1940 оны үед туулсан замаар л явж байна. Архины асуудлыг шийдвэрлэж байгаа арга зам, гаргалгаа, хандаж байгаа хандлага, шийдвэр гаргагчдын гаргаж байгаа хандлага гээд бид яах аргагүй хоцрогдож яваа. Тиймээс бид дэлхийн хөгжингүй орнууд энэ замыг туулахдаа ямар зовлон туулж вэ гэдгийг судлах ёстой. Би бол 20 жил судалчихсан. 20 гаруй жил судлахдаа эцсийн том гаргалгаа нь юу вэ гэхээр ер нь архины хэрэглээтэй улсууд өөрийнхөө оюун тархиа мэдлэгжүүлэх эмчилгээгээр, урьдчилан сэргийлэх эмчилгээгээр архины асуудлыг бууруулдаг юм байна, нөгөө талаас төрийн бодлогоор бууруулна. Өөрөөр хэлбэл, архи үйлдвэрлэх, борлуулах, тэдний үйлдвэрлэл экспорт, импортод бид хяналт тавьж чадахгүй шүү дээ. Хяналт тавьж чаддаг механизм нь төр. Тэгэхээр төр санаачилга гаргах хэрэгтэй.

Нийгмийн сэтгэл зүйг тэр аяар нь хандуулж байдаг санаачилга дэвшүүлэх хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж “Архигүй Монгол” хөтөлбөрийг санаачлан сүү өргөхөд нийгмийн сэтгэл зүй тэр аяараа өөрчлөгдсөн шүү дээ. Энэ санаачилгын дараа архидалт хоёр дахин буурсан нь үнэн. Дараа нь энэ санаачилгыг дэмжээгүй. Ингэж явсаар сая У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч “Эрүүл монгол хүн” хөтөлбөр хэрэгжүүлээд архидалтын эсрэг тэмцэх уриалга гаргасан. Ингэснээр нийгмийн сэтгэл зүйг сэрээгээд олон жилийн өмнө дарагдаад үлдсэн энэ төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг 20-иод клубүүд сэрж байна шүү дээ. Ард нь зуун зуун хүн байгаа. Архинаас гарсан хүмүүс нь зөв замаар явж байгаагаа ойлгоод шинээр архины асуудлаа шийдэх хүмүүс орж ирж байна.

-Тэгэхээр архины градус бууруулах нь ямар ач холбогдолтой юм бэ?

-Түүнийг яг архины хэрэглээтэй хүмүүст зориулсан. Өөрөөр хэлбэл, архи огт уудаггүй, хэрэглэдэггүй хүмүүст тэр градус их байна уу, бага байна уу огт хамаагүй шүү дээ. 20 жил огт архи амсахгүй байж байгаад “Өө ашгүй градусыг нь буулгачихсан уу. Би ууя” гэхгүй нь тодорхой. Энэ чинь их олон талын ажил. Архины хэтрүүлсэн хэрэглээтэй хүмүүст л фокусалсан уриа юм шиг байгаа юм. Яагаад гэвэл хэтрүүлж хэрэглээд агсам согтуу тавиад, нийгмийн аюулгүй байдалд халдаад, аваар осол хийгээд байдаг хүмүүст наад зах нь этилийн спирт задлах чадвар нь бага байна гэсэн үг. Угаасаа монгол хүний элэг этилийн спиртийг задлах чадвар бага. Бага градустай архи уухаар ядаж түүнийгээ задалдаг ч юмуу. Уур хилэн нь огцом хөдөлдөг хүмүүст бага градус удаан нөлөөлдөг ч юмуу ийм шинж чанартай. Дэлхийн үсрэнгүй орнууд үүн дээр зөөлөн бодлогын аргыг ашигладаг.

