Author: Б Нямаа

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Аваргууд яагаад барилдсангүй вэ

Бүгд найрамдах улс тунхаглаж, Анхдугаар үндсэн хууль баталсны өдөрт зориулсан барилдаан анх 1985 онд зохион байгуулагдаж Д.Хадбаатар аварга түрүүлж байсан түүхтэй. Харин 1990 оноос өнөө жилийг хүртэл уламжлал болгон жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 26-ны өдөр тэмдэглэж ирсэн байдаг. Бөхчүүд наадмын дараах амралтаа дуусгаж, бэлтгэл нь жигдэрсэн үед зохион байгуулагддаг учраас шилдэг хүчтэнүүд бүгд цугладаг уламжлалтай. Тухайн цаг үедээ барилдаж буй шилдэг бөхчүүд бүгд зодоглодог учраас бөх сонирхогчид хоног тоолон хүлээдэг томоохон барилдаануудын нэг болсон. Дархан аварга Ж.Мөнхбат, Х.Баянмөнх, Д.Цэрэнтогтох, А.Сүхбат, Г.Өсөхбаяр нарын тухайн цагийн хүчтэнүүдэд үлгэр үзүүлж байсан бөхчүүд төрт ёсоо хүндэтгэж улс тунхагласны ойн барилдаанд алгасалгүй зодоглож үнэн хүч үзэж өргөөнд цугласан олныг баярлуулж ирсэн. Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ улс тунхагласны барилдаанд зургаан удаа түрүүлж байсан нь үүнийг илтгэнэ.

Өнөө жил анх удаагаа чансаа өндөр шилдэг 128 бөх зодоглоно гэж Монголын Үндэсний бөхийн холбооноос сүржин зар түгээж байсан ч өнөөх чансаа өндөр аварга, арслангууд нь ирж зодоглосонгүй. Залуу арслан Э.Оюунболд зүүнийг манлайлснаар барилдаан эхэлсэн юм. Сүүлийн жилийн наадмуудын түрүү түүж буй “Увс нуур” дэвжээний бөхчүүдээс нэг нь ч ирж зодоглосонгүй. Будаг нь ханхалсан шинэ аварга Н.Батсуурийн барилдааныг бөх сонирхогчид хүлээж байсан ч ордонд үзэгдсэн ч үгүй. Саяхан Монгол бахархлын өдрийн барилдаанд зодоглохдоо ямар нэгэн бэртэлгүй л байсан. Ямартай ч улс тунхагласны ойдоо хүч үзсэнгүй.

Намраас хойш томоохон барилдаануудад тогтмол дээгүүр барилдаж буй манлай арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгсийн барилдааныг үгүйлсэн сонирхогчид ч цөөнгүй байсан. Харин хамгийн олон дэмжигчтэй Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын харцага Т.Баасанхүү мөрөндөө авсан бэртлийн улмаас сүүлийн үеийн барилдаануудад зодоглоогүй. Тэрбээр ирэх сарын 9-нд зохион байгуулагдах сүмо бөхийн холбооны 25 жилийн ойн халз барилдаанд оролцохоо мэдэгдсэн байна лээ. Улсын их баяр наадам, сар шинийн барилдааны дараа орох өндөр чансаатай төрт ёсны хүндэтгэлийн барилдаанд бөхийн өлгий нутаг баруун хязгаарын хүчтэнүүд зодоглоогүйд бөх сонирхогчид сэтгэл дундуур байна. “Увс нуур”-ын бөхчүүд өнгөрсөн зургадугаар сард Монгол туургатны наадам Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд болоход мөн л барилдалгүй хөгжөөн дэмжигчдээ гонсойлгож байсан удаатай. Үүнийг Монголын Үндэсний бөхийн холбоодын зөрчил маргаантай ч холбож тайлбарлах хүмүүс олон байна. Бөхийн өргөөний сандал ширээний төлөөх хэрүүл маргааны хар гор бөхчүүдтэй холбож яриад байдаг тэр хийморь сүлдэд нь муугаар битгий тусчихаасай.

Харин өнөө жилийн баяр наадмын үзүүр бөх Ч.Санжаадамба үзэгчдийн суудлаас бөхийн барилдааныг анхааралтай ажиглаж байсан. Улсын баяр наадмын долоогийн даваанд улсын харцага Ш.Мөнгөнбаатартай барилдахдаа шуугаа бэртээсэн нь гүйцэд илааршаагүй байгаа сураг дуулдсан.

Мөн аварга арслангуудын аранга О.Хангай харцагыг үгүйлсэн хүмүүс олон харагдсан. Тэрбээр БНСУ-д шрим бөхийн барилдаанд оролцож яваад зодоглож амжаагүй гэнэ. Олон улсын хэмжээний тэмцээнд зодоглохоор гуулин улсыг зорьсон залуу харцага хэргээ бүтээж алтан медаль зүүсэн байна лээ. Ирэх барилдаануудаас зодоглоод эхлэх биз. Өнгөрсөн жилийн наадмаар Н.Батсуурь, П.Бүрэнтөгс нарын мундаг арслангуудыг нурааж улсын цолны босго алхсан Дармаагийн Тамир начин мөн шрим бөхөөр хүч үзээд улс тунхагласны ойд зодоглож амжаагүй бололтой. Ер нь улсын заан М.Өсөхбаярыг дагаж аймгийн хурц арслан Ө.Сүхбат нарын зэрэг хэд хэдэн бөхчүүд БНСУ-ыг зорьсон юм билээ.

Өнөө жилийн баяр наадмын өмнө түрүү бөхөөр нэрлэгдэж байсан Баярхүүгийн Бат-Өлзийтэй тунаж тав давсан Баянхонгорын Золбоо мөн зодоглоогүй. Чөлөөтийн үндэсний шигшээ багийн гишүүн тэрбээр олон улсын тэмцээнд оролцоод барилдаж амжаагүй сурагтай. Харин аралтай гарьд Нямдоржийн Ганбаатараар зургаа давж харцага болсон Завханы Бэгзсүрэн “Хүрээ цам” даншиг наадмаас хойш өнөөдрийг хүртэл ямар нэгэн барилдаанд зодоглоогүй л байна. Олимпийн аваргатай одтой барилдаж начин болсон харцагын барилдааныг бөхийн хүрээнийхэн хүлээж байгаа нь гарцаагүй. Харцага цолтнууд маань харь оронд эх орны нэрээ дуурсгаж яваад улс тунхагласны ойн барилдаандаа зодоглож амжаагүй юм байна.

Эцэст нь шулуухан хэлэхэд Увсын бөхчүүд барилдахгүй байгаа нь ямар шалтгаантайг бөхийн хорхойтнууд элдэв таамаг ярьцгааж байна.


Categories
мэдээ цаг-үе

“Том толгой”-той бөхчүүд

Монголын Үндэсний бөхийн холбоо, Допингийн эсрэг үндэсний төвтэй хамтарч “Допинггүй монгол бөх” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн. Хөтөлбөрийн хүрээнд өнгөрсөн оны сүүлээр бөхчүүдийг допингийн шинжилгээнд анх удаа хамруулж байв. Өмнө нь зөвхөн баяр наадмын үеэр л шинжилдэг байсан юм. Солонгос дахь итгэмжлэгдсэн допингийн лабораторид 39 бөхийг шинжлүүлэхэд улсын гарьд Ө.Бат-Орших, улсын заан Б.Пүрэвсайхан, улсын начин Э.Даш, аймгийн хурц арслан Б.Номиндалай, сумын заан С.Майнбаяр нараас хориотой эмийн жагсаалтад багтах бодис илэрч байв.

Олон улсын жишигт хориотой эмийн жагсаалтад орсон бодис хэрэглэсэн тамирчны тэмцээн уралдаанд оролцох эрхийг тодорхой хугацаагаар хасч, шагнал урамшуулал, цол хэргэмийг нь хураах шийтгэл оногдуулдаг. Допингийн асуудлаас шалтгаалж дэлхийн том гүрэн болох ОХУ-ын баг тамирчдыг өвлийн олимпийн наадамд оролцуулаагүй тохиолдол ч бий. Монголын Үндэсний бөхийн холбооноос допинг хэрэглэсэн бөхчүүдэд дотоод журмаараа Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу хариуцлага тооцож тус бүрийнх нь барилдах эрхийг хоёр жилээр хассан юм. Гэсэн ч допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бөхчүүд тухайн шийдвэрийг үл хүндэтгэж өнөөдрийг хүртэл барилдсаар байна.

Наад захын жишээ гэхэд улсын гарьд Ө.Бат-Орших өнөө жилийн “Увс нуур” галынхаа наадмын сорилго барилдаанд үзүүрлэсэн. Улсын гарьд ингээд зогсоогүй Налайх дүүргийн аймгийн цол чимэг олгох барилдаанд ч зодоглохоор очсон юм. Тэр наадамд зодоглосон бөхчүүд барилдах эрхээ хасуулсныг нь сануулахад Ө.Бат-Орших гарьд наадамчин олны өмнө “Би шоронд орох хэрэг хийгээгүй шүү. Хамтдаа олон наадамд барилдана гэдгээ мэдэж байгаа биз дээ” гэх мэтээр хашхичиж нэлээд юм болсныг батлах гэрчүүд бий. Гарьд бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Увс аймгийн харьяат сумын заан Г.Түвшинжаргалд тахимаа өгөөд явсан юм. Мөн Налайхын наадамд Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын харьяат улсын заан Б.Соронзонболд барилдаж байгаа харагдсан. Түүний хувьд өнөө жилийн бөхийн чөлөөт барилдааны улсын аварга шалгаруулах тэмцээний үеэр допингийн шинжилгээнээс зугтаж хууль зөрчсөн тамирчин. Олон улсын допингийн тухай хуульд допингийн шинжилгээнээс татгалзсан тамирчинг допинг хэрэглэсэн гэж үздэгийг спорт сонирхогчид андахгүй. Чөлөөт бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээний үеэр допингийн шинжилгээнд унасан аймгийн арслан Б.Гончигтавхай аймгийнхаа наадамд барилдаж хөлс хүчээрээ барилдсаар өнөөг хүрсэн залуусыг хохироосон жишээ бас бий. Харин аймгийнхаа цол чимэг олгох барилдаанд зодоглохоор очсон улсын начин Э.Дашийн хувьд барилдалгүй өнгөрсөн юм. Улсын начин ухамсраараа зодоглоогүй бол хууль журмаа дагасан жудагтай бөх гэж харагдах байлаа. Дундговь аймгийн удирдлагууд татгалзсан учраас зодоглоогүй гэсэн сураг дуулдсан. Тэгэхээр тэр бас л жудаггүй, ёс журамгүй загнасан бөхчүүдийн эгнээнд багтаж байна. Энэ жилийн үндэсний их баяр наадмын өмнө бөх сонирхогчдын дунд “Допинг хэрэглэсэн бөхчүүд наадмаар яах бол” гэсэн асуулт хөвөрсөн. Наадмаас өмнө допингоос болж эрхээ хасуулсан бөхчүүд хэд хэдэн барилдаанд зодоглоод явсан болохоор хэн ч ингэж бодно л доо. Ямартаа ч наадмын өмнө төрхгүйтэж, жудаггүйтээд явсан бөхчүүд төр түмнээ хүндэтгэж баяр наадмаар барилдана гэж эмх замбараагүй байдал үүсгэсэнгүй.

