Барилга, хот байгуулалтын сайд Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.
–Та тамгаа гардан авахдаа “Өмнөх сайдын эхлүүлсэн ажлуудыг үргэлжлүүлж, илүү сайжруулан ажиллах болно” гэж хэлж байсан. Барилга, хот байгуулалтын сайд болсноор энэ салбарт ямар өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийх вэ. Ажлаа юунаас эхлүүлэх гэж байна?
-Тэр байр сууриа би одоо ч хадгалж байгаа. Энэ яамны, энэ салбарын хамт олны хийсэн эерэг, сайн зүйлсийг бодлогоор дэмжинэ. Ер нь барилгын бизнесүүдийн үйл ажиллагааг бодитоор хөнгөвчилж, шаардлагагүй хүнд суртлыг арилгана. Тусгай зөвшөөрлийн тоог цөөлөх, тэдгээрийг олгох хугацааг богиносгох талаар эхэлсэн зүйлс байгаа юм байна. Гэхдээ хэрэгжилт нь бас гүйцэд жигдрээгүй л байгаа юм билээ. Тэгэхээр гарсан шийдвэрүүдийн чанд хэрэгжилт дээр анхаарч ажиллах болно. Эдийн засгийн хүндрэлтэй энэ үед бизнесүүдийг шаардлагагүй хүнд суртлаар чирэгдүүлж ачааллыг нь нэмээд байвал үндсэн бизнестээ анхаарал тавих боломж нь хумигдана. Энэ нь эргээд бизнест сөргөөр нөлөөлнө. Үүн дээр нэмээд ил, далд “төлбөр, гувчуур” байвал бизнесүүдэд бүр л хүндрэлтэй болно. Тэгэхээр энэ салбарын бүх шатанд, ялангуяа, дунд шатанд шийдвэр гаргах үйл явцыг ил тод болгох арга хэмжээнүүдийг авна. Дээрх арга хэмжээний зэрэгцээ ажлаа аваад хэд хэдэн шинэ зүйлсийг салбарын бодлогод оруулахаар шийдвэрлэлээ.
–Засгийн газрын хуралдаанаар яам агентлагийн орон тоог 15 хувиар бууруулах шийдвэр гарсан байна лээ. Энэ тал дээр ямар бодлого баримталж ажиллах вэ?
-Хамгийн түрүүнд яамныхаа бүтцийг шинэчиллээ. Үүнд өөрийн явуулах шинэ бодлогын үндэс суурийг шингээсэн. Яаманд зайлшгүй байх газар хэлтсийг хадгалахын зэрэгцээ дөрвөн шинэ чиглэлийн үйл ажиллагааг зохион байгуулах нэгжүүдийг байгуулахаар болсон байгаа. Тодруулбал, Барилгын чанар, аюулгүй ажиллагааны, Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл, хөрөнгө оруулалтын хэлтэс, Норм, нормативын хэлтэс, Ногоон бодлогын асуудлыг бүтэцдээ оруулсан.
–Салбарынхнаасаа хариуцлага нэхэж ажиллана гэж та хэлж байсан. Барилгын осол их гарч байна. Аливаа осол гэмтэл гарахад Мэргэжлийн хяналт хариуцна гэж өмнөх сайд нар өөрөөсөө бултуулдаг байсан. Ер нь танай яам мэргэжлийн хяналттай уялдаа холбоогоо сайжруулж ажиллах ёстой юм биш үү. Энэ салбарт хүний амь эрсдэхгүй, осол гарахгүй ажиллах боломж нөхцөлийг хэрхэн хангах вэ?
-Юуны өмнө Барилгын чанар, аюулгүй ажиллагааны бодлогын газрыг бий болгосон нь үүнтэй холбоотой. Ингэснээрээ энэ яамны бодлого үйл ажиллагаанд хэрэглэгчийн дуу хоолойг шууд утгаар нь анх оруулж ирж байна. Урьд нь энэ яам барилгын салбарынхны асуудлыг л түлхүү хариуцдаг байж. Ёстой л барилгынхны л яам гэсэн үг. Гэтэл барилгын салбарыг өргөн утгаар нь зах зээлийн өнцгөөс харвал нийлүүлэгч бөгөөд барилгачид, эрэлтийг бүрдүүлэгч худалдан авагч буюу хэрэглэгчид гэсэн хоёр үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгээс тогтоно. Энэ хоёр талыг зөвхөн тоон утгаар нь харьцуулахад хэрэглэгчид нь барилгачдаа хэдэн мянга дахин давна биз. Гэтэл өргөн ухагдахууны ийм чухал хэсэг орхигдсон эсвэл шууд биш, дутуу төлөөлөлтэй байж. Үүнийг өөрчилж, асуудалд шинэ өнцгөөс хандахыг зорьж байна. Тэгэхээр барилгын чанарын асуудал эн тэргүүнд гарч ирж байгаа юм. Иргэд өөрийн насны хуримтлалаа байранд хийдэг. Гэтэл эхлээд харахад гял цал байсан байр сууц жилийн дараа л сантехник, будаг, шохой, СӨХ талаасаа доройтсон байх тохиолдол цөөнгүй.
Тэгэхээр иргэдийн урт хугацааны хөрөнгө оруулалт үнээ алдаж, хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж буурдаг. Уг нь үл хөдлөх хөрөнгө бол эдийн засаг доройтоогүй л бол үнээ алдахгүй байх ёстой. Тэгэхээр иргэдийн нэгдүгээр зэргийн асуудал бол үнэ, чанарын зохицол. Байрны чанар сайн байвал иргэдийн хөрөнгө оруулалт найдвартай байх болно.
–Энэ газар чинь аюулгүй ажиллагааны бодлогыг хариуцна гэсэн үү?
-Тийм. Барилга дээр ажиллаж амьдралаа залгуулах гэж яваад амиа алдах тохиолдол гараад буй нь утгагүй. Эцсийн үр дүн нь зорилгоо үгүйсгээд байгаа биз. Энэ байдалд яам анхаарч ажиллана. Уг нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдал Хөдөлмөрийн яаманд л байдаг юм билээ. Гэхдээ иргэдийн амь настай холбоотой асуудлыг өөрөөсөө холдуулах гэмээргүй байна. Хөдөлмөрийн яамны хажуугаар давхардаад ч болтугай эл асуудлыг хариуцсан салбарын яамны хувьд шийдвэрлэх гэж ажиллана. Хайхрамжгүй, мөнгө хэмнэж, хэдэн төгрөгийн ашгаа бодон хүний амь нас, эрүүл мэндийг эрсдүүлдэг хандлагыг халмаар байна. Ингэхийн тулд хариуцлагын тогтолцоог тун ойлгомжтой, чанд болгоно. Мөнгө авах болохоор булаацалдаж авчихаад, хариуцах болохоор доод ажилтнууд руугаа бухаад бултдаг боломжийг хаана. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын хариуцлагыг холбогдох бүх л шатандаа хүлээдэг байх ёстой. Би амаргүй зорилгыг урдаа тавьж буйг мэдэж байгаа. Гэхдээ зүтгээд л үзнэ. Бас барьж буй барилгын хажуугаар явж байгаад амь насаа алдах, эд хөрөнгөө сүйтгүүлээд байх нь тун зохисгүй. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын дүрэм журам зохицуулалтын биелэлтийг чанд шаардаж ажиллах болно. Мөн чангатгах шаардлагатай тохиолдолд чангатгана. Ер нь миний барьж ажиллах зарчим бол нэгдүгээрт аюулгүй ажиллагаа, дараа нь барилга гэдэгт оршино. Хүний амь нас, эрүүл мэндэд аюулгүй ажиллах орчинг бүрдүүлж чадаагүй бол барилга битгий барь гэдэг л шаардлагыг тавьж ажиллана. Ямар ч өндөр барилга хүний амьтай харьцуулшгүй хямдхан. Тиймээс хүний амь насны үнээр байшин барьж, ашиг эрэлхийлэхийг зөвшөөрөхгүй.
–Оны эцэст Улаанбаатарт 30 мянга, орон нутагт 2000 айлын орон сууц ашиглалтанд орно. Эдийн засаг хүнд байгаа үед бэлэн мөнгөтэй хүн ховордсон. Тэгэхээр орон сууцны илүүдэл их байна. Салбарын сайдын хувьд ямар бодлого баримтлах ёстой гэж үзэж байна вэ. Шинээр байгуулсан Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл, хөрөнгө оруулалтын хэлтсийн үйл ажиллагаа чинь юунд чиглэгдэх юм бэ?
-Дээр дурдагдсан барилга талаа түлхүү барьсан хандлага нь үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг яамны бодлого, үйл ажиллагаанд дутуу тусгахад хүргэсэн байж. Зах зээлгүй бол барилгын салбар зүгээр хөрөнгийн түгжээс шүү дээ. Манайд бол барилгын компаниуд байна. Тэдгээр нь өөрийн тус тусын барилгыг зарах үүднээс “пропертийс” буюу үл хөдлөх хөрөнгийн гэсэн тодотголтой “хэлтэстэй” ихэнхдээ байдаг. Гэтэл барилга, үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес хоёр тус тусдаа маш их хөрөнгө шаардсан бизнес. Ийм их хөрөнгө зардлыг барилгын компаниуд даахгүй. Тэгэхээр нэг л салбартаа буюу барилгадаа түлхүү анхаараад үл хөдлөх хөрөнгийн салбартаа дутуу анхаардаг юм байна. Аливаа нэг үл хөдлөх хөрөнгийн эдлэгдэх хугацааг 100 жил гэж үзвэл барилга барих буюу барилгын бизнесийн хугацаа нь хоёрхон жил. Тэгэхээр барилга гэдэг бизнес чинь үл хөдлөх хөрөнгийн нийт орших хугацааны хоёрхон хувийг л эзлэж байгаа юм. Аливаа барилгаас олох нийт орлогын бас багахаан хувьтай л түүнийг барих зардал тэнцдэг юм билээ. Гэтэл манай тогтолцооны бүхий л жин барилга талдаа төвлөрсөн байдаг. Харин ихэнх барилгын “амьдралын” дийлэнх хугацааг эзэмдэх үл хөдлөх хөрөнгийн бизнесүүд нь гүйцэд торниж амжаагүй байна. Энэ гажуудал нь үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг эрсдэлтэй болгож байгаа юм. Иймд энэ салбарын хөгжилд илүү анхаарал тавина. Энэ салбар хөгжвөл барилгын бизнесийнхний эрэлттэй холбогдсон эрсдэл буурна.
–Энэ салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад яаж ажиллах юм бол?
-Салбартайгаа танилцаж байгаад нэг гайхширсан юм бол үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт орсон гадаадын хөрөнгө оруулалт харьцангүй бага юм билээ. Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхэд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах нь чухал. Иймд гадаадын хөрөнгийг татах бодлогыг баримтална. Энэ асуудал дээр би уг нь шинэ хүн биш. Үүнд саад болох эрсдэл бол эдийн засаг хямралтай байдал. Энэ салбарынхныг эх оронч хүмүүс гэж би боддог. Учир нь бидний оролцоогүйгээр бурхнаас заяасан газар доорх ордыг өөрсдийн гараар монгол хүний ухаанаар газар дээрх үл хөдлөх орд болгон хувиргасан байдаг. Тэгэхээр энэ баялаг бол бүдүүн нарийн царигаар Монголоос гарч явахгүй, найдвартай Монголдоо л байна. Тиймээс энэ салбарт гадны хөрөнгө оруулалтыг татахад манай иргэд эмзэглэхгүй, дэмжинэ гэж итгэж байгаа. Дубай, Лондон, Хонгконг зэрэг хотуудын хөгжилд гадны хөрөнгө оруулалт маш их тустай байдаг бөгөөд тэд бүгд л ийм хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжиж байдаг. Манайхан ч тийм байдлаарсалбартаа хандана гэж найдаж байгаа.
–Барилга хоорондын зай мөрдөгдөхгүй байна. Хот төлөвлөлтийн асуудал дээр ямар бодлого баримталж ажиллах вэ?
-Монголын барилгын салбарт удаан яригдаж буй стандарт, нормын асуудлыг евростандартын дагуу хөгжүүлэхсэн гэж хүсч байна. Энэ бол их урт хугацааны ажил. Гэхдээ үүнийг одоо эхлэхгүй бол манай төрөөс баримталж буй стандартууд бизнесийнхний хурдыг гүйцэхгүй хоцроод байна. Тэгээд тэдэндээ саад болоод байгаа. Тиймээс энэ гацааг гаргах эхлэлийг тавина гэж зорьж байна. Тиймээс Норм, нормативын хэлтэс байгуулсан.
–Та урьд нь Байгаль орчны сайд хийж байсан хүн. Одоо барилгын салбарыг удирдаж байна. Дээр дурдсан ногоон бодлогын асуудлыг яамныхаа бүтцэд оруулсан нь үүнтэй холбоотой гэж харагдаж байна?
-Тийм ээ. Ногоон бодлогын асуудлыг бүтэцдээ оруулснаар эко технологи, шинэ матеиралыг нэвтрүүлэх үүд хаалгыг улам өргөн нээнэ.
–Засгийн газрын ээлжит бус хуралдаанаар Дэд сайд нарыг томиллоо. Салбарын сайд өөрчлөгдөхөд Дэд сайдаас өгсүүлээд, газар, хэлтсийн дарга нар бүгд өөрчлөгддөг. Таны хувьд хариуцсан яамныхаа томилгоог яаж хийх вэ?
-Манай яамны хувьд дэд сайд солигдоогүй. Хоёр намын зөвшилцлийн хүрээнд угаасаа АН талаасаа тавигдах байсан. Харин Төрийн нарийн бичгийн даргыг хүч түрэн томилсонтой эвлэрэхгүй байгаа. Ерөнхий сайд нь салбарын сайдтайгаа зөвшилцөхгүй, асуухгүй шууд томилж буйг сайн ойлгохгүй байна. Засгийн газрын хуралдаан дээр Шадар сайд бид хоёр зөвшилцөл дуусаагүй байхад яагаад ингэж буйг асуухад хэрэгсэлгүй шууд л алх цохиход бүгд гайхсан байх. Би яам нь солигдоогүй хуулийн дагуу ажил дээрээ байгаа Төрийн нарийн бичгийн даргын тухай яриагүй байна шүү дээ. Манай яам бол шинээр байгуулагдаад эрх зүйн хувьд Төрийн нарийн бичгийн даргагүй байсан яам. Үүн дээр зөвшилцөл явагдана л гэж ойлгож байгаа.
–Тэгэхээр шинээр томилогдсон Төрийн нарийн бичгийн даргадаа сэтгэл дундуур байгаа хэрэг үү?
-Ер нь хүч түрэх ямар шаардлага байсныг нь ойлгохгүй юм. Уг нь Ерөнхий сайдын хамгийн чухал нөөц хөрөнгө бол хоёр талын харилцан итгэлцэл юм. Гэтэл энэ баялгаа гээчихвэл засаг тогтох суурь нь л алдагдчих эрсдэл дагуулж байгаа юм даа. Тиймээс ийм үнэт хөрөнгийг юунд тийнхүү гамгүй үрж буйг ухаарахгүй л байна.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
“Глоб интернэйшнл” ТББ-ын тэргүүн Х.Наранжаргалтай ярилцлаа. 
1982 оны нийт төгсөгчид 30 жилийн дараа
“Ингээд өлсөхийн эрхэнд гурилаа усаар зуурч байгаад л хайрч идсэн нь тун амттай байсан шүү” гэж ирээд л санаанд үлдсэн тод дурсамжаасаа хуваалцсан юм. 
Тэд наймдугаар ангид байхдаа Ю.А.Гагарины нэрэмжит болохоор сансрын нисгэгчтэй холбоотой зурагт альбом гаргах төлөвлөгөө биелүүлэх учиртай. Ангийн дарга Ш.Гантөмөр тэргүүтэй нөхдүүд аймгийн төв номын сангийн сонингуудыг бүтэн үлдээгээгүй гэдэг. Энэ тухай тэрбээр дурсахдаа “Тухайн үед одоогийнх шиг техник хөгжөөгүй байсан шүү дээ. Хэвлэл гэвэл ганцхан “Үнэн” сонин л байлаа. Ж.Гүррагчаа сансарт ниссэн болохоор дугаар болгон дээр нь л энэ тухай зурагтай нийтлэл гарна. Шүлсээрээ норгосон хуруугаа сонины зураг тойруулж байгаад л урж авна даа. Тэр үеийн бүх сонины сансрын нисгэгчтэй хуудсууд нь цоорхой байгаа” гээд инээв. Түүний хийсэн зурагтай альбом хэд хэдээрээ байжээ. Нөр их хөдөлмөр зарцуулж хийсэн уг бүтээлийг ээж нь шатаачихсанд тун их гомдож уйлж байсан гэнэ. Ээж нь “Шалгалт дөхөөд байхад зурагт хуудас гээд дэмий зүйлд цаг заваа зарцуулаад байх юм. Яадаг моньд вэ” гэж ирээд л галд хийгээд шатааж орхижээ. 
Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.
Төрийн гурван өндөрлөг буюу Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нарыг гадаадад эмчлүүлэхийг хуулиар хориглоё. Эд нар дээр нэмээд УИХ-ын гишүүн болон сайд нарт бас уг хуулийг хамаатуулъя. Манайхан сүүлийн үед хуруугаа шалбалсан ч гадаад руу явж эмчлүүлдэг боллоо. Энэ нь манайд тун хортой.Монголын анагаах ухааны салбарыг өсөн дэвжих гарцыг нь хааж байгаа гэсэн үг. 
УИХ-аар “Монгол контент” хөтөлбөрийг хэлэлцэхийг дэмжээд байгаа. Энэ асуудлаар УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхантай ярилцлаа.
УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр “Өдрийн шуудан” сонинг худалдаж авсан. Энэ хэвлэл түүний гарт очоод зах зээлд удаан оршин тогтнож чадсангүй. Эрхэм гишүүн өмчилж авсан сонингоо дампууруулчихлаа. Сураг сонсох нь ээ, тэрбээр “Өдрийн шуудан” сониныг 2016 оны сонгууль хүртэл “үхүүлэхээр” шийдсэн гэнэ үү. Хэсэг хугацаанд дарж байгаад сонгууль дөхөхөөр дахин гаргаж шуугиулна гэсэн шийдвэрт хүрсэн байна. Өнөөдөр “Өдрийн шуудан” сонин уншигчдадаа очихгүй байгаа шалтгаан ердөө энэ. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл хэн нэгэн мөнгөтэй хүний эрхшээлд орохоор хэрхэн хувь заяагаа шийдүүлдгийн тод жишээ юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ бол мөнгөтэй улсууд хэвлэлийг худалдаж аваад амыг нь барих үйл явц мөн. За яахав, хөрөнгөтэй хүмүүс хэрэгтэй үедээ хэвлэлийг ашигладаг юм байгаа биз. Хувийн өмчөө яаж, ямар байдлаар захиран зарцуулах нь тэдний эрх байх л даа. Тэгвэл тэр сонинд ажиллаж, амьдралаа залгуулж байгаа сэтгүүлчид яах юм бэ. Үнэхээр эзнийхээ хүсэлтээр сонгууль хүртэл “үхцгээх” хэрэг үү. Наанадаж сэтгүүлч, уран бүтээлчдийн ажилласан жилийн нийгмийн даатгалын төлөлт завсардаж байна шүү дээ. Тэд ажил хийгээгүй хугацааны нийгмийн даатгалыг хэн ч нөхөн төлөхгүй. Хожим тэтгэвэрт суухаар бөөн асуудал үүснэ. Тогтоолгох тэтгэврийн хэмжээг доош чангаана. Сонин түр “үхсэн” өдрүүдийнцалинг сэтгүүлчдэд хэн өгөх юм бэ. Иймд зарим ажилтнууд нь өөр ажил эрэх болно. Энэзэрэг олон асуудал хэвлэлийн байгууллагыг худалдаж авсан хүмүүст ямар ч хамаагүй юм уу. Хэрэв эрхэм гишүүн “Өдрийн шуудан” сониныг худалдаж авсан л юм бол ажилтан албан хаагчдынхаа ар талын асуудлыг хариуцах ёстой баймаар. Мөрөөрөө ажлаа хийгээд явж байсан сэтгүүлчид тэдний тоглоом болох ёстой юу. Сэтгүүл зүйн салбар ямар хэн дуртай хүний зугаа юу гэж тэднээс асуумаар байна. 
“Дүүрэн шахуу зорчигчтой автобус нам жимхэн байв. Тэнд дуугарах ганцхан хүний яриаг сонсоод бүгд ийн дэгтэй яваа ажээ. Нийгмийн янз бүрийн давхаргынхан үйлчлүүлдэг нийтийн тээврийн зорчигчид ер нь тэр чигээрээ ховсдуулчихсан юм шиг журамтай байхыг анх удаа харлаа. Арын суудалд суусан нэг залуугийн утасны хонх дуугарахад бондгосхийн цочив. Түүний ойролцоо зогсох 40 гаруй насны эр “Ямар чанга юм бэ. Аяар ярь л даа. Би юм сонсч байна шүү дээ” гэж шаардлага тавих юм. Олны анхаарал төвлөрсөн тэр яриа бол радиогоор өгүүлэх Чингэс хааны байлдан дагууллын тухай түүх. Энэ нь монголчууд өөрсдийн түүхээ танин мэдэх хүсэл эрмэлзэлтэй байгааг харуулж байна” гэж Д.Өлзийбаатар гуайд нэгэн танил нь хуучилж, түүний хийж буй ажлыг дэмжин урам өгчээ. Үнэхээр чиг залуусыг монгол үндэстэн гэдгээрээ бахархан огшиж, түүхийн боловсролд нь мэдлэг олгох шинэ шийдлийг тэр санаачлан хэрэгжүүлж чадсан. Өнөөдөр ширээний ард ном ширтээд суугаад байх цаг завгүй ажилладаг хүмүүс түүний өгүүлэхийг сонсдог болжээ. Автомашиндаа, ажил дээрээ, автобусанд гээд хаана хөгжим, интернэт байна тэнд Монголынхоо түүхийг “унших” боломж бидэнд байна. Нууц товчоонд гардаг оньсого мэт үг хэллэгийг тайлбарлаж, Монголын түүхийг маш сонирхолтой, ойлгомжтой болгон системчилсэн Д.Өлзийбаатар гуайн яриаг ямар ч насныхан сонсоход эргэлзэх зүйлгүй. Бүх цаг үеийн түүхийг гаргаахгүй энэ эрхмийнд өнжиж, түүний амьдралын хүрдтэй танилцсан тэмдэглэлээ сийрүүлье.
“Өдрийн сонин” ард түмэндээ илүү хүрдэг болохоор очсон айлууд маань “Танайд өнжье” булангийн агуулга, зорилгыг андахгүй шүү. Нийгэмд хийсэн бүтээсэн үйлсээрээ нэр төртэй эрхмүүдийн хойморт зочилдог гэдгийг. Энэ уламжлалаар түүхийн ухааныг судалж, өнгөрсөн он жилүүдийг салбартаа зориулж ирсэн Д.Өлзийбаатарынд очлоо. Тэднийх улсын циркийн хажууханд байдаг юм билээ. Тэрбээр гэргийнхээ хамт биднийг найрсагаар угтав. Гэрийн эзэгтэйг Т.Цэрэндэжид гэдэг. Арван жилд байхдаа учирсан хосууд амьдралаа холбоод 30 гаруй жил болжээ. Эднийх Ө.Эгшиглэн, Ө.Цэцэглэн гэдэг хоёр охинтой. Эгч дүүс одоо АНУ-д сурч, ажиллаж байгааг тэд дуулгав. 
Д.Өлзийбаатар гуайн зочны өрөөнд тухаллаа. Ханын шүүгээнийхээ дээд талын тавиурт бурхан шүтээнээ залжээ. Өнгийн утас сүлсэн гоёмсог хийцтэй бурхан багшийн хөргийг хоймортоо байрлуулсан байв. “Далай лам Монголд ирэхдээ энэхүү бурхан багшийн хөргийг надад бэлэглэсэн юм. Ялаа суудаггүй юм даа” гэж гэрийн эзэн бидэнд сонирхуулав. Мөн нүдэнд шууд туссан өөр нэг хөрөг бол Чингэс хааны бүтээл. Энэхүү хөргийг Жак Уэтерфорд сангаас Д.Өлзийбаатар гуайн “Монголчууд” сонсдог номыг 2014 оны онцлох бүтээлээр шалгаруулахдаа шагналд нь дагалдуулжээ. Үүнээс гадна ганган, донжтой хүрээ бүхий хуучны гэрэл зургуудаа тавилга дээрээ өрсөн байв. Гэрэл зураг түүх өгүүлнэ гэдэг дээ. Тэгвэл эдний зургийн цомгийг өрвөл номын тавиур дүүргэх хэмжээний арвин юм гээч. Гэр бүлийн, найз нөхдийн, ажил албаны гээд он цагуудаар нь ангилан тун эмх цэгцтэй хадгалдаг юм билээ. Д.Өлзийбаатар түүхчийн Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди, Н.Энхбаяр нараас төрийн дээд одон медаль авч байгаа гэрэл зураг харагдав. Түүхчийн ажил албатай нь холбоотой гэвэл хайгуул, малтлага хийж явсан үе, гадна, дотнын томоохон нэр хүндтэй эрдэмтэн нөхөдтэйгээ гээд тэртээх цаг хугацааг өгүүлэх нандин дурсамжууд ийнхүү хальснаас үлдсэн нь энэ. Түүхч маань “За, энэ Оросын Архивын газрын дарга В.П.Козлов гэж хүнтэй авахуулсан зураг байна. Тэрбээр Монголын түүхийг судлахад нэлээд хувь нэмэр оруулсан, Монголд тун элэгтэй хүн дээ” гэж ирээд л нүдэнд нь бахдал тодрон ярив. “Энэ манай охид, хэнтэй адилхан байна” гэж гэрийн эзэгтэй биднээс лавлалаа. “Том охин нь ээжтэй, бага нь аавтайгаа тун адилхан юм байна” гэхэд “Тийм шүү, хүмүүс тэгж хэлдэг юм” гээд охидоо санасан ээжийн харцнаас мишээл тодрох нь тэр. Бас нэг сонин дурсамж өгүүлэх зураг нь тэдний хурим. Цагаан даашинзтай залуухан эмэгтэй гартаа төмсний улаан цэцэг барьжээ. Тухайн үед цэцэг ховор байсан болохоор найзууд нь Богд уулнаас очиж төмсний улаан цэцэг түүгээд авчирч өгсөн гэж хөгжилтэй дурсамжаа бидэнтэй хуваалцлаа. 
Д.Өлзийбаатар гуай ийн хуучлан суунгаа байн байн зурагт руугаа харж, нэг зүйл хүлээх нь анзаарагдлаа. Тэрбээр мэдээний хөтөлбөр эхлэхийг хүлээж байгаа гэнэ. “Өнөөдөр чинь хэвлэлийнхнээр хүрээлүүлсэн өдөр бололтой. Надаас хоёр ч телевизийн сэтгүүлч ирж ярилцлага авсан” гэж хэлж дуусаагүй байтал мань эр зурагтаар гарав. Өнөөгийн улс төрийн тогтолцоог түүхэн цаг үеийн сургамжтай нь харьцуулан жишиж ярьж байна аа. Хэрэв төрийн эрх баригчид хоорондоо хагарч бутарвал тусгаар улс мөхөхийн цондон гэсэн агуулгыг хөндөн ярьсан нь засаг төр солигдож байгаа энэ үед улстөрчдөд цагаа олсон зөвлөгөө болох биз ээ. Түүнийг ийн ярьж байхад эхнэр нь цаад өрөөнөөсөө орж ирэн нөхрийнхөө хажууд зогсч телевиз рүү хараад инээмсэглэв. 
Манай өвөө 1930-аад оны хэлмэгдүүлэлтийн үед Өвөрхангай аймгийн эвлэлийн хорооны дарга байлаа. Мань эрийн найз Цэдэнбал гэж прокурор хүн байсан гэдэг. Тэр найз нь өвөөд “Чамайг хэд хоногийн дараа барих гэж байна шүү” гэж хэл дуулгасан гэнэ. Өвөө ч хөдөө гэртээ байж. Ингээд хэлмэгдүүлэлтээс амь гарахын тулд бензин уусан байгаа юм. Айхавтар хордож, хамаг биеэр нь юм туурч, бөөлжөөд л сүйд болно доо. Яг тийм байхад нь өвөөг барихаар хүмүүс иржээ. Эмээ тэдэнд “Хүү маань өнөө, маргаашгүй болчихоод байна даа, яадаг билээ” гэхэд нөгөөдүүл нь “Яаж ийм хүн авч явах вэ” гээд үхсэнд тооцож, бүртгэлдээ бичээд хөдөлсөн гэдэг. Тэднийг яваад дөнгөж онги давангуут өвөөд сүү уулгаж, хордлогыг нь тайлсан байгаа юм. Өвөө маань нас сүүдэр 80 шахсан шүү. Харин ходоодны өвчнөөр өвдөж, бурхан болсон доо” гэлээ. Д.Өлзийбаатар гуай эхээс гурвуулаа. Ах нь залуудаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн гэж тэрбээр дурслаа. Дүү нь мэргэжлийнхээ дагуу хувиараа бизнес хийдэг нэгэн гэнэ. 
Татварын ерөнхий газрын дарга Т.Батмагнайтай ярилцлаа.