Author: Б Нямаа

Манай улс төрийн хүрээний дээд хэсэг /Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд/-ийнхэн Оюу толгойн өөдөөс сэлэм сугалж довтлоод байсан. Ерөнхийлөгч гэхэд “Уул уурхайг хураан авч нийгэмчилнэ. Үүгээрээ ард түмний өр төлбөрийг төлж амар сайхан жаргаана…” хэмээн ярьсаар гарч ирснийг бүгд мэднэ. УИХ-ын дарга аль эртнээс л ашиглалт, хайгуулийн хамаг лицензийг хураахад идэвхтэй оролцож, Гадаад хэргийн сайд байхдаа ОУ-д үүнийгээ зарлаж хөрөнгө оруулагчдыг үргээсэн хүн. Ерөнхий сайд ч ялгаагүй, “Гадны хөрөнгө оруулагчдыг хөөж, лицензийг нь хурааж, Оюу толгойтой хатуу ярина” хэмээн улс төр хийж, зарим жижиг уурхайг хааж, эздийг нь барьж хорин ард түмэндээ магтуулж, оноо цуглуулж, эх орончоороо дуудуулан явж өгсөн дөө. Тэдний энэ үгс, попрол нь ард түмний хувь заяанд ямар айхавтар сөрөг нөлөөлөхийг тэд тооцоогүй. Ард түмэн бол бүр ч тоогоогүй. Гэтэл алж талах, хөөж туух дээрээ хүрсэн Оюу толгойн гүний уурхайн хөрөнгө оруулалт нь Монгол Улс дахь гадаадын нийт хөрөнгө оруулалтын 70 хувийг бүрдүүлж байгаа юм шүү дээ.

Одоо харин үнэнтэй нүүр тулж байна. Оюу толгой бол дэлхийд Монголын нүүр царай болсон ганц том төсөл гэдэгтэй. Дэлхийн эдийн засаг, банк санхүү, хөрөнгө оруулалтын орчин Монгол гэж их газрын гүн дэх жижиг орныг Оюу толгойгоор мэддэг, таньж харьцдаг, Олон улсад Монголын байр суурь, нэр нөлөө болдог гэдгийг эрх баригчид ойлгож эхлэв бололтой. Үүний илрэл нь өчигдөр чуулганаар Оюу толгойн гэрээг сайжруулахад чиглэсэн УИХ-ын тогтоолын төслийг гишүүд 100 хувийн саналаар батлав. Өнөө Оюутолгойг үзэн ядаад байдаг гишүүд бүгдээрээ шахуу гар өргөлөө.

Үнэндээ ингэхээс өөр арг агүй байдалд орсон. Дэлхий манай попуудыг хазаарлалаа. Хамгийн эхний ташуур “Саарал жагсаалт” байлаа. Оюу толгойн гэрээг цуцалбал “Хар жагсаалт”-д шууд оруулна гэдгийг Олон улсын байгууллагууд ичиж эрээлэлгүй хэлж санууллаа, манай хэдэд. Монгол Улс анх зах зээлийн нийгэмд шилжсэн ерэн оны үед манайхан хэрхэн хөгөлж байсан талаар Баабар бичдэг. ОУВСантай муудаад Дэлхийн банк руу гүйж очдог, тэнд нүүр өгөхгүй болохоор нь Европын Сэргээн босголт хөгжлийн банкныхантай тохирох гэдэг, болохгүй болохоор нь Азийн хөгжлийн банк руу алхдаг… ингээд бүгд бүтэлгүйтсэний дараа “Яагаад байгаа юм бол” гээд харсан чинь бүгдээрээ цаагуураа холбоотой байгууллагууд байсныг мэдсэн тухай. Яг үүн шиг сая Оюу толгойг хөөж гаргана гэж үймүүлчихээд ОУВС, манай хамгийн том донор Япон улс руу Ерөнхий сайд маань гүйгээд очтол урдаас нь дунд хуруугаа гозойлгов. Тэд “Оюу толгойгоо хөөх гэж байж ямар нүүрээрээ ирэв” гэж хэлсэн. Мэдээж соёлтойгоор ойлгуулсан. Энэ дунд хурууны ард Оюу толгой байгааг манай томчууд ойлгосон. Дунд хурууг тоохгүйгээр цааш попоръё, ард түмэндээ эх орончоороо дуудуулаад явья гэвэл “Хар жагсаалт” эх орныг нь хүлээж байв. Хар жагсаалтад орсон Монгол Улс хоёр хөршөөсөө өөр улс оронтой харилцаагүй болох нь наад захын асуудал юм. Хоёр хөрш маань ямар билээ. Оюу толгойг хөөж гаргалаа гэхэд Монгол Улс дэлхийд шууд ганцаардана. Ганцаардсан хүнд юу бодогддог юм! Амиа хорлох тухай бодогддог. Бүхэл бүтэн улс орны хувьд юу бодогдох уу. Ард түмэн нь амь наана, там цаана Африкийн жишээнүүд байна даа. За яахав, их өөдрөгөөр төсөөлөхөд Хойд Солонгос руу жуулчлалаар явж стрессээ тайлъя гэж магадгүй…

Хууль эрх зүйн хүрээнд Монгол Улс Оюу толгойн гэрээг цуцалснаар Арбитрын шүүх дээр очно. Тэнд ялж байсан түүх манайд байдаг юм уу. Ялагдаад л 50 сая, 100 сая долларын төлбөрт унаастай байдаг биз дээ. Дор хаяж энэ мэт эрсдэл дагуулсан, улс орны хувь заяагаар ч тоглож мэдэх эх захгүй хийрхлүүд хэрээс хэтэрснийг манай томчууд одоо ойлгож эхэлжээ. Тийм болохоор Оюу толгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг чуулганд оролцсон 46 гишүүн бүгд дэмжлээ. Уг тогтоолд Оюу толгойн гэрээг сайжруулж, хуульд нийцүүлэх найман зүйлийг багтаасан байна. Чуулганы хуралдааныг харж байхад дуугарч байгаа гишүүд нь А.Сүхбат, Н.Амарзаяа нар. А.Сүхбат гишүүн “Оюу толгой гэрээ бол маш муу гэрээ байсан. Оюу толгой өдөрт 5 сая долларын борлуулалт хийдэг гэсэн. Монголын ард түмэн рояалти авах хэрэгтэй. Гэрээг дахин авч үзэн, ширээний ард сууж, Монголын ард иргэдэд өгөөжөө өгөх хэрэгтэй” гэв. Гэрээг ойлгохыг хичээсэн байна. Таван сая доллар, рояалти… гэхчлэн. Н.Амарзаяа гишүүн “ОТ төсөл хэрэгжсэнээр Монголын залуус олон улсад төдийгүй дэлхийд, уул уурхайн салбарт удирдаж ажиллах боломжийг бүрдүүлж чадсан. Оюу толгойн гэрээтэй холбоотой, 34 хувьтай холбоотой 2009 онд гишүүнээр ажиллаж байсан гишүүд та бүхэн хэрхэн ажилласан юм бэ? УИХ-ын дарга та тэр үед ямар байр суурьтай байсан, одоо ямар байр суурьтай байна вэ” гэж асуух шиг болсон. Хүчээр ойлгоход шүү. Үүнд нь УИХ-ын дарга Г.Занданшатарын зүгээс “2008 оны арванхоёрдугаар сард УИХ 40 дүгээр тогтоолыг баталсан. Энэ тогтоол Монгол Улс 34 хувь эзэмших, бүтээгдэхүүн хуваах зарчим зэрэг олон улсын компанид зальдуулахгүй байх гол зарчмуудыг заасан. Тийм учраас би дэмжсэн. Харин 57 дугаар тогтоолыг батлахад би дэмжээгүй тул оролцоогүй. 57 дугаар тогтоолоор Оюу толгойн гэрээг зөвшөөрөх эрхийг Засгийн газарт өгсөн. Тиймээс бодит бус гэж үзэж би эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийлээд УИХ-ын чуулганы хуралд оролцоогүй. Харин тэр хуралд одоогийн УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ, Л.Болд нар дэмжиж оролцсон” гэлээ. Энэ гурван гишүүн нь одоо Оюу толгойг хамгийн их эсэргүүцдэг гишүүд. Нэр цохохыг бодоход тэд нараас эхлээд асуу гэж байгаа бололтой. Иймэрхүү асуулт хариулттай чуулган болж ямар ч байсан гэрээг сайжруулах тогтоолын төсөл баталлаа.

Угтаа бол уул уурхай, гадаадын хөрөнгө оруулалтын эсрэг хийрхэлд Монголын улс төрийн өнөөдрийн гурван том хамгийн их оролцоотой. Хамгийн их хүчийг нь авахуулж, хэмжээнээс нь хэтрүүлсэн хүмүүс гэж болно. Энэ удаад манай гурван том маань “Уул уурхай, гадны хөрөнгө оруулалтын эсрэг бидний попорсон нь буруу байж. Бид ард түмнийхээ хоолоор тоглох шахжээ” гэдгээ мэдэрсэн ч өөрсдөө гарч ирэн хэлж зүрхлэхгүй ҮАБЗ гэдгээ хуралдууллаа. Тэгээд Оюу толгойг зогсоож болохгүй гэдэг шийдвэр гаргажээ. Үүнийгээ Монголын бараг дөрөв дэх хүн болох Ц.Нямдоржоор хэлүүлж байх шиг байна. Өнөөдөр энэ гурваас, жишээ нь Хү-кээс асуувал тэрээр “Би эсрэг байсаан” гэж хэлж магадгүй. Сая Г.Занданшатарын “Би 57 дугаар тогтоолыг батлах үед чуулган дээрээс гараад зугтаачихсан” гэдэг шиг, Хү-к “Би гараад зугтаачихсан” гэж Оюу толгойг эсэргүүцэгчдээс оноо авах гэж оролдох вий. Гэтэл ҮАБЗ гэдэг чинь гурван өндөрлөг нийлж суугаад, санал нэгдээд шийдвэр гаргадаг хуулийн процесс биз дээ. Ганцхан Ерөнхийлөгч суугаад шийдвэр гаргачихдаг болсон юм уу.

Оюу толгой. Ийм том хөрөнгө оруулалт Монголын түүхэнд урьд хожид байгаагүй, хойшид байх эсэхийг хэлж мэдэхгүй. Ийм том эдийн засгийн бодлогод ийм жижигхэн бөх тэх нөхдүүд шийдвэр гаргах түвшинд оролцоод байгаа нь Монголын өнөөдрийн эмгэнэл юм даа. Тэдний зүгээс бид яллаа барилаа гэж бөөн юм болж магадгүй. Үнэндээ хэн ч ялаагүй, харин гэрээ хийсэн нь зөв байсныг та бүхэн дахин баталлаа.

Эцэст нь нэг үг хэлье. Одоогоос 10 жилийн өмнө Оюу толгойн гэрээг гардаж хийсэн улстөрчдийг одоо харин зүгээр орхи. Шорон орон гэж сүрдүүлэхээ боль. Хэвлэл мэдээллээр элдвээр баалж, зарлахаа боль. Тэдэнд гавьяа байгуулсан гэж хөшөө босгох нь юу юм. Зүгээр л улс орныг устгах шахсан гэж зүхэхээ больцгоочих.

Бүх цаг үед, аль ч улс оронд, ямарч нийгэмд төгс төгөлдөр хийгдсэн гэрээ хэлцэл гэж байдаггүй, цаг үедээ тааруулаад гэрээг сайжруулаад явдаг гэж судлаачид хэлдэг. Оюу толгойн гэрээ бол тэр жамаар явах ёстой. Улс орон, ард түмний хувь заяа болчихсон энэ том төсөлд мэдлэг боловсрол нимгэн хүмүүс хошуу дүрэх нь улс орноо хорлож байгаа хэрэг. Ямар ч төр засаг, удирдагч байсан хамгийн түрүүнд хамгийн их мөнгө олж болох салбараа өөд нь татдаг. Дараа нь бусад салбар руугаа ордог. Манайх шиг хамгийн их мөнгө олж байгаа салбараа хамгийн түрүүнд устгах гэдэг биш…

“Оюу толгой” компанийн ТУЗ-ийн гишүүн Ц.Түмэнцогтын өчигдөр өгсөн мэдээллээр “Оюу толгой ордын ТЭЗҮ-ийг 2015 онд шинэчлэн баталснаар 31.4 сая тонн зэс, 1,200 тонн алт, 2,750 тонн мөнгө тогтоогдсон” гэв. Энэ бол аварга тоо, санаанд багтамгүй их мөнгө. Ашигт малтмалын хуулийн дагуу таван жил тутамд шинэчлэн батлах ёстой. Тэгэхээр энэ тоо удахгүй дахиад өсөлттэй гарна. Дахиад л маш их мөнгө… Ийм их мөнгө олох бизнесээ энэ хэдэн хүн ер нь яана гэж байгаа юм бол. Ямар ч байсан ширээний хоёр талд суух бололтой.

Эрүүг нь хугалаад, хавиргыг нь цөмлөөд хаях тухай нэг бичлэг нийгэмд цацагдлаа. Ярьж байгаа хүмүүс нь үзсэн харсан царайнууд л байна. Нэгийг нь ядарч яваа эр хүн хэмээн хүнлэг үзлээр, нөгөөг нь Монголын гайгүй технократуудын нэг болох залуу гэсэн бодлоор тусалж дэмжиж, бичиж явлаа. Жинхэнэ нэрүүд нь Хонхэрэйд Энхбат, Төрийн шагналт Н.Нацагням. Харин бичлэг цацагдсанаас хойш нийгэмд хүмүүсийн нэрлэж байгаагаар бол Төрийн гэсгээлт, Төрийн шагналт хоёр гэжээ.

Энэ хоёр Гэсгээлт, Шагналт хоёр одоо яах гээд байгаа юм, ард түмнийг айлгах гээд байгаа юм уу. Ард түмнийг дорд үзээд байгаа юм уу. Эсвэл өөрсдийнхөө нэр хүндийг өснө гээд байгаа юм уу. Ойлгож байгаа хүн байхгүй шиг байна.

Төрийн соёрхолт, Үндэсний хөгжлийн газрын дэд дарга Н.Нацагням гараа зангидаж, газар шааж байгаад “Сүүлийн 30 жил уул уурхайн эсрэг Ерөнхий сайд Хүрэлсүх шиг тэмцсэн хүн байхгүй. Хүрэлсүхийг маань огцруулна гэсэн 15 гишүүн байна. Тэд хэрвээ Хүрэлсүхийг унагаавал тэр 15 гишүүний эрүүг нь хуга цохиж, хавиргыг нь хадна, хугална. Манай Даяар монголчууд үүнийг чадна. Төрийн ордны хамгаалалтынхан дотор манай Даяар Монголын хүмүүс байгаа шүү. Ийм байдалд биднийг битгий хүргээрэй” хэмээн заналхийллээ. Өөдөөс нь харж суусан төрийн гэсгээлт нь толгой дохин дэмжлээ.

Бодит байдал дээрээ энэхүү Төрийн гэсгээлт, Төрийн шагналт хоёрын үйлдэл нь үнэндээ тэр хоёрын үйлдэл биш байна аа. Эрх баригчид өөрсдөө хийсэн бичлэг байна. Уул уурхайтай холбоотой УИХ-ын 15 гишүүн У.Хүрэлсүхийг огцруулах гэнэ гэдгийг Монголд энэ хоёроос өөр хэн ч мэдээгүй. Сэтгүүлчид бүгдээрээ анх удаа сонслоо. Гэтэл энэ хоёр мэдчихсэн, ийм бичлэг хийгээд цацаж байдаг. Ийм юмнуудыг ашиглаж, ийм мэдэгдэл гэнэт хийлгүүлэх нь эрх баригчдын хийдэг үйлдэл. Үнэхээр л уул уурхайтай холбогддог 15 гишүүн Ерөнхий сайдаа огцруулахаар нууцаар хор найруулж байгаа юм бол Хү-к, Женко хоёр л мэддэг нууц мэдээлэл шүү дээ.

Ер нь иймэрхүү бичлэг хийж сошиалд тараагаад, босно тэмцэнэ, ална тална… гэдэг үгийг уриа лоозон болгон, амны уншлага болтол сошиалаар цацан, TV-ээр нэвтрүүлэх болж дээ. Үүнийгээ болж байна, үр дүнгээ өгч байна гэж үзэж байгаа хэсэг байгаа бол ард түмнээ басамжилж байгаа нь тэр. Гэтэл нийгмийн ухаалаг, боловсролтой, ажил хэрэгч хэсгийнхэн үүнийг чинь тоохгүй, ойшоохгүй байна. Сошиалд байдаг цөөн хэдэн орк л сүйд болж байгаа харагдах юм. “Та нар мундаг байна, алж өгч байна” гээд л…. Өнөөдүүл нь нээрэн ч бид алж өгч байгаа юм байна гэж дүрдээ ороод “Сошиалынхныг босгоод, алаад өгнө” гэж итгэдэг бололтой. Үүнийгээ бүр их юманд бодохыг нь яана. Үнэндээ саяны төрийн шагналтын гараа зангидаж ирээд хавиргыг нь хадаж, эрүүг нь хугална гэсэн хийрхэл, өмнөөс нь хараад толгой дохин дэмжих гэсгээлт хоёрыг хэн ч тоогоогүй. Эрх баригчдын ээлжит жүжиглэлт, энэ муу хоёр амьтныг элэг доог болгож байгаа юм байна гээд.

Одоо эрх баригчид энэ нэг танил арга барилаа, ард түмнээ доёолдог муу технологиудаа өөрчилмөөр юм. Ядаж дүрүүдээ өөрчил. Жинхэнэдээ та нарын нөлөөлөх гээд байгаа хэсэг чинь сонгуульд ч саналаа өгдөггүй юм шүү дээ. Хамгийн амиа бодож, хувиа хичээсэн, царай төрхөө ч хүний өмнө ил гаргаж чаддаггүй, нийгмийн амьдралд ил оролцох боломжгүй, наад зах нь хэл ярианы хөгжлийн бэрхшээлтэй, өрөвдөм хэсгийнхэн байдаг юм. Дутуугаа нөхөх гэсэн өрөвдөм хэсгийнхэнд л наад сошиал сүлжээ чинь хань болж, түүгээр багтраагаа гаргах, илүү яваа нэгнээ доромжлох, атаархал, хорсол, заналхийллээ тайлж нийгэм рүү гаргаж суух ганц талбар нь болчихоод байгаа юм. Нийгэмд хамгийн нөлөөгүй, чадалгүй, чадваргүй өрөвдөм хэсгийнхэн. Гэтэл улс төрчид, эрх баригчид нийгмийн ийм масс-д анхаарал их тавьж, тэдний үгээр ажил хийх гээд, тэдний дэмжлэгийг авах гээд сүүлийн жилүүдэд зүтгэх болсон нь өнөөдрийн Монголын эмгэнэл юм.

Сүүлийн хэдэн сар л сошиалаар Үндэсний фронтын сүрт жагсаал хэмээн нүдсэн. Хүн цуглаагүйг сая монголчууд харлаа. Сошиалын хэдэн оркийн нүдэж байснаар бол төв талбайд багтахааргүй л байсан. Сошиалд итгэж, төр эргүүлээд хаячих юм сэтгэж, бодож, үйлдэл хийж байсан генерал нь сая гэнэтхэн фронтоосоо гарч байгаагаа мэдэгдлээ. Сошиал худлаа юм байна, төрийн шагналт, төрийн гэсгээлтүүд бүтэхгүй юм байна гэдгийг ухаараад тэмцлээ орхиж байгаа юм уу, бүү мэд. Сошиалийн мэдэгдэл болохоор итгэхгүй байгаагаа сошиалд байдаг оркууд нь өөрсдөө бичээд байгааг нь харахаар бас л инээд хүрээстэй. Сонин дээр гарсан мэдээлэлд л итгэдэг, итгэл үнэмшилтэй болдог тийм цаг үе рүүгээ энэ нийгэм явж байна шүү дээ. Үндэсний фронтод нэгдэгсэд нь сошиалд “Маргаашийн сонин харъя даа, генералтай холбогдож чадахгүй байна” гээд бичсэн байна лээ. Монголын нийгмийн амьдрал нэг иймэрхүү худал хуурмагийн орчин болчихоод байна даа. Өдөр тутмын хэдэн сониныхоо мэдээллээс бусдад итгэхээ байчихсан.

Саяын жагсаалд ард иргэд яагаад ирээгүй, сошиалд байдаг хэдэн хүний хийрхэлд хууртагдсанаа мэдэж байгаа хүн байна уу. Монголчууд маань амьдрахын төлөө үзэж тарж байна шүү дээ. Төр засаг нь л дампуу байгаагаас биш ард түмэн чинь амьдралаа босгохын төлөө өдөр шөнөгүй хөдөлмөрлөж байна. Өнгөрсөн 30 жил хувийн аж ахуй эрхэлсэн хүмүүст жагсаалд ирэх зав юу гэж байх юм бэ. Амьдралынхаа төлөө, аж ахуйнхаа төлөө л явна биз дээ. Цаг хугацаатай уралдана биз дээ. Жагсаал зохион байгуулж тодорсоор байгаад Их хуралд сонгогдчихно, дарга болчихно гэсэн хэдэн хүний зорилгыг биелүүлэх гэж тэд ирэх юм уу. Та нарыг дарга болгохын төлөө ард түмэн хоёр хуваагдаад хоорондоо тэмцэлдэнэ гэдэг өдий байх аа.

Ялангуяа Төрийн шагналт, Төрийн гэсгээлтүүдийг өөд өөдөөс нь харуулж суулгачихаад “Эрүүг нь хуга шаана, хавригыг нь цөм өшиглөнө” гэсэн тэнэглэл яриулж, бичлэг хийж цацаад ард түмнийг босгочихно, ард түмнийг хуваагаад тэмцэлд босгоно гэж байгаа бол үлгэр. Эрх баригчид ингэж сэрүүн зүүдлэхээ болих хэрэгтэй. Төр засгийн ажлыг хуулийн дагуу, ном дүрмээр нь явуулж болдоггүй юм уу. Иймэрхүү галзуу хүний өдрийн тэмдэглэлээр жүжиг тавьж байгаа юм шиг үйлдэл хийж солиорохоо болимоор юм. Үүгээрээ ард түмний тархийг угаагаад байна гэж бодож байгаа бол мөн өдий байна даа.

Монголчууд бүх л цаг үедээ сайн, муу төртэй явж ирсэн. Уруудаж доройтсон үе ч бий. Сэрж мандсан цаг хугацаа ч бий. Монголын ард түмэн ганцхан хууртаж яваагүйдээ л тэсч үлдсэн, сөрж гарч ирсэн үндэстэн. Ард түмнээ битгий басамжилаарай, эрх баригчид аа.

Сайжруулсан түлшний угаарт хордсон хэд хэдэн дуудлага энэ сарын 04-ний орой Хордлогын төвд ирж, 16 иргэн эмнэлгийн тусламж авсан ч харамсалтай нь дөрвөн иргэн амиа алдлаа. Үүгээр зогсолгүй өчигдөр Сүхбаатар дүүргийн 18 дугаар хороонд оршин суудаг нэг өрхийн гурван хүн угаарын хийнд бас дахин хордож 28 настай, эмэгтэй Ц нас барсан байна. Цааш ч үргэлжлэх бололтой. Угаарт хордсон иргэдийн тоо өнөөдрийн байдлаар 70 хол гарчээ. Ер нь бол есдүгээр сард л сайжруулсан түлшинд угаартсан мэдээлэл дуулдаж эхэлсэн юм. Арай амь насаа алдсандаа хүрээгүй байсан. Ийм аюул нүүрлэхийг урьдчилж мэдсэн эрх баригчид, хотын удирдлагууд нүхээ ухаж, “Сайжруулсан түлшний талаар муугаар бичвэл тагнуул, цагдаагаар шалгуулна” хэмээн давилуунтаж байсан юм байна. Ямар муухай зөнтэй дарга нар вэ. Хүүхдүүд угаартаж нас барахыг мэдээд хүчнийхнээр сүрдүүлж байдаг.

Нийгэм ийм аюултай байдалд хүрч, дөрвийн дөрвөн хүний эрдэнэт амь үрэгдчихээд байхад дөмбийгөөд суудаг хэвлэл мэдээлэл гэж хаана ч байхгүй. Дуугарч л таарна. Угаарын асуудал босонгуут л эрх баригчид хэвлэл мэдээллийн удирдлагууд руу есөн шидийн сувгаар ярьж, учир нь олдтол мэдээлэхгүй байхыг хүсч байна. Тэгдэггүй юм, дарга нар аа. Энэ бол үнэхээр үндэсний хэмжээний эмгэнэл. Үүнд хэвлэл мэдээллийнхэн ухаалаг хандах хэрэгтэй. Алдаа нь яг хаанаа байна. Үнэндээ хаа хаанаа асуудал бий. Ямар ч байсан хүмүүс нас барсан нь факт мөн. Угаартаж нас барсан хүний тоо нэмэгдэх шинжтэй болсон нь бүр аюултай баримт. Үүний эсрэг төр засаг юу хийх ёстой, юу хийж байна. Асуудлын гол нь үүндээ байна. “Бид шалгалаа, сайжруулсан түлшинд асуудал алга, 30 мянган өрх түлсний нэг хувьд л ийм асуудал үүслээ, тийм болохоор хориглохгүй…” гэхчлэн эрх баригчид яриад мэтгээд байгаа нь үнэндээ тэнэглэл мөн. Гэхдээ эдгээр тэнэгүүдийн дотроос нэг ухаалаг нь гарч ирээд асуудлыг шийдэх байх гэж найдаж байна.

Хүний амь наснаас илүү үнэтэй юм гэж хаана ч байхгүй. Амиа алдсан иргэддээ эмгэнэж байна. Бидний амьдралаас хол байгаа аюул биш шүү дээ. Бидний яг дэргэд байгаа аюул. Орон сууцанд байдаг биднээс хол гэсэн өчүүхэн санаагаа ингэж ил харуулж болохгүй, дарга нар аа. Далд бүр ч харуулж болохгүй.

Монголд болж буй хэрэг явдалтай зэрэгцээд Финландын зүүн бүсийн Куопио хотын нэгэн сургуульд хутгаар зэвсэглэсэн этгээд халдаж нэг хүнийг хөнөөж, 10 хүн шархдуулсан хэрэг гарлаа. Тус улсын зүгээс тэр дор нь Онц байдал зарлаж, хэргийн учрыг мухарлахаар улс орон даяараа хөдөлж байна. Манай улстай тун төстэй, 5.4 сая хүнтэй энэ улсад иргэн нь цаг бусаар амиа алдахад ингэж Үндэсний хэмжээний аюулын хэмжээнд авч үзэж байна. Манайд таван ч иргэн маань зуурдаар амь насаа алдчихаад байна. Бидний байгаа царайг хар. Хоёр нялх хүүхэд, ах дүүсээрээ амиа алдчихаад байхад эрх баригчид нь “Бидний бэлдсэн түлшнээс л лав болоогүй байна шүү” гэж хэлчихээд гэртээ очоод хэвтчихэж байгааг. Байшингийн загвар муу хийлээ гэж Монголоор нэг аашилж загнадаг Ерөнхий сайд нь хаана явна. Байшинг чинь нурааж л таараа гээд бахирч байдаг хотын дарга нь гарч ирээд эмгэнэл илэрхийлчихэж чадахгүй л байна. Сайд, дарга бүхэн арьсаа хамгаалсан мэдэгдэл хийж байна. Монголчуудыг айдаст автуулж буй энэ хэрэг явдал дээр чинь л жинхэнэ Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл нь яаралтай хуралдаж, анхаарлаа хандуулдаггүй юм уу.

Сайжруулсан түлш үнэхээр хортой, хоргүйг цаг алдалгүй тогтоох хэрэгтэй байна. Хоргүй юм бол яаж түлэхийг нь бас цаг алдалгүй айл өрх бүрийн хаалгаар орж тайлбарлаж таниулах хэрэгтэй байна. Айл бүрт хүрч утаагүй түлшийг хэрхэн зөв хэрэглэхийг заахгүй өөр ямар ажил тэгээд хийх гэсэн юм бэ, та нар. Өөр хийх ажил та нарт байгаа юм уу. Ард түмэн чинь дэлхийд байхгүй хүйтнийг хэрхэн давах асуудал та нарын хамгийн чухал ажил биш үү. Үүнийг л хийгээдэх гэж ард түмэн та нарыг наад суудал дээр чинь залсан юм байгаа биз дээ. Гэтэл хариуцсан том дарга нь юу гэнэ вэ, “Би айл бүрээр орж сайжруулсан түлш хэрхэн түлэхийг заах юм уу, чадахгүй” гээд сууж байна. Гэр хорооллын 200 мянган өрхийн өөдөөс салаавч өгч буй эрх баригч гэж энэ. Өнөө 200 мянган өрхийн дийлэнх нь тэдэнд саналаа өгсөн нь сонгуулийн статистикаас харагддаг шүү дээ. Нийслэлчүүд бид бүхэн чинь ямар юмнуудаа төрд сонгочихсон юм бэ.

АН-ын зүгээс өчигдөр мэдэгдэл гаргасан. Нийслэлийн удирдлагуудыг авчирч УИХ-д сонсгол хийлгэе гэж. Энэ нь хамгийн зөв. Улсын эрхийг барих хамгийн дээд байгууллага УИХ дээр энэхүү эмгэнэлт асуудлыг ярилцаж шийд. Тэгэхгүй бол тэр доод шатны дарга нар чинь “Айл бүрээр орж гал түлэхийг заах юм уу” гээд суугаад байна. Ард түмний шууд сонгон байгуулсан төр бол УИХ. Та нар доогуур байгаа дарга нараа томилсон. Тэдэнтэйгээ хариуцлага тооц. Төрийн бүх шатны байгууллагыг, бүтцийг ажилд нь оруулж, гэр хороолол, түлшний үйлдвэр, цэгүүдэд жижүүрлүүл. Дүүрэг, хороо, гудамж, талбай, айл өрх бүрт тэднийг очуул. Хамт хоно, гал түлүүл, гэр хорооллоос ажилд нь явуул. Муулаад байдаг соц нийгмийн үед ажил нь унаад байгаа аймгуудад Төв хорооноос В.Бүнчин гэж даргыг нэр цохон томилж ажиллуулдаг байсан бодит түүх бий. В.Бүнчин дарга ажил нь унасан газар бүрт цэргүүдээ дагуулж очин тодорхой хугацаанд амьдардаг байсан гэдэг. Малчныд хонож, галчтай нь хамт уурын зууханд ажиллаж, жолоочтой нь хамт бүхээгт нь явж, зам тавьж байгаа газарт өглөө үүрээр ажилчных нь хувцас өмсчихсөн зогсож байдаг байсан гэдэг. Яг л ийм амьдралын гүнд, хэрэгтэй газарт нь, хэрэгтэй цагт нь, асуудлыг нь шийдэж, ажлыг нь хийлгээд зогсож байдаг удирдлага өнөөдрийн төр засагт нэг ч алга. Ялангуяа аж ахуйн ажил дийлэнх нь байдаг нийслэлд цагаан цамц, зангиатай, гял цял болсон баахан дарга нар, ард нь амьдрал нь нурсан 200 мянган өрх. Ийм байхад элэнцгийн чинь эх орны хөгжил цэцэглэлт, бүтээн байгуулалт вэ… Та нарыг сонгосон ард түмэн цаана чинь үхэж байна. Та нар сайн ажилласан бол иргэд ингэж олноороо үхэхгүй байсан. Үхэл хагацал хэдүй болтол үргэлжлэхийг өнөөдөр хэн ч мэдэхгүй болчихоод байгаад л аюул оршин байна шүү.

Уг нь бол утаагүй түлш нь ахиц дэвшил хэмээн бид өөдрөг сайнаар бичсээр байгаа. Гэвч харамсалтай нь сайжруулсан түлшний эргэн тойронд хэрэг явдал өрнөөд байна. Үүнд хэвлэл мэдээллийнхэн маш сонор соргог байх ёстой. Бодит үнэнийг мэдээлэх ёстой. Үнэнийг мэдээлэхэд хамгийн их түлхэц өгөх нь төр засгийн шат шатны байгууллагууд юм. Төрөөс л хэвлэл мэдээллийнхныг бодитой мэдээллээр, цаг алдалгүй хангаад өгвөл бид хамтраад үнэнийг нийгэмд ойлгуулж чадна. Гэтэл төрийн зүгээс зуларч, нууцалж, яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй, зөвхөн арьсаа хамгаалсан мэдээлэл хийгээд байвал сайжруулсан түлш нэг мөсөн сөнөнө. Хүн үхлээ, сонгууль дөхлөө гээд зогсох л юм бол дахиад Улаанбаатарыг утаанаас салгах тухай хэн ч зориглохгүй. Эрсдэл ирлээ. Эрсдэлийг ухаалгаар зохицуулахын оронд дээрх хоёр шалтгаанаар унтарвал өнөөдрийнхөөс ч тэнэг хэрэг болно. Яг нарийндаа бол угаартахаа хүрвэл аргалын утаанд ч угаартана. Түүн шиг түлшийг буруу хэрэглэвэл олон хүн үхэх бололтой. Мэргэжлийн болоод, мэргэжлийн бус хүмүүс сайжруулсан түлшний талаар мэргэжлийн үг хэллэгээр зөв буруу ойлголтыг нийгэмд өгсөөр байна. Миний ойлгосноор иргэд маань шаталт муутай нүүрсэнд хэрэглэдэг хуучин аргаа шаталт өндөртэй шинэ түлшинд хэрэглэж эхэлсэн нь алдаа болох шиг боллоо. Өнөөдрийн эрх баригчид энэхүү шинэ түвшний түлшийг хэрэглэх зааварчилгааг иргэдэд үнэхээр сайн зааж сурталчилсан бол ийм хэрэг гарахгүй байсан. Өнгөрсөн хавраас эхлээд бараг бүтэн жил шахуу зөвхөн энэ талын зааварчилгааг ард түмэнд заах байлаа. Даанч тэгсэнгүй дээ. Эцэст нь өнөөдөр ямар байдалд хүрэв!!!

Тэгэхээр нийслэлчүүдийн хувьд утаагүй түлшинд угаартаж үхэх үү. Эсвэл түлэхгүйгээр хөлдөж үхэх үү гэсэн прадокстой тулгарч байгаа бололтой …

Сумогийн их аварга Хакухо Даваажаргал Монгол Улсын иргэншлээс гарч Японы иргэн болох гэнэ. Үүнтэй холбоотойгоор нийгмийн сүлжээгээр дүүрэн ой гутам зулгуйдалт явж байна. “Энэ муухай Монголд ирж яах гэсэн юм”, “Зөв ш дээ, хөөрхий амьтан”, “Монголоос гарч байж дэвжээний эзэн болно”, “Тэгж байж л эх орондоо (Монголдоо) тус болно”, “Олон сайхан монгол хөвгүүд сумогийн амьдралд орж хоолтойгоо залгана”, “Харин хөөрхий минь их тэслээ”… өөр юу юу ч гэнэ вэ, монголчууд нэр төр, алдар гавьяа, эд хөрөнгийн өмнө яаж зулгуйддагийг, зусарддагийг, яаж хэм хэмжээгээ алдтал зуйрагнадгийг харж байна. Ялангуяа нөгөө үндсэрхэг үзэлтэй эх орончид нь маш их дэмжиж байх шиг харагдана. Ер нь бол монголчуудад байж болохгүй зан авир гаргаж байна даа. Хакухогийн дотор юу бодогдож байгааг хэн ч мэдэхгүй. Тийм атал өмнөөс нь өвчигнөж буй бидний байгаа царай энэ. Түүний Японы иргэн болох тухайд бол бид аль эрт мэдсэн. Х.Баттулга, Б.Лхагвасүрэн гуай, Д.Дагвадорж, Хакухо дөрөв сууж байгаад “Монголын иргэншлээс гарна” гэдгийг шууд ярьсан. “Зуун эрхэм”-д орох үед их аварга Д.Дагвадорж өмнөөс нь хэлэхдээ “Гарч байж л цааш явна уу гэхээс өөрөөр цааш алхахгүй” гэж хэлээд нулимсаа арчаад байсандаг. Хакухогийн хувьд эцэг нь сэрүүн тунгалаг байсан бол харин юу гэх байсан бол. Амаргүй сонголттой тулгарч мэдэх л байсан байх. Ухаандаа их аварга аав нь “Наадах чинь тэгээд эх орноос чинь үнэтэй дэвжээ юу п… минь” гэх байсан ч юм билүү. Яс юман дээрээ бол энэ их зулгуйдалтыг сошиалд сэвж байгаа хүмүүсийн хэн нь ч хариуцлага хүлээхгүй. Харин Хакухо бол хариуцлага хүлээж байгаа. Нэг хүн сонголт хийсний төлөө бид эх орноо зүхэх хэрэггүй, худлаа зуйрагналаасаа ичих хэрэгтэй.

Магадгүй нөгөө талаар энэ их зулгуйдалт нь эх оронч Ерөнхийлөгчийнхөө гаргах шийдвэрийг зөөллөн өгч буй хар пиар юм шиг ч бодогдох боллоо. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс энэ орны эзэн хүн шиг дуугарч “Чамайг би Монгол Улсын иргэнээс хассан зарлиг гаргаж чадахгүй нь ээ, дүү минь” гэхэд Даваажаргал Монголдоо л үлдэнэ. Ёстой нөгөө Монгол л ялна шүү дээ. Үнэндээ ардчилсан Монголд төрж өссөн хүн хаана ч амьдрах эрхтэй ч “Явалгүй яахав хөөрхий минь. Энэ муухай Монголоор овоглож харин ч их тэслээ” гэх зусарчдыг хараад дургүй хүрч байна. Жирийн нэг монгол бүсгүй Хятадын компанид орчуулагчаар ажилласны төлөө энэ олон үндсэрхэг үзэлтнүүд, босоо, хэвтээ монголчууд, монгол ялначууд түүнийг яаж доромжилж, баалж, зүхэж байлаа. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга TV-ийн хөтлөгч байхдаа “Хятад руу төмөр замаар нүүрс гаргаж байя” гэсэн Уул Уурхайн Ассоциацын гүйцэтгэх захирал асан Дамбыг “Чам шиг хужаагийн бууны нохойтой ярих ч сонирхол алга” гээд нэвтрүүлгээ хаяад гарч байсан. Яг түүн шиг одоо энэ Хакухог “Японы бууны нохойтой ярих ч сонирхол алга” гээд хатуурхвал эх орноо гудаснаас дор үздэг “юм”-нуудад том цохилт болно доо.

Энэ олон зулгуйдагчдыг, энэ олон эх орноо доромжлогчдын сошиалд байгаа хандлагыг нь харахад та бид чинь тэгээд хүн амьдарч болохгүй тийм бузрын эх оронд амьдраад байгаа юм уу. Энэ хорвоогийн хамгийн хүн амьдрах аргагүй газар шороон дээр амьдраад байгаа хүмүүс юм уу. Яагаад тэд Монгол эх орноо гутааж доромжлоод байгаа юм. “Зөв ш дээ, энэ муухай элгийн Монголд ирж яах гэсэн юм” гээд байгаа чинь өнөөдрийн хамгийн том эмгэнэл биш үү. Энэ дэлхий дээр хамгийн арчаагүй, өрөвдмөөр, нийгмийн илүүдэл болсон хүмүүс бол эх оронгүй хүмүүс байдаг юм. Сиймхий ч гэсэн гэр минь, сэгсгэр ч гэсэн ээж минь гэсэн үгийг сана эх орноо зүхэж буй новшнууд аа. Тэгж яривал хүний амьдралын зүй тогтол, эрэмбэ дараалал хөгжлийн түүхэндээ яаж явж ирсэн гэвэл Эх орон-Ээж аав-Элгэн садан гэсэн үнэ цэнээр эрэмбэлэгдэж ирсэн юм шүү. Эх орноо зүхэж буй хүн ээжийгээ зүхэх энүүхэнд гэсэн үг. “Иргэншил солих гэдэг үхсэн баас юу юм. Цаас солихыг хэлж байгаа юм. Таны бие сэтгэл хэзээ ч монгол хүн хэвээрээ байна” гэж Бавуугийн Лхагвасүрэн хэлсэнийг “Зуун эрхэм”-ээс харсан биз дээ.

Өнөөдөр хүний нийгэмд хамгийн чухал юм нэр төр, эд хөрөнгө хоёр л байгаа. Хөрөнгөгүй нийгмийн үеийн үлдэгдлүүдэд бол хөрөнгө гэдэг нь хол сонсогдож магадгүй. Гэвч үнэн ийм л юм. Энэ хоёртой байгаа хүмүүс л нийгэмд өөрийн байр суурьтай байж, хүний сайн сайхны төлөө, нийгмийн хөгжил цэцэглэлтэд дорвитой хувь нэмэр оруулж байна. Нийгмийг өөрчилж байна. Ингэж үзвэл иргэншлээ солино гээд байгаа Хакухо Даваажаргал нь нэр төр, эд хөрөнгө л өвлөж авахын тулд усыг нь ууж, ёсыг нь дагаж байгаа үйл явц. Үүний төлөө мань эр сонголт хийлээ. Тэр нэг сонголтынх нь төлөө үхсэндээ ханаж цадахгүй зулгуйдаж, төрж өссөн эх орноо доромжилж, нийгмийг үймүүлээд байгаа юм. Гурван сая монголчууд хүн амьдарч болохооргүй эх оронд амьдарч байгаа гэж бодохгүй байна шүү.

Өнөөдрийн Монголд улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд бие биетэйгээ арсалдан, нэгнийхээ ажилд дэгээ гох тавьж ямар ч ажлыг урагшлуулсангүй. Юу ч хөдлөхөө болилоо. Энэ байдал сүүлийн хэдэн жил үргэлжлэв. Таван толгой-Гашуунсухайтын төмөр зам хувийн хэвшлийн хөрөнгөөр тавигдчих боломж аль эрт байлаа. “MCSийн толгойлсон МАНАНгийн бүлэглэл одоо дийлдэхээ больчихно” хэмээн шинэ Ерөнхийлөгчийн талынхан буюу шинэ МАНАН-гийнхан тухайн үед уулгалан дайрч зогсоосноор өдгөө арван жилийн нүүр үзэх нь. Угтаа бол Монгол Улс шинэ төмөр замтай болох нь л нэгдүгээр асуудал хэвээрээ байна. Бусад нь огт хамаагүй гээд хэлчихэд болно. Өнөөдрийн өндөрлөгөөс эргээд харахад тэр үедээ MCS нь байна уу, ямар МАНАН нь байна хамаагүй төмөр замаа бариад ашиглалтад оруулчихсан бол өнөөдөр монголчууд маш их хожчихсон сууж байх байж.

Төмөр зам барих ажил өрнөхөөр эхлээд өргөн, нарийн царигийн маргаан дэгддэг. Дараа нь барьж дуусаагүй төмөр замынх нь эзэмшлийн хэрүүл өрнөдөг. Тэр бүлэглэлийн, энэ бүлэглэлийнхэн авах нь гээд. Дараа нь ачиж буулгах анги, энэ тэр гээд маргах асуудал мундахгүй, бөөн маргаан. Сүүлдээ танк энэ тэр орж ирнэ, үндэсний аюулгүй байдал гээд явчих нь даа. Ингээд нэг өглөө босох нь ээ өнөө төмөр зам нь яагаад ч хөдлөхөөргүй болчихсон, төмөр зам төгсгөл болсон нь тодорхой болсон байдаг. Өмнөх түүх ийм л юм. Үүнд хэвлэл мэдээллийн бидний оролцоо ч бий. Нэр бүхий телевизийн хэдэн студи “MCSийн толгойлсон МАНАНгийнхан бүгдийг эзэмших гэж байна, идэх гэж байна” гэсэн пиарыг онцгой явуулж, Монгол Улс шинэ төмөр замгүй байх үйлсэд их гавьяа байгуулсан даа. Ингэж л 200хан км төмөр зам тавьж чадахгүй хэрэлдсээр… цаг хугацаа урссаар өнөөдөрт иржээ. Зуу зуун сая ам.доллараар хийсэн ажил нь үнэндээ овоолсон шороо. Одоо бараг тэр нь идэгдэж эвдэрч байгаа байх. Уг нь тэр овоолсон шороон дээрээ цэргүүдээр төмөр зам тавиулчихъя гэтэл бас бөөн юм болж байсан. Нийгэм даяараа шахуу цэргийн коммунизм байгуулах нь, Венесуэлийн социализм бий боллоо хэмээн сурталчилж ургаш нь ер хөдөлгөөгүй дээ. Энэхүү инээдтэй, эмгэнэлтэй түүх давтагдмааргүй байна.

Сая Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зүгээс чихдээд авсан У.Хүрэлсүхийнхээ Засгийн газраар Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлд 414,6 км төмөр замыг цэргээр бариулах шийдвэр гаргуулчих шиг боллоо. Төмөр замыг цэргээр бариулах нь хамаагүй хямд зардалтай юм билээ. Төмөр замын бүтээн байгуулалтад урьдчилсан байдлаар 1800 гаруй цэргийн албан хаагч, 450 гаруй нэгж, техник хэрэгсэл оролцох нь. Таван рот цэрэг 30, 30 км төмөр зам хариуцан барьж эхлэх урьдчилсан төлөвлөгөө танилцуулагдлаа. Цэргүүд дунджаар хоёр сая төгрөгийн цалин авна гэж тооцжээ. Нэг км төмөр замыг 1,2 сая ам.доллараар тавина гэж байгаа нь дотоод, гадаадын компаниудын өгсөн үнийн саналаас даруй гурав дахин бага гэнэ. Нэгэнт төсвөөс мөнгө нь гарч байгаа болохоор хямдыг нь харалгүй яахав. ТавантолгойЗүүнбаянгийн төмөр замаа Ерөнхийлөгчийн зүгээс ингэж хамгаалж байгаа, нэгдүгээрт, Таван толгойн бүлэг орд, Оюу толгой, Хармагтай, Цагаан суварга, Хүрмэн… гэх мэт ирээдүйд улс орны эдийн засагт онцгой нөлөө үзүүлэх орд газруудыг дайран өнгөрнө. Төмөр зам тавигдах бүсэд ашиглалтын 37, хайгуулийн 39 тусгай зөвшөөрөл олгогдсон. Хоёдугаарт, Үндэсний хэмжээний бүтээн байгуулалт өрнөнө. Дотоодын нөөц бололцоо хүч хөрөнгөө гаргаад хийхэд хөрөнгө оруулалтынх нь үр өгөөж дотогшоо урсгалтай байна. Цалинг төгрөгөөр, худалдан авалт дотоодоос, цаашид олон том бүтээн байгуулалтад ашиглах мэргэжлийн инженерийн байгууламжийн цэргийн томоохон анги нэгтгэлүүдтэй болно. Цаашлаад аж үйлдвэржилтийг дэмжихэд энэ замын ач холбогдол өндөр. Урагшаа чиглэлд хаана ч хүрэх боломжтой. Хойшоо СүхбаатарНаушки чиглэлд шууд ХангиМандал гээд явна. Зүүн тийш Эрээнцаваар Находка буюу Владивосток чиглэлд гурав дахь ч зах зээл болох Япон, Солонгос хүрнэ… гэхчлэн алсыг харсан олон сайн төсөөллийг ярьж байгаа. ОХУын төмөр замаар нэвтрэх нэгдсэн тарифаар 66,4 хувь хүртэл хөнгөлөлтийг эдэлж болно гэдгийг хүртэл ярьж байна. Энэ бол сайн ирээдүй.

Тэгвэл энэ төмөр замын чиглэлийг шүүмжлэгсэд их байна. Суурь бүтцийнх нь 56.6 хувь нь баригдчихсан Таван толгойГашуунсухайт чиглэлийн төмөр замыг эхлээд ашиглалтад оруулах ёстой байсан юм гэж. Зөөх ачаа нь бэлэн, энэ төмөр замаар жилд 30 орчим сая кокосжих нүүрс зөөвөрлөх боломжтой, дотоод болон гадаадын хөрөнгө оруулагчид шууд сонирхох зам гэж үзжээ. Зүүнбаянгийн төмөр зам нь Эрээн дээр очоод нунтаг ачаа хориглосон ОУын хоригтой нүүр тулна гэж үзэхсэд байна. Очоод нарийн цариг солино… гэхчлэн олон бэрхшээлийг шүүмжлэгчид цувуулж эхэллээ. Дээр нь нөгөө цэргүүдээр зам тавиулж цэргийн коммунизм байгуулах нь гэсэн шүүмжлэл. Бие биенээ дэглэхээс өөр ажилгүй суугаа цэргүүдээр элс овоолуулахад юу нь болохгүй байна. Яахаараа коммунизм болчихдог юм. Өнөөдөр ашиглаж буй Монголын ганц төмөр замыг чинь Власовын армийн хоригдол цэргүүд тавьсан гээ биз дээ. Одоо муудсан нь хаа байна. Монголчууд бүгдээрээ ашиглаж, биднийг өрнө дорнотой холбож байна. Гээд яривал их юм байна.

Шинээр барих гэж буй төмөр зам дээр мууг нь түрүүлж яриад, сөрөг асуудал үүсгээд, өө хайгаад, түүнийг нь олон нийт дэвэргээд л эхэлбэл өмнөх төмөр зам шиг юу ч биш болно. Түүх давтагдана. Үүнд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийнхэн маань зөв мэдрэмжтэй, эх оронч, ямар ч байсан ажил хийе гэсэн хүсэл эрмэлзлийг дэмжсэн байр суурьтай баймаар байна. Тэгэхгүйгээр хэн нэг мэргэн ардын, мэргэн санаа нийгэмд хүчээ авбал монголчууд ирэх арван жилд дахиад л төмөр замгүй сууж байна шүү.

Ер нь тэгээд одоо юуны ч коммунизм байсан, цэргийнх нь байна уу, венесуэлийнх нь байна уу хамаагүй, ер хэн юу ч ярьдаг байсан хамаагүй Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ярьдаг санаагаар энэ төмөр замын ажлыг эхлүүлье. Бодит ажил хийдэг, пракматик Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг байгаа дээр, түүний үгнээс гардаггүй, сахилга баттай Засгийн газар байгаа дээр, ЖДҮгээрээ дөрлөгдсөн парламентын 50 орчим гишүүн байгаа дээр энэхүү төмөр замын ажлыг шуурхай эхлүүлэх нь зүйтэй санагдана. Аргаа барсан хүний л үг юм даа. Ямар нэг ажил заавал хийгээсэй гэсэн хүсэл юм. Төмөр замаа яаж ийж байгаад бариад, түүгээр нүүрс урсаж байвал ард түмний амьдралд л нэмэртэй, тустай. Ямар ч хэл ам, хийрхэл попрол, жагсаал цуглаан, тэмцэл хөдөлгөөн өрнөсөн бай тоохгүй төмөр замын ажлаа зүгээр л хийгээд эхэл… ард түмэн ач тусыг нь аандаа ойлгож дэмжээд эхэлнэ. Арван жилийн дараа гэхэд бид говиороо дүүрэн төмөр замтай болчихсон тачигнуулж баймаар байна шүү дээ.