Харамсалтай нь, Засгийн газрын тогтоолоор зохион байгуулдаг бүсийн наадмуудад допинг хэрэглэсэн бөхчүүд бүгд шахуу гараад ирлээ. Сая жишээнд орсон гарьд Ө.Бат-Орших Хутагтын нутаг Дорноговь аймагт болсон Говийн бүсийн хурд наадамд барилдсаныг наадамчин олон нүдээрээ харав. Гарьд яг энэ наадмын өмнөхөн Өмнөд Монголд зодоглож түрүү бөхөөр тодорч, өндөр шагналын эзэн болсон юм. Мөн барилдах эрхээ хоёр жилээр хасуулсан Сүхбаатар аймгийн харьяат хурц арслан Б.Номиндалай Дарьганга суманд болсон Алтан-Овооны тахилга Зүүн бүсийн хурд даншиг наадамд зодоглож Монголын үндэсний бөхийн холбооны шийдвэрийг үл хүндэтгэлээ. Сумын заан С.Майнбаяр ч овооны наадмуудад зодоглож түрүүлж яваа талаар нутгийн бөх сонирхогчид гомдоллож байна лээ. Үндэсний бөхийнхөө баридааныг хоног тоолон хүлээдэг бөхийн хорхойтнуудыг шударга барилдаан л хөгжөөдөг.

БУРУУГАА УХАМСАРЛАДАГГҮЙ БӨХЧҮҮД

Допингийн тухай хуульд “Баяр наадмын үеэр сэргээш хэрэглэж шөвгөрсөн бөхийн цол чимгийг хураах, эсвэл барилдах эрхийг зургаан сараас хоёр жил хүртэл хугацаагаар хасна” гэж заасан байдаг. Харин бусад үед допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн тохиолдолд тухайн спортын байгууллага дотоод журмаараа шийдвэрлэх тухай Зөрчлийн тухай хуульд заасан. Монголын Үндэсний бөхийн холбоо тус хуулийн дагуу зохих шийтгэлийг бөхчүүддээ оногдуулсан юм. Олон улсын жишигтэй харьцуулахад харьцангүй зөөлөн шийтгэл л дээ. Гэсэн ч улсын гарьд Ө.Бат-Орших, улсын начин Э.Даш нарын “том толгой”-той бөхчүүд Монголын Үндэсний бөхийн холбооны шийдвэрийг хууль бус гэж эсэргүүцэж Баянзүрх дүүргийн анхан шатны шүүхэд гомдол гаргасан бол улсын заан Б.Пүрэвсайхан буруугаа хүлээгээгүй. Тэр “Монголын допингийн эсрэг үндэсний төв”-ийг худал дүгнэлт гаргаж байна” гэсэн факсыг БНСУ-ын допингийн хяналтын лабораторид илгээсэн байна. Хариуд нь Допингийн эсрэг үндэсний төвөөс залуу зааныг Олон улсын ба Үндэсний арбитрийн шүүхэд шалгуулахаар өгсөн талаараа мэдээлсэн. Монгол бөхөөс өөр спортод допинг хэрэглэсэн тамирчид буруугаа хүлээгээд цол хэргэмээ хураалгаж, спорт хороодынхоо гаргасан шийдвэрт хүндэтгэлтэй ханддаг. Харин монгол бөхчүүдэд тийм ухамсар алга.

Допинг хэрэглэсэн ихэнх бөхчүүд “Би хүнд өвчтэй, дээрээс нь бэртэлтэй байсан. Мэдэлгүй хэрэглэчихлээ. Монголын Үндэсний бөхийн холбоо бөхчүүддээ допингийн талаар мэдлэг, мэдээлэл олгохгүй байна” гэх нийтлэг шалтаг хэлж өөрсдийгөө зөвтгөж, бөхийн холбоогоо зүхдэг. Мэдээллийн эрин зуунд амьдарч буй бөхчүүд хаанаас ч Допингийн эсрэг үндэсний төвийн сайт руу орж хориотой эмийн жагсаалтыг харах бүрэн боломжтой. Бэртэлдээ хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ эмчийн бичиг тайлбарын хамт аваад очиход л өршөөгддөг талаар спортын анагаах ухааны мэргэжилтэн эмч нар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр мөн ч олон хэлж байсан. Байнга шахуу хэлдэг сануулгыг чихнийхээ хажуугаар өнгөрөөнө гэж байхгүй.


Categories
мэдээ цаг-үе

Ирээдүйд бий болох эрэлттэй мэргэжлүүд

Технологийн шинэ хөгжил дэвшил хүмүүсийн эрхэлдэг ажил хөдөлмөр, ахуй байдлыг өөрчилж байгаа. Хүмүүс ажлаа хөнгөвчлөхийн тулд роботыг бүтээсэн. Харин одоо юуг роботоор хийлгэж болмоор байна, юуг хийлгэх ёсгүй вэ гэдэг асуудлыг шийдэх цаг ирээд байгаа юм. Ойрын жилүүдэд хөгжил өндөр орнуудад хүмүүсийн эрхэлж байгаа ажлын ихэнхийг робот хийдэг болно гэсэн судалгааг НҮБ-ын Худалдаа хөгжлийн бага хурлын үеэр танилцуулжээ. Харьцангуй бага цалин хөлстэй ажлуудыг робот гүйцэтгэх талаар ч танилцуулсан байна. Тэр цагт иргэд ажилгүй болох уу, өөр шинэ төрлийн ажил бий болгох юм уу гэх сонголт тулгарна. АНУ-ын “Hay group”-ийнхний үзэж буйгаар хэтэрхий олон ажилтантай том нүсэр байгууллагууд ирээдүйд байхгүй болж, иргэд хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг болох юм байна.

Ирээдүйд бий болох эрэлттэй зарим мэргэжлүүдийг танилцуулъя.

Нисгэгчгүй агаарын тээврийн хэрэгслийн оператор

Өнөө цагт автомат удирдлагатай дроныг бичлэг хийхэд ашигладаг. Зарим тохиолдолд интернэт дэлгүүрүүд агаарын тээврээр бараа хүргэх үйлчилгээг туршиж эхэлсэн байна. Тэгвэл бүрэн автомат удирдлагатай нисдэг хэрэгслийн операторын мэргэжил нь удахгүй эрэлттэй мэргэжлийн нэг болох аж. Хэрэв та энэхүү төхөөрөмжийг чадварлагаар удирдаж чадна гэж бодож байгаа бол одооноос бэлтгэж болох юм.

Хүний эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүдийг шинжлэх хувийн шинжээч

Хүн өдөр бүр эрүүл мэндийнхээ талаарх бүх зүйлийг бодож тооцоолдог. Илчлэгийн хэмжээ, алхсан зай, уусан усны хэмжээ гэх мэт. Тэгвэл өөрийн эрүүл мэндийн талаарх мэдээлэл болох зүрхний хэм, нойр, идэвхтэй байдлын давтамж зэрэг олон үзүүлэлтүүдийн мэдээллийг хүлээж авдаг болох нь ээ. Эрүүл байхын тулд амьдралын тань эрүүл хэв маягийг тодорхойлсон зөвхөн танд зориулсан, цор ганц төлөвлөгөөг гаргаж өгөх, тухайн мэдээллүүдийг тайлбарлах хүн буюу хувийн шинжээч хэрэг болох тул ийм мэргэжил ирээдүйд бий болох аж.

Хийсвэр зүйлийг бодитоор дүрслэгч архитектор

Хийсвэр, нэмэлтээр бодит байдлыг бий болгох гэсэн ойлголтыг кино найруулагчид, видео тоглоом зохиогчид, эмч нар, сэтгэл зүйчид илүүтэй хэрэглэдэг нэр томьёо юм. Өөрөөр хэлбэл архитектор нь бүхий л боломж, сэтгэл хөдлөл, шинэ ертөнцийг бий болгож бүтээнэ гэсэн үг. Энэ мэргэжил тун удахгүй эрэлт ихтэй мэргэжлийн жагсаалтад бичигдэх бөгөөд виртуаль бодит байдлыг илэрхийлэх технологи нь үзвэр үйлчилгээнд төдийгүй хүнийг эмчлэхэд хүртэл ашиглагдах аж.

Цахим худалдааны салбарын менежерүүд

Ирээдүйд бүх жижиглэнгийн худалдааг цахим горимд бүрэн шилжинэ гэж тооцоолж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл үйлчлүүлэгчээ татах хачин сонин зүйлс, худалдаа хийхэд зориулагдсан өрөө, тавиур зэрэг уламжлалт аргаар бизнес эрхлэх байдал халагдаж үгүй болох юм. Түүнчлэн цахим худалдааны дэлгүүрүүдэд шинжээч болон зохион байгуулагчид эрэлт ихтэй болно хэмээн тооцоолж байгаа юм.

Ухаалаг сүлжээний архитектор

Ухаалаг сүлжээ нь архитекторуудын дунд түгээмэл ойлголт болон ирж байна. Цэвэр, ногоон хотыг бий болгон орчин үеийн эко технологи болон шинжлэх ухааны ололтуудыг үр ашигтай нөөц болгон ашиглахад гол санаа нь оршиж байгаа юм. Тэгэхээр хотын зураг төсөл, инженерийн ажлыг сайн мэддэг хүнийг ухаалаг сүлжээний архитектор болгох өндөр магадлалтай гэж үзжээ.

3D хэвлэгчээр хэвлэсэн хувцасны загвар зохион бүтээгч

Өмнө нь энгийн хувцас загварын зохион бүтээгч гэж ярьдаг байсан бол одооноос эхлэн 3D принтерээр хэвлэсэн хувцсыг илүүтэй сонирхох болж. Миланаас эхлээд Нью-Йоркийн загварын тайзан дээр хүртэл ийм аргаар урласан гоёл чимэглэлүүд загварынхны хувьд ердийн хэрэглээ болжээ. Технологи нь хангалттай хүрэлцээтэй байхын хэрээр 3D принтер дээр ажиллах чадвартай загвар зохион бүтээгчид шаардлагатай болж ирж байна.

Ухаалаг системийн хэмжилт шалгагч

Ирээдүйд бидний амьдарч буй байшин барилга бүгд ухаалаг болохын зэрэгцээ хэмжилтийн шинэ системтэй болж тооны технологийг ашиглан орон сууц нийтийн үйлчилгээтэй холбогдох юм байна. Тиймээс энэ ажлыг хийж гүйцэтгэх хүн бүрийг сургах шаардлага урган гарч байгаа юм. Англид ийм хэмжилтийн системийг бүтээсэн бөгөөд өнгөрсөн жилийн намар танилцуулгаа толилуулсан байна.

Орлох валютын мэргэжилтэн

Банкны ажилтнуудын эрэлт хэрэгцээ ирээдүйд үгүй болох гэнэ. Өнөө цагт хэн бүхэн долларын ханшинд анхаарал хандуулж байгаа. Энэ үйл явц удаан үргэлжлэхгүй бөгөөд валютыг орлох өөр нөлөө бүхий зүйл шинээр гарч ирэх аж. Ирээдүйд бий болох мэргэжилтэн нь валютын ханшийг урьдчилан таамаглах, хэлбэлзлийг тооцоолох, түүнчлэн хамгийн гол зүйл нь орлох валютын тусламжтайгаар ашиг олдог хүн байх юм.


Categories
их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Зун сонинуудын ихэнх нь амардаг, захиалагчид анхаарах хэрэгтэй

Мянга мянган захиалагч, уншигчдадаа энэ үгийг хэлье гэж хэлж байна. “Өдрийн сонин” зогсолтгүй ажиллаж байна. Ажилласаар ч байх болно. Нийгэмд хүлээлт дагуулсан ямар л асуудал босно манай редакцийн утас үнэндээ улайсдаг. Сүүлд гэхэд С.Баяр, Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт, Б.Бямбасайхан… нарын талаар та нар илүү ихээр мэдээлээд өгөөч ээ… хэмээн шахдаг. Эхнэр хүүхэд, ээж аавынх нь зангирсан ярилцлагуудыг цаг алдалгүй нийгэмд хүргэсээр байхад л “Дахиад, дахиад дуугараач. Танай сониноос өөр үнэнийг хэлээд өгөх газар алга байна шүү дээ” гэх хүмүүсийн бухимдалд заримдаа “Манай сонин үүнээс илүү яах юм бэ, редакци бүх чадлаараа хөдөлж байна шүү дээ” хэмээн хэлэх үе ч гарах л юм. Өнгөрсөн 20 жилд Монголын нийгэмд хүний эрх зөрчигдсөн ямар л үйл явдал болно “Өдрийн сонин” өвлийн хүйтэн, зуны халуун, хаврын хавсарга үл ажран тэдний төлөө зүтгэсэн. Бидний мянга мянган захиалагч, уншигчдынхаа өмнө хүлээсэн маш том үүрэг хариуцлагын нэг нь энэ юм. Өнөөдөр хүмүүс утас компьютераа салгаад амрах тухай ярьж байна. Энэ улс оронд юу болоод байгааг зөвхөн манай сониноос авдаг уншигчдын өмнө редакци маань амрах эрх байхгүй. Ийм хариуцлагатай, мэргэжлийн редакци үнэндээ энэ улс оронд байгаад монголчууд минь баярладаг юм аа. О.Дашбалбарын нэг үг байдаг, “Өөрийн минь төлөө санаа зовох хүнтэй гэж өегхөн бодоход амьдрал сайхан” гэж. “Өдрийн сонин” Монголын нийгэмд өмөг түшиг нь, сайн муу бүх цаг үед дэргэд нь байж чаддаг мэдээллийн суваг нь байсаар байна.

“Өдрийн сонин”-ы редакцийн зүгээс энэ зуны тухайд анхаарлын төвдөө яс тас байлгах хэд хэдэн асуудлууд бий. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт байна. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль бол аж ахуй эрхэлж буй бүх хүмүүст амь нас шиг нь хэрэгтэй. Тийм болохоор энэ хууль яагаад буцсан тал дээр онцгой анхаарч байна. Наад зах нь “Жаст”-ын Батхүү шоронд бие нь их тааруу байгааг “Өдрийн сонин” хором ч анхаарлаасаа гаргаж болохгүй. Бүх хүнд хүний эрх хамаатай. Ардчилал, хүний эрх, хүн бүрийн бизнес хийж мөнгө олох эрх чөлөө… Ер нь нийгмийн бүх л тулгамдсан асуудал бидний сэдэв байж, бид манаж, хууль ёсны, зөв, хариуцлагатай байлгах тал руу нийтлэлийн бодлогоо чиглүүлж явна.

Энэ бүх үүрэг хариуцлагыг маань олон мянган уншигчид сайн мэддэг. Мэддэг ч болохоор олон жил “Өдрийн сонин” Монголын брэнд хэвлэлийн байр сууриа хадагласаар ирлээ. Одоо зуны улирал эхэлж монголчууд налайх, назгайрах талдаа орлоо. Нийгмийн энэ хандлагыг дагаад сонин хэвлэлийн редакциуд ч амраад явчихдаг болсон. Ачааны хүндийг үүрсэнээрээ “Өдрийн сонин” үлддэгийг захиалагчид маань бас мэднэ. Орчин үед сошиал мэдээлэлтэй болсноор сонин хэвлэл устана гэсэн яриа гарсан. Гэвч хүн төрөлхтөн үнэнтэй эвлэрч эхэлсэн. Сошиал сүлжээнд үнэн бодит мэдээлэл алга, зөвхөн хувь хүний үзэл бодлын индэр байсныг бид хууль ёсны, мэргэжлийн хэвлэлийн редакциудтайгаа андуурч байж гэдгээ. Сошиал ертөнц дэх энэ эх захгүй мэдээлэл дотор хүн төрөлхтөн мэдээллийн төөрөгдөлд орж, аль нь үнэн, аль нь худал болохыг мэдэхгүй нэлээн удаан явлаа. Сошиал дотроос үнэн мэдээллийг ялгаж авдаг Шинжлэх ухаан хүртэл бий болохдоо хүрэв. Нийгмийн сүлжээнд худал, гуйвуулсан, засвартай мэдээллүүд 90 хувь нь байдгийг тогтоосноор тэдний нэр хүнд навс унав. Энэ нь сонинуудад гайхалтай эергээр нөлөөлж, цаасан хэвлэлүүдийн нэр хүнд хурдацтайгаар өсөх процесс дэлхийд явагдаж эхэллээ.

Германы жишээ байна л даа. Тэндхийн судалгаагаар авто замын буруу тэмдэглэгээгээр иргэн хүн 100 км буруу явсан бол тэрхүү замын тэмдэглэгээг үйлдсэн байгууллага тухайн иргэнд их хэмжээний төлбөр төлдөг. Үүнтэй адил Хууль зүйн яамнаасаа тамга тэмдэг авсан сонины редакци буруу мэдээлэл цацаад, түүнээс болж иргэн хохирсон бол яг энэ замын тэмдэгийг буруу хийсэн байгууллагатай адилхан хариуцлага хүлээнэ. Харин сошиал мэдээлэл бол “Энэ сайн чанарын өндөг байна” гэж мэдээлээд түүнээс нь иргэн хордсон бол хариуцлага хүлээх боломжгүй,тэр иргэн амь насаараа ч хохирч болно. Сонинд энэхүү өндөгний мэдээлэл гарсан бол хариуцлага хүлээх учраас тус сонины редакци мэдээлэхгүй нь тодорхой. Энэ мэт эрх зүйн харьцуулалтыг айхавтар хийх болжээ. Тийм учраас Германд мэргэжлийн редакцитай сонины мэдээлэлд л зөвхөн итгэх ёстой гэдгийг тус улс хуульчлан тунхаглажээ.

Одоо шинжлэх ухаанч байр сууринаас сонинд ач холбогдол өгч буй Японы жишээг дурдъя. Дэлхийд хамгийн их цахимжсан тус улс сонины мэдээлэлд илүү ач холбогдол өгдөг болсноо тайлбарлахдаа хүн мэдрэлдээ сөрөг нөлөөгүй мэдээлэл авах ганц хэрэгсэл бол сонин хэмээн үзжээ. Ингээд айл өрх, албан байгууллага бүрт сонин хэвлэл хүргэх дэд бүтцээ улам сайжруулж, түүнд ажиллах боловсон хүчний тоо нэмэгдсээр байгаа аж. Гар утаснаас мэдээлэл авахдаа хүн мэдрэлийн системдээ хэдэн зуу дахин ачаалал авч тархины эд эсээ үхүүлж байгааг, сонин уншиж тархиндаа ямарч ачаалалгүйгээр мэдээлэлтэй болж байгаа судалгаануудыг Японы эрдэмтэд гаргасан байна лээ.

Дэлхийн улс орон бүрт брэнд сонинуудынх нь нэр хүнд асар ихээр өсч буй үйл явц ид өрнөж байна. Америкт “Нью-Йорк таймс”, “Вашингтон пост”, Японы “Аsahi Shim­bun”, Хятадын “China Daily”, Английн “Daily Mail”, “The Times”, Францын “Le Monde” гэхчлэн брэнд сонинууд дээр л зөвхөн тухайн орны төр засгийн мэдээллүүд гарч, ард түмэн түүнд нь итгэн хүлээж авдаг болжээ. Нийгмийн сэтгэл зүй эдгээр сониныг албан ёсны эх сурвалж хэмээн итгэдэг болсон байна. Монгол Улсын хувьд ч мөн адил “Өдрийн сонин”, “Өнөөдөр”, “Зууны мэдээ”, “Үндэсний шуудан” … зэрэг хэдхэн өдөр тутмын сонин хэвлэл ард түмний итгэл найдварыг дааж байна. Хөгжсөн, хөгжиж буй улс оронд фэйсбүүк хүртэл тухайн орны хамгийн баталгаатай эх сурвалж болох сонин сэтгүүлээс мэдээллээ цуглуулахыг мэдэгдэж, youtube ч гэсэн баталгаагүй мэдээллийг авахаа больж, сошиал дахь хуурамч мэдээллийг таньдаг шинжлэх ухааны дэвшил нэвтэрч, худал мэдээллийг хянах программчлалыг ашиглах боллоо.

Монголын нийгэмд цаасан хэвлэлүүд, буурь суурьтай гол хэдэн сонинд итгэх итгэл сэргэж байгаагийн наад захын нэг жишээг дурдаж болно. Отгонтэнгэр хайрханд 17 уулчин осолдлоо гэх мэдээлэл сошиалд битүү явсан. Ийм олноороо, нэг дор яаж байх юм бэ… Худлаа байх аа гэсэн эргэлзээ бас битүү байсан. Ийм эргэлзээн дунд “Өдрийн сонин”-ы сэтгүүлчдийн баг газар дээрээс нь, цаг алдалгүй сурвалжлагаа хүргэж эхлэхэд нийгэм сая итгэж “Өдрийн сонин”-д гарчихаж үнэн байжээ” хэмээн сонины редакци руу шуурч, монгол даяар шуугьж эхэлсэн билээ. Мэргэжлийн сэтгүүл зүй, мэргэжлийн редакци гэж үүнийг хэлнэ. Ийм л мэргэжлийн редакцид хүмүүсийн итгэх итгэл сэргэж, үүнийгээ дагаад нийгмийн сэтгэл зүй цаасан хэвлэл, сонин руу хошуурч байгаа юм билээ. “Цахим хэвлэлд итгэх арга алга, тавьсан мэдээллээрээ яаж ч хуурч болдог, яаж ч өөрчлөн сольж болдог, баримт, зураг, дүрс бичлэг, үг үсэг, утга санаа… Бүгдийг минут, секунд тутам өөрчилж, дуурайлгаж, сольж болдогоороо аймшигтай” гэдгийг хүн төрөлхтөн алхам тутамдаа мэдэрч ойлгосоор байна. Монголд цахим мэдээлэл илүү замбараагүй болж, хуурамч мэдээллийн цунами үүслээ хэмээн иргэд ярьж байгаа. Монголчуудын цахим сүлжээнд, цахим мэдээллийн сувгуудад итгэх итгэл нэгэнт алдарсан нь “Өдрийн сонин”-д эхлээд гаргачихмаар байна, хүмүүс итгэнэ, түүний дараа сайтуудад өгье, сошиалд тавья гэх манай сонины редакцид хандсан маш их урсгалаас харж болно.

Өнгөрсөн цаг хугацаанд маш олон сонин Монголд гарсан. Бараг мөнгөтэй хүн бүхэн сонинтой болох гэж үзсэн. Гэвч үнэн зөв мэдээлдэг нь үлддэг, брэнд нь үлддэг зах зээлийн хууль үйлчиллээ. Телевиз бий болсноор кино театр байхгүй болно гэсэн шиг, сошиал гарч ирсэнээр сонин устана гэсэн нь худлаа болов. Хүн төрөлхтөн бий болгосон өндөр соёлоосоо хэзээ ч татгалздаггүй юм байна. Өнөөдөр хүмүүс өөрийн гараараа захидал бичих, өглөөг сонин уншсанаар эхлүүлдэг соёлдоо эргээд орж эхэллээ.

Монголын соёлт хүн бүрийн ширээн дээр өглөөний цай, “Өдрийн сонин” хоёр хамтдаа байдаг боллоо. Өөдрөг амьдрахыг хүссэн хүн “Өдрийн сонин”-ыг сугавчилан алхаж явдаг боллоо. Дэлхийн бүх улс оронд хамгийн тулхтай хүний үг, төрийн бодлого хоёр нь брэнд сониных нь нүүрэнд гардаг билээ. “Өдрийн сонин” өглөө бүхэн тантай хамт шүү.


Categories
мэдээ цаг-үе

Монгол Улсын арслан Ж.Хайдав: Монгол бөхөд жалга дов хардаг, бие биенийхээ дээр гарахыг санаархдаг муухай зүйл байж хэрхэвч болохгүй

Улсын их баяр наадамд 10 удаа шөвгөрсөн хүчит арслан Ж.Хайдавтай ярилцлаа.

-Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын Уйлган голоос төрсөн гурван аваргын нэрэмжит барилдааныг үзэж суусан. Тэрхүү хүчит аваргуудын нутгаар зочилж байв уу?

-Хөвсгөл аймгийн удирдлагууд, “Хөвсгөлийн хүчтэн” дэвжээний хамт олон сайхан аваргуудаа дурсаж олон сайхан арга хэмжээ зохион байгуулж байна. Гурван аваргатай нэг үед зодоглож явсан бөхчүүдийг нь урьж хүндэтгэл үзүүлж байгаа нь талархууштай санагдлаа. Зөвхөн Хөвсгөлийн Цагаан-Үүр сумын “Уйлган гол” гэж алга дарам газраас монгол бөхийн гурван аварга төрсөн нь гайхалтай тохиолдол юм. Байгалийн үзэсгэлэн төгс бүрдсэн энэ нутгаар бага залуу насандаа зочилоход хүчтэнүүд төрөхөөс өөр яахав дээ гэж бодогдож байсан шүү. Зорьсон хүн л очихоос биш, замын хүн зүглэлтгүй хэцүү бэрх зам, даваатай газар. Нутгийн иргэд нь жижигхэн, жижигхэн байшин бариад суучихсан, амьдралын хэв маяг нь Оросын тосгоныхонтой ч төстэй юм шиг. Байгальдаа, эх дэлхийдээ хайртай хүмүүс намайг тосч байсан санагдаж байна.

-Уйлган голын гурван аваргын талаар хуучилбал?

-Биднийг дөнгөж хот орж ирж заалны барилдаанд аманд гарч эхэлж байхад Ж.Цэвээнравдан гэж их гоё биетэй, сүрдмээр сайхан бөх байж билээ. Гар урттай, суйлах, хонгодох мэхийг даацтай хийдэг. Дандаа савхин гутал өмсөж барилддаг бөх байсан даа. Би ч хажууд нь очихоороо жаахан хүүхэд байсан болохоор сүрдээд үг ч дуугарч чадахгүй, нүдээ салгалгүй ширтдэг сэн.

Д.Дамдин аварга асар их бяртай, түргэн шуурхай барилддаг, авьяаслаг бөх байсан. Аварга ч гарлаа, өрлөө, давлаа гэж гурван үг л хэлүүлдэг байсан нь түргэн шуурхай барилддаг байсных нь баталгаа юм даа. Дээрээс нь циркийн үзүүлбэр үзүүлдэг урлагийн хүн. Ч.Бээжин аварга уран гараа дэвээ, угсарсан олон мэхээрээ алдартай бөх байсан. Баруун, зүүн аль ч талдаа тонгордог, гар ачиж, зайлж гуд татах мэхийг гаргууд сайн хийнэ. Дунд зэргийн нуруутай том алаг нүдтэй, цээж бөгс тэнцүү, их гоё ганган бөх байлаа. Ёстой хийморь сүлд нь тэгширсэн гэмээр гайхалтай бөх.

-Та хот орж ирээд заал танхимын барилдаанд хэрхэн барилдаж байв. Анх улсын цолтой ямар бөхийг өвдөг шороодуулсан бэ?

-Гол төлөв аманд гараад унана. 1962 онд санагдах юм. “Хөдөлмөр” нийгэмлэгийн зааланд бөхийн барилдаан болно гэж дуулаад очиж зодоглохдоо хоёрын даваанд Өмнөговийн улсын арслан Г.Дэмүүл гуайтай таарчихдаг юм. Тухайн үед ч Г.Дэмүүл заан цолтой “Дэнж нь булгидаггүй юм бол Дэмүүл түрүүлнэ” гэж аархаж, арал бяр нь багтаж ядаж явсан үе л дээ. ХААИС-ийн оюутан байсан намайг “Ганц дайраад унагачихъя” гэсэн байртай дайраад ороод ирмэгц тохойг нь цохиод л өшиглөсөн. Заан маань дайрсан хүчиндээ их дээр хөөрч унах мөртлөө хэд өнхрөөд тогтож байсан юм даа. Заал дүүрэн суусан үзэгчид цонхны шил, тааз доргитол алга ташиж надад баяр хүргэж байсан нь санаанаас гардаггүй юм. Тэр өдөр юу болсон юм мэдэхгүй, дараа нь С.Цэрэн аваргыг хаяж гайхуулж байсан даа. Харин маргааш нь “Хоршоолол” нийгэмлэгт очиж барилдахад тайлбарлагч “Өчигдөр Цэрэн аварга, Дэмүүл заан хоёрыг өвдөг шороодуулсан шинээр тодорч байгаа хүчтэн” ухааны юм яриад их дэвэргэж байсан юм даг. Би ч онгироод магтаж дуусаагүй байхад нь нэг жижигхэн залууг суйлж тавих гэж байгаад хавируулаад их хүчтэй унаж билээ. Тэгж гаргасан ажилтандаа онгирч сагсуурах хэрэггүйг яс махандаа шингэтэл ойлгосон юм.

-Таныг ид барилдаж байхдаа шилж амладаг байсан гэх юм билээ. 1971 онд ардын хувьсгалын 50 жилийн ойгоор зааны тааварт байсан Булганы Д.Галдандагва начинг амлаж хаяж байсан талаараа ярихгүй юу?

-Д.Галдандагва начинг заан болно гэж бараг амтай болгон л ярьж байсан. Би ч заан цолтой учир дээшээ барилдаж цолоо ахиулах бодолтой. Наадмын өмнө би Д.Галдандагватай тунана гэж тооцоолоод яаж барилдахаа төлөвлөж байлаа. Наадам ч боллоо. Тавын давааны ам авахаар гарын даа нарын зүг хандахад Д.Галдандагва, Ц.Лхамаа, Т.Артаг нарын нэр байна. Хажуунаас дэд хурандаа Даш гэж нөхөр “Артагийг авч начин болго” гэж байна. Би ч тоосон шинжгүй Галдандагвыгаа амлаад л барилдлаа. Гараад өрж эхэлтэл над руу дайраад хоёр шуу руу балбаад их л ширүүн байсан. Би ч зугтаж байгаад аргалаад тойрч хөлд нь суугаад давчихаж байсан. Намар нь Налайхад зохиогдсон барилдаанд таарахдаа би “Чи даваад түрүүл” гээд дэмжчихлээ. Харин дараа жил нь сар шинийн барилдаанд таарахдаа сурснаараа хөлд нь суугаад би давж байсан даа. Сүүлд Галдандагва маань над руу “Чи муу хөлний хулгайч” гээд инээж байж билээ. Аварга, арслангуудтай эн тэнцүүхэн барилддаг аралтай бяртай тун ч сайн бөх байв.

-Та хүний хөл авч хаяхдаа гаргуун байсны зэрэгцээ хөлдөө алдаад унадаггүй байсан гэдэг?

-Ид сайн барилдаж байхдаа хөлдөө алдаад унаж байгаагүй шүү. Дагуулаад хөмрөөд, гуядаад хаячихдаг байсан. Надтай нэг үед барилдаж байсан ардын багш Д.Сэрээтэр чинь үзэгдэж харагдахгүй хөлд гүйнэ шүү дээ. Бид хоёр ч нэлээн хэд таарсан. Би ухасхийхэд гүйхэд нь сугадаад мушгичихдаг, нэг бол угтаад бариад авчихдаг байсан.

-Та дан, давхар золгооноос ямар ч хүнийг хавираад унагачихдаг байсан. Дархан мэхнийхээ талаар ярихгүй юу?

-Би барьцанд хүрч золгож барилдахыг илүүд үздэг байсан. Баруун, зүүн аль ч талаараа золгоод хавирахад давдаг байсан үе надад бий. Бөх хүн ямар ч өрсөлдөгчтэй барилдсан хийгээд даалгадаг хэд хэдэн дархан мэхтэй байх ёстой. Дархан мэхгүй хүн амжилт гаргаад аварга, арслан болсныг би мэдэхгүй.


Зүүн
гараас Улсын арслан Ж.Хайдав, Л.Сосорбарам, П.Дагвасүрэн

-Дархан аварга Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат нар ид барилдаж байх үед та тодорч гарч ирсэн. Дархан аваргуудтай хүч үзэж байсан дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Хоёр Мөнхөөс гадна, харих яагаа ч үгүй дархан аварга Д.Дамдин дээр гараад зогсчихдог тун хүнд үед барилдаж арслан болсон. Гэхдээ энэ гурван аварга улсын их баяр наадмаар намайг амлаж байгаагүй юм шүү. Томоохон заалны барилдаануудад бол Ж.Мөнхбат аваргыг хэд хэдэн удаа өвдөглүүлж байлаа. Харин Х.Баянмөнхийг хаях аргаа яаж ч бодоод олоогүй дээ. Дархан аварга Д.Дамдинтай нэг бус удаа барилдаж давж, унаж л байсан.

-Хоёр Мөнхийн наадмын дэвжээн дээрх өрсөлдөөний талаар хуучлахгүй юу?

-Биднээс арай өөр төрсөн хүмүүс л дээ. Наадмаар бол хоорондоо л барилдах бэлтгэлээ базаана. Бусдыг нь бол дайраад, дайраад л өнгөрнө шүү дээ. Энэ хоёр аваргын гайхалтай чанар нь хэзээ ч худлаа барилдаж наадамчин олноо хуурч байсан удаагүй. Дэвжээн дээр ширүүн өрсөлдөөд бусдаар бол сайхан нөхөрлөнө. Харин зарим нэг хүмүүс хоёр аваргын хооронд худлаа яс хаяж үл ойлголцох байдал үүсгэсэн нь сүүлд учир нь тайлагдсан байх.

-Монгол Улсын арслан хүний хувьд Монголын Үндэсний бөхийн холбооны өнөөгийн байдлыг яаж харж байна вэ?

-Р.Нямдорж тэргүүн аль 2000 аад онд л “Их Эе”-ээ зарлаад хамтарч хуралдаад хэл амаа ололцох хэрэгтэй байсан шиг санагддаг. Монгол Үндэсний бөхийн холбоог өөрийн өмч гэсэн байр суурьтайгаар асуудалд хандаж 15 жил явсан нь энэ байдалд хүргэсэн болов уу гэж хувьдаа боддог юм. Гэхдээ Р.Нямдоржийн монгол бөхийн төлөө хийж бүтээснийг үгүйсгэх ёсгүй. Бөхчүүд өнөөдөр байр, машинтай элбэг хангалуун амьдарч байгаа нь холбооны зөв менежмэнт, үйл ажиллагаатай холбоотой юм шүү. Аливаа зүйл сайн, муу хоёр талтай байдаг.

-Монголын Үндэсний бөхийн холбооны тэргүүний төлөөх хэрүүл тэмцлээс шалтгаалж уламжлалт хэд хэдэн барилдаанууд цуцлагдлаа. Энэ бөхчүүдийн амжилтад сөргөөр нөлөөлөх үү?

-Одоо цагт бол бөхийн амжилтад сөргөөр нөлөөлөөд байх юм байхгүй ээ. Бөхчүүд тус, тусынхаа дэвжээдэд тогтмол бэлтгэл сургуулилтаа хийгээд л явж байгаа. Бэлтгэлжилтийг өндөр түвшинд байлгах нь тухайн бөхийн хувийн хариуцлагатай холбоотой болохоос бөхийн холбооны маргаантай хамаагүй.

-Сүүлийн үед үндэсний өв уламжлалаа тээж яваа бөхчүүд маань жалга довны үзэл гаргаж, хоорондоо талцаад байх нь ажиглагдах боллоо. Нэр бүхий аваргууд ялангуяа Баянаа аварга, Сүхбат аварга нар нутаг усаар нь талцуулж байна. Жишээлбэл, Хөвсгөлийн гурван аваргын барилдаанд Увсын нэг ч бөх зодоглосонгүй. Үүнд бөхөө дээдэлдэг олон түмэн дургүй байна?

-Монгол үндэсний бөхөд жалга дов хардаг, тал тохой татдаг, бие биенийхээ дээр гарахыг санаархдаг муухай зүйл байж хэрхэвч болохгүй. Миний үед чинь нутгархдаг явдал байсангүй л дээ. Өнөөдөр чинь нутаг, нутгаараа дэвжээ байгуулаад тал тал тийшээгээ хардаг болж. Нэгдмэл зохион байгуулалтад орж байгаа сайн талтай боловч сүүлийн үеийн бөхчүүд үүнийг дагаад нутгархах үзэл гаргаж байгаад нь эмзэглэдэг юм. Зарим аймгууд наадмаа хаалттай ч хийж байна гэж дуулдах юм. Монгол өв уламжлалаа тээж яваа бөх хүн хаана ч очоод барилдаж болно биз дээ. Би өнөөдөр “Их Засаг” их сургууль дээр бөхийн бэлтгэл хийлгэхдээ чи тэр аймгийнхан цаашаа, тэднийхэн цаашаа гэж хэзээ ч хэлж байсангүй. Дуртай нь ирээд бэлтгэлээ хий. Мэддэг чаддаг юмаа зааж, зөвлөөд өгье гэдэг юм. Хөвсгөлийн гурван аваргын барилдаанд Увсын бөхчүүд хэргээр зодоглоогүй биш байх аа. П.Бүрэнтөгс, Н.Батсуурь нарын арслангууд Японд жүдогийн тэмцээнд оролцож байгаа.

-Бидний хүлээдэг улсын их баяр наадам өдөр хоногоор ойртож байна. Энэ жилийн наадмын өнгийг та яаж харж байна вэ?

-Өнөөдөр тэр, энэ гээд хэлэхэд хэцүү. Дээр үед бол Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат нар түрүүлнэ гээд л хэлчихнэ. Одоо бол хэн ч түрүүлж, үзүүрлэж цолоо ахиулах боломжтой. Сая Уйлганы голын гурван аваргын нэрэмжит барилдааныг ажиглаад сууж байхад өнгөрсөн жилийн наадмын түрүү бөх улсын арслан Ц.Содномдоржийн бэлтгэл сайн байгаа харагдсан. Увсын улсын заан Н.Жаргалбаяр, Ховдын улсын харцага О.Хангай гээд ир бяр нь тэгширсэн сайхан залуучууд олон байна. Энэ залуусаас хэн их бэлтгэл хийж өөрийгөө дайчилсан нь түрүүлэх байх даа.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголчууд архийг мөнгөнөөс илүү үнэт зүйл гэж үздэг үү

Сая Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх урагшаа явсан. Түүнийг монголын бизнесийн хүрээнийхэн дагасан. Энэ үеэр Бээжинд болсон эрдэс баялгийн олон улсын хурал дээр Хятадын “Чалько” компанийн дэд захирал Ли Хуанг монголчуудын талаар үг хэлэв. Тэр нь юу гэхээр “Монголчуудад мөнгөнөөс үнэтэй зүйл байдаг. Тэр нь архи. Үндэстнийх нь онцлог. Эрдэнэс Таван толгойн тээврийн жолооч нар архичид, архи ууж аваар осол гаргадаг нь маш их хүндрэл учруулдаг” хэмээн олон орны зочид төлөөлөгчдийн өмнө хэлжээ. Тус хуралд оролцсон эрдэс баялгийн эдийн засагч Л.Наранбаатар энэ талаар жиргэж, “Үнэндээ Бээжинд олон улсын хурал дээр ийм юм сонсох хэцүү байлаа шүү” гэжээ. “Чалько”-ийн дэд захирлын хэлсэн үгээс тасалж тавьсан нь энэ юм шиг байна лээ. Тэрнээс тэр нөхөр хил гааль дээрх монголчуудын байр байдлыг уудлан дэлгэж, Ерөнхий сайдад олон улсын индэр дээрээс сайн матсаныг ярих хүмүүс бас бус байна. “Монголын тээвэрчид олсон мөнгөөрөө архи уучихдаг. Машиныхаа сэлбэг хэрэгслийг зараад уучихдаг, машинаа зараад архи уучихсан монгол ч бий…” гэхчлэн.

