Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Болормаа: Улс төрийн зорилготой дайралтууд ирдэг ч үүнд нь эмзэглэхээсээ илүү харамсдаг DNN.mn


Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долоо хоногт төрийн тэргүүн болоод Их хурал, Засгийн газрын гишүүд танай аймагт ажиллалаа. Энэхүү албан томилолтын хүрээнд ямар асуудал шийдэгдэв. Энэ талаар та товчхон ярихгүй юу?

-Таны хэлдгээр Монгол Улсын төрийн тэргүүн У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноосоо хойш анх удаа Ховд аймагт ирлээ. Гурван хоногийн хугацаанд манай аймагт ажиллалаа.

Ингэхдээ Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын үйл явцтай танилцлаа. Ховд эко цементийн үйлдвэрийн нээлтэд оролцож, манай аймгийн бүсийн оношилгоо эмчилгээний төвийн албан хаагч, эмч, ажиллагсадтай уулзалт хийлээ. Мөн шаардлагатай дэмжлэг туслалцааг үзүүлсэн.

Үүнээс гадна Ховд аймгийн үйлдвэр технологийн шинэ парктай танилцсан гээд Ерөнхийлөгчийн орон нутагт хийсэн томилолт үр дүнтэй болсон гэж үзэж байгаа.

-“Ховд эко” цементийн үйлдвэр ашиглалтад орлоо. Энэхүү үйлдвэрийн ач холбогдол Ховдод төдийгүй баруун бүс цаашлаад улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Цементийг барилгын салбарын талх гэж ярьдаг. Хөдөөгийн сэргэлтийн хамгийн чухал зүйл бол барилгажилт. Тэр утгаараа орон нутгийн иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, төвлөрсөн суурин хот, сумдын утааны асуудлыг шийдвэрлэхэд энэхүү “Ховд эко” цементийн үйлдвэр маш том нөлөө үзүүлнэ гэж харж байгаа.

Нөгөөтээгүүр энэхүү үйлдвэр ашиглалтад орсноороо баруун таван аймгийн цементийн хэрэглээг бүрэн хангахаас гадна үнэ ханшийн хувьд Улаанбаатар хотынхтой адилхан байна гэсэн үг. Магадгүй зарим цементээс өртөг бага ч байж мэднэ. Одоогийн байдлаар тус үйлдвэрийн зүгээс бидэнд ирүүлсэн мэдээллээр задгай цемент тонн нь 363 мянган төгрөгөөр борлуулагдана гэсэн.

Энэхүү үйлдвэр ашиглалтад орохоос өмнө буюу намайг өнгөрсөн жил Засаг даргаар томилогдон ирж байхад манай энд нэг тонн цемент 700 гаруй мянган төгрөгт хүрч байсан. Өөрөөр хэлбэл дээрх үнээс хоёр дахин илүү өндөр ханштай байсан гэсэн үг. Тиймээс энэ өртгийг хоёр дахин буулгаж ард иргэдэд борлуулах болсон нь бидний хувьд аль хэдийнээ тус үйлдвэрийн үр шимийг хүртэж эхэлсэн гэж ойлгож болно. Товчхондоо энэхүү үйлдвэр нь Ховд аймагт гэлтгүй баруун бүсийн хувьд томоохон бүтээн байгуулалт болсон.

-Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт энэ зунаас эхлэх гэж байна. Маргаантай олон асуудал бий. Эдгээр асуудлыг Засаг даргын хувьд хэрхэн шийдэж, иргэд олон нийтэд зөв ойлголт өгч ажиллаж байна вэ?

-Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын хувьд баруун бүс гэлтгүй Монгол Улсын хэмжээнд яригдаж байгаа стратегийн чухал төсөл өө. Та энэхүү төсөл дээр маргаантай олон асуудал байгаа гэж хэллээ. Миний хувьд энэ асуудалд тантай санал зөрөлдөж байна. Яг бодит байдал дээрээ баруун бүс тэр дундаа Ховдын ард түмэн энэхүү төслийг маш их дэмжиж байгаа. Үүнийг би хариуцлагатай хэлье.

Бүгд хоёр гараа өргөөд, бүр биднийг наад ажлаа хурдан хийгээч гэж шаардан дэмжиж байна. Өөрөөр хэлбэл Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцыг бүтээн байгуулах ажлыг баруун бүсийн иргэдийн 95 хувь нь дэмжиж байгаа гэдгийг миний хувьд ямар ч эргэлзээгүй хэлж чадна. Учир нь үүнийг олон удаагийн судалгаа, баримтууд нотлох юм.

Өөрөөр хэлбэл тус төслийн багийн надад ирүүлсэн тайлан мэдээллийг үндэслэж би ингэж тодорхой хэлж байна гэж ойлгож болно. Мэдээж зуун хувь бүгдэд таалагдах, бүгдийнх нь дэмжлэгийг авна гэж байхгүй. Энэ бол дэлхийд байдаг практик. Хаана ч ямар ч том төсөл эхлүүлэхэд бүгд зуун хувь дэмждэггүй. Яг л үүнтэй адил зарчмаар энэхүү төсөл явж байгаа. Мэдээж 90 мвт-ын усан цахилгаан станц гэхээр урьд өмнө нь Монгол Улсад баригдаж байгаагүй бүтээн байгуулалт.

Тэр дундаа орон нутагт баригдаж байгаа учраас ойр орчимдоо буюу байгальд, соёлын өвд, бэлчээр зэрэгт хэрхэн нөлөөлөх үү. Мөн нүүлгэлт, шилжилт хийгдэж байгаа иргэдэд яаж нөлөөлөх вэ гэх мэт асуудлууд бий. Үүнийг би Ховд аймгийн Засаг дарга болоод Баруун бүсийн зөвлөлийн даргын хувьд бүсийнхээ иргэдтэй уулзаж, энэ талаар ойлгуулах. холбогдох албаныхантай хамт иргэдтэй уулзаж, танилцуулах ажлуудыг идэвхтэй хийж байгаа. Үүний үр дүнд тодорхой дэвшил гарсан.

Товчхондоо сошиал, зарим хэвлэл дээр гарсан шиг эсэргүүцэл Ховд аймагг on байхгүй гэдгийг би баттай хэлж чадна. Сошиалд явагдаж байгаа харлуулалтад манай иргэд битгий автаарай, бодит байдлаа ойлгож. аль аль талдаа зөв хандлагаар хүлээн аваарай гэдгийг уриалж байна.

-Эрдэнэбүрэний УЦС ашиглалтад орсноороо баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ найдвартай, хараат бус болно гэж ярьж байна. Үнэндээ Дөргөний УЦС-ын төсөл анх яригдаж байхдаа яг ийм байдлаар олон нийтэд ойлгогдож байсан. Гэвч бага хүчин чадалтайгаар одоо ашиглагдаж байгаа. Энэ утгаараа Эрдэнэбүрэний УЦС энэ замаар орчих вий гэсэн болгоомжлол хаа хаанаа байна. Таны хувьд энэ асуудлыг яаж харж байна вэ?

-Энэхүү усан цахилгаан станц ашиглалтад орсноороо одоогоор эрчим хүчнийхээ 70 хувийг импортолдог баруун бүсийг зуун хувь дотоодод хангах боломжтой болно. Өөрөөр хэлбэл баруун бүс эрчим хүчээ зуун хувь дотооддоо хангадаг болно гэсэн үг. Таны асуусан шиг зүйл байхгүй. Энэ асуудалд бага зэргийн буруу ойлголт нийгэмд явж байх шиг байна.

Дөргөний усан цахилгаан станцын хувьд 12 Мвт-ын хүчин чадалтай. Уг станцыг байгуулж байх үеийн баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ маш бага байлаа шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл одоогоос бараг 10 гаруй жилийн өмнөх төслийг ярьж байна. Гэтэл өнөөдөр баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ хэрхэн өргөжсөн билээ дээ. Нөгөөтэйгүүр хорин жилийн өмнө манай улс ямар байлаа. Тухайн үед ухаалаг утас битгий хэл гар утастай хүн ховор байсан цаг.

Зам харгуй ямар байв, эрчим хүчний хэрэглээ ямар байлаа гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл 200 гаруй сум төвлөрсөн эрчим хүчний шугамд холбогдоогүй байсан үеийг өнөө үетэй харьцуулж байна гэсэн үг. Тэгэхээр Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станц 90 Мвт-ын хүчин чадалтай гэдэг нь Дөргөний станцаас найм, ес дахин илүү гэсэн үг.

Дээрээс нь баруун бүсийг тэр чигээр нь сэргээгдэх эрчим хүчээр хангана гэсэн тооцооллыг төслийн багийн зүгээс удаа дараа гаргаж ирсэн. Тэгэхээр баруун бүсийн хувьд жил болгон долоон хувиар эрчим хүчний хэрэглээ өсдөг. Энэ графикаар тооцвол арван жилийн дараа гэхэд эрчим хүчний өнөөгийн систем хоёр дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станц нь энэхүү тооцооллыг бүрэн хангана. Магадгүй бидний тооцоолсноос хурдтай эрчим хүч өсвөл тэр үед дахиад хоёр дахь Эрдэнэбүрэний төслийг ярихаас өөр аргагүй байдалд орно.

-Үндсэндээ Ховд аймагт дээрх хоёр том бүтээн байгуулалт эхэлснээрээ албан ёсоор баруун бүсийн тулгуур төв гэдгээ батлах шиг боллоо. Цаашдаа ямар том бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бодолтой байгаа вэ. Нөгөөтэйгүүр Ховд аймагт тулгамдсан асуудал юу байна вэ?

-Зөвхөн энэ хоёр том бүтээн байгуулалт гэлтгүй өөр олон зүйлээрээ Ховд аймаг баруун бүсийн тулгуур төв гэдгээ баталдаг болов уу гэж би бодож байна. Цаашид хийгдэх том бүтээн байгуулалтын хувьд гэвэл Үйлдвэр технологийн паркийг босгох асуудал яригдаж байна. Энэ паркийн хувьд нийтдээ 3,000 орчим ажлын байрыг бий болгоно.

Мөн мал аж ахуй, дайвар бүтээгдэхүүний үйлдвэрийг энэхүү парк дээр байгуулахаар Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам дээр төсөл нь хэрэгжээд явж байна. Улсын төсвөөр дэд бүтцийг нь байгуулаад хувийн аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрээ барих төр, хувийн хэвшлийн зарчим дээр хэрэгжих төсөл юм. Цаашдаа зөвхөн энэ төсөл гэлтгүй хувийн хэвшил орж ирээд томоохон бүтээн байгуулалт хийхийг бид үгүйсгэхгүй. Үүнд бид нээлттэй байгаа.

-Том бүтээн байгуулалтаа дагаад Ховдод амьдрах иргэдийн урсгал нэмэгдэнэ. Тэр утгаараа Ховд аймагт ажиллаж, амьдрах бололцоо бүрэн шийдэгдсэн гэж үзэж болох уу?

-Засгийн газрын зүгээс Хот, хөдөөгийн сэргэлтийн хүрээнд “Нээлттэй аймаг” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх чиглэлийг орон нутгийн удирдлагуудад өгсөн. Үүний хүрээнд аймаг, орон нутаг хүн амынхаа тоог 10 хувиар өсгө гэсэн чиглэл ирсэн. Энэ утгаараа Ховд аймгийн хувьд 90 мянга гаруй хүн амтай. Үүнийг 100 мянга болгох шаардлагатай гэсэн үг.

Тэр утгаараа хүн амаа нэмэх, иргэдийн урсгалыг татах нь Ховд аймгийн нэн тэргүүний зорилт байгаа. Учир нь хүн байж хөгжил явагдана. Хүн байж ажил хийгдэнэ. Ажил хийгдэж байж бүтээн байгуулалт, хөгжил бий болно гэсэн үг.

Тэгэхээр бидний хувьд үүнийг гурван шат дараатай төлөвлөгөөгөөр харж байгаа.

Эхнийх нь аялал жуулчлал. Ховд аймагт ирж үзээгүй хүн хэзээ нэг өдөр бүх зүйлээ баглаад нүүгээд ирэхгүй шүү дээ.

Хоёрт, аж ахуйн нэгж болон хөрөнгө оруулагчдыг татах. Энэ хүрээнд өнгөрсөн нэгдүгээр сард Ховд аймагт хөрөнгө оруулагчид, аж ахуйн нэгжүүд оролцсон том чуулга уулзалтыг зохион байгуулсан. Үүний үр дүнд өнгөрсөн нэгдүгээр сараас эхлээд шинээр 100 гаруй аж ахуйн нэгж нэмэгдэж, мөн Улаанбаатар хотын томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн долоон төрлийн салбар манай аймагт нээгдсэн байна. Ер нь бизнесийн ээлтэй орчин гэдэг бол цэвэр тогтвортой засаглалыг л хэлдэг.

Эдгээр зорилтуудыг хэрэгжүүлснээр гурав дахь төлөвлөгөөний дагуу иргэд Ховд аймгийг зорин ирэх болно гэж тооцоолж байгаа. Ховд аймагт ажиллаж, амьдрах нөхцөл бололцоо бүрэн байгаа гэдэгт би итгэдэг. Миний хувьд Ховд аймагт амьдарч байна. Манай аймагт амьдралын чанар баталгаа өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байгаа.

-Таны хувьд Засаг даргын албанд томилогдсон цагаасаа эхлээд улс төрийн хувьд зарим нэг гүтгэлэг дайралтуудыг авч байгаа. Үүнд та эмэгтэй улстөрчийнхөө хувьд эмзэглэдэг үү. Ямар байдлаар хүлээн авдаг вэ?

-Ямар нэгэн өөрчлөлт шинэчлэлт тодорхой хэмжээний өвдөлттэй ирдэг. Мөс хагална гэдэг бол маш том үүрэг хариуцлага. Тэгэхээр миний хувьд үүнийг сөргөөр хүлээн авахаас илүүтэй хүмүүс шинэ зүйлтэй нүүр тулж байна гэж ойлгодог.

Хэвлэлээр гарч байгаагаар бол миний хувьд анхны эмэгтэй аймгийн Засаг дарга гэж ойлгосон. Тэр утгаараа би ч гэсэн энэ ажлыг анх удаа хийж байна. Иргэд маань ч гэсэн эмэгтэй аймгийн даргатай байх ойлголтыг анх удаа авч байгаа. Ардчилсан орон учраас шүүмжлэл мэдээж хэрэгтэй. Гэхдээ гүтгэлэг, дайралтуудын хэм хэмжээ гэж байх ёстой.

Хөнгөн гүтгэлэгт эмзэглэдэггүй. Улс төрийн зорилготой дайралтууд ирдэг ч үүнд нь эмзэглэдэг гэхээсээ илүү харамсдаг. Учир нь бид цөөхүүлээ. Ийм цөөхөн ард түмэн аль болох эв нэгдэлтэй, улс орныхоо хөгжлийн чигийг нэг сэтгэл зүрхээр хардаг байх ёстой. Аливаа зүйлд туйлширсан улс төржилт хэрэггүй. Гэхдээ аймаг, орон нутгийн хувьд улс төржилт улам ихэссэн байдаг. Энэ улс төрийн зорилготойгоор ирж байгаа гүтгэлэг, дайралтууд бодит байдал дээр хүмүүсийн эрх ашиг хөндөгдөж байгаагаас л үүсэлтэй. Тиймээс үүнийг би заримдаа эергээр нь хардаг.

-Таныг баруун аймагт тэр дундаа Ховдод гэр бүлтэй болох гэж байгаа гэх юм. Үнэхээр Ховдод гэр бүлтэй болохоор төлөвлөж байгаа юу?

-Энэ асуудлыг би танаас л анх удаа сонсож байна. Миний мэдэхээр одоогоор ийм асуудал надад байхгүй байгаа. Олон нийтийн сүлжээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ташаа мэдээлэл гардгийн жишээ юм. (инээв)

-Ховд аймгийн хувьд хаваржилт ямар байна вэ. Өнгөрсөн долоо хоногт ширүүхэн салхи шуургатай байлаа…?

-Хүндхэн өвлийг харьцангуй хохирол багатай давж чадсан. Малчдын бэлтгэл сайн байлаа. Аймгийн хэмжээнд өвс тэжээлийн нөөц хангалттай бэлдсэн байсан. Тэр утгаараа ширүүн өвлийг харьцангуй хохирол багатай тууллаа. Ховдын хавар ямар байдаг вэ гэдгийг ховдчууд бүгд мэднэ. Ховд нутагт хавар цаг угаасаа салхи шуурга ихтэй байдаг. Хаврын хавсарга гэж ярьдаг, тэр утгаараа гайхах зүйл биш болов уу.

-Хөшөөтийн уурхай Ховдын Дарви, Цэцэг сумдын нутагт үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Энэ уурхай Ховдод болоод улсын эдийн засагт ямар ач холбогдолтой байна вэ?

-Ховд аймгийн эдийн засгийг бүрдүүлэгч томоохон төсөл бол Хөшөөтийн уурхай. Өнгөрсөн жил түүхэн дээд хэмжээнд хүрсэн нүүрсний экспортыг хийсэн. Үүний үр дүнд орон нутгийн хөгжлийн сангийн орлого төвлөрөлт нэлээд ихээр нэмэгддэг. Ер нь аймаг орон нутаг маань төсвөө яаж бүрдүүлдэг вэ гэдгийг товчхон хэлье. Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй бизнесүүдийн буюу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 40 хувийг нь аймагтаа авч үлддэг.

Монгол Улсын хэмжээнд зургаан аймаг л төсвөө өөрсдөө бүрдүүлж чадаж байгаа. Харин үлдсэн аймгуудын хувьд дандаа улсаас татаас авдаг. Тэр дагуу манай аймаг ч гэсэн улсаас татаас авч байгаа. Бидний хувьд 2024 он гэхэд зуун хувь орлогоо өөрсдөө бүрдүүлдэг аймаг болох зорилтыг тавиад аж ахуйн нэгжүүдээ уриалаад ажиллаж байна. Үүний том нөлөөлөл бол таны асуусан Хөшөөтийн уурхай юм.

Эдийн засгийн хувьд ач холбогдолтой ч гэсэн тус уурхайг нийгэм, эдийн засгийн орон зайны хувьд илүү сайжруулах шаардлагатай байгаа. Төр, иргэн, хувийн хэвшил гэх гурван талд гэрээний хүрээнд ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэхүү ажлын хэсэг дээр тус уурхайн үйл ажиллагааг сайжруулах тэр дундаа хариуцлагатай уул уурхай болгох чиглэлд түлхүү анхаарч ажиллаж байгаа. Төр бол мэдээж бодлогоо тодорхойлоод явна. Мөн бодлогын хэрэгжилтийг хангах үүрэгтэй.

-Ховдын боомтуудын сэргэлтэд таны хувьд ямар бодлого барьж ажиллаж байна. Хил гааль, нүүрсний асуудал нийгэмд хурцаар яригдаж байна шүү дээ?

-Манай аймгийн хэмжээнд гурван боомт бий. Баруун таван аймгийн есөн боомт байдгаас манайд гурав нь байдаг. Үүний хоёр нь хуурай газрын боомт. Гурав дахь боомт бол манай аймагт байрлах олон улсын нисэх буудал буюу агаарын боомт. Хил гааль, нүүрсний асуудлын хүрээнд яривал манай хуурай газрын боомт буюу Булганы боомтоор нүүрсний экспорт явагддаг. Улс орны хэмжээнд нүүрсний асуудал яригдаж байгаатай холбоотойгоор аймаг. орон нутагт ажлын хэсэг гаргаж, шалгалт оруулсан байгаа. Мөн УИХ- аас томилогдсон боомт болон нүүрсний асуудлыг шалгах түр хорооны ажлын хэсэг манай аймагт ирж Булган боомт дээр очиж ажилласан. Цаашид боомтын сэргэлтийн хүрээнд аймаг орон нутгийн хувьд Булганы боомт дээр түлхүү анхаарч ажиллаж байна. Булган боомтын хувьд нэг гарц, нэг орцтой. Тэр утгаараа хязгаарлагдмал боомт гэж хэлж болно.

Үүнийг өргөжүүлэх, шинэ гарцыг нээхээр Хятад улсын талтай аймаг, орон нутгийн хэмжээнд яриа хэлэлцээр хийж, тохиролцоонд хүрч байгаа. Одоогийн байдлаар энэхүү асуудлаа Засгийн газрын түвшинд уламжлах ажлыг хийгээд явж байна.

Байтаг боомтын хувьд улирлын чанартай. Өөрөөр хэлбэл тус боомт жилийн 45 хоногт л ажилладаг. Тус боомтын хувьд дэд бүтэцгүй. Тэр утгаараа нэлээд хоцрогдсон боомтуудын нэг гэсэн үг. Тиймээс бидний хувьд эхлээд Булганы боомтын өргөжилтийн ажлыг хийчхээд дараагийн ээлжид Байтагийн боомтын асуудлыг тавина гэсэн зорилготойгоор ажиллаж байна.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Ганбат: Хүссэн хүсээгүй УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх асуудал Үндсэн хуультай холбогдож яригдана DNN.mn

-НАМЫН ЖАГСААЛТАД ЯМАР ХҮН ОРУУЛЖ, ЭРЭМБЭЛЭХ ВЭ ГЭДЭГ ЭРХИЙГ АРД ТҮМЭНД ОЛГОХ ШААРДЛАГАТАЙ-

УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай цаг үеийн асуудлаар товчхон ярилцлаа.

-Чуулганаар УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэж эхэллээ. Танай намын хувьд сонгуулийг холимог тогтолцоогоор буюу 42-ыг нь тойргоор, 28-ыг нь намаас гаргаж ирье гэдэг хуулийн төслийг боловсруулсан. Энэ тогтолцоог угтаа 2012 онд ашиглласан шүү дээ. Тэр утгаараа дахиад намын томилгоогоор иргэдийн сонгоогүй улс төрчид орж ирэх боломжийг та бүхэн нээж байгаа юм уу?

-Ерөнхийдөө 1992 оноос өдийг хүртэл УИХ-ын найман удаагийн сонгууль явж өнгөрсөн. Үүнээс ганцхан сонгуулийг буюу 2012 оны сонгуулийг холимог системээр явуулсан нь үнэн. Бусад үед нь дандаа мажоратиораар явуулсан байгаа. Энийг та бүхэн нэг анхаараад харчихаарай. Энэ удаагийн буюу 2024 оны УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах нь зөв гэдгийг улс төрийн ихэнх намууд байр сууриа нэгтгэсэн байгаа. Учир нь холимог тогтолцоогоор явуулбал сонгогчдын санал гээгдэхгүй, сонгуулийн ирцийг идэвхжүүлэх гээд олон давуу талтай. Та бүхэн санаж байгаа бол хамгийн анхны УИХ-ын сонгуулиудын ирц 90 гаруй хувьтай буюу маш өргөн оролцоог хамааруулж байсан. Гэтэл өнгөрсөн оны сонгууль бараг 60 хүрэхгүй хувьтай байсан уу даа. Тиймээс энэ сонгогчдын ирцийн асуудлыг бид бүхэн анхааран авч үзэх ёстой. Нөгөөтэйгүүр сонгуульд хамгийн их идэвхтэй оролцдог хэсэг болох залуучуудын ихэнх нь гадагшаа гарчихлаа. Нөгөөтэйгүүр дандаа мажиратораар явсанаас болоод улс орны эдийн засаг, улс төр, нийгмийн байдал яаж уруудсаныг бид бүхэн ил тод харж байгаа. Тиймээс энэ бүгдийг залруулахын тулд сонгуулийн тогтолцоог өөрчилөхөөс өөр сонголтгүй юм аа.

-Танай намын хувьд өнгөрсөн сонгуулийн өмнөх жилүүдэд сонгуулийн тогтолцоог холимог болгох асуудлыг хөндөж ирсэн түүхтэй. Тэр утгаараа энэ жил ч гэсэн сонгуулийг холимог болгохоор зүтгэж байх шиг байна. Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг УИХ, тэр дундаа эрх баригчид чинь гаргана шүү дээ…?

-Ардчилсан намын хувьд үеийн үед сонгуулийн холимог тогтолцоог дэмжиж ирсэн гэдэг нь үнэн. Тэр утгаараа энэ жил Сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг миний бие өргөн барьсан байгаа. Улс төрийн намуудын ихэнх нь холимогт тогтолцоог дэмжсэн учраас цаашид энэ асуудал дэмжигдээд явах нь тодорхой байх.

-Холимог тогтолцоонд мөн адил асуудал бий гэдэг шүү дээ. Тухайлбал, намын жагсаалтаар улс төрчид орж ирнэ. Энэ үйл явцыг иргэд, сонгогчид мэдээгүй, хүсээгүй байх, үүнээсээ болоод нийгмийн хувьд ч тэр улс төрийн намуудын дотоод зохион байгуулалтын хувьд ч тэр маргаан гарч ирдэг шүү дээ. Энэ асуудлыг та хууль санаачлагчийн хувьд хэрхэн тусгаж, төслөө боловсруулсан юм бэ?

-Мэдээж намын жагсаалт гэж ярьдаг. Гэхдээ энэ удаад энэ жагсаалтыг Монгол Улсын иргэд өөрсдөө шийдэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Өөрөөр хэлбэл сонгогчид саналаа шууд өгч, хэнийг оруулах уу, хэнийг эрэмбэлэх үү гэдэг эрхийг нь олгох ёстой. Тэр утгаараа намын жагсаалтад ямар хүн оруулж, эрэмбэлэх вэ гэдэг эрхийг нь ард түмэнд олгох шаардлагатай. Яг энэ агуулгаар миний бие энэхүү Сонгуулийн тухай хуулийг өргөн барьсан байгаа. Мэдээж 2012 онд энэхүү системээр сонгуулийг явуулсан. Тухайн үед алдаа хаа хаанаа гарсан нь үнэн. Намын дарга нар жагсаалт гаргаж, намууд нь өөрсдөө жагсаалтаа баталсан. Үүнээс болоод сонгогчдын хүссэн улс төрчид орж ирээгүй. Иймэрхүү байдалтай явуулсан гэдэг нь үнэн. Тиймээс энэ алдаагаа давтахгүйн тулд бид намын жагсаалтыг ард түмнээрээ хийлгэе гэж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр жижиг тойргуудын зовлон их байгаа. Ард түмэн, нийт нийгмээрээ бид өнөөдөр ядуу байна. Тиймээс сонгуулиар мөнгө, санхүүгийн асуудал гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл мөнгө тарааж, жижиг тойргуудыг худалдан авдаг үзэгдэл гарахыг үгүйсгэхгүй. Холимогт тогтолцоогоор сонгууль явуулахын нэг даваа тал бий. Монгол Улс өөрөө өргөн уудам нутагтай. Хүн амын тал нь тархаж байршсан онцлогтой. Тэр утгаараа бага ард түмэн гэгдэх УИХ-д эдгээр ард түмний төлөөлөлийг бүрэн хангасан байх шаардлагатай байгаа юм. Ингэхийн тулд мэдээж сонгуулийн холимог тогтолцоотой байх нь хамгийн зөв.

-Одоо хэлэлцэгдэж буй Сонгуулийн тухай хуулийн өөрчлөлт нь гишүүдийн тоог нэмэх чиглэл рүү явчихлаа. Тэр утгаараа Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийхээс өөр сонголтгүй болчихож байгаа юм биш үү?

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлт рүү хүссэн хүсээгүй явуулахаар болчихлоо. Учир нь 2018 онд ээлжит бус чуулган хуралдаад 2019 оны Үндсэн хуулийг баталсан. Үүндээ дөрвөөс дээшгүй гишүүн нь давхар дээлтэй байж болно гэж заасан. Гэтэл энэхүү хуулийн өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн цэц нь өөрөө хууль тогтоогч юм шигээр шууд аваад хаячихсан. Үүнээс болоод УИХ, Засгийн газар хоорондын харилцан хяналт алдагдсан, алга болсон. Засгийн газарт УИХ хариуцлага тооцох боломжгүй болсон. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын ихэнх гишүүд нь эрх баригч намын гишүүд байгаа. Тэдгээр гишүүдийнх нь мөн ихэнх нь дарга нар болчихсон байна. Өөрөөр хэлбэл УИХ гэдэг бүтэц нь өөрөө чадамжгүй, хяналтаа тавьж чадахгүй хэмжээнд хүрчихээд байна гэсэн үг шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр манай улс хоёр их гүрний дунд оршдог. Тэр утгаараа нэг УИХ-ын гишүүний өөрийнх нь нөлөөлөх цар хүрээ өндөр байна. Мөн бид удахгүй дөрвөн сая хүн амтай болно. Энэ бүх зүйлийг дүгнэн үзвэл УИХ нь 100-аас дээш гишүүдтэй байхгүй бол болохгүй байгаа юм. Гэхдээ хэтэрхий их олон тоотой байх нь зохимжгүй. Хамгийн гол нь улсынхаа хэм хэмжээнд тохирсон, эрх мэдлийн зарчмыг хуваасан орон тоо бүтэцтэйгээр УИХ бүрэлдэх ёстой. Тэр утгаараа хүссэн хүсээгүй УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх асуудал Үндсэн хуультай холбогдож яригдана.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

М.Энхбадрал: УИХ-ын тамгын газар гишүүдийн хууль батлахад өгсөн саналыг хууль зөрчин нууцалж байна DNN.mn

Социологич, улс төр судлаач М.Энхбадралтай мэдээллийн ил тод байдлыг хангах асуудал болон одоо ид яригдаж буй зарим хуулийн талаар ярилцлаа.

– УИХ-ын гишүүд аль хууль журам дээр ямар санал өгсөн нь нийтэд тодорхой байх ёстой гэдэгт олон нийт санал нэгддэг. Таны хувьд үүнийг тодорхой болгохыг шаардсан ажлуудыг хийж эхлээд байна. Ард түмнийг төлөөлж ажиллаж байгаа тэр хүмүүсийн санал яагаад нээлттэй байдаггүй юм бол?

– УИХ төлөөллийн байгууллага. Тэр утгаараа өөрсдийнхөө өмнөөс төлөөлж сонгосон УИХ-ын гишүүдийг ажлаа хэрхэн хийж байгааг иргэд харах, хяналт тавих ёстой. Харамсалтай нь, хууль, тогтоолууд батлахад УИХ-ын гишүүн тус бүр ямар санал өгсөн талаарх мэдээлэл хаалттай байна. Иргэдийг төлөөлж, УИХ-д сонгогдсон гишүүд хууль, тогтоол батлахад дэмжиж, эсвэл татгалзаж санал өгсөн талаарх мэдээлэл нээлттэй байх ёстой. Үндсэн хуульд зааснаар Монгол Улсын иргэн нь төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхтэй. Мөн УИХ- ын тухай хуульд “УИХ-ын гишүүд саналаа илээр гаргаж, асуудлыг шийдвэрлэнэ” гэж заасан байдаг.

Түүнчлэн Үндсэн хуульд “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, мөн сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ” гэж заасан. Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуулийн зохицуулалтаар ч нээлттэй хуралдаанд гишүүдийн өгсөн санал хураалтын дүн нь нээлттэй байх ёстой мэдээлэл юм. Гэвч хууль тогтоомж батлахад УИХ-ын гишүүдийн хэн нь дэмжсэн, эсвэл хэн нь татгалзсан, яг ямар санал өгснийг иргэд мэдэх боломжгүй байна.

-Танай “Цогц хөгжлийн үндэсний төв” “uih.mn” гэсэн платформд гишүүдтэй холбоотой мэдээллүүдийг нэгтгэдэг байх аа. Энэ чиглэлээрээ ч дээрх мэдээллийг авъя гэхэд олдохгүй байна гэж үү?

-Бидний сонгосон төлөөлөл ажлаа хэрхэн хийж байгааг иргэд харах, хяналт тавих боломж бүрдүүлэх зорилготойгоор гишүүдийн намтар, ирц, хууль батлахад өгсөн санал, санаачилж ажилласан хууль, хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг, сонгуулийн түүх зэрэг мэдээллийг нэг талбараас авдаг болгохоор бид ажилладаг. Гэтэл бид 2020 оноос хойш УИХ-ын Тамгын газарт гишүүд хууль батлахад ямар санал өгч байгаа тухай мэдээллийг авахаар нийт дөрвөн удаагийн хүсэлт, хоёр удаагийн гомдол гаргасан ч мэдээллийг авч чадаагүй. Тиймээс иргэдийн мэдэх эрхийн зөрчилтэй холбоотойгоор Хүний эрхийн үндэсний комисст гомдол гаргаад байна. Мөн бидний зүгээс “Мэдэх эрхтэй” аяныг эхлүүлж байгаа юм. Иргэний нийгмийн байгууллагын мэдээлэл авахыг хүссэн удаа дараагийн хүсэлтэд татгалзсан хариу өгч, нээлттэй байх ёстой мэдээллийг нууцалж байгаа нь хууль тогтоох, төрийн эрх барих дээд байгууллага өөрөө хууль зөрчиж байгаа үйлдэл болж байна. Уг эс үйлдэхүй нь ил тод байдлын эсрэг, УИХ нь ил тод байдлыг хангах сонирхолгүй байна гэж бид үзэж байгаа тул энэхүү аяныг эхлүүлсэн.

-Аян өрнүүлэх ажлыг хэн ч, хэзээ ч зарлаад явуулчихдаг. Гол нь үр дүн шүү дээ. Та бүхний энэ арга хэмжээ хэр үр дүнтэй болж чадах бол?

-Сонгогчид бид мэдэх эрхтэй. Биднийг төлөөл гээд төрд илгээсэн тэр хүмүүс нь өөрсдийнх нь асуудлыг шийдэх аливаа нэгэн хуулийг батлахад яг ямар санал өгч байгааг мэддэг болно. Дэмжсэн, татгалзсан, аль эсвэл оролцоогүй аль нь болохыг бид мэдэх боломжгүй байж ирлээ. Иргэний нийгмийн байгууллагууд нь нэхээд хөдөлдөггүй юм бол бүх нийтээрээ шаардаад үзэх хэрэгтэй. Үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Аяны хүрээнд иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагуудаас хэдэн зуун өргөдлийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатар болон УИХ-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Л.Өлзийсайханд хаяглан хүргүүлнэ. Тодруулбал, 2020 оны сонгуулиар байгуулагдсан одоогийн парламентын баталсан бүх хууль, тогтоолын төслийг эцэслэн батлахад УИХ-ын гишүүд ямар санал өгсөн мэдээллийг нээлттэй болгож, УИХ-ын гишүүдийн хууль батлах санал хураалтад өгсөн санал тус бүрийн мэдээллийг ирүүлэх тухай өргөдлийн загвар гаргасан. Иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагууд аянд нэгдэж, өргөдлийн нэгдсэн загварыг бөглөн УИХ-д хүргүүлэх юм. Ингэснээр нэгдүгээрт, мэдээллийг нээлттэй болгоход нөлөө үзүүлэх, хоёрдугаарт, иргэд төрийн байгууллагуудад тодорхой асуудлаар хандах, өргөдөл гаргаж, хариуг нь авдаг зөв хэвшилд суралцах ач холбогдолтой. Өргөдөлд нэгдэхийг хүсвэл “info@uih.mn” цахим шуудан болон “uih.mn” фэйсбүүк хуудсаар бидэнтэй холбогдоорой.

-Өчнөөн амлалт өгөөд иргэдээс илгээлт аваад явчихдаг. Яг юу хийв гэхээр хэлэх юмгүй, иргэд ч мэддэггүй. Ер нь ил тод байдлыг хангаагүйгээс бид юуг алдсан гэж та хэлэх вэ?

-УИХ-ын чуулганы хуралдааны шууд дамжуулалтын дүрс бичлэгээс харахад хуулийг эцэслэн батлах үеийн санал хураалтын дүнгийн зөвхөн эхний хэсгийг дэлгэцэд харуулаад өнгөрдөг буюу саналын мэдээлэл бүрэн нээлттэй харагддаггүй. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн тэмдэглэлд нээлттэй хуралдаанд гишүүн тус бүрийн санал хураалтад өгсөн саналын мэдээлэл ордоггүй нь хууль зөрчсөн, иргэдийн мэдэх эрхийг боогдуулж байгаа хэрэг. УИХ өөрийн баталсан хуулиа хэрэгжүүлэхгүй байна гэдэг нь байж болшгүй зүйл. Хуулийн биелэлтийг хангаж үлгэр жишээ болох институт нь УИХ, түүний Тамгын газар байх ёстой.

Уг мэдээллүүд ил тод болсноор УИХ-ын гишүүдийн хариуцлага дээшилж, сонгосон гишүүндээ тавих иргэдийн хяналт сайжирна. Нууц зүйлийн цаана заавал асуудал нуугдаж байдаг. Ил тод байдал нь ардчиллын тулгуур зарчим, баталгаа болохоос гадна ил тод байдлыг хангасан нийгэмд төрд итгэх иргэдийн итгэл нэмэгдэж, иргэд сонгогчдын боловсрол дээшилж, сайн засаглалын суурь болдог. Ардчилсан засаглалыг ил тод байдалгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжгүй.

-УИХ-аар Сонгуулийн тухай хууль болон Улс төрийн намын тухай хуулийг хэлэлцэж байна. Таны хувьд эдгээр хуулиад олон нийтэд нээлттэй, ил тод байдлаа хангаж чадаж байгаа гэж үзэж байна уу?

-УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэж эхэллээ. Мөн Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл удахгүй өргөн баригдана. Ийм чухал ач холбогдолтой хуулиудыг хэлэлцэн батлахад иргэний оролцоог хангах, хэлэлцэх процессыг нь нээлттэй байлгах ёстой. Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл гэхэд иргэдэд нээлттэй бус байна. Уг нь ажлын хэсгийн гишүүдийнх нь мэдээллийг танилцуулж, төслийг нь ил тод болгож, иргэдээс ирүүлсэн аль саналыг төсөлд тусгасан талаарх товъёг нээлттэй байлгах ёстой.

-УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн төсөлд жагсаалтын хэсэгт хүйсийн тэнцвэртэй байдлыг хангахад анхаарч, тавь тавин хувийн харьцаатай байхаар оруулж ирсэн нь дэвшилтэт зүйл боллоо гэж үзэх хүмүүс байна. Бас квот дээр янз бүрийн санал сонсогдох юм?

-Шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн тэгш байдлыг хангах нь гайхаж, цочирдож хүлээж авах зүйл биш. Төлөөллийн зарчмын дагуу олон талын төлөөлөл шийдвэр гаргах түвшинд ажллах ёстой. Төлөөлөл тэнцвэртэй бус байгаа хэсэгт зохицуулалт хийх буюу квотыг ашиглах нь боломжит аргуудын нэг л хувилбар. Хүйсийн квотыг Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хуульд тусгаж байгаа нь сайшаалтай. Харин үүнийг хэрэгжүүлэх механизм, хариуцлагын тогтолцоог хэрхэн тусгахаас хэрэгжилт үр дүн нь шууд хамаарна. Тухайлбал, улс төрийн намыг төрөөс санхүүжүүлэхдээ үүрэг хариуцлагыг санхүүжилттэй нь уях замаар хэрэгжилтийг хангах нь хамгийн үр дүнтэй нь батлагдсан. Түүнчлэн сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд хүйсийн төлөөллийг тэнцвэржүүлэх зорилгоор намын нэрсийн жагсаалтын хүйсийн харьцааг тавь, тавь байхаар тусгасан байна. Гэвч намаас гаргасан нэр дэвшичгдийн лист нь хөдөлгөөнгүй байсан тохиолдолд хүйсийн тэнцвэр хангагдана. Эс бөгөөс энэ нь урьдын л адил бэлгэ тэмдгийн шинжтэй зохицуулалт болох эрсдэлтэй тул олон нийт, сэтгүүлч, судлаачид үүнийг анхаарч, шаардлагаа тавих нь зөв.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Сайнбаяр: Зэсийн үнэ 11 мянган ам.доллар болбол экспортын орлого 700 орчим сая ам.долларт хүрэх боломжтой DNN.mn


Нийгмийн ухааны доктор, эдийн засагч Б.Сайнбаяртай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Эдийн засаг эрчимжих үе ирж байна. Та эдийн засагч хүний хувьд энэ жилийн эдийн засгийн өсөлтийг яаж төсөөлж байна вэ?

-Таны хэлдгээр эдийн засаг энэ оноос урьд өмнөхөөсөө илүү эрчимжих хандлага ажиглагдаж байна. Тойргуудын төсөл, хөрөнгө оруулалтыг царцааж, томоохон төсөл хөтөлбөртөө анхаарсан Засгийн газрын бодлого үүнд том нөлөөтэй гэж үзэж байгаа. Тиймээс энэ жилийн эдийн засаг эрчимтэй агаад эрүүлээр өсөх бололцоотой. Нөгөөтэйгүүр эрх баригчид энэ онд улсын эдийн засгийн өсөлтийн тухайд “Оюутолгой”-н гүний уурхайн олборлолтод гол найдлага тавьж байна. Уг уурхайн гүний олборлолт эхэлсэн. Тэр утгаараа “Оюу толгой” дэлхийн хэмжээнд зэсийн гурав дахь том төсөл болж, хөрөнгө оруулагчид, Монгол Улсын Засгийн газарт ирж буй татварын болон бусад орлого нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тус компанийн гүний уурхайн олборлолт ийнхүү эхэлснээр Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт дунд хугацаанд буюу 2023-2024 онуудад хурдасч зургаа орчим хувьд хүрэх төлөвтэй байгаа. Монгол Улсын гадаад валют гаргагчийн урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээг “B” буюу тогтвортой хэвээр үлдээсэн. Худалдааны тасалдал, Украины дайны улмаас үүссэн нөлөө багасч, Монгол Улсын экспортын гол түүхий эд Хятадад эрэлттэй хэвээр байгаа тул дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 2023 онд 6.3, 2024 онд 6.8 хувь хүртэл нэмэгдэнэ гэж төсөөлж байна. Энэ дан ганц миний төсөөлөл биш. Олон улсын эдийн засгийн томоохон судалгааны байгууллагуудын төсөөлөл.

-Тэгэхээр юутай ч энэ онд эдийн засгийн сэргэлт бодитой харагдана гэсэн үг үү?

-Ямар ч байсан эдийн засгийн агшилт явагдах боломжгүй. Төр, засгаас хэрэгжүүлж буй авлигатай тэмцэх болон хулгайтайгаа тэмцэх бодлогын нөлөөллөөр эдийн засаг улам бодитой өсөх нөхцөл бүрдэж байна. Нөгөөтэйгүүр сая хэллээ, “Оюу толгой”-н далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжилж, хил дамнасан дэд бүтэц сайжирснаар улс орны эдийн засагт илүү их үр өгөөж авчрах тул манай улс байгалийн баялгаа үр дүнтэй ашиглах боломжтой, ийм цаг үе ирээд байна. Мөн Боомтын сэргэлтийн бодлогын хүрээнд БНХАУ-ын хилийн хязгаарлалтын үед түүхий эдээс хамааралтай Монголын эдийн засаг 2023 онд хилийн гарц хэвийн болж, экспорт сэргэснээр зургаан хувь хүрч өсөх боломжтой гэж мэдэгдээд байгаа шүү дээ. Энэ бол маш том боломж гарч ирж байна гэсэн үг. Үүнийг бид тууштай, зөв ашиглах шаардлагатай. Нэг үгээр хэлбэл, энэ 2023 онд Монголын эдийн засгийн өсөлт туулай шиг хурдтай байна гэж таамаглаж болох юм.

-Инфляцийн түвшин яг одоогийн байдлаар хэд байна вэ. Цаашид буурах боломж бий юу. Таны хэлснээр эдийн засгийн өсөлт ажиглагдаж байгаа бол энэ түвшин буурна гэж ойлгож болох уу?

-Яг өнөөгийн байдлаар инфляцийн түвшин улсын хэмжээнд 12.3 хувьтай байна уу даа. Харин эдийн засгийн голлох төв болсон Улаанбаатар хотод 12 хувьтай л байх шиг байна. Энэ үзүүлэлт өмнөх оноос 1-2 хувиар буурсан гэсэн үг. Цаашид буурсаар л байх дүр зураг ажигллагдаж байгаа. Юутай ч оны сүүл гэхэд нэг оронтой тоонд хүрэх нь тодорхой болоод байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ онд манай улсад инфляцийн түвшин алгуур буурах хандлагатай гэсэн үг. Муу мэдээ дуулгахад дэлхийн эдийн засгийн хямралын шалтгаан инфляцийн өндөр өсөлт хэвээр байхаар байна. Харин дотоодын хувьд энэ онд ам.доллараар төлөх зээл, бондын төлбөр өндөр байгаа нь эдийн засгийн ашиггүй нөхцөл байдлыг бүрдүүлэх хүчин зүйлс болоод байгаа юм.

-Инфляци буурлаа л гэнэ, эдийн засаг өсөлттэй гарлаа л гэх юм. Яг ард түмний амьдралд мэдрэгдэж байгаа зүйл юу байна вэ. Үнийн өсөлтөд одоо юу нөлөөлөөд байна вэ?

-Эрчим хүч, ялангуяа нефтийн бүтээгдэхүүний үнэ, хүнсний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ, мөн олон улсын тээвэр ложистикийн хүндрэлээс улбаатай үнийн өсөлт нь хэрэглээний үнийн өсөлтөд нөлөөлж байгаа гол эрсдэлүүд юм. Засгийн газар, төв банкнаас макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах төсөв, мөнгөний хатуу бодлого хэрэгжүүлснээр 2023 онд инфляци дунд хугацааны зорилтот түвшин болох найман хувь орчимд хүрэх төсөөлөлтэй. Гэвч бидний дүгнэж байгаагаар инфляцийн түвшинд огцом буурах хандлага алга байна. Товчхондоо, гадаадаас буюу импортын бараа, бүтээгдэхүүнээр дамжих нөлөө 54-55 хувь байх тул инфляцийг бууруулахад тийм ч амар байхгүй нь ойлгомжтой.

-Өнгөрсөн оны сүүлээр Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмсэн. Цаашид нэмэх үү, эсвэл буурах уу?

-Юутай ч миний харж байгаагаар энэ онд одоогийн түвшин буюу 13 хувьд хэвээр хадгалагдах төсөөлөлтэй байна. Гэхдээ ирэх сараас 1-2 нэгж хувиар буурч магадгүй гэсэн тооцооллыг зарим эдийн засагчид хэлж байна лээ. Гэхдээ түвшин бол хэвээрээ байна гэсэн хувь эдийн засагчийн тооцоолол байна. Ер нь бол зах зээлд эргэлдэх мөнгөний хэмжээ бага байхад хүү өсгөх нь хадгаламж бонд, зээл гэх мэт санхүүгийн хэрэгслүүдийн өртгийг нэмэгдүүлдэг. Өнгөрсөн жил Монголбанк инфляцийг хязгаарлахын тулд бодлогын хүүгээ таван удаа нэмэгдүүлж, 13 хувьд хүргэсэн. Гэсэн ч бодит хүү сөрөг хэвээр байгаа учир бодлогын хүүг нэмэх төлөвтэй байна. Бараа, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт болон импортын шалтгаанаар өссөн инфляцитай мөнгөний бодлогын хүүг өсгөж тэмцэх нь эдийн засгийн өсөлтийг бууруулах сөрөг нөлөөтэй. Тиймээс тогтвортой байлгах нь өнөөгийн эдийн засгийн өсөлтөд сайнаар нөлөөлнө.

-Ам.долларын ханш анх огцом өссөн шалтгаан юу вэ?

-Хамгийн товчхондоо гэвэл өнгөрсөн 2022 онд алтны үнэ ерөнхийдөө харьцангуй доогуур байсан нь ам.долларын ханш чангарч, төв банкууд мөнгө, зээлийн хатуу бодлого явуулсантай холбоотой гэж хэлье. Монгол Улсын валютын нөөц өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард 2013 оноос хойш хамгийн доод түвшинд буюу 1.5 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байсан. Засгийн газраас экспортод гарч буй нүүрсийг ил тод болгох, төлбөр нь орж ирэхгүй байгаа нүүрсний тээврийг хязгаарласнаар валютын нөөц 2.8 тэрбум ам.доллар болон багахан хувиар нэмэгдэж, төгрөгийн ханш өнгөрсөн оны эхнээс 18 хувиар суларсан. Цаашид сулрах хандлагатай. Тиймээс зөв менежмент хийх нь чухал.

-Тэгвэл бид яаж ам.долларын ханшийг тогтвортой барих вэ. Мэдээж экспортоо сайжруулах байх л даа…?

-Энэ оны төсвийн төсөлд экспорт 11.4 тэрбум, импорт есөн тэрбум ам.долларт хүрч, гадаад худалдаа 2.4 тэрбум ам.долларын ашигтай гарах төсөөлөлтэй байгааг тусгасан. Монгол Улсын экспортын гол түүхий эд зэс, нүүрс, алтны үнэ сайн байхаар байна. Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болох зэсийн үнэ өсч буй нь таатай мэдээ юм. Зэсийн үнийг 2023 оны улсын төсөвт 8400 ам.доллараар төлөвлөсөн бол өнөөдрийн байдлаар дэлхийн зах зээл дээр 9000 гаруй ам.долларт хүрч, цаашдаа 11 мянга орчим ам.долларт хүрэх таамаг бий. Хэрэв энэ таамаглал биеллээ олбол экспортын орлого 700 орчим сая ам.долларт хүрэх боломжтой. Юутай ч энэ онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлдөг гол борлуулалт болох нүүрс, алтны үнэ нэн таатай байх нь. Мөн манай улс нүүрсээ төмөр замаар тээвэрлэж эхэлсэн нь экспорт нэмэгдэх шалтгаан болсон. Өнгөрсөн онд 31.7 сая тонн нүүрс экспортолсон. Дөрөвдүгээр сард төсөвт тодотгол хийх үед 18 сая тонныг экспортлоно гэж төлөвлөж байсан ч ийнхүү нэмэгдсэн нь төмөр зам ашиглалтад орсонтой шууд холбоотой.

Э.МӨНХТҮВ

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

SPEAK OUT: Согтуугаар автомашин жолоодсон этгээдийн эрхийг бүх насаар нь хязгаарлах эрх зүйн зохицуулалт шаардлагатай гэв DNN.mn

Зам тээврийн ослын 80 орчим хувь нь согтуу жолоочийн буруугаас үүдэлтэй гэсэн судалгаа байдаг. Мөн өдөр болгон 400-500 согтуу жолоочийг Тээврийн цагдаагаас илрүүлж байна. Гэтэл илрээгүй хэдэн мянган согтуу жолооч замын хөдөлгөөнд оролцдог бол. Согтуугаар автомашин жолоодно гэдэг хяналтгүй “танк” хөдөлгөөнд оролцож байгаатай агаар нэг ойлголт. Энэ нь үнэхээр гамшигийн хэмжээнд замын хөдөлгөөн өрнөж байна гэсэн үг.

Нөгөөтэйгүүр замын хөдөлгөөнд оролцож буй зорчигчдийн аюулгүй байдал үнэхээр баталгаагүй байгааг дээрх согтуу жолоочийн тоо харуулж буй. Тиймээс согтуу жолоочид оногдуулах хариуцлагыг чангатгах, эрх зүйн шинэчлэл хийх эсэх талаар УИХ-ын гишүүдийн байр суурийг сонслоо.

УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд: -Сүүлийн үед согтуу жолоочид үнэхээр олширч байгаа нь үнэн. Үндсэн хуулиараа хүн амьд явах, аюулгүй орчинд амьдрана хэмээн заасан байдаг. Тэгвэл энэхүү Үндсэн хуулиар олгогдсон хүний дархан эрхийг эдгээр согтуу жолоочид ноцтой зөрчиж байна гэсэн үг. Тиймээс тодорхой эрх зүйн өөрчлөлт хийх нь зөв. Тухайлбал, согтуу үедээ автомашин жолоодож гэмт хэрэг үйлдсэн бол хүндрүүлэх нөхцлөөр шийтгэдэг болох ёстой. Мөн хохирлыг бүрэн төлүүлдэг байх, торгуулийг нэмэгдүүлэх, давтан үйлдсэн бол бүх насаар нь жолоо барих эрхийг цуцлах зэрэг хатуу заалтуудыг нэмж тусгах шаардлагатай байна.

УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл: -Хууль эрх зүйн орчин хатуу талдаа бүрдсэн. Талийгаач Г.Батхүү агсан Зам тээврийн аюулгүй байдлын тухай хуулийн төсөл санаачлан миний бие ажлын хэсэгт орж ажиллаж байсан. Одоо эн түрүүнд сургалт сурталчилгаа, соён гэгээрүүлэх ажлыг түлхүү хийх ёстой. Балга уснаас болж бие биенийхээ болон бусдын эрүүл мэнд, амь насанд асар их хохирол учруулж байгааг ойлгуулах хэрэгтэй. Мөн согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ дуудлагын жолоочийн үйлчилгээ авдаг болох зэрэг олон талт арга хэмжээ авах ёстой. Иргэдээ мэдээллээр маш сайн хангах хэрэгтэй. Аливаа үйл ажиллагаа урт хугацаанд тогтвортой,байнга, шат дараалалтай явж байж үр дүнд хүрдэг. Хуулийн хэрэгжилтийн хяналт, судалгаа, дүн шинжилгээ чухал. Харамсалтай нь хууль хэлэлцэх үед нэг шуугиад л дараагийн асуудлууд орхигддог. Тиймээс цаашид үүнийг засч залруулах хэрэгтэй.

УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг: -Мэдээж хэрэг согтуу жолоочийн тоог тодорхой эрх зүйн зохицуулалтаар бууруулах шаардлагатай байгаа. Тухайлбал, торгуулийг өндөрсгөх, торгуулиа төлөөгүй машин баривал жолоодох

эрхийг нь нэг сар ба түүнээс дээш хугацаагаар хасах шаардлагатай. Хоёрдугаарт, торгуулиа төлөөгүй дээр нь согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол 6-12 сар эрхийг нь хасах шийтгэлийг оногдуулах ёстой. Гуравдугаарт, торгуулиа төлөөгүй, согтуугааар жолоо бариад дээрээс нь зөрчил гаргасан этгээдийг 2-3 жил эрхийг нь хасах гэх мэт шаталсан арга хэмжээ авах нь илүү үр дүнтэй байх болов уу. Онцгой тохиолдолд бусад эрүүгийн арга хэмжээ байж болох байх. Ер нь торгуулиа төлөхгүй байна гэдэг нь өөрөө дүрэм зөрчинө гэсэн л логик байгаа юм шүү дээ.

УИХ-ын гишүүн Т.Энхтүвшин: -Согтуу жолоочийн асуудлыг Зөрчилийн хуулиар бус Эрүүгийн хуулиар хариуцлага тооцох заалтыг чангалах шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, Эрүүгийн хуульд согтуугаар жолоо барьсан тохиолдолд дахиж авто машин барихгүйгээр эрхийг нь хасах заалт оруулах хэрэгтэй гэсэн үг. Ер нь бурууд хатуу байж л улс хөгжинө. Одоо үйлчилж буй хууль, журам согтуу жолоочид арай л хөнгөдөөд байгаа гэдгийг бид ойлгох ёстой. Нөгөөтэйгүүр торгох, 30 хоног баривчлах заалт одоо байгаа боловч үр дүнд хүрэхгүй байна.

УИХ-ын гишүүн, Боомт хариуцсан сайд Х.Булгантуяа: -Хуулиа чангатгах хэрэгтэй. Бас согтуу жолоо барихын үр дагаварыг маш сайн таниулах ёстой. Олон улсад хүүхдийг ерөнхий боловсролын сургуульд байхад нь согтуу жолоо бариад осол гаргаж гэр бүлээ алдсан хүмүүсийн тухай баримтат кино үзүүлдэг. Үүгээрээ ирээдүйд гарч болзошгүй эрсдлийг урьдчилан таниулдаг байна. Хүүхэд гээд муу, муухай зүйлийг үзүүлж харуулж болохгүй гэсэн зүйл байхгүй. Өөрийнх нь ирээдүйд ийм зүйл болж магадгүй учраас үүнээс хол байх, хэрхэн зөв зохистой замын хөдөлгөөнд оролцох ёстойг багаас нь таниулдаг. Манайд дүрэм, зохицуулалтыг л сургадаг. Гадны орнуудад энэ чиглэлээр мэргэжлийн хүн сургууль дээрээ урьж, сурагчдадаа харилцан ярилцлагуудыг байнга хийдэг. Нөгөөтэйгүүр хүн шийтгэхдээ биш урьдчилан сэргийлэх, таниулах, ойлгуулах ажлыг маш сайн хийж өгөх шаардлагатай.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хотын фракцийг буланд шахаж, унагаах гэсэн ажиллагаа тэднийг улам хүчирхэгжүүлэх үү DNN.mn

Энэ хавар улс төрд гал гарсан үйл явдлуудын ар араасаа өрнөх нь тодорхой боллоо. “Авлигын загалмайлсан эцгийг алдчихлаа” гэж олон улсад цоллон байж Т.Бадамжунайг бариад ирэв. Үүнтэй зэрэгцээд Засгийн газраас зарласан “шүүр” ажиллагааны хүрээнд төрийн албыг хуу цэвэрлэхээр 800 албан тушаалтны сандал ширээний асуудал хөндөгдлөө. Энэ бүгдийн цаана МАН-ын фракцуудын тэмцэл улам хурцдаж, шуурга босож ч мэдэхээр байна.

МАН-ын 80-аад оныхон М.Энхболдыг УИХ-ын даргын суудлаас нь унагааж, улс төрд багагүй хугацаанд ноёлсон хотын фракцийг хуйгаар нь унагасан. Улмаар түүний фракцыг устгах гэсэн явуулгууд хөшигний ил ч нэг, далд ч нэг өрнөсөөр ирэв. У.Хүрэлсүхийн томилгоогоор удирдах албан тушаалд очсон хотын бүлэглэлийнхнээс Л.Оюун-Эрдэнэ байсхийгээд л сугалж явуулдаг байлаа. Бас бус хэсэг нь М.Энхболдоосоо урваж, эрх мэдэлд хүрсэн нэгнийг тойрон хүрээлсэн. МАН-ын 80-аад оныхны бичсэн зохиолын дагуу хотын фракц яах аргагүй дотроосоо задарч, бутарсан. Бас хуваагдаж, хоёр талд гарсан. Улс төрд хэн нэгний хормойноос зүүгдэхгүй л бол хөлөө олоход хэцүү. Ялангуяа унасан фракцийнхаа удирдлагыг амбицад хөтлөгдсөн хүмүүс орхиод явдаг нь МАН-д гэлтгүй улс төрд байдаг л нэг үзэгдэл. Тэр утгаараа өнгөрсөн хугацаанд хотын фракц М.Энхболдтойгоо хамт нам гүм болоод байв. Тал, тал тийшээ явах нь явж, цөөн хэд нь “эзэндээ” үнэнчээр үлдсэн гэж МАН-ынхан өөр хоорондоо ярьцгаах юм билээ. Харин М.Энхболдоос холдсон хэсэг нь У.Хүрэлсүх дээр очиж наалдсаныг улс төрийн хүрээнийхэн бүр ч андахгүй.

МАН-ын 80-аад оныхон төр барьж байгаа, тэдний эрин үед хотын фракцыг дахин сэхэхээргүй болтол нь бут цохиж чадлаа гэж Л.Оюун-Эрдэнийг дагагчид алга ташиж гүйлддэг нь худлаа биш. Тэгвэл тэдний хүслээр болохгүй гэх олны яриа оргүй биш бололтой. Хараад байхад хотын фракц тийм ч амархан ойчихгүй юм шиг байна. Мэдээж насаараа улс төрийн тогоонд чанагдсан хаширууд хэдийд яаж хөдлөхөө хэзээнээсээ зурчихаад сууж байгаа биз. Буланд хэт шахагдаад байсан хотын фракцынхан зохион байгуулалтад орж, хүчээ нөөж эхэлжээ. Тэд МАН-ын хуучны нөлөө бүхий кадруудтай нэгдэхээс гадна увсын фрацктай сүрхий сүлэлдсэн сурагтай.

Улстөрд хүчтэй нэгнийгээ дарахын тулд нөгөөдүүл нь нэгддэг процесс байдаг. Энд тэнд нууцаар уулзаж, халуун дотно яриа өрнүүлж, хамаг “хор”-оо найруулж төлөвлөнө. Сонгууль хаяанд ирсэн болохоор одоо бүгд эрчимтэй хөдөлгөөнд орох нь ойлгомжтой. Харин хэн ухаалаг нүүдэл хийсэн нь ялна. Энэ өнгөнөөс харахад, Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд хотын фракцыг дарах гэж байгаад дийлдэхээргүй хүчтэй болгоод босгоод ирж байгаа юм биш биз.

Гэхдээ улс төр ийм бужигнаантай байгаа үед асуудал яаж ч эргэж болно. Магадгүй намын дарга өөрөө М.Энхболдыг буцаад нэгдье гэж дуудаад ирүүлж ч мэднэ. Бүр ч эсрэгээрээ хүрээгээ тэлсэн У.Хүрэлсүхийн зүүний хүчний фракц Л.Оюун-Эрдэнийг унагаах гэж шуурхайлж ч магадгүй. Ер нь М.Энхболдын фракц улс төрд эргэн ирэлт хийхээс олон хүн тэр дундаа МАН-ын одоогийн удирдлагууд үнхэлцгээ хагартал айж суугаа.

Тиймдээ ч янз бүрийн улс төрийн акци өрнүүлж, массыг жигшүүлэхээр элдэв мэдээлэл хөврүүлж байгаа гэж харж, тайлбарлах хүмүүс ч байна. Эцсийн дүндээ хотын фракцыг нухчин дарах гэсэн иймэрхүү үйлдлүүд нь тэднийг улам хүчирхэгжүүлж, улс төрд эргэн ирснээ хэзээ мөдгүй зарлах нь үнэн ажээ.


Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдад хэн хэн зүтгэж байна вэ DNN.mn

Ядуурал, нийгмийн тэгш эрх, халамжийн бодлого , хөдөлмөр эрхлэлт гээд нийгмийн амьдрал энэ яаманд холбогддог. Тэр утгаараа хамгийн чухал салбар гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Энэ чухал салбарыг удирдах сайдын суудал эзэнгүй удлаа. Өчигдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар ХНХ-ийн сайдын асуудлыг хэлэлцэх байсан ч тодорхой хугацаагаар хойшлов. Яагаад хойшилсны цаад учир нь улс төрийн тохироо бүрдэж өгөхгүйд оршиж байна. Өөрөөр хэлбэл, ХНХ-ийн сайдад зүтгэж яваа улстөрчид олон байна гэсэн үг. Тиймээс Ерөнхий сайд хэнийг нь томилох, хэнийг нь гомдоох асуудалд эргэлзээтэй байгаа нь тодорхой. Мэргэжилтнүүд энэ салбарыг эмэгтэй хүн удирдах нь илүү зохимжтой гэж үздэг. Тэр утгаараа Ерөнхий сайд намынхаа эмэгтэй гишүүдийн саналыг сонсож байгаа. Нөгөөтэйгүүр сайд болох амбицтай эмэгтэй улстөрчид МАНдотор ёстой шоргоолж шиг л гүйлдэж байна. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэг, Б.Саранчимэг, Ц.Мөнхцэцэг нарын нэр яригдаж буй. М.Оюунчимэгийн хувьд хоёр дахь удаагаа сонгогдсон гишүүн. Холбогдох байнгын хороодыг удирдаж байсан туршлагатай. Тэр утгаараа тус салбарыг бусдаасаа илүү мэдэж, мэдрэмжтэй ажиллах бололцоотой гэдэг. Б.Саранчимэг гишүүний хувьд мөн адил хоёр дахь удаагаа сонгогдож, холбогдох байнгын хороодыг удирдаж байсан туршлагатай. Түүнийг нам доторх Сү-гийн фракц хүчтэй дэмжиж байгаа гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байна. Харин Ц.Мөнхцэцэг гишүүний хувьд УИХ-д анх удаагаа сонгогдон ажиллаж байгаа улстөрч. Тэр утгаараа хоёр сонгогдож, байнгын хороо удирдсан эгч нартайгаа өрсөлдөж байна. Гэхдээ түүний хувьд намынхаа эгч нарын амбицыг гүйцэхгүй байх гэсэн таамаг яригдаж байгаа. Харин эрэгтэй улстөрчдийн хувьд сайд болох цөөнгүй хүн байгаагийн нэг нь Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Эрүүл мэндийн сайд асан Т.Мөнхсайхан юм. Түүний нэр саяхнаас гарч ирсэн нь бас учиртай. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгч өөрийн фракцаа Засгийн газарт нэмэгдүүлэхийг хүсч байна гэсэн үг. Сүүлийн үед Ерөнхийлөгчийн фракц хумигдаж байгаа. Тиймээс тэрээр фракцынхаа нөлөөллийг тэлэх зорилгоор энэхүү саналыг гаргаж байгаа гэх бор шувуу саарал ордонд нисч эхлээд удаж байна. Нөгөөтэйгүүр Ерөнхий сайдаас сайдын суудал гуйж, шаардаж байгаа нэг хүн нь Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр. Тэрээр МАХН-ын нарийн бичгийн дарга асан Б.Тулгыг зүтгүүлсэн. Гэвч үүнийг нь Ерөнхий сайд хүлээж аваагүй гэх. Харин одоо Н.Энхбаярын хувьд хүүгээ сайдад суулгахаар нөлөө бүхий зарим улстөрчтэй уулзаж яваа талаар “Тамхины цэг”-ийн мэдээ байна. Гэхдээ Ерөнхий сайд түүний хүслийг дахиад л буцаах магадлал өндөртэй. Тохироо, гуйлга, нөлөөлөл дунд толгой нь эргэх шахуу яваа Ерөнхий сайдын өөр нэг санаа зовоож байгаа асуудал бол ах нар нь. Тодруулбал, намын ах нар сайдын суудалд санаархаж эхэлсэн гэх. Хамгийн эхэнд Н.Энхболд, Ц.Нямдорж хоёр сайд болохоор ярьсан гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн хэлж байна. Энэ үнэн бол МАН-ын ах нарын албан тушаалын төлөөх шунал одоог хүртэл эрчтэй байна гэсэн үг. Н.Энхболдын хувьд ёстой ордны буг болсон улстөрч. Насаараа Их хурлын гишүүн, сайд дарга хийж яваа хүн. Тэр утгаараа өнөөгийн завхарсан нийгмийг гар бие бүтээлцсэн ах нарын нэг. Залуу, ид үедээ хийх ёстойгоо зөв хийж чадаагүй улстөрчид одоо засаад, сайжруулаад явна гэж түүхэнд байхгүй гэдгийг хэн хүнгүй хэлэх байх. Юутай ч Үндсэн хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хэнийг сайдаар тавих вэ гэдгээ Ерөнхий сайд мэднэ. Түүний хувьд сошиалын нөлөөллийг харж сайдаа сонгодог жижиг улстөрч огт биш. Хэн нь илүү ажиллаж байна, хэн нь илүү салбараа мэдэж, мэдэрч чадах вэ гэдгээр нь сонголтоо хийнэ. Энэ бол ойлгомжтой асуудал. ХНХ-ийн сайдын асуудлыг Ерөнхий сайд хойшлуулаад байгаа нь тавих хүнээ сонгож чадахгүй дээ биш, намын эв нэгдлийг хангах, улс төрийн бужигнаан үүсгэхгүй байх гэдэг хандлагаар өдийг хүртэл яваа. Гэхдээ одоо цаг нь болсон. Чимэгтэй гишүүдээсээ сайдаар томилох уу, чирж яваа ах нараасаа сонгох уу гэдэг нь сонин.

Categories
мэдээ улс-төр

Ж.Батсуурь: Орон нутгаас алдагдсан “Андын илч” уурхайн 49 хувийг 2015 онд буцаан авчрах үйл явцад оролцсоноос өөрөөр надтай холбох зүйл юу ч байхгүй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурьтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Юуны өмнө тантай холбогдоод буй цаг үеийн асуудлаас яриагаа эхэлье. Сүхбаатар аймгийн нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулдаг “Андын илч” компанийн уурхайд хэсэг бүлэг хүмүүс хүч түрэн халдсан гэх явдлыг хууль хүчний байгууллагууд шалгаж байна. Таны хувьд тухайн орон нутгаас сонгогдсон төрийн түшээ. Тэр утгаараа энэхүү асуудлыг анхаарч үзэв үү. Яг юу болоод байна вэ?

-Надтай холбоотой асуудал ч юу байх вэ. Миний нэрийг гүтгэж, харлуулах үйл ажиллагаа гэж хэлбэл илүү тохиромжтой болов уу. Өнгөрсөн долоо хоногоос энэ асуудалд миний нэрийг холбож, гүтгэсэн. Харин энэ долоо хоногоос дахиад улам эрчтэй ч гэх үү, илүү олон сувгаар зохион байгуулалттай гүтгэж байгаа учраас тайлбар, бодит байдлыг хэлье гэж бодлоо. Нэг өглөө л босоод ирсэн чинь зарим хэвлэлээр миний нэр холбогдсон сенсацитай мэдээлэл түгчихсэн байсан. Тухайлбал, нэг хэвлэл дээр “Хятад иргэд зэвсэглэсэн этгээдүүдийг хөлслөн уурхай дээрэмдсэн хэргийн ард УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь байж ээ” гэх ор үндэслэлгүй зүйлд намайг гүтгэсэн мэдээллийг гаргуулсан байна лээ. Бүр ор үндэслэлгүй худал зүйл шүү дээ. Хэргийн эзэд энэ мэдээллээ улмаар санхүүжүүлж, олон нийтэд илүү өргөн хүрээгээр цацах ажлыг зохион байгуулалттай хийсэн гэж би хардаж байгаа. Энэ мэдээлэл гарсан өдөр нь би тойрог руугаа холбогдсон. Үнэхээр зэвсэглэсэн этгээдүүд ийм хууль бус үйлдэл хийв үү гэж орон нутгийн Цагдаагийн байгууллагаас тодруулсан. Тэдний зүгээс тийм зүйл огт болоогүй гэдгийг хэлсэн. Хэвлэлд ч хэлсэн байсан.

-“Андын илч” гэж ер нь ямар компани юм бэ. Та энэ компанийн талаарх мэдээллийг өгөөч. Яагаад энэ компанийн нэр нийгэмд ингэж хүчтэй гарч ирээд байгаа юм?

-Миний нэрийг холбогдуулан гүтгэж байгаа учраас мөн манай аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг компани учраас тодорхой хэмжээгээр судалж үзсэн. Энэ компанийг анх буюу 1996 оны үед Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт хотын VII багийн иргэн, инженер Ж.Доржсүрэн гэх хүн анх үүсгэн байгуулсан юм байна лээ. Тодруулбал, нэг ковштой, эксковатортойгоор энэ уурхайг нээж байсан түүхтэй. Улмаар тухайн үеийн байдлаас болоод энэ хүний үүсгэн байгуулсан уурхайг Хилийн цэргийн байгууллага булааж гэх үү, ямар нэгэн байдлаар авсан байдаг.

Тиймээс анх үүсгэн байгуулсан Ж.Доржсүрэн гэх хүн уурхайгаа буцааж авахын тулд 20 гаруй жил шүүх, цагдаагаар явсан гэсэн. Миний хувьд Сүхбаатар аймгийн Засаг даргаар 2008-2016 онд ажиллаж байсан. Намайг ажил авахад Сүхбаатар аймгийн нийт газар нутгийн 70 гаруй хувьд лиценз олгогдчихсон байсан. Би ажлаа өгөхдөө үүнийг 17 хувь болгож бууруулж ажилласан гэдгийг онцлон хэлье. Тэр утгаараа Засаг даргаар ажиллаж байхдаа энэхүү уурхайн асуудлыг судалж үзэж байсан. Уурхай Хилийн цэргийн 0119 дүгээр ангийн эзэмшилд байхдаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанид 51 хувийг нь зарсан байсан. Үүнийг яаж зарсныг би мэдэхгүй. Үлдсэн 49 хувийг олон жил хөөцөлдөж байж, 2015 онд миний бие Сүхбаатар аймгийн ИТХ-д бүртгүүлэн авч өгч байсан. Улмаар 2016 оны долдугаар сард Засаг даргын албаа нэр төртэйгөөр хүлээлгэн өгсөн. Ерөөсөө ийм л түүхтэй. Миний хувьд ямар нэгэн уул, уурхайн асуудалд огт холбоо, хамааралгүй явдаг. Гэтэл нэг л өглөө миний нэрийг холбосон ор үндэслэлгүй ийм мэдээлэл гадуур цацагдсаныг хараад их цочирдсон шүү.

-Хятад иргэд зэвсэгт этгээдүүдийг хөлслөн уурхай дээрэмдсэн. Үүнийг зохион байгуулсан хүнийг таныг гээд байгаа. Та тэр уурхай руу хүн явуулсан юм уу?

-Тухайн мэдээллүүдэд сэтгэл сэртхийлгэм ноцтой асуудалтай миний нэрийг холбосон тул үнэн мөнийг тогтоолгож, нэр төрөө сэргээлгэхээр гүтгэлэг тараасан БНХАУ-ын иргэн Wu Xia-г шалгуулахаар цагдаагийн байгууллагад гомдлоо өгсөн. Өчигдөр түүний ярианд дурдагдсан гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй үйлдлүүдийн баримтыг Авлигатай тэмцэх газарт шалгуулахаар өглөө. Нэр нь гараад байгаа энэ хятад эмэгтэй нь 2018 онд тус уурхайн ТУЗ-ийн даргаар томилогдсон юм билээ. Үүнээс хойш 2021 онд шинэ ТУЗ байгуулагдсан гэсэн. Ингээд хоёр ТУЗ-ийн хооронд зөрчилдөөн үүссэн юм байх. 2018 оны ТУЗ-ийн дарга монгол нэртэй хятад эмэгтэйн нөхөр Цогоо гээд хүнд гаруудтай нийлдэг хүн гэдгийг хүмүүс ярьж байна лээ. Мөн Туяагийнх нь дор ажилладаг Энхбаяр гээд шоронд сууж байсан бас нэг хүнд гар гэсэн. Иймэрхүү хэсэг бүлэг нөхдүүдтэй очтол сүүлд байгуулагдсан ТУЗ-ийнхан бас хэсэг нөхдүүдийг авчраад хоорондоо нэлээд маргасан гэж байна лээ. Эдгээр хүмүүс нь баригдчихсан, одоо шалгагдаж байгаа юм билээ. Тэгэхээр үүнд би ямар ч холбогдолгүй. Яагаад үүнд миний нэрийг холбосныг, яагаад намайг ингэж улаан цайм ор үндэслэлгүй зүйлд гүтгээд байгааг удахгүй хууль хяналтын байгууллага үнэн зөвийг тогтоох байх аа.

-Сүхбаатар аймгийн өнөөгийн удирдлагууд гаднынхантай нийлж Монголын ард түмний баялгийг улсад бус амин хувьдаа ашигтай байдлаар ажиллуулсан гэх мэдээлэл явж байна. Энэ ер нь бодит уу?

-Энэ асуудалд Ж.Батсуурь гэх нэр холбогдож гадуур цацагдаад байгаа учраас анхаарч авч үзлээ. Ер нь улстөрчдийн хамгийн үнэт капитал бол нэр төр. Тэр утгаараа анхаарч олон нийтэд бодит, зөв мэдээллийг өгөхөөс гадна, өөрийн нэр төрөө худал гүтгэлгээс болоод сэвтээхгүйг зорилоо. Миний хувьд энэхүү асуудалд нэр дурдагдах шалтгаан, үндэслэл огт байхгүй гэдгийг дахин хэлье. Таны асуусан шиг үйл явдал болсон эсэхийг би хэлж мэдэхгүй юм. Намайг гүтгээд байгаа улсуудаас асуусан зөв байх. Яагаад миний нэрийг энэ асуудалд холбогдуулан зарлаад байгаа вэ гэж. Тэгэхэд тэдний зүгээс нэг л зүйлийг хэлдэг. Тэр нь бид хүн андуурсан байна гэдэг. Тэгэхээр иймэрхүү зохион байгуулалттай гүтгэлгийн ажлуудаа зогсоо. Түрүүн хэлсэн шүү дээ. Миний хувьд энэ уурхайн алдагдсан 49 хувийг олон жил хөөцөлдөж байж орон нутагт нь буцаах ажлыг хийж дуусгаснаар ажлаа нэр төртэйгөөр хүлээлгэн өгсөн. Харин дараагийн орон нутгийн удирдлагууд 2018 онд ИТХ-ын шийдвэр гаргаад дээрх уурхайг аймгийн өмчид авсан байдаг юм билээ. Ингэж өмчилснийхөө дараа тус уурхайн ТУЗ-ийг байгуулсан байх.

-“Андын илч” компанийн ТУЗ-ийн шинэ даргатай таныг холбоотой. Тэр дундаа таны сонгуулийн мөнгийг босгох ажлыг хийж байсан гэх мэдээлэл явж байна. Энэ үнэн үү. Үнэхээр та энэ уурхайгаас сонгуулийн мөнгөө босгож байсан уу?

-Миний хамгийн эгдүүцлийг хүргээд байгаа асуудал энэ. Би тэр 51 хувийг эзэмшигч Хятадын талыг ч танихгүй, мэдэхгүй. Юуны өмнө энэ асуудал хууль хяналтын байгууллагуудаар шалгагдаж байгаа. Энэ шалгалтаар бүх зүйл тодорхой гараад ирнэ. Өөрөөр хэлбэл миний нэр ямар ч холбогдолгүй гэдэг нь бодитой гараад ирнэ гэсэн үг. Тэр 51 хувийн хятад эзэд нь өмнө нь ямар ТУЗ-ийн даргыг томилж байсан, дараа нь хэнийг дарга болгосон гэдгийг би огт мэдэхгүй.

-Энэ уурхайн удирдлагуудын зүгээс яагаад таныг асуудлын ард нь байна гэж нэр зааж хэлээд байгаа юм бэ. Тэдний зорилгыг та юу гэж харж байна вэ?

-Миний хувьд уг уурхайн өмнөх гүйцэтгэх захирал гэх хятад эмэгтэйг цагдаад өгчихсөн байгаа. Би энэ уурхайн асуудлаар ямар нэгэн хүнтэй уулзаж, томилгооны тохироо ч гэдэг юм уу, хэн нэгний эрх ашгийн төлөө явж байсан удаа огт байхгүй. Энэ асуудал чинь тэгж яривал намайг ажлаа өгснөөс хойш хоёр ч Засаг даргын нүүр үзэж байгаа юм билээ. Тэгэхээр намайг хамаатуулж яриад байгааг би хувьдаа андуурал явагдсан болов уу гэж ойлгож байгаа. Түүнээс биш ямар ч ор үндэслэлгүй асуудалд миний нэр холбогдох учир байхгүй шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр энэ уурхайн 51 хувь Хилийн цэрэгт байхдаа гадаадын хөрөнгө оруулалт руу шилжчихсэн гэдэг. Улмаар 51 хувийн эзэд нь монгол нэртэй хятад захирлаа өөр нэг Хятад захирлаар сольсон юм шиг байна лээ. Ингээд солигдсон хоёр захирлын тэмцэл, маргаан л явагдаад байгаа болов уу. Энэ асуудлыг сүртэй болгож, улстөрч миний нэрийг холбогдуулж байгаад харамсаж байна.

-“Андын илч” компанийн гүйцэтгэх захирал асан Туяа гэх эмэгтэй таны талаар ноцтой зүйл ярьж байсан. Таныг аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байх үед орлогчоор ажиллаж байсан Лутбаяр гэх хүний нэр дээр уурхай байж. Энэ уурхайг хятадуудад өгөх асуудлыг таныг ярьсан гэж хэлж байна лээ. Энэ үнэн үү. Ийм зүйл үнэхээр болсон уу?

-Би дахиад хэлье. Миний хувьд 2008-2016 онд аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан. Энэ хугацаанд надад болон надтай хамаарал бүхий хүмүүст ямар нэгэн уурхай огт байгаагүй. Тэр яригдаад байгаа Лутбаярт ч уурхай огт байхгүй. Лутбаяр гэх нөхөр ч миний орлогч хийж байгаагүй. Энэ хүн намайг ажил авахаас өмнө буюу 2004-2008 онд орлогч хийж байсан юм билээ. Би 2008 онд Засаг даргын албыг хүлээн авч хамгийн анхны захирамжаараа энэ Лутбаярыг чөлөөлж, орлогчоороо Хосбаярыг авсан байдаг. Хосбаяр бид хоёр найман жил хамт ажилласан түүхтэй. Тэгэхээр намайг Засаг дарга хийж байх үед Лутбаяр гэх хүн уурхайтай байсан, түүний ард намайг байсан гэдэг мэдээлэл бол ор үндэслэлгүй худлаа гэдэг нь үүнээс тодорхой болж байгаа биз. Энэ асуудлыг буруугаар тайлбарлаж, бодит үнэнээс зөрсөн мэдээллийг өгөөд байгаа тэр хятад эмэгтэй угтаа 2018 юм уу 2019 оны асуудлыг яриад байгаа болов уу.

-Энэ компанийн анхны ТУЗ 2018 онд байгуулагдсан гэлээ. Тэгвэл дараагийн ТУЗ-тай таныг холбож яриад байгаа шүү дээ. Тэгэхээр та өнөөгийн ТУЗ-тай холбоотой гэж үү?

-Одоогийн ТУЗ нь 2021 оны гуравдугаар сард байгуулагдсан юм билээ. Нэгдүгээрт, энэ ТУЗ ч бай өмнөх ТУЗ ч бай ялгаагүй, надтай холбоотой нэг ширхэг ч хүн эдгээр ТУЗ-уудад байхгүй. ТУЗ нь яаж байгуулагдсаныг ч би мэдэхгүй. Хоёрдугаарт, 2021 онд байгуулсан ТУЗ гэхээр тухайн жил чинь ковидтой байсан үе. Тэгэхээр огт ажиллаагүй, ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулаагүй гэсэн тайлбар өгдөг. Миний хувьд орон нутгаас алдагдсан “Андын илч” уурхайн 49 хувийг 2015 онд орон нутагт нь буцаан авчрах үйл явцад оролцсоноос өөр өдгөө хүртэл ямар ч холбоогүй.

Өөрөөр хэлбэл, тэр үеэс хойш одоог хүртэл ямар нэгэн хүнтэй уулзаагүй, ямар нэгэн гэмт бүлэглэлийг зохион байгуулаагүй, ямар нэгэн дарга, цэргийг томилох ажиллагаанд оролцоогүй. Өөртөө болоод бусдад ашигтай байдлаар шийдвэр гаргуулах гэж яваагүй. Хэн нэгэнтэй зочид буудалд нууц уулзалтууд хийгээгүй гэдгээ бардам хэлье. Хэрэв тэр үеэс хойш ямар нэгэн байдлаар хэн нэгтэй уулзаж, энэ уурхайн асуудлаар холбогдсон нэг ширхэг сэжим гарч ирдэг л юм бол би хувьдаа гишүүний бүрэн эрхээсээ түдгэлзэхэд бэлэн байна гэдгээ хэлсэн шүү дээ. Гэвч надад миний явж ирсэн амьдралын түүхэнд тийм үйл явдал огт болоогүй гэдгийг хариуцлагатай хэлье.

Categories
мэдээ улс-төр

Д.Оргил: Намууд ардчилалтай, жендэрийн хариуцлагатай болж чадвал Монголын улс төр аяндаа төлөвшиж, цэвэршинэ DNN.mn

УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцэгдэх гол хуулиуд бол Улс төрийн намын тухай хууль болон Сонгуулийн тухай хууль. Өнгөрсөн даваа гаригт МАН-ын бүлгээс Сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн талаар мэдээлэл танилцуулсан. Тэр дунд аль нэг хүйсийн төлөөллийг 30 хувиас доошгүй байлгах заалтыг ярьж байгаа юм. Шийдвэр гаргах түвшний тэгш оролцоо, тэгш төлөөллийн тухай ойлголттой хүмүүс энэ 30 хувь хангалтгүй гэдгийг судлаачид онцолж байгаа юм. Энэ талаар улс төр судлаач Д.Оргилтой ярилцлаа.

-Монголын парламентын төлөөлөх чадварын талаар яриагаа эхлүүлье. Манай парламент нийгмийн бүх бүлгийн төлөөллийг хангаж чадаж байна уу?

-Өчигдөр Засгийн газраас гаргасан зарим шийдвэрийн талаар ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн хийсэн мэдээллийг үзлээ. УИХ-ын зарим гишүүдийн боловсруулж буй Сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төсөлд Засгийн газар 30 орчим санал өгч байгаагаас гурван саналыг онцлон танилцууллаа.

Нэгдүгээрт, сонгуулийн тогтолцоог тавь тавин хувийн холимог тогтолцоогоор явуулахдаа гурван хувийн босго давсан нам суудал авах боломжтой болох гэнэ. Хоёрдугаарт, нэр дэвшигчдийн хүйсийн квотыг 30 хувь байлгах, гуравдугаарт, намын жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн хүйсийн харьцаа тэнцүү буюу эрэгтэй, эмэгтэй нэр дэвшигч ээлжлэн жагсах гэсэн утгатай саналыг Засгийн газрын зүгээс өгсөн талаар дурдлаа.

Эдгээр гурван санал гурвуулаа парламентын төлөөллийг хангахад маш чухал санал гэдгийг онцолмоор байна. Гурван хувийн босго гэдэг бол УИХ-д суудалгүй улс төрийн намууд УИХ-д орж ирэх боломжийг олгож, парламентат ёсонд олон ургальч үзлийг бэхжүүлэх, УИХ шийдвэр гаргахдаа хэлэлцэх, мэтгэлцэх, зөвшилцөх зарчмыг баримтлах бололцоог олгох зэрэг олон талын ач холбогдолтой.

Нэр дэвшигчдийн хүйсийн квот, намын жагсаалтаар нэр дэвшигчдийг хүйсийн хувьд нэг нэгийн харьцаагаар ээлжлэн байрлуулах зэрэг арга хэрэгсэл нь парламентад эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг нэмэгдүүлэхэд хамгийн өндөр үр дүнтэй арга хэрэгслүүд гэдгийг дэлхий дахин туршлагаараа нотлон харуулсан байдаг. Засгийн газрын тус санал энэ хэвээрээ хуульд тусаж, батлагдвал ирэх сонгуульд хамгийн багадаа 20 эмэгтэй гишүүн сонгогдох боломжтой гэж үзэж байна. Гэхдээ 30 хувийн квот бол тааз биш босго гэдгийг ойлгох нь чухал. Мөн эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг нэмэгдүүлэхэд тус квотыг өсгөх боломж бас бий.

-Тийм байна. Дахиад асуухад өнөөгийн УИХ нийгмийн төлөөллийг бүрэн хангасан гэж үзэж байна уу?

-Дэлхий нийтээр парламентыг нийгмийн зөвшилцлийг хангах төлөөллийн төв байгууллага гэж хүлээн зөвшөөрдөг. Тэгэхээр нийгмийн тусгал болсон бүх төлөөлөл бодитойгоор парламентад сууж, хамтдаа шийдвэр гаргаж байх ёстой. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэж бид ярьж хэлэлцэж ирсэн шүү дээ. Энэхүү оролцох эрхийг хангах хамгийн гол платформ бол нам. Өнөөдрийн байдлаар НҮБ-ын гишүүн орнуудын дийлэнх нь төлөөллийн ардчиллыг сонгож, улс төрийн намаар дамжуулан ардчиллыг бэхжүүлсээр байна. Орчин үеийн ардчиллыг намгүйгээр төсөөлөх боломжгүй. Шийдвэр гаргах түвшинд нийгмийн бүх бүлгийн төлөөллийг хангах нь ардчиллын үндсэн шаардлага ч харамсалтай нь намууд хүний эрх, жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах чиглэлд ахиц дэвшил гаргахгүй байсаар удаж байна. Нас, хүйс, угсаатны төлөөлөл ч энд яригдана. Товчхондоо Монгол Улсын хүн ам 3.4 сая. Үүний 49 хувийг эрэгтэй, 51 хувийг эмэгтэйчүүд бүрдүүлж байна. Харин парламентад эрэгтэйчүүдийн эзлэх хувь 83 хувьтай байна. Харин парламент иргэдийн төлөөллийг хангах, улс төрийн намууд төлөвшиж, бодлогын институц болоход чухал алхмууд одоо яригдаж буй улс төрийн намын тухай хууль, сонгуулийн тухай хуулиар зүгшрэх замдаа орно гэсэн хүлээлт улс төр судлаачид, сонирхогчдын дунд үүсээд байна.

-Төлөөлөл хангагдахгүй байгаа шалтгааныг юу гэж харж байна вэ?

-Мэдээж хамгийн том шалтгаан нь сонгуулийн тогтолцоо буюу тоглоомын дүрэм өөрөө төлөөллийг хангахад чиглээгүй. Сонгуулийн мажоритар тогтолцоо нь хамгийн эрх мэдэлтэй, мөнгөтэй, танигдсан хүнд л сонгогдох боломжийг олгодог. Ийм тогтолцоо нь нийгмийн бусад бүлгийн төлөөлөл буюу шинэ залуу улстөрч, эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, нийгмийн цөөнх шийдвэр гаргалтад оролцох боломжийг хаадаг. Мөн Улс төрийн намын тухай хууль, улс төрийн намын санхүүжилтийг ярих ёстой. Сонгуулийн зардал асар өндөр байна. Аль болох бага зардлаар, тэгш өрсөлдөх боломжийг олгох ёстой. Бид Сонгуулийн тухай хуулийг сонгууль болгоны өмнө өөрчилдөг мөртлөө Улс төрийн намын тухай хуулийг бараг өөрчлөөгүй буюу 2005 онд нэг л удаа шинэчлэн найруулсан. 2005 оноос уг хуулийг өөрчлөх ёстой гэж бүх түвшинд ярьдаг ч улстөрчид хойрго хандсаар ирсэн. Улстөрчид намын тухай хуулийг өөрчлөхөөс илүү сонгуулийн тухай хуулийг өөрчлөх нь зүйтэй гэж байнга ярьдаг. Гэтэл гол институт болох нам өөрчлөгдөхгүй, ил тод болохгүйгээр сонгуульд шударга өрсөлдөх боломжгүй шүү дээ. Манай улс төрийн намууд шийдвэр гаргах түвшинд хүйсийн тэнцвэртэй төлөөллийг хангалттай хангаж чадахгүй байгаа. Нийгмийн төлөөллийг хангахад улс төрийн нам манлайлан ажиллах шаардлагатай. Тиймээс дээрх хуулиудыг нийгмийн хүлээлтэд нийцүүлж, улс төрийн зөвшилцөлд хүрч, шийдвэр гаргах түвшинд төлөөллийг бодитойгоор хангах боломжтой байдлаар өөрчлөхөөс ажлаа эхлэх ёстой. 2012 онд бид 28, 48 харьцаатай холимог тогтолцоогоор сонгууль явуулж үзсэн. 76 гишүүний 28 нь намын нэрсийн жагсаалтаар сонгогдоход зарим эерэг үр дүн гарсан шүү дээ. УИХ-д анх удаа гурван намын бүлэг байгуулсан, УИХ-д хүчний тэнцвэр тогтсон, гурван намаас сонгогдсон эмэгтэй гишүүд албан бус бүлэг байгуулж тамхины хяналтын тухай хууль, гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх багц хууль зэргийг батлуулж чадсан. Одоо яригдаж буй тавь тавин хувийн харьцаатай сонгуулийн холимог тогтолцоо хуульд тусгагдаж батлагдвал УИХ төлөөллийг хангахад чиглэсэн маш том ахиц дэвшил болно.

-Энэ дээр квотын асуудал урган гарч ирж байна. Манай улстөрчид квотын ач холбогдлыг бүрэн мэддэггүй учраас зоригтой нэмдэггүй, багасгах бодлого баримталдаг гэж харагддаг?

-Би тантай санал нийлж байна. Шийдвэр гаргах түвшинд төлөөлөл тэгш бус, тэнцвэргүй байгаа учраас бид тэр байдлыг засахын тулд төлөөлөл нь хангагдахгүй байгаа бүлэгт боломж олгох зорилгоор түр тусгай арга хэмжээ буюу квотыг ашигладаг. Дэлхийн жишиг ч мөн ийм. Гэтэл олон нийт ч, шийдвэр гаргагчид ч квотыг эмэгтэйчүүдэд л эрх мэдэл олгох зорилготой гэж харддаг нь учир дутагдалтай. Бид квотын төлөө өнгөрсөн 20 жилийн турш явж байна. Энэ түүх их адармаатай. 2005 онд Сонгуулийн тухай хуулиар сонгуульд нэр дэвшигчийн аль нэг хүйсийн төлөөлөл 30 хувь байх квотыг баталсан. Харамсалтай нь үүнийг огт хэрэглээгүйгээр зогсохгүй, улстөрчид тэр тусмаа эрэгтэйчүүд 2007 оны 12 дугаар сард хуульд байсан энэ 30 хувийн квотыг цуцалж байхгүй болгосон. Олон улсын байгууллагууд, мэргэжилтнүүдийн шахалтаар 2011 оны 12 дугаар сард батлагдсан Сонгуулийн тухай хуульд 20 хувийн квотыг арай гэж л оруулсан. Одоо энэ квот явсаар л байна. Гэхдээ бид дунд нь 30 болгоод дахин 20 хувь руу алдсан. 2016 оны тавдугаар сард сонгуулийн холимог тогтолцоог буцаан мажоритар болгохдоо 30 хувь байсан квотыг 20 хувь болгож бууруулсан түүхтэй. Бид зөвхөн хүн амын талаас илүү хувийг бүрдүүлэгч эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг тэнцвэртэй болгох гэж ийнхүү адармаатай замыг туулсаар байна. Гэтэл энд нийгмийн бусад бүлгийн төлөөлөл огт яригдахгүй байгааг анзаарсан уу. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл бид олон улсад хүлээсэн амлалт, үүргээ биелүүлж чадахгүйгээр барахгүй дэлхий нийтийн үнэт зүйл, тогтвортой хөгжлийн үзэл санаанаас хоцорсоор л байна гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл бид 30 хувийн хүйсийн квотыг хуулиар баталж байсан ч хэзээ ч сонгуульд ашиглаж байгаагүй. Одоо яригдаж буй хуулийн төсөлд нэр дэвшигчдэд 30 хувийн хүйсийн квот, нэмэх нь намын нэрсийн жагсаалт 50:50 харьцаатай байхаар яригдаж байна. 30 хувийн хүйсийн квот нь одоогийн 20 хувийн квотоос хамаагүй дэвшилтэт боловч, төлөөллийг бүрэн хангахад хангалттай хувь хэмжээ биш.

-Монгол Улс шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоогоороо дэлхийн дунджаас доогуурт эрэмбэлэгддэг. Хоёулаа энэ талаар бага зэрэг дэлгэрүүлж ярья…?

-Шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн тэгш байдлыг хангахын цаад утга агуулга нь эмэгтэйчүүдийн албан тушаалд томилуулах гээд байгаа асуудал огт биш. Харин өндөр боловсролтой, дундаж наслалт өндөртэй эмэгтэйчүүдийнхээ потенциал, нөөц чадварыг бид ашиглах хэрэгтэй гэсэн үг. Энэ нь өөрөө хамгийн том асуудал. Гуравхан сая хүн амтай манай улсын хувьд талаас илүү хувийг бүрдүүлэгч нийгмийн том бүлгээ шийдвэр гаргалтад оролцуулахгүй байх нь өөрөө ямар асуудлыг дагуулахыг хүн бүр дотроо тунгааж бодож үзээсэй гэж хүсэж байна.

-Өнөөгийн улс төрийг харж байхад эмэгтэй гишүүддээ илүү хатуурхсан шинжтэй байх юм. Улс төр судлаач хүний хувьд энэхүү асуудал цаашид цэгцэрнэ гэж харж байна уу?

-Одоо эмэгтэйчүүд УИХ-д 17.1 хувийг эзэлж байна. Орон нутаг өөрөө удирдах байгууллага дахь эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл дөнгөж 27.1 хувьтай байна. Мөн улс төрийн намууд эмэгтэй нэр дэвшигчдийг сонгуульд нэр дэвшүүлэх хүсэл, зориг хангалтгүй байна. Намын удирдлагууд нь манай эмэгтэйчүүд өөрсдөө дэвшдэггүй шүү дээ гэдэг. Гэтэл манай улс төр хэтэрхий эрсдэлтэй. Асар их хөрөнгө зарцуулахаас гадна эмэгтэй хүнийх нь хувиар гутаан доромжлох асуудлуудтай нүүр тулдаг. Миний харж байгаагаар эмэгтэйчүүд эрсдэлтэй шийдвэр гаргахаас татгалздаг. Учир нь тэд бүх зүйлийг тооцоолдог учир шударга бус тоглоомд оролцохоос татгалздаг. Улс төрд бэлтгэгдсэн маш олон эмэгтэйчүүд байна. Тэд тоглоомын дүрэм шударга байхыг л шаардаж байна. Мөн намын дотоод соёл эмэгтэйчүүдэд ээлгүй байдаг. ХЭҮК-ын 2022 оны Хүний эрхийн тайланд эмэгтэй нэр дэвшигчдэд намын эрэгтэй удирдлагууд бэлгийн дарамт, хүчирхийлэл үзүүлдэг тухай дурдсан байгаа. Энэ мэт нүдэнд харагдах хийгээд харагдахгүй маш олон асуудлыг эмэгтэйчүүд даван туулж улс төрд өрсөлдөх шаардлагатай болдог. Үүнийг л бид квотоор шийдэх ёстой гэдэг дээр санал нэгдэх ёстой юм.

-Бодитой санал шийдлүүд юу байна. Улс төрийн намын тухай хуульд нэлээд дэвшилттэй заалтууд яригдаж байгаа юм билээ?

-Бидний санал болгож байгаа санал, шийдлүүд одоо боловсруулагдаад байгаа Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөл дээр нэлээд тусгагдсан байна лээ. Харин энэ хэвээрээ батлагдахыг л бүх нийтээрээ хүлээж байна. Нэгдүгээрт, улс төрийн намыг төрөөс санхүүжүүлэх ёстой. Харин яаж санхүүжүүлэх ёстой вэ гэдэг дээр цоо шинэ шинэчлэл хийх ёстой. Бид уг санхүүжилтээр нам төлөвших боломж бүрдэнэ гэж харж байгаа. Улс төрийн намд олгох төрийн санхүүжилтийн механизмаар дамжуулан улс төрийн намын санхүүжилт ил тод, нээлттэй, шилэн байх боломж бүрдэх юм. Мөн тус санхүүжилт юунд зарцуулагдах, юунд зарцуулагдаж болохгүй байх, хэрхэн тайлагнах зэрэг үйл явцыг маш нарийн зохицуулж, иргэдийн хяналт тавих бололцоог хангаж өгснөөр улс төрийн намын санхүүжилт ил тод болох учиртай. Энэ бол том шинэчлэл. Намууд квотоос илүү эмэгтэй нэр дэвшигч, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг нэр дэвшүүлсэн тохиолдолд нэмэлт санхүүжилт олгох зэргээр дэвшилттэй зүйлүүд нэлээд багтсан байгаа харагдсан. Хэрвээ бид улс төрийн намуудын дотоод соёлыг өөрчилж, дотоод ардчилалтай, жендэрийн хариуцлагатай нам болгож чадах юм бол Монголын улс төр аяндаа төлөвшиж, цэвэр болж эхэлнэ.

-Энэ удаагийн сонгуулийн тухай хуулийн өөрчлөлт хэр бодитой болох бол?

-Монгол Улс хамгийн тогтворгүй сонгуулийн тогтолцоог хэрэглэж байгаа улсуудын тоонд орж байна. Манай сонгуулийн тогтолцоо сонгууль болгоны өмнө өөрчлөгдөж байсан түүхтэй. Хуулийг цаг хугацааны шахаанд оруулж, хэлэлцэх боломжгүйгээр өөрсдөдөө ашигтайгаар өөрчилдөг. Ийм практик Монголын улс төрд байна. Харин энэ удаад бүх нийтээрээ хэлэлцэж, бүх нийтэд ашигтайгаар батална гэдэгт итгэж байна. Ийм нийгмийн шаардлага өндөр байгааг олон удаагийн жагсаал цуглаан харууллаа. Мөн улс төрийн намуудад ч гэсэн улс төрийн намын тухай хуулийг шинэчлэх, намын төлөвшлийн асуудлыг нухацтай авч үзэх улс төрийн хүсэл зориг байгаа нь анзаарагдаж байна. Хэрэв бид сонгуулиа холимог тогтолцоогоор явуулах юм бол намын нэрсийн жагсаалтад орох хүмүүсийн хүйсийн харьцааг Засгийн газрын саналын дагуу дэлхийн жишгээр эр, эм нэр дэвшигч намын жагсаалтад солбин байршихаар хийж чадвал жинхэнэ утгаараа реформ хийж чадна. Олон нийт тогтолцооны өөрчлөлтийг нэхэж өвлийн хүйтэнд зөндөө жагссан. Тэгвэл тэр өөрчлөлт тэгш оролцоог хангаж, улс төрийн санхүүжилтийг ил тод болгож, сонгуулийн тогтолцоогоор дамжуулан төлөөллийг хангаснаар эхлэх учиртай. Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэхэд, хүлээлт үүсгээд буй улс төрийн намын тухай хууль, сонгуулийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтүүд чухал үүрэгтэй тул судлаачид анхааралтай ажиглаж байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Нүүрсний экспортын анхны шанг татсан “Ажнай”-г алдаршуулахын оронд адалдаг нь ямар учиртай вэ! DNN.mn

Өнөөдрийн чуулганы хуралдаанаар нүүрсний гэх хэрэгт холбогдсон нэр бүхий гурван гишүүний асуудлыг хэлэлцэнэ. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Д.Бат-Эрдэнэ, Н.Наранбаатар, Т.Аюурсайхан нарын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг энэхүү чуулганаар шийднэ. Нэр дурдагдсан дээрх гишүүдийн дотор Өмнөговиос сонгогдсон хоёр гишүүн байгаа нь сонин. Хэрэв энэ хоёр гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлчихвэл Өмнөговийн 73 мянган иргэдийн төлөөлөл парламентад үгүй болно гэсэн үг. Нөхөн сонгууль явагдах боломжтой боловч ээлжит сонгууль хаяанд ирчихсэн учир бүтэн жил гаруй хугацаанд төлөөлөлгүй болох магадлал өндөр.

Төлөөлөлгүй болно гэхээр Өмнөговьд хэрэгжих олон төсөл хөтөлбөр гацна, бүтээн байгуулалтууд зогсоно, орон нутгийн иргэдийн эрх ашиг хаагдана гэсэн үг шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр яагаад энэ аймгийн хоёр гишүүнийг түдгэлзүүлэх асуудал яригдаж байгаа вэ гэдэг нь сонин.

Нүүрс экспортолдог, олборлодог, нүүрсний уурхайтай учраас тус аймгаас сонгогдсон гишүүд нь хулгайч гэж үү. Тэрэн дээрээ тулбал хулгайч өөрөөсөө хулгай хийх үү. Ажнай Д.Бат-Эрдэнэ гишүүнийг анх улс төрд орсноос нь хойш өдийг хүртэл янз бүрээр бичиж, гүтгэж, харлуулж ирсэн. Тэр утгаараа түүний хийсэн, бүтээснийг орон нутгийн иргэдээс бусад нь бараг мартаж. Монгол Улсын эдийн засаг өдий зэрэгтэй байгаагийн нэг тулгуур нь нүүрс. Нүүрсний экспорт нэмэгдэх тусам улсын эдийн засаг өснө. Улсын эдийн засаг өсөх тусам ард түмний амьдрал сайжирна. Товчхондоо энэ шүү дээ. Тэгвэл тэрхүү нүүрсний экспортыг эхлүүлж, анхны шанг татсан нөхөр нь Ажнай хэмээх Д.Бат-Эрдэнэ гишүүн. Үүнийг хүн ер нь мэддэг болов уу. Хоёр мянгаад оны эхээр Монгол Улсад нүүрсний экспорт хийдэг ганцхан компани байсан нь “Пүүшин” гэх 100 хувь хятад ажилчидтай, хятад компани байв. Үнэндээ бид нүүрсээ олборлож, гадагшаа экспортлох нь битгий хэл 100 тонны даацтай “Шланз” гэх машиныг хараад нүд нь орой дээрээ гартлаа ангайдаг үе байлаа шүү дээ. Тухайн үед аймаг, орон нутгийн удирдлагын зүгээс тус компанийг Монгол, тэр дундаа Цогтцэций сумын иргэдийг ажилд авахыг шаардахад, “Танай иргэд том машин барьж чадахгүй учир ажилд авах боломжгүй” гэсэн хариу өгч ганц нэг хүнийг хашааны манаач, харуулаар ажилд авч нойлын цаас, хог хаягдлаа түүлгэдэг. Тэр ч бүү хэл аймаг, сумын дарга нарыг хашаандаа оруулдаггүй, гаднаас нь явуулдаг байсан гэдэг. Тухайн үед буюу 2004 онд “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ УИХ-д Өмнөговь аймгаас сонгогдон ажиллаж байлаа. Тэрбээр нутгийн иргэдийн эрх ашгийн төлөө, хятадуудын чадаж байгаа ажлыг монголчууд тэр дундаа өмнөговьчууд чадах учиртай хэмээн 30 сая ам.долларын хөрөнгөөр уурхайн олборлолтын том техник, тээврийн шланз машиныг оруулж ирж үндэсний тээврийн “Таван толгой транс” компанийг байгуулсан түүхтэй. Машин техник оруулж ирэх нэг хэрэг, түүнийг монгол залуус эзэмшинэ гэдэг амаргүй ажил байсан гэдэг. Өмнөговь аймгийн 15 сумын 350 гаруй иргэдэд том тэрэг барьж сургах ажлыг зохион байгуулан монгол жолооч нарын анхны цуваа нүүрс тээвэрлэж эхэлж байжээ. Ийнхүү Монгол Улсад нүүрс тээврийн шинэ бизнес эхэлж, нүүрс тээврийн жолооч гэсэн шинэ мэргэшил бий болж, нүүрс тээврийн эхлэл тавигдсан нь үнэн. Товчхондоо түүний татсан жимээр өдгөө “Эрдэнэс Таван толгой”, “Энержи ресурс” зэрэг олон арван үндэсний компани нүүрс экспортолж байна. Энэ худлаа биш. Энэ бол өнөөгийн Монгол Улсын эдийн засгийн сэргэлтийн түүх. Тэр утгаараа нүүрсний экспортын анхны шанг татсан Ажнай Д.Бат-Эрдэнийг алдаршуулах ёстой. Монгол хүн анх сансарт ниссэн шиг л… Гавьяа шагналыг нь байг гэхэд гай болгондоо нэрийг нь холбож зүхдэгийн учир нь юу вэ. Тэр говийн хүн. Угтаа говийн хүний тэвчээр, хүн чанарын мөсөөрөө өөр рүү нь мөндөр мэт чиглэсэн гүтгэлэг бүхнийг тэвчиж ирсэн нь тодорхой. Түүнийг прокуророос гурван үндэслэлээр нэр холбогдуулан яллагдагчаар татсан. Тэрхүү гурван үндэслэл нь үнэхээр энгийн агаад инээдтэй. Яаж хүнийг ингэж ялладаг байна вэ гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрүүлнэ. Ингэж байгаа юм. Нэгдүгээрт, “Таван толгой” ХК болон “Таван толгой транс” компанийн хоорондын өр авлагын хуурамч бичиг баримт үйлдсэн хэргийг зохион байгуулсан хэмээн буруутгаж байгаа. Угтаа Д.Бат-Эрдэнэ гишүүн нь орон нутгийн гэгдэх Таван толгой хувьцаат компанийн 19 хувийг эзэмшдэг нь үнэн. Тус компанийн 51 хувийг аймгийн ИТХ, 49 хувийг бусад хувьцаа эзэмшигчид бүрдүүлдэг. Улмаар 51 хувийнхан таван хүн, 49 хувийнхан дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй ТУЗ-ийг бүрдүүлдэг. Тэр утгаараа тус компаниас гарч буй томооохон шийдвэрийг ТУЗ гаргана гэсэн үг. Тиймээс хоёр компанийн дундах өр, авлагын асуудал байгаа бол үүнийг гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ нь шийдэж явдаг нь ойлгомжтой. Түүнээс биш Д.Бат-Эрдэнэ асуудлыг нь шийдсэн гэдэг нь үндэслэлгүй болж байгаа юм. Хоёр дахь үндэслэл нь Д.Бат-Эрдэнийг Шүрэнхишиг, Сэддорж нартай гэмт бүлэглэл буюу мафи болж, ногдол ашгийг илүү авсан гэх. Үүнээс та нэг үгийг сайн хараарай. Мафи болж ажилласан гэж байгаа. Мафи гэдэг чинь хууль үйлчилдэггүй, өөрсдөө үзэгддэггүй зохион байгуулалттай гэмт байгууллага биш юм уу. Үүнээс харвал мафи гэх сүржин үгийг үндэслэлдээ оруулж, нийгмээр яллуулах гэсэн явцгүй улс төр гэж ойлгогдохоор.

Анхны Монгол жолоочдын нүүрс тээврийн цуваа. 2005 он

Нөгөөтэйгүүр ногдол ашгийг илүү авч, Капитрон банкаар дамжуулан мөнгө угаасан гэдэг. Угтаа ногдол ашгийг тараах эсэхийг тус компанийн ТУЗ, нийт хувьцаа эзэмшигчдийн хурал нь шийддэг. Хөрөнгийн бирж хянадаг. Таван толгой хувьцаат компани хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нээлттэй компани. Тэр утгаараа хувьцаа, ногдол ашигтай холбоотой бүх үйл ажиллагааг Хөрөнгийн бирж, Санхүүгийн зохицуулах хорооны хяналт дор явуулдаг. Нээлттэй хувьцаат компаний хувьд ногдол ашгийг гүйцэтгэх захирал, нягтлан, нэг, хоёр хувьцаа эзэмшигч нар тохиролцон илүү дутуу хуваарилах боломжгүй. Товчхондоо нэг хувьцаа эзэмшигчийн нөлөө, компанийн гүйцэтгэх захирал, нягтлан нарын оролцоо байх боломжгүй. Тус компанийн санхүүгээс хувьцаа эзэмшигч Бат-Эрдэнийн тухайн жилийн ногдол ашгийг шилжүүлэхдээ түүний гэр бүлийн хувьцааны ногдол ашгийг Бат-Эрдэнийн харилцах данс руу хамтад нь шилжүүлсэн нь хувьцааны ногдол ашиг илүү авсан гэх хардлагыг төрүүлсэн бололтой. Нөгөөтэйгүүр Д.Бат-Эрдэнэ хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй нэлээн хэдэн компанийн хувьцаа эзэмшигч гэдгийг түүний хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харж болно. Түүний нэг нь Капитрон банк. Д.Бат-Эрдэнийн хувьд орон нутгийн Таван толгой хувьцаат компаниас өөрийн хувьцаанд ногдож ирсэн ногдол ашгаар Капитрон банкны дүрмийн санг өсгөснийг тус банкаар дамжуулж мөнгө угаасан хэрэг үүсгэжээ гэх. Ямар ч бизнесмэн нэг бизнесийнхээ ашгаар нөгөө бизнесээ өргөжүүлдэг. Түүнийг буруутгаж байгаа үндэслэлүүд дотор “51 хувь буюу Өмнөговь аймгийн ногдол ашгийг дутуу олгосон” гэсэн үг өгүүлбэр байгаа. Гэтэл энэ нь Даланзадгадын дулааны станцад засвар хийх хөрөнгийг “Таван толгой” ХК-аас гаргаж, Өмнөговь аймагт оногдох ногдол ашгаас суутган тооцох тухай аймгийн ИТХ-ын шийдвэрийн дагуу хийгдсэн ажил аж.

Эцэст нь Таван толгой орд, Эрдэнэс Таван толгой ХК, Таван толгой ХК-уудыг андуурч төөрч будилаад байгаа хүмүүст багахан тайлбар мэдээлэл хэлье. Монгол Улсад ашиглалтын “улаан” лиценз 1000 гаруй байдаг. Таван толгой орд газарт Төрийн өмчит Эрдэнэс Таван толгой ХК 68468 га буюу бүлэг ордын 90 хувь, хувийн өмчит Энержи Ресурс ХХК 2960 га буюу бүлэг ордын найман хувь, хувийн өмчит Хангад эксплорэйшн ХХК 12821 га, хувийн өмчит Аурум Ауруг ХХК 36390 га, орон нутгийн өмчит Таван толгой ХК 276 га буюу Таван толгой бүлэг ордын хоёр хувийн талбайг тус тус эзэмшиж олборлолт явуулдаг. Мөн орон нутгийн өмчит Таван толгой уурхайн бүлэг ордын нийт талбайн хоёрхон хувь буюу 276 га талбайд үйл ажиллагаа явуулж жил бүр өндөр ашигтай ажиллаж, жилдээ 70-100 тэрбум төгрөгийн татвар төлдөг төдийгүй өнгөрсөн хугацаанд 568 тэрбум ногдол ашгийг хувьцаа эзэмшигчдэдээ олгодог Монгол Улсын топ аж ахуйн нэгжийн нэг. Тус компани 2022 онд 290 гаруй төгрөгийн ашигтай ажиллаж түүнээс 144 тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг тараах талаар мэдээлэл гарч байна. Үүний 51 хувь буюу 73.4 тэрбум төгрөг Өмнөговийнхоо төсөвт орж, Өмнөговьд хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт хийгдэнэ. Жил бүр л тодорхой ашигтай ажиллаж ногдол ашиг хуваарилдаг. Ганцхан Таван толгой ХК-ийг биш бусад Төрийн болон хувийн өмчит компаниудыг ямар ашигтай ажиллаж байгаа, ямар татвар төлж байгааг илүү анхааралтай ажиглах хэрэгтэй. Эцэст нь энэ мэт үндэслэлээр Д.Бат-Эрдэнэ гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх шаардлага үнэхээр байгаа юу. Улс төрийн зорилготой энэ мэт хэргээс болж парламентын дархлаа, чадавх улам л суларч байгааг УИХ-ын эрхэм гишүүд та бүхэн мэддэг үү.