Огцом архийг нь асгаад, үйлдвэрийг нь хаагаад тэмцэж үзсэн. Энэ нь ямар үр дагавар авчирдгийг мэддэг болсон. Нөгөө талаас хэтрүүлэн хэрэглээд байгаа, аюултай хэрэглээнд өртөөд байгаа тэр хүмүүсийн градусыг аажим аажмаар буулгаж байна шүү дээ. Энэ нь архины үйлдвэрлэлд нэг их нөлөөлөхгүй. Зөөлөн бодлого яваад байна шүү дээ. Тийм учраас архины үйлдвэрийг хаах нь буруу, муу санаачилга гээд яриад байсан хүмүүс тайвшраад дуугүй болчихож байгаа биз дээ. Энэ бол архинд донтох эмгэг, архины хэтрүүлсэн хэрэглээтэй хүнд градус буусаар байгаад тэр градустаа дасна. Бид Оросоос орж ирсэн 38 градусын өндөр алгохольтой архийг хэрэглэсээр байгаад дасчихсан. Чанга юманд дасчихсан байхгүй юу. Зөөлөн юм уухаар амтгүй ч юм шиг санагддаг болсон. Давсгүй хоол идэхээр хүмүүс яадаг билээ. Уг нь гоё шүү дээ. Мах амтагдаад гоё байхгүй юу. Гэтэл тэр давсгүй хоолыг идэхгүй заавал давс хийж гашуун болгож идэхээрээ таашаал авдаг болчихсон хүн байна шүү дээ. Яг үүн шиг өндөр градустай архи уухаараа таашаал авдаг болчихсон байхгүй юу. Энэ аюултай таашаалыг нь бага багаар дасгаж, бууруулж байгаа хэрэг.

-Монгол эрэгтэй хүний хувьд биеэ татаж авах чадвар нь хэр байдаг вэ?

-Хэрэглээнийх нь түвшнээс хамаарна. Биеэ татаж авах чадвар нь ямар хэрэглээтэй байгаагаасаа хамаараад шийдэгддэг. Өнөөдөр бидэнд архи уусан хүн бүр архинд донтох эмгэгтэн мөн үү, сэтгэцийн эмгэгтэн мөн үү гэж яригдана. Ууж байгаа хүн бүрийг бид тэгж оношлохгүй. Сэтгэцийн эмгэгтэй хүн эмнэлгийн тест, бусад тестээр оношлоод гарна. Өөрөө ч бараг мэднэ. Сэтгэц зан үйлийн эмгэгтэй болж байгаагаа хүн өөрөө мэднэ шүү дээ. Мэдэхгүй ч үгүйсгээд явж байгаа хүмүүс бий. Тэгээд энэ чинь гэнэт сэтгэцийн эмгэгтэй болохгүй шүү дээ. Тодорхой үе шатуудыг дамжина. Нэгдүгээрт, сонирхол шохоорхлын үе. Энэ үе хүүхэд байхад нь бий болдог. Үүнийг аав ээж нь хүүхдэд сургадаг. Хүүхдийнхээ хажууд байнга архидан согтуурах, найрлаж цэнгэх нь багаас хүүхдэд ууж үзэх юмсан, хурдан том болоод ингэж гоё байх юмсан гэсэн мэдрэмжийг төрүүлж байдаг.

-Архинаас гаргах эмчилгээг ямар үед хийх нь зохимжтой вэ?

-Энэ хүртэлх хугацаанд гадаад улс орнууд эмийн бус эмчилгээ хийдэг байхгүй юу. Соён гэгээрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийдэг. Сонирхол шохоорхлын үед аажимдаа ийм өвчин болно шүү, цаашдаа чи өөрийгөө татаж, биеэ хянах чадваргүй болно шүү гэдгийг ойлгуулж өгдөг. Итгэл үнэмшлийн нотолгоонд суурилсан соён гэгээрүүлэх ажлыг явуулдаг. Энэ ажил руугаа асар их хөрөнгө цацдаг. Тийм учраас ингэж хэрэглээд явж байгаа хүмүүсийг архинд донтох эмгэгтэй, сэтгэцийн эмгэгтэн гэж хэлж болохгүй. Хэтрүүлэн хэрэглээ үүнээс цааш даамжраад ирэхээр бие сэтгэцийн хамааралтай болж эхэлнэ. Архигүйгээр байж чадахгүй. Хэд хоносны дараа эргэж ойр ойрхон ууна. Уухаараа зан үйлийн эмгэг гаргана. Үргэлжлүүлэн олон хоногоор ууна. Энэ үед яах аргагүй эмнэлэгт очиж эм тариагаа хийлгэх ёстой. Архины тэнэгрэлийг эмнэлэг бараг дийлэх үү, үгүй юү. Энэ маш бага магадлалтай. Нийгмийн халамжид олон сар жилээр нь байлгаж, зөв голдиролд нь оруулна уу гэхээс архины тэнэгрэлээс биеэ татах магадлал маш бага. Ер нь 100 хүнээс нэг хүн гарах уу үгүй юү. Тийм учраас архинд донтох эмгэгтэй үед нь эмчилгээ авдаг байх нь. Архинд донтох эмгэгтэй болохоос өмнөх үед нь соён гэгээрүүлэх мэдлэгийн эмчилгээ үйлчилгээ үзүүлнэ. Тэнэгрэлтэй үед нь эмчилгээ хийнэ. Энэ олон хүрээ бүрд нь эмчилгээ хийх нь ээ дээ.

