Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Ардчилсан нам бүх татварыг 10 хувь болгоно гэдгээ зарла DNN.mn

УИХ-аар ирэх оны төсвийг хэлэлцэж байна. Хуульд улсын төсвийн 92.9 хувийг татварын орлогоос бүрдүүлнэ гэж тусгажээ. Өөрөөр хэлбэл, сонгуулийн жилийн төсөв болох 25 их наядын ачаалал ард түмний нуруун дээр ирж байна. Уг нь МАН татвар нэмэхгүй гэж ард түмэнд амлалт өгч гарч ирсэн. Гэвч тасралтгүй найман жил төрийн эрх барихдаа татварыг шат дараатай нэмж байв. Хамгийн сүүлд гэхэд импортын автомашины татварыг нэмэх, хотын төв рүү зорчих тээврийн хэрэгслээс татвар авдаг болно гэхчлэн татварын чангатгасан бодлого оруулж ирэв. Энэ бүх татварын ачаалал ард түмний нуруун дээр л бууна.

Жилээс жилд төсөв тэлж байгаатай холбоотой иргэдийн төлөх татварын хэмжээ тэр хэрээр нэмэгдэж байгаа. Аж ахуйн нэгж, иргэдийн татвар сүүлийн гурван жилд 12.6 их наядаар нэмэгджээ. Төсөв бүрдүүлэх байдлаар татвар нэмэх нь хамгийн буруу гаргалгаа гэдгийг захын эдийн засагч хэлнэ. Яг үнэндээ татварын дарамтад сөхөрч хаалгаа барих аж ахуйн нэгжүүдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна.

Тэгвэл энэ цаг үед сөрөг хүчний дуу хоолой нийгэмд үгүйлэгдэж байна. Хуучин Ардчилсан нам татварын ачааллыг бууруулах бодлого дэвшүүлсэн нь амжилттай хэрэгжиж байв. Тухайлбал, “Дөрвөн 10”-ын бодлого нь байна. 2004 онд Ц.Элбэгдорж гудамжнаас Ерөнхий сайд болж гарч ирээд бүх татварыг 10 хувь болгож бууруулах ажлыг эрчимжүүлсэн. АН-ын энэ амлалтыг ард түмэн алга ташин хүлээж авч байлаа. Тэд ч биелүүлсэн. Тодорхой сануулбал, нийгмийн даатгалын хувь хэмжээнд өөрчлөлт оруулж, ажил олгогчоос төлдөг нийгмийн даатгалын шимтгэлийн 19 хувийг 10 хувьд буулгаж байлаа.

Иргэд, татвар төлөгчид, аж ахуйн нэгжүүд үнэхээр хүнд байдалд байгаа өнөө үед Ардчилсан нам дахиад татварыг арван хувь болгож бууруулна гэдгээ дахиад зарла. Мэдээж эрх баригч МАН халамжийн бодлогоо нэмэхтэй зэрэгцээд татвараар чангална. Барууны үзэл баримтлалтай Ардчилсан намын хувьд энэ бодлогыг сөрөх ёстой. Бизнес эрхлэгчдэд ажлын байр бэлдэж, төрийн өмчит компаниудыг хувьчилж, татварыг бууруулах бодлого дэвшүүлбэл ирэх сонгуульд ялах нь гарцаагүй. Дээрээс нь өнөөдөр алаг цоог ялгамжтай олгож байгаа ипотекийн зээлийг зургаан хувь болгож, ард түмнийхээ амьжиргааг дээшлүүлэхэд чиглэсэн бодлогуудыг зарлах хэрэгтэй байна.

мэдээ нийгэм

Д.Оюунцэцэг: Салбартаа анхдагч “Сорхун” төв ээжүүддээ төрөхийн өмнөх болон дараах үеийн бүхий л асаргаа сувилгааг цогцоор нь үзүүлдэг DNN.mn

“Сорхун” эх, нярайн сувилахуйн төвийн үүсгэн байгуулагч, алдарт эх, лус дархалсан бэр Д.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.

– Эх, нярайн сувилахуйн “Сорхун” төвийн талаар манай ээжүүд их л ам сайтай байдаг.Ингэхэд танай төв дөнгөж амаржсан эх, нярайд ямар үйлчилгээ үзүүлдэг юм бэ.Үйл ажиллагааныхаа талаар эхлээд манай уншигчдад сонирхуулахгүй юу?

– Манайхаар үйлчлүүлээд гарсан ээжүүд ихэнхдээ л сэтгэл хангалуун байдаг.Энэ нь манай хамт олны энхрий бяцхан үрс хийгээд нялх биетэй ээжүүдийгээ өөрийн юм шиг хайрлан хамгаалж, асарч сувилдаг чин сэтгэлийн үр дүн гэж боддог.Ер нь “Сувилахуйн төв” гэдэг ойлголт, тэр дундаа төрсний дараах эх нярайн сувилахуйн тусламж үйлчилгээ гэдэг бол манай улсын эрүүл мэндийн салбартаа хамгийн залуу салбар юм.Учир нь 2016 онд батлагдсан Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний тухай хуульд анхлан “Сувилахуйн дагнасан тусламж үйлчилгээ” гэсэн ойлголт туссан л даа.Уг хуулийн 12 дугаар зүйлд сувилахуйн дагнасан тусламж үйлчилгээний талаар тусгайлан зааж өгсөн байдаг. Сувилахуйн дагнасан тусламж, үйлчилгээг тусгай зөвшөөрөл бүхий өмчийн бүх хэлбэрийн хуулийн этгээд үзүүлж болох бөгөөд Сувилахуйн төвийг байгуулах журам, үзүүлэх тусламж, үйлчилгээний жагсаалт зэргийг багтаасан эрүүл мэндийн сайдын журам тушаал 2017 онд батлагдан гарсан. Гэвч дагалдан гарах стандарт нь удаан хүлээгдэн байж 2019 оны хавар эцэслэн гарсан байдаг.Энэ үеэс манай улсад сувилахуйн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх хууль эрх зүйн орчин нөхцөл бүрдсэн гэж үзэж болно.Манай “Сорхун” сувилахуйн төв нь энэ чиглэлээр тусгай зөвшөөрөл авч үйл ажиллагаа явуулж буй анхдагч байгууллага гэдгээрээ бахархаж явдаг даа.

Манай төвийн үзүүлдэг тусламж үйлчилгээг товчхон илэрхийлбэл дөнгөж төрсөн нялх биетэй ээж болон нярай хүүхдийг төрөх эмнэлгээс шууд хүлээн аваад 10-21 хоног асран сувилж төрсний дараа эх болон нярайд үүсдэг бүхий л асуудлуудыг мэргэжлийн түвшинд шийдэж өгдөг гэж хэлж болно.Нялх биетэй ээжид зориулсан шим тэжээлээр баялаг эрүүл хоол хүнсээр үйлчилж, мөн шаардлагатай нарийн мэргэжлийн эмч сувилагчийн үзлэг эмчилээг цаг алдалгүй хийнэ.Нярай хүүхдийн хувьд тусдаа нярайн тасагт шаардлагатай бүхий л асаргаа сувилгааг хийдэг.Усанд оруулах, иллэг массаж хийх, хамар, чих, хүй цэвэрлэх, угжиж хооллох гэх мэт бүхий л ээжүүд аавуудын гэрийн нөхцөлд хийдэг асаргаа сувилгааг мэргэжлийн сувилагч, асрагч ээж нар хийдэг.

– Шинэ төрсөн ээжүүдийн сэтгэл зүй мэдээж эмзэг байдаг.Тэгвэл “Сорхун” төв ээжүүдэд сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг нь их талархууштай санагдлаа.Сүүлийн үед ойрхон төрсөн юм уу гэртээ хүүхдээ хараад суудаг ээжүүд их дефресст орох болсон тухай мэдээллүүд харагдах болжээ.Ийм ээжүүддээ зориулж юу гэж зөвлөх вэ?

– Төрсний дараа 10-28 хоногийн хугацаанд ээж болж буй бүсгүйчүүдэд тохиолддог үндсэн асуудлуудын нэг бол сэтгэл санааны тогтворгүй байдал юм.Төрсний дараах сэтгэл гутрал гэж тусдаа бие даасан сэтгэл зүйн судлагдахуун байна.Ялангуяа анхлан төрөгсдөд ихээр үүсдэг энэхүү сэтгэл санааны тогтворгүй байдлыг манай төвд амарч байх хугацаанд нь шийдээд гаргах үүднээс бид мэргэжлийн туршлагатай сэтгэлзүйчийг ажиллуулдаг. Шинээр ирсэн ээжүүдийг сэтгэл зүйчтэйгээ уулзуулж анхан шатны асуумж авч сэтгэл зүйн байдал болон ямар тусламж зөвлөгөө шаардлагатай байгааг тодорхойлоод үйлчлүүлж байх хугацаанд нь тулж ажилладаг. Хүүхэд төрүүлнэ, ээж болно гэдэг чинь асар их хариуцлага хийгээд хүний амьдралд гардаг эрс өөрчлөлт шүү дээ.Бүх зүйл өөр болдог үе гэх үү дээ.Энэ үед нь түүнийг ойлгож дэмжих, түшиг тулгуур болох ханийн үүрэг хамгаас чухал байдаг шүү гэдгийг л аавууддаа захиж хэлмээр байна.

– Ээжүүдийн алжаал ядаргааг тайлахад амралтаас гадна шим тэжээлтэй хоол маш чухал байдаг тухай та дээр дурдлаа.Хоолны хувьд танайх ямар стандарт баримталдаг вэ?

– Мэдээж төрсөн ээжид тохирох зөв хоолыг өгөх нь туйлын чухал.Манай монголчууд дөнгөж төрсөн бэрдээ, охиндоо шинэ хонь гаргаж шинэхэн махаар шөл хийж уулгадаг соёлтой ард түмэн.Энэ нь нялх биетэй ээжид аль болох шинэлэг, шүүслэг махаар амттай хийгээд шим тэжээлтэй хоол хийж өгөхийг хичээж буй хэрэг юм л даа.Манай “Сорхун” Эх нярайн сувилахуйн төв нь мэргэжлийн хоолзүйч болон эмнэлгийн тогооч нарийнхаа тусламжтай зөвхөн төрсөн ээжид зориулсан хоолны жор боловсруулан үйлчилж байна.Манайх Монголдоо анхдагч төрсний дараах сувилахуйн төвийн хувьд шинэлэг энэхүү үйлчилгээг эх орондоо нэвтрүүлэхдээ энэ төрлийн үйлчилгээ хамгийн өргөн хөгжсөн БНСУ-ын туршлагыг олон жил судалж байлаа.Хоол нь ямар байдаг юм бол.Бариа массаж нь юу юу хийж байна.Үүнээс манайд таарах тохирорх нь юу байна.Бас эсрэгээрээ манай соёл, уур амьсгалд тохирохгүй нь юу юу байна гэхчлэн маш их судалж байлаа даа.Тэр явцад хоол зүйн тал дээр нэг зүйл ойлгож авсан нь ээжүүдэд өгөх хоолыг аль болох давс султай, жигнэж чанаж болгосон, элдэв амтлагч гэхээс илүү шим тэжээл чанартай хүнсний материалаар өөрөөр нь амталж хийх нь зөв юм байна.Тэгээд шим тэжээлээр баялаг байхын зэрэгцээ илчлэг буюу калор багатай нэг үгээр хэлбэл эрүүл хоол байх ёстой.Мөн орц найрлага талаасаа ээжүүдийн идэж байгаа хоол нь сав агшаах, хаван хөөхийн зэрэгцээ хөхөнд сүү сайн оруулах үйлчилгээтэй байх ёстой байдаг.Иймд адилхан хоол боловч орц найрлагын хувьд энгийн тусгай тийм найрлагуудыг заавал хийх жишээтэй.Манайх амарч сувилуулж буй ээжүүддээ өдрийн гурван удаагийн хоол, хоёр удаагийн зууш өгөхийн зэрэгцээ сүүтэй цай гэх зэрэг уух зүйлээр хангалттай үйлчилдэг.Ингэж сайн хооллоод л байхад ээжүүд маань сувиллаас гарах үедээ дунджаар 5-10 кг жин хаяад галбиржаад л гардаг байгаа.

– Манай монголчууд төрсний дараа гам барихыг их чухалчилдаг.Харин гадаад эмэгтэйчүүдэд тийм ойлголт байдаггүй Ингэхэд гам барихын ач холбогдол юу вэ?

-Төрсний дараах гам барих гэдэг ойлголт ази тивд, тэр дундаа хүйтэн ширүүн эрс тэс уур амьсгалтай төв Азийн хэдхэн улсад л байгаад байх шиг.Адилхан ази хүмүүс боловч харьцангуй халуун дулаан уур амьсгалтай Япон, Хятад, Зүүн өмнөд Азийн улсуудад бол тийм ойлголт бас байхгүй.Харин бидэнтэй энэ гам барих ёс заншил, соёл маш ижил улс бол БНСУ юм л даа.Тиймдээ ч энэ улсад хамгийн сайн хөгжсөн, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нэг биеэ даасан салбар болтолоо хөгжөөд байгаа юм.Бараг Ази тивийн тусгаар улсууд дундаас ийм гам барих ёс заншилтай улсууд гэвэл Монгол, Солонгос хоёр л улс байгаа байх шүү.Эмэгтэй хүн хэвлийдээ ургаа арван сарын турш тээх явцад аарцаг, нуруу, хавирга, цээж гээд бүх үе мөчинд ачаалал ирдэг.Үүний зэрэгцээ эмэгтэй хүний бие махбодь маань төрөх үйл явцад бэлтгэн дааврын нөлөөгөөр бүхий л үе мөч холбогч эдүүд сунаж зөөлөрч байдаг.Ингэж сунаж зөөлөрсөн үе мөч холбогч эдүүд олон сарын турш хүнд ачаалал авсанаар эмэгтэй хүн өөрөө их ядарна.Араг яс үе мөчид зарим төрлийн өөрчлөлтүүд үүсдэг.Энэ бүх өөрчлөлтүүд төрсний дараа 40-100 хоногийн дотор буцаад хэвийн байдалдаа шилждэг.Энэ үеийг бидний өвөг дээдэс эрт дээр үеэс гам барьж биеэ энхрийлэх ёстой хамгийн чухал хугацаа гэж үзэж хүйтэн усанд гар хөлөө дүрэхгүй, салхи савир авч даарахгүй байх, хамаагүй хүнд юм өргөхгүй байх зэргээр анхааруулж ирсэн уламжлалтай шүү дээ.Дээрээс нь сайн унтаж амраад элдэв санаа сэтгэл зовоосон зүйлгүй тайван байхыг захиж хэлдэг байлаа.Эргээд бодоод үзэхэд манай өвөг дээдэс үнэхээр л анагаах ухааны үндэслэлтэй л зүйлүүдийг захиж хэлдэг байж л дээ.Эмэгтэй хүн энэхүү чухал үе буюу 40-60 хонгийг л өөртөө анхааралтай, өөрийгөө хайрлаж өнгөрөөх юм бол цаашдын олон жилийн амьдралдаа эрүүл саруул эрч хүчтэй байх нөхцөл бололцоо бүрддэг юм шүү гэж захиж хэлмээр байна.Мэдээж энэ үед ээж, аавууд болон халамжит ханийн үүрэг хамгаас чухал. Миний үед бол ханьтайгаа хамт ээжийгээ дуудаад л гэртээ гам бариад л үзэж тардаг байлаа шүү дээ(инээв). Одоо нийгэм өөрчлөгдөж, хүн амын дийлэнх нь суурин иргэншилд шилжсэн энэ их завгүй амьдралын урсгалд гэрийн нөхцөлд гам барих, асаргаа сувилгаа хийнэ гэдэг амаргүй болсон.Иймд мэргэжлийн хүмүүст нь даатгаад сэтгэл амар байх нь хаа хаанаа хэрэгтэй зүйл гэж боддог.

– Анхлан төрж байгаа ээжүүдэд элбэг тохиолддог асуудал бол хөхөнд сүү орохгүй байх, хөхний толгой нь хагарах зэрэг байдаг.Тэгэхээр танайх энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авдаг вэ?

– Манай “Сорхун” сувилахуйн төв нь 20 гаруй жилийн туршлагатай, зөвлөх зэргийн мэргэжлийн бариа засалчаар ахлуулсан баг ажиллаж хөхний бариа, асаргааг цаг алдалгүй хийдэг.Ингэснээр хөх зангирах гэх мэт зовиур үүссэн үед шуурхай арга хэмжээ авч шийдэж байна.Мөн өрөө болгонд автомат сайн чанарын хөхний саалтуур байхын зэрэгцээ мэргэжлийн эмч сувилагч нар хөхөө зөв амлуулах, зөв хөхүүлэх дадлыг заан сургаж ажилладаг.Иймд ээжүүдэд хөхний толгой хагарах зэрэг асуудал бараг гардагүй.Гэрийн нөхцөл бол энэ мэт олон л бэрхшээл тулгардаг шүү дээ.Хүүхдийн шарлалтын асуудал байна, ээж өөрөө оёдолтой шархтай төрсөн бол түүнийгээ үзүүлж харуулах, цэвэрлэгээ боолт хийлгэх гээд л эмнэлэг рүүгээ хэд хэд очих ажил гардаг.Энэ тоолонд нөгөө л гам алдах үндэс болж байдаг.Манайх байнгын хүүхэд нярайн нарийн мэргэжлийн эмчтэй тул хүүхдүүн шарлалт хооллолт гэх мэт бүхий л зүйлүүдийг хянаад ээжүүддээ зөвлөгөө мэдээлэл тогтмол өгдөг.Бас эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчтэй тул ээжүүдээ үзээд сав умайн агшилт, оёдол шарх зэргээ хянаад эмчилгээг тэр дор нь хийгээд өгдөг тул заавал гарч ороод гам алдаад байхгүйгээр сэтгэл амар тэнхэрдэг дээ.

– Амаржсан эх, нярай төрөх эмнэлгээс шууд танайд ирж болдог байх нь ээ.Урьдчилж өрөөгөө захиалах ёстой юу?

– Манайх бол төрөөд л шууд төрөх эмнэлгээс ээж болон нярайгаа хүлээн авдаг.Гэхдээ заавал урьдчилан 1-2 сарын өмнө гэрээгээ хийж захиалгаа баталгаажуулсан байх шаардлагатай.Ингэсэн тохиолдолд бид таны төрөх өдрийг тааруулаад таны захиалсан өрөөг бэлэн байлгах болно.Манайх ачаалал ихтэй байдаг тул сонирхож байгаа ээжүүд байвал урьдчилан ирж үзээд бүхий л зүйлээ асууж тодруулж сайхан ярилцаад таалагдсан тохиолдолд гэрээгээ хийж захиалгаа баталгаажуулаарай л гэж хэлмээр байна даа.

– Жирэмсэн ээжүүдэд ямар үйлчилгээ үзүүлдэг вэ?

– Жирэмсэн ээжүүдийн хувьд хордлого, ачаалал зэргээс хамаараад ядрах сульдах асуудал элбэг. Ялангуяа ойр ойрхон жирэмсэлж буй бүсгүйчүүд мөн тэр дундаа хожуу үеийн хордлоготой ээжүүдийн хувьд эмчилгээ асаргаа туйлын шаардлагатай байдаг. Гэвч тэглээ гээд эмнэлэгт хэвтэх хэцүү… Очих, үйлчилгээ авах газар байдаггүй байсан бол манай сувилахуйн төвд ирж хэвтээд өөрт тохирсон шим тэжээлтэй хоол цайгаар үйлчлүүлэхийн зэрэгцээ унтаж амраад, алжаал тайлж хаван буулгах зөөлөн бариа массаж хийлгээд сайхан сувилуулах боломжтой юм.Магадгүй бас ийм үйлчилгээ хайж байгаа ээж аавууд байвал манайд хандаж болно.Бид төрсний дараах болон төрөхийн өмнөх үеийн бүхий л асаргаа сувилгааг цогцоор нь үзүүлдэг.

– Эмч, ажилтнуудынхаа ур чадварын талаар хуваалцахгүй юу.Нэг эмч, сувилагч хэдэн эх, нярай хариуцдаг вэ?

– Манай сувилахуйн төв нь хүүхэд нярайн нарийн мэргэжлийн эмч, эх барих эмэгтэйчүүдийн нарийн мэргэжлийн эмч, уламжлалт анагаах ухааны тэр дундаа бариа заслын зөвлөх зэргийн бариач бага эмч, эх баригч, сувилагч, хоолзүйч, сэтгэлзүйч гээд нярай хүүхэд болон нялх биетэй ээжүүдийг асрах сувилахад хэрэгтэй мэргэжлийн боловсон хүчнийг бүрэн бүрдүүлж чадсан. Энэ нь “Сорхун” төвийн гол давуу тал юм.Манай хамт олон төрсний дараах эх нярайн сувилахуйн чиглэлээрээ ажиллаж байгаа Монголдоо хамгийн туршлагатай хүмүүс гэдгийг заавал онцлон хэлмээр байна.Солонгос улсын мэргэжилтэн ирж манай үйл ажиллагаатай танилцах үедээ хүний нөөцийн хангамжийг үнэхээр их гайхан сайшааж байсан л даа.Тэр хүн “Манай Солонгос улсад төрсний дараах сувилахуйн төвд танайх шиг ийм байнгын нарийн мэргэжлийн эмч ажилладаггүй, сэтгэлзүйч байдаггүй” гээд биднээс сурах зүйл их байна гэж хэлж байсан шүү.Салбартаа анхдагч, таван жилийн туршлагатай хамт олон гэдгээрээ бид үргэлж бахархдаг.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Элчин сайд Шэнь Минжуань: Шинэ эрин үеийн Хятад, Монголын харилцааг улам өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд зохих үүргээ биелүүлэх болно DNN.mn

БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Шэнь Минжуаньтай ярилцлаа.

-БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа үе үеийн Элчин сайд нар хоёр орны харилцааг сайжруулах, ахиулах гүүр болж ирсэн билээ. Шинэ Элчин сайдын хувьд та өөрийгөө уншигчдад товч танилцуулна уу?

-Миний бие Монголд ирээд 40-өөд хонож байна. Хамгийн түрүүнд сэтгэлд минь буусан мэдрэмж бол ойрхон санагдлаа. Бээжин-Улаанбаатарын нислэг хоёр цаг ч хүрэхгүй хугацаанд үргэлжилдэг. Энэ нь миний хувьд Бээжингээс төрсөн нутаг руугаа нисэх хугацаатай ойролцоо юм. Тэгээд ч Улаанбаатарын алтан намар Бээжингийнхтэй их төстэй. Эдгээр нь намайг гэртээ байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлж байна. Миний төрсөн нутаг Жэжиан мужийн нийслэл Ханжоу хоттой их ойрхон байдаг. Саяхан Ханжоу хотод болсон Азийн наадам, Азийн паралимпийн наадмаар Монгол Улс 400 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй 100 гаруй тамирчдаа илгээж, өндөр амжилт үзүүлсэн. Тэр дундаа гар бөмбөгийн тэмцээн миний төрсөн нутагт зохион байгуулагдлаа. Энд Монголын волейболын тамирчид хүчтэй тоглолт үзүүлж нутгийн минь ард түмэнд гүн сэтгэгдэл үлдээсэн. Монголд ирээд надад төрсөн миний хоёр дахь мэдрэмж бол их дотно санагдлаа. Монголын ард түмэн элэгсэг дотно, харьцахад хялбар хүмүүс юм. Тэр дундаа “Бүс ба зам” олон улсын хамтын ажиллагааны дээд хэмжээний гурав дахь удаагийн чуулга уулзалтад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг дагалдан БНХАУ-д зочлох нь нэр төрийн хэрэг байлаа. Си Жиньпин даргатай хийсэн чухал уулзалтад оролцохдоо манай хоёр орны дээд удирдагчид хоёр улсынхаа харилцаанд өндөр ач холбогдол өгсөн. Мөн хоёр орны бодит хамтын ажиллагаа, ялангуяа “Бүс ба Зам”-д тулгарч буй томоохон боломж, өргөн далайцтай хэтийн төлөвийг чухалчилж буйг илүү гүн гүнзгий мэдэрсэн. Миний бие БНХАУ-ын ГХЯ-нд Зүүн өмнөд Азийн орнуудтай ажиллаад багагүй хугацаа өнгөрч байгаа, Монголд ирээд мөн адил тэрхүү дотно, нөхөрсөг, хамтран ажиллах урам зоригийг мэдэрсэн. Би өмнөх бүх Элчин сайдын нэгэн адилаар Монголын ард түмэнд элэгсэг дотно сэтгэл дүүрнээр, шинэ эрин үеийн Хятад, Монголын харилцааг улам өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд зохих үүргээ биелүүлэх болно.

-Сүүлийн жилүүдэд хоёр орны улс төр, эдийн засгийн солилцоо сүрхий гүнзгийрч байгаа. Шинээр томилогдож ирсэн Элчин сайдын хувьд та хамгийн түрүүнд юу хийж, цаашид хоёр орны харилцааг хэрхэн хөгжүүлэх вэ?

-Хятад, Монгол хоёр улс уул усаараа холбогдсон, соёлын нягт харилцаатай. Хоёр орны харилцаа тогтвортой сайн хөгжиж, өндөр дээд хэмжээний харилцан айлчлалын давтамж хадгалагдаж байна.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өнгөрсөн онд БНХАУ-д төрийн айлчлал хийж, сая “Бүс ба Зам” чуулга уулзалтад оролцсон. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрсөн оны зургадугаар сард БНХАУ-д айлчилж, хэдхэн хоногийн өмнө ерөнхий сайд Ли Цянтай дахиад уулзсан. Бидний хийх ёстой хамгийн эхний зүйл бол хоёр орны дээд удирдагчдын тохиролцсон чухал тохиролцоог хамтран хэрэгжүүлж, хоёр улсын дээд удирдагчдын дэвшүүлсэн хөгжлийн зорилтуудыг биелүүлэх юм. Одоогийн байдлаар Монгол Улс хоёр улсын төрийн тэргүүнүүдийн дэвшүүлсэн 20 тэрбум ам.долларын хоёр талын худалдааны хэмжээг биелүүлэхэд ихээхэн анхаарал хандуулж байна. Энэ оны эхний гурван улирлын байдлаар хоёр талын худалдааны нийт хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 30 хувиар өссөнийг дуулгахад таатай байна. Энэ жил 15 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Энэ онд Монголын Хятад руу хийсэн нүүрсний экспорт 55 сая тонн давж, түүхэн дээд хэмжээндээ хүрсэн. Талууд тохиролцсон 20 тэрбум ам.долларын зорилгодоо хүрэхэд ойрхон байна. Ирэх онд Хятад, Монголын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жил, Хятад, Монголын найрамдалт хамтын ажиллагааны гэрээ шинэчилсний 30 жил, Си Жиньпин дарга Монгол Улсад айлчилсны 10 жил, хоёр улсын хооронд Иж бүрэн стратегийн түншлэлийг харилцаа тогтоосны 10 жилийн ой тохиож байна. Хоёр тал ажил хэрэгч хамтын ажиллагааг улам гүнзгийрүүлэх, ард түмний харилцаа хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх зорилгоор хэд хэдэн баярын арга хэмжээ зохион байгуулахаар ярилцаж байна. Энэ нь хоёр орны харилцааны урт хугацааны хөгжлийн бат бэх суурийг тавьж, эрч хүчийг нэмэгдүүлж, манай хоёр улсын ард түмэнд илүү их үр өгөөж өгөх нь дамжиггүй. Иймд Хятад Монголын харилцааны хэтийн хөгжилд итгэл дүүрэн байна.

-БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин 2014 онд Монгол Улсад айлчлах үеэрээ УИХ-ын танхимд хэлсэн үгэндээ, Монголын ард түмэнтэй хамтдаа хөгжихийг эрмэлзэж буйгаа илэрхийлж байсныг санаж байна. Тухайн үед хоёр тал мөн олон төрлийн гэрээ хэлэлцээр, хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурсан. “Бүс ба зам” санаачилга нь Монгол Улсад ямар үр өгөөжтэй, Монгол Улсын “Талын зам”, “Шинэ сэргэн мандалтын бодлого”, “Алсын хараа 2050”-тай хэрхэн холбогдох байгаа вэ. Си Жиньпин дарга чуулган дээр хэлсэн үгэндээ ирэх 10 жилд баримтлах үндсэн бодлогоо танилцуулсан. Энэ нь Монгол Улсын ирээдүйн хөгжилд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Энэхүү дээд хэмжээний чуулга уулзалтад 151 улс орон болон олон улсын 41 байгууллагын төлөөлөл оролцсон. Нийт бүртгэгдсэн хүний тоо 10 мянга давсан. Ийнхүү “Олон мянган хүн цугласан томоохон арга хэмжээ” нь “Бүс ба Зам”-ыг хамтран байгуулах асар их хүсэл сонирхол хийгээд дэлхий дахины нөлөөллийг дахин харууллаа. Монгол Улс “Бүс ба Зам”-ыг хамтран байгуулах байгалиас заяатай хамтрагч төдийгүй энэхүү санаачилгыг анхлан дэмжсэн орнуудын нэг юм. Өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд хоёр тал хөгжлийн стратегиа гүнзгийрүүлэн уялдуулж, худалдаа хөрөнгө оруулалт, харилцаа холбоо, иргэдийн амьжиргааг дэмжих тал дээр сэтгэл хангалуун таатай үр дүнд хүрсэн. Тодруулбал, хоёр улсын төрийн тэргүүнүүд “Бүс ба зам” санаачилгыг Монгол Улсын “Талын зам” хөгжлийн стратеги, Дэлхийн хөгжлийн санаачилгыг Монгол Улсын “Шинэ сэргэн мандалтын бодлого”, БНХАУ-ын “Хоёр алхам” хөгжлийн стратегийн зорилтыг Монгол Улсын “Алсын хараа 2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлоготой уялдуулснаар хоёр орны харилцааг хөгжүүлэх гурван том хөдөлгүүр болсон. “Бүс ба зам” хэрэгжиж эхэлснээс хойших 10 жилийн хугацаанд Хятад, Монголын хоёр талын худалдааны нийт хэмжээ 2013 онд зургаан тэрбум байсан. Харин өнгөрсөн жилийн байдлаар энэ дүн 12.2 тэрбум болж нэмэгджээ. БНХАУ-ын идэвхтэй дэмжлэг дор Монгол Улс анхны олон урсгалт агаарын гүүрэн зам, анхны хурдны зам, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан анхны орчин үеийн хөгжлийн төв, Монголын хамгийн дэвшилтэт бохир ус цэвэрлэх байгууламжтай болж, мөн хамгийн том гэр хорооллыг шинэчлэх төсөл амжилттай хэрэгжиж байгаа зэрэг нь Монголын ард түмэнд авчирч буй бодит үр өгөөж билээ. Си Жиньпин дарга энэ удаагийн дээд хэмжээний чуулга уулзалтын үндсэн илтгэлдээ “Бүс ба Зам”-ыг чанарын өндөр түвшинд хамтран бүтээн байгуулах найман зүйл бүхий үйл ажиллагааг танилцуулсанд, гурван хэмжээст харилцаа холбооны сүлжээг бий болгох, ногоон хөгжлийг дэмжих, шинжлэх ухаан технологийн инновацийг ахиулах эсвэл бодит хамтын ажиллагааг бий болгох, иргэдийн харилцаа холбоог дэмжих, олон улсын хамтын ажиллагааны тогтолцоог сайжруулах зэргийн алинд ч гэлээ Хятад, Монгол хоёр талд асар их боломж бий. Хятад улс “Бүс ба зам” хамтын ажиллагааны найман зүйл үйл ажиллагааны хүрээнд, Монголын хэрэгцээ хүсэлтийг харгалзан, Монгол Улстай “Бүс ба зам”-ын хамтын ажиллагааг улам гүнзгийрүүлж, өргөжүүлэн хөгжүүлж, хоёр орны хамтын ажиллагааны чанар, хөгжлийг ахиулж, ард түмэнд улам илүү их үр өгөөжийг авчирснаар хоёр орны хамтын хөгжил бодитоор биеллээ олно.

-Саяхан та манай сонинд “Хувь заяаны хамтын нийгэмлэгийг гар нийлэн байгуулцгаая, Хувь заяа нэгтэй Хятад Монгол хөрш” нийтлэлийг нийтлүүлсэн нь хүмүүст гүн сэтгэгдэл үлдээсэн. Одоогоос 10 жилийн өмнө Ши Жиньпин даргын дэвшүүлсэн “элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, ашигтай, уужуу багтаамжтай” үзэл баримтлалын талаарх сүүлийн үеийн шинэ мэдээллийг та өгөхгүй юу. Энэхүү үзэл баримтлал нь Монгол Улсад ямар чухал ач холбогдолтой вэ?

-Өнөө жил Си Жиньпин даргын элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, ашигтай, уужуу багтаамжтай хөрш орны дипломат харилцаа үзэл баримтлалыг дэвшүүлсний 10 жилийн ой тохиож байна. Саяхан Хятад улс энэхүү тэмдэглэлт ойд зориулсан олон улсын уулзалтыг зохион байгууллаа. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ уулзалтын үеэр видео мэндчилгээгээр дамжуулан хүндэтгэл илэрхийлэн, энэхүү үзэл баримтлал Монгол Улсад бодит үр өгөөжөө өгч байгааг өндрөөр үнэлсэн. Хятадын тал мөн “Шинэ эриний Хятад улсын хөрш гадаад бодлогын хэтийн төлөв”-ийг нийтэд танилцуулсан. Элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, ашигтай, уужуу багтаамжтай хөрш орны дипломат харилцааны үзэл баримтлал нь Хятадын шалгарсан уламжлалт соёлын түүхэн өв төдийгүй, Хятад улсын Их гүрний үүрэг хариуцлага, эрхэм зорилгыг илэрхийлж байна.

Энэхүү үзэл баримтлал нь Хятадын уламжлалт “Энх тайвныг нандигнан хамгаалж”, “Үзэл баримтлалыг харилцан хүндэтгэж”, “Элэгсэг дотно хөрш харилцаатай” хэмээх өв уламжлагдан ирсэн үзэл санааны залгамж бичиг юм. Хятад улсын оршин буй Азийн бүс нутаг нь дэлхийн хөгжил цэцэглэлтийн халуун цэг хэдий ч хөгжлийн жигд бус байдал, аюулгүй байдал, засаглалын асуудал хэмээх сорилтуудтай мөн тулгардаг билээ. Хятад улс Азийн орны хувьд хөрш орнуудаа үргэлж ерөнхий дипломат харилцааныхаа тэргүүн эгнээнд тавьсаар ирж, хөрш орнууддаа “элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, харилцан ашигтай, уужуу багтаамжтай” хэмээн хөрш орнуудын дипломат харилцааны үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлсээр ирсэн. “Элэгсэг дотно” хөршүүд эелдэг найрсаг байхын илэрхийлэл болж, Ази хэмээх том гэр бүлийн шинэ хүч чадлыг харуулсан. “Чин сэтгэлийн” бие биедээ чин сэтгэлээсээ хандахын илэрхийлэл болж түншлэлийн харилцаа шинэ түвшинд улам сайжирсан. “Харилцан ашигтай” харилцан ашиг үр өгөөж нь ашигтай байхын илэрхийлэл болж, бодит хамтын ажиллагаа шинэ шатанд гаргасан. “Уужуу багтаамжтай” нээлттэй багтаамжтай байдлыг илэрхийлж, бүс нутгийн хоорондын ойлголцолын шинэ хэтийн төлөвийг нээж өгсөн. “Бүс ба Зам” санаачилга нь, хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын нийгэмлэгийн үзэл санаа, дэлхийн хөгжлийн санаачилга, дэлхийн аюулгүй байдлын санаачилга, дэлхийн соёл иргэншлийн санаачилга зэрэг олон чухал санал санаачилгуудад бүгдэд нь элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, харилцан ашигтай, уужуу багтаамжтай хэмээх үзэл санаагаа тусгасан. Өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд Хятад улс болон хөрш зэргэлдээ орнуудын улс төрийн харилцан итгэлцэл улам бэхжиж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа бодит үр өгөөжөө өгч, бүс нутгийн цогцоор ахиц дэвшлээ үргэлжлүүлэн урагшилсаар байна. Хятад улс Монгол зэрэг 10 гаруй хөрш оронтой хоёр талт хувь заяаны хамтын нийгэмлэг байгуулахаар тохиролцсон. Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын нийгэмлэг хөгжлийн түүхэн үйл явцын тэргүүлэх эгнээнд явж байна. Хятадын хөрш зэргэлдээ орнууд бие биенийхээ худалдааны гол түнш, хөрөнгө оруулалтын чухал эх үүсвэр болсноор, хөгжлийн хамтын ажиллагааны асар их нөөц боломж, өргөн том орон зай буйг харуулж байна. Ирээдүйд Хятад улс “элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, харилцан ашигтай, уужуу багтаамжтай” байх үзэл баримтлалыг үргэлж баримталж, хөрш орнуудтай найрсаг хамтын ажиллагаа, ашиг сонирхлын уялдаа холбоог гүнзгийрүүлж, хамтын өргөө гэрээ байгуулах болно. Хятад улс үргэлжлүүлэн “хамтдаа зөвшилцөж, хамтдаа бүтээж, хамтдаа ашиг шимээ хүртэх” зарчмыг баримталж, гар нийлэн “Бүс ба Зам” санаачилгын жишиг бүсийг бий болгож, хамтдаа байгуулж, хамтын хөгжлийг эрэлхийлж, дэлхийн хөгжлийн санаачилгын анхдагч бүсийг хамтдаа байгуулж, эвлэлдэн нэгдэж бэрхшээлийг даван туулах үзэл санааг баримталж, Дэлхийн аюулгүй байдлын санаачилгын туршилтын бүсийг гар нийлэн байгуулах, Азийн үнэт зүйлсийг баримталж, дэлхийн соёл иргэншлийн санаачилгын тэргүүлэх бүсийг гар нийлэн бүтээн байгуулцгаая. Монгол Улс нь Хятад улсын хуурай газрын хамгийн урт хил залгадаг хөрш. Үүгээр зогсохгүй элэгсэг дотно, чин сэтгэлийн, харилцан ашигтай, уужуу багтаамжтай байх үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэхэд Хятадын тэргүүлэх чиглэл байсаар ирсэн, одоо ч байна, ирээдүйд ч байсаар байх болно. Хятад улс хоёр орны өндөр дээд түвшний зөвшилцлийг харилцан стратегийн удирдамж болгон ашиглаж, стратегийн гурван том хөдөлгүүрийн үүргийг гүйцэд биелүүлэх, хоёр орны хувь заяаны хамтын нийгэмлэгийн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэн ахиулах нь хоёр орны хамтын хөгжил болон ард түмний сайн сайхны төлөө зориулагдсан билээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Халамцуу, согтуу машин барих нь монголчуудад бий болсон шинэ соёл гэж үү DNN.mn

Согтуу жолооч нар дийлдэхээ болилоо. Хоногт дунджаар 500-гаараа цагдаад баригдаж байна. Энэ бол ердөө зам дээр зогсч буй цагдаа нарын илрүүлсэн тоо. Үүний цаана хэчнээн халамцуу, гөлөмцүү товарищ жолооны хүрд мушгиж явааг хэн ч мэдэхгүй. Тээврийн цагдаагийн албанаас гаргасан статистикаар сүүлийн арван жилд 370 гаруй мянган согтуу жолооч мэдээнд бичигджээ. Судалгаагаар дөрвөн жолооч тутмын нэг нь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ машин барьдаг гэжээ . Хүмүүс архи, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ машин барих үнэхээр их зориг зүрхтэй юм байна. Яагаад гэвэл хуулийн заалт нь дэндүү хөнгөн учраас манайхан болсон хойно аргалчихаж болно гэж боддогтой холбоотой. Согтуу жолоочид зөрчлийн арга хэмжээ авдаг. Тэр нь жолоо барих эрхийг нь түр хугацаагаар хасах, мөнгөн торгууль ногдуулах шийтгэл. Гэтэл үүнийг жолооч нар ёстой үдийн будаа идэх шиг хөнгөн асуудал гэж үздэг. Тийм болохоор согтуу жолооч нар замаа алдлаа гээд Б.Энхбаяр сайд хуулийг н ь ч а н г а т г а х а а р т ө с ө л б о л о в с р у у л с а н . Т ү ү н и й т а н и л ц у у л с а н х у у л и й н төсөлд “Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол зөрчил биш, гэмт хэрэгт тооцдог болно” гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, согтуугаар ж о л о о б а р ь ж б а й г а а д баригдвал ял оноож, шоронд хорьдог болох юм байна. Ш и н э х э н а ж л а а а в с а н даруйдаа ийм мэдэгдэл хийсэн Б.Энхбаярыг нийгэм даяараа зүхсэн. “Пээ яана аа. Согтуу хүн болгоныг шоронд хорих юм уу. Өдөрт 500, 500-гаараа шорон руу ачигдаад байвал Монголд хүн үлдэх үү. Шоронгийн чинь ачаалал яаж дийлэх юм бэ. Ёстой амьдралгүй хууль оруулж ирлээ” гээд л амтай болгон нь хэлж байгаа харагдсан. Харин сүүлийн үед нийгмийн өөр түйвээнд энэ асуудал дарагдчих шиг боллоо.

Машин бол хүний оюун ухаанаар удирдагдан хөдөлж байгаа техник. Эрүүл саруул ухаантай хүн жол оогоо зөв чиглүүлээд, аливаа осол аваарыг тооцоолж х ө д ө л г ө ө н д х я н а м г а й оролцоно. Харин согтож мансуурсан хүн сэтгэн бодох, өөрийгөө цэгнэх чадвараа алддаг. Яагаад согтуу хүн машин барьж болохгүй вэ гэдэг нь ийм л энгийн логик. Гэтэл манайхан нийгмээрээ энэ тухай ерөөсөө бодохгүй байна. Согтуу жолоочид ял онооно гэсэн хуулийн төслийг эсэргүүцэж байгаа монголчуудын хандлагыг харахад “Архи уухгүйгээр машин барьж болдог шүү” гэсэн ухамсар огт алга. Үнэндээ машин барихдаа согтуу биш, архи уухгүй б а й в а л х э н ч ш о р о н д орохгүй. Ёстой 500 битгий хэл таван хүн ч торны цаана суухгүй дээ.

Монголчуудын ухаан с а н а а н д э р ү ү л м а ш и н барина гэдэг ойлголт буухаа байжээ. Заавал согтчихоод жолооны ард суух ёстой гээд ойлгочхож. Ерөөсөө ийм шинэ соёл бий болчихсон юм байна. Үүний баталгаа нь парламентын танхимаас

шууд харагдана лээ. Согтуу жолоочид ял оноодог болгох хуулиийн төслийг чуулганы хуралдаанаар хэлэлцэж байх үед УИХ-ын хэд хэдэн гишүүн илт эсэргүүцсэн. Ө в ө р х а н г а й а й м г а а с сонгогдсон Д.Тогтохсүрэн гишүүн хэтэрхий шоронжсон

хууль болчих юм биш үү гээд ихэд дургүй хандлагатай х а р а г д а н а л э э . Б а с Ж.Бат-Эрдэнэ гишүүн энэ хууль батлагдвал манай Булганыхан л их хэцүүдэх юм даа гэж байсан. Намар болохоор Булганы айраг ч а н г а б о л д о г ю м г э н э . Н а м р ы н а й р г а а у у с а н нутгийнх нь сонгогчид машин баривал шууд ялтан болох нь. Эрхэм гишүүн хэлэхдээ “Хөдөөний иргэд айргаа уугаад машинаа баривал яах юм бэ, ийм амьдралгүй юм ярилаа” гээд сүйд болох юм. Айраг бол согтууруулах ундаа гэдгийг яагаад тэд бодохгүй ийм зүйл ярьж байна вэ. Айраг битгий хэл тараг хүртэл исгэлэн төрөлдөө ордог. Согтоож л байгаа юм чинь юу уух нь ямар хамаатай юм бэ. “Өө та согтуу байна. Айраг уусан юм уу. За яв, яв” гэж

хэлээд үхэл рүү нь түлхэх болж байна уу. Тэгэхээр юу ч уусан та согтсон л бол энэ хуулиар хариуцлагаа үүрээд явах нь зөв.

Согтуу жолооч нарын балгаар хэчнээн гэр бүл өнчирч, зовлонгийн далайд унаж байгаа тухай гашуун

мэдээг бид өдөр тутамд сонсч байна. Гарцаар гарч явсан хүүхдүүд машинд дайруулжээ. Өнөөх л согтуу жолооч аминд нь хүрсэн б а й д а г . А ж л а а т а р а а д харьж явсан эмэгтэй зам дээр амиа алдлаа. Ард нь бас л согтуу жолоочийн гай байдаг. Тэгэхээр хөдөө айраг уугаад машин бариад явахаараа осол гаргадаггүй хэрэг үү. Үүн шиг худлаа юм байхгүй. Өдөржин айлд айраг ууж найрлаад шөнө нь эхнэр, хүүхдээ портерынхоо кабинд чихэж авч давхиад онхолдож нас барсан түмэн жишээ бий. Эзгүй хээр хэн л харав гэсэн тэнэглэлээсээ болж халамцуу машинаа барьж яваад ингэж осолддог. Х у у ч и н ц а г т а й л д о р ж аяга тагш юм хүртчихээд мориндоо зүүгдээд давхидаг байсан сэтгэхүйгээрээ жолоо барьж, олон хүний халуун аминд хүрч байгаагаа ер нь ухаарч байна уу. Ялангуяа хөдөө, орон нутагт архи ч бай, айраг ч бай уусан үедээ жолоо барихгүй гэсэн ухамсарт хэвших ёстой. Магадгүй архидаж найрлаж дуусчхаад харимаар байгаа бол машинаа орхиод яв л даа. Эсвэл эхнэрээрээ ж о л о о б а р и у л д а г ч ю м уу. Сонголт өчнөөн бий. Согтуугаар жолоо баривал бүгдээрээ онхолдож дуусна гэдгийг ой тоондоо маш сайн суулгаач ээ. Ерөөсөө согтуу байж машин барих гэсэн элийрлээ болих хэрэгтэй байна. Яг үнэнийг хэлэхэд, согтуугаар машин барих нь толгойгүй хүн танк бариад довтолж байгаатай адилхан. Харийн түрэмгийлэгч танк жолоодоод энгийн иргэдийг няцалж байгаатай агаар нэг. Машин гинжгүй л болохоос танкнаас ялгаа юу байна.

Монголчуудын залхуу назгай, хууль сахидаггүй энэ бүгдийнх нь үндэс нь юм болгоныг “Амьдралд т о х и р о х г ү й б а й н а ” г э ж өөрсдийгөө эрхлүүлдэг. Хүүхэд байхдаа аав ээж нь эрхлүүлж, толгой дээрээ г а р г а с а а р б а й г а а д м у у дадал суулгачихсан. Энэ зангаа тавихгүй байсаар том болсон хойноо өөрсдөө өөрсдийгөө эрхлүүлдэг. Үүнийгээ хууль дүрэмдээ хүртэл тусгачихсан. Хувиа хичээсэн, зөвхөн өөрийнхөө ая тухыг хангах хуультай байхыг хүсдэг. Ийм байж болохгүй. Төртэй улс юм бол хатуу зүйлдээ чанга, хатуу байх ёстой. Одоо б ү г д э э р э э х а а д у р т а й газартаа нүүж, буугаад явдаг нүүдэлчдийн сэтгэхүйгээсээ салах хэрэгтэй. Суурин иргэншлийн соёл, хууль, д ү р э м , а м ь д р а л ы н х э в маягийг сахин биелүүлэх х э р э г т э й . Т э г э х г ү й б о л энэ янзаараа монголчууд цаашид үнэхээр бүтэхгүй нь ээ. Бас хөгжихгүй шүү.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хятадын бяцхан Бонсай буюу үзэсгэлэнт Ниншя DNN.mn

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2023-10-30
No Comments on Хятадын бяцхан Бонсай буюу үзэсгэлэнт Ниншя DNN.mn

Намуухан тал, сүрлэг өндөр уулс дундуур мөрөн гол мушгиран урсана. Тэнгэрийн хаяа хүртэл үргэлжлэн сунайх нурууд цэнхэртэн дүнсийнэ. Элээж барахааргүй энгүй их элсэн цөл намрын шаргал наранд бүгээндүү оршино. Үзэсгэлэнт байгаль сүлэлдэн хослох нь сэтгэлийн гүнд амар амгалан ноёлох ажээ. Уран зураг мэт тансаг өгөгдөлтэй энэ нутаг бол урд хөршийн Ниншя-Хотон үндэстний өөртөө засах орон юм. Хятадын баруун хойд бүсийн цорын ганц умардаас өмнөд рүү чиглэдэг Хэлан уул энд дүнхийхээс гадна Шар мөрөн 397 км урт газрыг сүлждэг гээд бодохоор Ниншя аргагүй л гайхамшигт сав шимийн ертөнц гэлтэй.

Саяхан БНХАУ-ын дарга Си Жиньпиний санаачилгаар “Бүс ба Зам” олон улсны дээд түвшний гурав дахь уулзалт Бээжин хотноо болсон билээ. Дэлхий 140 гаруй орны удирдлагууд нэг дор цугларсан уг чуулга уулзалтад Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх уригдан оролцсон тухай хэвлэлийн хуудаснаа олонтаа дурдагдсан. Тэгвэл энэ үеэр Монгол Улсын Төрийн тэргүүн Ниншя-Хотон үндэстний өөртөө засах оронд зочилсон юм. Ерөнхийлөгчийг дагалдах төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд цомхон мэдээллийн хэрэгсэл явсны дотор хэвлэлээс зөвхөн “Өдрийн сонин” байв.

Очсон газрынхаа сонин сайхнаас ийнхүү сийрүүлье.

Бээжингээс хоёр цаг хэртэй орон нутгийн нислэгээр зорчоод Ниншягийн төв Иньчуаньд буув. Энэ хоттой Монголоос Баянхонгор аймаг хамгийн ойр юм байна. Ногоон байгууламжаар бялхах Иньчуань хот эмх цэгцтэй гэж жигтэйхэн. Орчин үеийн тансаг хийц загвартай байшин барилгууд олон сүндэрлэжээ. Тэр дунд исламын сүм хийд бололтой пөмбөгөр оройтой байшингууд ялгарч харагдана. Энэ хотын хүн ам бараг Улаанбаатартай ойролцоо хэрнээ хөл хөдөлгөөн сэлүүхэн гэж ээ. Гудамжаар алхах иргэдийн дунд толгойдоо цагаан алчуур зангидаж, нэлэмгэр урт хормойтой хувцас өмссөн хүмүүс содон тусав. Тэд бол хотон угсаатнууд аж. Исламын зан үйлийг ёсчлон дагадаг хотончуудын соёл, идээ ундаа нь хятадуудаас ондоо. Түүхэнд тэдний тухай өгүүлэхдээ Юань, Тан, Сүн улсын үеэс Араб, Перс, Дундад Азиас ирж нутагшсан гэж тэмдэглэсэн байдаг. Тухайн үед худалдаа наймаа эрхлэх юм уу, ноёд түшмэлийг дагалдаж ирээд энэ нутгийн улстай гэр бүл болж, хотон угсаатан үүссэн гэх таамаг ч бий. Ниншя-Хотонгийн өөртөө засах орон нь 7.3 сая хүн амтай. Хотон угсаатан хүн амынх нь гуравны нэгийг бүрдүүлдэг. Тийм болохоор Хятад улсын цөөнхийн өөртөө засах таван мужийн нэг ажээ. Засаг захиргаанд нь Иньчуань, Шизүйшань, Үжүн, Гүюань, Жүнвэй гэсэн таван хотын 22 дүүрэг багтдаг байна.

Ниншя нь газар зүйн байршлын хувьд Шэньси, Ганьсу, Өмнөд Монголоор хүрээлүүлдэг. БНХАУ-ын баруун хойд хэсэгт 66 мянга гаруй ам.км талбайд орших харьцангуй жижиг нутаг дэвсгэртэй, сийрэг нутаг юм байна. Гэхдээ энд газар тариалан, хөдөө аж ахуй сүрхий хөгжжээ. Бүр МЭӨ III зуунаас эхлүүлсэн баялаг түүхтэй ард түмэн аж. Хятадын анхны эзэн хаан Цинь Ши Хуан нь Ниншягийн Бэйди муж улсыг байгуулж, цэрэг илгээн газар тариалан эрхлүүлж байжээ. Тэр цагт усаа хамгаалах арга хэмжээ авсны үр дүнд Шар мөрөн ай саваа дүүргэн цалгилан урсаж байсан гэлцдэг юм билээ.

Эдний хөдөө ахуйн бүтээгдэхүүн дотоодын зах зээлд хэдийнээ танигджээ. Тухайлбал, Хятадын усан үзэмний дарсны хөгжлийг Ниншя тодорхойлдог гэж хэлж болно. Яагаад гэвэл дарсны өлгий нутаг Францын Бордотой бөмбөрцөгийн нэг өргөрөгт оршдог байна. Си Жиньпин хэдэн жилийн өмнө Ниншяд очиход түүнийг дагалдаж явсан мэргэжилтнүүд нь газар зүйн байршлын энэ онцлогийг анзаарч, дарсны үйлдвэрлэлээр Хятад улсад ялгарах боломжтойг олж харсан байна. Одоо Ниншягийн дарс Хятадын дотоодын хэрэгцээний болон экспортын том нийлүүлэгч болжээ. Мөн энэ нутагт ургадаг чонон хармаг жимсээр хийсэн бүтээгдэхүүн бас л брэнд бүтээгдэхүүнээр нэрлэгдэж байв. Жимсний охь, цай, ундаа хэлбэрээр хүнсэнд хэрэглэх нь эрүүл мэндэд тустай гэж онцолж байсан. Ниншягийн бүсгүйчүүдийн царай гэрэлтсэн тунгалаг байдаг нь чонон хармаг жимсний ач тус гэнэ лээ. Энэ нутагт махны чиглэлийн үхэр, хонины төрөлжсөн хөдөө аж ахуй эрчимтэй хөгжиж байгаа аж.

Ниншя аялал жуулчлалын баялаг нөөцтэй орон. Байгалийн өвөрмөц төрхөөрөө жуулчдын урсгалыг татаж чаджээ. Тиймдээ ч Хятадын аялал жуулчлалын салбарт тэргүүлэх хэмжээнд жин дардаг байна. Гол нь цөлжилтийн эсрэг тэмцэж буй арга барилаараа улсдаа үлгэр жишээ бүс нутгаар шалгарчээ. Өнөө цагт Ниншяг Хятадын экологийн бяцхан Бонсай хот хэмээн зүйрлэх болжээ. Бонсай бол байгальд ургадаг олон төрлийн моддын жижигрүүлсэн хувилбар гэдгийг хэн хүнгүй мэдэх биз ээ. Үүнийг ургуулахад маш их арчилгаа, тордолгоо, хүний хүч хөдөлмөр ордог учраас үнэ цэнэтэй байдаг. Тэгвэл Ниншяг яг ямар агуулгаар ийм давжаа модтой зүйрлэж байгаа нь өөрийн эрхгүй сонирхол татаад явчихав. Түлхүүр нь өнөөх байгалийн тансаг төрх ажээ. Олон мянган жилийн турш өргөн мөрний наран шингэх үлгэрийн гэмээр дүрслэл, алсран бараантах уул нуруудаас гадна хараа алдам элсэн цөл, үзэсгэлэнт усан хотууд гээд төгс оршдог болохоор экологийн Бонсай гэж нэрлэсэн байна. Хамгийн гайхамшигтай нь элсэн цөлийн ганц бууц гэх хүн байгалийн уялдааг эндээс мэдэрч болох аж.

Иньчуаниас Жунвэй хүрэх хөдөө замд толь шиг хурдны замаар энэ нутгийн байгалийг ажин явахад үе, үе Монголдоо байгаа мэт сэтгэгдэл буугаад амжив. Говь, хээр хослох өргөн уудам хөндийд эгц өндөр хайрханууд нөмөрлөх нь Говь-Алтай аймгийн нутагт давхиад ч байгаа юм шиг санагдуулна. БНХАУ-ын дэд бүтэц үнэхээр эрчимтэй хөгжиж байгаагийн тод жишээ бол алс хөдөөд ч хурдны замыг өндөр чанартай барьснаас харж болно. Үүгээр зогсохгүй энэ бүс нутагт тавьж буй хурдны галт тэргийн бүтээн байгуулалт зогсолтгүй урагшилж байв. Бидний хэдэн сэтгүүлч ийн хөөрөлдсөөр бүгд нэгэн зүг харж уулга алдацгаалаа. Хөндий талд зах хязгааргүй хөхрөх далай мэт дүрслэл нүдний өмнө мэлтэлзэв. Бүгд “Далай юу даа. Ямар том юм бэ. Юу гэдэг нэртэй бол” гэцгээлээ. Харин энэ нь усан далай биш, нарны панелууд байсныг ойртож очоод мэдэх нь тэр.

Хэдэн арван км үргэлжлэх нарны эрчим хүчний хураагуурыг уул толгодыг дамнуулаад жигтэйхэн эгнүүлжээ. Ниншя муж Шаньси, Ганьсу, ӨМӨЗО-ны уулзвар хэсгийн эрчим хүч, химийн аж үйлдвэрийн “Алтан гурвалжин”-д оршдог болохоор эрчим хүчний үйлдвэрлэлээр улсдаа тэргүүлдэг байна. Тэр дундаа сэргээгдэх эрчим хүч маш сайн хөгжсөн юм билээ. Нийт үйлдвэрлэж байгаа эрчим хүчнийх нь бараг тэн хагасыг эзэлдэг гэсэн. Суурин тосгодын байшингуудын дээвэр дээр нарны панелууд гялалзаж байгаагаас харахад өрх бүр эрчим хүч үйлдвэрлэгч бололтой.

Ниншя ашигт малтмалын 50 гаруй талбайд батлагдсан нөөцтэйгээс нүүрсээрээ Хятаддаа эхний зургаад бичигддэг байна. Бас нэг онцлог нь дэлхийн анхны сая кВт-ын дулааны цахилгаан станцтай. Дэлхийд нүүрснээс шингэн түлш үйлдвэрлэх хамгийн том төсөл энд хэрэгжиж байна.

Сонирхуулахад нээлттэй эдийн засагтай Ниншя нь Баянхонгор, Өвөрхангай, Өмнөговь аймагтай харилцаа тогтоон, хамтын ажиллагаа өрнүүлээд эхэлжээ. Бид тус мужтай олон чиглэлд түншлэх боломжтой. Тухайлбал, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр, байгаль орчныг хамгаалах, цөлжилттэй тэмцэх, сэргээгдэх болон ногоон эрчим хүч, соёл, боловсрол, аялал жуулчлал гээд бүхий салбарт хамтран ажиллахад Ниншягийн удирдлагууд таатай байгаагаа илэрхийлж байв.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Д.Уламбаяр: Монгол, Францын ураны салбарт тохиролцсон хамтын ажиллагаанд аль нэг улс саад тээг хийх боломжгүй DNN.mn

ХИС-ийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Уламбаяртай Монгол Улсын гадаад харилцаанд өрнөж буй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

– Монгол Улсын гадаад харилцаа эрч хүчтэй урагшилж байна. Саяхан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Франц улсын ерөнхийлөгч Э.Макроны урилгаар тус улсад анх удаа төрийн айлчлал хийлээ. Айлчлалын гол үр дүнг та хэрхэн үнэлж байна вэ?

-Өнгөрсөн тавдугаар сард Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Францын ерөнхийлөгч Эммануэл Макроны манай улсад хийсэн анхны түүхэн айлчлалын үеэр талууд хамтарсан тунхаглалд гарын үсэг зурсан. Тунхаглалд “Монгол Улс Франц улсыг чухал гуравдагч хөрш гэж үзэж байгаа бол Франц улс Монгол Улсыг Онцгой түнш” гэж тодорхойлсон. “Онцгой эрхт түншлэл” буюу зарим тохиолдолд “давуу эрхтэй түншлэл” хэмээн европчууд нэрлэдэг. Энэхүү түншлэлийн үндсэн агуулга нь хамтын үнэт зүйлд суурилсан нийтлэг зорилгод хүрэхийн тулд Европын холбоо болон тус холбооны гишүүн бус улсуудын хоорондын харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ агуулга, хэлбэрээр өргөжүүлэн баяжуулж, улмаар гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэх чиглэлд хэрэглэдэг чухал ач холбогдолтой нэр томьёо. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн энэ удаагийн Франц улсад хийсэн айлчлал нь францчуудын тодорхойлсноор анх удаагийн төрийн айлчлал гэдгээрээ онцгой ач холбогдолтой байв.

Өмнөх ерөнхийлөгч П.Очирбат , Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж нарын Франц улсад хийж байсан айлчлалууд нь албан ёсны айлчлалууд байжээ. Төрийн айлчлалын онцлог нь угтан авах, хүндэтгэлийн арга хэмжээнүүд, хэлэлцэгдэж буй асуудлын түвшингээс тодорхой харагдаж байна.

Нөгөө нэг онцлон дурдах зүйл бол нэг жилийн дотор буюу хагас жил хүрэхгүй хугацаанд хоёр улсын төрийн тэргүүнд харилцан бие биедээ төрийн айлчлал хийж байсан дипломатын түүхийн практик нэн ховор болов уу. Бүр социализмын үед ч Монгол, Зөвлөлтийн “ах дүүгийн ган бат найрамдал”-тай байх цаг үед ч ийм үйл явдал тохиож байгаагүй санагдаж байна. Улмаар айлчлалын үеэр хагас жил хүрэхгүй хугацаанд хоёр орны харилцааны түвшнийг “ Онцгой түншлэл”-ээс стратегийн түвшинд хүргэхээр харилцан тохиролцсон явдал юм. Энэ талаар Монгол, Францын Гадаад харилцааны сайд нарын гарын үсэг зурсан “Монгол, Францын 2023-2028 оны хамтын ажиллагааны үйл ажиллагааны хөтөлбөр” буюу замын зурагт тусгагдсан байна . Хувийн сайн харилцаанаас улс хоорондын харилцан итгэмжлэгдсэн харилцаа өргөжиж хөгжиж байсныг дипломатын түүх маш тодорхой харуулдаг. Өнөөдөр ч харуулсаар байна. Өөрөөр хэлбэл, хоёр Ерөнхийлөгчийн хооронд маш сайхан дотно, найрсаг, итгэмжлэгдсэн харилцааны үндэс суурь тавигдсан гэж харж байна.

-Манай улстай ураны салбарт хамтран ажиллах сонирхлоо цөөнгүй улс илэрхийлж байсан. Тэр дундаас Францыг сонгож хамтарч ажиллахаар болсныг гуравдагч хөршийн хамгаалалт гэж ойлгож болох уу?

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн БНФУ-д төрийн айлчлал хийх үеэр Монгол Улсын Засгийн газар болон “Орано майнинг” компанийн хооронд байгуулах хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл боловсруулах ажлын хэсгийн хэлэлцээний протоколд гарын үсэг зурсан. Өөрөөр хэлбэл, хоёр тал ураны салбарт хамтран ажиллах санхүүгийн үндсэн зарчмуудаа харилцан тохиролцсон гэж ойлгож болох юм.

Протоколд тэмдэглэснээр энэ төслөөс Монгол Улс 34 жилийн хугацаанд нийт дүнгээрээ 3.6 тэрбум орчим долларын орлогыг татвар, жил тутам АМНАТ, ногдол ашиг хэлбэрээр105 сая ам.долларын ашиг хүртэхээр болж байгаа. Үүнийг өндөр хувь хэмжээ гэж мэргэжилтнүүд тэмдэглэж байгаа нь үлэмж ач холбогдолтой. Өсөн нэмэгдэх АМНАТ 11-19 хувь гэдэг бол дэлхийн ураны салбар дахь хамгийн өндөр хувь юм байна. Түүнчлэн орон нутагт жилд нэг сая хүртэлх ам.долларыг нийгмийн хариуцлагын хүрээнд зарцуулахаар тохиролцсон. Тэгэхээр төсөл хэрэгжих хугацаанд ойролцоогоор 34 сая ам.долларыг дурдсан чиглэлд зарцуулна гэсэн үг юм. “Зөөвч Овоо”-н хөрөнгө оруулалтын хэмжээ Оюу толгойн төслөөс тав дахин бага. Гэхдээ АМНАТ төлөлтөөр Оюу толгой төслийн 50 хувьтай тэнцэх хэмжээнд очно гэж албаны хүмүүс онцолж байна лээ. Нөгөө нэг зүйл бол зөвхөн Монголын талын ашгийг ярих боломжгүй юм. Даяаршлын эдүгээ үед харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, хамтаар хожиж, хамтдаа ашиг хүртэх буюу win-win хэмээн нэрлэгддэг тэр суурь зарчмаа барьж явснаар хамтын ажиллагаа тогтвортой, урт настай байж чадна. Ураны салбарт Францтай ойрын хугацаанд байгуулах хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь Оюу толгой төслийн дараа Монголын Засгийн газрын түвшинд оролцож буй хоёр дахь том гэрээ болж байгаа. Энэ ондоо багтааж Хөрөнгө оруулалтын гэрээг эцэслэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

Энэхүү хамтын ажиллагаа нь Монгол Улсын “гуравдагч хөрш”-ийн бодлогыг эдийн засгийн шинэ агуулгаар баяжуулсан үйл явдал болсон гэж чухалчлан үнэлэх хэрэгтэй.

-Манай ерөнхийлөгчийн Францад хийсэн айлчлалын үр дүнд олон жил хүлээлт дагуулсан ураны төсөл хэрэгжихээр боллоо. Манайхаас олборлосон ураны шар нунтагийг экспортлох асуудалд Франц, Хятадын тал тохиролцсон гэв үү. Энэ тухай дэлгэрүүлэхгүй юу?

-БНХАУ 53 цөмийн станцтай. Нийт хүчин чадал нь 55.6 гигаватт буюу нийт эрчим хүчний 4.9 хувийг цөмийн станц хангаж байна. Хятад улс хоёр дахь 100 жилийн зорилтын нэг чухал чиглэл нь Ногоон Хятад улсыг цогцлоох. 2060 он гэхэд хүлэмжийн хийг “0” хувь болгох зорилт тавьсан. 2030 он гэхэд “Нэг бүс, нэг зам” санаачилгын хүрээнд 30 цөмийн реактор барьж байгуулна. Тэгвэл 2100 онд цөмийн эрчим хүчний чадавхыг 1400 гигаваттад хүрэхээр төлөвлөсөн. Тиймээс Хятадад цөмийн эрчим хүчний түүхий эд чухал шаардлагатай байгаа нь мэдээж.

2022 оны хоёрдугаар сард Францын ерөнхийлөгч Эммануэл Макрон цөмийн эрчим хүчний шинэ сэргэлтийн бодлогыг эхлүүлж байгааг зарласан. Энэ хүрээнд 2050 он гэхэд шинээр 14 цөмийн реактор барьж байгуулахаар төлөвлөсөн. Францын эрчим хүчний 70 орчим хувийг цөмийн цахилгаан станц хангадаг байна. Тиймээс Орос, Украины дайны үеэр өнгөрсөн өвөл эрчим хүчний салбарт бага хохирол амсчээ. Мөн 1970-аад оноос хойш ажиллаж байгаа зарим хуучин станцуудаа шинэчлэх юм билээ. Үүний өмнөхөн 2022 оны хоёрдугаар сард Европын холбооны цөмийн эрчим хүчийг “ногоон” буюу цэвэр эрчим хүчний ангилалд оруулах бодлогын баримт бичгийг баталсан. Тиймээс Франц улс “Зөөвч-Овоо”-гийн бүтээгдэхүүнийг импортолно.

-Сая Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комисс Улаанбаатарт хуралдаж хэд хэдэн асуудлыг шийдлээ. Тэр дунд Оросын тал манайд атомын цахилгаан станц барьж өгөх талаар яригдсан байна. Үүнийг улс төрийн хүрээнийхэн поп амлалт гэж үзэж байх шиг. Учир нь оросууд өмнө нь манайд төмөр зам тавьж өгнө гээд тэр нь ажил хэрэг болоогүй. Дараа нь Мардайн орд дээр оросуудад тонгоруулсан. Энэ удаа оросууд бидэнд цөмийн станц барьж өгнө гэж байгаа нь “Орано майнинг”-тай хамтрах ураны төсөлд тээг болох гэсэн санаархал уу. Судлаачийн хувьд та юу гэж харж байна?

-Тийм яриа хөөрөө гарсан талаар сонссон. Миний ойлгож буйгаар нэгд, оросууд БНХАУ, Энэтхэг, Турк, Иран, Египет зэрэг орнуудад цөмийн эрчим хүчний станц барьж байгуулах төсөл дээр ажиллаж байна. Оросууд том хэмжээний цөмийн эрчим хүчний станц барьж байгуулах туршлагатай. Харин жижиг оврын цөмийн станц барьж байгуулах тал дээр хэр туршлага хуримтлуулсан талаар мэдээлэл миний хувьд хомс байна. Хоёрт, Орос санхүүгийн хувьд хүнд байгаа болов уу. Гуравт, Монгол, Орос хоёр улсын хооронд цөмийн станц байгуулах албан ёсны тохиролцоо байхгүй. Монгол Улсад Цөмийн цахилгаан станц барьж байгуулах чиглээр Засгийн газар, УИХ-ын түвшинд ч тэр гарсан ямар нэг албан ёсны шийдвэр гараагүй. Эрчим хүчний аюулгүй байдал маш чухал, цаашдаа дэлхийн дулаарал, цаг уурын өөрчлөлттэй холбоотойгоор зөвхөн хатуу малтмал түлшээр эрчим хүчээ хангах боломжгүй. Монгол Улс алсдаа бага оврын цөмийн эрчим хүчийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Гэхдээ ойрын ирээдүйд энэ чиглэлд хоёр болон олон талт мэргэжилтэн судлаачдын хамтарсан ажлын хэсгийн судалгаа, дүн шинжилгээ, эрсдэлийн үнэлгээ хийх боломжтой гэж хардаг. 2011 оны гуравдугаар сард Японд өндөр магнитудын газар хөдлөлт болж, үүний улмаас Фукушима Дайчи цөмийн станцад осол гарсан. Түүнээс хойшхи сүүлийн 10 гаруй жилд цөмийн цахилгаан станцын аюулгүй ажиллагааны технологийн хөгжүүлэлтэд асар их дэвшил гарсан гэж мэргэжилтнүүд нь онцолж байна. Монгол, Францын ураны салбарт тохиролцсон хамтын ажиллагаанд аль нэг улс орон саад тээг хийх боломжгүй. Галт тэрэг аль хэдийнээ замдаа гарсан.

-Өнөөдөр Орос орон дайнтай, эдийн засгийн томоохон хоригт орсон. Дэргэд нь хөдөө аж ахуй, мал сүргээр далай шиг орон байхад татварын хатуу бодлого баримтлах нь өөрсдөд нь ашиггүй. Иймд Монголоос мах авахаас өөр замгүй болохоор өдий хүртэл өндөр татвартай явж ирсэн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний импортын гаалийн татвараа тэглэх шийдэлд хүрэх шиг боллоо…

-Саяхан хуралдсан Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комиссын ээлжит хуралдаанаар Монголын ноос, ноолуур, арьс шир, мах, махан бүтээгдэхүүнийг Оросын зах зээлд нийлүүлэх зорилгоор Чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээр байгуулж, мал эрүүлжүүлэх арга хэмжээг хамтран хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон байна лээ. ОХУ Евразийн Эдийн засгийн холбооны гишүүн улс. Тиймээс Орос нь бусад улстай худалдаа-эдийн засгийн бие даасан хэлэлцээр байгуулах эрх зүйн боломж байхгүй юм. Энэ удаа чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээр байгуулах гарц шийдлийг гаргаж ирж байгаа нь сайшаалтай.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өнгөрсөн долоо хоногт БНХАУ-д болсон “Бүс ба Зам” олон улсын дээд хэмжээний уулзалтад оролцоод ирлээ. Арван жилийн өмнөөс эхэлж хэрэгжсэн Си Жиньпинийн энэ санаачилга манай улсад хэрхэн үр өгөөжтэй байна вэ. Цаашид ямар байх вэ?

-“Бүс ба Зам” суурь, дэд бүтэц, ложистикийн санаачилгын хүрээнд гурван улсын эдийн засгийн коридор хөтөлбөр хэрэгжиж байна. Монгол Улсын Засгийн газар боомтын сэргэлтийн бодлогыг маш амжилттай явуулж байгаа. “Нүүрстөрөгч багатай ногоон хөгжлийн хамтын ажиллагааны тухай харилцан ойлголцлын санамж бичиг”, “Аялал жуулчлалын хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” нь ногоон хөгжлийн асуудлыг хоёр улс хамтдаа чухалчлан үзэж буйн илрэл боллоо. Мөн “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц барих” төслийн тусгайлсан зээлийн хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан нь хоёр улсын ногоон хөгжлийн хамтын ажиллагааны бодит жишээ юм. Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлалын үеэр “Шивээхүрэн-Сэхэ боомтын хил дамнасан төмөр замын ажлын хэсэг байгуулах тухай харилцан ойлголцлын санамж бичиг” байгуулагдсан нь Шивээхүрэн-Сэхэ хил дамнасан төмөр замыг холбох ажлыг нэг шат урагшлуулах төдийгүй Монгол, Хятадын дэд бүтцээр харилцан холбогдох томоохон төслүүдийг урагшлуулахад ач холбогдолтой болсон.

-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ энэ өдрүүдэд ШХАБ-ын уулзалтад оролцож байгаа. Манай улс ажиглагчийн статустай. Гэтэл сүүлийн үед гишүүнээр элсэх байр суурьтай байгаа гэлцэх юм. Манай улсын хувьд ШХАБ-д гишүүнээр элсэхийн эерэг болон сөрөг талыг та хэлж өгөөч?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2022 оны есдүгээр сард Узбекстаны Самарканд хотноо зохиогдсон ШХАБ-ын дээд түвшний уулзалтад оролцож үг хэлэхдээ “Олон тулгуурт гадаад бодлогын хүрээнд Монгол Улс цаашид ч ШХАБ-ын ажиглагч улсын хувьд тус байгууллагын гишүүн орнуудын төр, засгийн тэргүүнүүдийн болон бусад уулзалт, арга хэмжээнд тогтмол, идэвхтэй оролцож, хамтран ажиллаж ирсэн” гэдгийг онцолсон байдаг. Цаашид ч ШХАБ-ын гишүүн орнуудтай худалдаа, хөрөнгө оруулалт, эрчим хүч, тээвэр ложистик, байгаль орчин, аялал жуулчлал, мэдээллийн технологи, хөдөө аж ахуй, хүнсний хангамж-аюулгүй байдал, хүмүүнлэгийн салбарт хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэн хөгжүүлж, улс хоорондын болон бүс нутгийн эдийн засгийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг хамтран хэрэгжүүлэх, бодит ажил хэрэг болгох сонирхолтой байгаагаа илэрхийлсэн. Энэ байр суурийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ дахин нотоллоо.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Нууцын зэрэглэлд оруулсан Ковидын зарцуулалтын зах зухаас … DNN.mn

Ковидын цар тахлын үед төр, засгаас авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ 20 гаруй их наяд төгрөгөөр хэмжигддэг. Бүхэл бүтэн улсын төсвийн дайтай энэ их хөрөнгийг юу, юунд хэрхэн яаж зарцуулсан задаргаа одоо хүртэл олон нийтэд ил болоогүй. Тухайн үед нэг өвчтний эмчилгээний төлбөр найман сая төгрөг байсныг л хүмүүс мэднэ. Тэгвэл ковидын төсөв гэдэг нэрээр нийслэлийн 200 мянган өрхийг яндангаас салгах хэмжээний мөнгөөр эрх баригчид хэрхэн туйлсан нь зах зухаасаа сонсогдож эхэллээ.

Пакт 1: -Ковидын эмчилгээнд зориулж ганцхан нэр төрлийн тариаг 10 тэрбум төгрөгөөр худалдан авчээ. Гэвч өвчтөнүүдэд хүрч чадалгүй хугацаа нь дуусаад актлагдсан байна. Анхнаасаа хугацаа нь дууссан тариа худалдаж авсан уу. Эсвэл хугацаа нь дуусаад устгалд оруулахаар зэхэж байсан тариагаа үнийн дүнд тооцуулсан уу гэдэг нь асуултын тэмдэг болов. Ямартай ч хаанаас, ямар гэрээгээр худалдан авалт зохион байгуулсан нь тодорхойгүй. Учир нь улсын нууцад оруулсан болохоор бүх мэдээлэл нь хаалттай.

Пакт2: -Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Гадаад харилцааны яамтай ярилцаж байгаад Эрүүл мэндийн яамны оролцоогүйгээр 1.6 сая тун вакцин оруулж ирсэн мэдээлэл бий. Гэвч үнийн дүн нь нууцын зэрэглэлд багтсан. Хамгийн хачирхалтай нь энэ их хэмжээний вакциныг устгалд оруулсан нь анхаарал татна. Яагаад устгалд оруулсан талаарх мэдээллийг хэн ч өгдөггүй.

Пакт 3: -Хуульд өөрчлөлт оруулж, олон нийтэд сурталчлах нэрийдлээр 2.1 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Ингэхдээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр сурталчилна гэжээ. Яг үнэндээ хэвлэлүүдэд ийм их хэмжээний мөнгө цутгасан гэх баримт байхгүй. Үнэн хэрэгтээ хэвлэлийн нэрийг барьж төсөвлөсөн энэ их хэмжээний мөнгө хэний халаасанд орсон нь мөн л нууцын зэрэгт багтсан.

Пакт 4: -Цар тахлын үеэр иргэдийн мэдэх эрх ноцтой зөрчигдсөнийг хүний эрхийн байгууллагууд онцолдог. Нэг төрлийн мэдээллийг бүх телевизээр зэрэг цацаж, ард түмний мэдэх эрхэд халдсан. Жишээлбэл, бүх оддын оролцоотой шоу нэвтрүүлэг өдөржин цэнхэр дэлгэцээр ээлжлэн гардаг байв. Тэгвэл ганцхан энэ нэвтрүүлгийг хийхэд Соёлын яам, Улсын онцгой комиссоос хөрөнгө мөнгийг нь шийдэж байжээ. Бидэнд ирсэн мэдээллээр зөвхөн Соёлын яам гэхэд энэ нэвтрүүлэгт зориулж хоёр удаа тус бүр 200 гаруй сая төгрөгийн санхүүжилт олгосон байна.

Пакт 5: -Ковидын үед Эрүүл мэндийн яамнаас бусад яамд хэмнэлтийн горимд шилжсэн. Гэтэл Эрүүл мэндийн яаманд оны сүүлээр 50 тэрбум төгрөгийн төсөв илүү гарчээ. Тус яам Ковидод зориулах ёстой мөнгөө үрж дийлэхгүй болоод өөр зүйлд зарцуулсан баримт байна. Эрүүл мэндийн яамны харьяа Хан-Уул дүүргийн эмнэлэгт 50 тэрбум төгрөг илүү гарангуут 25 тэрбумаар нь ажилчдын орон сууц барихаар зураг төсөл хийлгэж байсан гэдэг.

Пакт 6: -“Эрүүл мэндээ хамгаалах, эдийн засгаа аврах арван их наядын хөтөлбөр”-ийг Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн. Үүнээс хоёр их наядыг нь ажлын байр хамгаалах зээлд олгохоор шийдвэрлэсэн байдаг. Жилийн гурван хувийн хүүтэй уг зээлийн хүүгийн зөрүүг нь улсын төсвөөс төлөхөөр тусгасан тухай мэдээлж байв. Өөрөөр хэлбэл аж ахуйн нэгж, иргэд гурван хувийн хүүтэй зээл авсан. Үлдсэн 7-9 хувийн хүүг нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр төлсөн болж таарч байна. Нийт хоёр их наяд төгрөгийн зээл олгохоор шийдвэрлэснээс 1.9 их наяд төгрөгийн зээл олгожээ. Хүүг нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр төлж байгаа энэ зээлийг ямар компаниуд авсан талаарх мэдээллийг хав дараастай байна. Уг нь Монголбанкнаас энэ талаарх мэдээллийг нээлттэй өгөх үүрэгтэй. Хэний хамааралтай, ямар компани, иргэд энэхүү зээлийг авсныг олон нийтэд ил болгох ёстой. Түүгээр ч зогсохгүй дээрх зээлийг авахад барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр батлан даалтын сангаар баталгаа гаргуулан зээл авсан гэсэн мэдээлэл бий. Тодруулбал, ямар ч барьцаа хөрөнгөгүй, үйл ажиллагаа явуулдаг эсэх нь тодорхойгүй аж ахуйн нэгжүүд ч зээл авсан байж болох нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна. Аж ахуйн нэгж байгууллагууд 500 сая, иргэн 50 сая хүртэлх зээл авах хязгаартай. Зээлийн 80 хувийг тоотой хэдхэн компани хагас тэрбумаар нь хуваагаад авчихсан гэсэн мэдээлэл улс төрийн хүрээнийхэн дунд хэдийнэ ил болжээ.

Пакт 7: -Ковидын үеийн худалдан авалтаас гадна хандив тусламжийн тайлан огт нийтэд ил зарлагдаагүй. Ганцхан жишээ дурдахад Монголын морин спорт уяачдын холбоо Ковидын үед 120 сая төгрөг хандивласан гэх юм билээ.

Пакт 8: -Ковидын үеийн тусгай хамгаалалтад ажиллаж байсан цагдаагийн албан хаагчид томилолтоор явсан зардал болон хорио цээрийн дэглэм сахиулах хугацааны нэмэгдэл гэж олгогдоогүй тухай яриа байдаг. Тэгвэл албаны эх сурвалж үүнийг баталж, ЦЕГ өөрсдийн хөрөнгө зардлаар болгосон гэдэг тайлбар өгсөн удаатай. Анхны тусгай хамгаалалтын бүс болох Сэлэнгэ аймаг руу 70 албан хаагч явжээ. Тэд 18 хоног 24 цагаар өвөл гадаа зогсохдоо нэмэгдэл юу ч аваагүй байна. Онц байдлын хуулиар гурав дахин нэмэгдүүлэн олгоно гэсэн заалт мөрдөгдөөгүй гэнэ. 18 хоногийн мөнгөн дүн болох 300 сая төгрөг албан хаагчдын хэнийх нь ч гарт очоогүй байна. Энэ жишгээр цагдаагийн албаны 800 мянган залуус бүтэн хоёр жил гаруй онц байдлын хуулийн дагуу цалингаа аваагүй байх жишээтэй.

Сүүлийн үед сөрөг хүчин Ковидод зориулсан 20 тэрбумын зарцуулалтыг олон нийтэд тайлагнахыг эрх баригчдаас удаа дараа шаардаж байгаа. Энэ хүрээнд Ерөнхий хяналтын сонсгол явуулахаар өчигдөр товлогдоод байв. Харамсалтай нь одоо хүртэл холбогдох байнгын хорооноос шинжээч томилж өгөөгүй болохоор хойшиллоо.

Энэ тухай сөрөг хүчин “Эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байсан иргэд бидэнд хандсан. Хамгаалах хэрэгслийг 63 тэрбумаар худалдаж авсан. 30-аад тэрбумыг нь хэрэгцээ шаардлагагүй болсон байхад шууд худалдан авалт хийсэн. Эдгээр нь агуулахад хадгалагдаж байгаа гэдэг мэдээллийг өгсөн. Санхүү хариуцсан дарга нар хаус авсан мэдээлэл ч байгаа. “Ковид-19” цар тахлын үеэр тендер зарлалгүйгээр худалдан авалт хийсэн асуудлууд маш их бий. Цар тахлын санхүүжилт, зарцуулалтад хяналт тавих сонсголыг албаар үр дүнгүй болгох сонирхол эрх баригчдад байна” гэсэн юм.

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Я.Содбаатар: Монгол Улсын гадаад бодлого идэвхжсэнээр эдийн засагт бодит үр дүн авчирч байна DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатартай ярилцлаа.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх сая БНХАУ-д болсон “Бүс ба Зам” арга хэмжээнд оролцлоо. Манай улсын хувьд энэхүү санаачилгад нэгдсэнээр ямар үр дүн хүлээж байна. Том зургаараа бидэнд ямар боломжуудыг авчрах вэ?

-БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинийн арван жилийн өмнө дэвшүүлсэн “Бүс ба Зам” санаачилга нь “Дэлхийн хүн төрөлхтөн газар нутгийн байршлаас үл хамааран агаарын зам, автозам, тээвэр, дэд бүтэц, соёл уламжлал, боловсрол, эрүүл мэнд гээд бүх чиглэлээр нэгдэн холбогдох ёстой” гэдгээс үндэслэж гарсан. Энэ нь өнөөдөр Азийн бүс нутагт хамгийн үр өгөөжөө өгч байгаа санаачилгуудын нэг болсон байна. Манай улсын хувьд “Бүс ба Зам”-ын дээд түвшний хуралд тасралтгүй оролцож ирсэн. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх энэ удаа БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинийн урилгаар “Бүс ба Зам” санаачилгын дээд түвшний гурав дахь удаагийн уулзалтад оролцлоо. Манай улсын хувьд дэлхийн хоёр том гүрний дунд оршдог газар зүйн байршлаа давуу тал болгон ашиглаж, гарцаа нэмэгдүүлэх боломж гэж харж байгаа. Иймд евроазийг холбосон эдийн засгийн коридорууд байгуулахад Монгол Улс идэвхтэй оролцох ёстой. Энэ байр сууринаас авч үзвэл өөрийн нутаг дэвсгэртээ хөрөнгө оруулалт татаж чадах юм. Цаашид Орос, Хятадыг төдийгүй хоёр тивийг холбосон автозам, төмөр зам, газын хоолой, агаарын, эрчим хүчний чиглэлээр холболтууд хийгдэнэ.

Улс орон бүр давуу болон сул талтай байдаг. Манай улсын хувьд сул тал нь хоёрхон хөрштэй, далайд гарцгүй орон. Гэхдээ бид зөв бодлого гаргаад, тогтвортой хэрэгжүүлж чадах юм бол “Хүн далайд гарцтай орон” гэж Монгол Улсын ерөнхийлөгч үздэг. Учир нь бид дэлхийн хүн амын хамгийн шигүү суурьшилтай бүс нутагт байна. Энэ агуулгаараа Монгол Улс эдгээр орнуудад экспортлох бараа бүтээгдэхүүнээ нэмэгдүүлэх боломжтой. Цаашлаад дэд бүтцийн болон зөөлөн дэд бүтцийн бүх холболтыг хийснээр дэлхийн бүс нутагт явагдаж байгаа интеграцид идэвхтэй оролцох нөхцөл бүрдэнэ.

-Ази, европыг холбосон эдийн засгийн коридорын хүрээнд манай улс хоёр хөрштэйгөө хэрэгжүүлэх 32 төсөл бий. Автозам, төмөр замын салбарт өрнүүлэх бүтээн байгуулалтын ажлуудын явцыг талууд хэрхэн дүгнэв?

-“Бүс ба зам” санаачилгын хүрээнд хилийн боомтын өргөтгөл, шинэчлэлийн ажлууд ерөнхийдөө шувтарч байна. Замын-Үүд, Гашуунсухайтаас өгсүүлээд томоохон боомтууд шинэчлэгдэж байгаа. Тэр дундаа боомтуудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг Хятадын талтай хамтраад амжилттай хэрэгжүүлж байна. Удахгүй ОХУ-аас Хятад руу чиглэсэн байгалийн хийн хоолой тавих ажил эхэлнэ. Энэ бол асар том мөнгөн дүнтэй. Нөгөө талдаа манай эдийн засагт том үр өгөөжөө өгөх юм. Гурван улсын дунд хэрэгжих хамгийн том төсөл нь энэ. Автозамын хувьд бид баруун бүсээрээ Орос Хятадыг холбосон “H4” буюу Ховдоор орж ирээд Баян-Өлгийгөөр гарах томоохон бүтээн байгуулалтыг сүүлийн арван жилд хийсэн. Азийн хөгжлийн банкны болон бусад дэмжлэгтэйгээр энэ замыг бүтээн байгуулсан. Мөн Монгол Улс сүүлийн таван жилийн хугацаанд 1000 км төмөр зам барилаа. Энэ бол том амжилт. Одоо үүнийгээ БНХАУ-ын зах зээлтэй хилийн холболтууд хийх шаардлага байна. Цаашдаа төмөр замын төв магистралаа шинэчлэх ёстой. Тухайлбал, Замын-Үүд Алтанбулаг, ОХУ-аас БНХАУ-ыг холбосон хурдны замыг төв магистрал дээрээ барина.

Баруун, зүүн босоо тэнхлэгүүдийн төмөр замыг бас оруулах ёстой. Ялангуяа, зүүн босоо зам өнөөдөр маш их хэрэгцээтэй байна. ОХУ-д эдийн засгийн хориг тавьсантай холбогдуулаад тус улс ази руу чиглэсэн бодлого түлхүү баримталж байгаа. Иймд Орос-Хятадын тээврийн ложистикийн хувьд нэлээд түгжирч, хүндрэл үүсэх нөхцөл бий болж байна. Хэрэв манай улс зүүн коридорын төмөр замаа бүтээн босгож чадвал төв Орос Хятадыг холбох дөт зам болно. Өөрөөр хэлбэл, Сибирийг Хятадын хамгийн их үйлдвэржиж байгаа зүүн хойд мужтай холбох боломжтой. Нэг ёсондоо хойноос Эрээнцаваар оруулж ирээд Бичигтийн боомтоор урагш гаргах боломжтой. Тэнд бид хэд хэдэн автозамын холболтыг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт болон гадаадын зээл тусламжаар хийгээд эхэлсэн. Нөгөө талд Арц сууриар оруулж ирээд урагшаа Хятад руу холбох баруун босоо тэнхлэгийг барих ёстой. Тэгж чадах юм бол Монгол Улс Алтайн хязгаар, Тува, Уралаас нааших бүс нутгийг шууд Хятадтай холбох суваг болно. Автозам нь үндсэндээ холбогдчихлоо.

-Эрчим хүчний хувьд Монгол Улс бүс нутагтаа төдийгүй хоёр их гүрнийг холбосон идэвхтэй тоглогч байх боломжтой гэж энэ олон жил ярьж ирлээ. Эрчим хүчний салбарт бодит хэрэгжих төслүүд юу байна вэ?

-Нар, салхины сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Нөгөө талдаа ОХУ-аас БНХАУ руу чиглэсэн байгалийн хийн хоолойг барих ажил сүүлийн тав, зургаан жил маш идэвхтэй яригдаж байна. Өнөөдөр оролцогч бүх талын улс төрийн шийдэл нь гарсан. Одоо энэ төсөл явах байх. Гол нь хоёр хөрш хийн хоолойныхоо үнийг тохирч чадвал бүтээн байгуулалтын ажил бодитой хэрэгжих нөхцөл бүрдэнэ. Эдийн засгийн коридор болж байгаа эдгээр төслийг явуулснаар манай улсын хүртэх үр өгөөж нь эдийн засагт жин дарна. Тиймээс “Бүс ба Зам” санаачилгын хүрээнд бид идэвхтэй байр суурьтай оролцож ирсэн.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх сая “Бүс ба Зам” арга хэмжээний үеэр Си Жиньпин, В.В.Путин нартай уулзсан. Оролцогч орнуудын анхаарлыг татсан хоёр талын уулзалтуудаар ямар шийдэлд хүрсэн бэ?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх БНХАУ-ын болон ОХУ-ын төрийн тэргүүнүүдтэй хийсэн хоёр талын уулзалт нь бүс нутгийн харилцаанд чухал ач холбогдолтой. ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путин, манай Ерөнхийлөгч нарын уулзалтын уур амьсгал халуун дулаан, найрсаг яриа өрнүүлсэн. Энэ үеэр В.В.Путин Монгол Улстай хамааралтай бүх сайд болон Оросын төмөр зам, “Роснефть”, “Газпром” компанийн ерөнхий захирлуудаа авчирч уулзалтад оролцуулсан. Талууд харилцаагаа эрчимжүүлье хэмээн хоёр Ерөнхийлөгчийн байр сууринаас илэрхийлсэн. Уулзалтын үр дүнд манай хоёр орны хооронд сүүлийн 30 жил яригдсан том, том асуудлууд гацаанаас гарсан гэж ойлгож болно. Өөрөөр хэлбэл, хоёр улсын асуудлууд юун дээр гацаад байгаа, талууд юуг анхаарах ёстойг ярилцсан. Ер нь ОХУ-аас сүүлийн 30 жилд анх удаа бараг Засгийн газрын бүрэлдэхүүнтэй ийм том хурлыг хийлээ.

-Энэ хурлын үеэр манай улстай холбоотой хэд, хэдэн асуудлыг шийдсэн гэлээ. Та эхлээд хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүний татварыг бууруулах талаар ямар шийдвэр гарсныг тодруулахгүй юу?

-Монгол Улсаас сүүлийн 30 жилийн хугацаанд ОХУ руу гарч байгаа бараа бүтээгдэхүүнүүд өндөр татвартай байгаа. Иймд арьс, арьсан бүтээгдэхүүн, мах, махан бүтээгдэхүүн, ноос ноолууран бүтээгдэхүүн гээд энэ гурван том салбарын нийт 800 гаруй нэр төрлийн бараанд ногдуулдаг ОХУ-ын татварыг бууруулах цаашлаад тэглэх арга хэмжээ авах тал дээр хоёр улсын Ерөнхийлөгч чиглэл гаргасан. Ойрын үед Орос Монголын Засгийн газар хоорондын комиссын хурал болно. Тэр хурлаар уг асуудал нааштай шийдэгдэх байх. Хоёр улсын Төрийн тэргүүний уулзалтаар яригдсан дараагийн асуудал бол эдийн засгийн коридорын том төслүүд байв. Энэ хүрээнд төв коридороо шинэчлэх, байгалийн хийн хоолойн ажлаа урагшлуулж, бүтээн байгуулалтыг нь эхлүүлэх тодорхой шийдлүүдийг ярилцсан.

-Оросын талын эсэргүүцэлтэй тулгарч, он удаан жил гацсан мега төсөл бол Эгийн голын усан цахилгаан станц байна. Сая хоёр улсын ерөнхийлөгч Бээжинд уулзах үеэр энэ төсөл шийдэгдлээ. Эгийн голын УЦС-ын ажил хэзээнээс хэрэгжиж эхлэх бол?

-Энэ бол хоёр улсын хооронд олон жил яригдсан асуудал гэдгийг бүгд мэдэж байгаа. “Эгийн голын усан цахилгаан станцын Байгал нуурт нөлөөлж байгаа нөлөөллийг хоёр талдаа судалъя. Ер нь Эгийн голын УЦС-ыг хамтарч хэрэгжүүлэхэд болохгүй асуудалгүй” гэдгийг талууд тохирлоо. Иймд хоёр улсын салбар яамдын хамтарсан ажлын хэсэг гарахаар болж байна. Хэрэв бид Эгийн гол, Эрдэнбүрэнгийн УЦС-ыг байгуулбал манай эрчим хүчний салбарт тохируулгын маш чухал бүтээн байгуулалтын ажил болж чадах юм. Том зургаараа бид эрчим хүчний хараат бус болох үндэс суурь тавигдана. Тиймээс үе үеийн төр засгийн хэмжээнд УЦС барих асуудлыг байнга хөндөж ирсэн. Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд ОХУ-аас Эгийн голд УЦС байгуулбал Байгал нуурт ямар нөлөөлөл үзүүлэх вэ гэдэг асуудлыг гаргаж тавьсан учраас бүтээн байгуулалтын ажил нь зогсоод байсан. Харин ЮНЕСКО-гийн шинжээчдийн түвшинд тодорхой шийдлүүд гарч, үр дүнгээ өнөө жилээс танилцуулж эхэлсэн. Өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2021 онд ОХУ-д айлчлах үеэр бас Эгийн голын УЦС-ын талаар ярьсан. Түүнээс хойш хоёр тал нэлээд судалгаа шинжилгээ хийсэн. Ингээд хоёр улсын хамтарсан төсөл хэлбэрээр явуулах нь зүйтэй гэсэн чиглэлээр ажиллаж байгаа.

-В.В.Путин манай Ерөнхийлөгчтэй уулзахдаа нефтийн талаар сүрхий мэдэгдэл хийх шиг болсон?

-Орос, Украины дайн, ойрхи дорнодод өрнөж буй үйл явц дэлхий дахинд нефть бүтээгдэхүүний хангамж тасалдах, цаашлаад үнэ ханш нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байна. Ийм үед Монгол Улсад нийлүүлэх нефтийн бүтээгдэхүүнийг тасалдахгүй, найдвартай хангах асуудлыг ОХУ-ын ерөнхийлөгч биечилж хэлсэн. Хоёр улсын Төрийн тэргүүн энэ удаагийн уулзалтаараа Монгол Оросын уламжлалт харилцааны талаар ч бас санал солилцсон. Манай хоёр орны иргэд хоорондын, соёлын гээд иж бүрэн стратегийн түншлэлийн түвшинд харилцаагаа идэвхжүүлэхийг чухалчилсан. Мэдээж хоёр орны хамтдаа бүтээсэн түүх гэвэл Дэлхийн II дайн, Халх голын дайнд мөр зэрэгцэн ялалт байгуулсан үе. Тиймээс ирэх жил болох Халхын голын ялалтын баяр, 2025 онд тохиох Эх орны дайны тэгш ойнуудыг хамтарч тэмдэглэхээр ярилцсан.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нарын уулзалт ямар үр дүнтэй болов. Талууд ямар, ямар баримт бичигт гарын үсэг зурсан бэ?

-Манай улсын Ерөнхийлөгч БНХАУ-ын даргатай уулзахдаа хоёр орны харилцааны асуудлуудыг нэлээд дэлгэрэнгүй ярилаа. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард Монгол Улсын Ерөнхийлөгч БНХАУ-д төрийн айлчлал хийсэн. Тухайн үед хоёр орны харилцааны олон асуудлыг тохирсон. Тэдгээрийн хэрэгжилтийн талаар үндсэндээ дүгнэж, эрчимжүүлэх чиглэлээр сая яриа хэлэлцээ өрнүүллээ. Ялангуяа Монгол Улсын экспортыг нэмэгдүүлэхэд анхаарсан. Тэр дундаа сүүлийн жилүүдэд нэлээд гацаад байсан хил холболтын цэгүүд, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрүүдийг бий болгох, экспортыг дэмжих асуудлуудаар тодорхой шийдлүүдэд хүрсэн. Хоёр улсын Засгийн газар хоорондын нийт арваад баримт бичигт гарын үсэг зурсан чухал уулзалт, албан ёсны хэлэлцээр боллоо. Энэ үеэр Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын ажлыг эцэслэсэн. Ирэх хавар бүтээн байгуулалтын ажил нь эхэлнэ. Мөн Нарийнсухайт Шивээхүрэнгийн төмөр замын холболтын ажлыг эцэслэсэн баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Нүүрстөрөгчийг багасгах, ногоон хөгжлийн асуудлуудаар манай Эдийн засаг хөгжлийн яам, БНХАУ-ын Шинэтгэл хөгжлийн хороотой тодорхой баримт бичгүүдийг зурсан. Хоёр орны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, энэ салбарт хамтран ажиллах асуудлуудаар тодорхой гэрээ хэлцлүүд хийгдлээ. Хилийн боомтуудын чадавхыг нэмэгдүүлж, өргөтгөх асуудлуудаар бас гэрээ хэлцлүүд хийсэн. Эндээс харвал хоёр улсын салбар салбарын хооронд яригдаж байсан асуудлууд шийдэлд хүрсэн байна. Нэг ёсондоо Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлалаар бид хоёр хөрштэйгөө нэлээд идэвхтэй хамтын ажиллагааны шинэ шатанд гарсан ажил хэрэгч уулзалтуудыг хийж чадлаа.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн гадагшаа баримталж байгаа бодлогын талаар асуумаар байна. Манай улсад өнөө жил дэлхийн томоохон улс гүрнүүдийн төрийн дээд хэмжээний айлчлал ар араасаа үргэлжиллээ. Монгол Улс дэлхийн анхаарлыг татаж чадсан. Харин хоёр хөршийн хувьд энэ цаг үед биднийг яаж харж байна вэ?

-Үндсэн хуульд “Монгол Улсыг дотоод, гадаадад төлөөлөх цорын ганц субъект нь Ерөнхийлөгч байна” гэж заасан байдаг. Тэр агуулгаар гадаад бодлогын асуудал Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дээр зангилагдаж явдаг. Иймд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Монгол Улсын Төрийн тэргүүнээр сонгогдсоноосоо хойш гадаад бодлогыг сэргээх, шинэ шатанд гаргах чиглэлээр нэлээд санал санаачилгатай ажиллаж байна. Олон улсын түвшинд хэд хэдэн асуудлыг дэвшүүлж, идэвхтэй байр суурьтай ажиллаж байгааг та бүхэн мэднэ. Нэг талаасаа манайх шиг хөгжиж байгаа жижиг орон энэ цаг үед геополитик, стратегийн зөв байр суурин дээр байх ёстой. Өөрийнхөө баримталж байгаа бодлого, хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагааг олон улсын тавцанд зөв илэрхийлэх нь нэн чухал. Цаашлаад Монгол Улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалтай нягт холбогдох асуудал. Энэ үүднээс НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн хурлуудад манай улс тасралтгүй оролцож байна. Мөн Монгол Улсын язгуур эрх ашиг, үндэсний аюулгүй байдалтай холбогдох олон улсын томоохон хурлуудад Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өөрийн биеэр оролцож, тусгаар улсынхаа байр суурийг илэрхийлж байгаа. Тухайлбал, бид бүхэн 2021 оноос хойш НҮБ-ын талуудын байгаль орчны чиглэлийн дээд хэмжээний уулзалтуудад байнгын оролцоотой байна. Уламжлалт харилцаатай улсууд болон гуравдагч хөрш орнуудтай харилцаагаа шинэ шатанд гаргах чиглэлээр нэлээд идэвхтэй ажиллаж байна. Тиймээс ОХУ, БНХАУ, Япон, Франц орнуудад Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Төрийн айлчлалыг бид зохион байгууллаа. Харин гадаадаас ОХУ, БНХАУ-ын дээд хэмжээний төлөөлөгчид, сайд нар болон парламентын дарга нарын түвшинд Монгол Улсад айлчлан ирлээ. Мөн БНСУ, Япон, Герман, Англи онуудын Гадаад хэргийн сайд нарын, Киргыз, Польш, Франц зэрэг орнуудын төрийн тэргүүнүүдийн айлчлалыг хүлээн авлаа. Ватиканы Гэгээн Ширээт улсын Төрийн тэргүүн, Ромын пап Францис, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Гутерреш гээд дэлхий нийтийн анхаарлыг татахуйц томоохон айлчлалуудыг зохион байгуулж, хоёр талт харилцааны асуудлуудаар чухал шийдвэрүүд гаргалаа. Энэ нь манай орны нэр хүндийг олон улсын тавцанд өргөөд зогсохгүй шинэ шатанд ахиулах чухал үүрэг гүйцэтгэсэн томоохон хэмжээний айлчлалууд болсон.

-Эдгээр айлчлалууд манай улсын эдийн засагт хэрхэн үр өгөөжөө өгөх вэ?

-Айлчлал бол араасаа эдийн засгийн, соёлын гээд хоёр орны харилцааны маш олон эерэг үр дагаврыг дагуулдаг. Тиймээс Монгол Улсад дэлхийн томоохон улс орнуудын төрийн тэргүүнүүдийн айлчлалыг зохион байгуулах чиглэлээр идэвхтэй ажиллаж байна. Урьд нь жилдээ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадагшаа 1-2 удаа төрийн айлчлал хийж, Монголд 2-3 төрийн айлчлал хүлээж авдаг байв. Энэ жилээс бид 5-6 удаа төрийн айлчлалыг хүлээж авлаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өөрөө 2-3 удаагийн төрийн айлчлал хийж байна. Ирэх жилээс гадаадаас 8-10 дээд хэмжээний айлчлал хүлээж авч, тэр хэмжээний гадагшаа төрийн айлчлал хийхээр төлөвлөөд байгаа.

–Дайнтай орны төрийн тэргүүнтэй манай Ерөнхийлөгч уулзаж, хоёр улсын харилцааг идэвхжүүлэх байр сууриа илэрхийлснийг гуравдагч хөршүүд маань хэрхэн хүлээж авах бол. Энэ тал дээр таны байр суурийг сонсъё?

-Монгол Улсын гадаад бодлогодоо гаргаж ирсэн том үзэл баримтлал бол гуравдагч хөршийн бодлого. Манайх шиг далайд гарцгүй, хоёр том гүрний дунд оршдог орны хувьд асар зөв бодлого байсан гэдгийг өнөөдрийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадаад бодлогодоо маш хатуу байр суурь баримталж байгаагаас харж болно. Мэдээж бид энэ цаг үед тэнцвэртэй, харилцан ашигтай гадаад бодлогыг явуулах нь чухал. Харилцаа бол итгэлцэл. Иймээс дипломат ёсонд ч, хүн хоорондын харилцаанд ч итгэлцлийг чухалчлах ёстой. Энэ үүднээс бид хаана ч, хэнтэй ч харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Одоо гуравдагч хөршийн болон хоёр хөршийн зүгээс манайхыг ямар нэгэн байдлаар үл ойлгох юм уу, дарамт шахалт байхгүй. Үндэсний язгуур эрх ашиг хаана байна, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг яаж хөгжүүлж болдог юм, эргээд энэ хүрээнд Монгол Улсын эдийн засаг цаашлаад ард түмний амьдралд, улсын хөгжилд үүсэх боломж, давуу тал болгоныг бид ашиглаж тэмүүлж байгаа. Тиймээс манай улсын гадаад бодлогын үйл ажиллагаа сүүлийн нэг жил гаруйн хугацаанд эрчимжиж байна. Цаашдаа ч бид эрчимжүүлнэ гэж харж байгаа. Дэлхий дахин хуваарилалтын ирмэг дээр байгаа энэ үед монголчууд хоёр хөрштэйгөө уламжлалт болон иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаагаа хөгжүүлэх ёстой. Үүний зэрэгцээ гуравдагч хөршийн бодлогоо бодитойгоор ажил амьдралдаа бэхжүүлэх чиглэлийг эрчимжүүлж байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

С.Отгонгэрэл: Парламентын түүхэнд анх удаа тун сонирхолтой сонгууль болох гэж байна DNN.mn

Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр парламент 126 гишүүнтэй болно. Үүнтэй холбоотой ирэх сонгуулийн үр дүнгээр байгуулагдах УИХ-ын бүтэц яаж өөрчлөгдөх талаар судлаачийн байр суурийг хүргэж байна. Энэ удаад хууль зүйн ухааны доктор, профессор, хуульч, өмгөөлөгч С.Отгонгэрэлтэй ярилцлаа.

-2024 онд Монголын парламентын түүхэнд цоо шинэ үе эхэлнэ. Парламент 126 гишүүнтэй болсноор УИХ-ын үйл ажиллагаа, бүтэц бүрэлдэхүүнд ямар өөрчлөлт орох вэ?

-Юун түрүүнд ирэх оны ээлжит сонгуулиас өмнө Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлага үүснэ. Уг хуулийн зургадугаар зүйлд “УИХ-ын бүрэлдэхүүн” гэсэн хэсэг байгаа. Тодруулбал, энэ хуулийн 6.1-д парламент нь УИХ-ын сонгуулиар сонгогдсон 76 гишүүнээс бүрдэнэ гэж байгаа. Тэгвэл “Улсын Их Хурлын нийт гишүүн” гэж ойлгох энэхүү бүрэлдэхүүнийг 126 болгож өөрчлөх ёстой. Мөн хуулийн 6.2-т заасны дагуу парламентын ээлжит сонгуулийн дараа УИХ-ын нийт гишүүний дөрөвний гурав буюу 57-оос доошгүй гишүүн сонгогдож, тангаргаа өргөсөн бол УИХ-ыг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх бүрэлдэхүүнтэйд тооцдог. Тэгэхээр энэ 57 гэсэн тоог бас өөрчлөх шаардлагатай. 126-гийн дөрөвний гурав нь 95 гишүүн байна. Дараагаар нь УИХ-ын олонх, цөөнхийн асуудлыг бас зайлшгүй хуульчилж таарна. Одоо мөрдөгдөж байгаа Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 11.1-д сонгуулийн дүнгээр парламентад 39 ба түүнээс дээш суудал авсан нам, эвслийг УИХ дахь олонх гэж тодорхойлсон байдаг. Ер нь олонх гэдэг нь “50+1” хувь шүү дээ. Иймд 126-гийн олонх нь 64 гишүүн байна. Дараагийн шинэ парламент бүрэлдэхээс өмнө хамгийн түрүүнд Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульдаа дээрх нэмэлт, өөрчлөлт хийх ёстой гэж харж байгаа.

-УИХ дахь намын бүлгүүд хэрхэн бүрэлдэх бол?

-Одоо үйлчилж байгаа хуулийн зохицуулалтаар сонгуулийн дүнгээр УИХ-д наймаас доошгүй суудал авсан нам, эвсэл бүлэг байгуулна. Өөрөөр хэлбэл, найман гишүүн гэдэг бол 76-гийн 10.5 хувь нь юм. Энэ тооцооллоор авч үзвэл 126-гаас дор хаяж 13 суудал авч байж намын бүлэг байгуулна гэсэн үг. Тэгэхээр ирэх парламентад сонгогдсон аль нэг нам эвсэл 13 гишүүнтэй бол бүлэг байгуулах эрхтэй болно.

-Гишүүдийн тоо нэмэгдэхээр шинээр байнгын хороо байгуулах болов уу. Одоо нэг гишүүн хэд хэдэн байнгын хороонд харьяалагддаг. Байнгын хороод зэрэг хуралдахаар ирц бүрдэхгүй, УИХ-ын үйл ажиллагаанд хүндрэл учруулдаг тал бий шүү дээ?

-Өнөөдөр хуулиараа 11 байнгын хороо ажиллаж байна. Гишүүдийн тоо 126 боллоо гээд байнгын хороодынхоо тоог нэмэх эсэх нь тухайн парламентын л бүрэн эрхийн асуудал. Магадгүй одоогийн байнгын хороодын тоо нэмэгдэхийг ч үгүйсгэхгүй. Яагаад гэвэл УИХ-ын онцгой бүрэн эрхийг Үндсэн хуулиар олгосон.

Үндсэн хуулийн 25 дугаар зүйлийн 1.4-т УИХ, Байнгын хороо, Засгийн газар, хуульд зааснаар УИХ-д ажлаа шууд хариуцан тайлагнадаг бусад байгууллагын бүтэц, бүрэлдэхүүнийг тогтоох, өөрчлөх онцгой эрхтэй гэж тодотгосон байдаг. Энэ эрхийнхээ дагуу УИХ өөрөө байнгын хороодын болон түүний гишүүдийн тоог тогтоно. Ингэхдээ хэдэн байнгын хороотой байх, нэг гишүүн нэг байнгын хороонд харьяалагдах эсэх нь хүртэл УИХ-ын онцгой бүрэн эрхийн асуудал.

-УИХ-ын дарга болон дэд дарга ямар байх вэ?

-УИХ-ын дарга мөн л ялгаагүй. Парламентад хэдэн бүлэг бий болох вэ гэдгээс хамаарна. 126 гишүүнтэй байгуулагдсан УИХ-д сонгуулийн дүнгээр 13-аас доошгүй суудал авсан улс төрийн нам, эвсэл бүлэг байгуулж болно. Үндсэн хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 1-д “УИХ-ын дарга, дэд даргыг УИХ-ын гишүүдийн дотроос нэр дэвшүүлэн саналаа илээр гаргаж сонгоно. УИХ-ын сонгуулийн дүнд бий болсон нам, эвслийн бүлэг тус бүрээс УИХ-ын дэд даргыг сонгоно” гэж заасан. Тэгэхээр 126 гишүүнтэй парламентад хэдэн бүлэг байгуулагдана, тэр бүрээс дэд даргыг сонгоно. Харин УИХ-ын даргын хувьд аль нам эвсэл олонх болно, тэндээс сонгоно.

-Парламентын гишүүдийн тоо нэмэгдэхээр хууль батлах хугацаа сунжирна. Хэлэлцэж буй асуудалтай холбоотойгоор гишүүн бүр асуулт тавих, үг хэлдэг жишиг бий. Судлаачийн хувьд та энэ үзэгдлийг яаж харж байна вэ. Олон улсын туршлага ямар байдаг юм бэ?

-Монгол Улсын Их Хурлын хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд гишүүд асуулт асуух, үг хэлэх журам гэж бий. Үүнд гишүүний асуулт асуух хугацаа дөрвөн минутаас илүүгүй байна. Нэмэлтээр асуух бол нэг минутаас хэтрэхгүй. Гишүүний асуултад хариулах хугацаа дөрвөн минутад багтана. Нэмэлт тайлбар өгөх бол нэг минутаас илүүгүй хоёр удаа байна. Харин хуралдаанд байр сууриа илэрхийлж үг хэлэх дээд хугацаа нь таван минут байх хуулийн зохицуулалттай. Парламентад сонгогдож гарч ирсэн гишүүд бол ард түмний төлөөлөл. Тиймээс хэлэлцэж буй асуудалтай холбоотойгоор үгээ хэлнэ, асуултаа асууна. Тэр утгаараа гишүүний үг хэлэх, асуулт тавих хугацаанд өөрчлөлт орохгүй байх. Нөгөө талд чуулганы нэгдсэн хуралдаанд яг 126 хүн суугаад ирэхээр хэтэрхий сунжрах асуудал үүснэ. Манай парламентын тогтолцоо их зовлонтой. Гишүүн болгон үг хэлдэг. Гурав, дөрвөн зуун гишүүнтэй гадны парламентын туршлагаас харахад бүлгээ төлөөлж үг хэлдэг. Яг санал хураалтын өмнө хэлэлцэж буй асуудлыг дэмжиж байгаа талыг төлөөлж эсвэл дэмжихгүй байгаа талыг төлөөлж тус бүр нэг минутад бүлгээ төлөөлж байр сууриа илэрхийлдэг. Барууны орнуудад ч ялгаагүй бүлгээ юм уу байнгын хороогоо төлөөлөөд үг хэлдэг байх жишээний. Харин манайх цөөхөн гишүүнтэй болохоор хүн болгонд үг хэлэх эрхийг нь олгодог тогтсон заншилтай. Цаашид үүнийгээ бас дагаад явах л байх. Хэрэв 126 гишүүнтэй болчихоод үг хэлж, асуулт асуух хугацаа дэндүү сунжирч байна гэж үзвэл Дэгийн тухай хуулиа эргэж харахаас өөр замгүй.

-Өнөөдөр УИХ-ын гишүүдийн бараг гуравны нэг нь давхар дээлтэй байна. Парламент 126 гишүүнтэй болсноор УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагаанд ямар эерэг дүр зураг харагдаж байна вэ?

-Засгийн газар нь нөлөө багатай, Их хурал ирцийн асуудалгүй болно. Аль, аль нь ажлаа сайн хийнэ. УИХ-ын гишүүд Засгийн газарт давхар суухыг нь хуулиараа зөвшөөрчихсөн. Аль нам олонх болно, тэр нь давхар дээлээ өмсөөд ажлаа хийнэ. Том зургаараа УИХ, Засгийн газар зөв голдиролоороо ажиллана. Гүйцэтгэх засаглал ажлаа хийх бололцоотой олон гишүүнтэй болж байна. УИХ ч гэсэн өөрийнхөө чиглэлээр ажиллана. Одоо 76-гийн гуравны нэг нь Засгийн газрын гишүүн байна. Монгол Улсын Засгийн газрын бүтэц одоо Ерөнхий сайдтайгаа нийлээд 22-уулаа байгаа. Энэ тоо бол 126-гийн тавны нэг нь гэсэн үг. Цаана нь 100 гишүүн УИХ-ын үйл ажиллагааг хангалттай явуулна. Сонгогчдын төлөөллөө хэрэгжүүлэх, хуулиа батлах, гүйцэтгэх засаглалд хяналт тавьж чадна. 126-гийн олонх 64 байна гэж үзвэл эрх баригч намын 25 гишүүн сайд хийхэд цаана нь асуудалгүй байна шүү дээ.

Английн парламентын 600 гишүүний 90 орчим нь давхар дээлээ өмсөөд Засгийн газартаа ажилладаг. Сайд нь, салбарын сайд, түүний тэргүүн дэд сайдууд нь бүгд парламентын гишүүн байдаг. Парламентын тогтолцоотой орны гол онцлог сонгуулиар сонгогчдодоо “Бид наад ажлыг чинь хийнэ. Биднийг сонго” гээд парламентад олонх болдог. Гэтэл манайх буруу тогтолцоогоор яваад байдаг. Давхар дээл гэсэн ойлгомжгүй нэр томьёо хэрэглэж улстөрчид УИХ-ын үйл ажиллагаанд ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөөд байсан. Жишээлбэл, сөрөг хүчин байхдаа давхар дээл өмсч болохгүй гэж шүүмжилдэг. Харин эрх баригч болонгуутаа давхар дээл өмсөнө гээд дайраад байдаг байсан. Харин одоо УИХ 126 гишүүнтэй болчихоор энэ нөлөө буюу улс төрийн тоглолт нь арилна.

Ирэх 2024 онд манай улсын парламентын түүхэнд анх удаа тун сонирхолтой сонгууль болох гэж байна. Гадаад дотоод нөхцөл байдлаас шалтгаалаад далайд гарцгүй, хоёрхон хөрштэй, жижиг орны хувьд манай улс ардчилсан парламентын засаглалаа төгөлдөржүүлэх ёстой. Гудамжинд гараад улстөржөөд байж болохгүй. Улс орон тогтворгүй болно. Харин парламентдаа том, жижиг намуудаа оруулж ирээд асуудлаа ил тод ярьдаг байх нь зөв. Ер нь парламентын засаглалтай улсын хувьд цөөнхөө сонсдог олонхоороо шийдвэрээ гаргаад явдаг зарчмаа бариад явах нь зүйтэй. Судлаачийн хувьд УИХ 126 гишүүнтэй болбол эерэг тал нь илүү харагдаж байгаа. Парламентын гишүүдийн тоо нэмэгдэхийн хэрээр нийгмийн олон талын төлөөлөл сайн хангагдана. Холимог тогтолцоогоор сонгуулиа явуулахаар намын санал гээгдэхгүй. Жижиг намууд парламентад орж ирнэ. Ямар нэгэн байдлаар хэн, хэн нь гоншигонохгүй, гомдоллохгүй. Маш сонирхолтой сонгууль болно.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Т.Бат-Эрдэнэ: Улаанбаатарыг олон төвт хот болгох хэрэгтэй DNN.mn

Монгол Улсын эрдмийн их сургуулийн Докторантыг дэмжих төвийн захирал, доктор, дэд профессор Т.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын хүн амын талаас илүү хувь нь төвлөрсөн Улаанбаатар хотод тулгамдсан асуудал тоймгүй их байна. Улаанбаатарын асуудлыг шийдчихвэл улсынхаа тэн хагас асуудлыг шийдчихлээ гэсэн үг биз дээ?

-Улаанбаатар бол Монгол Улсын нийслэл хот гэдэг утгаараа хүн амын төвлөрөл, нийгмийн дэд бүтцийн нягтаршил ихтэй. Энэ нь хэн бүхэнд ойлгомжтой. Ер нь бол Улаанбаатарын асуудлыг том зургаар нь харах юм бол Монгол Улсын асуудал юм. Өөрөөр хэлбэл, манай өргөн уудам хязгаар нутагт хөгжлийн түвшин алдагдалтай байгаа учраас төвлөрсөн нэг крант руугаа ус урсч ороод байгаа юм. Орон нутгаас жилд 40-60 мянган иргэн Улаанбаатарт суурьших гэж ирж байгаа гэсэн судалгаа байдаг. Нийслэл рүү ингэж хэт төвлөрөөд байгаа урсгалын шалтгааныг бид хамгийн түрүүнд олж харах хэрэгтэй. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол, замын түгжрэлийн шийдлийг бид олж чадахгүй юм байна гэдгийг өнгөрсөн 30 жил харлаа. Өнөөдөр Улаанбаатар хотын хүндрэл бэрхшээл сорилтыг даван туулъя гэвэл Монгол Улсын хөгжлийн өөрийнх нь чиг баримжааг судалж үзэх хэрэгтэй. Тиймээс хөдөө орон нутагт соёлыг түгээмээр байна.

Хүн амьдрах таатай орчныг тэнд бүрдүүлэх ёстой. Тэгвэл орон нутгаас Улаанбаатар руу ирэх урсгал буурна.

Тэр хэрээр Улаанбаатар хотын хүндрэл бэрхшээлүүд саарна. Ер нь хүний биеийн эрүүл мэнд бодисын солилцооны тэнцвэрт үйл ажиллагаанаас шууд шалтаалдаг даа. Яг үүнтэй ижилхэн хот ч гэсэн өөрийн бодисын солилцооны үйл ажилгааг тэнцвэржүүлэх нь чухал. Иймд Улаанбаатар хот юу хэрэглэж байна, түүнийгээ хэрхэн шингээж байна гэдийг нарийвчлан судлах хэрэгтэй. Жишээлбэл, бид жилд хэдэн сая тонн түүхий нүүрс хэрэглэж байгаа билээ. Түүнээс ялгарах утаа тэр хэмжээнд л байна гэсэн үг. Бүх л зүйлс өөрийн үр дагаврыг бий болгодог. Энэ нь асуудал үүсгэж буй эх үүсвэрүүдийг л бууруулах явдал юм.

-Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг яаж шийдэх ёстой вэ?

-Нийслэл хотод маань тулгын гурван чулуу шиг дэд бүтэц байдаг. Нэгдүгээрт, усны хэрэглээ. Хоёрдугаарт нь эрчим хүчний хангамж. Гурав дахь нь нийтийн тээвэр. Энэ тулгын гурван чулууг хөгжүүлэх юм бол бусад асуудлууд нь салбарлаад дэмжигдээд явна. Энэ гурав унавал бусдыгаа татаж асуудал үүсгэдэг. Яг үнэндээ агаарын бохирдол гэдэг бол эрчим хүчний хангалтгүй байдлаас үүсэлтэй байж болох нэг сэжүүр байгаа. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын эх үүсвэр олон байдаг. Жишээлбэл, зуухны яндангийн утаа, автомашин, цахилгаан станц, тоос шороо, үнс гээд олон эх үүсвэр бий. Тэр дундаа хаврын улиралд цахилгаан станцуудын овоолсон үнс салхинд хийсээд өвлийн оргил үеийнхтэй тэнцэхүйц хэмжээний агаарын бохирдол үүсгэдэг. Өнөөдөр манай улс агаарын бохирдлыг яаж алга болгох вэ гэдгийг мэдэхгүйдээ хийж чадахгүй байгаа юм биш. Бүгд мэдэж байгаа. Ганцхан арга зүй л дутаад байна. Төрийн үйл ажиллагааг удирдахад арга зүй ч зайлшгүй чухал. Тухайлбал, агаарын бохирдлыг бууруулах зорилготой 400-гаад мянган гэр хорооллын өрхүүдийн яндангийн тоог цөөлөх гэсэн бодлогыг хэн ч буруутгахгүй. Гэвч ийм оношлогоог мэдсээр байж 177 тэрбум төгрөгөөр коксжсон нүүрс оруулж ирж энэ өвөл түлнэ гэхээр логикоор уялдахгүй байгаа биз дээ. Уг нь тэр олон мянган айлын яндангийн тоог цөөрүүлэхийн тулд өдөрт гурав, дөрвөөр ч хамаагүй багасгах ёстой. Гэтэл тэр айлуудын зуухыг дандаа галлуулж байх зорилготой түлшийг нь бэлдэж өгөөд байгаа юм. Дээр нь жилээс жилд орон нутгаас шилжиж ирж буй өрхүүдийн хувьд хамгийн өртөг багатай сууц бол монгол гэр. Тэдний түлшийг хотод ирэхэд нь сайхан бэлдээд өгчихөөд байна шүү дээ. Энэ янзаараа төрийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх арга барилаа өөрчлөхгүй бол асуудлыг шийдэж чадахгүй гэдэг нь харагдаж байна. Тиймээс агаарын бохирдлыг аль хэзээний тархиндаа шийдчихсэн. Юунаас болж агаар бохирдоод байна, яаж бууруулах уу гэдгийг захын хүн бүр мэднэ. Гэхдээ хийж байгаа ажил нь бидний оношлогооноосоо зөрөөд байна. Дэлхийн олон хотууд агаарын бохирдлоосоо салах хэд хэдэн арга замыг амжилттай хэрэгжүүлсэн байдаг. Үүний нэг нь цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэр. Нүүрс, модон зуухны оронд байгалийн хий, цахилгаан, төвлөрсөн халаалтын систем гэх мэт илүү цэвэр халаалтын хувилбаруудыг ашиглахыг дэмжих ёстой. Энэ нь цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэрийг оршин суугчдад хямд, хүртээмжтэй болгохын тулд төрөөс татаас эсвэл урамшуулал шаардаж болно. Дээрээс нь сайжруулсан дулаалга байна. Бас нийтийн тээврийн дэд бүтцэд зохимжтой зөв хөрөнгө оруулалт хийж, замын хөдөлгөөнд оролцож буй тээврийн хэрэгслийн тоог бууруулах хэрэгтэй. Замын хөдөлгөөнтэй холбоотой утааг бууруулахын тулд автобус, метро болон бусад төрлийн нийтийн тээврийн хэрэгслийг ашиглахыг дэмжих зайлшгүй шаардлага бий. Ингэхдээ цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нэвтрүүлэх, цэнэглэх дэд бүтцийг бий болгоход урамшуулал олгох эрх зүйн орчныг илүү сайн хөгжүүлэх нь чухал юм. Нэмж хэлэхэд, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын асуудлыг шийдэхийн тулд төр засаг, аж ахуйн нэгж, оршин суугчдаас урт хугацааны хамтын үүрэг хариуцлага шаардагдана гэдгийг мартаж болохгүй.

-Замын түгжрэлээс хэрхэн ангижрах вэ?

-Улаанбаатар хотын нийтийн тээвэр гэж зовлонтой асуудал байна. Нийслэлийн автозамын сүлжээг сайжруулж, нийтийн тээврийн парк шинэчлэлтийг хийнэ гээд түүхэнд байгаагүй их хэмжээний мөнгийг улсаас төсөвлөж байна. Манай улс мөнгөгүй биш. Төсвийн үр өгөөжтэй ашигтай байдлаар захиран зарцуулалт дээрээ алдаад байна. Тэгэхээр эргээд төрийн ажлыг эрхэлж байгаа арга зүйдээ анхаарах ёстой. Ойрын жишээ гэхэд, монголчууд битгий хэл дэлхий дахинаа асуудал болж буй ногоон автобусны дуулиан байна. Дэлхийн стандартыг хангасан орчин үеийн хоёр автобус худалдаж авах хэмжээний мөнгөөр капитал засвар хийсэн нэг автобус авчихсан байх жишээтэй. Төр иргэдийн татварын мөнгийг шударга зарцуулж байна уу гэдэгт эргэлзээ төрж байна шүү дээ. Нийтийн тээвэр гэдэг бол хүний бие дэх судас гэсэн үг. Хүн болгон өглөө бүр нийтийн тээврээр тал, тал тийшээ зорчдог. Тэгэхээр нийтийн тээврийг орчин үеийн стандарт шаардлагад нийцсэн тохилог парк шинэчлэлтээр шийдчихвэл хүн болгон хувийнхаа автомашиныг унаад яваад байхгүй. Цаашлаад түгжрэлийг бууруулахын тулд нийтийн тээвэрт хөрөнгө оруулалт хийхээс гадна моторгүй тээврийг дэмжих хэрэгтэй. Унадаг дугуй, явган хүний зам хангалттай барьж байгуулах ёстой. Хэрэв бид автозамаа өргөтгөөд л гүүр зам шинээр бариад байвал автомашины тоо нэмэгдээд л байхаас буурахгүй. Мөн түгжрэлийн үнийн бодлого гэж бий. Олон улсын туршлагаас харахад, түгжрэл ихтэй газар юм уу оргил ачааллын үед тээврийн хэрэгслээс нэмэлт төлбөр авдаг байх жишээтэй. Ийм маягаар, түгжрэлийн үнийн бодлогыг нэвтрүүлдэг юм байна лээ. Энэ нь ачаалал ихтэй үед замын хөдөлгөөнд оролцох машины тоог багасгахад тусална гэж үздэг. Улаанбаатар хот бол нэг төвтэй. Нийслэлчүүд өглөө болгон босоод нэг чиглэлд явдаг. Тэр нь хотынхоо төв рүү. Нэг төвтэй хотын төвлөрөл гэдэг бол өглөө, оройдоо ч бөглөрнө. Тиймээс олон төвтэй хот болж хөгжих нь чухал.

-Тэгвэл Улаанбаатар хотыг хэрхэн задлах вэ. Бүхэл бүтэн нэг аймагтай тэнцэх хэмжээний дүүргүүд байдаг. Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийг гурав хувааж асуудал ч яригддаг шүү дээ?

-Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар шиг том, цогц хотыг өөрчлөх нь үнэхээр амаргүй ажил. Баянзүрх, Сонгинохайрхан зэрэг дүүргүүдийн хэмжээ, менежмэнттэй холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэх нь томоохон сорилт, болон боломжуудыг бий болгоно. Үнэндээ Сонгинохайрхан дүүрэг бол Говьсүмбэр аймгийг хоёр, гурав нугалах хэмжээний хүн амтай шүү дээ. Ер нь Улаанбаатарыг олон төвт хот болгох хэрэгтэй. Миний хувьд эдгээр том дүүргүүдийг жижиг, илүү удирдах боломжтой хэсгүүдэд хуваах нь зүйтэй гэж бодож байна. Ийм хуваагдал нь засаглал, үйлчилгээний хүртээмж, оршин суугчдын амьдралын чанарыг сайжруулна. Улаанбаатар бол нэг төвтэй хот болохоор ихэнх асуудал үүнтэй холбоотой. Тиймээс хотыг ерөнхий төлөвлөгөөнд олон төвт хөгжлийн чиглэлийг оруулсан байдаг. Тэр чигт явж байгаа бид. Гэсэн хэдий ч энэ санааг сайтар бодож боловсруулсан төлөвлөгөөтэй хандах нь чухал юм. Ийм өөрчлөлтийг эхлүүлэхэд анхаарах зарим үндсэн алхмуудын талаар хэлье л дээ. Эхлээд дүүргийн иргэд, оршин суугчид болон холбогдох эрх бүхий байгууллагуудтай тэдний үзэл бодол, хэрэгцээг ойлгохын тулд олон нийтийн санал зайлшгүй чухал. Мөн Техник эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулах шаардлагатай. Томоохон дүүргүүдийг хуваах нь бодит байдал, боломжит үр өгөөжийг үнэлэх цогц ТЭЗҮ-ийг хийж, захиргааны үр ашиг, нөөцийн хуваарилалт, үйлчилгээний хангамж зэрэг хүчин зүйлсийг авч үзэх шаардлагатай.

-Улаанбаатарт газрын наймаа, автобусны луйвар гээд цавчихгүй зүйл гэж алга. Улаанбаатар хот бүхэлдээ авлигажсан хот болчихов уу. Судлаачийн хувьд яаж харж байна вэ?

-Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын хувьд газрын наймаа, ногоон автобусны авлига зэрэг олон асуудал ундарч байна. Эдгээр нь хотын хөгжил нийтийн тээврийн ил тод, шударга байдлын талаар эргэлзээ төрүүлж байна. Хотын төвийн үнэ цэнтэй газар ихэнхдээ газрын наймаа, авлигын гэмт хэргийн эх үүсвэр болдог. Энэ нь нийслэлийн нутаг дэвсгэрт газар олголт, хуваарилалт шударга, хуулийн дагуу хийгдэж байна уу гэсэн хардалт сэрдэлтийг төрүүлэх болсон. Үүний нэгэн адил автобусны гэрээ, нийтийн тээврийн үйлчилгээ зэрэгт авлигын асуудал яригдаж байна. Хотын нийтийн тээврийн систем нь оршин суугчдад нэн чухал. Автобусны гэрээнд авлига авсан гэх мэдээлэл нь нийтийн тээврийн үйлчилгээний чанар, хямд, үр ашигтай байдалд сөргөөр нөлөөлдөг. Эдгээр асуудал олон нийт, иргэний нийгмийн болон төрийн хяналтын байгууллагуудын анхаарлын төвд байсангүй. Өөрөөр хэлбэл, энэ талын мэдээлэл хаалттай нууц байснаар ийм уршиг тарьж гэж би харж байна. Тиймээс хууль эрх зүйн шинэчлэл, авлигатай тэмцэх санаачилга зэрэг эдгээр салбар дахь авлигыг шалгаж, арилгахад хүчин чармайлт гарган ажиллах биз. Улаанбаатар хот бүхэлдээ авлигад идэгдсэн байх албагүй ч эдгээр асуудлууд хот байгуулалт, төрийн үйлчилгээний ил тод байдал, шударга нээлттэй засаглал үгүйлэгдэж байна. Авлигатай тэмцэх нь хотын баялгийг оршин суугчдынхаа сайн сайхны төлөө зарцуулах, төрийн байгууллагуудад итгэх итгэлийг бий болгох ёстой. Тиймээс хотын удирдлага урд өмнөхөөс илүү шударга нээлттэй, иргэдээ гэсэн сэтгэл гаргах нь нэн тэргүүний ажил болоод байх шиг.

-Шинэ хотын дарга ажлаа авангуутаа хамгийн түрүүнд юу хийх ёстой вэ?

-Өнөөдрийн нөхцөл байдлыг маш сайн мэдэрч, Улаанбаатар хотыг юу зовоогоод байна вэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, ил тод байдлаар ард иргэдтэйгээ ойлголцох ёстой л доо. Хаяа гарч ирж загначихаад суугаад байж болохгүй. Хороодоороо алхаж, иргэдтэйгээ уулз. Өөрөө нийтийн тээвэрт суугаад алслагдсан дүүргүүдийнхээ хороодод очиж үзээсэй гэж бодож байна. Х.Нямбаатарын хувьд үнэхээр хүнд нөхцөл байдалд хотын дарга болж байна. Энэ хүн айхавтар сурпрайз барина гэдэгт итгэхгүй байгаа. Ядаж хотынхоо жирийн албан хаагчидтайгаа шударга харьцаад тэднийгээ ажиллах боломжоор хангаасай билээ. Тэд нар олон жил ажилласан улсууд болохоор ажлаа Засаг даргаасаа илүү мэдэж байгаа. Тэгэхгүй бол танай, манай хүн гэж ялгаад албан хаагчдынхаа итгэл зүтгэлийг хаадаг байж болохгүй. Хотын шинэ дарга эдийн засаг, төсвийн сахилга батыг маш сайн анхаарах хэрэгтэй. Шударга байхыг хичээ. Өөр юу ч хийж чадахгүй. Угаасаа сонгуулийн жил тулаад ирсэн энэ үед хугацаа ч алга. Мөн Улаанбаатар хотыг өмгөөлдөг бай. Ялангуяа Засгийн газартай хотынхоо өмнөөс үзэж тардаг байх хэрэгтэй. Э.Бат-Үүл даргад байсан хамгийн том давуу тал нь энэ байсан. Нийслэлчүүдийнхээ өмнөөс Засгийн газартай амь биеэ хайрлахгүй үздэг байсны үр дүнд 2012-2016 онд хотод ямар их ажил хийлээ дээ. Энэ дөрвөн жил бол Улаанбаатарын цоо шинэ өнгө байсан. Тэгэхээр одоо шинээр томилогдох хотын даргын өөр нэг онцгой анхаарах асуудал бол орон сууцны хүрэлцээг шийдвэрлэмээр байна. Онцгой байдлын бэлэн байдлыг хангах, бүс нутгийн хэмжээнд хамтран ажиллах, хотын эрх ашгийг хамгаалах, ёс зүйтэй манлайлах гээд яриад байвал олон л чиглэл байна даа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories