Author: Б Нямаа

Оросын халдан түрэмгийллийн эсрэг дэлхий нийт дуу хоолойгоо нэгтгэсээр байна. Их 20-ийн уулзалт дээр В.Путинтэй уулзах улс орны удирдагчид олдохгүйд хүрэв. Үүнийг мэдэрсэн Путин Их-20-д оролцохоос татгалзав. Иймдээ хүртлээ дэлхийгээс тусгаарлагдаж, улс орнууд дөлөн зугтаж байгаа ОХУ руу Монголын Засгийн газар тэр чигээрээ шахуу, байнга очиж байгаа нь ямар учиртай юм бэ. Оросын зүгээс Украинд дайн өдөөж байгаа нь хүн төрөлхтний хувьд зэвсэгт мөргөлдөөн гэхээсээ илүүтэй ёс суртахууны дайн гэж харж байна. Үүнийг оюун санааны удирдагч болсон эрхмүүд, дэлхийд нөлөө бүхий бүх хүмүүс хэлж ярьж байна. Оростой ойр байгаа, тэдэнтэй харьцаж байгаа бүгдийг жигшин зэвүүцэх хандлага энэ дэлхий дээр өдөр хоног, цаг минутаар нэмэгдэж байна.

ажиглагдсангүй. Эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрийн талаар ярихаас өөрөөр бодитой юу ч хийгдсэнгүй. Энэ бүхэн одоо ямар учиртай юм бэ. Оросоос өөр газраас бензин шатахуун оруулж ирэх ажлыг өнгөрсөн найман сарын хугацаанд хийх ёстой байсан юм. Гэвч тэгсэнгүй. Үнэнийг

хэлье, та нар оросуудын ямар барьцаанд байгаа болоод үүнийг хийхгүй байна вэ!!! Монгол Улсын Засгийн газар юугаараа ОХУ-д барьцаалагдсан байна вэ. Эрх баригчид, Их хурлын гишүүд юугаараа оросуудад барьцаалагдсан болоод ийм үхээнц, сул дорой, бусдын хараат, Орос гэж ярихаар намсхийдэг өвчтэй болчихсон байна вэ. Өнгөрсөн хугацаанд явагдсан сонгуулиудын санхүүжилт Оросоос хийгдсэн үү. Эсвэл Монголыг удирдаж байгаа хүмүүсийн томоохон гэмт үйлдлүүдийг оросууд мэдэж байна уу. Юу болчихоод Монголын эрх баригчид Орос руу өдөр шөнөгүй гүйлдээд, долоогоод байна вэ. Яагаад тэднээс үхтлээ айгаад байна. Энэ бүгд бодох ёстой асуудал, хөндөх сэдэв болчихоод байна.

Өнгөрсөн 30 жилд Монгол Улс ганцхан ОХУ-д л эдийн засгийн хоригтой явж ирлээ. Оросын талын татвар 40-70 хувийн босготой, ямар ч худалдаа наймааг тэдэнтэй хийж чадахгүй ардчиллын гэх 32 жилийн нүүрийг үзэж байна. Гэтэл алс холын Европ тивд Сү.Батболдын Засгийн газрын үед байгуулсан татваргүй 200 нэр төрлийн бараа нийлүүлэх гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр байх жишээтэй. Ийм хөрш гэж байдаг юм уу. Ядаж Сибирьт чинь эсгий гутлаа нийлүүлье гэхээр 60 хувийн босго тавьчихдаг. 60 хувийн татвар төлж оросуудад аваачиж зараад ямар ашиг олох юм бэ. Хэн ч хийхгүй худалдаа. Үүнийг л наад зах нь ОХУ-аас Монголд үзүүлж буй эдийн засгийн хориг арга хэмжээ гэж үзэж байгаа юм. Бодит байдал ийм болохоор л оросуудтай Эмэгтэй сансрын нисгэгч биш Эсгий гутал нийлүүлэх гэрээ хийгээч, эрх баригчид аа гэж хэлээд байгаа юм. Монголын бүх бараанд татвараа тэглээд өг гэсэн хэлэлцээр хий. Ингэж байж бид оросуудтай найрсаг байна. Хөршүүд шиг байна.

Дайн эхэлснээр урьд урьдынхаас илүүтэй ихээр Орост айлчилж, далдганаж гүйх болсон нь, Монголын эрх баригчид тэдэнд ямар нээнтэгтэй юм гэсэн хар сэрийг төрүүлсээр байна. Энэ нээнтэг нь даамжирсаар, эцэстээ оросуудаас их айснаасаа болж солиорчих вий дээ, манай эрх баригчид гэх айдсыг төрүүлэх боллоо шүү. Ингэх магадлал харагдаж байна. Дайнтай байгаа Орост 1000 малчин аваачна, Артек зусланд нь монгол хүүхдүүдийг амраана, монгол эмэгтэйг сансрын нисгэгч болгоно ч гэх шиг. Солиоролд ч хязгаар байдгийг солиороход бэлэн болсон Монголын дарга нар одоо ойлгох цаг болжээ. Артек зуслан гэснээс Америкт хүүхдээ ганц сар байлгаж дэлхийг таниул, мянган малчин Орост аваачсанаас махны дэлхийн зах зээлийг хангадаг Австрали тивд долоо хоног аялуулж нүдийг нь нээлгэ, эмэгтэй сансрын нисгэгч оросоор бэлдүүлнэ гэж солиорч байхаар эсгий гутал, нэхий дээлээ Сибирийн тосгодод нийлүүлэх гэрээ байгуул. Оросуудаас айсаар одоо солиороход хүрч, ийм инээдтэй хүүхдийн яриа шиг юм хэлэлцэх болсныг чинь залруулахыг хичээлээ. “Айснаасаа айх” гэдэг ойлголт нь оросуудыг “Орос ах нар” гэж дуудах болтлоо уланд очсон соц нийгмийн үеэс эхтэй юм шүү гэдгийг эрх баригчдад бас сануулчихъя…

Б.Нямаа

ХЗДХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.Сайнзоригийн зүгээс нийгмийн сүлжээнд “Хошин шогийн хэдэн “хүний эрхийг зөрчигч” алиалагч нар ч бас хувь нэмэр оруулсан даа. Хүн доромжилдгоо урлаг гээд ойлгосон гамшигууд. Хүн доромжилсны төлөө төрөөс ч элдэв шагнал, гавьяатын тэмдэг зүүж өгдгөө одоо болимоор юм. Компаниуд зар сурталчилгаа, улс төрийн намууд сонгуульд хүн доромжлогчдоор нүүр царай хийж оодруулдгаа болих хэрэгтэй” гэж бичсэн нь нийгмийн анхаарлыг татлаа. Ингэж бичүүлсэн хэд нь ихэд уурслаа. Үнэндээ хошин урлагийнхан гэгдэх нөхдүүд бодитой тийм шүү. Өмнө нь “Өдрийн сонин” энэ талаар бичиж байлаа. Сонины хуудаснаа “Засаатай эмээ нар буюу Монголын хошин урлаг” гэсэн нийтлэл анх бичигдсэнээр нийгэмд цочроо өгсөн. Энэ бол урлаг биш, харин доромжлол юм гэсэн шүүмжийг нийгэмд эхлүүлсэн. Манай архиваас энэ сэдвээр бичигдсэн цөөнгүй нийтлэлийг уншиж болно. Цаг үе нь хошин үзэгдэлд автамхай хэвээр байсан юм. Цаг үеэсээ түрүүлсэн нийтлэлүүд. Сая П.Сайнзориг “Монголчуудыг гарал үүсэл, үзэл бодол, үг хэллэг, арьс өнгөөр нь хүртэл ялгаварлан гадуурхан доромжилж ирсэн хошин шогийнхны энэ үйлдэл нийгэмд байдаг, энгийн, хэвийн зүйл мэт ойлголтыг олон нийт, хүүхэд залууст цаашид өгч болохгүй” гэсэн нь маргаангүй үнэн. Ингэтлээ хүчээ авсан соёлын гамшигийг шинэ залуу үе мэдэрч, эхнээсээ цочиж, төрийн зүгээс байр сууриа илэрхийллээ хэмээн хүлээн авч байна.

Агуулгадаа бус хэлбэртээ анхаарч хийрхсэн Монголын хошин шогийнхны энэ үйлдэл хэт газар авч, бүр төрийн толгой руу авирсан юм. Улстөрчдийн, улс төрийн намуудын гар хөлийн үзүүр болж, тэдний захиалгаар нийгмийн сэтгэл зүйн инженерчлэлд хувь нэмрээ оруулцгаах болсныг тэдгээрийн олон үйлдлээс бид харж байна. П.Сайнзоригийн үгийг эсэргүүцэн үсэрч гарч ирсэн нэр бүхий хошин шогч нөхдүүд гэхэд Монголын төрийн тэргүүний соёлын зөвлөх, дөрөв дэх засаглал болсон Олон нийтийн хамгийн том мэдээллийн хэрэгслийн Удирдах зөвлөлийн гишүүн, төрийн бүтцэд байдаг Соёл урлагийн байгууллагын дарга байх жишээтэй. Даварсаар даварсаар Дагвын орон дээр гэж энэ.

Тэдний хошин урлаг нэрээр хийдэг доромжлолын бодит кейсүүдийг тоймлоё. Тэд өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улсын Үндсэн хуулийг хамгийн их зөрчиж ирсэн хүмүүс. Үндсэн хуульд …нийгмийн гарал, үндэс угсаа, хэл соёл, шашин шүтлэг, үзэл бодлоор нь ялгаварлан гадруухаж үл болно… гэсэн тодорхой заалттай. Гэвч тэд хошин үзэгдэл бүртээ монголчуудыг яс үндсээр нь ялгаварлан гадуурхаж, хагалган бутаргах үйлдэл үзүүлсэн. Жишээ нь, буриад зоныг мөнхөд хутга түрийлсэн, хэзээд ч хүн хөнөөхөд бэлэн хүний дүрээр тоглолт, кино, баярын контентууддаа харлуулж ирэв. Казахуудыг хэлтгий хэлтэй, завхай зайдан дүрээр гаргадаг. Мөн малчдыг,уурхайнуудад алт гар аргаар олборлогч нинжа гэгдэх хүмүүсийг, гадаадад хүнд хөдөлмөр эрхэлж байгаа иргэдээ… тэр чигээр нь нийгмийн доод давхарга, бүр нийгмийн илүүдэл хэсгийнхэн гэж шууд ойлгогдохоор хошин шог үзэгдэлдээ байнга үзүүлж ирсэн нь нийгмийн сэтгэл зүйд сөргөөр нөлөөлдгийг нийгэм судлаачид хэлэх цаг болсон.

Тэдний мөнхийн “бай”, гутаах талбар нь шашныхан, ардчилсан нийгмийн үндэс суурь болсон олон ургальч үзлийн эзэд байсаар байна. Тэднийг цаг үргэлж үзэл бодол, үйл хэрэг, гаднах дүр төрхөөр нь элэглэн гутааж ирэв. Хошин шогийнхон монголчуудын сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөөлөх хэмжээнд нийгмийн сүлжээ болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг ашиглаж байна. Үзэл суртлыг хийх өндөр хэмжээнд тэд хүрлээ. Тэдгээр хошин шогчдын захын нэг төлөөлөгч бүсгүй дор хаяж 100 мянган дагагчтай байх жишээний. Монголчуудыг дооёолон, бусдаар бах тав хангаж бий болгосон контентуудынхаа хүчээр ядарсан ард түмэнд маш хүчтэй нөлөөлөгчид болж чадсан байна. Одоо бүр аймшигтай үйлдлийг нь хэлье. Ийм хэмжээний дагагчтай болсон тэднийг улс төрийн намууд, улстөрчид, бүлэглэлүүд ашиглах боллоо. Тэдний маазралаар дамжуулан нийгмийг яаж л бол яаж угааж чадаж байна. Тэднийг өчүүхэн мөнгө, одон тэмдгээр хуурч, хэрд нь таарсан албан тушаалд суулгаж байгаад тэднээр дамжуулан Монголыг захирах гэж оролдож байна. Энэ бүх ёс зүйгүй, хууль зөрчсөн үйлдлээ хошин шогийнхон хэвийн зүйл гэж ойлгочихсон нь дээд гутамшиг.

Өнгө мөнгөний хорвоо гэдэг нь Монголд ганцхан тэдний орчинд байна. Тэд өнөөдөр эрх баригчдын төлөө бүгдийг уландаа гишгэн зүтгэж байна. Харин маргааш огт өөр нэгний төлөө нүүрээ ширлэхэд бэлэн. Ирэх сонгуулиар унах нь тодорхой У.Хүрэлсүхийг гишгэчээд зогсож байх нь тодорхой. Ялах нь тодорхой улс төрийн намыг тэдэн шиг сайн мэддэг хүмүүс үгүй болжээ. Тийм болохоор ялж байгаа улстөрч бүрийн өлмийд очиж сөгддөг, хүчээ өгдөг. Тэд ердийн нэг пиарын гар хөл биш хэн нэгнийг гутаасан үйлдэл хийдэг. Үүнийгээ бид ажлаа хийж байна гэсэн ойлголттой. Одоо болсон доо, хошин шогчид оо! Ийм болсныг чинь хууль эрх зүйн гал тогоог гардан хариуцаж байгаа залуу хүн мэдээд, мэдрээд, тэвчилгүй нийгэмд хэллээ. Түүнийх нь төлөө юундаа үхчих гээд байгаа юм.

Улс орон бүрт хошин урлаг, комедиа байдаг. Тэд бүгдээр нийгмээ инээдээр ойлгуулах, инээдээр ухааруулах, элэглэж буруу ёсыг хазаарлах агуулгатай, хэлбэр багатай байдаг. Тэд хэзээ ч эр нь эм болж, хөгшин нь залуу болж жүжиглэдэггүй. Тэд хэзээ ч хууль сахиулагчдыг хүүхэлдэй төдийхнөөр илэрхийлдэггүй. Гадна ертөнцөд хошин урлагийнхны хамгийн том хүндэтгэл нь үзэгчид, тэднийг хүлээн авч байгаа нийгэм нь билээ. Тэд үзэгчгүйгээр хэн ч биш гэдгээ маш сайн ойлгодог. Соёлт нийгэмд бол үзэгчид нь тэдний фенүүд байдаг ч юм биш. Харин хошин урлагийг дэмжигсэд байдаг. Энэ соёл Монголын нийгэмд өнөөдөр тодорхой хэмжээнд сууж эхэлсний нэгэн тод жишээ саяны шүүмжлэл. Монголчууд тэр аяараа ХЗДХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.Сайнзоригийн үзэл бодлыг дэмжиж байгааг харав уу. Ийм өндөр түвшний үзэгчидтэй болж эхэлснээ одоо хошин шогчид ойлгох цаг болжээ. Хошин урлагийн хамгийн их мэдрэмжтэй гэгдэх улс орон бол Англи. Дэлхийд алдартай хошин урлагтай, жүжигчидтэй. Тэдгээр жүжигчдээс хэн нь ч улс төрийн аль нэг хүчний нөлөөнд орж байгаагүй. Хаа газрын улс төрд сайн муу бүхэн бий. Тийм болохоор Англид ч урлагийн оддыг ашиглахыг оролдоно. Хэн нэг жүжигчин, аль нэг улстөрчийн сурталчилгаанд явбал тэр улстөрчийг дэмждэггүй хэдэн зуун үзэгчээ өөрөөсөө алдана гэдгээ мэдэж байдаг. Улс орон бүрийн урлагийнхны хандлага тийм билээ. Үүнийг л манай хошин урлагийн гэх нөхөд огтоос ойлгохгүй яваа. ХЗДХЯ-ны үүдэнд жагссан нэр бүхий жүжигчид та бүхэн улстөрчид дагасныхаа шанд, улс төрийн намын тоглоом болсныхоо шанд хэдэн мянган үзэгчээ алдсанаа одоо ойлго, эргэж замналаа харцгаа. Эцэст нь хэлэхэд, ийм ёс зүйгүй хэсэг бүлэг хүмүүсийг нийгэмд бий болгож, тэжээн тэтгэж, мөнгө өгч өөрсдийгөө доромжлуулан олон жил явсан алдаагаа ард түмэн бас ухаар.

Сүүлийн гурван жил монголчууд хямрал ярилаа, эдийн засаг хүндэрч байгааг амтай бүхэн ярьж байна. Өнөөдөр юмны үнэ нэмэгдэж, төгрөгийн ханш суларч, ер нь бол ард түмэн жинхэнэ утгаараа мөлхөж эхэллээ гэх. Тэгээд Монголын хаана нь хүн турж үхээд байна. Юу ч хийхээс буцахгүй болсон хүмүүс хаагуур сүрэглэн байна вэ. Ийм дүр зургийг Монголын хаана ч олж харахгүй байна. Монгол айл өрх, хүн бүр хэр хэмжээндээ, байр байрандаа иддэгээ идэж, уудгаа ууж, өмсдөгөө өмсөж, дэлгүүр битүү, хоолны газрууд сул ширээгүй, гудамжинд машин нь хахаастай, хамгийн үнэтэй машин болох ланд 300-гийн захиалга дийлдэхгүй их… амьдрал үргэлжилж байна. Үүнийг л “Монголчууд ер нь чөмөг суусан юм байна” гэсэн өөдрөг дүгнэлтээр зарим эдийн засагчид харах болжээ.

Бензиний үнэ урьд байгаагүйгээр нэмэгдлээ. Суурь үнэ гэж үздэг. Бүх үнэд шууд нөлөөлдөг бүтээгдэхүүн. Үнэхээр бензиний үнэ ард түмний амьдралд хүндээр тусч байгаа бол элэнцгийнх нь машин унах вэ. Тэгвэл өнөөдөр Монголын хүн амын тал хувь нь оршин суугаа Улаанбаатарын хамгийн том зовлон түгжрэл. Машины түгжрэл. Бензин дийлдэхгүй болсон юм бол нийслэлд машины урсгал зогсох ёстой. Ердөө энгийн логик.

Ам.доллар урьд хожид байгаагүйгээр нэмэгдэж байна. Бүр өдөр хоногоор нэмэгдэж, улсын валютын нөөц дөрвөн тэрбумаас шууд доошилж хоёр тэрбум болж дундраад байна. Энэ байдал ард түмний амьдралд хэрхэн нөлөөлж байна вэ. Хүн хэрэглээгээрээ амьдралын чанар нь тодорхойлогддог. Доллар хэрэглэдэг иргэн Монголын гурван сая иргэн дотор 10 хувь нь байж чадаж байна уу. Доллар амьдралдаа барьж үзээгүй 200 мянган малчин өрх цаана чинь байна. Доллар амьдралдаа ганц хоёрхон удаа барьж үзсэн гэр хорооллын 150 мянган иргэн амьдарч байна. Доллар амьдралд шууд сөргөөр нөлөөлж байгаа гэх хүн тааралдахгүй байгаа нь их сонин. Нөгөө талдаа ам.долларын өсөлт Монголын хүн амын багагүй хэсэгт шууд эерэгээр нөлөөлж байна. Юу гэхээр гадаадад ах дүүс, үр хүүхэд, хань ижил нь ажил хөдөлмөр эрхэлдэг цөөнгүй айл өрх байна. Тэд Монголын валютын урсгалын багагүй хувийг гаднаас бүрдүүлээд удаж байна. Яг үнэндээ өнөөдөр Монголд орон сууц, машин авч байгаа иргэдийн багагүй хувь нь гаднаас ирүүлж байгаа валютаар худалдан авч байгаа.

Хилээр юу ч оруулж гаргахгүй байна. Жаахан эрдэс баялгийн мөнгө нь өрөнд явчихаж байгаа. Үүний үр нөлөө хотын багагүй хэсэгт лав эерэг байна гээд хэлчихвэл “Чи битгий хуц аа, эргүү минь” гэж захын хүн давшлах нь тодорхой. Тэгвэл амьдралын бас нэг үнэнийг хэлье. Нийслэлчүүдийн хамгийн том хэрэглээ, төсвийнхний цалин орлогын ихэнхийг нь залгидаг махны үнэ шалдаа буулаа. Нийслэлийн том жижиг бүх захуудаар мах шиг их юм алга. Эмээлтийн хавьд хэдэн мянган мал зарагдахаа хүлээгээд чихцэлдэж байна. Нийслэлийн нэгэн дунд сургуулийн багш цалингаа аваад 70 хувийг нь юунд өгдөг гэж бодож байна, маханд шүү дээ. Мах үнэтэй үед бол бүр 90 хувийг нь ч өгдөг. Тэгвэл тэр мах чинь үнэгүйтэй адил байна. Хямдхан махтай монголчууд өлсөх үү. Жинхэнэ хямрал гэдэг бол өлсөх-өвдөхийн туйлыг хэлдэг олон улсын нэр томьёо байна. Өнөөдөр НҮБ-ын чуулганы үндсэн санал шүүмжлэл, хэлэлцэж байгаа асуудлын эрэмбэ дараалал нэгдүгээрт хүнсний хомсдол, хоёрдугаарт өвчин тахал, гуравдугаарт хүлэмжийн хий… Мэдээж дайн хамгийн том асуудал байгаа. Ийм үед монголчууд хүнсний дутагдалд ортлоо хол байна. Магадгүй муугаар бодоход дэлхийн хамгийн сүүлийн турж үхэх үндэстэн монгол байх.

Мэдээж зовлон маш их байна. Эм тарианы хомсдолоос эхлээд, зайлшгүй хэрэгцээт зүйлсийн хил гаалийн асуудал, ложистик тээвэр, төрийн хүнд суртал, авлигажсан тогтолцоо, иргэдийн өрийн дарамт, одоо утаа униар эхэлнэ, энэ бүгдээс үүдэлтэй иргэдийн бухимдал, стресс нерв, архидалт… дуусшгүй. Гэвч өнөөдөр гудамжинд 100 мянгаараа гараад үхтэлээ тэмцэх нэг ч иргэн байхгүй байгаад л дээрх ярьсан бүгдийн үнэн батлагдаж байна. Үнэхээр ард түмэн ядарч туйлдаж байгаа бол тэмцэх, шууд гудамжинд гарч тэмцэх. Тэмцэхгүй, өөр өөрсдийн хэмжээнд амьдралыг болгоод байгаад л учир нь байгаа юм. Монголын том хөрөнгөтнүүд томоороо л байгаа. Гадаадад аялаад, тансаг байгаагаа нийгмийн сүлжээнд гайхуулаад, найр цэнгэлд умбаад, дэлхийн “од”-ыг авчирч эх орондоо хүүхэн бэлэглэж хүртэл тансаглуулаад… явж байгаа биз дээ. Энэ бүхэн Монголд л байгаа мөнгө шүү дээ. Гадна тивээс алтан карт уншуулаад байгаа монгол нэг ч байхгүй.

Жинхэнэ хямрал өнөөдөр хаана өрнөж байна гэвэл өлсгөлөнд нэрвэгдсэн Африкийн 256 сая иргэн, Ази дахь 515 сая иргэнтэй улс орнуудад юм. Өлсгөлөн манай тивд их байгаа биз. 39 сая хүн өлсгөлөнгөөс болж шууд үхэл рүү явж байгаа латин Америкийг алгасаад шүү. Эдгээр 20 гаруй улсад эдийн засгийн хямралыг хэрхэн давж туулах тухай яриад ч хэрэггүй, зүгээр л хэд хоног яаж амьд явах тухай асуудал дээдийн заяа болчихоод байна. Дэлхийн 7,6 тэрбум хүний хоёр тэрбум нь өлсгөлөн, хагас өлсгөлөнд байгаа НҮБ-ын Хүн ам зүйн судалгааг яг одоо гүүгэлдээд харж болно. Дэлхийн 9 хүн тутмын нэг нь өлсгөлөн гуйранчлалд нэрвэгдсэн ийм л аймшигтай цаг үед монголчууд эдийн засгийн хямрал ярьж байна. Гэхдээ бидний хямрал бол өлсөж, өвдөж үхэх тухай биш юм. Зүгээр л орлогоо нэмэх, илүү сайхан боломж хомсодсон тухай стресс.

Мэдээж бид долларын хямралыг давна. Яагаад гэвэл доллар болох бүхэн бидний хөл дор байна, хэн ч түүнийг бидний оролцоогүйгээр ухаж авахгүй. Ганцхан сайн хуультай, сайн засаглалтай улс орон болох тухай эхний асуудал. Дээр нь ийм цаг үед монголчууд бидэнд өөртөө итгэх итгэл хамгийн чухал байна. Өөртөө итгэдэг хүн цөөхөн байна. Өөртөө итгэхгүй хүн бусдад итгэнэ гэж ч юу байх вэ. Сүүлийн гурван жил Монгол Улс дэлхийгээс үндсэндээ таслагдлаа. Тэгсэн ч Монгол өнөөдөр сөнөчихөөгүй байгаа биз дээ. Харинчиг өөрсдийнхөө багцааг мэдэж авлаа. Бид дэлхийгээс таслагдсан нь үнэн хэдий ч гадаад тивд урьд хожид байгаагүй олон сайн найз нөхөдтэй болсон байна. “Монгол Улс ямар байна, юу болоод байна” гээд дэлхийн дарга /НҮБ-ын дарга/ нь хүртэл ирж байна. Хоёр том хөршийнх нь Гадаад харилцааны сайд нар шил шилээ даран Монголд ирэхтэй зэрэгцээд “Монголд яагаад хөршүүд нь ойр ойрхон ирээд байна” гэх шиг Япон, Солонгосын Гадаад хэргийн сайдууд ирэх жишээтэй. Бусад гуравдагч орны төлөөллүүд ирж буцсаар байна. Тэд хийх ажлаа олж ядсандаа Монголд ирээгүй. Албан хэлээр бол Монголд янз бүрийн түншлэл, харилцан ашигтай хэлэлцээр, ойлголцол, санамж бичгүүд, найрсаг харилцаагаар ирж байна. Харин энгийн үгээр бол хэн ч найз нөхдийнхөөрөө л бууж морддог, хонож өнжөөд явдаг биз дээ. Гучин жилийн өмнөх БНМАУ өнөөдөр биш. Бид гурав дахь орнуудын эрх ашгийг их бага хэмжээгээр өөртөө шингээсэн, тэдний сонирхлыг татдаг, хэн ч харсан улс шиг улс болж чадсан байна. Энэ бол ардчиллын ач тус, дэлхийд эзлэх байр суурь. Эдийн засгийн утгаараа бол “Юу ч үгүй гуйлгачин”-ыг хэн тоодог юм. Тийм биз дээ. Бид дотроо шүүмжилдэг шиг “Юу ч үгүй хоосон, өрөндөө баригдсан улс” биш гэдгийг баталж байгаа юм. Өнөөдөр Африкийн Заир, Зимбабвед НҮБ-ын мандаттай энхийн сахиулагчид, Олон улсын Хүмүүнлэгийн тусламжийнхнаас өөр хэн очиж байгаа юм, хэн тийшээ тоож зүглэж байгаа юм, дэлхийн улс орнуудын удирдагчид, төр засгийн удирдлагуудаас хэн нь тэнд харагдав. Хэн ч очоогүй. Энэ мэт өнөөдрийн дэлхий ертөнцийн бодит үнэнийг олж харцгаа, монголчууд аа. Бидний монголчууд өнөөдрийн хямралыг давж гарна, туулж чадна. Бид л өөрсдийгөө голоод, өөрсдөдөө итгэлгүй байгаагаас биш бидэнд ямар ч хямралыг даван гарах “чөмөг” суусан байна.

Б.Нямаа

Засгийн газрын уржигдрын хуралдаанаас цаг үеийн нөхцөл байдлыг харгалзан импортын цементийн татварыг 2022 он дуустал тэглэж байгааг мэдэгдэв. Импортын бүтээгдэхүүнд найр тавьж, дотоодын үйлдвэрлэл эрхлэгчийнхээ үйл ажиллагаа явуулах эрхэд халдаж байна гэж үзэгсэд цөөнгүй байна. Гэхдээ их даруухнаар. Байр сууриа илэрхийлэгч талууд бүгдээрээ ноомой, хүлцэнгүй, яг үнэнийг хэлчихвэл өөртөө гай тарьчих болов уу гэсэн айдастай. Өнөөдрийн цагийн өнгө, цөвүүн байдал юм даа. Цаанаа үнэн байдал яг ямар байгааг хэлье.

Яахаараа уржигдар орой Монгол Улсын Засгийн Газар “Цементийн импортын татварыг тэглэх” асуудал хэлэлцэж байхад, зэрэгцээд урд хөршөөс цемент ачигдаж байдаг юм. Монголын төр ийм шийдвэр гаргана, бид ашгаа эхлүүлж байя гээд Монголын Засгийн Газрын бүх шийдвэрийг урьдчилан мэдэж байдаг гэсэн үг үү. Захиалсан юм шиг. Урд хөршид 200 мянга байгаа цементийг энд оруулж ирээд 600 мянгад ченжүүддээ өгөхөд хангалттай ашиг. Гэхдээ 600 мянгад өгч тэнэглэхгүй байх аа, ордон, яам, төрийн бүтцэд шигдсэн луйварчид бодлогоор улам өсгөөд 800 мянгад хүргэх зам руугаа явж байгаа байх.

Цементийн импортын татварыг тэглэснээр 600 мянган төгрөгт хүрээд байгаа үнийн өсөлт 400 мянгад бууна гэсэн худлаа ярианд итгээд яахав. Монголд нэгэнт л үнэ нь өсчихсөн бол хэзээ ч бууж байсан түүхгүй. Ийм худал, зорилтот мэдээллийн цаана бүх луйвар явагддаг. “Монполимет”, “МАК”-ийн үйлдвэрүүд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байна. Харин төрийн өмчийн Хөтөл юуны учир жинхэнэ хэрэгцээт улирлаар засварт ордог юм. Зөвхөн Хөтөлийн цемент тасалдсанаас дотоодын өсөн нэмэгдэж байгаа эрэлтийг хангаж чадахгүйд хүрлээ гэж Сангийн сайд Б.Жавхлан нь албан ёсоор мэдэгдлээ шүү дээ. Зөвхөн энэ хэдэн үг, мэдээллийн логикийг та бүхэн хар даа. Үнэхээр дайн, тахал, геополитик, хил гааль, хоёр хөршийн хамааралтай, Монголоос огт шалтгаалахгүйгээр цемент тасалдав уу. Хомсдол бий болж, үнийн хөөрөгдөл явагдав уу. Ченжийн систем ноёлоод эхлэв үү.

Үндэсний үйлдвэрүүдээ татан буулгаж байгаа төр засаг дахь ноёрхогчдын үйлдэл нь 100 жилийн өмнө Монголын автономит засаглалыг татан буулгасан түүхийг сануулаад, бүр зүйрлэмээр болоод байх юм. Тухайн үеийн Богдын засагт байсан ноёд түшмэд хэсэг бүлэг хүмүүс хэлэлцэхдээ, “Энэ муу Их шавийнхан зөвхөн баяжаад ханахгүй нь. Эднийг ингэж хагартал баяжуулж байснаас төвөг зүгээр автономит засгаа татан буулгаад Да Жунтанд дагаар орчихъё” гэсэн үнэхээр арчаагүй хор найруулга. Ингээд хэдэн эрх мэдэлтэн Богд хаант Монгол Улсын автономит засаглалыг татан буулгаж, улмаар хятадуудад дагаар орсон шившигт түүхийн бичил хувилбар явагдах шиг санагдлаа. Бод доо, болоод байгаа, бүр бүх хүчин чадлаараа ажиллаж дотоодын зах зээлд нийлүүлж байгаа үндэсний хоёр том үйлдвэрлэгч “Монполимет”, “МАК” хоёрынхаа зах зээлийг булааж Хятад улсын үйлдвэрлэгчдэд найр тавьж өгч байгаа нь ямар учиртай юм бэ. Энийг ингэж их түүхээр нь зүйрлэн сануулахаас өөр арга алга байна. Жижиг сэдэв ерөөсөө биш.

Тахалтай, дайнтай энэ он жилүүдэд хоёр хөрш хилээ хаахад Монгол Улс ямар байдалд орж байгааг харж байна. Юу ч дотооддоо үйлдвэрлэдэггүй ард түмэн балрах юм байна. Бензин, эрчим хүч хойноос шууд хараат. Тэдний зүгээс энэ хоёр стратегийн нийлүүлэлтийг сануулахад эндээ сэхүүн монголчууд ивануудын өмнө гөлөг болох жишээтэй. Яах юм, гэрэл цахилгаангүй, бензин шатахуунгүй XXI зууны Монгол болчихвол хүннү сүннүгийн үеэсээ юуны ялгарах юм. Урд хөрш хилээ хааж, нээгээд биднээр наадаж байна. Хаах тоолонд хашгирч, нээх тоолонд нь нэг их баярласан ард түмэн. Ийм л хөөрхөн нөхдүүд дээ гээд цонхны цаанаас инээлдээд сууж байна. Их хөршүүдийн ийм л тохуурхал дунд бидний монголчууд яаж ийж байгаад тус бүрдээ нэг сая тоннын хүчин чадалтай хоёр том цементийн үйлдвэртэй болсон. Энэ бол Монголдоо том дэвшил. Өөр юу байгаа юм. Энэ хоёр цементийнхээ үйлдвэрийн хүчинд хэдэн арван барилга байшин, орон сууц ашиглалтад орж, зам талбай тавигдаж байна. Хөгжиж байгаа юм шиг харагдаж байна. Тэгж яривал наад цементээр барьсан барилга орон сууцуудыг гадаадад ажиллаж байгаа монголчуудын явуулсан мөнгөөр худалдан авч байгаа юм. Их эрүүл мөнгөний систем үйлчилж байгаа эдийн засгийн урсгал. Салбарлаад бизнесийн олон том жижиг харьцаа цементийн үйлдвэрлэлийн гинжин хэлхээнд эргэлдэж байгаа. Хэнээс ч юу ч гуйхгүйгээр болоод, зөв юм руугаа явж байгаа цементийн үйлдвэрлэлээ ийнхүү төр засгаас нь устгах шийдвэр гаргасан нь хүнд үед Монголын автономитыг устгасан 100 жилийн өмнөх түүхтэй жишин зүйрлэхээс өөр арга алга. Том түүхтэй жишлээ гэж битгий үзээрэй. Түүх давтагдвал хошин шог болдог, эсвэл гуниг харуусал болдог гэсэн үг бий.

“Монполимет”-ын зүгээс үйлдвэрлэсэн цементээ хотод, зах зээлд хүргэж чадахгүй байна. Вагон, төмөр зам олдохгүй байна гэх. Энэ асуудлыг их томоор харж, шогшрох хэрэг байх ч үгүй. “Монполимет”-ынхны зүгээс Монголын төмөр замын ачаааны вагоны 70 хувийг хяналтандаа аваад бараг 20 жил болж байгаа “Болд төмөр ерөө”-гийн босстой л хэл амаа ололцох асуудал шүү дээ. Цаад бодит үнэн ийм энгийн, бас хөгийн. Гэтэл ард түмэн даяараа, төр засаг тэр чигээрээ, Их хурлын гишүүд, дарга нар нийтээрээ том том, хүнд хүнд юм яриад л… Дэргэд чинь сууж байгаа Б.Дэлгэрсайхан бүх учрыг мэднэ, та нарыг дотроо шоолоод, инээгээд л сууж байгаа шүү дээ.

Ингэж дотоодын том хоёр үйлдвэрийнхээ зах зээлийг урд хөршид найр тавьж, улмаар устгаж, хөршөөс буцаад хараат болгон ашиг хийх нь хэнд ашигтай вэ. Гадныхны гар хөл болсон манай зарим нэг ашиг харагчдын, гадны мөнгийг угаадаг төр дэх луйварчдад л ашигтай.

Импортын татварыг ингэж л тэглэхгүй бол Дарханы зам энэ намар ашиглалтад орохгүй нь гээд мэдэгдэж байгаа Сангийн сайд юу ч мэдэхгүй, юуны ч учрыг ойлгохгүй байна гэдэгт хэзээ ч итгэхгүй. Тэгж яривал өнөөдөр Монголын цементийн зах зээлийг булаан авч байгаа урд хөршийн хэдэн компаниас болж Дарханы зам чинь дампуурсныг бүгд мэднэ. Тэдэнтэй төр засаг дахь хэн хэн сүлбэлдэж, үйлдсэнийг түмэн олон мэднэ. Бүгд логиктой. Энэ бүх эх захгүй мэт, учир тойм нь олдохгүй мэт /уг нь хамгийн тодорхой учир шалтгаантай луйврын схем/ хэрэг явдлын гол эздийг АТГ-аас шалгаж байна л гэх. Гэтэл УИХ дахь хамгийн нөлөөтэй байнгын хорооны дарга болчихсоныг нь ард түмэн мэдээгүй явж байх жишээтэй. Хөөе нөхөд өө, УИХ дахь Гадаад бодлого, Аюулгүй байдлын байнгын хорооны дарга гэдэг чинь төрийн гурван өндөрлөгөөс дутуугүй халдашгүй дархан эрхтэй байдаг юм шүү дээ. Их гарын “эд”-ийн ийм том албан тушаалд хэдхэн хоногийн өмнө сэм очиж дархлагдсаныг мэдэрсэн сэтгүүлч ч алга.

Ийм л нөхдүүд тарвалзаж буй байшингаас, орчноос энэ хэрийн эх орноо самарсан, өнөөдрийн өчүүхэн хүндрэлийг далимдуулан, төр засгийн хэмжээнд луйврын замаа засч байгаа учир шалтгааныг цагаан ард түмэн минь даанч нэг ойлгохгүй юм даа.

Цементийн асуудал Монголд хүндэрсээн. Дотоодын хэрэгцээгээ хангаж чадахгүйд хүрсэн. Тийм болохоор Дарханы зам бас хүндэрсэн. Яг нэг сарын дараа Дарханы замын нэг урсгалыг ашиглалтад өгөх байтал цемент байдаггүй шүү. Урд хөршөөс хямд цемент оруулж ирэхээс өөр арга алга… Өнөөдрийн тайлбар ийм энгийн. Яг л ийм процесс 100 жилийн өмнөх Монголын түүхэнд байсан нь монголчуудын ёс суртахуун өнөөдрийг хүртэл огт өөрчлөгдөөгүйн тод жишээ. Технологийн дэвшил тэнгэрт гартал өөр болсон. Харин монгол хүний ёс суртахуун сайжраагүй юм байна. 1919 онд Цэцэн хан аймгийн сурвалжит ноён, түүхт хүн Доржпалам Богдын төрд ямар нөлөөтэй байж автономитыг устгалцаад Бээжинд очиж бүглээ. Түүх уншдагууд нь мэднэ. Түүний үйлдэл өнөөдрийн том даргатай ердөөсөө ялгарах юмгүй. Өнөөдрийн нөхөр үнэнд гүйцэгдвэл Сентоза арал, цаашлаад Хавай, Хайнань руу дүрвэх байх. Энэ бүгдийн эцсийн үр дүн нь Монгол Улс, Монголын ард түмэн л аймшигтай хохирдог. Хөршүүдийн эрхшээлд үеийн үед явах замыг засч байгаа л шившигт үйлдэл юм даа…

Засгийн газрын өнгөрсөн долоо хоногийн хуралдаанаар Ургац хураалтын бэлтгэл ажлыг хангах тухай тогтоол баталсан. Уг тогтоолд ургац хураалтад ажиллах хүн хүчний асуудлыг хэрхэн зохицуулах тухай заалт багтсан юм. Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд З.Мэндсайхан энэ талаар хэлэхдээ “Их, дээд сургуулиудын оюутнуудыг ургац хураалтад оролцуулж, оролцсон хэмжээгээр сургалтынх нь кердит цагт тооцохоор Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд хамтран ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж байна. Ургац хураалтад 10-15 мянган оюутныг ажиллуулахаар төлөвлөж байна” гэлээ.

За энэ бол албан мэдээ. Засгийн газрын хуралдаан дээр яригдсан асуудал. ХХААХҮ-ийн сайд З.Мэндсайхан боловсролыг төмсөөр үнэлэхээ илэрхийлжээ. Төмс ногоо 15 хоног хураах ажлыг их дээд сургуулийн магистрын хэмжээнд аваачиж байгаа солиорол. Ирээдүйд эх орноо авч явах ирээдүйн сэхээтний давхаргаараа төмс түүлгэж, тариа хураалгаж, түүгээр нь хичээлийг нь үнэлэх дүгнэх шийдвэр гаргаж байгаа төр засаг дэлхийд Монголоос өөр байна уу. Монголын газар тариалан мөлжлөгийн системээсээ салаагүй өнөөдрийг хүрсний шинж. Соц нийгэмд ийм л мөлжлөгийн, субботникийн аргааар тариа ногоо хурааж байлаа. Гэтэл өнөөдөр чинь технологийн эрин зуун гээд байгаа биз дээ. Яагаад 40 жилийн өмнөх шиг төмс түүлгэх гээд байгаа юм бэ. “Газар тариаланг дэмжих сан”-гийн хөрөнгийг Гацууртын Чинбатад өгчихдөг 15 жилийн замналаа одоо дуусгаач, МАН-ынхаан. Төмс хураадаг техник авчрах тухай сайд З.Мэндсайхан ярих ёстойгоос элэнцэгийн чинь оюутнуудыг кредит үнэлгээгээр төмс хураалгах вэ. Америкт гэхэд газар тариалангийн салбарт хүний хүчин зүйл 3-4-хөн хувьтай, бүгдийг техник, технологиор хийж байна. Европт бараг 100 хувь техник технологийн хүчээр хийж байна. Хажуу хөрш Хятадад чацаргана хураадаг машин гэхэд төгс бүтээгдсэн байна. Чацарганыг хураагаад, хөлдөөгөөд, хадгалаад явчихдаг техник ажиллаж байна. Гэтэл Монголд хуучин нийгмийн аргаараа оюутнуудыг мянга мянгаар нь ачиж аваачин, тариан талбайд хашиж, тариа ногоогоо хураалгана гэнэ. Дэлхий ингэж хөгжсөн байхад, дэргэдэх хөрш чинь ийм гайхамшгийг газар тариаландаа нэвтрүүлчихсэн байхад Монгол Улс хагас зууны тэртээх арга барилаараа оюутнуудын хүчээр тариа будаагаа хураана, хөлсөнд нь хичээлийн дүнг нь сайн тавина гэх шиг юм ярьж суугаа нь үнэхээр гутармаар. Улс орноо, ирээдүй үеэ доромжилж байна. Учир нь энэ бүх техник, технологийг оруулж ирэх хөрөнгө мөнгө нь хэдхэн хүний гараар ороод дуусдаг, тэдгээр нөхөд нь Хавай, Хайнань, Сентоза арлын нар шарлагууд, орд харшид жаргаж, ядарсан ард түмэн нь мөлхөж, улс орныг ирээдүйд авч явах мянга мянган оюутан залуус үйлийг нь үүрч, номын санд сууж, интернэтээр дэлхийн хөгжилтэй танилцаж байх цаг хугацаагаа тариан талбайд гараа эвэрштэл, нуруугаа тасартал төмс үүрч, түүгээрээ дүнгээ үнэлүүлж байгаа нь гутамшиг. Ийм доромжлол, гутамшиг дунд хэдүй болтол амьдарцгаах юм бэ…

Оюутнуудын ихэнх нь охидууд. Хуучин нийгэмд намрын ажилд явсан оюутан охидын цөөнгүй нь трактор, комбайны жолооч нөхөртэй болж, тэднээс хүүхэдтэй болоод ирдэг шиг тийм л юм руу буцаад байгаа юм уу. Яагаад ухраад байгаа юм бэ, яагаад ургац хураалтад оюутнуудыг дайчлах гээд байгаа юм бэ. Маш товчхоноор хэлэхэд, хагас зууны тэртээх субботникийн нийгмээсээ салаач. Техник, технологи оруулж ирэх мөнгийг нь МАН-ын том жижиг дарга нар, луйварчид нь хувааж иддэг системээсээ салаач ээ, эрх баригчид аа. Зэрлэг зуун л Монголд амь бөхтэй оршиж байна. Шороо ухаж байгаа, шоронгийн ялтан шиг дүр зурагтай оюутан залуусыг зөвхөн Монголд л харна шүү.

“Газар тариаланг дэмжих сан” нь тонон дээрэмдүүл-чихсэн, оюутнуудыг дарамталж хөдөлмөр хийлгэхээс өөр аргагүй болсон юм бол ХХААХҮ-ийн сайд З.Мэндсайханы толгойд ядаж төлбөрөөс нь тэдэн хувь чөлөөлье гэсэн санаа төрдөггүй юм уу, наад захын ийм санаа толгойд нь ордог сайд энэ Засгийн газарт байдаггүй хэрэг үү. Бүр болохгүй, соц нийгмийн хөдөлмөрийн мөлжлөгийг ашиглахаас өөр аргагүй байдалд орсон юм бол хийх юмгүй шахуу хэдэн бор цэргээ дайчилж болдоггүй юм уу, ХААИС-ийн энэ чиглэлийн ангийнхныг зөвхөн практик сургалт нэрээр ашиглаж болохгүй юу. Үнэн хэрэгтээ Монголын газар тариаланд Монголын боловсролын салбар, тэр дундаа сургалтын кредит үнэлгээ ямар ч хамаагүй шүү дээ. Түй ч хамаагүй.

Төмс ногоо хураагаад л дипломтой болчихдог болсон юм бол насаараа төмс ногоо тарьж хураасан бүх хүнд Их, дээд сургуульд суралцаж төгссөн үнэмлэх дипломыг өгье. Ийм нөхцөлийг Монгол Улсын Засгийн газрын хуралдаанаар хүлээн зөвшөөрсөн гэж ойлгосон. Шууд утгаараа ингэж ойлгосон. Хотоос баруун тийш Лүн хүртэлх засмал замаас хойших, Оросын хил хүртэл тариа ногооны ажил эрхэлж ирсэн бүх хүнд дээд боловсролын диплом олгоё.

Энэ улс орныг чинь ирээдүйд боловсролтой, сэхээтэн хэсэг нь чирч хөтөлж явна. Дэлхийн жишиг өөрөө тийм. Өнөөдөр сэхээтэн хэсэг, улс орныхоо өмнө үүрэг хариуцлага хүлээх ёстой 40-өөс дээш насныхан нь бэртэгчингүүд, аймхайчууд болчихсон. Энэ улс оронд юу болохгүй байгаа, яаж шийдвэл зөв талаар мэдэж байгаа сэхээтнүүд Монголд цөөнгүй бий. Гэвч тэдний хэн нь ч улс орны хувь заяаны төлөө хөдлөхгүй, үнэнийг хэлэхгүй.

Хэлэх юм бол шүүмжлэл болно, надад гай болно, үр хүүхдэд минь дарамт болно гэж үздэг учраас эхнэртэйгээ ярихаас цаашгүй, өрөөний мухарт бүгэж, гудамжинд томоотой алхаж, нам засаг минь намайгаа, үр хүүхдийг минь бодож яваарай гэсэн бэртэгчингүүд. Үүний үр дүн нь өнөөдрийн улс орны байгаа царай.

Үүнийг ойлгож мэдэрсэн цөөхөн хэсэг бий. Тэд өнөөдрийн бэртэгчин сэхээтнүүдээс огт өөр, боловсрол мэдлэгтэй шинэ үеийг бэлдэн гаргаж, улс орны хувь заяаг тэдэнд даатгахыг хүсч байна. Тийм болохоор Монголын боловсролын салбарт онцгой анхаарч, бяр нь хүрэхгүй ч боловсролын системээ өөрчилье, боловсролтой ирээдүйг бий болгоё хэмээн ярьсаар, хэлсээр, бичсээр, зарим үед тэмцсээр байгаа.

Тийм учраас ХХААХҮ-ийн сайдын ургац хураалтад оролцох 15 мянган оюутнуудыг төмс хэр сайн хурааснаар кредит үнэлгээг нь тооцно гэсэн мунхаг саналд боож үхэх гэж байна. Тариа ногоогоор боловсролоо сольсон, үнэлсэн тийм практик, түүх, Олон улсад байна уу. Ургац сайн жил улс орнууд бүх ургацаа хурааж авч дийлэхгүйгээс 30-40 хувийн алдагдалд орох, хурааж дийлэхгүй балрах тохиолдлууд бий. Энэ мэдээж улс оронд хохиролтой. Тийм болохоор ургацын жилдээ онцгой анхаардаг, улс орны стратегийн асуудал гэж үздэг, эхэнд хэлсэн техник, технолгийн дэвшилд хөрөнгө мөнгө хаяж, энэ салбараа хөгжүүлж байна. Хөдөө аж ахуй, Газар тариалангийн салбар, түүнд хэрэгжиж буй технологи гүйцэгдэхгүй хурдтайгаар хөгжиж байна. Харин Монголд эсрэгээрээ XX зууны дунд үе рүүгээ буцаж байна. Наад захын тод жишээ нь энэ, их, дээд сургуулийн оюутнуудаа төмсний талбайд хөөж оруулдаг, сайн хураасанд сайн дүн тавина гэсэн салбарын сайдуутай, түүнийгээ Засгийн газар нь дэмжээд л… ийм хөгийн шийдвэр Монголоос өөр газар байхгүй. Монголыг удирдаж байгаа хүмүүс ингэж л өчүүхэн сэтгэж, өөдөөс ирж яваа цаг үеэ олж харахгүй, авлигад идэгдсэн учраас өнөөдөр юу ч үйлдвэрлэдэггүй, технократууд нь гудамжинд, бөхчин, дуучингууд нь төрийн толгойд суусан, түүхжсэн, шашинжсан, урлагжсан, спортжсон… энэ хэдийгээ тахин шүтсэн, байдгаа барсан улс орон болох зам дээрээ гарчихаад байна.

Юу ч үйлдвэрлэдэггүй дэлхийн ганц улс Монгол болчихоод байна. Боловсролыг төмсөөр сольсон улстөрчидтэй, удирдлагуудтай, сайдуудтай энэ улс орон цаашдаа хаана хүрч муугаа үзэхийг мэдэх аргагүй боллоо… Долоон бурхан одонд улс орноо даатгаж яваа 76 тэнэгт энэ талаар дуулгаад ч хэрэггүй биз…