-Танай төвд эмэгтэйчүүд хэр ханддаг вэ. Эмэгтэй хүн эрэгтэй хүмүүсийн биеэ татаж авах чадварын хувьд ялгаа байдаг уу?

-Би нэг сонин жишээ хэлье. Манайх бол нотолгоонд суурилсан эмчилгээ шүү дээ. Архи гэдэг зүйл шинжлэх ухаан юм бол үүнийг бид өөрийнхөө бие гэдэг лаборатори дээр судалчихлаа шүү дээ. Халхын голын фронтод тулалдаж явсан гэдэг шиг архин дайны фронтын халуун гал дотор олон сайхан найзуудаа алдаж, үхлийг нь харж, үнэрлэж, өөрөө ч үхэх дөхөж гарч ирсэн туулай гэж үзэх юм бол тэр цөөн туулайны нэг нь би өөрөө сууж байна шүү дээ. Тэгэхээр олон жилийн өмнө архи гэдэг зүйл ийм аюултай байна, би тэр зангиатай цагаан захтай архичны чинь төлөөлөл байна аа гээд нийгэм намайг үзэн ядаад надад зориулсан нийтлэл хүртэл бичиж байсан. Би арван жилийн өмнө Засгийн газрын ордонд лекц уншиж байхдаа “Би зөн билэгтэн шиг хэлье. Үүнийг мэдэрч байна. Хэрвээ бид архидалтын асуудлыг одоо шийдэж чадахгүй бол арван жилийн дараа эмэгтэйчүүд архинд орно шүү. Эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд цуг уугаад ирэхээр хүүхэд чинь архинд орно” гэж хэлж байсан. 16 настай хүүхэд өнөөдөр тасарчихсан уйлаад сууж байна. 15 настай хүүхэд эрүүлжүүлэхэд журамлагдаж байна. Өнөөдөр эмэгтэйчүүдийн архидалт нэмэгдчихсэн байгаа биз дээ. Гэр бүл салалт нэмэгдчихсэн байгаа биз.

-Тэгэхээр багаас нь хүүхдэд энэ талын мэдлэг олгох ёстой юу?

-Хөөрхий муу хэдэн хөвгүүдээ манайхан хаячихсан шүү дээ. Хөвгүүдэд зориулсан сургалт, хичээл, лекц заадаггүй. Охиддоо бол сайхан заана аа. Бие организмаа хэрхэн арчлах, сарын тэмдэг ирэх асуудлыг охидын хичээл гээд ордог юм. Тэгвэл хөвгүүдэд асуудал байдаг юм шүү дээ. Нойтон зүүд гээд. Энэ чинь хөвгүүдийн асуудал. Хайр дурлалаа яаж илэрхийлэх юм. Нэг охинд сайн болчихдог, зарим нь за нэг зуу татчихаад оч гэдэг. Үнэн ч юмуу худлаа ч юмуу. Зориг оруулах гээд байна шүү дээ. Хайр дурлалаа илэрхийлдэг дэлхийн гоё сонгодог аргууд байна шүү дээ. Биеийн хэлэмжээрээ илэрхийлдэг. Ингээд явж байтал хэл ам сайтай нь түрүүлж хэлээд авчихдаг. Сэтгэлээр унаад архи уудаг. Зарим нь эрсдэлд өртдөг. Хөвгүүдэд чинь өнөөдөр энэ талын хичээл заах ёстой юм байна шүү дээ. Би нэг удаа Хэнтий аймагт лекц хийсэн. Дан хөвгүүдийг нь үлдээчих гэсэн. Манай хөвгүүд сонсохгүй суухгүй л гээд байсан. Би хөвгүүдтэйгээ яримаар байна шүү дээ. Хоёр цагийн лекц уншлаа. Нэг ч хөвгүүн гараагүй. Яасан бэ гэхээр дандаа тэдний хэрэгтэй зүйлийг зааж өгсөн байхгүй юу. Эмэгтэй хүнд хэрхэн сэтгэлээ илэрхийлэх, эмэгтэй хүнийг хэрхэн татах вэ. Энэ тал дээр бид тэднийг бодвол туршлагатай шүү дээ. Тиймээс эрэгтэй хүүхдүүд эмэгтэй хүнийг ойлгодог, багаас нь оюун тархинд нь энэ үзлийг суулгачих юм бол сэтгэлээ зөв илэрхийлж, хэтэрхий их гоо сайханд нь биш оюуны гоо сайханд, дотоод гоо үзэсгэлэнд дурладаг, эрдэм мэдлэгтэй эмэгтэй хүнд дурладаг. Эмэгтэй хүний гоо сайхныг олон талаас нь олж хардаг нүдтэй болно. Бэлгийн боловсрол, сексийн анхны учралыг эмэгтэй хүн ярих юм уу. Энэ бүхнийг эрэгтэй хүн хөвгүүддээ сургана. Хөвгүүдийнхээ боловсролыг дээшлүүлэх замаар, хөвгүүдээ хүчирхэг болгох замаар, эр зоригтой болгох замаар, архи гэдэг согтууруулах ундааны мөн чанарыг оюунд нь, цусанд нь, тархинд нь ухамсарт нь шингэтэл ойлгуулж өгч лекц сургалт хийх ёстой байхгүй юу. Ингэж байж залуучууд архи гэдэг ундааг аюул юм байна гэж мэдээд өсчихнө. Үүн дээр хөрөнгө гаргахгүй байна шүү дээ.

мэдээ нийгэм цаг-үе

Э.Баярбаясгалан: Эцэг эхчүүд өөрсдөө хүүхдүүддээ ялгаварлан гадуурхах, амин хувиа бодох сэтгэлгээг суулгаад байна уу даа DNN.mn

Цагдаагийн байгууллагаас гэр бүлийн хүчирхийлэл болон хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хэрэгжүүлж буй ажил, арга хэмжээний талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хошууч Э.Баярбаясгалантай ярилцлаа.

-ЦЕГ, танай хэлтсээс сүүлийн үед хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлынхаа талаар мэдээлэл өгөөч?

-Цагдаагийн байгууллагаас гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх ажилд онцгойлон анхаарч ажилладгийн тод жишээ нь энэ чиглэлийн дагнасан хэлтсийг байгуулсан явдал юм. Манай хэлтэс 2020 онд Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын тушаалаар анх Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хэлтэс гэсэн нэршилтэйгээр байгуулагдаж байсан. Өнгөрсөн онд Монгол Улсын Засгийн газраас тогтоол гарч Цагдаагийн байгууллагын бүтцэд хүүхдийн асуудал хариуцсан мэргэжилтний 103 орон тоог бий болголоо. Үүнтэй холбогдуулан манай хэлтсийн бүтцэд өөрчлөлт орж, Гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс болж, гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх, хүүхдийн эрх, хамгааллын хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангах, урьдчилан сэргийлэх ажлыг хэрэгжүүлэх, энэ чиглэлээр төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар цагдаагийн байгууллагад энэ чиглэлээр 200 гаруй алба хаагч ажиллаж байгаа бөгөөд хүүхдийн асуудал хариуцсан алба хаагчдын орон тоог бий болгосноор сургууль болон хүүхэд бүрт хүрч ажиллах, хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, зөрчигдсөн эрхийг нь сэргээх боломжийг нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна.

-Хүүхдийн мэргэжилтэн гэхээр цагдаагийн ажилтнуудаас юугаараа онцлогтой юм бол?

