Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ улс-төр

В.Путин манай Ерөнхийлөгчийг ОХУ-д айлчлахыг урилаа

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өчигдөр ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Владимирович Путинтэй уулзлаа. В.В.Путин Монгол, Орос хоёр улс он удаан жилийн уламжлалт түүхэн харилцаатай явж ирснийг уулзалтын эхэнд дурдав. Тэрбээр хоёр орны харилцааны цаашдын ирээдүйг өөдрөгөөр харж буй гэдгээ тодотгон хэлсэн юм.
Хоёр улсын эртний уламжлалт харилцааны нэгэн илрэл болох Халхын голын байлдааны 75 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа билээ. Уг арга хэмжээг наймдугаар сард тэмдэглэн өнгөрүүлэх гэж байгааг В.Путин онцоллоо. “Гэхдээ манай хоёр орон цаашид хэрхэн харилцаагаа өргөжүүлэн хөгжүүлэх вэ, эдийн засгийн бүтцээ хэрхэн харилцан ашигтай өөрчлөх вэ гэдэг дээр бидэнд ярилцах зүйл бий” гэж тэрбээр нэмж хэллээ. 


Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-ын Ерөнхийлөгчтэй хэд хэдэн сэдвийн хүрээнд санал солилцсон юм. Тухайлбал, төмөр замын транзит тээвэр, Халхын голын ялалтын ойг хамтран тэмдэглэн өнгөрүүлэх, мөн хоёр орны иргэдийн харилцан зорчих визний хөнгөлөлтийн талаар ярилцах хүсэлтэй байгаагаа онцлон дурдлаа. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Монгол Улс бол БНХАУ болон ОХУ-ын дунд оршдог. Газар зүйн ийм байршилтайн хувьд Монголоор дайран өнгөрөх төмөр замын тээвэр онцгой ач холбогдолтой. Харилцан ашигтай, бас хамгийн боломжит хувилбараар төмөр замын тээврийг хөгжүүлэх хүсэлтэй байгаа. Үүнтэй уялдан транзит тээврийн асуудлаар ОХУ-БНХАУ-Монгол гэсэн гурван талын, мөн ОХУ-Монгол гэсэн хоёр талын идэвхтэй яриа хэлэлцээ чухал ач холбогдолтой. Төмөр зам, транзит тээврийн асуудал нь хоёр улсын эрх ашигтай холбоотой, стратегийн асуудал юм” гэлээ. Тэрбээр үргэлжлүүлээд “Ирэх наймдугаар сард Халхын голынялалтын 75 жилийн ой тохионо. Энэ бол бидний хамтын ялалт. Тиймээс түүхт ойг хамтран тэмдэглэх хүсэлтэй байна” гээд ойн баярт хүрэлцэн ирж оролцохыг урьж байгаагаа Ерөнхийлөгч В.Путинд уламжиллаа. Мөн төмөр замын транзит тээврийн асуудлаар гурван талын уулзалтыг Улаанбаатар хотноо зохион явуулах саналтай байгаагаа Ерөнхийлөгчийн илэрхийлсэн юм. Түүний санал болгож байгаа асуудлуудыг ОХУ-ын тал хүлээн авч харилцан ярилцах, хамтран ажиллахад бэлэн байгаагаа дуулгав. Мөн В.В.Путин өөрийнхөө зүгээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг ОХУ-д айлчлахыг урилаа. 


Хоёр улсын төрийн тэргүүний уулзалт 30 гаруй минут үргэлжлэв. Тэдний хөндсөн асуудлуудыг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн  Санкт-Петербургт хийх  уулзалтаар үргэлжлүүлэн ярилцахаар боллоо. Засгийн газрын тэргүүн энэ бямба гаригт В.Путинтай уулзах юм.

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Баясгалан: Казинотой болчихвол маргаашнаас нь л ашгаа өгөөд эхэлнэ

Эдийн засгийн хүнд байдлаас гарах олон арга чаргыг төрийн түшээд эрэлхийлж байна. Магадгүй манай улс казиногийн биз­нестэй байсан бол эдийн засаг өнөөдрийнх шиг туйл­дахгүй байсан ч юм бил үү. Ийм бодолтой олон хүн бий. Улс төрөөс хараат бус, энэхүү утаагүй үйлдвэрлэл улсад орж ирэх валютын урсгалыг эрчимжүүлэх нь лавтай.
Барууны орнуудад олон жил казиногийн диллерээр ажиллаж байгаад эх орондоо ирсэн мэргэжилтнүүдийг уншигч тантай уулзуулж байна. Тэднийг Б.Баясгалан, Д.Мөнхзул, В.Чулуунцэцэг гэдэг юм.

-Та нар хаанахын казинод хичнээн жил ажилласан бэ. Эх орондоо хэзээ ирцгээв. Одоо ямар ажил эрхэлж байна?
-Б.Баясгалан: Анх 1997 онд Мон­голд казино байгуулагдаж, бидний хэдэн залуус дилерээр ажиллаж байлаа. Тухайн үед Англиас мэргэжилтэн ирж, хичээл заасан юм. Ингээд “Чингис” зочид буудлын нэг давхарт ажиллаж байсан казино жил орчмын дараа үүдээ барь­сан шүү дээ. Харин биднийг багш маань Чех Германы хил дээр байгуулсан казино­доо ажиллахыг урьсан. Мон­голоос 60 гаруй залуу тэнд очиж ажилласан. Зарим нь эх орондоо ирчихсэн бай­­гаа. Одоо дор бүрнээ ху­вийн бизнес эрхэлдэг. Эдийн засгийн энэ уруудаж байгаа байдал бизнесийн салбарынханд үнэ­хээр хүнд тусч байгаа. Тиймээс Монголд казинотой болчихвол маш хурдан хугацаанд хөгжих боломж бий.
-В.Чулуунцэцэг: Бид­нийг анх очиж ажиллахад эзгүй шахам байсан газар богино хугацаанд барилга байгууламжаар дүүрч, хөгж­­сөн л дөө. Одоо ч Чех Германы хил дээр болон өөр бусад оронд казинод ажиллаж буй монголчууд олон байгаа. Тэдэнд эх орондоо ирэх хүсэл тэмүүлэл нь их бий. Гэвч ажлын байр байхгүй болохоор ирж чаддаггүй. Тэндээ өндөр цалинтай казинодоо ажиллах сонирхолтой байдаг л даа. Хэрэв Монголд казино байгуулагдвал дуртайяа ирэхэд бэлэн шүү гэцгээдэг.
-Д.Мөнхзул: Би АНУ-ын Карнавал хөлөг онгоцон дээрх казинод ажиллаж байсан. Тэнд ажиллаж байгаа хүнийх нь тоо 1200 бол 3500 гаруй хүн үйлчлүүлдэг. Хөлөг онгоцон дээр ресторан, зочид буудал, үзвэр үйлчилгээ гээд бүгд бий. Дэлхийг тойроод явдаг. Манайхаар хоёр жижиг сум нүүгээд байна гэсэн үг. Зогсоолоос 3-5 км-ийн зайд бүх үйл ажиллагаа автоматаар зогсдог хуультай. Хөлөг онгоц буудаллах газруудад том том брэндийн дэлгүүрүүд, худалдаа үйл­чил­гээ цэцэглэсэн байдаг. Хөлөг онгоцноос тэр олон үйлчлүүлэгч буугаад мэдээж шопинг хийнэ шүү дээ. Ингээд орой нь хөлөг онгоц хөдөлж, портноос таван метр холдонгуут казиногийнх нь үйл ажиллагаа эхэлдэг. Нэг ёсондоо тэр улсын хилээс гарангуут ажил эхэлнэ. Миний хувьд Карнавал дээр 5-6 сарын гэрээтэй ажилладаг байлаа.
Энэ хугацаанд дэлхийг тойрон аялчихаад хоёр сар амардаг байсан. Тэр ажил маш өндөр цалинтай, хангамж сайтай, надад их таалагддаг байсан юм. Гэвч хичнээн удаан хүний нутагт ажиллаж, амьдрах юм бэ гээд эх орондоо ирсэн. Одоо тэнд бидний нэг найз ажиллаж байгаа. АНУ-д казино тоглуулдаг маш олон хөлөг онгоц байдаг.
-Эдийн засгийг идэвх­жүүлэх 100 хоногийн төлөв­лөгөөг саяхан батлахдаа Казиногийн хууль санаачлах тухай тусгасан. Хэрэв кази­но байгуулах хууль эрх зүйн орчин бүрдчихвэл байр­лалын хувьд хаана байсан нь тохиромжтой вэ?
-Б.Баясгалан: Зарим хүн аялал жуулчлалын сал­барыг хөгжүүлэх үүднээс Буйр нуур дээр байгуулах нь зүйтэй гэж үздэг. Эсвэл хил дагуу ч юм уу гэдэг. Миний бодлоор Алтанбулагийн хил дээр казино байгуулаад дэмий. Оросууд тийм ч их орж ирж тоглоод байхгүй. Хамгийн түрүүнд Замын-Үүдэд байгуулсан нь дээр. Замын-Үүд чөлөөт бүс болж өргөжих учраас тэнд казино байгуулбал бүс нутгийн хувьд тохиромжтой.
-В.Чулуунцэцэг: 1997 онд казино байгуулагдахад хамгийн гоё орчин бүрдэж чадаж байсан. Монголд мөнгө­тэй, дипломатууд орж ирж тоглодог байлаа.
-Б.Баясгалан: Тэр жил Кувейтийн шейх баахан бие төлөөлөгчидтэйгээ ирсэн юм. Шейхийг дагалдан явж байсан хүмүүс казино тоглож, Монголд маш их мөнгө үлдээ­сэн жишээ байна. Манай улс казинотой болчихвол дэд бүтэц нь хамгийн түрүүнд хөгжих боломжтой.  
Д.Мөнхзул: Яг үнэндээ Монголд жуулчид ирээд үзэж харах юм байдаггүй шүү дээ. Гадаадын тэр их мөнгөтэй хүмүүс очсон газар болгондоо казино тоглож кайф авдаг. Тэгэхээр манайд казино байгуулсан нь яаж ч бодсон ашигтай.  
-Монгол Улсаас хоёр мян­­ган км-ийн радиуст кази­но байдаггүй юм билээ. Тэгэхээр жуулчдаас гадна тоглогчид их ирэх байх…
-Б.Баясгалан: Казино өөрөө энтертаймент бизнес. Одоо манай хот метротой болох зорилт тавьж байгаа. Тиймээс метро санхүүжүүлэх мөнгө босгож болно. Хүүх­дийн паркийг жинхэнэ дис­­нейлэнд шиг болгох бо­ломж­­той. Хон­конгт гэхэд хүүхдийн паркаа казиногийн орлогоор байгуулсан байдаг. Казиногийн тог­логч­дын 50 хувь нь хятадууд байдаг. Яг хажууханд маань том зах зээл байна гэсэн үг. Тиймээс манай улс казинотой болчихвол ашигтай.
-Д.Мөнхзул: Хэрэв арав гаруй жилийн өмнө манайд казино ажилладгаараа ажил­лаж байсан бол улс орон маань өнөөдрийнх шиг ийм эдийн засгийн хүнд байдалд орчихгүй байсан ч юм билүү. Маш сайхан хөгжчихсөн байх нь ойлгомжтой.
-В.Чулуунцэцэг: Манай төрийн томчууд цаг нь боло­хоор казино байгуулна гэсээр өдий хүрлээ. Тэр цаг нь хэзээ ирнэ гэж. Америкчууд гэхэд XVIII зуунд казино байгуулсан. Тэд цаг нь ирчихлээ гээд гэнэт энэ бизнесийг эхлүүлчихээгүй шүү дээ.
-Казиногийн талаар тэр орчинд нь очиж үзээгүй хүмүүс буруу ойлголттой байдаг шүү дээ. Олон жил дотор нь ажилласан та бүхэн энэ тухай үнэнийг хэлэх байх?
-В.Чулуунцэцэг: “Казино бол хар мөртэй. Тэнд архи­далт, биеэ үнэлэлт байдаг. Казино бол бузар булай” гэсэн нийтлэг ойлголт байдаг. Тийм биш шүү дээ. Хүмүүс мэдэхгүй юмныхаа дайсан байдаг. Казиногийн тоглогчид архи уудаггүй. Харин казинод орж тоглоод, тэр сайхан зүй­лийг нь мэдэрсэн хүмүүс тэс ондоо ойлголттой байдаг. Тийшээ халамцуу хүнийг огт оруулдаггүй.
-Б.Баясгалан: Эрчүүд нь жен­тельмэн хувцаслаж, бүсгүйчүүд нь гоо сайхнаа гайхуулсан тансаг бүхнийг цогцлоосон тийм л ганган дэгжин байдаг. Хамгийн боловсон бизнес юм.
-Ингэхэд казино ямар үр өгөөжтэй бизнес вэ. Манай улсад хууль эрх зүйн орчин бүрдчихвэл хэдий хугацаанд ашгаа өгөх бол?
-Б.Баясгалан: Сингапур, Макао, Өмнөд Солонгос хур­дан хөгжихөд казиногийн биз­нес тодорхой түвшинд нөлөөлсөн. Манай улсад өнөө­дөр хууль батлагдвал маргааш үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна. Монголын дээгүүр Хятад, Японы гээд сул мөнгө нисээд байна. Үүнийг буулгаж, Монголдоо авч үлдэх ёстой. Бид бол тэр технологийг эзэмшсэн залуус байгаа юм.
-В.Чулуунцэцэг: Кази­нотой болчихвол адаглаад л 1500 хүний ажлын байр бий болно. Нэг дор маш олон хүн Монголд ирэх болохоор онгоцны нислэг нэмэгдэнэ. Тэрийгээ дагаад үзвэр үйл­чилгээ, худалдаа наймаа хүр­тэл цэцэглэнэ. Нэг хүн багаар бодоход Монголд 10-20 мянган ам.доллар үлдээнэ. Японд гэхэд энэ бизнесийн ашиг орлогыг аль хэдийнээ тооцоолоод казино байгуулах хуулиа баталчихлаа.
-Д.Мөнхзул: Казино маш онцгой татвартай. 70-80 ху­вийг тухайн улс нь авдаг. Манайд казино ганцхан жил ажилласан. Казино ажил­ласан тэр жил буюу 1997 онд хамгийн өдөр татвар төл­­сөн байгууллагаар казино шал­гарч байсан. Яаж ч бод­сон казино эдийн засагт нэмэр­тэй. Монголд ирээд, валютаа солиулаад манай нутаг дэвсгэр дээр л тоглоно. Ингэснээр валютын энэ галзуурлыг дарж өгнө.
-Эрсдэлгүй бизнес гэж байхгүй. Тэгэхээр казино ямар эрсдэлтэй вэ?
-Б.Баясгалан: Казиног ажил­луулах үндэсний мэргэ­жилтэн, менежерүүд байхгүй тохиолдолд гадныханд хамаг ашиг орлогоо алдах аюултай. Харин азаар манай улсад өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд мэр­гэжлийн боловсон хүчин хангалттай бий болсон. Эдгээр боловсон хүчин бүгд гадаадад ажиллаж байсан, одоо ч ажиллаж байгаа.Өөр нэг эрсдэл нь хүмүүс казинод донтож, хамаг юмаа өгөөд туучихдаг. Тэгэхээр энэ мэт сөрөг талыг хуулиар зохицуулж өгөх хэрэгтэй л дээ. Тухайлбал, орон орны Казиногийн хуулийг судлаад харахад төрийн албан хаагчид болоод 40 нас хүрээгүй бол казинод орж болохгүй гэх зэрэг заалтуудыг тусгасан байдаг. 20 насныхан бие даан ажил хийж, мөнгө олох нь байтугай аав ээжийнхээ мөнгөөр сурал­цаж байдаг нас шүү дээ. Тиймээс өөрсдөө мөнгө олдог, ухамсар суусан үедээ, тийм насандаа казино тог­лож болно гэж хуулиар зохицуулдаг юм билээ. Хэрэв манайх казинотой болчихвол монголчууддаа квот тогтоо­гоод өгчих хэрэгтэй.  

–Манайх казиногүй бо­лохоор мөнгөтэй хүмүүс гадагшаа явж тоглодог. Тэ­гэхээр манай улсад ка­зи­­ногийн эрх зүйн ор­чин бүрдчихвэл мон­гол­чуудыгаа оруулдаг байх ёстой санагддаг…
-Б.Баясгалан: Ер нь хэн дуртай нь казинод ороод байж болохгүй. Манайхны амьдрал ямар билээ дээ. Орон байраа барьцаанд тавиад тоглочих вий гэсэн эрсдлээс болгоомжилж бай­гаа юм. Нийгэмд байр сууриа олчихсон, бизнес эрхэлж байгаа хүмүүс орох нь бол нээлттэй байхаар хууль­чилбал зүгээр болов уу.
-В.Чулуунцэцэг: Синга­пурын казинод гэхэд ар гэрээс нь гомдол ирвэл тэр хүнийг бүх насаар нь казинод тоглох эрхийг нь хасах хуультай. Иймэрхүү хамгаалалт байж болно.
Б.Баясгалан: Казиногийн үүдэнд нь хар дансанд оруулж болохгүй хүнийхээ нэрийг бичсэн байдаг юм.
-Д.Мөнхзул: Улс улсын казино өөр л дөө. АНУ-д гэхэд сэтгэхүй нь өөр байдаг юм билээ. Тэнд 18 болон 21-ээс дээш насныхан тоглож болох насны хязгаартай. Хүүхдүүд нь насанд хүрэхийг тэсэн ядан хүлээдэг. Тэгээд аав ээж нь хүүхдүүддээ гоё юм зааж өгч байгаа юм шиг дагуулж ирээд зааж сургадаг.
Б.Баясгалан: Энэ бол ирээдүйн эрсдлээс сэргийлж байгаа нэг арга. Хятад хүний нэг соёл бол мөрийтэй тоглож сурах байдаг гэнэ л дээ. Мон­гол эр хүн морь унаж сурсан байхтай адил. Монголд бол асуудлыг Монголынхоо уламж­лал соёл талаа барих нь зөв байх. Энэ утгаараа гэвэл бид Монголчуудаа кази­нод тоглуулах гэхээсээ илүү гадаадын баячуулд кази­ногийн үйлчилгээ үзүүлэх талаас нь илүү харж байгаа.
-Манай улсад казиногийн хууль батлагдчихлаа гэхэд лицензийн асуудал үүснэ. Ер нь бусад орны туршлагаас харахад казино төрд байсан нь дээр үү, эсвэл гадны хөрөнгө оруулагч байх шаардлагатай юу?
-Д.Мөнхзул: Хэрэв гадны­хан их хувь эзэмшвэл Монголд орж ирэх мөнгө буцаад л гараад явчихна. Бараг төрийн өмчит 51 хувь байх ёстой болов уу. Дараа нь үндэсний казиногийн салбар хөл дээрээ  босоод ирвэл илүү хувийг үндэсний бизнес эрхлэгч нартаа тэр хувьцаагаа улс нь зарах уу, хадгалж үлдэх үү, улсын асуудал.  Хамгийн гол нь улс нь хяналтаа сайн тавих чадамжтай байх ёстой.  
-Б.Баясгалан: Германд бол төр нь гол хяналтын хувиа эзэмшдэг. Лас Вегаст хувийн хэвшлийнхэн илүү их  хувь эзэмшдэг хувилбарууд бий л дээ. Солонгост зарим хувийг улс нь эзэмшдэг. Монголын хувьд гадны хөрөнгө оруулалт 15-20 хувиас илүү байх ёсгүй гэж үздэг. Хятад юм уу, Орос зэрэг орнуудад хувь эзэмшүүлэхийг бид эсэр­гүүцэж байна. Харин гурав­дагч орнуудаас байж болж байна. Учир нь хөрш орнууд казиногийн лиценз эзэмших нь цаашдаа манай улсын дотоод хэрэгт олон талаас нөлөөлөх эрсдэл үүсэх магадлалтай.
-В.Чулуунцэцэг: Германд казино нь улсынх болчихсон. Тэнд казино байгуулж бай­сан хүмүүс дандаа Чех гээд европын казиногийн хууль­тай орнууд руу ороод ирсэн. Тэ­гээд хээл хахууль их болсон. Манай монголчууд авлига авч, тэ­рүү­гээрээ сайхан амьдардаг улстөрчид олонтой шүү дээ.
-Монголд казино бай­гуул­чихлаа гэхэд мэр­гэжилтнүүдийг хэн бэлтгэх вэ?
-Б.Баясгалан: Бидний хувьд Бирм, Чех, Монголд багшилж байсан. Сургалт явуулж байсан. Менежмент талдаа бид казиног босгож дөнгөнө. Гадаад болон до­тооддоо казиногийн чиглэ­лээр ажиллаж байсан 300 гаруй боловсон хүчин бий. Тэд Мон­голд казинотой бол­бол дур­тайяа эх орондоо ирцгээхэд бэ­лэн. Гэтэл ажлын байргүй боло­хоор гацчихаад байгаа. Үндэс­ний боловсон хүчин бид казиногийн бизнесийг олон усын стандартын дагуу ажиллуулах гол баталгаа болж чадна. Үндэсний мэргэжлийн боловсон хүчин байхгүй то­хиолдолд энэ бизнесийг эрх­лэхэд аюултай гэдгийг дахин хэлье.
-Казиногийн бизнес эрхэлдэг улс орнуудын ашиг орлогыг сонирхуулахгүй юу. Мөн манай улсад ямар ашиг харагдаж байна вэ?
-Б.Баясгалан: Дэлхийн улс орнуудын казиногийн сал­бараас олж буй орлого жил ирэх тусам нэгэгдэж байгаа. Энэ үзүүлэлтээрээ хамгийн их ашиг олсон казино сүүлийн үед Макаогийнх болж байгаа. Макаогийн жилийн орлого  38-40 тэрбум доллар хүрсэн тухай уншиж байсан. Монголын хувьд гэвэл Казиногийн биз­нес хөгжлүүлснээс хойш 2018 онд гэхэд улсын төсвийн тав, 2025 онд 10, 2032 онд 20 хувийг тус тус бүрдүүлэх боломжтой болно. Улсын төс­­вийн 20 хувийг бүрдүүлэгч энэ салбарыг бий болгоход хам­гийн гол нь улсаас их хэм­жээний хөрөнгө оруулалт шаар­дагдахгүй. Үүнийг л улс төрч, эдийн засагчид ойлгоосой гэж хүсэж байна. Казино бол мэргэж­лийн бо­лов­­сон хүчин, хууль эрх зүйн зөв орчин хоёр л байхад өөрөө хөгждөг бизнес. Учир нь энэ салбарт хөрөнгө оруулах бизнесменүүд манай Монгол болон олон улсад хангалттай бий.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Р.Бурмаа: Эрх баригч нам бүхнийг шийддэг тэр нийгэм рүү орох нь


УИХ-ын гишүүн Р.Бурмаатай ярилцлаа. 

-Та Засгийн газрын гишүүдийн “давхар дээл”-ийг хугацаа алдалгүй тайлуулах хүсэлтэй байж, намынхаа эсрэг кноп дарсан дөрвөн гишүүний нэг. Хэрэв Засгийн газарт хөдөлгөөн орвол эдийн засаг улам тогтворгүй болно. Та яагаад эсрэг санал өгсөн юм бэ?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүний албыг давхар хаших нь учир дутагдалтай байна. Тиймээс Ерөнхий сайд нь давхар байгаад бусад нь давхар алба хашихгүй” гэсэн хуулийн төсөл өргөн барьсан. УИХ-аас “Чиг үүргийн сайд нар нь “давхар дээл”-тэй байж болно” гэсэн шийдвэр гарсан. Сайд нарын “давхар дээл”-ийг 2014 эсвэл 2016 оноос тайлна гэсэн сонголтоор санал хураалт явуулсан. Миний хувьд “Нэгэнт чиг үүргийн сайд нарыг УИХ-ын гишүүн байхыг зөвшөөрөөд салбарын сайд нарыг л гишүүн биш байх тохиолдолд 2016 оныг хүлээгээд яахав. Одоо хэтэрхий олон сайд УИХ-ын гишүүний албыг давхар хашиж буйг болиулах боломж нь байна” гэсэн байр  сууринаас саналаа өгсөн. Хэрвээ Ерөнхий сайд нь УИХ-аас, бусад нь гаднаас гэсэн санал хураалтын дүн гарсан байсан бол оны хувьд би бодох л байсан. Энэ хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр яригдаж байхад сайд нарын 50 хувь нь УИХ-ын болон Засгийн газрын гишүүн давхар хашиж болох санал гаргаж байлаа. Харамсалтай нь энэ саналыг манай бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат татаж авсан. Харин санал хураалтын явцад УИХ-ын гишүүн чиг үүргийн сайд нар байж болно гэсэн заалт дэмжигдсэн л дээ. Тэгэхээр чиг үүргийн сайд нар үлдээд, намын нэрийн жагсаалтаар сонгогдсон гишүүд маань сайдаа хийгээд үлдэх юм бол цаана нь долоо, найман сайдын асуудал байгаа юм. Угтаа 19 сайдын 50 хувь нь нэг дор өөрчлөгдөх юм бол Засгийн газрын тогтворгүй байдал,  огцрох тухай асуудал хөндөгдөнө. Иймд хуулийг энэ оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлээд эхэлсэн бол сайд нарыг үе шаттайгаар өөрчлөх боломжтой байсан. Тухайлбал, эхний ээлжинд 3-4 салбарын сайдыг УИХ-ын гишүүн бус хүнээр томилчих, дараа нь дахиад ийм тооны сольчих юм бол Засгийн газар огцрох тухай асуудал байхгүй шүү дээ.  АН-д сайдын албыг хашчихаар чадварлаг хүмүүс бий.
-Та яагаад заавал зарим сайдыг солих шаардлагатай гэж үзээд байгаа юм бэ?
-“Тодорхой салбарын сайдууд болохгүй байна, хөрөнгө оруулагчдыг үргээчихлээ” гэж маш их шүүмжлэл дагуулж байгаа. Ерөнхийлөгч хүртэл “Үнэхээр болохгүй байгаа сайд нарыг солих эрх нь Ерөнхий сайдад байгаа” гэж телевизийн ярилцлагад орохдоо хэлж байсан. Бодит байдал дээр зарим сайдын ажил үүрэг нь хангалтгүй байхад Засгийн газраа тогтвортой байлгана гэсэн нэрээр 2016 оныг хүртэл яваад байх уу. Хэрэв ингэвэл улс оронд, ард түмэнд хохиролтой. Дээд тал нь долоо, найман сайдыг сольчихвол Засгийн газарт айхтар  бэрхшээл үүсэхгүй. Цаана нь яамдад хоёр дэд сайд байна. Төрийн нарийн бичгийн дарга, яаманд байгаа бүхэл бүтэн аппарат ажилладгаараа ажиллаад л явна. Гагцхүү УИХ-ын гишүүн бус хүн сайдад томилогдсоноор тухайн салбарт илүү анхаарал төвлөрнө.
-Ер нь сайд нарын “давхар дээл”-ийг тайлах асуудал яагаад өмнөх засгийн үед яригддаггүй байсан юм бэ?
-Өмнө 11 сайдын ес нь “давхар дээл”-тэй байлаа гэхэд УИХ-ын үйл ажиллагаанд ноцтой нөлөө үзүүлдэггүй байсан. Одоо айхтар нөлөө үзүүлж байна. Наад зах нь ирцийн асуудал байна. Засгийн газрын гишүүдийн асуудлыг ярих болохоор 17 сайд бүгд ирээд чуулганы хуралдаанд суучихдаг. Харин залгуулаад агаарын бохирдлын асуудлыг яриад эхлэнгүүт хоёрхон сайд сууж байх жишээтэй. Өглөө нь картаа хийгээд ирцэнд бүртгүүлчихээд гараад явчихаар энэ нь дараагийн оруулж ирж байгаа бүх хуулийн төсөлд эсрэг санал өгсөн болдог. Давхар алба хашихаар цаг зав муутай, сайдынхаа ажил руу яараад явчихдаг. Гэтэл УИХ-д тэдний суудал нь хоосон, кноп нь тэдний өмнөөс эсрэг санал өгсөн болж гардаг.
Засгийн газрын гишүүдэд кабинетын зарчим гэж бий. “Аль нэг сайдынхаа өргөн барьсан хуулийн төсөл, тогтоолын төслийг кабинетын зарчмаар дэмжинэ” гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрынхаа өргөн барьсан бичиг баримтын эсрэг байр суурь илэрхийлэхгүй, дуугарахгүй, шүүмжлэл өгөхгүй гэсэн байр суурьтай гэсэн үг. Засгийн газрын оруулж ирж байгаа зарим хууль, тогтоолын төсөл боловсруулалт тааруу, шаардлага хангахгүй байгаа нь ажиглагддаг. Хэрэв тэд зөвхөн УИХ-ын гишүүн байсан бол маш соргогоор анзаарна. Сайн хууль гаргуулахын төлөө ажиллаж, шүүмжлэлтэй нүдээр харна. УИХ маань маш олон талаас хэлэлцэж, нягталж, тунгааж хууль тогтоомж гаргах ёстой. Гэтэл 17 хүн нь УИХ-ын гишүүний эрх үүргээ хэрэгжүүлэхдээ Засгийн газрын шийдвэрээ кабинетын зарчмаар дэмжинэ гэдэгтээ барьцаалагдаж байгаа нь ажиглагддаг.
-УИХ чанартай хууль тогтоомж гаргахгүй байна гэж хэлэх гээд байна уу?
-УИХ маань хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байх ёстой. Бүрэн ирцтэйгээр гишүүд хэлэлцэж байгаа асуудалд анхаараад ухамсартайгаар товчлуураа дарах учиртай. УИХ маань ард түмнийг төлөөлж, гаргасан хуулийнхаа хэрэгжилтэд болоод Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой. УИХ-ын 76 гишүүний 39 нь ирвэл ирц бүрддэг. Улмаар тэдний 19, 20 нь сайд байх юм бол яах вэ. Энэ тохиолдолд УИХ Засгийн газрынхаа үйл ажиллагаанд хяналт тавих чадамжгүй болно. Ийм байдалд одоогоор хүрээгүй ч  анхаарах ёстой асуудал.
-УИХ-аас ажлын хэсэг байгуулаад Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой байдаг биз дээ?
-Тиймээ. Гэтэл дахиад л өөрсдөөр нь Засгийн газрын гишүүдийн оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулдаг. Энэ нь эргээд сайд хүн сайдынхаа ажилд зарчимч маягаар хяналт тавьж чаддаггүй байдалд хүргэдэг. УИХ хууль тогтоох чиг үүргээ биелүүлж, Засгийн газраас хараат бус байх ёстой. Харин одоо Засгийн газраас хараат болчихлоо. Бүр УИХ маань Засгийн газрынхаа утсан хүүхэлдэй болох аюул харагдаж байна. Энэ нь Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт унагаж байгаагаар харагдлаа. Намын удирдлагаас гишүүддээ чиглэл өгч, эсрэг санал гаргасныг нь намаас хөөнө, хасна гэж айлгадаг үзэгдлийг саяын энэ санал хураалт ил болгож байна. УИХ-ын дээр Засгийн газар  гарч, толгойд нь намын удирдлага гэж цөөхөн хүн суучихаж. Бид 1990 оноос энэ байдлыг өөрчлөхийн тулд явсаар ирсэн. Өнгөрсөн 25 жилийн хөдөлмөр зүтгэлээ ингэж талаар болгомооргүй байна. Эргээд эрх баригч нам, намын төв хороо бүхнийг шийддэг тэр нийгэм рүү орох нь байна шүү дээ.
-Санал хураалт болохын өмнө танай намын бүлэг хуралдаад тоглоомын дүрмээ баталчихсан байсан гэсэн. Сайд нарын давхар дээлийг тайлах хуулийг 2016 оноос хэрэгжүүлэх дээр бүгд санал  нэгдчихээд яг санал хураалгахад та дөрвөн гишүүн тохирооноосоо буцчихсан юм биш үү?
-Бүлэг дээр санал хураалт явуулахад эсрэг саналтай байгаа хүмүүс нээлттэй хэлсэн.Харин би цөөнх болсон хэсэгт байсан бөгөөд “Би бүлэг дээр сайн нягталж ярьсангүй. Итгэл үнэмшил төрөөгүй нөхцөлд энэ бүлгийн олонхиор гаргасан шийдвэрийг дагахгүй шүү” гэдгээ хэлсэн.
-Тэгэхээр та эсрэг санал өгөхөө анхнаасаа хэлж байж ээ?
-Тиймээ. Би бүлгийн хурал дээр эсрэг санал өгнө гэдгээ анхнаасаа хэлээд яваад байгаа. Сүүлд ч гэсэн Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр намын гишүүд “Сайд нарын “давхар дээл”-ийг 2016 оноос хэрэгжүүлэх шийдвэрт санал өг” гэхэд “Би энэ оноос хэрэгжүүлэхэд нь саналаа өгнө” гэдгээ хэлсэн.
-Р.Бурмаа гишүүн хоёр ч сонгуулийн хууль дээр ажилласан. Хуулиа маш сайн мэддэг хүн атлаа ингэж намынхаа эсрэг санал өгсөн нь олон нийтэд хардлага дагуулаад авсан. Тухайлбал, “МАН-ынхантай ижил байр сууринаас кноп дарсан нь ямар нэгэн ашиг сонирхол агуулсан байж таарна” гэж байсан л даа…
-Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг МАН санаачлаагүй. Ерөнхийлөгчийн “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” хийх алхмын хүрээнд санаачилсан хууль. Төрийн данхар бүтцийг багасгах Ерөнхийлөгчийн санаачилгыг дэмжинэ гэж эрх баригч, сөрөг хүчний гишүүд бүгд гарын үсэг зурсан. Тэгэхээр би сөрөг хүчин гээд байгаа МАН-ынхантай тохирчихоод тэдний санаачилсан хуулийг дэмжээд яваад байгаа юм биш. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хуулийг дэмжиж байна. “Засгийн газрыг огцруулахгүйгээр тогтвортой ажиллагааг нь дэмжээд  зарим нэг сайдыг сольчихвол УИХ, Засгийн газар маань хэвийн, чанартай ажиллах юм байна” гэж харсан миний итгэл үнэмшил. Тэрнээс МАН-ын зүгээс “Тэг ингэ” гэж дарамталсан юм ч байхгүй.Тэдэнтэй хуйвалдаад хаа нэг газар ямар нэгэн тохироо хийгээд яваагүй.Тэгэхээр би дахин хэлье. Ерөнхийлөгчийн ухаалаг төр рүү хийх алхмыг одооноос хэрэгжүүлж эхэлье гэсэн саналыг дэмжиж тийм шийдвэр гаргасан.
-АН-ын Хяналтын хорооны дүгнэлт танд ирсэн байх. Жагсаалтаар орж ирсэн таныг намаас хөөвөл Худалдаа хөгжлийн банкны захирал Б.Мэдрээ гишүүн болно гэсэн мэдээлэл нэлээд цацагдсан. Ер нь намын дүрэмд эсрэг  санал өгсний төлөө ямар арга хэмжээ авдаг юм бэ?
-Хяналтын хорооны дүгнэлт миний өмнө байж байна. Намайг хөөх болсон үндэслэлийг нь намын дүрмийн зүйл заалтаар нь аваад үзвэл “Өөрийн нам дангаар болон хамтарч байгуулсан Засгийн газар, сонгогдсон Засаг даргыг намын шийдвэрийг зөрчин огцруулсан нь тогтоогдвол намаас хасна” гэсэн байгаа. Миний өгсөн саналаас болоод Засгийн газар огцорчихоогүй. Айсан хүнд аргал хөдөлнө гэдэг шиг юм болоод байна л даа. Намын хариуцлага гэж бий л дээ. Энэ шийтгэлийг ноогдуулахдаа ҮЗХ-ны хуралд танилцуулж, дэмжлэг авсны үндсэн дээр намын удирдлага шийдвэр гаргана. Үүнээс өөр тохиолдолд намаас гаргах шийтгэл ноогдуулахгүй. Тэгэхээр үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлыг хуралдуулах ёстой. Манай намын ҮЗХ жилд хоёроос доошгүй удаа хуралдах байтал сонгуулиас хойш нэг ч хуралдаагүй. Жигүүр байгуулагдаж, хурлаа зарлахыг шаардаад ч нэмэр болсонгүй.
-Х.Баттулга сайд давхар дээлээ  тайлах хүсэлтээ гаргачихлаа. Энэ байдлаас засаг хөдөлж магадгүй гэсэн шум яваад байна л даа…
-Нэг гишүүн чөлөөлөгдье гэхээр засаг хөдөлнө гэж таамаглаж болохгүй. Ерөнхий сайдад өөрт нь маш том эрх мэдэл байгаа шүү дээ. Зарим сайдаа чөлөөлж, солих эрх нь түүнд бий. Гэтэл бүлгийн хурал дээр асуудалтай сайдуудаа нухацтай ярья гэхээр “Ямар ч асуудал байхгүй, намын гүйцэтгэх зөвлөлийн шийдвэр гарсан. Тэрийг дага” гээд байна. Бид хэдий болтол “Асуудал алга” гээд нүдээ таглачихаад “Намайг олоорой би нуугдчихлаа” гэдэг жаахан хүүхэд шиг явах юм бэ. Үнэнээс нуугдаж чадахгүй шүү дээ. Надад Өргөдлийн байнгын хорооны даргын хувьд сард 140-150 иргэний өргөдөл гомдол ирж байна. “Гарч байгаа хууль, Засгийн газрын тогтоол шийдвэрүүд зөрөөд байна, тэтгэвэр авах гэтэл болохгүй байна”, “Ийм ажил эрхлэх гэсэн чинь тийм саад бэрхшээл тулгарлаа” гэх зэрэг өргөдөл гомдол байнга ирдэг. Энэ нь асуудал байгааг харуулж байна шүү дээ.
Засгийн газрын бичиг баримт сайн, тэрийг нь дэмжээд явахаас өөр аргагүй байсан бол ондоо хэрэг. Гэтэл Засгийн газрын оруулж ирж байгаа бичиг баримтуудад нэлээд өөрчлөлт орж байна.Тухайлбал, Боомтын тухай хуулийн төслийнх нь ажлын хэсгийг М.Батчимэг гишүүн ахлаад явсан. Уг төслийн 50-иас дээш хувьд нь өөрчлөлт орсон. Төрөөс эрдэс баялгийн салбарыг дэмжих тухай Засгийн газрын тогтоолыг анх Засгийн газраас оруулж ирэхэд маш хангалтгүй, түүхий юм байсан. Ажлын хэсгийг С.Одонтуяа  гишүүн ахлаад 50-иас дээш хувьд нь өөрчлөлт оруулсан. Уг нь ийм хангалтгүй төслүүдийг Засгийн газрт буцааж өгөх ёстой. Харин ч бид Засгийн газрыг дэмжээд түүхий төслүүд дээр нь цаг, хүчээ зориулж засч янзалж гаргаж байна.
-Хяналтын хорооны шийдвэрийн дараа Х.Баттулга сайд та хоёрын  хамт авахуулсан зураг цахим хуудсаар нэлээд тарсан. Таныг түүний ятгалгад автаж, ямар нэгэн албан тушаалын тохироо хийчихсэн юм биз гэсэн яриа тарсан. Та үүнд тайлбар өгөхгүй юу?
-Тийм зүйл үнэндээ байхгүй. Харин тэр зургийн тухайд Баянхонгор аймгийн Баянлиг суманд шинэ сумын нээлтэд оролцоод явж байхдаа овоон дээр түр зогсч авахуулсан юм. Х.Баттулга сайд дараа нь жиргэчихсэн байна лээ. Х.Баттулга сайд намын даргад “Энэ хөөх шийдвэрээ эргэж хараач ээ, ийм асуудал байж болохгүй. УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхэнд халдаж байгаа хэрэг” гэж саналаа хэлж байсан. Гэтэл намын дарга маань түүний саналыг хүлээж аваагүй. Ингээд Х.Баттулга сайд “Би ч бас хөөгдье” гэсэн.
-Та одоо МоАХ-нд харьяалагдаж байгаа бил үү?
-Тийм.
-МоАХ ҮЗХ-г шахаж хуралдуулан АН-д эргэлт хийх алхам болно гэж үзэгсэд байгаа?
-Юу нь эргэлт байхав дээ. АН бол дүрмээ сахиад хуралдаад явж байх ёстой. ҮЗХ хуралдана гэхээр элдэв хар санаа гаргаад байх шаардлагагүй. Нам доторх аливаа асуудлыг дарж, цөөхөн хүн толгойд нь шийдээд байвал буруу тийшээ явна. Аль болох нээлттэй, гишүүдээрээ яриад явбал АН зөв замаар л явна.
-Та Хяналтын хорооны шийдвэрт бухимдаж, бүлгийнхээ хаалттай хуралдааны үеэр гишүүд рүү үсчин, “Та нартай нэгийгээ үзнэ ээ” гээд хаалга саваад гарсан сурагтай. Үнэхээр бүлгийн гишүүдтэйгээ зөрчилтэй байгаа хэрэг үү?
-Тийм зүйл байхгүй. Би бүлгийн хуралдаа суугаад явж байна. Харин сонин хэвлэлд бичсэн шиг зүйл бүлгийн хурал дээр болоогүй. Үүнийг бүлгийн ажлын албаны хүмүүс нотолно. Би зарчим л ярьсан. Энэ тухай хуралдааны протоколд хүртэл тэмдэглэсэн байна.
-Таныг Дорнод аймагт дүүгээ Засаг дарга болгох гээд тэнд очиж нэлээд бужигнуулсан сурагтай байсан?
-Энэ бол ор үндэслэлгүй мэдээлэл байна. Манай дүү Дорнодын МАН-ын гишүүн биш, одоо нам бус. Улаанбаатарт амьдардаг, хувийн бизнес эрхэлдэг. Миний хувьд харин ч АН-аас нэр дэвшсэн Ганбатыг Засаг дарга болоход нь дэмжсэн.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Ганхуяг: Төсөл батлагдсанаар эдийн засагт олон эерэг үр дүн гарна

Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягтай ярилцлаа.

 -Та өнгөрсөн долоо хоногт Ашигт малтмалын
тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл өргөн барьсан. Уг хуулийн төслийн
талаар танилцуулахгүй юу?

-Төслийн агуулга
зорилго маш ойлгомжтой. Эрх зүйн үндэслэлийн тухайд 2012-2016 оны Засгийн газрын
үйл ажиллагааны хөтөлбөр, өнгөрсөн УИХ-ын чуулганаар батлагдсан Төрөөс эрдэс баялгийн
салбарт баримтлах бодлого, одоогийн хүчинтэй мөрдөгдөж буй хуулийн үндсэн зарчмыг
хөндөхгүй байх зэрэг болно. Хуулийн төсөл батлагдсанаар  төрөөс тогтоосон газар нутагт хайгуулын тусгай
зөвшөөрлийг олгож эхлэх, ингэснээр шинэ хөрөнгө оруулалтыг татах болон Монгол Улсын
баялаг нөөцийг нэмэгдүүлж эдийн засгийн баталгаа чадавхийг улам сайжруулах, хариуцлагатай
уул уурхайг хөгжүүлэх, бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнэ нь хэлбэлзэл ихтэй хөрөнгө
оруулалт ихээр шаардагддаг энэ салбарын эрх зүйн орчинг урт хугацаанд тогтвортой
байх гол зорилтууд хэрэгжинэ.

Нэг зүйлийг тэмдэглэхэд
энэ хуулийн төсөл “Урт нэртэй” хуулинд  ямар
ч хамааралгүй бөгөөд, талбай нь ч давхцахгүй гэдгийг хэлмээр байна. Мөн хууль санаачлагчийн
хуулийн төсөлд  судалгаанд үндэслэн зөвлөмж
гаргах үүрэг бүхий  олон талт оролцоог хангасан
орон тооны бус Бодлогын зөвлөлтэй болно. Төрийн зарим чиг үүргийг мэргэжлийн холбоодод
шилжүүлэх бодит алхмыг төсөлд суулгасан. Дээр нь ашигт малтмалын нөөц, ордын нөөцийг
олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргачлалаар гүйцэтгэдэг болно. Ингэснээр энэ чиглэлд
дэлхийн жишигтэй хөл нийцэн алхана.

-Энэ хууль батлагдсанаар эдийн засагт яаж
үр өгөөжөө өгөх вэ?

-Хайгуулд хөрөнгө
оруулалт шинээр орохоос гадна, үүнийг дагаад олборлох, боловсруулах үйлдвэрийн салбарт
ч хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ гэж үзэж байна. Хариуцлага уул уурхайг дэмжин зорилтын
хүрээнд инноваци, тэргүүний техник технологийг нэвтрүүлэхийг дэмжих юм. Ингэснээр
салбарын бүтээмж, өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ. Бүтээмж дээшилснээр өртөг зардал хэмнэж,
ашиг орлого өсдөг жамтай. Дээр нь зөвхөн түүхийгээр нь гаргаад байх биш, боловсруулалтын
түвшинг дээшлүүлж нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн экспортлох зайлшгүй шаардлагатай
байгаа. Нэмүү орлого нь эх орондоо дэд бүтэц ашигласны төлбөр, цалин хөлс, болон
бусад хэлбэрийн орлого болж үлддэг. Энгийн жишээ татахад түүхий нүүрсийг 50 ам.доллараар
борлуулж байхад, угааж баяжуулсан  нүүрс нь
ойролцоогоор 100 ам.долларын үнэтэй байна. Мөн лиценз эзэмшигч нь өөрийн үйл ажиллагаанд
шаардлагатай бараа, ажил, үйлчилгээ авах, туслан гүйцэтгэгч сонгоход тэргүүн ээлжинд
Монгол Улсад бүртгэлтэй татвар төлөгч аж ахуйн нэгжид давуу эрх олгодог байх зохицуулалт
нэмэгдсэн. Ингэснээр дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн орлого, ашиг нэмэгдэнэ гэж үзэж
байгаа. Базаад хэлэхэд өмнөх байдлаар энэ хуулийн төсөл батлагдсанаар манай эдийн
засгийн тогтвортой өсөлтийг хангахад шууд болон шууд бус утгаар олон эерэг үр дүн
авчирна гэж хэлэх байна.

-2010 онд хууль батлагдаж, Ашигт малтмалын
хайгуулын тусгай лицензийг шинээр олгохыг хориглосон. Харин таны өргөн барьсан энэ
төсөлд уг хуулийг хүчингүй болгох талаар тусгасан гэлээ. Өнөөх эмх замбараагүй лицензийн
наймаа дахин цэцэглэх юм биш биз дээ?

-Дөрвөн жил орчим
хугацаанд ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл шинээр олгогдоогүй. Тус хууль
хэрэгжсэнээр эмх замбараагүй олгогдсон тусгай зөвшөөрөл эмхлэгдсэн. Хэдэн баримт
дурдъя. Хууль хэрэгжиж эхлэхээс өмнө 2005-2010 онуудад нийт газар нутгийн 46 хүртэл
хувийг ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн талбай эзэлж байсан. Тэгвэл өнөөгийн байдлаар
7.6 хувь болж буурсан. 2010 онд нийтдээ 4.137 лиценз байсан бол, одоо 2.868 болж
буурсан байна. Энэ хугацаанд бүртгэл, хяналтын тогтолцоог сайжруулах ажил нэлээд
хийгдсэн. Мөн монголчууд төр, хувийн хэвшил гэлтгүй уул уурхайн талаар хангалттай
туршлага хуримтлуулсан. Бид юун дээрээ алдаад байгаагаа мэддэг болсон. Юунд хүрэх
гээд байгааг тодорхойлсон урт хугацааны бодлоготой болсон.

Дээр нь урт нэртэй
хууль, улсын болон орон нутгийн тусгай хэрэгцээний газар гэхчилэн нийт нутаг дэвсгэрийн
70-80 хувьд хайгуул, олборлолтын ажил хийгдэхээргүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл газар
нутгийнхаа дийлэнх хэсгийг хойч үедээ үүцлэн хадгалах хуулиуд байна. Нэмэлт өөрчлөлтийн
нэг гол шинэчлэлийн чанартай зохицуулалт нь зөвхөн төрөөс зөвшөөрөгдсөн газар нутагт
лиценз олгож эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл нутаг дэвсгэрийн 20 орчим хувьд л анхнаасаа замбараатай
лиценз олгож эхлэх юм. Дээр нь хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг эхний гурван жил шилжүүлэхгүй
гэсэн шинэ заалт нэмэгдэж байгаа. Мөн гурав дахь жилийн төгсгөлд хайгуулын талбайн
тодорхой хэсгийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн дүгнэлтэд үндэслэн буцаан авдаг
болно. Ингэснээр үнэхээр хайгуул хийе гэсэн компаниудыг урамшуулж байгаа юм. Лиценз
авчихаад  үндсэн ажлаа хийхийн оронд цүнхэндээ
хийгээд наймаа үсэргээд явдаг зохисгүй байдлыг халахын тулд хугацааны сүүл хэсэгт
нь лицензийн төлбөрийн хэмжээг нилээн нэмж өгсөн.

-Хуулийн төсөлд ашигт малтмалын хэтийн
төлөвлөгөөг яаж тодорхойлсон бэ?

-Манай улсын ашигт
малтмалын нөөц цаашид өсөх нь мэдээж юм. Улс, орнууд  баялагийн хэтийн төлвөө  геологийн 
нарийвчилсан зураглалын ажлаар еренхийд нь  тодорхойлж байна. Монголд өнөөгийн байдлаар энэ
ажил  нийт газар нутгийн 30 орчим хувьтай
байгаа. Тиймээс эрчимжүүлэх шаардлагатай. Уул уурхайн яам 2032 он хүртэл ямар ямар
ашигт малтмалыг аль боомтуудаар экспортлох боломж байгаа талаарх төсөөллийг гаргаад
байгаа.

-Эдийн засгийн хүнд байдлаас гарахын тулд
Оюу толгой, Таван толгой гээд томоохон төслүүдийн үйл ажиллагааг үргэлжлүүлэх шаардлагатай.
Нүүрсний хэрэгцээ цаашид яах бол. Энэ хууль батлагдсанаар үүнд ямар түлхэц болох
вэ. Одоогийн байдлаар их хэмжээгээр буурсан хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх хандлага харагдаж
байна уу?

-Хуульд зааснаас
бусад тодорхой бус шалтгаанаар уурхайн бүтээн байгуулалт, уулын үйлдвэр, баяжуулах
үйлдвэрийн үйл ажиллагааг холбогдох төрийн байгууллагад урьдчилан мэдэгдэлгүйгээр
зогсоож олон хүмүүсийг гэнэт ажилгүй, цалингүй болгох нийгмийн хариуцлагагүй үйлдэл
гаргасан тохиолдолд хуулийн хариуцлага хүлээлгэдэг болох заалт уг хуулийн төсөлд
орсон байгаа. Энэ хариуцлагатай уул уурхайн ундсэн зарчмын нэг юм билээ. Засгийн
газар Тавантолгойн хувьд нэгэнт нүүрсний үнэ буурсан үед эхлээд дэд бүтцийг бүрдүүлэх
шийдвэрийг гаргасан. Нөгөө алаагүй баавгайн арьсыг хувааж болдоггүй гэдэгтэй адил.
Ер нь эхлээд  чанартай дэд бүтцийг бүрдүүлэх
нь аль ч оронд хийж ирсэн нийтлэг зарчим юм. Дэд бүтэц шийдэгдсэнээр  түүнийг ашиглах ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч
компаниудын үнэлгээ, хувьцааны үнэ нэмэгддэг учиртай. Аль ч оронд төмөр зам бол
нэгдсэн бодлоготой байдаг. Ашигтай хэсгийг нь бусдад тээврийн тариф энэ тэрээ тохирохгүйгээр
тасдаад өгчихөөр хүнд нөхцөлд орж байсан түүх байдаг.

Төмөр замын цариг,
төмөр зам барихтай холбогдсон УИХ-ын тогтоолын төсөл  засгийн газраас өргөн баригдсанаас хойшхи хэдхэн
хоногийн хугацаанд ЭТТ болон төмөр замд хөрөнгө оруулах гэсэн сонирхол эрс нэмэгдэж
байна. Энэ УИХ-ын тогтоол батлагдсаны дараа, хөрөнгө оруулагчдын асуудлыг яаралтай
шийдэх боломж бурдэнэ.

-Уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулагчид
үгүй­лэгдэж байна. Эрэл хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж  хөрөнгө оруу­лалтыг татах, улсын  баялгийн нөөцийг нэмэгдүүлэх тал дээр ямар бодитой
заалтууд орж байгаа вэ?

-Төрөөс геологийн
салбарт баримтлах нэгдсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх зорилтын хүрээнд геологийн судалгаа,
шинжилгээ, мэдээллийн нэгдсэн сантай болно. Мэдээлэл бол хө­рөнгө оруулалтыг татах
нэг чухал хүчин зүйл юм. Мөн уур амьсгалын онцлогоос шалтгаалан геологийн судалгаа,
хайгуулын ажил хийх хугацаа манай орны хувьд жилд долоохон сар байдаг. Иймд хайгуулын
тусгай зөвшөөрлийн хугацаа нийт есөн жил байсныг 12 жил болгож байгаа. Энэ нь ордыг
ашиглахын өмнөх гурван жилийг тодорхой болгосон гэсэн үг л дээ.

Тусгай зөвшөөрлийн
төлбөр төлөөгүйгээс цуцлагдсан болон буцааж өгсөн тусгай зөвшөөрөл бүхий талбайг
сонгон шалгаруулалтгүйгээр ердийн өргөдлийн журмаар олгодог болно. Ингэснээр элдэв
хар дагуулдаг сонгон шалгаруулалтыг багасгаж, олон улсын зарчмаар буюу эхэлж ирсэн
нь эхэлж зөвшөөрлөө авдаг шударга тогтолцоог бэхжүүлнэ. Ялих ялихгүй шалтгаанаар
лиценз цуцалдгийг болиулж, ердийн  торгуулийн
хариуцлага руу  шилжүүлэх зохицуулалт туссан.
Өөрөөр хэлбэл, хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийнхээ эрхийг хамгаалах шинэ зохицуулалтыг
тусгаж өгсөн. Бодлогын зөвлөл нь ч гэсэн хайгуулчид, уурхайчдын эрх ашгийг хөндөхгүй
байхад анхаарч ажиллах болно. Олон улсын стандартад шилжих замаар нөөц баялгийн
ангилалаа шинэчилснээр хөрөнгө оруулагч нарт ойлгомжтой, ил тод орчин бүрдэх юм.
Монгол Улсад хийгдсэн геологи судалгааны ажлын тайлан олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөнөөр
дотоодын болон бусад орны хөрөнгийн зах зээлээс мөнгө босгох боломж эрс нэмэгдэхийн
зэрэгцээ үндэстний мэргэжилтнүүдээ олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэх үүд хаалга нээгдэх
юм. Ер нь бол хүнийг, аж ахуйн нэгжийг дагаж хөрөнгийн урсгал орж ирдэг.

-Улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг
нь тогтоосон томоохон ордуудыг  эдийн засгийн
эргэлтэд оруулах талаар тусгасан уу?

-Шууд болон шууд
бус утгаар тусгасан. Төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийсэн ордуудын төрийн эзэмшлийн
хувь хэмжээг тавь хүртэл байлгаж болох бөгөөд тус хэмжээг ордыг ашиглах Техник эдийн
засгийн үндэслэл, ашгийн түвшин, эдийн засгийн үр өгөөжөөс нь хамааруулж тогтоохоор
заасан.

-Уурхайн хаалт болон нөхөн сэргээлтийг
компанийн хариуцлагад үндэслэн сайжруулах, уг салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж буй аж
ахуйн  нэгжүүдийн орон нутагтай хамтран ажиллах
хамтын ажиллагааны  ил тод байдлыг яаж нэмэгдүүлэх
вэ?

-Тусгай зөвшөөрөл
эзэмшигч нь байгаль орчин, нөхөн сэргээлт, уурхайн хаалттай холбоотой үйл ажиллагаандаа
үүрэг, хариуцлагаа гүйцэтгэхэд  эдгээр асуудлаар
холбогдох төрийн захиргааны байгууллагад тогтмол мэдээлэл хүргэх ажилтантай байна
гэж хуульчилсан байгаа. Орон нутагт уул уурхайн олборлолт эхлүүлэхийн өмнө хөрөнгө
оруулагч, орон нутгийн иргэдийн хоорондын харилцан ойлголцох нөхцөлийг бүрдүүлэх,
уул уурхайн төслийн нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдлыг тайлбарлан таниулах ажилд
орон нутгийн удирдлагын үүрэг, хариуцлагыг дээшлүүлэх ёстой юм. Мөн хөрөнгө оруулагч
компани, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын хооронд орон нутгийг хөгжүүлэх гэрээг
ил тод, иргэдийн оролцооны зарчимд тулгуурлан байгуулдаг байх зохицуулалтыг тусгаж
өгсөн. Байгаль орчин, орон нутгийн хөгжилд сайн дурын үндсэн дээр дэмжлэг үзүүлэх
болон хамтарч ажиллах зорилготой гэрээг компани ба сумын Засаг дарга нарын хооронд
хийгдэнэ гэсэн үг. Энэ гэрээний загварыг Засгийн газар баталж байх юм.

-Энэ хуулийн төсөл батлагдсанаар улсын
төсвийн зарлага нэмэгдэхгүй гэж байна. Ер нь геологи, уул уурхайн салбарт хэрхэн
үр дүнгээ өгөх вэ?

-Энэ хуульд стратегийн
ордод хувь эзэмшихдээ төсөвт нэмэлт дарамт учруулахгүй байх, төр хувийн хэвшлийн
замаар эрэл, үнэлгээний  хайгуулын ажлыг дэмжих
заалтууд их орсон. Мөн геологийн албаны  чиг
үүргийг тусгасан. Гэхдээ шинэ орон тоо нэмж, нэмэлт зардал гаргахгүй. Монгол Улсын
нутаг дэвсгэр дээр геологи, геофизик гэх зэрэг судалгаа, шинжилгээ хийдэг, эрдэс
баялгийн хэтийн төлөвийн үнэлгээ өгдөг, эрдэс баялгийн мэдээллийн сан бүрдүүлдэг
тийм үндэсний Геологийн албаны чиг үүргийг тодорхойлсон байгаа. Ингэхгүй бол манай
улсад геологийн буюу газрын хэвлийн нэгдсэн бодлого алдагдаад байна.

-Нинжа нар буюу гар аргаар алт олборлогчдын
асуудлыг яаж зохицуулж байгаа вэ?

-Ер нь бол  олон улсын туршлагыг сайтар судалж байна.Одоогийн
байдлаар иргэний хуульд заасан бүртгэгдээгүй нөхөрлөлийн хэлбэрээр ажиллахыг зөвшөөрч
байгаа. Төсөлд бүртгэлтэй хоршоо, нөхөрлөлийн хэлбэрээр ажиллахыг дэмжих замаар
тэднийг албажуулах зохицуулалтыг тусгасан. Бусад оронд ийм байдлаар энэ үйл ажиллагааг
зөв гольдиролд нь оруулж ирсэн  юм билээ.Ингэж
нөхөрлөл хоршоо байгуулж хариуцлагатай, нөхөн сэргээлтээ хийх албан ёсны бүтцээр  ажиллахыг зөвшөөрөх юм.  Харин хууль 
зөрчсөн тохиолдолд  хариуцлага тооцохоос
өөр арга байхгүй нь мэдээж.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

Х.Баттулга сайдынхаа албан тушаалаас татгалзав

Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга Засгийн газрын гишүүнээсээ
татгалзах хүсэлт гаргасан тухай өчигдөр УИХ-ын дарга З.Энхболд чуулганы нэгдсэн
хуралдааны эхэнд танилцууллаа. Х.Баттулга сайд өргөдөлдөө “Монгол Улсын Их Хурлын
гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга миний бие
Монгол Улсын тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт заасны дагуу сайдын
албан тушаалаас чөлөөлж өгөх хүсэлтийг гаргаж байна. Миний бие цаашид УИХ-ын гишүүний
бүрэн эрхийг хэрэгжүүлж ажиллахын зэрэгцээ үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбарт хийж
эхлүүлсэн ажлаа үргэлжлүүлэх чиглэлээр хууль тогтоомжийн хүрээнд шаардлагатай арга
хэмжээ авч ажиллах болно” гэжээ.

Үдээс өмнөх чуулганаар “Амгалан дулааны станц”-ийн тоног төхөөрөмжийг
гаалийн албан татвараас чөлөөлөх болон Эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга
хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үргэлжлүүлэн хэлэлцлээ.

“Амгалан дулааны станц” баригдсанаар нийслэлийн зүүн хэсгийн айл
өрхийн дулааны хэрэгцээ, ачааллыг бүрэн хангах бөгөөд ингэснээр дулааны асуудлыг
шийдвэрлэх, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах зэрэгт онцгой ач холбогдолтой
тул станцын барилга угсралтын ажилд шаардагдах импортын тоног төхөөрөмжийг гаалийн
болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөөр дээрх хуулийн төслүүдэд тусгагджээ.

“Амгалан дулааны станц”-тай холбогдуулан
гишүүд асуулт асуулаа. Ц.Нямдорж гишүүн уг бүтээн байгуулалтыг ямар гэрээгээр хийгдэж,
мөнгийг нь хэзээ эргүүлэн төлөхийг сонирхов. Ч.Улаан сайд хариулахдаа “Энэ бол концессын
гэрээгээр хийгдэх ажил. Хийгдэх ажлыг нийт дүнд нь багтааж, хуулийн хүрээнд  санхүүгийн эх үүсвэрийг нь баталж, баталгаа гарган
хэрэгжүүлж байгаа. Хуулийн хүрээнд явж байгаа төсөл юм. Эдийн засгийн байдал хүнд,
санхүүгийн эх үүсвэр дутагдалтай үед, бодитой эдийн засагтаа хөрөнгө оруулахын тулд
бид өөрсдөөсөө хамаарах бүхнийг хийж, татвараас чөлөөлөх ёстой. Харин татвар хөнгөлсний
хэрээр төсвийн орлого дутаж байгаа юм” гэлээ.

Уг асуудалтай холбог­дуулан УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ улсын төсвөөс
олгож байгаа хөнгөлөлтийн хэмжээг сонирхож байв. Ч.Улаан сайд “Жилээс жилд хөнгөлөлтийн  асуудал огт буурахгүй байгаа. Улсын төсвийн жилийн
орлогын 20 орчим хувьтай тэнцэх хөнгөлөлт үзүүлж байна. Өнөөдрийн байдлаар бол эдийн
засагт орох хөрөнгө оруулалтаа дэмжих хөшүүрэг болчихоод байгаа юм. Тиймээс тодорхой
бүтээн байгуулалтын төслүүд дээр хөнгөлөлт өгч байгаа” гэлээ.

Амгалан дулааны станцын гаалийн татвар болох 150 сая ам.долларыг
чөлөөлөх юм байна. Энэ хуулийг баталсан өдрөөс нь эхлэн 2014 оны арванхоёрдугаар
сарын 31-ний өдрийг хүртэл дагаж мөрдөхөөр санал хураалгахад гишүүдийн олонхи нь
дэмжсэн юм.

Дараа нь гишүүд “Эдийн засгийг эрчимжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай”
УИХ-ын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. Уг төсөлтэй холбоотойгоор
зарчмын зөрүүтэй 39 санал гарсан юм. Эхний 30 заалтыг пүрэв гаригийн чуулганаар
санал хураалгасан байсан. Харин тогтоолын 31 дэх санал буюу “Оюу толгой төслийн
далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхэд УИХ, Засгийн газар дэмжлэг үзүүлнэ”
гэсэн заалтыг хэлэлцэх шатанд “Шударга ёс” эвсэл завсарлага авсан. Энэ талаар тус
бүлгийн дарга Н.Батцэрэг өчигдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдааны үеэр тайлбарлахдаа
“Энэ заалтад байгаа томъёоллыг өөрчлөх ёстой гэж манай бүлгийн гишүүд үзсэн юм.
Уг заалтын “Хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа гэрээний хүрээнд” болон “УИХ” гэдэг
үгийг авч, Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын далд уурхайг хурдасгахад Засгийн газар
бодлогын шугамаар дэмжлэг үзүүлж болох юм” гэж өөрчлөх саналтай байна” гэлээ. Эдийн
засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын төслийн 31 дэх заалтын
тухай гишүүд өөрсдийн байр сууриа илэрхийлэхэд, 

УИХ-ын
гишүүн  Н.Номтойбаяр: “Шударга
ёс” эвслийн гаргаж байгаа санал буцаагаад анх байсан хувилбар руу нь аваачиж байна
л даа. Ажлын хэсэг энэ саналаа татах хэрэгтэй. Нэгэнт хүчин төгөлдөр  мөрдөгдөж байгаа гэрээнд бид түргэтгэх гэж орж
болохгүй. Эргээд Лондонгийн арбитрын шүүхэд дуудагдах хөшүүрэг болж өгнө. Бид Засгийн
газрыг дэмжиж ажиллах ёстой. Гэвч  Засгийн
газар юун дээр дэмжих нь тодорхойгүй байхад бид бодлогын дэмжлэг үзүүлнэ  гэж болохгүй. Харин Засгийн газар энэ асуудлаар
үлдсэн асуудлын хүрээнд тохиролцох ёстой.

Уул
уурхайн сайд Д.Ганхуяг: Монгол Улсын компанийн тухай хуулийн хүрээнд
үйл ажиллагаа нь явж байгаа. ТУЗ-д нь Засгийн газрыг төлөөлсөн гурван гишүүн бий.
Өнөөдөр баяжмал нь хэвийн явж байна. Харин далд уурхайн бүтээн байгуулалттай холбоотой
ТЭЗҮ нь бэлэн болоогүй байгаа. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн энэ байгууллага үйл
ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх нь зүйтэй. Асуудлыг улстөржүүлэхгүйгээр хурдан шийдмээр
байна.

УИХ-ын
гишүүн Ц.Нямдорж: Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт гурван шалтгаанаас мухардмал
байдалд орсон. Нэг нь УИХ-д шударга царайлж орж ирсэн нөхдүүд Оюу толгойн 51 хувийг
улсынх болгоно гээд сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгачихсан байгаа. Ийм хүмүүс
Засгийн газарт орчихоор ажил урагшлахгүй байгаа юм. Энэ хөрөнгө оруулалтын гэрээг
эсэргүүцдэг хүмүүс сайд болчихоод байгаа нь худал биш. Оюу толгойг эсэргүүцэгчид
УИХ-д байна. Дараагийн УИХ-д орж ирэхээр ингэж авирлаж байгаа нь  том бүтээн байгуулалтад сөргөөр нөлөөлж байна.
Татвараа авч чадаж байвал тэр үйлдвэр улсынх байна уу, хувийнх байна уу хэнд  хамаатай юм бэ. Юунд нь эсэргүүцээд байгаа юм
бэ. Ингээд мухардмал байдалд оруулаад наашаа ч үгүй, цаашаа ч үгүй болохоор хэцүү
байна. Украйныг хар, улстөрчид нь тэмцэлдэхээр улс нь ямар болдгийн жишээг. Оюу
толгой төсөл бол 23 жилийн дараа Монголд орж ирж байгаа том бүтээн байгуулалт. Үүний
цаана геополитикийн асуудал байгаа. УИХ-ын зарим гишүүн яахаараа хувийн асуудлаар
ажил хорлодог юм бэ гэв.

Ингээд “Оюу толгой төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхэд
УИХ, Засгийн газар дэмжлэг үзүүлнэ” гэсэн санал зарчмын хувьд дэмжигдэв. Харин зохих
засварыг байнгын хорооны хурлаар шийдвэрлэхийг УИХ-ын дарга даалгалаа.

Эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын
төслийн 33 дахь зарчмын зөрүүтэй саналд “Бизнесийн байгууллагын нээлттэй, илт тод
байдлыг хангах, далд эдийн засгийг бууруулах, татварын баазын суурийг өргөтгөх чиглэлээр
эдийн засгийн хуулийн төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэх” гэсэн заалт байлаа. Уг
хуулийн төсөл батлагдаж, амьдралд хэрэгжвэл ямар үр дүнтэй болохыг ажлын хэсгийн
төлөөлж Д.Зоригт гишүүн, Х.Тэмүүжин сайд нар ингэж тайлбарласан юм.

УИХ-ын
гишүүн Д.Зоригт: Өршөөл бол үндсэн улс төрийн, эдийн засгийн, татварын
гэсэн гурван янз байдаг. Үүнээс эдийн засгийн өршөөл нь илүү өргөн агуулгатай. Эрүүгийн
хуульд хамаарагдсан эдийн засгийн гэмт хэргийг өршөөх асуудал татвар дээр нэмэгддэг.
Үүнийг улс орон хууль тогтоомжийнхоо шинэчлэл, татварын үед гаргадаг юм байна. Татварын
хуулийн шинэчлэл, Эрүүгийн хуулийн шинэчлэлийг хийж байгаа үед Эдийн засгийн өршөөл
үзүүлэх нь илүү үр дүн дагуулдаг.  Энэ хуулийг
гаргаснаар бусад улсын туршлагыг харахад олон талын ач холбогдол харагдаж байгаа
юм. Сүүдрийн далд эдийн засгийг ил болгодог юм байна. Гадаад, дотоодод  нуугдсан эдийн засаг ил болдог юм байна. Валютын
урсгалд сайн үр дүнтэй, татвар нэмэгддэг юм байна. Ингээд улсын төсөвт эерэг нөлөө
үзүүлдэг сайн туршлагууд байна л даа. Хэрэв энэ өршөөлийг эрх зүйн шинэчлэлтэйгээ
хамт цогцоор нь хийхгүй юм бол сөрөг үр дагавартай. Дараагийн өршөөлийг хүлээх,
шударгаар татвар төлж байсан иргэд хохирох сөрөг талтай. Тэгэхээр татварын багц
хууль, эрүүгийн хуулиндаа шинэчлэл хийе. Бизнес хийхдээ алдсан иргэддээ төр өршөөл
үзүүлэх нь зөв юм байна гэсэн саналтай байгаа” гэлээ.

Хууль
зүйн сайд Х.Тэмүүжин: Эдийн засгийн хямрал, хөрөнгө оруулалтын хомсдолтой
холбоотой асуудал Монгол Улсад эргэлдэж байгаа мөнгө хөрөнгийн тодорхой хэсэг сүүдрийн
эдийн засаг бий болсон нь нөлөөлсөн. Өөрөөр хэлбэл, хууль бус, зөвшөөрөгдөөгүй тэр
мөнгөөр өөр хөрөнгө оруулалт хийх юм бол хууль хүчний байгууллагууд шууд орж ирээд
бизнес эрхлэгчийг боомилдог. Бизнесийг нь нураадаг.  Мөн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг үгүй хийдэг байдал
манай улсад хавтгайран гараад ирсэн. Тиймээс бид гаднаас хөрөнгө оруулалт татахаас
гадна дотроо байгаа энэ сүүдэрт нуугдаж буй 
хөрөнгө оруулалтуудаас ил болгох ёстой. Ингэж айдас хүйдэсгүй болгож авахгүй
бол эцсийн дүнд баялаг бүтээгчид маань, өөрсдөө баялагтай байгаадаа, бизнеэс эрхэлж
байгаадаа, ард иргэдийг орлоготой байлгасандаа буруудаж, гэмт хэрэгтэн болох нөхцөл
байдал руу оччихлоо. Дээр нь Монголд үнэхээр айдас бий болчихлоо. Манай хуулийн
байгууллагууд мөнгөтэй хүмүүс рүү их улайран дайрч байна.   Хуулийн байгууллагын туслалцаатайгаар өрсөлдөгчөө
намнах оролдлого хийдэг болж байна. Бид хуулийн шинэчлэл хийх гэж байгаа бол зураас
татаж, одоо дүрмээр тоглоё гэхгүй бол Монголд таагүй нөхцөл байдал бий болж байна.
Эцсийн дүндээ энэ баялаг бүтээгчдээ дэмжээд, ажилтай, орлоготой байх нь зөв юм уу,
бизнес эрхлэгчид нь шоронд хоригдоод, ажилчид нь гараад, хөрөнгө нь хэн нэгний гарт
самрагдаад дуусах нь чухал юм уу. Бид энэ сонголтын өмнө ирчихээд байна. Яах аргагүй
хуулийн шинэчлэл хийх хэрэгтэй. Илүү ил тод, иргэнлэг хүмүүнлэг ажиллах орчин бий
болгох гэж байна. Гэхдээ өмнөх байгаа таагүй зүйлүүдээ мартахгүйгээр энэ алхмыг
зөв хийж чадахгүй. Гэвч хүмүүс эргэлзэж байна. Жирийн байгаа иргэдэд таагүй орчин
бүрдүүлдэг, шоронд хорьдог айдас хүйдэстэй байх юм бол энэ шинэчлэлийн чинь хэрэг
байна уу гэж иргэд эргэлзэж байна. Энэ эргэлзээг арилгахын тулд Эдийн засгийг ил
тод болгох өршөөлийн хууль гаргах ёстой. Хуримтлал үүсгэж баялаг бүтээнэ гэдэг зах
зээлийн нийгмийн үнэт зүйл, хувийн өмчтэй байна гэдэг эрх чөлөөний тулгуур хэсэг,
ажил хийж, баялаг бүтээж байна гэдэг олон хүнийг орлоготой байлгадаг юм. Төр хэзээ
ч баялаг бүтээдэггүй. Ирэх 14 хоногт УИХ, Засгийн газар итгэл үнэмшлээр нэгтгэж
энэ хуулийг хурдан баталмаар байна” гэлээ. Дээрх саналаар санал хураалгахад гишүүдийн
олонхи нь дэмжлээ.

УИХ-ын
гишүүн С.Дэмбэрэл: Эдийн засгийг идэвхжүүлэх, санхүүгийн тогтвортой байдлыг
ийм хэлбэрээр хангана гэдэгт би итгэхгүй байна. Энэ тогтоолын төсөлд санхүүгийн
тогтвортой байдлыг хангах талаар ямар заалт орсон юм бэ. Валютын ханшийг тогтвортой
байлгах талаар ямар заалт орсон юм бэ. Алга байна шүү дээ. Энэ хөгжлийн төлөвлөлт
гэдэг бол үнэхээр хэрэггүй заалт. Ажлын дэд хэсгийнхэнтэй уулзаж байхад удирдамж
өгсөн. Яг л манай хуучин сэтгэлгээ. Бүх яамдын хэтийн чиглэл энэ тэр гээд биччихэж.
Монгол Улсын хөгжлийг хойш нь татаад байгаа арван индекс л байгаа. Үүнийг зоож байгаад
үүн рүү хүрэх зорилт тавих ёстой. Тогтвортой хөгжлийн концепц байх ёстой. Иймэрхүү
юмыг баталбал, хөгжлийн төлөвлөлттэй болбол сайхан болчих юм уу. Зургаан сарын хугацаанд
юу хийх ёстой юм, бизнес эрхлэгчдэд ямар мессэж өгөх гэж байгаа юм гэдэг тухай огт
алга. Би альтернатив төлөвлөгөө боловсруулаад ажлын хэсэгт өгсөн байгаа. Удахгүй
сонинд нийтлэгдэхээр хараарай, та нар.

УИХ-ын
дэд дарга Р.Гончигдорж: Хэний идэвхжлээр, хэн энэ эдийн засгийн идэвхжлийг
дээш нь авч явах юм бэ гэвэл парламент биш, энгийн бизнес эрхэлж байгаа олон түмэн
шүү дээ. Олон түмний оролцоотой эдийн засаг. Одоо бидэнд ийм юм хэрэгтэй байна,
ингэвэл миний эдийн засаг өсч, тэлж орлого нэмэгдэнэ гэсэн агуулгаар энэ баримт
бичиг хийгдэж байгаа болов уу. Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн баримт бичгийг бид
өмнө нь гаргаж байснаас өөрөөр ойлгож байгаа гэж бодож байна. Нэг талаас хөгжил
төлөвлөлтийн процессын үндсэн суурь төлөвлөлт, үндсэн аргачлалыг оруулах юм. Үүнийг
хэлэлцэж байхад шинэ хуулиудаа үзэл санаагаараа унагамааргүй байгаа юм. Тухайлбал,
Эдийн засгийн өршөөлийн хууль байна. Эдийн засгийг идэвхжүүлэх зарим арга хэмжээний
тухай УИХ-ын тогтоолын төсөлтэй холбоотойгоор зарчмын зөрүүтэй нийт 39 саналаар
санал хураалгаж, дэмжигдлээ. Үүгээр үдээс өмнөх чуулган өндөрлөсөн юм.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

Хүүхдүүд архи амсч, хэрэглэж байгаа нь аюулын харанга

-СУДАЛГААГААР ХҮҮХДҮҮД ДОЛООГООС ДООШ НАСАНДАА АРХИ АМСЧ
ҮЗСЭН ГЭЖ БАЙНА. ХАРИН 15-16 НАСАНДАА АРХИЙГ ХЭРЭГЛЭСЭН ГЭНЭ-

“Согтууруулах
ундааны хяналтын тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-д өргөн барихад
бэлэн болжээ. Уг хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хүрээнд хэд хэдэн удаа хэлэлцүүлэг
өрнөсөн билээ. Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар, цагдаагийн байгууллага, найман
нэрийн барааны дэлгүүрийн эзэдтэй хуулийн төсөл санаачлагч болоод ажлын хэсгийнхэн
уулзаж, тэдний санал бодлыг сонсч байсан юм. Тэгвэл өчигдөр эрүүл мэндийн байгууллагын
мэргэжилтнүүдийн дунд энэ хуулийн төслийн талаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулав. Ерөнхийлөгчийн
дэргэдэх Иргэний танхимд болсон уг хэлэлцүүлгийг хуулийн төсөл санаачлагч УИХ-ын
гишүүн Л.Эрдэнэчимэг удирдан явуулсан юм. Тэрбээр “Архидан согтуурахтай тэмцэх одоогийн
мөрдөгдөж байгаа хууль 2003 оноос хэрэгжиж байна. Үүнээс хойш 11 жилийн хугацаа
өнгөрлөө. Уг нь хууль гарснаар архидан согтууралт эрс багасах учиртай. Гэтэл өнөөдөр
бахь байдгаараа байна. Иргэдийн зүгээс “Архиныхаа хуулийг чангатгаж өгөөч, үүнээс
болж гэмт хэрэг өсч байна. Хүүхдийн сургууль цэцэрлэгийн хүрэлцээ муу байхад архи
борлуулдаг цэгүүд дэндүү олон байна. Архины хууль бус худалдаа ч газар авлаа. Үүнийг
зогсоож өгөөч” гэдэг. Энэ хуулийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч анх санаачлан “Архигүй
Монголын төлөө” хэмээх уриалга гаргаж байсан. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар дээр энэ
хууль боловсруулсан. Хууль зүйн яаман дээр ажлын хэсэг гарч ажиллаад өргөн барихад
бэлэн болсон” гэв.Архинд донтох өвчний талаар мэргэжилтнүүдийн саналыг авна гэлээ.

Энэ
хуулийн төслийг боловсруулахдаа ДЭМБ-ын зөвлөмжийг тусгажээ. Тухайлбал, архи худалдан
авах хүний нас, худалдах өдөр, цагийн хязгаарлалт зэргийг олон улсын туршлагаас
хуулиндаа тусгажээ. Мөн өндөр градустай архийг тусгай дэлгүүрээр худалдаалах, архины
татварыг нэмэгдүүлэх, бүх төрлийн зар сурталчилгааг хориглох гэхчилэн заалтуудыг
ч тусгажээ.

 
Согтууруулах
ундааны хэрэглээ, хор хөнөөлийн талаар ЭМЯ-ны Нийгмийн эрүүл мэнд хариуцсан мэргэжилтэн
Б.Бямбатогтох танилцуулахдаа “Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулинд 1994,
2000, 2003 онд өөрчлөлт оруулж, 2003-2011 онд үндэсний хөтөлбөрүүд хэрэгжсэн ч архидалт
буурахгүй байгаа. Иймд шинэ стратеги боловсруулж архидалттай тэмцэх шаардлагатай
болсон. 90 оноос манай улс зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр архидалт ихэссэн гэдэг
ч өнөөдөр хүүхдүүд архи амсч, хэрэглэж байгаа нь аюулын харанга дэлдэж байна. Судалгаагаар
хүүхдүүд долоогоос доош насандаа архи амсаж үзсэн гэж байна. Харин 15-16 насандаа
архийг хэрэглэж байна. Эрэгтэй хүүхдүүдийн 70 хувь нь, охидын 64 хувь нь 14 наснаасаа
өмнө архи амсч, хэрэглэж үзсэн гэж байгаа. Архинаас хордох тохиолдол жилээс жилд
нэмэгдэж залуу насандаа архины хордлогоор нас барах тохиолдол ихэсч байна. Архидан
согтуурах эмгэг өвчин. Маш удаан эмчилгээ авдаг. Монгол Улсын хэмжээнд жилдээ
100 гаруй мянган хүн эрүүлжүүлэгдэж байна. Эрүүлжүүлэгдсэн гэж ярих бус архины хордлогыг
эмчлэх, хордлогоос гаргах гэж томьёолох нь зүйтэй” гэв. 

Өнөөдөр
Монгол Улсын хэмжээнд 95 аж ахуйн нэгж архи согтууруулах ундаа үйлдвэрлэж байгаа
аж. 2013 онд хийгдсэн судалгаагаар спирт 1925 литр, архи, дарс 24774 литр, шар айраг
64 сая литр үйлдвэрлэсэн бол 36 сая литр архи импортолж, экспортод 154926 литр архи
гаргасан үзүүлэлттэй байна. Түүнчлэн дотоодод үйлдвэрлсэн болон импортолсон архины
хэмжээг харьцуулж үзэхэд өндөр тоо гардаг бөгөөд энэ нь ДЭМБ- аас гаргасан зөвлөмжтэй
харьцуулахад маш өндөр дүн гарч байгаа нь анхаарал татаж байгааг ХЗЯ-ны Хууль эрх
зүйн шинэчлэлийн бодлогын газрын мэргэжилтэн Ч.Бат-Эрдэнэ танилцуулгадаа дурдсан
юм. Мөн архины худалдаа, үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгжийн тоо сүүлийн жилүүдэд
эрс нэмэгдсэн гэлээ. Өнөөдөр улсын хэмжээнд 7823 дэлгүүр согтууруулах ундаа борлуулж,
2880 байгууллага согтууруулах ундаагаар үйлчлэх үйлчилгээ явуулдаг гэсэн статистик
дүн мэдээ гарчээ. Нийт гэмт хэргийн 25.2 хувь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ
гарч, захиргааны зөрчил 7.5 хувьтай байгаа гэв.

Согтууруулах
ундааны хяналтын тухай хуулийн төсөл нь одоогийн хуулиас бүтцийн хувьд өөрчлөгджээ.
Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэлтэй холбоотой асуудлуудыг нэлээд нарийвчлан тусгаж
өгсөн гэнэ. Тусгай зөвшөөрлийг Засгийн газар сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр олгохоор
заажээ. Ингэхдээ сум, баг, хорооны Иргэдийн хурлын санал, цагдаа болон мэргэжлийн
хяналтын байгууллагуудын зөвшөөрлийг үндэслэх юм байна. Согтууруулах ундаа худалдахад
хориг тавих өдрийн тухайд орон нутгийн Засаг даргад бүрэн эрхийг нь өгөхөөр төсөлд
нэмжээ. Мөн архи импортлох аж ахуй нэгжүүд жилд хэдий хэмжээний спиртийн бүтээгдэхүүн
оруулж ирэх ёстойг нь хүртэл хуулийн төсөлд нарийвчлан тусгасан байна.  Согтууруулах ундаа худалдаалах цэгүүдийн байршлыг
ч зааж өгчээ. Сургууль, цэцэрлэгийн орчин гээд тодорхой бүсүүдэд худалдаалахыг хориглох
аж. Улмаар согтууруулах ундааг дагнасан тусгай цэгээр борлуулах зохицуулалт хийжээ.
Тэгэхээр энэ хууль хэрэгжвэл бусад нэр төрлийн бараатай хамт худалдахгүй болох нь.
Энэ мэт спиртийн агууламжаас хамаарч, хэрхэн яаж худалдахыг холбогдох байгууллагуудаас
тодорхой санал ирсний төсөлд тусгах аж. 

Дээрхээс
гадна, алкогольны төрлийн ундаагаар үйлчлэх цэгүүдийг аймаг нийслэлийн ИТХ нь тогтоож
өгөхөөр төсөлд дурджээ. Гагцхүү согтууруулах ундаа худалдах зөвшөөрөлтэй аж ахуй
нэгжийг хүн амын тооноос хамаарч зохицуулалт хийх боломжгүй байгаа гэнэ. Учир нь
тухайн нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн байршлаас хамаарч үйлчилгээний цэгүүд байрладаг
учраас энэ зохицуулалтыг хийгээгүй байна. Харин согтууруулах ундаа худалдах тусгай
зөвшөөрөлтэй аж ахуй нэгжийг тухайн нутаг дэвсгэр дээрх хүн амын тооноос хамаарч
тогтоож өгөх чиглэл баримталжээ. Хуулийн төсөлд 2-2.5 мянган хүн тутамд нэг согтууруулах
ундаа худалдах цэг байх талаар яригдаж буй гэнэ. Согтууруулах ундаагаар үйлчлэх
тусгай зөвшөөрөл нь цагийн хувьд хоёр төрөлтэй байхаар яригдаж буй гэнэ. Шөнийн
00.00 цаг, эсвэл 04.00 цаг хүртэл согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг байх боломжийг
топ аж ахуй нэгжид олгохоор төслийн хүрээнд яригдаж байгаа юм. Үүнийг ажлын хэсгийнхэн
тайлбарлахдаа “Өнөөдөр баар, цэнгээний газруудыг 00.00 цаг хүртэл ажиллах ёстой
гэж хуулиндаа заасан боловч нууцаар ажилладаг. Тэгэхээр харуул хамгаалалтаа чангатгасан,
хэрэг түвэг болоод байхааргүй, эрсдлээ бүрэн даах чадвартай дээд зэргийн үйлчилгээний
газруудад уртасгасан цагаар ажиллах эрхийг нь олгох бодлого баримталж байгаа” гэв.
Хэрэв ийм заалт хуулинд тусгагдвал архидан согтууралт буурахгүй гэж хэлэлцүүлэгт
оролцогчид дургүйцэж байлаа. “Бүхэл бүтэн улсын нийслэлд шөнийн цагаар согтууруулах
ундаагаар үйлчилдэг томоохон газар байх нь зүйтэй. Наанадаж гадны жуулчид үйлчлүүлнэ
шүү дээ” гэж хуулийн төслийн агуулга танилцуулсан мэргэжилтэн тайлбарлав. Харин
Л.Эрдэнэчимэг гишүүн хэдхэн хүний эрх ашигт нийцсэн ийм заалт хуулинд тусгахын эсрэг
байр суурьтай балаа. 

Согтууруулах
ундааны хяналтын тухайд төсвийн мөнгөөр архи худалдан авч болохгүй, насанд хүрээгүй
хүүхдээр архи худалдаалуулахгүй байх зэрэг хориглосон заалтуудыг төсөлд тусгажээ.
Хууль зөрчсөн аж ахуй нэгжид хариуцлагын хэмжээг нэмэгдүүлж, 50 сая төгрөг хүртэл
торгуулийн арга хэмжээ авдаг болох юм байна. Архины градусыг хоёроор бууруулж, татварын
хэмжээг ч нэмэх гэнэ.  Ингэснээр архидан согтууралтыг
багасгах зорилготой хууль биелэлээ олоход том алхам болох ажээ.

Өчигдрийн
хэлэлцүүлгийн үеэр өрнөсөн гол сэдэв бол согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэсэн
хүмүүсийн хордлого тайлах төв байгуулах тухайд чиглэгдсэн юм. Хуулийн төсөлд архины
эмчилгээг Хордлого тайлах төв хэрэгжүүлнэ гэсэн заалт орж байгаа гэнэ. Ийм төв аймаг,
нийслэлийн хэмжээнд нэгийг байгуулахаар тусгажээ. Хэрэв хууль батлагдвал барилга
байгууламж барих шаардлагатай болж, нэмж мэргэжилтнүүд ажиллахаас өгсүүлээд төсөвт
дарамт учирна гэдгийг мэргэжилтнүүд онцолж байсан. Тэрний оронд аймгуудын Нэгдсэн
эмнэлгийг бараадуулан Хордлого тайлах төв байгуулсан нь дээр гэж байлаа. Харин нийслэлийн
хувьд төвлөрсөн төвийн хэмжээнд одоогийн байгаа Наркалогийн төвийн эмнэлгийг Хордлого
тайлах төв болгосон нь дээр гэдэгтэй санал нэгдэж байсан юм. 

Архидалтыг
багасгахын тулд согтууруулах ундааны үнийг нэмсэн ч тусыг олоогүй. Тиймээс савлагааны
хувьд анхаарч, хуульчлах ёстойг зарим мэргэжилтнүүд дурдаж байв. Жижиг шилтэй, бүр
100 граммаар савладаг архи худалдахыг хориглох ёстойг ч сануулж байлаа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Гэрэл зургуудыг
Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Categories
редакцийн-нийтлэл

М.Зоригт: Миний байр суурь анхнаасаа тодорхой байсан

Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт
оруулах хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлэг өнгөрсөн долоо хоногт чуулганы нэгдсэн
хуралдаанаар өрнөсөн. Энэ үед УИХ-ын гишүүн М.Зоригт, Х.Баттулга, О.Бурмаа, Ж.Батзандан
нар намынхаа эсрэг ажиллаж, санал хураалтад сөрөг хүчний талд “үйлчилсэн” гэх шүүмжлэлд
өртөөд байгаа. Уг асуудлаар УИХын гишүүүн М.Зоригттой ярилцлаа.

 
-Сайд нарын “давхар дээл”-тэй холбоотой
асуудлыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэхийн өмнөхөн танай  намын бүлэг хуралдаж, байр сууриа нэгтгэсэн гэсэн.
Гэтэл та яагаад намынхаа эсрэг санал өгөв?

-Ухаалаг төрийн алхам нь Төр засгийн институт УИХ, Засгийн
газар мөн чанараараа ажилладаг байх, засаглалын давхардлыг арилгах, орон нутаг,
сум баг гээд бүх л шатанд олон арга хэмжээ авч байгаагийн нэг нь энэ шүү дээ. Яг
өнөөдөр зарим хүний тайлбарлаж байгаа шиг Засгийн газрыг огцруулах гээд, үйл ажиллагаанд
нь үнэлэлт дүгнэлт өгөөд ч байгаа юм биш. Би ухаалаг төрийг бий болгох тэр өнцгөөс
нь харж ажиллаж буй УИХ-ын гишүүдийн нэг. Энэ асуудал дөнгөж өнгөрсөн долоо хоногт
бий болчихоогүй. Ерөнхийлөгч уг асуудлыг ярьж, УИХ-д асуудал нь орж ирснээс хойш
нэлээд олон сар болсон. Өнгөрсөн сарууд УИХ-ын гишүүд өөрсдийнхөө байр суурийг тодорхойлох
хугацаа байлаа шүү дээ. Энэ чиглэлээр УИХ дээр нэг бус ярилаа. Намын бүлгүүд, ялангуяа
АН-ын бүлэг олон ярьсан. Тэр болгонд гишүүд өөр өөрсдийнхөө байр суурийг илэрхийлж
байсан. УИХ-ын гишүүн М.Зоригт уг асуудалд өөр байр суурьтай байлаа гэдэг нь шинэ
зүйл биш. Миний энэ байр суурь анхнаасаа тодорхой байсан.

-Засгийн газрын тухай хууль 2014 оноос
хэрэгжвэл засаг тогтворгүй болно. Улмаар олон Засгийн газар унаж байсан гашуун түүх
давтагдах вий дээ…

-МАН энэ асуудлын цаад том үзэл санааг харж ажиллахгүй, зөвхөн
сөрөг хүчний өнцгөөс, “Болж бүтэж байгаа засгийг унагаачихъя” гэх хандлагад миний
хувьд эмзэглэж байгаа. Манай намын зүгээс ч тэр, уг асуудлыг харчихаад “М.Зоригт
энэ нөхдүүдтэй нийлээд засаг унагаах нь” гэж хараад байгаад нь би гайхаж байна.
Энэ бол өнөөдрийн төр засгийн шинэтгэлийн асуудал гэдэг талаас нь огт харахгүй байна.
Тиймээс МАН-тай холбож тайлбарууд яваад байгаа байх. Ер нь хүн хэр эвдэрсэн тэр
байдлаараа бүгдийг хардаг гэдэг шүү дээ.

-Та дараагийн санал хураалтад кноп дарахдаа
Засгийн газрын тухай хуулийг ирэх долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлэх байр сууриндаа
хэвээр оролцох уу?

-Би энэ байр сууриндаа хэвээр байна. Цаг хугацааны хувьд энэ
хууль долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжчихвэл засаг огцорчих мэт ойлголт яваад байх
шиг. Миний ойлголтоор Засгийн газрын  асуудлыг
үндсэндээ хөндөхөөргүй байгаа. Яагаад гэвэл УИХ энэ асуудлыг хэлэлцэхдээ Ерөнхий
сайд болон ерөнхий чиг үүрэг бүхий дөрвөн яамдынх нь тэргүүн УИХ-ын гишүүн байж
болно гэсэн. Энэ засвар орсноор Үндсэн хуультай яв цав таарч тохирсон. Ер нь Засгийн
газрын бүтэц дэд сайдын орон тоотой. Дэд сайд нарын чанар чансаа ч тэр ажиллаж байгаа
байдлыг  харахад одоогийн УИХ-ын гишүүн сайд
нараас дутахааргүй хүмүүс байна шүү дээ. Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн уг хууль
батлагдах юм бол  Засгийн газарт багахан хэмжээний
өөрчлөлт орох байх л даа. Харин үйл ажиллагааны чанарт өөрчлөлт орохооргүй л харагдаад
байгаа. Харин зөв гарцаар зөв ухаалаг төрийн бодлого ороод ирнэ. Ингээд төрийн ажил
зөв голдиролоор явах болно. Өнөөдөр зарим байнгын хорооны хурлыг анзаарахад Засгийн
газар ч хуралдаад байгаа мэтээр харагддаг. Үүнийг ялгаж, салгаж өгөх нь зөв зүйтэй
асуудал. Энэ ухаалаг алхмыг өнөөдрөөс хийе. Харин МАН-ын өөрийгөө авч явж байгаа
байдал, нийгэмд өгч буй дохио нь дэндүү худлаа байна. Тэд “Энэ Засгийн газар юу
ч хийхгүй байна, Засгийн газраас болоод эдийн засаг уначихлаа” гэх юм. Ер нь өнөөгийн
эдийн засгийн нөхцөл байдал чинь өмнөх Засгийн газрын алдаатай бодлогын үр дүн.
Гэтэл сөрөг хүчин маань “Н.Алтанхуягийн бүрдүүлсэн энэ Засгийн газар сөхөрчихлөө”
гэдэг тайлбар руу хэтэрхий яваад байна. Мөн ухаалаг төр рүү хийж байгаа алхмыг муу
ажилласан Засгийн газартай хариуцлага тооцох гээд байгаа арга хэлбэр мэт хүргээд
байна. Юун түрүүнд би УИХ-ын гишүүн улстөрч хүн. Тэгэхээр улс төрийн шийдвэр гаргана.
Өнөөгийн нөхцөл байдал ард түмэн маань “Энэ чинь юу болоод байна, хэнийх нь үгэнд
итгээд юу болчихов” гэдэгт эргэлзэнэ. Үнэхээр 1996-2000 оны үйл явдал давтагдаад,
өнөө МАН чинь Засгийн газрыг бүрдүүлж өгөхгүй уяад, хоёр жилийн нүүр үзүүлэх вий
гэсэн болгоомж ч байна. Сүүлийн хоёр өдөр надад ийм үзэгдлүүд түлхүү ажиглагдаж
байгаа л даа.

-Тухайлбал?

-УИХ дээр гарсан шийдвэрийн дараагаар намуудын өөр өөрсдийгөө
авч явж байгаа байдлыг хараад байхад дэндүү эрүүл бус байна. Тиймээс дараагийн шатанд
энэ асуудалд “Төрөө ухаалаг болгоё” гэсэн миний байр суурь хэвээр байх болно. Энэ
цөөнхийн гаргаж байгаа авирыг “Би хөхиүлэн дэмжих ёстой ч юм уу, үгүй ч юм уу. Миний
цаад санаа бодлыг тэд мушгих гээд байгаа юм биш биз” гэсэн эргэлзээ бий болчихоод
байгаа.

-Таныг эсрэг санал өглөө гэж намын нөхдөөс
чинь ямар нэгэн байдлаар дарамт, шахалт ирж байна уу?

-Би УИХ-ын гишүүн болсноосоо хойш нийгэм рүү Засгийн газартай
холбоотой шүүмж гаргаж үзээгүй. Ер нь асуудал байвал бид дотроо л хэлэлцэж байх
ёстой гэсэн хатуу байр суурьтай байдаг. Олгой нь хагаравч тогоондоо гэдэг дээ. АН-ынхаа
бүлгийн хуралдаанууд дээр Засгийн газар юм уу, яамдтай холбоотой үйл ажиллагааны
шүүмжийг байнга хэлж ирсэн. Одоо ч хэлдэг. Өчигдөр, уржигдархан ч хэлсэн. Үүнийхээ
төлөө би намаасаа ямар нэгэн дарамт шахалт авч үзээгүй. Сая олонхийн бодсоноос өөрөөр
кноп дарчихлаа гээд намайг дараагийн бүлгийн хуралд оруулахгүй байх ч юм уу, гишүүд
муухай харсан зүйл огт алга. Байнгын хороонд суудгаараа сууж л байна, гишүүд маань
өмнөх шигээ байдгаараа байж л байна. Хэрэв би одоо өөрөөр кноп дарвал хүмүүс “М.Зоригт
намынхаа дарамт шахалтад орчихжээ” гэнэ шүү дээ.

-Та Засгийн газрын үйл ажиллагаанд ямар
үнэлэлт дүгнэлт өгөх вэ?

-Одоогийн Засгийн газартаа сэтгэл хангалуун байгаа. Эдийн
засаг хямралтай байгааг ойлгож байна. Гэвч МАН-ын нийгэм рүү өгч байгаа мэдээлэл
дэндүү авиргүй байна. Болж байгаа бүтэж байгаа бүхнийг сааралтуулдаг. Би тойргоо
жилд хоёр бүтэн тойрдог. Өнөөдрийн Засгийн газрын хийж хэрэгжүүлж байгаа бүхэн манай
сүхбаатарчуудад маш их таалагдаж байгаа. МАН засаг барьж байсан цаг үед жилийн жилд
Сүхбаатарт зам барих гэж хулхиддаг байлаа. Сонгуулийн үеэр хэдэн хүнд даацын машин
механизм аваачиж тавиад, тууз хайчилж, “Зам тавилаа биднийг сонгоорой” гэдэг. Тэгвэл
энэ Засгийн газар тууз хайчлахгүйгээр олон арван жил мөрөөдөж ирсэн сүхбаатарчуудын
хүслийг биелүүлж байна. Энэ засаг гарч ирснээр хөдөөгийн малчдын амьдрал амьжиргаа
нь сайжирч байгаа. Би Сүхбаатар аймгаас сонгогдсон гишүүн. Сонгогчид маань Засгийн
газрын болохгүй бүтэхгүй зүйлийг надад тоочвол би тэндээс уур уцаартай ирнэ. Харин
тийм зүйл алга.

-Тэгвэл санал хураалтад таны дарсан кноп
одоогийн Засгийг хөдөлгөхийг дэмжсэн гэж ойлгогдож байгаа шүү дээ?

-Энэ асуудал Засгийн газрыг унагаах асуудал биш.

-Эдийн засгийн хямралтай үед Засгийн
газрын бүтцийн өөрчлөлт АН-д бүр цаашлаад ард түмэнд хохиролтой биш үү?

-Ерөнхий сайд эдийн засгийн төлөв байдлын талаарх баасан гаригийн
чуулган дээр мэдээлсэн. Өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад нам тайван байна. Энэ бол
дан ганц Монгол Улсын хямрал биш. Дэлхий нийтийн хямрал шүү дээ. Улсын төсвийн орлого
багасчихлаа. Тэгэхээр тэр хэмжээндээ ажлууд явагдаж байгаа. Ийм их ажилд садаа болохоор
Засгийн газрын бүтцэд айхавтар том өөрчлөлт орохгүй. УИХ нь УИХ шиг, Засгийн газар
нь Засгийн газар шиг болно. Энэ зөв голдирол руугаа эртнээс орж  байсан нь дээр шүү дээ. Харин цөөнхийн сүүлийн
хоёр хоногийн байдлыг харахад Монгол Улсын үйл ажиллагаанд садаа учруулж болзошгүй.

-Засгийн газрын бүтцийн өөрчлөлтийг
2014 оноос хэргэжүүлэх сонирхолтой та дөрвөн гишүүнийг шинээр бүрдэх танхимд сайдын
албан тушаалд санаархаж байна гэх юм билээ…

-2012 онд шинэ УИХ бүрэлдмэгц намайг сайд болооч гэсэн санал
ирсэн. Би Сүхбаатар аймгаас сонгогдохдоо аймаг орон нутагтаа маш их зүйлийг
хийх санаа бодолтой, зорилготой гарч ирсэн л дээ. Тэр хийх ажил маань асар их. Цаг
ч их зарцуулна. Тиймээс “Баярлалаа” гэдгээ хэлээд  сайдын албан тушаалаас татгалзсан. Харин ч энэ
засаг төрд манай Сүхбаатар аймгийн залуус өндөр албан тушаалд томилогдон ажиллаж
байна. Хүн аливаа ажил хийе гэвэл сэтгэл зүрхээ зориулах ёстой. Гэтэл миний сэтгэл
зүрх сум орон нутагтаа яваад байдаг болохоор сайдын алба хаших сонирхол байхгүй.
Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлэг өгсөн
миний саналд ч тийм үзэл санаа байгаагүй гэдгийг хэлмээр байна.

-Санал хураалтад эсрэг 
кноп дарсан гишүүд Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг
хэлэлцэхээс өмнө үгсэж тохиролцсон гэх мэдээлэл байгаа. Та үүнд ямар тайлбар өгөх
вэ?

–
Ямар нэгэн байдлаар үгсэж хуйвалдсан зүйл огт байгаагүй. Гэтэл МоАХ-ныхон үгсэн
хуйвалдсан гэх мэдээлэл яваад байгаа. Манай Х.Баттулга, Р.Бурмаа бид гурав МоАХ-ынх.
Хэрэв бид ярьж, үгсэж тохирсон юм бол яагаад манай МоАХ-ны Д.Ганбат нөгөө талд өгөв.
Тэрбээр өнөөгийн нөхцөл байдалд хамгийн их шүүмжлэлтэй ханддаг гишүүдийн нэг мөн.
Хэрвээ бид зохион байгуулалттай шинжийг агуулсан бол тавуулаа эсрэг кноп дарах байсан
шүү дээ. Хардах, хардуулах юм байхгүй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

Хөрөнгө оруулагчид томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг сонирхож байна

Америкийн хөрөнгө оруулагчид уржигдар орой Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг,  ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Сайханбилэг нартай эдийн засгийн
нөхцөл байдлын талаар яриа өрнүүлсэн юм. Америкийн худалдааны танхим буюу товчилсон
нэрээр “АмЧам-Монгол” ТББ-аас зохион байгуулсан энэхүү арга хэмжээнд гадаадын хөрөнгө
оруулагчид оролцож санаа оноогоо Засгийн газарт хүргэсэн юм. Энэ арга хэмжээнд
General Electric, Peabody, Fluor, Gibson Dunn, Hogan Lovells, Магнай Трэйд,
Wagner Asia-CAT, Ayanchin Outfitters, Sansar HD, NTR Metals, Mongolian Star
Melchers, Deloitte, KPMG, Centerra Gold, Genie Oil, IFC, EBRD, US Embassy,
Sidley Austin, Oracle, Newcom, Monos, Petrovis, Microsoft, SouthGobi Sands, ING
Bank гэх мэт Америк, Монголын тэргүүлэх компанийн төлөөлөл бүхий 100 орчим эрхэм
ирсэн байв.

Хөрөнгө оруулагчид манай улсад үйл ажиллагаа явуулахад ямар
хүндрэл бэрхшээл тулгарч байгаагаа гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнд дуулгана лээ. Мөн
тэд Засгийн газрын хэтийн бодлого шийдвэр, томоохон төслүүдийн талаар түлхүү сонирхож
байсан юм. “Оюу толгой” төслийн хоёр дахь ээлжийн бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулагчид
анхаарлаа хандуулж, ямар шийд гарахыг нь 
хүлээж буй нь уулзалтын уур амьсгалаас мэдрэгдэж байв. Тэд валютын ханшийн
талаар ч сонирхож байлаа.

 Валютын орлогыг нэмэгдүүлэхийн
тулд Засгийн газар Төв банктай хамтарч олон арга хэмжээ авч байгаа тухай Ерөнхий
сайд онцолсон.

Өнгөрсөн жил Чингэс бондын хөрөнгөөр бүтээн байгуулалтын нэлээд
ажил өрнүүлсэн. Харин энэ онд бондын санхүүжилтээр хийгдэх томоохон төсөл хөтөлбөрүүд
гэхээр бодитой зүйл харагдахгүй байгааг хөрөнгө оруулагчид онцолж байв. Монголд
арав гаруй жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж буй “MSM” компанийн төлөөлөл Ерөнхий
сайдаас энэ талаар лавласан.  Н.Алтанхуяг
сайд “Энэ жил Чингэс бондын хөрөнгийн нэг их наяд төгрөгийг үйлдвэржилтийг дэмжихэд
зарцуулна. Өнгөрсөн жилээс найман хувийн хүүтэй орон сууцны зээл олгож эхэллээ.
Чингэс бондын санхүүжилтийн үр дүнг харвал монголчуудын хэрэглээний бүтцэд өөрчлөлт
орсон. Эхнэр нөхөр хоёр тус тусдаа машинтай байсан бол нэгийг нь зараад орон сууцанд
орж байна. Ерөнхийдөө Засгийн газар ажлын байрыг нэмэгдүүлэхээр зарим салбарыг нэлээд
дэмжиж ажиллана” гэлээ.

 
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДАД ЭРХ ЗҮЙН ТААТАЙ
ОРЧИН БҮРДҮҮЛСЭН ХҮНДРЭЛ БЭРХШЭЭЛҮҮД ТУЛГАРСААР БАЙНА ГЭВ

Эдийн засаг хүндэрсэн гол шалтгаан нь хөрөнгө оруулагчид манай
улсыг орхиж гарсан явдал. Одоо ажиллаж байгаа хөрөнгө оруулагчдаа олигтойхон тогтоочихож
чадахгүй байгаа тухай дотоодын бизнес эрхлэгчид шүүмжлэн  ярьж байсан юм. “Уг нь манайх гадаадын хөрөнгө
оруулагчдыг татахын тулд хэд хэдэн хууль баталж хэрэгжүүлж эхэлсэн. Хөрөнгө оруулагчдыг
шахаж хавчдаг байсан төрийн дарамтыг ийнхүү хуулиар зохицуулчихсан. Ингэснээр хөрөнгө
оруулалтыг татах найдлага тавьж буй. Гэвч хөрөнгө оруулагчид манай улс руу хошуурахгүй
байна. Төр засгаас хичнээн сайхан хууль баталчихаад, хэрэгжүүлэх шатандаа нэлээд
урьдны адил бахь байдгаараа байна” гэж  хөрөнгө
оруулагчид ярьж  байв. Тэд тогтвортой төрийн
бодлого хэрэгтэй байна гэж дуу нийлүүлсэн.

“Хэрэв хөрөнгө оруулагчдад ямар нэгэн дарамт шахалт ирж байгаа
бол бидэнд ханд. Эзэн биегүй ийм асуудал тавихаар жонхуураад алга болдог. Үйл ажиллагаа
явуулахад чинь яг хэн, яаж саад болж байгааг тодорхой хэлж бай” гэж Ерөнхий сайд
сануулж байлаа.

Монголд хөрөнгө оруулалтын урсгалыг нэмэгдүүлэхийн тулд дэд
бүтцийнхээ асуудалдаа анхаарахыг гадны бизнес эрхлэгчид зөвлөж байсан. Тэдний санал
санаачилгыг дэмжихэд бэлэн байгаагаа Засгийн тэргүүн хэлсэн үгэндээ тодотголоо.

Энэхүү арга хэмжээний дараа Америкийн худалдааны танхимын
Ерөнхийлөгч, Вүүдмонт Интэрнэшнл компанийн Гүйцэтгэх Захирал Жаксон Кокстой ярилцлаа.

 

-Хөрөнгө оруулагчид манай Засгийн газраас
юу хүлээж, юу хүсч байна вэ?

 -Хөрөнгө оруулагчдын
хувьд Оюу Толгой төслийн хоёрдугаар шат, Таван Толгой, шинэ төмөр зам, эрчим хүч,
Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор зэрэг томоохон төслүүдийг бодит ажил хэрэг болгох
эрх тэгш, тогтвортой бодлого, зоримог шийдвэрүүдийг Засгийн газраас хүсч байна.
Оюу Толгой төслийн хувьд Монгол Улсын урт удаан хугацааны хөгжилд асар чухал үүрэгтэй.
Гэхдээ Оюу Толгой төслийн хоёрдугаар үе шат нэн даруй эхлэх шаардлагатай ч энэ нь
улс төрийн нөхцөл байдлаас хараат бус шийдэмгий бөгөөд тогтвортой байдлаар шийдэгдэх
ёстой.

-Танай байгууллага хөрөнгө оруулагчдыг
Монголд татах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг юм байна. Ерөнхийдөө манайд хөрөнгө
оруулагчид ирэх хандлага ямархуу байна вэ?

 -Одоогоор ихэнх олон
улсын хөрөнгө оруулагчид Монголыг томоохон хөрөнгө оруулалт хийхэд дэндүү эрсдэлтэй
газар гэж үзэж байна. Гэхдээ энэ нь хөрөнгө оруулагчид Монголыг сонирхохгүй байна
гэсэн үг огтхон ч биш. Харин ч тэд маш их сонирхож байна. Гагцхүү тэдний итгэлийг
бүрэн гүйцэд олохын тулд Оюу Толгой төслийн хоёрдугаар шат, Ашигт малтмалын хуульд
оруулах нэмэлт өөрчлөлт, 106 лицензийн асуудал зэргийг нэн даруй нэг тийш болгох
шаардлагатай.

-Эдийн засагт тулгамдаад байгаа асуудлуудын
талаар хөрөнгө оруулагчид ямар байр суурьтай байна. Энэ хүндрэлээс гарах гаргалгааг
юу гэж оношилж байх юм бэ?

-Түрүүн хэлсэнчлэн гадны хөрөнгө оруулагчид Монголыг сонирхсон
хэвээр л байна. Юун түрүүнд тулгараад буй томоохон асуудлуудаа шийдээд, төрийн бодлого
төдийгүй улс төрийн хувьд тогтвортой байдлыг бий болгох шаардлагатай. Үүний дараа
хөрөнгө оруулагчид Монголд амжилттай явж байгаа хөрөнгө оруулалтын жишээг харахыг
хүсэх болно. Өнөөдөр бидэнд гаднаас хөрөнгө оруулалт орж ирээд улс төрийн тогтвортой
нөхцөлд Монголын компаниуд, төслүүдтэй хамтран ашигтай ажилласан жишээнүүд юу юунаас
илүү хэрэгтэй байна. Харамсалтай нь өнөөдөр Монголд ийм амжилттай жишээнүүд тэр
бүр алга. Өнгөрсөн хугацаанд маш олон хөрөнгө оруулалтууд нэг бол дампуурсан аль
эсвэл зогсонги байдалд ороод байна.

-Өнгөрсөн жил Хөрөнгө оруулалтын тухай
хууль батлагдсанаар хөрөнгө оруулагчдад эрх зүйн таатай орчин бүрдүүлсэн гэж байгаа.
Гэвч хөрөнгө оруулагчдын цуваа манайхыг зорихгүй байгаа нь юутай холбоотой гэж үзэж
байна вэ?

 -Энд хоёр зүйлийг хэлье.
Нэгдүгээрт, шинээр Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг батлах нь маш зөв явдал болсон.
Харамсалтай нь хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсын төрийн бодлого тогтворгүй гэж үзэж
байгаа өнөөгийн нөхцөлд хөрөнгөө Монголын хилийн дээсийн гадна үлдээхийг илүүд үзэх
болно. Ийм учраас эрх тэгш, тогтвортой бодлого юу юунаас илүү чухал юм. Хоёрдугаарт,
асар олон асуудлууд шийдэгдэлгүй зөндөө удлаа. Дээр дурдсанчлан Оюу Толгой төслийн
хоёрдугаар шат,106 лиценз зэрэг асуудлуудыг зоригтойгоор шийдэж, Таван Толгойг олон
улсын түншүүдтэй хамтран хамгийн дэвшилтэт технологиор ашиглаж, урт нэртэй хууль,
Ашигт малтмалын тухай хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг тойрсон маргааныг нэн
даруй нэг тийш болгох шаардлагатай байна.

-Ер нь гадны хөрөнгө оруулагчид манайд
аль аль салбарт хөрөнгө оруулах хүсэлтэй байдаг вэ?

-Хөрөнгө оруулагчдын хувьд тогтвортой, бага эрсдэлтэй, ашигтай
ажиллах боломжтой бүх салбарыг сонирхож байгаа.

-Хөрөнгө оруулагчдад тулгардаг хүндрэл
бэрхшээлүүд юу байна вэ?

-Хөрөнгө оруулагчдын үзэж байгаагаар одоогоор тулгараад байгаа
хамгийн том бэрхшээл нь улс төр, бодлогын орчин тогтворгүй байгаа явдал.

-Америкийн болоод АНУ-Монголын хамтарсан
хөрөнгө оруулагчид Засгийн газрын тэргүүнтэй нээлттэй ярилцсан энэхүү арга хэмжээг
та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

 -Миний хувьд Ерөнхий
сайд бидэнтэй нээлттэй, илэн далангүй ярилцсанд туйлын их баяртай байна. Харин оролцогчдын
хувьд ирэх саруудад Ерөнхий сайд ямархуу зорилттой ажиллахыг өөрөөс нь сонсох ховор
боломж олдсонд таатай байгаа. Нөгөө талаасаа Ерөнхий сайдын хувьд хувийн хэвшлийн
санаа бодлыг өөрсдөөс нь мэдэж авах хүсэл эрмэлзэлтэй байгаа нь хөрөнгө оруулагчдад
эерэг сэтгэгдэл төрүүллээ. Бид хувьд бүгд Монголыг амжилттай байгаасай гэж хүсч
байгаа; тэр ч утгаараа лхагва гаригийн уулзалт тодорхой хувь нэмэр оруулсан байгаасай
гэж найдаж байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

“Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном дахин хэвлэгдлээ

“Самбуу гуай бол брэнд” гэж “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номд тодотгожээ.
Энэ нь Ардын Их Хурлын Тэр­гүүлэгчдийн дарга агсан Жамсрангийн Самбуу гуайн тухай
хэлсэн онч үг юм.

Хууль зүйн ухааны доктор, хуульч, сэтгүүлч Ширчингийн Сүхбаатарын  “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номын нээлт өчиг­дөр
боллоо. Нэмж тодотгосон уг ном аман түүх-ярилцлагаас бүтжээ. Монгол орныг ноён ну­руу­тай
удирдаж, ард тү­мэнд жинхэнэ төрийн хүн хэмээн хүндлэгдэж явсан Ж.Самбуу гэдэг агуу
хүний тухай өгүүлэх аж. Ж.Самбуу гуай төрд тасралтгүй тавин жил зүтгэсэн бөгөөд
хошуу тамгын хавсраа бичээчээс Гадаад яаманд хэлтсийн дарга, Гадаад яамны орлогч
сайдаар ажиллаж байв. Мөн ОХУ-д есөн жил, хойд Солонгост хоёр жил Элчин сайдаар
суусан дип­ломат хүн. Монгол төрийн тэргүүнээр 18 жил ажилласан энэ хүний тухай
баримт материал аман хууч яриаг “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номд багтаажээ.

Төрийн албыг төвшин, мэргэн ухаантай, буурьтай, суурьтай хэрхэн хашдагийн
үлгэр жишээ болсон Ж.Самбуу даргын тухай өгүүлэх энэ ном орчин цагийн төрийн түшээдийн
ширээн дээр заавал байвал зохилтой.  “Монголын
төрд Самбуулаг хүнийг олон болгох санаа зорилгын үүднээс энэхүү номоо бичлээ” гэж
номын зохиогч Ш.Сүхбаатар онцлов. Тэрбээр номын нээлтийн үйл ажиллагааны үеэр “Намайг
хүүхэд байхад Ж.Самбуу гуай Төв аймгийн Бүрэн сумандаа ирдэг байлаа. Түүнийг ирэхээр
хүмүүс олноор цугларч, гэрт багтахгүй болдог байсан сан. Өнөөдөр энд биднийг  Ж.Самбуу гуай цуглуулсан.  Ж.Самбуугийн амьдрал санаж, сэрэхийн ухаарал юм”
гэлээ.

“Монгол төрийн мэргэн өвөө” номын нээлтэд олон хүндтэй зочид ирсэн
байлаа. Тухайлбал, Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Монгол Улсын 17 дахь
Ерөнхий сайд Д.Содном, Ардын уран зохиолч Д.Цоодол, П.Бадарч, яруу найрагч Ш.Бадарч,
Ардын жүжигчин А.Очирбат, Гавьяат хуульч 
С.Нарангэрэл, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Р.Раш, “Өдрийн сонин”-ы орлогч
эрхлэгч Ж.Сандагдорж, ардын их эмч Х.Хатанбаатар, Монголын Сэтгүүлчдийн нэгдсэн
эвлэлийн ерөн­хийлөгч Б.Галаарид, Ж.Самбуу гуайн хамаат­нууд болох Сосорбарам хурандаа,
УИХ-ын гишүүн асан Н.Тогтох нарын олон хүн уригдан ирсэн байв. Мөн номын зохиогчийн
аав, ээж болоод гэр бүлийнхэн нь, Төв аймгийн Бүрэн сумын ахмадууд, нутгийн иргэдийн
төлөөлөл гээд заал дүүрэн хүн хуран цугларсан байлаа.

МУГЖ Д.Явгаан гуай аялгуут магтаалаар эхэлсэн энэхүү номын хурим
ирсэн зочдын сэтгэгдэл хийгээд  Ж.Самбуу гуайн
тухай дурсамжаар үргэлжлэв. Ерөнхийлөгч асан П.Очирбат номын зохиогч Ш.Сүхбаатарыг
“Их гарын дарап” гэж онцолж олныг хөгжөөгөөд авлаа. Тэрбээр түүнийг Самбуу судлалын
төлөөлөгч хэмээн тодотгосон. Мөн” Самбуу судлалд хязгаар төгсгөл гэж байхгүй. Хөгшин
залуугүй түүн шиг болохоор хичээцгээе” хэмээв.

Ж.Самбуу гуайн талаарх дурсамжаа  Ерөнхий сайд асан Д.Содном ингэж хуваалцсан юм.
“Ж.Самбуу дарга их бодож байж цөөн үгээр жинтэй хэлдэг байв. Түүнийг хараад би маш
их биширдэг байлаа.  Ж.Самбуу гуай Хойд Солонгосын
дайны үед Элчин сайдаар сууж байсан. Тухайн үед бусад орны Элчин сайдууд тус улсыг
орхиж байсан гэдэг. Харин Ж.Самбуу гуай тийм хүнд үед нь орхиод явчихаагүй. Үнэхээр
Монголынхоо төрийн төлөө найрсаг харилцаатай улстайгаа яаж зөв харилцах вэ гэдэгт
ёстой мэргэн ухаан гаргаж байсан хүн юм. Түүний тухай хоёр зүйлийг тод санадаг юм.
Би Сангийн яаманд ажиллаж байлаа л даа.  Ж.Самбуу
гуай нэг хурал дээр илтгэл тавих болсон. Ингээд би тэр илтгэлийнх нь материалыг
хамт бэлдсэн юм.

Их л хичээн сууж, гурав хоног
ажиллав. Сүүлд Ж.Самбуу дарга намайг дуудаад “Надаас хүсэх юм байна уу” гэж асууж
билээ. Би ч “Байхгүй” гэлээ. Ингэж доод албан тушаатнаа анхаардаг хүн байсан юм.
Бас Ж.Самбуу гуайн 70 насны ой боллоо. Би очоод дуулсан юм. Тэгтэл Ж.Самбуу дарга
“Баярлалаа” гэж миний духан дээр үнсэж байв. Ингэж энэ агуу хүнтэй хоёр удаа нүүр
тулж байлаа. “Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном бол төр засгаа удирдаж байгаа хүмүүс
Ж.Самбуу гуай шиг байх тухай сайхан бүтээл боллоо” гэв.

Энэ орой Ж.Самбуу даргын тухай
сонирхолтой баримт өгүүлсэн хүн бол эрдэмтэн Б.Сумъяабаатар юм. Тэрбээр Ж.Самбуу
даргыг Хойд Солонгост айлчлахад  албан
ёсны орчуулагчаар ажиллаж байжээ. “Тухайн үед орчуулга хийхэд хатуу шаардлагатай
байсан. Таван үг хэлбэл яг тэр таван үгээр нь орчуулах ёстой. Ж.Самбуу дарга Ким
Ир Сен гуай хоёртой хамт явж байв. Гэтэл Ким Ир Сен инээдэг юм байна. Тэгсэн Ж.Самбуу
гуай надаас “Энэ дарга яагаад инээв” гэж асуулаа. Би ч пал хийгээд явчихав. Ямар
яагаад инээснийг нь сөргүүлэн асуултай биш. Их л сандарлаа. Тэрнийг Ким Ир Сен анзаарсан
бололтой. “Ж.Самбуу дарга бол баатар хүн” гээд дайны үеэр болсон явдлын талаар ингэж
ярьсан юм. “Маргааш өглөө үүрээр Монголын Элчин сайдын яамыг бөмбөгдөх гэж байна” гэсэн мэдээ надад ирлээ. Тэр дор нь тушаал
өгөөд Элчин сайдын яамыг шилжүүлэх болсон юм. Тэгээд шилжүүлээд уулын хавцалд аваачсан.
Агаарын бөмбөгдөх дохио ч өгсөн. Тэр үед танай дарга шатар өрчихсөн сууж байсан.
Дохио өгөхөд даргын бие хамгаалагч, нарийн бичиг нар нь бүгд аюулгүй байдлаа бодоод
түүнийг орхисон байсан. Харин Ж.Самбуу гуай шатраа бариад тайван алхаж явсан. Тэгэнгүүт
“Монголын Элчин сайдын баатарлаг үйл” гэсэн гарчигтай нийтлэлийг Солонгосын бүх
хэвлэлд гаргах тушаал өгч байсан юм. Тэрээр дайны үед манай солонгосчуудыг зоригжуулсан
хүн. Тэгээд бид тусгайлан урьж байгаа юм. Улсынхаа тугийн одонг гардуулж байна”
гэж Ким Ир Сен гуай хэлж байлаа. Бас нэг удаа Хойд Солонгост очсон юм. Даргын хажууд
Сосорбарам гуай, Удвал гуай хоёр явж байсан. Би орчуулагч учраас нөгөө талд нь явж
байлаа. Галт тэргээр очсон л доо. Гэтэл хаалгаар орох гэтэл Монголын тугийг буруу
харуулаад өлгөчихсөн байна. Би даргадаа хэллээ. Гэтэл дарга үг дуугаралгүй хаалганых
нь урд очоод зогсчихсон.  Солонгосын тал сандарчихсан,
надаас “Та сая юу гээд хэлчихэв” гэлээ. Би Монголын тугийг уруу харуулчихсан байна
гэтэл тэд дор нь зассан. Дараа нь Ж.Самбуу дарга чив чимээгүй цаашаа алхаад явж
байлаа. Ж.Самбуу дарга бол хүнийг мартдаггүй байсан. Би ШУА-д туслах ажилтнаар ажиллаж
байлаа. Нэг өдөр Ж.Самбуу дарга ороод ирсэн. Тэгээд тэр олон хүнээс зөвхөн надтай
гар барьчихаад, юу ч дуугаралгүй яваад өгч билээ” гэж Б.Сумъяабаатар эрдэмтэн дурслаа.

XX зууны дунд үеэс хойш Монголын
хүн ам өсөхөд Ж.Самбуу даргын гавьяа их байжээ. Энэ тухай хуульч О.Нарангэрэл ярихдаа
“Нэг удаа хурал дээр үр хөндүүлэх тухай асуудал яригдаж. Өдөржин хуралдсан гэдэг.
Тэгэхэд Ж.Самбуу гуай чив чимээгүй сууж байжээ. Эцсийн шийдвэрийг тэр хүн гаргах
учиртай. Гэтэл тэрбээр “Монголын үрс маш олон болтугай. Ингээд хурал дууслаа” гээд
гараад явчихсан аж. Ийм л агуу хүн байсан байгаа юм” хэмээв.

Ж.Самбуу 1895 онд төрсөн хүн.
Ирэх онд түүний мэндэлсний 120 насны ой тохиох юм. Энэхүү түүхэн арга хэмжээг угтаж
“Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном мэндэлжээ. Нэмж тодотгосон уг бүтээлд Ж.Самбуу гуайн
талаарх олон шинэ баримт тусгагдсан байна лээ. Тухайлбал, түүний төрсөн охиных нь
тухай сонирхолтой баримтыг унших боломжтой.  “Ш.Сүх­баатарын ном цагаа олсон бүтээл бол­лоо.
Энэ төрд Ж.Самбуу гуай дутаж байна” гэж хэлсэн Ардын уран зо­хиолч Д.Цоодол гуайтай
тэнд цугларсан хүмүүс адилхан бодолтой байв.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

“Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном дахин хэвлэгдлээ

 “Самбуу гуай бол брэнд” гэж “Монгол төрийн мэргэн
өвөө” номд тодотгожээ. Энэ нь Ардын Их Хурлын Тэр­гүүлэгчдийн дарга агсан Жамсрангийн
Самбуу гуайн тухай хэлсэн онч үг юм.

Хууль
зүйн ухааны доктор, хуульч, сэтгүүлч Ширчингийн Сүхбаатарын  “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номын нээлт өчиг­дөр
боллоо. Нэмж тодотгосон уг ном аман түүх-ярилцлагаас бүтжээ. Монгол орныг ноён ну­руу­тай
удирдаж, ард тү­мэнд жинхэнэ төрийн хүн хэмээн хүндлэгдэж явсан Ж.Самбуу гэдэг агуу
хүний тухай өгүүлэх аж. Ж.Самбуу гуай төрд тасралтгүй тавин жил зүтгэсэн бөгөөд
хошуу тамгын хавсраа бичээчээс Гадаад яаманд хэлтсийн дарга, Гадаад яамны орлогч
сайдаар ажиллаж байв. Мөн ОХУ-д есөн жил, хойд Солонгост хоёр жил Элчин сайдаар
суусан дип­ломат хүн. Монгол төрийн тэргүүнээр 18 жил ажилласан энэ хүний тухай
баримт материал аман хууч яриаг “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номд багтаажээ.

Төрийн
албыг төвшин, мэргэн ухаантай, буурьтай, суурьтай хэрхэн хашдагийн үлгэр жишээ болсон
Ж.Самбуу даргын тухай өгүүлэх энэ ном орчин цагийн төрийн түшээдийн ширээн дээр
заавал байвал зохилтой.  “Монголын төрд Самбуулаг
хүнийг олон болгох санаа зорилгын үүднээс энэхүү номоо бичлээ” гэж номын зохиогч
Ш.Сүхбаатар онцлов. Тэрбээр номын нээлтийн үйл ажиллагааны үеэр “Намайг хүүхэд байхад
Ж.Самбуу гуай Төв аймгийн Бүрэн сумандаа ирдэг байлаа. Түүнийг ирэхээр хүмүүс олноор
цугларч, гэрт багтахгүй болдог байсан сан. Өнөөдөр энд биднийг  Ж.Самбуу гуай цуглуулсан.  Ж.Самбуугийн амьдрал санаж, сэрэхийн ухаарал юм”
гэлээ.

“Монгол
төрийн мэргэн өвөө” номын нээлтэд олон хүндтэй зочид ирсэн байлаа. Тухайлбал, Монгол
Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Монгол Улсын 17 дахь Ерөнхий сайд Д.Содном, Ардын
уран зохиолч Д.Цоодол, П.Бадарч, яруу найрагч Ш.Бадарч, Ардын жүжигчин А.Очирбат,
Гавьяат хуульч  С.Нарангэрэл, Монгол Улсын
хөдөлмөрийн баатар Р.Раш, “Өдрийн сонин”-ы орлогч эрхлэгч Ж.Сандагдорж, ардын их
эмч Х.Хатанбаатар, Монголын Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөн­хийлөгч Б.Галаарид,
Ж.Самбуу гуайн хамаат­нууд болох Сосорбарам хурандаа, УИХ-ын гишүүн асан Н.Тогтох
нарын олон хүн уригдан ирсэн байв. Мөн номын зохиогчийн аав, ээж болоод гэр бүлийнхэн
нь, Төв аймгийн Бүрэн сумын ахмадууд, нутгийн иргэдийн төлөөлөл гээд заал дүүрэн
хүн хуран цугларсан байлаа.

МУГЖ
Д.Явгаан гуай аялгуут магтаалаар эхэлсэн энэхүү номын хурим ирсэн зочдын сэтгэгдэл
хийгээд  Ж.Самбуу гуайн тухай дурсамжаар үргэлжлэв.
Ерөнхийлөгч асан П.Очирбат номын зохиогч Ш.Сүхбаатарыг “Их гарын дарап” гэж онцолж
олныг хөгжөөгөөд авлаа. Тэрбээр түүнийг Самбуу судлалын төлөөлөгч хэмээн тодотгосон.
Мөн” Самбуу судлалд хязгаар төгсгөл гэж байхгүй. Хөгшин залуугүй түүн шиг болохоор
хичээцгээе” хэмээв.

Ж.Самбуу гуайн талаарх дурсамжаа  Ерөнхий сайд асан Д.Содном ингэж хуваалцсан юм.
“Ж.Самбуу дарга их бодож байж цөөн үгээр жинтэй хэлдэг байв. Түүнийг хараад би маш
их биширдэг байлаа.  Ж.Самбуу гуай Хойд Солонгосын
дайны үед Элчин сайдаар сууж байсан. Тухайн үед бусад орны Элчин сайдууд тус улсыг
орхиж байсан гэдэг. Харин Ж.Самбуу гуай тийм хүнд үед нь орхиод явчихаагүй. Үнэхээр
Монголынхоо төрийн төлөө найрсаг харилцаатай улстайгаа яаж зөв харилцах вэ гэдэгт
ёстой мэргэн ухаан гаргаж байсан хүн юм. Түүний тухай хоёр зүйлийг тод санадаг юм.
Би Сангийн яаманд ажиллаж байлаа л даа.  Ж.Самбуу
гуай нэг хурал дээр илтгэл тавих болсон. Ингээд би тэр илтгэлийнх нь материалыг
хамт бэлдсэн юм.

Их л хичээн сууж, гурав хоног ажиллав. Сүүлд Ж.Самбуу дарга
намайг дуудаад “Надаас хүсэх юм байна уу” гэж асууж билээ. Би ч “Байхгүй” гэлээ.
Ингэж доод албан тушаатнаа анхаардаг хүн байсан юм. Бас Ж.Самбуу гуайн 70 насны
ой боллоо. Би очоод дуулсан юм. Тэгтэл Ж.Самбуу дарга “Баярлалаа” гэж миний духан
дээр үнсэж байв. Ингэж энэ агуу хүнтэй хоёр удаа нүүр тулж байлаа. “Монгол төрийн
мэргэн өвөө” ном бол төр засгаа удирдаж байгаа хүмүүс Ж.Самбуу гуай шиг байх тухай
сайхан бүтээл боллоо” гэв.

Энэ орой Ж.Самбуу даргын тухай сонирхолтой баримт өгүүлсэн
хүн бол эрдэмтэн Б.Сумъяабаатар юм. Тэрбээр Ж.Самбуу даргыг Хойд Солонгост айлчлахад  албан ёсны орчуулагчаар ажиллаж байжээ. “Тухайн
үед орчуулга хийхэд хатуу шаардлагатай байсан. Таван үг хэлбэл яг тэр таван үгээр
нь орчуулах ёстой. Ж.Самбуу дарга Ким Ир Сен гуай хоёртой хамт явж байв. Гэтэл Ким
Ир Сен инээдэг юм байна. Тэгсэн Ж.Самбуу гуай надаас “Энэ дарга яагаад инээв” гэж
асуулаа. Би ч пал хийгээд явчихав. Ямар яагаад инээснийг нь сөргүүлэн асуултай биш.
Их л сандарлаа. Тэрнийг Ким Ир Сен анзаарсан бололтой. “Ж.Самбуу дарга бол баатар
хүн” гээд дайны үеэр болсон явдлын талаар ингэж ярьсан юм. “Маргааш өглөө үүрээр
Монголын Элчин сайдын яамыг бөмбөгдөх гэж байна”
гэсэн мэдээ надад ирлээ. Тэр дор нь тушаал өгөөд Элчин сайдын яамыг шилжүүлэх болсон
юм. Тэгээд шилжүүлээд уулын хавцалд аваачсан. Агаарын бөмбөгдөх дохио ч өгсөн. Тэр
үед танай дарга шатар өрчихсөн сууж байсан. Дохио өгөхөд даргын бие хамгаалагч,
нарийн бичиг нар нь бүгд аюулгүй байдлаа бодоод түүнийг орхисон байсан. Харин Ж.Самбуу
гуай шатраа бариад тайван алхаж явсан. Тэгэнгүүт “Монголын Элчин сайдын баатарлаг
үйл” гэсэн гарчигтай нийтлэлийг Солонгосын бүх хэвлэлд гаргах тушаал өгч байсан
юм. Тэрээр дайны үед манай солонгосчуудыг зоригжуулсан хүн. Тэгээд бид тусгайлан
урьж байгаа юм. Улсынхаа тугийн одонг гардуулж байна” гэж Ким Ир Сен гуай хэлж байлаа.
Бас нэг удаа Хойд Солонгост очсон юм. Даргын хажууд Сосорбарам гуай, Удвал гуай
хоёр явж байсан. Би орчуулагч учраас нөгөө талд нь явж байлаа. Галт тэргээр очсон
л доо. Гэтэл хаалгаар орох гэтэл Монголын тугийг буруу харуулаад өлгөчихсөн байна.
Би даргадаа хэллээ. Гэтэл дарга үг дуугаралгүй хаалганых нь урд очоод зогсчихсон.  Солонгосын тал сандарчихсан, надаас “Та сая юу
гээд хэлчихэв” гэлээ. Би Монголын тугийг уруу харуулчихсан байна гэтэл тэд дор нь
зассан. Дараа нь Ж.Самбуу дарга чив чимээгүй цаашаа алхаад явж байлаа. Ж.Самбуу
дарга бол хүнийг мартдаггүй байсан. Би ШУА-д туслах ажилтнаар ажиллаж байлаа. Нэг
өдөр Ж.Самбуу дарга ороод ирсэн. Тэгээд тэр олон хүнээс зөвхөн надтай гар барьчихаад,
юу ч дуугаралгүй яваад өгч билээ” гэж Б.Сумъяабаатар эрдэмтэн дурслаа.

XX зууны дунд үеэс хойш Монголын хүн ам өсөхөд Ж.Самбуу даргын
гавьяа их байжээ. Энэ тухай хуульч О.Нарангэрэл ярихдаа “Нэг удаа хурал дээр үр
хөндүүлэх тухай асуудал яригдаж. Өдөржин хуралдсан гэдэг. Тэгэхэд Ж.Самбуу гуай
чив чимээгүй сууж байжээ. Эцсийн шийдвэрийг тэр хүн гаргах учиртай. Гэтэл тэрбээр
“Монголын үрс маш олон болтугай. Ингээд хурал дууслаа” гээд гараад явчихсан аж.
Ийм л агуу хүн байсан байгаа юм” хэмээв.

Ж.Самбуу 1895 онд төрсөн хүн. Ирэх онд түүний мэндэлсний
120 насны ой тохиох юм. Энэхүү түүхэн арга хэмжээг угтаж “Монгол төрийн мэргэн өвөө”
ном мэндэлжээ. Нэмж тодотгосон уг бүтээлд Ж.Самбуу гуайн талаарх олон шинэ баримт
тусгагдсан байна лээ. Тухайлбал, түүний төрсөн охиных нь тухай сонирхолтой баримтыг
унших боломжтой.  “Ш.Сүх­баатарын
ном цагаа олсон бүтээл бол­лоо. Энэ төрд Ж.Самбуу гуай дутаж байна” гэж хэлсэн Ардын
уран зо­хиолч Д.Цоодол гуайтай тэнд цугларсан хүмүүс адилхан бодолтой байв.

М.МӨНХЦЭЦЭГ