Энэ үнэхээр монголчууд бидний өнөөдрийн эмгэнэл. Мөнгөнөөс илүү үнэ цэнэтэй зүйл бидэнд байгаа нь архи болчихоод байна. Ганц урд хил дээр ч биш, монголын хаана ч энэ хандлагыг харна. Гудамж талбай, автобусны буудал дээр зогсож байхад хажууд харчууд мөнгө хэрхэн олох тухай огт ярьдаггүй. Тэнд тэгж архидаад, тэр их хоншоортой, тэдэн шил архи авчирч уусан… гэхчлэн зөвхөн архи дарс, алиа цэнгэл, ууж иддэгээ л бахархаж ярьсан хүмүүс. Дээр нь хүүхэн шуухан бас нэмэгдэнэ. Амьдралын хэмнэл нь ийм л болчихсон ард түмэн монголчууд бид боллоо. Үндэстэн мөхөхийн эхлэл нь архидалт, хар тамхи болсныг хүн төрөлхтөн ярьж, сэрэмжилж, нийгэм даяараа тэмцдэг болсныг бусад улс орны жишээнээс олноор нь харж болно. Монголчууд бид л үүнийг мэдрэхгүй байх шиг.

Гэтэл хүн төрөлхтний ихэнхэд нь мөнгө хамгийн чухал үнэт зүйл нь байна. Мөнгийг амьдралд аз жаргал бэлэглэгч, эрүүл мэндийн баталгаа, аюулгүй амьдрах хэрэгсэл гэсэн үзэл санаа дэлхий даяар дэлгэрч байна. Дэлхийн улс орны иргэд тэр аяараа мөнгө олохын төлөө хөдөлмөрлөж байна. Олсон мөнгөө гэр бүлийнхээ сайн сайханд зарцуулж байна. Гэтэл монголын сүүлийн 90 жилийн социалист нийгмийн байгуулал нь, тэндээс авсан суурь хүмүүжил нь жирийн иргэдийг мөнгөний үнэ цэний талаар муйхар ойлголттой болгочихож. Малчин, барилгачин, жолооч… гээд олон олон мэргэжил эзэмшсэн иргэд маань ийм л соци хүмүүжлийнхээ золиос болчихсон явж байна. Нийгмийн ийм том масс нь мөнгө олно гэж санаа зовохгүй, ажил хийхгүй, архи л бодож, архи олж, түүнийгээ ууж цагийг нөхцөөж байна.

Монголчуудын энэ эмгэнэлт хувь заяаны эсрэг монголын төр засаг юу ч хийсэнгүй. Харин ч улам өөгшүүлэн дэврээх шинжтэй. Архины үйлдвэр, дэлгүүрийн тоог улам нэмж, баар цэнгээний тусгай зөвшөөрлийг олноор өгөх бодлого явж ирлээ. Сүүлийн үеийн статистикаас харахад манай улсын эрэгтэйчүүдийн 39.7 хувь, эмэгтэйчүүдийн 15.5 хувь нь архийг хэтрүүлэн хэрэглэх дадалтай болжээ. Энэ нь монголын 3,2 сая иргэний 30 хувь нь архичид болжээ гэсэн үг. Энэ монголын эмгэнэл биш үү!!!

Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэлийн тусгай зөвшөөрөлтэй 100 хол давсан аж ахуйн нэгж байна. Спиртийн 11, архины 114, дарсны 15, шар айрагны 19 үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Жилд 4032,9 мянган литр спирт, 10719,6 мянган литр архи үйлдвэрлэж байна. Дээр нь гадаадын улс орнуудаас сүүлийн таван жилд нийтдээ 75.6 сая литр согтууруулах ундаа импортоор оруулж, зах зээлд нийлүүлжээ. Түүнчлэн согтууруулах ундаа худалдаалах газрууд жилээс жилд нэмэгдсээр Улаанбаатар хотод гэхэд архи зарах лицензтэй 4034 ресторан, 579 кафе, 568 караоке, 941 шөнийн цэнгээний газар болон уушийн газар байна. Нэг монгол хүнд ногдох архины хэрэглээ жилдээ 50 литр байна. Гэтэл дэлхийн дундаж нэг хүнд 10 литр архи оногдож байна. Монголчууд архины хэрэглээгээрээ Азид дөрөвдүгээрт орлоо хэмээн ДЭМБ мэдэгдсэнийг олон улсын мэдээллийн хэрэгслүүд онцлон зарласаар таван жилийн нүүрийг үзлээ.

ДЭМБ-ын 2015 онд явуулсан судалгааны тайланд дурдсанаар, Азид архи согтууруулах ундааны хэрэглээгээр Пакистан, Бангладеш, Индонез улс сүүл барьжээ. Пакистанд жилд нэг хүнд ногдох архины хэмжээ ердөө 0.1 л, Бангладешт 0.2 л, Индонезид 0.6 литр байна. Дэлхийн 100 гаруй улсыг хамруулсан судалгаагаар Молдав хүний жилд хүртдэг сархадын хэмжээ дунджаар 18.22 литрт хүрч хэрээс хэтэрлээ хэмээн тэр ард түмэн эмзэглэн шуугьж байхад монголчуудын хэрэглээ жилд 50 литрт хүрчихсэн, төр засаг нь юу ч болоогүй юм шиг сууж байна. Молдавын араас нь Чех, Унгар, Орос, Украин, Эстони, Румын, Словени, Беларусь зэрэг хуучин коммунист дэглэмтэй орнууд өндөр хэрэглээтэй байна гэж шүүмжлүүлж байгаа ч монгол нэг иргэний 50 литрийн дэргэд юу ч биш юм. Үнэн ийм л байна.

Монголын төр засаг, эрх баригчдын хувьд ард түмнээ, нийгмээ ийм архидалттай байлгах нь ашигтай бололтой. Сонгуулиар сонгогчид нь элдэв юм нэхэхгүй, архи өгчихөд болдог. Дээр нь архины онцгой албан татвараар төсөвт 300 тэрбум төгрөг төвлөрнө, түүний 30 хувиар нь цалин тэтгэвэр нэмнэ, энэ нь нэг ноосны үйлдвэрийн төлж буй татвараас даруй гурав дахин их татвар төвлөрүүлж байгаа юм гэхчлэн ард түмний тархийг эрх баригчид угааж ирлээ. Үнэхээр л архи пивоны үйлдвэрлэл нэмэгдээд байвал бидний тэтгэвэр нэмэгдэх юм байна гэж бодох жишээтэй. Энэ бол эрх баригчдын зүгээс архидалтыг дэврээж, архины үйлдвэрийн эздийн лоббиг хэрэгжүүлж буй бодлого юм.

Төр засгийн оролцоотой ингэж өөгшүүлсэн нийгэм даяарын архидалт нь ядуурлыг Монголоос салгахгүй байна. Ядуу учраас архи ууж байна гэж архичингууд донгоссон байдаг. Үүн шиг худлаа үг байхгүй. Архичин учраас л ядуу байгаа юм.

Үнэндээ өнөөдөр төр засгийн зүгээс сайн бодлого хэрэгжүүлбэл Монголд архидалтыг эрс багасгах шиг амархан юм байхгүй. Хамгийн гол нь нийгмийн оюун санаанд архи биш, мөнгө л хамгийн үнэт зүйл мөн гэдгийг ойлгуулах ажлыг тууштай, эрчимтэй хиймээр байна. Лангуун дээр байгаа архины доод үнийг шууд 100 мянга болгох хэрэгтэй. Архины үйлдвэрийг 10 болгож бууруулъя. Архины зөвшөөрөлтэй дэлгүүрийн тоог эрс цөөлье. Дээр нь импортыг хязгаарлая. Архины үйлдвэрүүдийн лоббигоор “Архийг хориод, архины үнийг нэмсэнээр иргэд юу ч хамаагүй уугаад хордож үхдэг” гэсэн нялуун яриа гаргадаг. Шагийн архи дэлгэрнэ гэж ярьдаг. Яадаг юм, юу ч хамаагүй уугаад үхнэ л биз. Тэртэй тэргүй архичид нийгмийн илүүдлүүд л байдаг юм чинь, цэвэрлэгдэнэ биз. Хар аяндаа энэ нийгэм чинь “Архи амьдралаас хямдхан юм байна” гэдгийг ойлгоод, төлөвшөөд эхэлнэ.

Өнөөдрийн Монголын нийгмийн нүүр царай нэгэнт ийм болчихсон болохоор архиндаа живсэн ард түмэн гэдгийг олон улсад түншүүд маань зарлаж байгаа болохоор, ДЭМБ-аас Азидаа толгой цохисон архичин улс Монгол боллоо гэдгийг албан ёсоор мэдээлж буй болохоор одоо Монголын төр засгийн зүгээс албадлагын аргаар тэмцэх ёстой. Тэгэхийг цаг үе шаардаж байна. Хуулийн хүрээнд албадлагаар л тэмцэхгүй бол сайн дураараа архинаас гарна гэсэн ойлголт байдаггүй юм. Улс орноо архинаас салгасан Швед, Норвегийн дэлхийд гайхагдсан бэлээхэн жишээнүүд бий. Нийгмээ архинаас салгая гэвэл Шведийн хуулийг тэр чигээр нь хуул гэдэг юм. Учир нь Шведийн төрөөс спиртийг химийн зэвсэг хэмээн албан ёсоор зарлаж хуульчилсан юм. Тэгээд архины бүх дэлгүүрүүдээ төрийн мэдэлдээ авсан. Архины худалдааны бүх ашгийг төр авч, архины чанар, стандарт мөрдүүлж, дэлгүүр бүрт лаборатори ажиллуулж, чанарын мэдээллээр иргэдээ хангах үүргийг мөн л төр хүлээсэн. Орлогын зохих хувиар архидалтаас хүүхэд, залуучуудаа хамгаалах, эрүүл мэндийн туслалцаа үзүүлэх сан байгуулсан юм билээ. Нэр төрлийн хувьд 7000 нэр төрлийн архи байдаг улс шүү дээ. Градусын хувьд 4-61 градусын хүртэл архи бий. Хамгийн хямд архи нь манай мөнгөөр 150 мянган төгрөг. Ийм л эрс тэс, хатуу шийдэмгий арга хэмжээ авч эхлэхэд тус улсад архи үйлдвэрлэгч хэдэн хүн л боож үхэх шахан, төр засагтаа лобби хийх гэж шившгээ хутгаснаас бус өөр хүндрэл гараагүй юм билээ. Монголд төрийн зүгээс ийм шийдвэр л дутаж байна.

Одоо монголчуудын ихэнх нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын үнэ цэнийг ойлгож, мэдэрч, тэдэнд талтай болж байна. Тэдэнгүйгээр Монгол Улс хөгжихгүй юм байна гэдгийг захын архичин ч гадарлах болсон. Нийгмийн сэтгэл зүйн ийм бүрдэл үеийг өнөөдрийн эрх баригчид сайтар анзаарах, ашиглах хэрэгтэй. Юу гэхээр архичин хүнтэй ямар ч гэрээ хэлцэл, ажил хөдөлмөр ярьж болдоггүй. Яагаад гэвэл архи нь олдвол тэр хүн бүх зүйлийг хаяад архиныхаа мөрийг хөөдөг. “Чалько”-гийн дэд захирлын Бээжингийн Олон улсын хурал дээр “Архидалт бол монгол үндэстний онцлог” гэж хэлсэн үг бол их аюултай. Архичин монголтой гэрээ хэлцэл хийж хамтрахад үнэхээр итгэл алга гэсэн үг. Архидалт нь монгол үндэстний онцлог гэж гадаад ертөнц дүгнэх хэмжээний мессэжийг тэр өгсөн байна. Ингэж болохгүй. Бид алдаагаа цаг алдалгүй засъя. Ингэхийн тулд Монголын төрөөс нэгдүгээрт, архийг химийн зэвсэг гэж үзсэн хатуу хууль гаргах, хоёрдугаарт, монголчуудын оюун санаанд мөнгийг үнэт зүйл гэж ойлгуулах.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Зайсангийн зүүн сугыг “гижигдэх” нь гэмт хэрэг мөн

Зайсан толгойн зүүн талд газар ухсан нь Монгол Улсын тусгаар тогтнолд аюул учирсан мэт дуулиан болж байна. Нийгмийн сүлжээ, мэдээллийн хэрэгслээр үүнийг л шуугиад байна. Ер нь бол хамгийн аймаар гэмт хэрэг бололтой. Зайсангийн зүүн талд газар шорооны ажил хийсэн хүмүүс төр засгийн үгэнд орохгүй, тэдэнд хууль үйлчлэхгүй байгаа гэнэ. Том толгойтой нэг нөхөр гарч ирээд Зайсан толгойд их аюул занал учруулж, дайсагнаж байна гэж нийгэм даяараа нэгэнт ойлгов. Ихэд зэвүүцэв. Тэрхүү зэвүүн этгээд хэн гэвэл О.Одсүрэн гэж иргэн юм байна. Нийгэмд цацаад байгаа мэдээллээр бол “Хан-Уул дүүргийн арваннэгдүгээр хорооны нутаг дэвсгэр Зайсан толгойн зүүн талд, тусгай хамгаалалттай газар нутагт иргэн О.Одсүрэн нь ямар ч зөвшөөрөлгүйгээр барилгын суурийн газар шорооны ажил явуулж байна гэсэн иргэний мэдээллийн дагуу тус газарт Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам /БОАЖЯ/ болон Богдхан уулын дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа, Цагдаагийн ерөнхий газрын /ЦЕГ/ албан хаагчид ажиллаж байна” гэж байгаа юм. Залгуулаад “Урьд өмнө нь Хатан туул, Богд хан уул, Зайсан толгой руу минь хэн ч ингэж аймшиггүйгээр халдан түрэмгийлж байгаагүй юм” гэж яамны зүгээс мэдээлж магадгүй нь.

Гэтэл өнөөдөр нийслэлчүүд Зайсан толгойгоо харж чадахаа больсон. Хаагаад хачин том уул хяр шиг барилгуудыг Зайсан толгойн хойноос нь жадлан ухаж барьсан. Зайсан толгой дээрээсээ ч Улаанбаатар хотыг харах боломжгүй болсон. Үүнийг өнөөдөр хүн бүхэн мэднэ. Одоо шуугиан болоод байгаа иргэн О.Одсүрэнгийн маажиж буй газрын хэмжээ үнэндээ алга дарам. Ц.Нямдоржийн Нүхт дэх хаусын газраас арай бага юм. 15 мянган га талбайд аялал жуулчлалын бүтээн байгуулалт хийнэ гэж хулхидаж аваад шилэн оффиссууд эгнүүлээд хаячихсан “Оюуны ундраа” группын ерөнхийлөгч асан, одоо нийслэлийн ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга С.Амарсайханы газартай харьцуулбал иргэн О.Одсүрэнгийн газар нь түүний албан өрөөний жорлонгийн талбайтай бараг тэнцэх биз. Үүнийг хэн ч очоод харж болно.

Зайсан толгойн зүүн суга бол үндсэндээ байршлаараа урд зүгт орно. Хад асгатай, хүн хүрдэггүй, нийтийн зорчих, алхах зугаалах хэсэгт орох боломжгүй, ач холбогдол багатай хэсэг. Харин хойд тал нь бол нүүрэн хэсэг, хамгийн үнэ цэнтэй, нийслэлээ алган дээрээ тавьсан мэт хардаг, байгалийн алсыг харагч юм. “Оюуны ундраа”-гийнхан олзлон авахаас өмнө нийслэлийн нэг сая иргэн “Зайсан толгой” дээрээ гарч Хатан туулаа, үзэмжит бургасан төглөө, тахилгат дөрвөн уулынхаа оройг харж сэтгэл уужирдаг байлаа. Одоо бол урдаасаа ч, хойноосоо ч нэг их том шилэн хананууд нүүрэнд тулчихаад сэтгэл бухимдуулаад байх боллоо. Зайсан толгой, Соёмбот уул, Туулын бургас орчмын газар орныг хааш хааш нь хэдэн арван км эзлэн авсан “Оюуны ундраа”-гийнханд яагаад арга хэмжээ авахгүй байгаа юм. Их хөрөнгө мөнгө, эрх мэдэл, албан тушаалтай болохоор нь тэр үү. Энгийн иргэн О.Одсүрэнгийн алгын чинээ газрыг яагаад сүр дуулиан болгож, шүүх цагдаагийнхныг аваачин дарамталж, сошиал орчин, мэдээллийн сувгуудаар өдөр шөнөгүй “Монгол Улсыг сүйрүүлж байгаа” мэт дуулиан болгонов. О.Одсүрэнгийн авсан сөөм газраас хот гоё харагдахгүй, тэр газарт тоож очиж шээх ч хүн байхгүй. Харин “Оюуны ундраа”-гийн овоолсон шилэн хана, цутгасан цемент бол аз жаргал, амралт зугаалга өрнөж, стресс нервиэ тайлдаг газар байлаа. Улаанбаатар хамгийн гоё харагддаг, орой дээрээ сүндэрлэсэн гоё хөшөөтэй, наагуур нь ногоорсон их бургас, голын урсгал сонсогдсон… ер бусын гоо орчин байгаагүй билүү. Түүнд хэн санаа тавьсан юм. БОАЖЯ, Богдхан уулын дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа, ЦЕГ-аас “Оюуны ундраа”-гийнханд хэзээ шаардлага тавьсан юм. О.Одсүрэн гэж иргэн дээр бол овоорч шаваад. Тэр дор нь хэвлэлийн бага хурлыг яаман дээрээ зарлаад… сүйд болоод байдаг. Өнөөдрийн БОАЖЯ-ны удирдлага, Богдхан уулын дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргааны дарга Ц.Дуламсүрэн нар энэ албанд саяхан ирсэн болохоор мэдэхгүй байж болно. Мэдэж ав. Өмнөх хүмүүс чинь тул биш жараахайгаар оролдож ажил хийсэн дүр эсгэдэг байлаа. Одоо та нар тэр дүрийг давтаж болохгүй. “Оюуны ундраа” ч тэр, Одсүрэн ч тэр, хууль зөрчсөн бол хоёулаа адилхан зөрчсөн. Хариуцлагыг нь адилхан үүрүүл. Тэрнээс хөрөнгөтэй, эрх мэдэлтэйг нь болохоор хараагүй юм шиг дүр эсгэж, энгийн иргэнд болохоор арслан барын дүр эсгэн төрийн сүр, хууль журмын буулга ярьж сүржигнэх хэрэггүй. Нийслэлийн нэг сая иргэнд маш тодорхой харагдаж байгаа зүйл бол Улаанбаатар хот талаас нь Зайсан толгойг ухахад хууль үйлчилдэггүй, Зүүн суганаас жаахан газар тэгшлэхэд хууль үйлчилдэг байдал юм. Хамгийн ач холбогдолтой, аялж амардаг, ая тохьтой алхдаг байсан нүүрний хэсгийг нь байхгүй болгодог чинь бүр хохиролтой биш үү.

Аливаа байгалийн нүүр царай болсон хэсэг бол хамгийн чухал. Зайсан толгой Монголын нийслэлийн нэгэн чимэг гэж үзэж, дархан цаазат газар гэж байгаа бол нүүрийг нь ухаж, бас битүүлж, цемент, шил хоёр овоолсон “Оюуны ундраа” компани хариуцлага хүлээдэггүй юм уу. “Оюуны ундраа”-гийн эздийн нэг нь МАН-ын гишүүн, нийслэлийн ИТХ-ын дарга, нөгөө нэг эзэн нь АН-ын гишүүн, нам нь ялангуут заавал сайд даргын өндөр алба хашдаг нэгэн. Хоёр төрд хоолны сав нь дүүрэн байдаг тэдний өөдөөс том дуугарч чадахгүй, алагчлан үзэж, хууль бус үйлдлийг нь өршөөж байгаа нь шударга ёс мөн үү. “Оюуны ундраа”, Одсүрэн хоёрт ялгавартай хандаж байгаа юм уу. Хууль биелүүлж байгаа нь энэ үү.

Энэ бүгдийг ард түмэн бүр эхнээс нь мэддэг, ярьдаг. Туулын бургасыг хядаж барьсан “Зайсан Скуэр”, Зайсан толгойн нүүрийг эмтэлж босгосон “Зайсан Хилл” нь бүгдээрээ “Оюуны ундраа” компанийнх. Эдгээр том шилэн байгууламжуудын байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй гэдгийг баталсан баримтыг Улаанбаатар хотын нийт иргэд үзэж, танилцах эрхтэй. Зайсан толгой орчим дахь нэг метр кв газрыг 1320 төгрөгөөр үнэлээд, жилд 19.8 сая төгрөгийг улсад газрын төлбөр хэмээн тушаачих бизнесмэн олон бий. Улс тусгай хамгаалалттай газраа ашиглуулсныхаа төлөө “Оюуны ундраа” группээс 2012-2017 онд нийт 99 сая төгрөгийн л төлбөр авсан. Баргийн аавын хүүд Богд хан уулын тусгай хамгаалалттай газар нутагт 15 мянган га газрыг аялал жуулчлалын бүс болгоно гэж аваад, хоёр ч том худалдааны төв босгох зүрх зориг төрөхгүй. АН, МАН-д нөлөөтэй ах дүүсэд л ийм том ар байгаа байх. “Зайсан Скуэр”, “Зайсан Хилл”-ийг барьсан газар 15 мянган га-д хүрэхгүй учраас дахиад өөр олон байршил тэдний мэдэлд байна гэсэн үг. Гэтэл “Зайсан толгой” орчмын энэ их газар нь тэдэнд багадсан бололтой юм. Алгын чинээ газартай О.Одсүрэн өрсөлдөгч нь гэж харагджээ. Үнэндээ О.Одсүрэнгийн алга дарам газар нь “Оюуны ундраа”-гийн “Зайсан хилл”-ийн хүлээлгийн танхимын хэмжээнд ч бараг хүрэхгүй гэдгийг олон хүн ярьж байна шүү дээ.

Эрх мэдэлтэй, эд хөрөнгөтэй хүмүүстэй юу ч ярихгүй мөртлөө энгийн иргэнтэй хууль дүрэм ярьж, хэвлэлийн хурал зарлаж, цагдаа хүчнийхнийг аваачиж дарамтлуулаад байгаа чинь БОАЖЯ-ыг муухай харагдуулж байна. Бүхэл бүтэн яамны ард нийслэлийн том дарга байна гэсэн хар сэрийг иргэдэд төрүүлж байна.

“Зайсан толгой” байтугай Богд хан уулыг харагдахгүй болтол цемент, шил овоолчихсон хүмүүстэй хуулийн хариуцлага ярихгүй мөртлөө цахим хэрэгсэл, хэвлэл мэдээллээр зогсоо зайгүй “Одсүрэн, Одсүрэн” хэмээн ярьж байгаа БОАЖЯ-ны дарга нарт хэлэх юм байна. “Оюуны ундраа”, Одсүрэн хоёрт хууль адилхан үйлчлэх ёстой, үйлчлэхгүй бол хоёуланд нь хууль үйлчлэх ёсгүй. Төрийн ажлын зарчим бол энэ.


Categories
мэдээ цаг-үе

Төр бий болж байна уу гэж харахаар…

1000 машины зогсоолыг албадан нүүлгэж байгаа нь

Монголын төр их сул дорой явж ирлээ. Заримдаа ч бүр яана аа гэмээр. Захын нэг согтуу авгай төрийн цагдааг заамдаад зогсохыг харах, эрүүл ухаантай нь мэдэгдэхгүй нэгэн төрөө тэр олон хүмүүс өлсөөгүй, өвдөөгүй, үймээн самууны хөлд нэрвэгдээгүй, ажилтай, орлоготой байгаа. Ийм хүмүүс онцгойлон нийгмийн сүлжээнд төрөө дээд зэргээр зүхэн амьдарч байна. Үнэхээр ард дорой харагдуулж байгаа юм.

Гэхдээ Монголын төр уурлаж, хүчээ харуулдаггүй тийм газар ч бас биш. Өмнө нь нэг сүртэй уурласан. Тэгж уурлахдаа жигтэйхэн хүмүүн ард нь ямар хүчин байгааг ойлгох аргагүй байдал дунд Монголын төрийг тарамдуулж байна. Эдгээр бүлэглэлүүд төр засгийн толгойд юу дуртайгаа хийдэг. Төсвийн хөрөнгийг өөр өөрсдийн нөлөөний газрууд руу хувааж авдаг. Тэгэхгүй бол тээг тавьсан хэнийг ч байсан юу ч биш болгодог. Ийм нэг ханлигуудад хуваагдах шахсан Монголын төрд нийгэм нь өөрөө дургүйцэж эхэлдэг юм байна. Тэгээд юу хүсдэг вэ гэхээр төрийг хүчтэй байхыг хүсдэг. Ийм цаг үед төрийн хийх ажлын дээд, доод хязгаарыг тогтоож дархлааг нь бий болгох ёстой юм. Сул дорой төрөөсөө ард түмэн залхаад хүчтэй удирдагч нэрийн дор дарангуйлагчийг хүсч эхлэх боллоо. Манайд диктатур, чанга дуутай нэгэн хэрэгтэй байна хэмээн ярих хэсэг бий. Сул төртэй байх нийгмийн бүх харилцаа хуулиар зохицуулагдах тухай л яриа байх ёстой. Энэ нь түрүүнд хэлсэн төрийн ажлын дээд доод хязгаарын хооронд явагдаж байх ёстой. Энэ бол зарчим.
Саяхнаас харин энэ улсад чинь төр ажиллаж байна уу гэж харагдахаар үйл явдал нийгэмд өрнөлөө. Жишээ нь, Төмөр замын вокзалын баруун талын 1000 машины зогсоолыг төр албадан нүүлгэн шилжүүллээ. Тэнд үйл ажиллагаа явуулж буй хүмүүсийг хөөж тараасангүй. Зүгээр л 22-ын товчооны тэнд бэлэн болгож үйл ажиллагааг нь эхлүүлсэн авто цогцолбор руу шилжүүлсэн хэрэг. Уг нь бол төрөөс цагдаа хөдөлгөх шаардлагагүй тийм л процесс байсан. Гэвч төмөр замын мэдлийн тэр газарт хэн гээч том нөхөр ард нь байдаг юм мэдэхгүй, нэг компани эзэн сууж, мөнгө хурааж, хөдөлгөж нүүлгэх гэхээр төр захиргааны байгууллагын юм уу, шүүхийн аль нэг шатны жижиг эрх ашиг үйлчлэн, гурван жилийн нүүр үзчихээд байсан юм. Шулуухан хэлэхэд Монголын төр тэр жаахан газрын, тэр жаахан эзний өмнө хүчгүйдэж, өөрсдийгөө доош нь хийн, ард түмэнд муухай харагдаад, элэг доог болоод байсан юм. Гэтэл харин сая төр хүчтэйгээ харуулж, төрийн хуулийн өмнө хэн ч хүчин мөхөсддөгийг үзүүлсэн үйл явдал боллоо. Бүх шатны шүүхийн шийдвэр гарч төрийн зүгээс албадан нүүлгэлт хийлээ. Шүүхийн шийдвэр ч ард түмний талд, төрийн засгийн энэ хүчлэн нүүлгэлт ч ард түмний сэтгэлд нийцлээ. Эндээс харахаар өнөөдрийн төр засаг хууль ёсны бяр чадлаа үзүүлж эхэллээ хэмээн олон түмэн хүндэтгэн хүлээж авав.
Дээр нь сая Засгийн газрын хуралдаанаас Эрдэнэт үйлдвэр нь 100 хувь төрийн мэдэлд гэсэн шийдвэр гаргасан нь ард түмэнд төр ажиллаж байгаа юм байна гэдгийг бас харагдуулах шиг болох юм. Энд гэхдээ маапаан бий. Шүүхээр нэгэнт эцэслэгдээгүй байгаа асуудал. Гэхдээ төрийнхний яриад байгаа шиг төрийн мөнгөөр буюу ард түмний татвараар Эрдэнэтийн 49 хувийг худалдаж авсан гэдэг нь батлагдвал төрийн шийдвэрийг зөв гэхээс өөр аргагүй юм. Иймэрхүү ээдрээ гогцоо энэ асуудал дээр байгаа хэдүй ч төр авахаа авч, мэдэхээ мэднэ гэсэн бааварлал төрийг өөрийг нь оршин байгааг харуулж, өмнөх шигээ хүлцэнгүй дорой байдаг цаг өнгөрсөн шүү гэдгийг нийгэмд тунхаглах шиг боллоо.
Одоо төрөөс ард түмэн юуг хүлээж байна гэхээр ядаж Таван толгойгоо бүх чадлаар нь хөдөлгөж, төмөр замаа тавихыг хүсч байна. Бүлэглэлүүдийн зодооноос болж 8 жил таг зогсоод байгаа үйлийн лайтай төмөр замын ажил бол их үйлсийн эхлэл юм. Төмөр замыг өнөөдрийн төр явуулах цаг болсон. Өнөөдрийн төрийн үйл ажиллагааны эхлэлийг харахад басчиг төрийн төмөр нүүрийг харуулах юман дээрээ харуулчихаж мэдэхээр байна. Монголд гай барцад дуудсаар буй бүлэглэлүүдийн зодоон одоо дуусах цаг нь болсон. Энэ өдрөөс хойш эдгээр бүлэглэлийн зодоон оршин байсаар байна гэвэл өөрсдөө сөнөөд зогсохгүй Монгол эх орноо сөнөөх болно. Үүнийг хаа хаанаа ухааран хүлцэх цаг болсныг эрх биш ойлгоцгоож байгаа байх. Үүн дээр л төр төмөр нүүрээ харуул. Хуулийн хүрээнд төрийн нүүр царайг харуул. Эх орныхоо тусгаар тогтнол, эдийн засгийн аюулгүй байдлын төлөө энэ мэтхэнийг хийж чадахгүй юм бол төр гэж байгаад яах юм. Төрөө дорд үзсэн, өөдөөс нь салаавч үзүүлсэн нийгмийн давалгаа үргэлжилсээр байх болно. Үүнд цэг тавь, Монголын төр. Төр нь төр шиг ажиллаж, төрийн цээрлэлийг хүртээх ёстойд нь хүртээ. Иргэддээ, аж ахуй нэгждээ эрх тэгш боломжийг олго. Хуулийн хүрээнд дарамт шахалтгүй ажиллаж хөдөлмөрлөхийг ард түмэн хүсч байна. Энэ бол эрүүл, нөлөөтэй, хүчирхэг төрийн шинж юм.
Нийгэмд харагдаж буй ойрын өдрүүдийн зарим нэг үйл явдлуудыг харахаар төр бий болж байна уу гэж харагдахаар байгаа юм. Тийм болохоор ихэд олзуурхаж, улам л хүчээ харуулсан төр байгаасай хэмээн хүсч байна.