-Өөрөө өөрийгөө хамгаалах чадваргүй бяцхан иргэдийг хамгаалж ажилладаг нь бидний ажлын онцлог. Учирч болох хор хохирол үр дагаврыг таслан зогсоож чадсанаараа ирээдүйд нэг иргэн, цаашлаад бүтэн гэр бүлийн амьдралыг хэрхэх эсэхийг шийддэг нарийн ажил. Энэ ажлыг хийж чадах цагдаагийн алба хаагч эрх зүй, хуулийн хүрээнд ажиллах мэргэжлийн чадвартай байхаас гадна аливаа гэмт хэрэг, зөрчлийг шалгахдаа нарийн өндөр мэдрэмжтэй ажиллахыг, ялангуяа хүүхдийн сэтгэл зүйг мэдэрч чадах мэдлэг, мэдрэмж шаарддаг гэдгээрээ онцлогтой. Цагдаагийн байгууллагын хүүхдийн мэргэжилтэн гэдэг бол хүүхдийн эсрэг болон хүүхдэд үйлдэж байгаа гэмт хэрэг, зөрчлийг илрүүлэх, түүнтэй тэмцэх, ялангуяа хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажлыг төрийн болон төрийн бус бүхий л байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулдаг, хүүхдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээхэд туслалцаа үзүүлдэг алба хаагчид юм л даа.

-Яг өнөөдрийн байдлаар Цагдаагийн байгууллага хүүхдийн эсрэг үйлдэгддэг гэмт хэрэг, зөрчлүүдтэй хэрхэн тэмцэж, ямар байдлаар ажиллаж байна вэ?

-Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хийгддэг олон төрлийн ажлуудаас хамгийн том, хамгийн чухал ажил бол хүүхдэд бага наснаас нь гэмт хэргийн хор уршиг, аливаа асуудлыг хүчирхийллийн бус замаар шийдвэрлэх арга зам, өөрийгөө хамгаалах чиглэлээр мэдлэг ойлголт өгөх ажил байдаг учраас энэ ажилд онцгойлон анхаарч байна. Тухайлбал, Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын санаачилгаар өнгөрсөн онд ерөнхий боловсролын сургуулийн бага ангийн сурагчдыг гэмт хэрэг, зөрчил, ахуйн осол гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр зөвлөмж, мэдээлэл өгөх ажлыг зохион байгуулж, 259 сургуулийн 184429 сурагчдад нас сэтгэхүйн онцлогт нь тохирсон “Эцэг эх, асран хамгаалагчаасаа төөрөхөөс сэргийлэх”, “Танихгүй хүний үгэнд орж болохгүй”, “Үе тэнгийн найзаа дооглох, шоглох, эд зүйл, өмссөн хувцсаар нь ялгаварлан гадуурхаж болохгүй” зэрэг агуулгаар видео хичээлийг үзүүлэн, хүүхдүүдтэй харилцан ярилцаж “Сэргийлэгч хүү, Зөвлөгч охин”-ы хамт зөвлөгөө өгсөн.

Энэ оны нэгдүгээр улиралд хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр 370 төрийн болон төрийн бус байгууллага, 110 аж ахуйн нэгж байгууллагатай хамтран нийт 965 удаагийн сургалт, нөлөөллийн ажил зохион байгуулж, 241778 иргэн, 14310 багш, нийгмийн ажилтанд гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр, 75624 ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч, оюутнуудад “Үе тэнгийн дээрэлхэлт”, “Цахим гадуурхал”, “Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай ойлголт”, “Аюулгүйн дүрэм” зэрэг хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон сэдвээр мэдээлэл хийж, хууль эрх зүйн мэдлэг ойлголтыг тогтмол өгч ажиллаж байна. Танилцуулж байгаа эдгээр тоо бол зүгээр нэг тоон үзүүлэлт биш юм. Тооны ард нэг ч болтугай хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх гэсэн хүүхдийн мэргэжилтнүүдийн урт удаан хугацаанд олон удаагийн давтамжтай хийсэн маш олон ажлууд байгаа гэдгийг ойлгох нь зүйтэй. Цаашид Боловсролын ерөнхий газартай хамтран ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдад эрх зүйн боловсрол олгох, гэмт хэрэг, зөрчлийн хор уршгийг тайлбарлан таниулах, гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр “Иргэний ёс зүй”, “Иргэний боловсрол” хичээлүүд дээр хүүхдийн мэргэжилтнүүд маань зочин багшаар оролцох, багш, сургуулийн захиргаатай хамтран сурагчдад мэдээлэл өгөх ажлыг эхлүүлэхээр бэлтгэл ажлаа хангаад явж байна.

-Хүүхдийн мэргэжилтэн нь хүүхдийн сурч, хүмүүжиж байгаа орчинд хүүхдүүдтэй хамгийн ойр ажилладаг цагдаагийн ажилтан гэж ойлголоо. Хүүхдүүд өөрсдөдөө тулгарсан асуудлыг хүүхдийн мэргэжилтнүүдэд хэр их нээлттэй ярьдаг вэ?

-Хүүхэд бүр өөр өөрийн онцлогтой, өөр өөрийн үзэл бодол, ертөнцтэй байдаг учраас хүүхдийн мэргэжилтнүүд олон янзаар хүүхдүүдээс мэдээлэл цуглуулж, тэдэнд тусалдаг. Тухайлбал, бид өнгөрсөн оны аравдугаар сараас эхлэн ерөнхий боловсролын 108 дугаар сургуулийн захиргаатай хамтран “Санал хүсэлтийн хайрцаг”-ийг байрлуулсан. Энэ хайрцганд хүүхдүүд өөрийнх нь болон найзынх нь эрх зөрчигдсөн асуудлын талаар бичиж үлдээдэг. Хайрцагт ирсэн мэдээллийг хүүхдийн мэргэжилтнүүд үзэж, хэрвээ гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй мэдээлэл байвал түүнийг нь шалгах, хүүхдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээх чиглэлээр ажилладаг. Санал хүсэлтийн хайрцганд хүүхдүүд 20 орчим нуугдмал гэмт хэргийн талаар мэдээлэл ирүүлсэн байсныг хуулийн хүрээнд шалгаж шийдвэрлэсэн. Цаашид ерөнхий боловсролын бүх сургуулиуд дээр энэ хайрцгийг байршуулахаар төлөвлөж байна.

Мөн нийслэл хотын зарим сургуулиудын дунд, ахлах бүлгийн сурагчдын дунд зохион бичлэг хийлгэсэн. Зохион бичлэг хийлгэхээсээ өмнө хүүхдүүдэд өөрийнх нь эрх зөрчигдөж байгаа бол түүнийхээ талаар, ямар тусламж дэмжлэг хэрэгтэй байгаа талаар бичихийг зөвлөж, маш сайн ярилцаж ойлгуулж байгаад зохион бичлэгээ хийлгэсэн байгаа. Энэ ажлын хүрээнд бид бэлгийн хүчирхийллийн гурван гэмт хэргийг илрүүлсэн. Энэ мэтчилэн хүүхдийн эсрэг болон хүүхэд өөрөө үйлдсэн гэмт хэрэг, зөрчлүүдийг илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх ажлыг олон аргаар зохион байгуулж байна.

-Хүүхэд гэмт хэрэг үйлдэж, гэмт хэргийн хохирогч болж байгаагийн шалтгааныг юу гэж харж байна вэ?

-Олон шалтгааныг дурдаж болно. Гэхдээ эцэг эх, асран хамгаалагч, томчууд бидний хайр халамж, хараа хяналт, зөв зөвлөгөө, гэр бүлийн суурь хүмүүжил нь хүүхдүүд гэмт хэрэгт өртөж хохирох, гэмт хэрэг үйлдэхэд хамгийн их нөлөөлж байна.

-Эцэг эхчүүдэд анхааруулж, сэрэмжлүүлж хэлэх зүйл байна уу?

-Цагдаагийн байгууллагаас эцэг эх, асран хамгаалагч нарт чиглэсэн хүүхдүүддээ тавих анхаарал халамж, хараа хяналтаа сайжруулах талаар олон сэрэмжлүүлэг мэдээллийг хүргэдэг. Энэ удаад би арай өөр зүйл хэлье. Эцэг эхчүүд өөрсдөө хүүхдүүддээ ялгаварлан гадуурхах, амин хувиа бодох сэтгэлгээг суулгаад байна уу даа гэж хардаг. Жишээлбэл, зарим эцэг эхчүүд гудамжинд явахдаа засвар үйлчилгээ хийж байгаа ажилтныг заагаад хүүхдэдээ “Чи муу сурвал ийм хүн болно, ийм хүн болмоор байна уу” гэх мэтчилэнгээр загнаж байгаатай таарч байсан хүн олон байх аа. Эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг хараад “Энэ хүүхдээс хол бай, битгий хамт тоглоод бай” гэж хэлж байгааг ч сонсож байсан байх. Иймэрхүү хандлага гаргах нь хамгийн хортой. Харин ингэж хэлэхийнхээ оронд “Хүн бүр дуртай ажлаа хийж болдог, муу муухай ажил гэж байдаггүй”, “Хүн болгон өөр хоорондоо адилгүй байдаг, хөгжлийн бэрхшээлтэй гэдэг нь аюултай гэсэн үг биш, найзлаад хамт тоглож байгаарай” гэж учрыг нь зөв тайлбарлаж хэлж байгаарай гэж зөвлөмөөр байна. Зарим эцэг эхчүүд бага насны хүүхдэдээ “Чамайг сахилгагүйтээд байвал цагдаад аваачиж өгнө дөө” гэж хэлж байхыг ч олон хүн сонсож байсан байх. Яагаад хүүхдээ цагдаагаар айлгаж байгааг нь ойлгодоггүй. Харин ч “Чамд хэцүү зүйл тохиолдвол ээж, ааваасаа тусламж гуйж чадахгүй болвол хамгийн түрүүнд цагдаад хэлээрэй. Тэр чамд тусална” гэж хэлэх нь зөв шүү дээ. Хүүхэд хаанаас, хэнээс тусламж авахаа мэддэг байх нь гэмт хэрэг, зөрчилд өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх бас нэг арга зам гэдгийг ойлгоорой гэж хэлмээр байна.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Дамбадаржаа: Ард иргэдээ хэмнэ гэж загнаж байхаар өөрсдийн унадаг том том жийпнүүдээ багасга DNN.mn

Сүхбаатарын талбайд болсон, “Сандалтай суулт”-д нэгдэв. Тэд үнийн өсөлтийн эсрэг болон хоёр жил хөл хорио гэж гэртээ суусан иргэдийг хэмнэлтийн горимд шилж гэж хэлсэн УИХ-ын даргыг болон авлига албан тушаалын хэрэгт холбогдсон хүмүүсийн шийтгэлийг чангатгахыг уриалж буй юм. Энэхүү жагсаалд нэгдэж буй иргэн Г.Дамбадаржаатай ярилцлаа.

-Энэ жагсаалд та ямар зорилготой ирэв?

-Үнийн өсөлт тэнгэрт тулж, төгрөгийн ханш газарт шигдээд байна. Сард 100 мянган төгрөгөөр хүнс авдаг байсан бол одоо яг тэр хүнсээ бараг 200 мянган төгрөгөөр авч таараад байна. Түүнд маш их бухимдаж байна. Төр засаг нь ямар ч арга хэмжээ авахгүй юм. Тэгснээ ард иргэдээ хэмнэлтийн горимд шилж гэнэ үү. Өөрсдөө хэмнэж байгаа юм уу тэгээд.

-Таныг энд сууж байх хугацаанд төрийн ордноос ямар нэгэн төлөөлөгч гарч ирж бичиг шаардлага авъя гэв үү?

-Би өнөө өглөө (өчигдөр) 10:00 цагаас хойш суулаа. Ямар нэгэн байдлаар гарч ирж уулзсан хүн байхгүй. Ард иргэдээ хэмнэ гэж загнаж байхаар өөрсдийн унадаг том том жийпнүүдээ багасга. Нэг дарга нь явахаар дагаж хэдэн машин явдаг билээ. Ард иргэд нь бүсээ чангалчихаад байхад л хэмнэ гээд байдаг. Тэд өөрсдөө хэмнэвэл хэмнэх зүйл зөндөө байна. Хэрэггүй баахан дэд сайдуудаа болиул. Дарга, зөвлөхүүдийн хангамж гэх зардлаа хас. Утга учиргүй олон төрийн өмчийн гэсэн нэртэй компаниуд байна. Түүнийгээ нэг тал руу нь гаргаж цэгцэл. Хэмнэе гэвэл зөндөө л зүйл байна. Хэрэгтэй хэрэггүй баахан хөшөө барьдаг, бензин их зардаг жийпнүүдээ багасгаж өөрсдөө хэмнэмээр байгаа юм.

-Ард иргэдийг яг юугаа хэмнэ гээд байгаа юм бол. Хоёр жил хөл хорионд ямар ч цалин мөнгөгүй байсан хүмүүст хэмнэх зүйл үлдсэн юм болов уу?

-Одоо ард иргэдэд ганцхан идэж ууж байгаа хоол хүнс л байна шүү дээ. Өмнө нь бол 800.000-1 сая төгрөгийн цалин аваад 300-400 мянгад нь хувцас аваад өмсчихдөг байлаа. Одоо нөгөө мөнгө нь хоол хүнсэндээ л таарч байна. Хувцас хунар, хүүхдүүддээ илүүчилдэг байсан тав гурван цаас илүү гарахаа байсан. Төгрөгийн ханш навс уначихаар тийм байдалд хүрдэг юм байна. Нэг харьцуулсан зураг яваад байсан шүү дээ. Тийм зүйл дээр л залуу хүний хувьд бухимдаад байна.

-Жагсаалын зорилго юу вэ. Төр засгаас ямар шийдвэр хүлээж байна вэ?

-Өмнөх жагсаалуудыг хараад байхад ямар нэгэн нам хүчний оролцоотой байдаг. Дандаа тэтгэвэртээ гараад гэртээ суучихсан хөгшчүүд ихэвчлэн мөнгөний төлөө оролцоод байх шиг анзаарагддаг. Энэ жагсаалыг харахад ихэнх нь залуучууд байгаад бахархаж байна. Залуучууд нэгдэж, оролцоо нь нэмэгдэж байж дундаасаа шийдлээ яриад шаардлагаа гаргах хэрэгтэй. Тэгэхгүй тус тусдаа нэг нь огцор, нэг нь тар гээд өөр өөр юм яриад байж болохгүй. Хоорондоо ярилцаад огцруулах юм уу үгүй юү, хуулинд нь өөрчлөлт оруулбал яаж ямар өөрчлөлт оруулах гэх мэт байдлаар оролцоо их болчихвол чухал. Өмнөх жагсаалуудыг хараад байхад оролцоо ихтэй, нэг дуугаар хүчтэй массаа илэрхийлчихээр хүлээж аваад байсан юм байна. Энд ирсэн хүмүүсийн ихэнх нь залуус байгаад би олзуурхаж л байна.

-Та хэзээг хүртэл ингэж суух вэ?

-Нэг шийдэлд хүртэл сууя л гэж бодож байна. Урин дулаан цаг ч ирчихлээ. Тэгэхээр суусан ч доороосоо даарч хөрч жиндээд байхааргүй болж. Төр засгаас ямар нэгэн хариу иртэл сууя л гэж бодож байна гэв.

“Сандалтай суулт”-ыг зохион байгуулагч, иргэн О.Отгонтөгс ярихдаа “Авлига, албан тушаалын хэрэгт хүлээлгэх хариуцлага нь 40 сая төгрөгөөр торгох, нийтийн албанд ажиллах эрхийг 2-8 жилийн хугацаанд хязгаарладаг. Мөн 2-8 жил хорьдог ялтай. Гэхдээ энэ бол ял биш, иллэг. Төрийн албанд ажиллаад, хэдэн тэрбумыг идчихээд 40 саяар торгуулна гэвэл хэн ч дуртай хүлээж авна. Бүх насаараа идэх мөнгөө замын хашлага солиод л хийчихнэ. Энэхүү хуулийн заалт өөрчлөгдөж байж л энэ байдал өөрчлөгдөнө. Өнгөрсөн хоёр жилийн асуудлыг “Ковид-19” рүү, одоо үнийн өсөлтийг хил гааль, дайн руу чихэж байна. Тэгснээ иргэдийг бүсээ чангал гэж байна. Энд байгаа хүмүүст хэмнэх юу ч байхгүй. Ийм байдалд хүргэсэн хүмүүст хариуцлага тооцох гэхээр хууль байхгүй” хэмээв.

“Сандалтай суулт” өчигдөр 16:00 цаг хүртэл үргэлжиллээ. Өнөөдөр дахин 10:00-16:00 цагт үргэлжлэх юм. Энэхүү суулт үзэл бодлоо илэрхийлэх хүсэлтэй хүн бүрд нээлттэй аж.

Мөн иргэн О.Хонгорзул “Утасны цаанаас орилохоо больё. Бодитоороо оролцож, үг, үзэл бодлоо илэрхийлье гэж уриалмаар байна. Нийгэмд болж бүтэхгүй байгаа бүхий л зүйлд маш бухимддаг байсан. Өнөөдөр харин зорьж ирлээ. Нийгэм ямар байгааг хүн бүр л харж байна, үүнийг дуугүй тэвчилгүйгээр илүү сайхан нийгмийг бүтээхийн төлөө нэгдэж байгаа” гэсэн юм.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories