Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Монгол Улсын Эрдмийн их сургуулийн профессор, шинжлэх ухааны доктор Х.Батцэнгэлтэй ярилцлаа.

---

-Улс төрийн огцом шийдвэр гэж юуг хэлээд байна вэ?

-Богино хугацаанд гал унтраах маягаар гаргадаг шийдвэрийг ингэж нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл, гэнэт тулгарч байгаа асуудалд гэнэтийн хариу өгөхийг огцом шийдвэр гэнэ. Манай улсын хувьд огцом шийдвэр алхам тутамд гарч байна.

-Огцом шийдвэрийг зайлшгүй нөхцөлд гаргаж чадаж байна уу, манай төр засгийнхан?

-Огцом шийдвэрийг гаргахын тулд урьдаас бодож боловсруулж, бэлдэх ёстой. Тийм нөхцөлд манайханд урт хугацаанд бодсон тодорхой, том чиглэлээр боловсруулсан шугам байдаггүй. Гэнэтхэн нэг өглөө босоод л шийдвэр гаргачихдаг. Манай хувьд огцом шийдвэр гэдэг бол урт хугацааны бодлогогүй төрийн институциүд гаргадаг ойлголт шүү дээ.

-Огцом шийдвэр гаргах нь ямар хор хөнөөл дагуулдаг вэ?

-Ард түмэнд хамгийн хүнд тусдаг. Тэр дундаа шууд тусдаг хор хөнөөлөөс гадна аажмаар тэднийг буцаад босох, үйл ажиллагаагаа хэвийн байдалд оруулахад нь сөргөөр нөлөөлдөг. Урт хугацаандаа уршиг дагавар нь хүнд байдаг гэсэн үг. Жишээлбэл, бид энэ онцгой нөхцөлд жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжинэ гээд л ярьж байна. Жижиг, дунд үйлдвэрлэгчид маань хямралд нэг удаа нэрвэгдчихвэл сэхэж босохдоо удаан. Энэ нь шууд мэдэгдэхгүй.

Аажимдаа, тодорхой хугацааны дараа илэрдэг. Сүүлд нь дампуурч байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн тоогоор, иргэдийн ядуурлын түвшнээс мэдэгдэнэ. Огцом шийдвэр нь тухайн нэрвэгддэг улсууддаа хамгийн хүчтэй цохилт болдог.

Дээр нь сэтгэл санааны хувьд муу үр дагавартай. Наанаа ийм онцгой нөхцөлд ийм арга хэмжээ авахаас аргагүй гээд янз бүрээр тайлбарлаж болно л доо. Энэ нь түр хугацаандаа улсуудын сэтгэл санааг тайвшруулах улс төрийн үзэл сурталын нэг арга. Гагцхүү цаад хор уршиг нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүд удаан хугацаанд сэргэж чаддаггүйтэй холбоотой. Тэднээс цөөхөн хэсэг бүлэг нь сэргэдэг ийм л аюултай. Буцаад сэргэхдээ хуучин байдалдаа орох гэж илүү их цаг хугацаа зарцуулна. Тиймээс огцом шийдвэр гаргах шаардлага гарсан ч ийм эмзэг хэсгүүдэд зөөлөвчийн арга хэмжээг урьдчилан бэлдсэн байх ёстой. Банкны зээл, тусламж, улсын тусгай сан хөмрөгөөр дамжуулж туслахаас гадна нутаг дэвсгэрт байгаа хөрөнгө мөнгийг тэр хэсэг рүү тодорхой хэмжээгээр хуваарилах зэрэг системтэйгээр бэлддэгийг хэлээд байгаа юм.

-Улс төрийн огцом шийдвэр гарах зайлшгүй тохиолдолд урьдаас төлөвлөсөн, нийгэмд учрах хор уршгаас сэргийлсэн арга хэмжээг хэрэгжүүлэх гэлээ. Манай улсын хувьд ямар байдаг юм бол?

-Огцом шийдвэрт зориулагдсан сценарь байдаг. Ийм арга хэмжээг цочир ч гэж хэлээд байдаггүй юм. Угаасаа авах шаардлага гардаг. Ялангуяа аливаа байгууллага хүртэл эдийн засгийн хямралыг тэсч гарахын тулд тодорхой огцом арга хэмжээ авах шаардлагатай болдог. Үүнтэй адилхан улс ч гэсэн огцом шийдвэр авахын тулд бэлтгэсэн сценарьтай байх ёстой байдаг юм.

-Төр засгийн хувьд огцом шийдвэр гаргаснаар нийгэмд учруулсан хор хөнөөлийн талаар тодорхой кейс дурдвал?

-Хамгийн сүүлийн үеийн жишээ гэхэд боловролын салбарт гэнэт их, дээд сургуулиудыг нэгтгэх асуудлыг тавилаа. Энэ бол улс төрийн огцом шийдвэр. Харахад зөв боловч цаанаа ямар хор уршигтайг бүрэн төсөөлөхгүй байгаа юм. Бодит байдал дээр улсын сургуулиуд маш хүнд байдалд орсон, чанар алдагдчихсан. Багш нарын хувьд ч гэсэн чадалтай, мэдлэгтэйнүүд нь хэрэг дээрээ сургуулиас холдсон. Ийм нөхцөлд чанарыг нь сайжруулна гэхээр улсын том сургуулиудыг огцом нийлүүлье гэж байна. Өнгөн дээрээ нийгэмд тааламжтай юм шиг харагдах ч чанаргүй болсон сургуулиудыг нийлүүлэх нь зүгээр нэг түр зуурын, хэдэн жилийн настай арга хэмжээ болгосон ирээдүйгүй шийдвэр.

-Яагаад вэ. Чанаргүй хувийн дээд сургуулиуд хэтэрхий олон болохоор тэднийг нэгтгэснээр харин ч чанаржина гэж үзээд ийм шийдвэр гаргасан юм биш үү?

-Их, дээд боловсролын үзэл баримтлал нь буруу, зах зээлд шилжүүлж байгаа нэртэй орхичихсон. Дээр хэлсэнчлэн чадалтай улсууд нь яваад өгсөн, цөөн үлдсэн хэд нь өнөө маргаашийг аргацаасан маягтай. Хичээлээ зааж байгаа зарчим нь ам хэлээр, хүний юм хуулдаг, өөрийн гэсэн шинжлэх ухаан байхгүй. Хүний юм дамжуулдаг энэ систем аль 1990-ээд оны үед халагдсан байхад одоо хүртэл заагаад байгаа. Ийм олон талын гажуудлыг нь засаагүй. Боловсролын шинжлэх ухааныхаа үзэл баримтлалд үндсэн өөрчлөлт хийгээгүй. Хэлбэр, чимэг маягийн засвар хийчихсэн мөртлөө одоо энэ сургуулиудыг нэгтгэх нь амь тариа хийж байгаатай адилхан. Хувийн сургуулиуд хэтэрхий олон байна гэдэг нь үнэн. Гэхдээ боловсролын салбарт гаргасан шийдвэр нь хувийн болон улсын өмчит аж ахуйн нэгжүүд эрх тэгш байна гэсэн Үндсэн хуулийн зарчмаа баримтлаагүй. Захиргааны маягаар асуудлыг шийдэж байгаа нь улс төрийн огцом шийдвэр юм.

Өөр нэг кейс дурдъя л даа. Хуучин их, дээд сургуулиудын хотхоныг Налайх орчимд байгуулна гээд гадна, дотны хөрөнгөөр төсөл хийж бөөн юм бэлдсэн. Гэтэл тэр нь хэрэгжээгүй. Дараа нь Азийн хөгжлийн банкны шугамаар шинжлэх ухаан технологийн сүрхий том мастер төлөвлөгөө хийсэн. Бас л их хэмжээний мөнгө зориулж байгаа дуулдсан. Бас л байдаггүй. Шинжлэх ухаан нь ч явдаггүй. Үр дүнгүй ажил болсон. Тэрийг шалгаж, буцаад хянадаг хүн ч гэж байхгүй. Төслийн мөнгийг нь идэж уусан том групп зугтчихсан. Үр дүнд нь шинжлэх ухаан хөгждөггүй. Зөвхөн боловсролын салбарт гарч байгаа огцом шийдвэр ийм аюултай. Гагцхүү өнөөдөртөө мэдэгдэхгүй, хууртаад үлдэж байгаа. Тав, зургаан жилийн дараа дахиад л асуудал гарна. Тэр үед өнөөдөр буруу шийдвэр гаргасан улсуудын хэн ч байхгүй байна. Энэ сайхан эрдэмтэн, мэдлэгтэй багш нар хохирно. Том зургаараа улс эх оронд хортой.

-Манай улстөрчид огцом шийдвэр гаргаад байгаа шалтгаан нь юу вэ. Зүй нь ямар байх ёстой вэ?

-Хамгийн гол нь ганцхан салбартаа судалгаа хийхгүй. Бүхэл бүтэн Монгол Улсыг хөгжүүлэх хэд хэдэн сценарь байж байх ёстой. Тэр нь Засгийн газруудаа дамжаад явж байдаг. Шийдвэр гаргагчид зөвхөн сайжруулах ажлыг л хийж байх ёстой. Энэ бол төрийн залгамж халаа талаасаа ч зөв зураглал. Гэтэл ийм зөв санааг манайхан буруугаар ашигладаг гэмтэй. Жишээлбэл, Н.Энхбаярын Засгийн газрын үед цогц бодлого гэгчээр ард түмнийг тувтан хуурч ирсэн. Нэр томьёогоор хүний толгойг эргүүлдэг. Гэтэл юуны цогц бодлого байхав. Энд, тэнд тухайн, тухайн чиглэлээр хийсэн жаахан юмнуудыг хуучин аргаараа нийлүүлчихсэн. Үүнийгээ цогц бодлого гээд гоё нэрийн дор зарладаг. Тэр бодлого нь яваагүй мөртлөө одоо цагт дахиад л нэрээ өөрчлөөд гараад ирдэг. Алсын хараа, өөр юу юу ч билээ дээ. Ингэж тоглож болдоггүй юм. Огцом шийдвэр гаргах шалтгаан нь энд байгаа юм. Тэрнээс гэнэт нөхцөл нь өөрчлөгдсөндөө биш. Монгол Улс урагшаа хөгжих хэд хэдэн хувилбар байх ёстой. Үүнийг хийхийн тулд олон хүний ч хэрэггүй. Системтэй судалгаа хийдэг арга зүй дээр л эрдэмтэн, мэргэжилтнүүдийг төвлөрүүлдэг баймаар байна. Зүй нь ердөө л энэ. Нэг арга зүйгээр тэдэнд даалгавар өгөөд, тэндээсээ шүүж бүтэн болгоод засаг төрд барьдаг байх. Гэтэл энд тэндээс авчирсан юмнуудаа дээл хувцас оёж байгаа юм шиг нийлүүлж эрээн мяраан болгодог. Нөгөөдөх нь ажилладаг ч үгүй. Улс төрийн огцом шийдвэрүүд гараад байгаагийн шалтгаан энэ. Тэрнээс байдал өөрчлөгдөж, гал гараад байгаадаа ч юм биш. Аль хэдийнэ бэлдчихсэн хэд хэдэн хувилбар бидний халаасанд байж болох ёстой байхгүй юу.

-Аливаа шийдвэрийг хүн л гаргадаг. Тэгэхээр сүүлийн үед поп улстөрчид олширч байгаагаас болж огцом шийдвэрүүд алхам тутамд гараад байна уу?

-“Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалыг дагаж яваад хэрэггүй. Тулгарч байгаа асуудлуудаа яаж шийдэхийг Үндсэн хуульд тусгая” гэж ҮХНӨ-өөс өмнө яриад явж байсан УИХ-ын гишүүн ч бий. Ийм маягтай улсуудаас болж огцом шийдвэр гараад байгаа юм. Ямар ч үзэл баримтлалгүйгээр асуудлыг шийдээд байя гэнэ үү. Суурьгүй шийдэх чинь огцом шийдвэр гаргахын шалтгаан. Олон удаа УИХ-д суусан хашир улстөрч ингэж ярихаар бусад нь ямар байх нь ойлгомжтой.

-Ер нь бол огцом шийдвэрийг зориуд, өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцүүлэхийн тулд гаргадаг уу?

-Ерөөсөө л энэ. Хэзээ ч газар хөдөлж болно шүү дээ. Тэрнээс болж огцом шийдвэр гаргаж байгаа юм биш. Улстөрчид, шийдвэр гаргачид огцом шийдвэр гаргах хамаг сууриа өөрсдөө бэлдчихсэн байж байдаг. Мэдэж бэлдэнэ, мэдэхгүй бэлдэнэ. Дараа нь хариуцлага хүлээхгүй зугтдаг учраас тэрийгээ огцом шийдвэр ч гэж боддоггүй. Огцом шийдвэр бол ард түмний хувьд “Зайлшгүй авах ёстой арга хэмжээ юм байна” гэх бодолд хүргэдэг.

Бараг ард түмнийг алмайруулж байгаад шийдвэрээ гаргачихдаг. Зайлшгүй ийм шийдвэр гаргахаас өөр гарцгүй юм байна даа гэж ард түмнийг бодоход хүргэдэг нөхцөлийг зориуд бүрдүүлдэг. Хор уршиг нь хожим гардаг учраас тэр үед хариуцлага хүлээдэггүй. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн огцом шийдвэр бол хариуцлагаас зугтах хамгийн том арга гэж хэлж болно.

Дэлхий ертөнцийн нөхцөл байдал амаргүй байна. Цар тахал, дайн байлдааны уршгаар олон улсын харилцаа түвэгтэй, эдийн засаг ээдрээтэй болсон. Энэ үед бид зөв маневрлавал хожих боломжтой. Төр засгийн зүгээс ч гадаад бодлогодоо балансаа алдахгүй, ухаалаг алхмуудыг явуулж байгаа нь олон улсын түвшинд эерэг харагдаж байгаа. Үүнийг Ерөнхий сайдын гадаад улс орнуудад хийж буй албан болон ажлын айлчлалуудаас харж болохоор байна.

Л.Оюун-Эрдэнэ гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн болсноосоо хойш Япон, Хятад улсад айлчилсан. Ковидын хатуу хөл хорионы дараа Сингапурт албан ёсны айлчлал хийлээ. Саяхан хойд хөрш ОХУ-д очоод ирсэн. Түүнийг Влавивостокт болсон Дорнын эдийн засгийн чуулганд оролцохоор хөдлөхөд нь Дайнтай орон руу зүглэж, хэтэрхий нэг талыг баримталлаа гэсэн шүүмжлэл нийгэмд өрнөөд байв. Аливаа айлчлалын тов нэг, хоёр өдөр, сарын өмнө гардаггүй. Бүтэн жилийн өмнөөс бэлтгэгддэг төрийн өндөр түвшний хариуцлагатай ажил. Орос, Украины дайн дэгдэхээс ч өмнө Ерөнхий сайдын Владивостокт оролцох хурлын тов гарчихсан байсан хэрэг. Тэгвэл мань эр одоо Европыг зорих гэж байна. Тэр дундаа Лондонд очно гэсэн. Энэ сарын 19-ний өдөр болох Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсын Цог Жавхлант Хатан Хаан Хоёрдугаар Элизабеттай салах ёс гүйцэтгэх Төрийн ёслолд оролцох юм билээ. Тэрбээр Цог Жавхлант Хаан Гуравдугаар Чарльзтай мэндчилж, Монгол Улсын нэрийн өмнөөс Хааны гэр бүл болон Британийн ард түмэнд эмгэнэл илэрхийлж, хүндэтгэл үзүүлнэ гэсэн албан мэдээлэл бий. Энэхүү ёслолд гадаад улс орнуудын Төрийн тэргүүн, Ерөнхий сайд зэрэг өндөр, дээд түвшний 500 гаруй төлөөлөгчид оролцоно. Мэдээж энэ үеэр орон, орны төр засгийн удирдлагууд яриа хэлэлцээ өрнүүлнэ. Олон улсын тавцанд политикоо алдахгүй байгаа манай улсын хувьд тэдэнтэй ажил хэргийн яриа явуулбал амжилттай байна. Ерөнхий сайдын хувьд Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй бодлого шийдвэр, ялангуяа Шинэ сэргэлтийн бодлогоо дэлхийд танилцуулж, хөрөнгө татах том боломж хэмээн судлаачид үзэж байна лээ.

Л.Оюун-Эрдэнэ Лондонгоос ирээд манай гуравдагч хөрш Япон руу мордоно. Энэ сарын сүүлээр Япон улсын ерөнхий сайд агсан Ш.Абэг үдэх төрийн оршуулгын ёслолд дэлхийн улс орнуудтай мөр зэрэгцэн оролцоод ирнэ. Энэ үеэр Монгол Улсын хөгжлийн хурдасгуур болох Шинэ сэргэлтийн бодлогод багтсан томоохон төслүүдийг явуулахад өндөр хөгжилтэй орнуудын тусламж, дэмжлэгийг хүртэх зорилгоо Л.Оюун-Эрдэнэ тээж явах байх. Ер нь Засгийн газраас зарласан энэ том хөгжлийн бодлогыг бодит болгоё гэвэл манай зүгээс асар их хичээл зүтгэл хэрэгэй. Зоривол бүтнэ гэгчээр Ерөнхий сайд хөрш орнуудад айлчлахдаа Шинэ сэргэлтийн бодлогын төслүүдийг танилцуулдаг. Эхнээсээ томоохон төслүүд хөдлөөд эхэлсэн. Сая хүртэл Владивостокт очихдоо бүс нутгийн хэмжээнд зарлаж, хөрөнгө оруулагчдыг урьсан. Тун удахгүй Монгол Улс олон улсын хөрөнгө оруулагчдын анхааралд багтаж, тодорхой байр суурь эзэлж чадна.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ гадаад бодлогодоо төвийг сахисан, олон талт байр суурьтай ажиллаж буй нь дэлхий сөргөлдөөнтэй байгаа энэ цаг үед тун оновчтой, зөв нүүдэл юм.

Олон улсын харилцааны судлаач-профессор, ахмад дипломатч Д.Баярхүүгээс Дорнын эдийн засгийн чуулганы талаар тодруулга авлаа.

---

-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Владивостокт болсон Дорнын эдийн засгийн чуулганаас ганзага дүүрэн ирснийг албан мэдээнүүдээс нь харлаа. Айлчлалын бүрэлдэхүүнд явсан хүний хувьд чуулганы уур амьсгал ямар байсныг сонирхуулахгүй юу?

-Чуулганы уур амьсгал гэдгийг монголчууд Орос-Украины цэргийн мөргөлдөөний фонон дээр авч ярих гэж байгаа бол арай туйлширсан хэрэг болно. Дайны байдалтай байгаа, дайн хийж байгаа улс орны шинж тэмдгийг Владивостокт олж мэдэрсэнгүй гэж хэлэх байна. Форум хэвшсэн загвараараа явагдаж байх шиг байна. Уригдсан гадаадын төр-засгийн тэргүүнүүдээс Монгол, Армен, Мьянмар, Хятадын төлөөлөгчид биечлэн очиж нэгдсэн хуралдаанд ОХУ-ын ерөнхийлөгчтэй зэрэгцэн сууж байгаад үг хэллээ. Энэтхэг, Малайз, Вьетнамын Засгийн газрын тэргүүнүүд цахимаар үг хэллээ. Өмнөх уулзалтуудад Япон, Өмнөд Солонгос ихээхэн хүндтэй, үүрэгтэй дээд өндөр түвшинд оролцдог байсан бол энэ удаа шинэ тоглогчид гарч ирсэн нь харагдлаа. Армен, Мьянмар хоёр байна. Уламжлалт идэвхтэй оролцогчид байгаагүй. Энэ уулзалтад уригдсан нь анхаарал татлаа. ОХУ-ын олон улсын байр суурь хүндхэн сорилт туулж байна. Үндсэндээ Европоос бүрэн таслагдсан. Өмнөшөө, зүүншээ гарц хайж идэвхтэй ажиллаж байгаа нь харагдлаа. Европтой олон жил явуулсан хамтын ажиллагаа нь зогсож, харин Ази тивийн том хаалга нээгдэж Европыг байтугай орлож чадна гэсэн итгэл оросуудад байх шиг байна. Чуулга уулзалт дээр хамгийн их улстөржсөн нь ганцхан В.Путин гуай л байлаа. Украинтай явуулж байгаа дайнаа алхам тутамдаа тайлбарлаж харагдлаа. Хөтлөгч орос сэтгүүлч ч эгзэгтэй олон асуулт тавьж хариулуулахыг хичээлээ. Өөрөөр энэ дайны тухай дурссан дурдсан гадаадын ганц ч удирдагч байгаагүй. Оросын Алс Дорнод, Дорнод Сибирийн олон субьект БНУ, мужуудын үзэсгэлэн худалдаа бүхий павильонууд анхаарал татлаа. Сайхан зохион байгуулсан байна. Маш олон бизнес уулзалтууд болж байгаа харагдсан.

-Ковид болон дайны улмаас эдийн засаг хүнд байгаа. Иймд манай улсын эдийн засагт бодитой хувь нэмэр оруулах ямар яриа хэлэлцээ Владивостокт албажив?

-Олон улсын харилцаа түвэгтэй байна. Орос өөрөө хүнд байдалд байна. Олон улсын санкц дор байна. Гэхдээ асар их боломж байна. Сибирь, Алс Дорнод асар их нөөцтэй, хамтран ажиллах чинхүү сонирхолтой байна. Энэ үед зөв маневрлавал хождог цаг гэдэг нь Владивостокт харагдаж байна. Монгол бол зөөлөн хүчний бодлоготой жижиг улс. Бидэнд юу хэрэгтэй, бид эдийн засаг нийгмийн ямар бодлоготой, түүнийгээ хэрэгжүүлэх ямар хүч нөөцтэй, ямар боломжтой, ямар давуу талтай гэдгээ л ярих гэж манай удирдагчид энэ форум руу очиж байсан нь энэ удаа яг давтагдлаа. Олон улсын, олон талт яриа хэлэлцээ гэхээсээ зочин гол улс-ОХУ-тайгаа асуудлаа ярилцаад авах нь чухал байв. Үүндээ ч Ерөнхий сайд хүрсэн байх. “Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ шинэ сэргэлтийн бодлогын төслүүдээ бүс нутгийн хэмжээнд зарлаж, хөрөнгө оруулагчдыг урилаа” гэсэн мэдээ Засгийн газрын сайтад гарсан байгаа. Энэ гарчиг л Владивостокт ямар алхам хийв гэдэгт хариу өгчихөж байгаа юм шүү дээ. Оросын төмөр зам, Газпром банк, Роскосмос, Газпромын удирдлагатай уулзаж Монголд хэрэгтэй төслүүдээ танилцуулж, хэрэгжиж байгаа зарим төсөлдөө үнэлэлт дүгнэлт, дэмжлэг авчихна гэдэг чамлалтгүй том ажил. Манай эдийн засагт бодитой хувь нэмэр оруулах уу гэж өөрөө асууж байна. Манай эдийн засагт бодит хувь оруулах гол эзэд монголчууд өөрсдөө шүү дээ. Эрх баригчид нь сайхан, сайхан хамтын ажиллагаа ярилцаад ирдэг, хэрэгжүүлэх гэхлээр дунд доод шатандаа замхардаг, саатдаг, авлига оруулдаг, олон түншийг мөргөлдүүлдэг урьдын дутагдлаа бид засах ёстой.

-Эгийн голын УЦС-ын хувьд олон жилийн өмнөөс яригдсан төсөл. Гэвч оросуудын эсэргүүцэлтэй тулгарч өнөөг хүртэл хэрэгжээгүй. Харин энэ удаагийн Дорнын эдийн засгийн чуулганд Ерөнхий сайд Эгийн голын УЦС-ын төслийн талаар онцолсон бөгөөд гацаанаас гарлаа гэж мэдээлж байна. Энэ яг бодитой хэрэгжиж чадах уу?

-Энэ чинь НҮБ-ын ЕНБД-аас дэмжлэгтэй бүтээн байгуулалтын том төсөл. Оросын “gazeta-n1.ru” гэх сайтад “Монгол дахь Эгийн гол дээрх усан цахилгаан станцын барилгын төслийг НҮБ сайшаалаа” гэсэн гарчиг бүхий томхон нийтлэл энэ оны наймдугаар сарын 10-нд тавигдсан байсан. Бээжингийн өвлийн олимпийн нээлтэд оролцох үедээ Ерөнхий сайд энэ асуудлыг НҮБ-ын ЕНБД-д тавьж, өнгөрсөн зун бүр биечлэн ирэх үед нь дэмжлэг авчээ гээд оросын сайтад бичсэн байгаа. Олон улсын хамтын нийгэмлэгээс дэмжлэг хүсч энэ төслөө хэрэгжүүлэх болж байгаа нь Монгол-Орос-НҮБ гэсэн стратегийн жижиг гурвалжинд манай улстөрчид зөв маневрласны л үр дүн шүү дээ. Сая Дорнын чуулга уулзалт дээр “Монгол Улсын Засгийн газар эдийн засгаа сэргээх зорилгоор “Шинэ сэргэлтийн бодлого” дэвшүүлж, томхон 47 төсөл хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгааг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ танилцуулаад эрчим хүчний салбарт хэрэгжүүлэх Эрдэнэбүрэн, Эгийн голын УЦС зэрэг төслүүдэд хоёр хөрштэй хамтарч ажиллах бүрэн боломжтой” гэсэн мэдээ явж байгааг эргээд дурдах нь зүйтэй болов уу.

-Шатахууны үнийг тогтвортой барьж, дизель түлшийг 10 хувиар бууруулахаар болсон гэж байна. Хоёр улс нефтийн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх асуудлаар тодорхой тохиролцоонд хүрчихлээ. Манай эдийн засагт яаж нөлөөлөх вэ?

-Мэдээж сайнаар нөлөөлнө. Гэхдээ бид нэг зүйлийг наанатай цаанатай ойлгох хэрэгтэй. Манайхан төдийлөн ярилцдаггүй өнцгөөс хэдэн тайлбар хэлье. ОХУ-ын төр засгаас Монголд нефтин бүтээгдэхүүн нийлүүлж гийгүүлдэг тухай арай өөр өнцгийн мэдээлэл байдаг. Оросууд “нефтетрейдер Trafig­ura” (Трафигура) гэж нэрлэгддэг олон улсын худалдааны компанитай хамтран ажилладаг. Сингапурын биржээс Роснефтийн хувьцааг худалдан аваад бусад улсуудад худалдахдаа үнээ нэмж өсгөн дундаас нь ашиг олдог гэх үү дээ. Олон улсын санкцаас болоод энэ Трафигура хамтын ажиллагаагаа сааруулахад л Монголын бензин шатахууны хангалт таг зогсоно. Орос дур мэдэж найрамдлын гараа сунгахгүй. Трейдер Трафигура компанийн төлөөлөл Улаанбаатарт байдаг байх аа. Улс төрийн гэхээсээ жинхэнэ бизнесийн, ашгийн төлөө энэ компанитай манай шатахуун импортлогч компаниуд нягт хамтран ажиллах хэрэгтэй. Засгийн газар, улстөрчид оролцохгүй байвал илүү сайн. Украинд дайн дэгдлээ гээд манай улстөрчид, салбарын яам нь бужигнаж, Орос руу сайдаа илгээж байгаа нь угтаа бол дэмий алхам юм шиг санагддаг. Трафигуратай л хамтран ажиллавал зөвдөнө. Үүнийг хаа хаанаа ойлгоосой.

-Дорны эдийн засгийн чуулганаар хөндөгдсөн бас нэг чухал асуудал бол хийн хоолойн төслийг амжилттай хэрэгжүүлнэ гэдгээ зарласан явдал байлаа. Хэрэгжих хугацааны хувьд нэлээд хүлээлт дагуулсан төсөл шүү дээ?

-Газпромын дарга өөрөө үнэлж байна лээ. Монголчууд хүлээсэн үүргээ хангалттай биелүүлж байгаа гэж. Мэдээж том төсөл учраас удна. Өнөө маргаашгүй бид хийгээр хангагдана гэж гэнэнээр итгэх хэрэггүй. Монголоор дамжуулах хоолой тавина, Монгол бол манай найрсаг хөрш, түнш, Монгол бол тогтвортой түнш гэж Путин ерөнхийлөгч чуулга уулзалт дээр хэлж байсныг бидэнд өгч байгаа үнэлгээ гээд л ойлгочих хэрэгтэй.

-Төмөр замын хувьд хоёр улс хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхээр тохиролцжээ. Энэ тухай дэлгэрүүлэхгүй юү?

-Ерөнхий сайд зүүн босоо чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтын төслийг урагшлуулах талаар ярьсан. Ийм төсөл хамтран хэрэгжүүлэхийн чухлыг онцолсон. Энэ нь зөвхөн Монголд төдийгүй хоёр болон гурван талт, цаашилбал энэ бүс нутгийн худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хөгжилд суурь шинэ нөхцөл болно гэж тэмдэглэсэн. Мөн Шинэ сэргэлтийн бодлогодоо тусгасан боомтын сэргэлтийн хүрээнд Монголын төмөр замын салбарын шинэчлэл, бүтээн байгуулалт, өргөтгөлийн асуудлыг гүнзгийрүүлэх дээр Оростой санал нийлсэн. Замын-Үүдийн нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх буюу хос төмөр замтай болгох асуудлын талаар ярилцсан. Ойрын хугацаанд зүүн босоо төмөр замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж, “УБТЗ” ХНН-ийн өргөтгөл, шинэчлэлийн ажлыг эрчимжүүлье гэдэг дээр Оросын тал байр сууриа илэрхийлсэн. Цаашлаад Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэл, агаарын бохирдлыг бууруулах, аюултай ачааг хот дундуур тээвэрлэхгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилготой “Богдхан” төмөр замын төсөлд Оросын компанитай хамтарч ажиллахаар болж байх шиг байна. Энэ бол чамлахаар чанга атгах чухал эхлэл болов уу

Засгийн газрын шинэ бүрэлдэхүүн тангараг өргөсний дараа Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн хэвлэлийнхний асуултад хариулахдаа “Аргална даа…” гэж хэлсэн нь олны анхаарлыг татав. Монгол Улсын стратегийн чухал салбарыг толгойлж байгаа төрийн сайд хүний амнаас ийм зальжин муухай үг тоомжиргүй унасанд түмэн олон дургүй байлаа. Зарим нь асуудлаа мэддэггүй ядмаг сайд хэмээн даапаална лээ. Яг үнэндээ өнөөдрийн нөхцөл байдалд “Аргална даа” гэж хэлэхээс өөр яалтай билээ. Ковид, дайнд дарлуулсан энэ хүнд цаг үед эдийн засаг хумигдаж, хаа хаанаа хэцүү байна. Ядаж байхад ирэх өвөл эрчим хүч хязгаарлагдаж эвгүйтэж мэдэхээр болсонд салбарынхан нь гасалцгааж байна. Хот даяараа хөлдөж ч мэдэх бодит үнэн хүлээж байгаа. Нэгэнт тулаад ирсэн зовлонг ямар нэгэн аргаар давж л таарна. Нийслэлчүүдээ хөлдөөлтэй нь биш. Тийм болохоор Б.Чойжилсүрэн сайдын “Аргална даа” гэж хэлснийг буруутгах аргагүй юм. Асуудлын ард гарахын тулд шийдэл олох нь ойлгомжтой. Тэрийгээ л ингэж илэрхийлсэн биз. Бодит үнэн нь ийм юм чинь өөр юу гэж хэлэх вэ дээ.

Тэгвэл манай “Аргалдаг” Чойжоо маань өнөөдөр Ерөнхий сайдтай хамт Владивостокт болж буй Дорнын эдийн засгийн чуулганд оролцож байна. Оюун-Эрдэнийн хувьд үе үеийн Засгийн газрын хийж чадаагүй том ажлуудыг хөдөлгөхөөр зоримог барьж авсан. Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд улс орны хөгжлийн түлхүүр болсон томоохон бүтээн байгуулалтуудыг явуулахаар шуурхайлж байна. Энэ удаад Владивостокийг зорьсон нь ч том зорилготой гэж харагдаж байгаа. Бид эрчим хүчний хомсдолоос гарахын тулд хүссэн хүсээгүй хойд хөрштэйгөө учраа олох ёстой. Өнөөдөр баруун аймгууд Оросоос цахилгаанаа залгуулж байна. Эгийн голын усан цахилгаан станцыг явуулахад Оросын дэмжлэг юу юунаас илүү чухал. Тэдэнтэй хамгийн сайн хэл амаа ойлголцож чадах хүн бол яалт ч үгүй Б.Чойжилсүрэн. Тэр утгаараа Ерөнхий сайд түүнийг дагуулж явсан байх. Углуургаараа түүнийг Эрчим хүчний сайдад тавьсан нь ч Эгийн голын усан цахилгаан станцыг хөдөлгөхөд үүрэгтэй байж чадна гэж тооцоо байлгүй. Яагаад гэвэл Б.Чойжилсүрэн хар багаасаа л ганзагын наймаа хийж оросуудтай хэл амаа ололцож сурсан хүн.

Ер нь бизнесмэнүүд, аж ахуй эрхэлдэг улсууд бизнесийн нарийн арга ухаантай байдаг. Тэд үхэхээс бусдыг үзэж, үхээрээс бусадтай нөхөрлөж байж ажлаа явуулдаг. Ямар ч нөхцөлд яаж ч зохицуулалт хийж чаддаг сийрэг толгойтой. Ажил нь урагшлахгүй байна, хөрөнгө санхүү тасалдлаа, хамтрагч түншүүд ховордлоо гээд эрхэлж байгаа ажлаа хаядаг нэг ч бизнесмэн байхгүй. Ямар ч хүнд сорилт тулгарсан ард нь гарахын тулд ямагт гарц шийдэл, арга ухаан эрэлхийлж байдаг улс. Чойжилсүрэн бол тэдний л нэг. “Аргалдаг” Чойжоо маань Ерөнхий сайдтай хамт Дорнын эдийн засгийн чуулганаас сайхан мэдээтэй ирнэ гэдэгт ард түмэн найдаж байна.