Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

Ш.Цогтоо: Хүн амын өсөлт дагаж гишүүдийн тоог нэмэх гээд байгаа бол Улаанбаатар хотоос сонгогдох УИХ-ын гишүүдийн тоог л нэмэх шаардлагатай DNN.mn

Монголын хуульчдын холбооны Үндсэн хуулийн эрх зүйн хорооны тэргүүн, МУИС-ийн хууль зүйн сургуулийн профессор, хууль зүйн ухааны доктор, Үндсэн хууль судлаач Ш.Цогтоотой ярилцлаа.

-ҮХНӨ хийх замаар УИХ-ын 76 гишүүний тоог 152 болгох асуудлыг ид хэлэлцэж байна. Үндсэн хууль судлаач, мэргэжлийн ахмад хуульч хүний хувьд уг асуудлыг ямар байдлаар харж байна вэ?

-Таны энэ асуултад хариулахаас өмнө юун түрүүнд товч боловч түүх сөхөх хэрэгтэй л дээ. Бид яах гэж 1990 онд ардчилсан хувьсгал хийж, ардчилсан нийгмийн харилцааг хүлээн зөвшөөрч 1992 оны шинэ Үндсэн хуулийг батлан мөрдөж байгаа билээ дээ. Хариулт нь тов тодорхой. Энэ Монгол Улс орныг маань нэг нам удирдаж, нэг нам ноёрхож бүр буруу зам руу оруулсан байна. Иймд намаас төрийн ажлыг тусгаарлая. Ард түмэн Засгийн эрхийг барьдаг болгоё хэмээн шинэ хуучингүй ухамсарлан Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна гэж 1992 оны ардчилсан шинэ Үндсэн хуулиараа зарлан тунхаглаж, даяар олны итгэл үнэмшил болгосон нь их учиртай. 1960 оны Үндсэн хууль дахь нам удирддаг үзэл санаанаас эрс татгалзаж, Үндсэн хуулийн хавсралт хууль буюу Үндсэн хуулийн нэмэлтийн тухай хууль, УИХ-ыг сонгох сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөл боловсруулж, улмаар ардчилсан шинэ хүчнүүдийн тэмцэл шаардлагаар Улс төрийн товчоо огцорч байж энэ улс орон ардчилсан шинэ харилцаанд аажим аажмаар ихээхэн зовлон зүдгүүртэй шилжсэн түүхэн үнэнийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Энэ бол үнэн хэрэг дээрээ ардчиллын амин сүнс байлаа.

-Тэгвэл одоо ямар болчихоод асуудал үүсгээд байгаа юм бэ?

-Үндсэн хуульд халдсан 1999, 2000 оны “Дордуулсан долоон нэмэлт өөрчлөлт”-өөс хойшхи 2015, 2019, 2022, 2023 оны удаа дараагийн бүтэлгүй оролдлогууд бага багаар мэрсээр, бас идэн идсээр байгаад одоо бүр оргилдоо хүрч нам гэдэг субъект “төр”-ийг буюу ард түмнийг удирддаг. Тэдний эрхийг сэмээрхэн хууран мэхэлж авдаг хадны мангаа болчихжээ. Хуучин цагт нэг нам дарангуйлдаг байсан бол одоо олон нам хуйвалдан дарангуйллын тогтолцоо үүсгэхийг ер үгүйсгэхээргүй байна. Энэ мэтээр 1990 оны ардчилсан дэвшилтэт зарим алхамуудаас үндсэндээ ухарч, нам хэмээх хувь хүн, бүлгийн ашиг сонирхол нь төрийн буюу ард түмний толгой дээр гарч ирчихээд ардчиллын анхны үзэл санааг гуйвуулсаар байгааг юугаар ч зөвтгөшгүй. Иймд нилээд хазайчихсан ардчиллын гажуудлыг засахаас өөр арга замгүй тийм нөхцөл байдал нь энэ улс орны тулгамдсан асуудлын нэг болчихсоныг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.

Гэхдээ тэр нь л лав нэг танхимт парламент болох УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлж олшруулах асуудал ч биш л дээ. Товчхондоо гишүүдийн тоог 51, 76, 77, 99, 108, 152 болгон ихэсгэж, багасгах нь парламентын чанар, иргэдийн аж амьдралд ямар ч агуулгын өөрчлөлтийг авч ирэхгүй гэдэг нь бараг тодорхой зүйл болов уу. Тэгээд ч ҮХНӨ оруулах цаг үе, нөхцөл байдал нь бүр биш. Нөгөөтэйгүүр ямар ч хяналт удирдлагагүй нэг танхимт параламентын гишүүдийн тоо цөөн, эсвэл олон байхаас үл хамаарч төр өөрөө өөрийгөө ялзруулдаг. Үүнийг л сайн ойлгох хэрэгтэй. Суурь муутай барилгыг улам өндөр болгоё гэдэгтэй л адилхан зүйл. Эхлээд сууриа бэхжүүлэх, дараа нь барилгаа хэдэн давхар өндөр барьсан ч алзахгүй биз дээ.

-Тийм гэж бодъё, тэгвэл цаашдаа яах ёстой вэ?

-Үндсэн хууль чиглэлийн дагнасан судлаач хүний хувьд мэдээж хэрэг надад өөрийн гэсэн илүү оновчтой гарц гаргалгаа бол бий. Гэхдээ таны хүсээд буй асуултад эхлээд хариулсан нь зүйтэй байх.

-Тэгвэл эхний асуултаа дахиад асууя. Г ишүүдийн тоог нэмэх багасгах нь ямар ч ач холбогдолгүй гэж та хэлээд байна уу?

-Сонгууль тулчихаад байхад бүр тодорхой хэлбэл сонгуулийн өмнөх жилд ҮХНӨ ярих нь үнэхээр утгагүй асуудал. Ер нь бол хүндэтгэлгүй л хандлага юм даа. Тэр дундаа миний эрх багадаад, түүний эрх ихдээд байна, мөн манай нийгмийн болж бүтэхгүй юм болгонд л Үндсэн хууль буруутай, харин “төр”, төрийн байгууллага, албан тушаалтанд юуных нь буруу байх вэ дээ, Үндсэн хууль нь болохгүй байгаа юм чинь гэх субъектив хандлагаас үүдэлтэйгээр УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх санал санаачилгыг иргэд бүр хүлээж авахгүй дургүйцээд байхад эсрэгээр нь зүтгүүлээд байгааг ойлгоход үнэхээр бэрх. Үүнийгээ ядаж сонгуулийн дараа яривал иргэд дэмжиж юуны магад. Цалин хөлс нэмэгдүүлж, өргөн хэрэглээний барааны үнийг бууруулж, хулгай луйвартайгаа бодитойгоор тэмцэн, эдийн засгаа эрүүлжүүлсний дараа иргэд, олон түмэн ҮХНӨ, тэр дундаа УИХ-ын гишүүдийн тоог өсгөн нэмэх асуудлыг дэмжих бололцоо урган гарахыг үгүйсгэхгүй л дээ.

-Улс төрийн намууд УИХ-ын гишүүдийн тоог олон болгоё гээд “төрийн гурван өндөрлөг”-тэй тохиролцсон гэж зарим хүмүүс хэвлэлээр ярих юм. ҮХНӨ-ийг ингэж тохиролцож болдог юм уу?

-Үгүй байлгүй дээ. Нам гэдэг бол нийгмийн удирдлагын буюу нийтийн эрх зүйн субъект биш. Тэр төрийн институдэд ч хамаардаггүй. Нам нь манай хуулийнхны онолын хэлээр бол хувийн эрх зүйн субъект. Монгол Улсын Үндсэн хуульд “улс төрийн нам” гэх ойлголт огт байхгүй. Харин “нам олон нийтийн байгууллага” гэж даруухан нэг үгээр илэрхийлсэн ес ч бил үү томьёолол бол бий. Онолын талаас нь хэлэх юм бол нам гэдэг нь хувь хүний үзэл бодол, бүлгийн ашиг сонирхол, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдсэн иргэд олон нийтийн жирийн нэг эвсэл холбоо бүхий элементүүдийн нийлмэл цогц юм. Тэр “улс төрийн нам” гэх нэр томьёо бол наана хэлэхэд 1940, 1960 оны Үндсэн хуулийн үзэл санаа, цаана хэлэхэд Ленин багшийн “политическая партия” гэх сургаал номлолын гол цөм л дөө.

-Та энэхүү намын тухай онол арга зүйг одоогийн болж буй практик сэтгэл хөөрлийн үйл явцтай холбон тайлбарлаж өгнө үү?

-Товчхондоо оросоор “частный”, англиар “private interest” гэх хувийн ашиг сонирхол, их сайндаа бүлгийн ашиг сонирхолд захирагдмал цэвэр хувь этгээдийн явцуу ашиг сонирхол. Ийм юмыг “төр”-ийн буюу Монголын ард түмний нийтийн ашиг сонирхолын дээд илэрхийлэл болсон “төрийн гурван өндөрлөг”-тэй тохиролцоно, тохиролцуулна гэж ч юу байхав дээ. Зарим нь зүгээр л хүний янз үзэж, дооглож, тохуурхаж байгаа царай нь тэр биз. Өмнөх асуултуудын чинь цөмийг дүгнэж хэлэхэд ҮХНӨ оруулах аливаа хэлбэр ба суурь аргад эрхэм гишүүд, нам толгойлж байгаа хүмүүсийн хэлээд хэрэглээд байгаа шиг зүйл огт үгүй. Өөрөөр хэлбэл Үндсэн хуулийн зүйл заалт, Үндсэн хуулийн үзэл санааны эсрэг элдэв тохиролцоо, хандлага гэж байж болохгүй. ҮХНӨ оруулах талаар хийж буй ухуулга сурталчилгаа, тэрчлэн аймаг, сум өртөөлөн давхиж хэдхэн хүн цуглуулж зүг чиг, жолоо цулбуургүй баахан мэдэмхийрсэн, албан тушаалдаа омогшиж эрдсэн нөхдийн яриагаар Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийдэггүй. Сайн ухуулбал энэ иргэд олон нийт чинь ер нь ҮХНӨ-ийг их сайн дэмжиж байна шүү гээд төр засгийн удирдлагад буруу ташаа мэдээлэл хүргэж байгаа нь нууц биш. Энэ мэт олон асуудлын аль нь ч ҮХНӨ оруулах, түүнд гар дүрэх хэлбэр ба арга биш гэдгийг хэлэхэд илүүдэхгүй болов уу. Саяхан л 2000 он гаран гартал дагаж мөрдөж байсан эрүүгийн холбогдох зүйл заалт ёсоор бол “төрийн эрх мэдэл”-ийг хууль бусаар авах зүйлчлэл дотор хэлбэрийн хувьд Үндсэн хуулийн бус аргаар авах үйлдлээр илэрдэг онц аюултай гэмт хэрэг гэж үзээд нутаг заах ялаас гадна 16-20 жилийн хорих ялтай санкцыг өдгөө ардчиллын буян заяанд юу хийж байгаагаа мэдэхгүй арай л дэндүү давраад байх шиг.

-Нам төрийг удирддаггүй юм бол төрийг удирдах ард түмний гол эрх нь юу юм бол?

-Хөөрхий иргэд, олон түмэн төрийг удирдах хэрэгт шууд оролцох ердөө л хоёрхон хэлбэр бий. Нэг дэх нь Үндсэн хуульд гар дүрэхдээ хүрвэл ард нийтийн санал асуулга явуулах замаар, өөрөөр хэлбэл тэднээс 76 гишүүний тоог 152 болгохыг та дэмжиж байна уу, үгүй юу гэж асуух явдал юм. Хоёр дахь нь УИХ-ын гишүүнийг иргэд нийтээрээ чөлөөтэй, шууд сонгох явдал байдаг. Бусад эрх нь хөөрхийдөө өөрсдийнх нь сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагад үгээ болон санал хүсэлт, өргөдөл гомдлоо дамжуулан уламжлах төдий зүйл. Гэтэл тэр хоёр үндсэн эрхийнх нь нэгийг нь намууд хуйвалдаж тохиролцож булаах шахам аваад, нөгөөг нь иргэд нийтийн хүсэн хүлээсэн жинхэнэ төлөөлөгчийг тэднээр сонгуулах биш, харин “улс төрийн нам”-ын даргад таалагддаг мөнгө, бэл бэнчинтэй намын төлөөлөгчдийг ард түмний төлөөлөл гэж итгэн сонгохоос өөр замгүй болгочихоор энэ нэг танхимт парламентын тогтолцоо ялзарч, гишүүд нь хэрэг төвөгт орооцолдож яллагдагчаар татагдахаас яахав дээ. Энэ гажуудлыг засах хэлбэр нь УИХ-ын гишүүдийн 76 гэх тоог 152 болгон механикаар өсгөн нэмэгдүүлэх явдал огтоосоо биш байх аа.

-Тэгвэл ард түмэн төрийн эрхийг Үндсэн хууль ёсоор барьж байна гэдгийг илэрхийлэх гол шалгуур нь Монгол Улсын хувьд чухам юу юм бол?

-Энэ асуултад хариулахад багагүй тайлбар, нилээд арга зүйн асуудал гарч ирнэ. Ийм том “проблем”-ыг одоо ярьж буй тоо төдий хэлбэрдэлтэй холилдуулж хутгалдуулмааргүй байна. Би өмнөх асуултууд дээр ч хэлсэн. Яахав дараа тусгайлан ярилцлага өгч болно.

-76 гишүүний нэг хүнд оногдох чадал ба 152 гишүүний нэг хүнд оногдох чадлын талаар та юу хэлэх вэ?

-Иймэрхүү үг яриа өмнө нь сонсож байсан. УИХ-ын танхимд хүртэл дуулдах шиг болно лээ. Сонин л асуулт байна. Ер нь бол Үндсэн хуульд заасан ёсоор Монгол Улсын нутаг дэвсгэр зөвхөн засаг захиргааны нэгжид хуваагдана гэсэн суурь зарчимдаа тулгуурлаж иймэрхүү асуудлыг хөндөж байвал зохистой. Ингэхгүй болохоор хүн амын суурьшил, тоо толгой дагаж гишүүдийн тоог нэмэх гээд байгаа юм бол Улаанбаатар хотоос сонгогдох УИХ-ын гишүүдийн тоог л нэмэх шаардлагатай тулгарна. Манай УИХ, засгийн газартай байнга ажиллаад байгаа нөхөд өөрсдөө судлаагүй байж одоог хүртэл маш их шүүмжлэл дагуулсаар буй Эстони гаралтай физикч Рейн Тагенперагийн аль жараад үеийн улсуудын парламентын үйл ажиллагааг судлаад 1972 онд боловсруулж парламентын гишүүдийн тоог куб язгуурын аргачлалыг хамгийн сайн юм шиг туйлшруулан тайлбарлаад байгаа нь мода Монголоор дуусдагийн нэгэн жишээ гэхэд хилсдэхгүй байх. Яагаад гэвэл өнөөгийн хөгжингүй улсуудад парламентын гишүүдийн тоог багасгах гэж бөөн аюул тэмцэл болж байна. Тэр бүү хэл зарим нэр дэвшигчид нь парламентын гишүүдийн тоог хэрхэн багасгах талаар сонгуульт ажил хийн ялалт байгуулж буй ийм цаг үе дор манайхан тоогоо нэмэх тухай улайран довтолж буйг юу ч гэж бодмоор юм бэ дээ, өөрсдийн чинь ухамсар л мэдэх асуудал юм даа.

-Гэхдээ л дээрх тоон дээр тоогоор илэрхийлсэн хариулт өгч болох уу?

-Элдэв дээдийн тоо бодож, бодуулж тухайлбал 76 гишүүний тал болох 38 дээр нэг хүнийг нэмбэл 39 болно, иймд 18 гишүүнийг л барьчихад ямар ч хууль санаснаараа батална. Ингүүлэхгүйн тулд гишүүдийн тоог 152 болгож олшруулчихаар хууль лоббиддог хуйвалдаан зогсчихно энэ тэр гэхийн оронд зүгээр л намчирхаж найзархаж өөгшүүлсэн үл бүтэх этгээдүүдтэйгээ сахилга хариуцлага тооцож чаддаггүй мэдлэг чадваргүй удирдлагын завхралыг л засах хэрэгтэй. Зүгээр нэг нийтийн албаныхаа ажлаа гүйцэтгэж чадахгүй хууль зөрчиж хүн хохироогоод буй албан тушаалтнуудтай яг тэр моментод нь “импичмент” тооц, бас хариуцлага тооц, ажлаас нь чөлөөл, шаардлагатай бол шүүхэд өг тэгээд л бол оо. Түүнээс биш хоёр гурван жилийн дараа “өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөв” гэдэг шиг баахан юм ухаж төнхөж, бөөн зардал чирэгдэл болж “импичмент” тооцох нь улс төрд ямар ч үр дүн өгөхгүй, өс хонзон дуудахаас цаашгүй. Үнэхээр шийдмээр байгаа бол парламентын дэг журмыг болон нэр дэвшигчдийн шалгуурыг өндөр түвшинд тогтоон өгч түүнийгээ чанд мөрдөхөд л болчих зүйл. Асуудал тоондоо байгаа юм биш.

Парламентын тоог нэмэхэд бүгдээрээ л бараг нэг саналтай байна. Гэхдээ ямар ч удирдлага хяналтгүй аль хэдийнээ ялзарч муудсан нэг танхимт парламенттай байж дур зоргоороо авирлах тэр дотуур санаагаа гүйцэлдүүлэх гээд үхэлдээд байх шаардлагагүй. Түүний оронд төрд ард түмний өөрсдийнх нь дуу хоолой, төлөөлөл, засаглах эрх буюу нийтийн албаны үйл ажиллагаанд хяналт тавих дээд танхимын зохион байгуулалт, хууль зүйн үндэслэл зайлшгүй тулгарчихаад буйг бид анхаарахгүй байж болохгүй.

мэдээ нийгэм

Ө.Мөнгөнцацрал: Байр авах хамгийн ашигтай байршил бол Лондон DNN.mn

Дэлхийд тэргүүлэгч үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын “Найт Франк” (Knight Frank) компанийн Монгол дахь салбарын захирал Ө.Мөнгөнцацралтай ярилцлаа.

-Монголд дэлхийн үл хөдлөх хөрөнгийн том төлөөлөгч орж ирж, үйлчилгээгээ эхлүүлж байна. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?

-“Найт Франк” бол дэлхийн үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын тэргүүлэгч компани юм. Анх 1896 онд үнэлгээ, судалгаа, дуудлага худалдааны чиглэлээр бизнесээ эхлүүлж байсан түүхтэй. Тэртээгээс өдийг хүртэлх 127 жилийн түүх тус компанийг ямар бодитой, найдвартай хамтрагч вэ гэдгийг нь илтгэнэ. Зөвхөн Лондонд бус дэлхийн 57 бүс нутагт үл хөдлөх хөрөнгө зуучлах, дамжуулах, худалдан борлуулах үйлчилгээ үзүүлдэг. Тэр ч утгаараа дэлхий дахинаа 488 салбар оффистой. Энэ том компани Монголд албан ёсоор салбараа нээж байгаа нь манай улсын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт таны хэлдгээр том тоглогч орж ирж байна гэсэн үг. Биднээр дамжуулаад монголчууд дэлхийн аль ч улс, оронд үл хөдлөх хөрөнгө авч болно. Өөрөөр хэлбэл таныг дэлхийн үл хөдлөх хөрөнгийн салбартай холбох бат гүүр болж байна гэсэн үг.

-Энэ том компанийн нэг салбарыг Монголд нээнэ гэдэг цаад агуулгаараа маш том зорилгын төлөө явж байгаа нь тодорхой. Та бүхний эхний зорилго юу байна вэ?

-Эхлээд Монголын зах зээлд танигдана гэдэг чухал. Эхний зорилго ч энэ. Нөгөө талаар өнөөдөр гадаадад тэр дундаа Англид очоод байраа хараад, маргааш худалдаад авчихна гэдэг бол тийм ч хялбархан зүйл биш. Тиймээс энэхүү асуудлыг зуу гаруй жилийн туршлагатай дэлхийн топ компаниар дамжуулан зохицуулах, үйлчлүүлэх боломжийг бид монголчуудад нээж өгч байгаагаараа онцлог юм. Гадны оронд явж байхад монголчуудыг эсгий гэрээр нь их төсөөлдөг. Тэр утгаараа биднийг дэлхийд өрсөлдөх чадваргүй гэж ойлгох нэг хэсэг бий. Тиймээс энэ хандлагыг нь өөрчлөх, монголчууд ч бас дэлхийтэй хөл нийлүүлэн алхаж чаддаг юм шүү гэдгийг харуулахыг зорьсон. Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд бид дэлхийн үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын хамгийн том компанийг Монголд оруулж ирсэн. Үл хөдлөх хөрөнгө гэдгийг зөвхөн байр, сууц гэдэг утгаар нь ойлгож болохгүй.

Цаагуураа маш том боломжийг бий болгодог салбар бол үл хөдлөх хөрөнгө. Нөгөөтэйгүүр манайхаар дамжуулан дэлхийн улс орнуудаас үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авахдаа зуучлуулах үйлчилгээ авч болно. Одоогоор байр авах хамгийн ашигтай байршил бол Лондон.

-Та дэлхийн улсуудад үл хөдлөх хөрөнгөтэй болох боломжтой гэж байна. Жишээлбэл аль улсад үл хөдлөх хөрөнгөтэй болох нь эдийн засгийн хувьд боломж ихтэй вэ?

-Үл хөдлөх хөрөнгийг ямар ч улсад авсан хөрөнгө л болно. Гэхдээ бид Лондон хотод үл хөдлөх хөрөнгөтэй болохыг зөвлөдөг. Учир нь Лондон хотод нэг өрөө байр буюу Монголоор хоёр өрөө байр 2-3 тэрбум гаруй төгрөг байна. Надад энэ хэмжээний мөнгө байхгүй юм чинь Англид хэзээ ч байр авахгүй байх гэж бодож огт болохгүй. Мөнгөний эргэлт сайтай хүмүүст бол маш боломжтой. Мөн Лондонд үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авахдаа 100 хувь мөнгөө төлдөг хүн байдаггүй.

Дандаа 25 хувийн урьдчилгаа төлдөг. Хоёр тэрбум төгрөгийн 25 хувь гэхээр 500 гаруй сая төгрөг болж байна. Тухайн мөнгөө ойролцоогоор хоёр жилийн дотор дөрөв хувааж төлнө. Тэгэхээр зургаан сар тутам нэг удаа 130 орчим сая төгрөг төлнө гэсэн үг. 25 хувиа төлснийхөө дараа үлдсэн 75 хувь дээрээ Английн банкны зээлд хамрагдаж болно.

-Таныг ингэж хэлсэн чинь үнэхээр гадаадад үл хөдлөх хөрөнгөтэй болох боломж тийм ч холын мөрөөдөл биш байна шүү. Та зээл авах тухай ярилаа. Гадаадын банкнаас монголчууд яаж зээл авах вэ. Танай компани энэ асуудлыг мөн зохицуулдаг гэж үү?

-Мэдээж энэ төрлийн үйлчилгээ байлгүй яах вэ. Юуны тулд дэлхийн том компани билээ. “Knight Frank” компани нь санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлдэг дэлхийн 420 гаруй байгууллагатай хамтарч ажилладаг. Тэр утгаараа монголчууд ч гэсэн дээрх байгууллагуудын зээлд хамрагдаж болно.

-Монголд зээл авахад хүү өндөр байдгийг та мэдэх биз. Харин гадны орнуудын хувьд ямар байдаг бол?

-Мэдээж орон орны банкны хүү нь янз бүр байдаг. Гэхдээ Монголтой харьцуулахад хамаагүй бага шүү. Хамгийн доод тал нь жилийн 2.5 хувьтай. Дээд тал нь 3.8 хувийн хүүтэй. Харин манай компанийн хувьд гурван хувийн хүүтэй зээлээр Лондонд байртай болох боломжийг монголчууддаа нээж өгч байна.

-Гадаадад үл хөдлөх хөрөнгөтэй болъё гэвэл заавал виз авах шаардлагатай юу?

-Тийм шаардлага байхгүй. Өөрөөр хэлбэл визгүй, оршин суух эрхгүй байсан ч байр авах эрх нь танд нээлттэй гэсэн үг. Өмнө ярьсан зээлийн асуудлыг дахиад тодруулж хэлье л дээ. 75 хувийн зээлийг хэн миний өмнөөс хөөцөлдөх вэ гэж хүмүүс бодож магадгүй юм.

Энэ ажлыг “Knight Frank” үйлчлүүлэгчийнхээ өмнөөс хийдэг. Мөнгөний эргэлт сайтай хүмүүс 25 хувиа төлж дуусчихаад үлдсэн төлбөрөө бүгдийг нь нэг дор төлж бас болно. Тиймээс зээлийн хүү, урьдчилгаа төлбөр, өмчлөлийн хугацаа гээд маш олон талаараа Лондонд байр авах нь хялбар бөгөөд хөнгөн нөхцөлүүдтэй.

-Ер нь үл хөдлөх хөрөнгийн салбар гэж юуг хэлээд байна. Та бүхний зүгээс ямар үйлчилгээ үзүүлэх юм бэ?

-“Knight Frank” компани нь нийт таван үйлчилгээ үзүүлдэг. Олон улсын өмч зуучлал, түрээсийн менежмент, санхүү тайлан, татвар, интерьер дизайн, дамжуулан борлуулах үйлчилгээг үзүүлж байна. Ер нь үл хөдлөх хөрөнгийн салбар энэхүү салшгүй таван хэсгээс бүрддэг. Энэ нь олон жилийн турш системтэй явагдаж ирсэн. Гадаадад үл хөдлөх хөрөнгө авч байгаа тохиолдолд тухайн байраа түрээслэх, дамжуулан борлуулах, санхүүгийн тооцооллыг гаргуулах, олон улсын өмчийн зуучлалаа хууль ёсны дагуу хийлгэх зэрэг хэрэгцээ шаардлага тулгардаг. Энэ бүх үйлчилгээг “Knight Frank Mongolia” үзүүлэх болно.

-Өмнө хэлсэн Лондонд үл хөдлөх хөрөнгө 2-3 тэрбум төгрөгийн ханштай байдаг гэж. Манайд тэр хэмжээний хөрөнгөтэй хүмүүс цөөнгүй бий гэдгийг сүүлийн үед энд тэндгүй баригдаж байгаа хаусуудаас харж болохоор. Тэр утгаараа энд хаустай болох Лондонд үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авахын аль нь илүү ашигтай вэ?

-Дэлхийн хөрөнгө оруулагчид Англи улсыг хөрөнгө оруулалт хийхэд маш найдвартай улс гэж үздэг. Ер нь бол Англид үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авах нь зөвхөн амьдрах зорилготой гэж харж болохгүй. Ихэнхдээ хөрөнгө оруулалт гэж харах ёстой.

-Би яг үүнийг л асуугаад байна л даа…?

-Бид Лондонд үл хөдлөх хөрөнгө сонирхож байгаа үйлчлүүлэгчдээсээ нэг зүйлийг байнга асуудаг.

-Юуг тэр вэ?

-Та тухайн үл хөдлөх хөрөнгөө худалдаж аваад тэндээ амьдрах гэж байна уу эсвэл хөрөнгө оруулаад фаундаар ашиг хүртэх үү гэж. Өөрөөр хэлбэл монголчууд хөрөнгө оруулалтын сэтгэлгээтэй болох шаардлага зайлшгүй тулгараад байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр бид үр хүүхдийнхээ ирээдүйд зориулж, үл хөдлөх хөрөнгө авах хэрэгтэй. Лондон хотод үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авахад өмчлөлийн хугацаа нь 999 жил байдаг. Өөрөөр хэлбэл та есөн үедээ өвлүүлэх хөрөнгөтэй болж байна гэсэн үг. Өмчлөх хугацаа урт байна гэдэг тухайн улс орны хууль, эрх зүй, хувийн өмчийг дээдлэх үзэл ямар өндөр түвшинд хүрсэнийг илтгэж байгаа юм. Мэдээж хэрэг эх орондоо орон байртай байх нь зөв боловч, хоёр улсад ажил, бизнесээ төлөвлөх цаг нь ирсэн гэж харж байна. Нэг улсад өөрийн орон байраа бэлдсэн бол дараагийнх нь Лондон байж яагаад болохгүй гэж.

-Сайхан сонсогдож байна шүү. Хүмүүс Лондонд ихэвчлэн ямар байр сонирхож худалдан авч байна вэ. Том зургаар нь асуувал дэлхийн хөрөнгөтнүүдийн үл хөдлөх хөрөнгийн сонирхол хаашаа чиглэж байна вэ?

-Лондон хот нь шинэ, хуучин гэж хуваагддаг. Шинэ Лондонд цаг үеэ дагаад “Сервис апартментууд” баригдаж байна. Сүүлийн үеийн үйлчлүүлэгчид уулзалтын заал, кино театрыг нь хүртэл бэлдчихсэн байрыг сонгох нь элбэг болсон. Хэрэглэгчийн судалгаан дээр үндэслэн хүнд хэрэгцээтэй юу байж болох бүгдийг нь нэг дор төвлөрүүлсэн байр ашиглалтад орж байна. Мөн хөршийн холбоог маш сайн ойртуулж өгсөн. Дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирж байгаа хүмүүст хоорондоо танилцах, найзалж нөхөрлөх боломж нь тэнд бий. Магадгүй тэндээс бизнес хамтрагчаа олж болох тийм л орон зайг бий болгодог юм билээ. Дээр дурдсанчлан “Баялгийн тайлан”-гийн судалгаагаар азиуд Лондонд байр сонирхож авах нь элбэг байна. Хүүхдүүдийнхээ боловсролд анхаарах үүднээс.

Англи улс бол боловсролын системээрээ тэргүүлэгч. Энэ утгаараа хүүхдүүдийнхээ боловсролд анхаарахын зэрэгцээ есөн үедээ хөрөнгө үлдээж байгаа гэдгээрээ дэлхийн хүмүүсийн сонголт болж байна гэх үү дээ. Манай Монгол ч Азийн улс. Яагаад монголчууд дэлхийн үл хөдлөх хөрөнгө сонирхож, авч болохгүй гэж хэмээн бодож байсан. Үнэхээр хөдөлмөрлөөд санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрчихсэн бол дараагийн шат руугаа гарах алхам нь тэндхийн үл хөдлөх хөрөнгө.

–Та бүхэнтэй хэрхэн холбогдох вэ?

-Бид өөрийн оффистоо хувийн уулзалтуудын цаг төлөвлөн харилцагчдадаа дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгдөг. Knight Frank Mongolia гэж хайлт хийгээд бидэнтэй холбогдоорой.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

SPEAK OUT: Иргэд “Олон хулгайчийг тэжээж чадахгүй” гэх хандлагаар гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэхийг эсэргүүцэж байна DNN.mn

Засгийн газраас Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. УИХ-ын чуулганаар уг хуулийн төслийг хэлэлцэх нь зөв гэж шийдсэн. Үүнтэй холбоотойгоор энэ долоо хоногт УИХ-ын гишүүд тойрогтоо ажиллаж, Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг иргэд, сонгогчдодоо танилцуулж байгаа билээ. Иргэдийн хувьд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг тэр дундаа гишүүдийн тоог нэмэх асуудалд бухимдалтай байна. Тухайлбал зарим тойргийн иргэд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг тайлбарлаж буй гишүүдийнхээ өөдөөс усны сав шидэлж, эсэргүүцсэн аж. Мөн нийгмийн сүлжээнд гишүүдийн тоог нэмэх асуудлаар талцсан маргаан хүчтэй өрнөж буй. Тиймээс энэхүү асуудлаар улс төр, нийгмийн зүтгэлтэн, судлаач болон иргэдийн байр суурийг сонслоо. Иргэдийн хувьд хулгайч, авлигач, эд баялаг цөлмөгчдөд хариуцлага тооцож чадахгүй байж, тоог нь хоёр дахин нэмэхийг эсэргүүцэж байна гэх өнцгөөр асуудалд хандаж байв. Харин эрдэмтэд, судлаачид, улс төр, нийгмийн зүтгэлтнүүдийн хувьд энэхүү асуудлыг дэмжиж буйгаа илэрхийллээ.

УИХ-ын гишүүн асан, Хөдөлмөрийн баатар Н.Жанцанноров: -УИХ-ын гишүүдийн тоо 152 байна уу эсвэл бэлгэдлээ бодоод 99 байна уу хамаагүй. Гишүүдийн тоог нэмнэ гэдгийг зарчмын хувьд дэмжиж байгаа. Угтаа төрийн эрх барих дээд байгууллага нь УИХ гээд Үндсэн хуульдаа заагаад өгчихсөн. Гэтэл өнөөдөр энэхүү эрх мэдлийг Засгийн газар дангаараа эдлэх боломжтой байгаа нь парламентын чадавхын асуудал зайлшгүй яригдана гэсэн үг. Товчхондоо УИХ нь Засгийн газраа авч явах ёстой байтал өнөөдөр манайд энэ хамаарал эсрэгээрээ байх шиг байна. УИХ-ын 19-хөн гишүүн хууль баталж байна.

Энэ бол хэт цөөнх буюу нийт ард түмний өмнөөс хууль баталж байх ойлголттойгоо зөрчилдсөн асуудал. Тиймээс гишүүдийн тоог нэмэх нь маш зөв. Харин гишүүдийн тоог нэмэхэд нэг асуудлыг анхаарах ёстой. Иргэд гишүүдийн тоог нэмэхээр зардал өснө гэж шүүмжилж байгаа. Үүнийг маш сайн тусгаж, зөв аргаар зохицуулах шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, зардлаа танах, багасгах, гэхдээ гишүүдийнхээ тоог нэмэх шаардлагатай гэсэн үг. Зардлаа багасгахын тухайд гэвэл нэг гишүүнд ногдох туслах, зөвлөхийн тоог багасгах ёстой. Биднийг УИХ-ын гишүүн байхад УИХ-ын тамгын газраас туслаад л яваад байж болдог л байсан. Одоогийнхтой адил дөрөв таван туслахтай байгаагүй. Тиймээс энэ олон үргүй зардлаа багасгах асуудалд анхаарах шаардлагатай. Мөн нэмээд хэлэхэд үнэхээр гишүүдийн тоог нэмэх гэж байгаа бол Улс төрийн намын тухай хуулиа чамбайруулах хэрэгтэй. Үүн дотор намын санхүүжилтийг маш тод тодорхой зааж өгөх шаардлагатай.

Ардын уран зохиолч Т.Галсан: -Төрийн ордонд ороод алхаж байхад Ерөнхий сайд нарын зургийг эгнүүлээд өлгөчихсөн байдаг. Үүнээс Ерөнхий сайд П.Жасрай гуайгаас хойших нь дандаа хулгайч, луйварчид гэж явж байгаад Л.Оюун-Эрдэнэ гэх цоо шинэ тархитай залуу гарч ирж байна лээ. Энэ хүүгийн дэвшүүлсэн өөрчлөлт, бодлогыг дэмжиж байгаа. Гэхдээ миний хувьд гишүүдийн тоо 152 биш, 108 байх ёстой гэж үздэг. Зарим хүмүүс үүнийг бурхан, шашинтай холбож ойлгодог.

Гэхдээ тийм биш, энэ бол шашин бус гүн ухаан. Өнөөдөр манай Их хурал 76 гишүүнтэй. Гэтэл үүнээс 40 гишүүн нь хэлгүй “Королъя”-нууд байна. Өөрөөр хэлбэл биднийг төлөөлж чадахгүй байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр УИХ-д 40 гишүүний суудал хоосон байгаагаас ялгаагүй. Үлдэж байгаа гишүүдээс дахиад 20 орчим нь өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө явдаг, бидний боломжийг хулгайлдаг, хулгайчид. Ингээд үлдэж байгаа цөөхөн хэд нь энэ улсын төлөө тархи, оюунаа гашилгаж сууна. Тэд бол тархи нь дэлхийн хэмжээнд сэтгэж, зүрх нь Монголын төлөө цохилж байдаг хүмүүс. Эцсийн дүндээ эдгээр хүмүүсийг төрд гаргаж ирсэн нүгэлтнүүд нь бид. Монголын ард түмэн. Тиймээс дараа дараагийн төлөөллүүдээ гаргаж ирэхдээ шалгуураа дээшлүүлэх шаардлагатай. Ах дүү, хамаатан садан, анд нөхөр минь гэж хандах нь буруу. Нам дагаж сонголт хийлгүй, хүнээ таньж сонголтоо хийх хэрэгтэй. Гэхдээ хүнийг танина гэдэг айхавтар зүйл байдаг л даа. Юун түрүүнд харах ёстой хэдхэн зүйл л бий. Тухайлбал, удам судар, гэр бүлийн байдал зэргийг нь харчих ёстой. Гэрээ засаагүй хүн төрийг засна гэж байхгүй.

УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл:

-УИХ-ын гишүүдийн тоог 152 болгох буюу тоог тогтоох асуудлаа УИХ өөрөө шийдчихнэ биз дээ. Ер нь бол 1992 оны Үндсэн хуулиар зааж өгсөн 76 гишүүний тоог нэмэх цаг нь болсон. Тухайн үед хүн амын тоогоо хараад л 76 гэж зааж өгсөн байдаг. Одоо хүн амын тоо хэд болсон билээ. Тэр утгаараа гишүүдийн тоог жаахан нэмэхэд буруу зүйл огт байхгүй. Товчхондоо тоог нэмнэ гэдэг хүн ардын төлөөллийг нэмж байна л гэсэн үг шүү дээ. Тэгэхээр тоог нэмэхэд хоёрхон зүйлийг нь үндэслэдэг. Нэгдүгээрт, хүн амын тоо. Хоёрдугаарт, Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарилалтаас шалтгаална. Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр гэдэг бол манай улсын нэг том онцлог. Цөөн хүн амтай, өргөн уудам газар нутагтай. Тэр утгаараа нэгж газрын хүн ам цөөн гээд төлөөлөлгүй орхиж болдоггүй зүйл л дээ. Олны дунд УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх асуудлыг янз бүрээр тайлбарлаж, ойлгож байх шиг байна. Зарим нь хулгайчийнхаа тоог хоёр

дахин нэмэх гэж байна л гэх юм. Энэ бол цаг зуурын үзэгдэл байх. Гэхдээ миний хувьд үүнийг ингэж ойлгохгүй байна. Тоог нэмэх нь хүн ам нэмэгдсэн, тэдний төлөөлөл төрд заавал байх ёстой л гэсэн ганцхан зарчимтай. Ард түмний буруу ойлголтыг засахын тулд намаас ямар хүн нэр дэвшүүлж байна вэ гэдгээ анхаарах ёстой. Өөрөөр хэлбэл нам хүнээ УИХ-д нэр дэвшүүлдэг. Үүндээ ямар нэгэн хариуцлага үүрдэггүй. Үүнийг хуулиар тодорхой зааж өгөх, өөрөөр хэлбэл намын нэр дэвшүүлэх, үүнтэй холбогдох хариуцлагын асуудлыг хуульд зааж өгөх ёстой. Нам буруу хүн дэвшүүлсэн бол хариуцлага үүрдэг байх ёстой гэсэн үг. Үүнийг хуульчлах шаардлагатай.

Хууль зүйн ухааны доктор, судлаач С.Баяржавхлан:

-Гишүүдийн тоог нэмэхийг дэмжиж байгаа. Миний хувьд 152 болгохыг дэмжиж болно гэж харж байгаа. 152 гишүүнтэй байлаа гэж бодъё. Тэгэхээр үүнээс 20 гаруй нь Засгийн газрын гишүүн болно. Үлдсэн 130 орчимоос нь 10 гаруй нь Байнгын хорооны дарга болно. Үлдсэн 100 гишүүн нь арван байнгын хорооддоо арав арваараа хуваагдаад явна гэсэн үг. Ингэхээр байнгын хороодын ирц, чуулганы ирц төлөөллөө хангахуйц хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой гэж үзэж байгаа. Өнөөдөр нэг гишүүн 2-3 байнгын хороонд харьяалагдаж байгаа. Тэгэхээр нэг асуудалдаа мэргэшиж чадахгүй байна гэсэн үг. Харин гишүүдийн тоог нэмбэл нэг байнгын хороонд нэг л гишүүн харьяалагдана. Ингэснээрээ нэг асуудлаараа мэргэших боломж нь бүрдэж эхэлнэ. Үүнээс улбаалж, УИХ-аас гаргаж байгаа хууль, бусад тогтоол шийдвэрүүд олон нийтийн төлөөллийг хангасан зарчмаар зөв бодлого гарах үндэс тавигдах юм.

Улс төр судлаач, хуульч Д.Цэвээнравдан:

-УИХ-ын гишүүдийн тоог 108-аас дээш гаргаж болохгүй. Тоо өсгөх талаар тайлбар хийж буй албаны хүмүүс хэлэхдээ, 1992 онд хоёр сая хүнтэй байсан. Одоо 3.5 сая хүн амтай болчихлоо гээд байна лээ. Энэ логикоор бол цаашдаа дөрөв, тав, зургаан сая болох бүрд тоогоо нэмээд явах буруу жишиг тогтох магадлалтай. Нөгөө талаар тоог нэмээд л үр дүн сайжрах, нэгдмэл боломж улам бүр муудах магадлал байнга дагана. Харин тоо хэд ч байсан 50:50 гэсэн зарчмаас хазайж болохгүй. Өнгөрсөн хугацааны манай хөгжлийн боломж алдагдаж буй нэг гол шалтгаан бол улсынхаа нөөцийг хөгжилд зориулж чадахгүй, иргэдэд таалагдах гэсэн, дахин сонгогдох гэсэн зорилгоор жалга, судаг бүрээр тараасаар байсанд оршино.

Ахмад хуульч, улс төр судлаач Б.Баянсан:

-152 гишүүнтэй болгох асуудал яригдаж байгаа. Үүнийг дэмжиж байгаа хүмүүсийг би хувьдаа хоёр шалтгаанаар харж байгаа. Нэгдүгээрт, өнөөгийн УИХ-ын зарим гишүүд дараагийн сонгуулиар гарч ирэх ямар ч боломжгүй болсон учраас гишүүдийн тоог нэмэх нь зөв гэж үзээд байна. Учир нь тэд гишүүдийн тоог нэмчихвэл дахиад гараад ирэх боломжтой гэж ойлгож байна. Хоёрдугаарт, улс төрийн нам нэртэй ганц нэг хүний санаж бодож байгаа зүйл нь гишүүдийн тоо нэмэгдчихвэл бидэнд ганц нэг суудал олдох юм байна гэж ойлгож байгаа. Ийм л хоёр шалтгаанаар эдгээр хүмүүс дахин сонгогдох эсвэл намдаа нэг суудал авахын тулд л тоо нэмэх асуудлыг хүсээд байгаа. Түүнээс биш ард түмэн үүнийг хүсэхгүй байна. Манай Их хурлын гишүүд бидэнд ирэх ачаалал дэлхийн жишгээс хоёр дахин их байна гэж яриад байгаа. Үнэндээ Орос, цаашлаад

Европын орнуудын хувьд нэг гишүүн 100-аас дээш мянган хүн амын төлөөллийг төрдөө хангаж байдаг. Гэтэл манайд 40-хөн мянган хүнийг нэг хүн төлөөлж байна. Ингэхээр төлөөллийн хувьд ачаалал дэлхийн жишгээс хамаагүй бага байна шүү дээ.

СБД-ийн иргэн Т.Пүрэвхүү:

-Ямар юмаа солиороод байгааг би мэдэхгүй байна. Өнөөгийн 76 хулгайчдаа хариуцлага тооцож чадахгүй байж дахиад нэмэх тухай ярьж байна. Үүнийг бие хоёр гараа өргөн эсэргүүцнэ. Үнэхээр нэмэх гэж байгаа бол эхлээд энэ идэж уусан, ард түмний амьдрах боломжийг хулгайлсан 76 хулгайчдаа хариуцлага тооцчих. Дараа нь эдгээр 76 гишүүнийг дахиж нэр дэвшүүлэхгүй гэдгээ МАН, АН хоёр мэдэгдчих. Түүний дараа хэдэн ч гишүүнтэй байсан болно. Тэгвэл би саналаа өгч, мэдлэгтэй, боловсролтой, улс орныхоо төлөө гэсэн сэтгэлтэй хүнийг нь гаргаад өгье. Түүнээс биш хулгайчтай Их хуралдаа хичнээн цэвэр ариун хүн оруулсан ч хулгайч л болгоно. Тиймээс саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг шиг хүнээ нэмэхээсээ өмнө хөрс сууриа эхлээд цэвэрлэчих.

СБД-ийн иргэн Б.Сайнбаяр:

-Өнөөгийн 76 хулгайчаа тэжээж чадахгүй байж дахиад тоог нь хоёр дахин нэмнэ гэдгийг эсэргүүцэж байна. Өнөөдөр ард түмний цалин хөлс ямар байгаа билээ. Үнийн

үнэхээр дарлуулж байна. Идэш нь дийлддэггүй 76 гишүүн манай улсын нэг жилийн төсвөөс ч их хөрөнгийг хулгайлж идсэн. Гэтэл үүнийгээ 152 болгоно гээд яваад байгаа Ерөнхий сайд, эрх баригчдыг ойлгохгүй байна. Хоттой хониос чинь 76 чоно зэрэг иддэг байсан бол одоо 152 болчихоод тал талаас нь юу ч үлдээлгүй идэх нь байна шүү дээ. Бид 76-уулаа идэж дийлэхгүй байна. Бидний тоог нэмээд өгөөч л гэж байгаагаас ялгаагүй. Ард түмэн үнэхээр 152 гишүүнийг тэжээж чадахгүй. 152 гишүүнтэй болчихвол Монгол Улс хөгжих нь битгий хэл модоо барьсан гуйлгачид л болно шүү.

БГД-ийн иргэн Ү.Шинэбаатар:

-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хийх эрх МАН-д байхгүй. Өнгөрсөн 2020 оны сонгуулийн өмнө тэд 2019 онд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн. Өнөөдөр 2024 оны өмнө дахиад Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах гэж байна. Сонгуулиас өмнө ингэж эцэг хуулиараа оролдож болохгүй. Үүнд хэн нэгний, бүлгийн эрх ашиг явагдаж байгаа гэж хардаж байгаа. Гишүүдийн тоог нэмэгдүүлнэ гэнэ. Одоогийн 76 гишүүн нь яг ямар ачаалалтай ажиллаад байгаа юм. Үүнийгээ ард

өсөлтөд

түмэнд тайлбарла. Засгийн газартаа сайд хийгээд гишүүнийхээ ажлыг хийж чадахгүй байна гээд байгаа бол хийж чаддагт нь өг. Яагаад эрх ямбаа нэмсэн атлаа ажлаа хийхгүй байгаа юм бэ. Гишүүдийн тоо 152 болсон ч ялгаагүй. Амьдрал үргэлжилсээр, ард түмний амьдрал уруудсаар л байна. Гуравхан сая хүнтэй газар нутгийн хувьд тархай бутархай суурьшсан энэ улсыг 76 битгий хэл долоон хүн л удирдаад аваад явчихаж дөнгөнө. Гол нь ажил хийе, Монгол Улсаа хөгжүүлье гэсэн сэтгэлтэй хүн л хэрэгтэй шүү дээ. Түүнээс биш идэж ууя, сайд дарга болъё гэдэг хүн хэзээ ч хөгжлийн тухай бодохгүй. Нөгөөтэйгүүр 152 гишүүнтэй болгочихлоо гэхэд талыг нь ард түмнээс сонгуулна. Талыг нь намд, төрд шургасан хулгайчдаараа дүүргэнэ. Тэгэхээр тоо нь ихсэх боловч чанарт ямар ч өөрчлөлт орохгүй. Дахиад л төсвийн алдагдал нэмэгдэнэ. Дахиад л татвар нэмнэ. Талцал хуваагдал гаарна. Монголчууд олуулаа байх тусмаа л талцдаг онцлогтой ард түмэн. Цөөхүүлээ байх тусмаа нэгдэж хүчирхэгждэг сонин араншинтай үндэстэн. Тэр утгаараа 76 гишүүнийг цөөлж 46 эсвэл 55 гишүүн болгох ёстой. Тэгвэл ард түмэн баярлана. Хяналт, хариуцлага сайжирна. Миний хувьд гишүүдийн тоог нэмэхийг эрс эсэргүүцэж байна. Хэрэв гишүүдийн тоог нэмсэн Үндсэн хуулийн өөрчлөлт Их хурлаар батлагдвал гадаа талбайд ард түмэн жагсаж, УИХ-ыг хүчээр цөөлөх болно гэдгийг хэлье.

мэдээ улс-төр

С.Ганбаатар: Өнөөгийн эрх баригчдын үйлдэл үйлийн үрээрээ эргээд өөрсдөд нь очих вий дээ DNN.mn

УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатартай Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн асуудлаар ярилцлаа.

-Засгийн газраас ҮХНӨ-ийн төслийг өргөн барилаа. УИХ-ын гишүүний хувьд энэхүү төслийг дэмжиж байгаа юу. Ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт хийхийн тулд ард нийтийн санал асуулга явуулдаг. Бүр сонгууль шиг юм болдог. Нөгөө утгаараа яг сонгууль хийнэ л гэсэн үг. Одоо мөрдөгдөж байгаа Үндсэн хуулийг өнөөгийн 76 батлаагүй, Ардын их хурал батлаагүй, Улсын бага хурал батлаагүй, харин нийт ард түмний санал асуулга баталсан. Улс орны хамгийн том шийдвэрийг ард нийтийн санал асуулгаар гаргадаг. Гэтэл ийм том шийдвэр гаргахын тулд зүгээр нэг театрт уулзалт хийгээд өнгөрүүлж огт болохгүй. Эхлээд ард нийтэд таниулга хийгээд дараа нь яг санал асуулга явуулах ёстой. Нэг үгээр хэлбэл Үндсэн хуульд гар дүрэх эсэхийг ард түмэн л мэддэг. Үүнийг нь ард нийтийн санал асуулгаар шийддэг. Харин ард нийтийн санал асуулгаар шийдсэн зүйлийг УИХ ёсчлон батална. Ёсчлон батална гэдэг нь хуульд юу гэж заасан бэ гэхээр үүнийг УИХ үг дуугүй бичиглэнэ л гэсэн үг шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл УИХ ард түмний нарийн бичиг нь байхгүй юу даа. Монголд Үндсэн хуулиас гадна 800 гаруй хууль бий. Үүнийг УИХ баталдаг, ард түмэн хэрэгжүүлдэг. Харин ганцхан Үндсэн хуулийг ард түмэн баталж, УИХ хэрэгжүүлдэг. Гэтэл өөрсдөдөө зориулсан хуулиа өөрсдөө батлах нь ёс зүйгүй үйлдэл гэдэг санааг хэлээд байгаа юм. Адууны хулгай хийсэн

этгээдийг шийтгэх эрх зүйн зохицуулалтыг УИХ батлан гаргадаг. Үүнийг нь Засгийн газар хэрэгжүүлнэ. Шүүх засаглал үүнийг нь шүүж, хэргийг тасалдаг.

-Тэгэхээр Үндсэн хууль бол ерөөсөө өндөр албан тушаалтнуудад зориулагдсан хууль гэж хэлэх гээд байна уу?

-УИХ-ын 76 гишүүн, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч нарын наяадхан хүний асуудлыг Үндсэн хуулийн цэц дээр л шийддэг. Үндсэн хуулийн цэц иргэнийг шүүдэггүй, дарга нарыг шүүдэг. Тэр утгаараа дарга нарыг шүүх ёстой хуулийг дарга хамаагүй өөрсдийн санаачилгаараа дур мэдэн өөрчилж огт болохгүй. Үнэндээ өөрсдийгөө дахин яаж сонгогдон гаргаж ирэх вэ гэдэг зүйлээ л бодож байгаа. Энэ өөрөө маш том гэмт хэрэг шүү гэдгийг хэлье.

-Засгийн газраас өргөн барьсан энэхүү Үндсэн хуулийг ард нийтийн санал асуулгагүй шууд оруулж ирж байгаа төсөл гэж харж байна уу?

-Миний хувьд ард нийтийн санал асуулгыг бүрэн утгаар нь хийх ёстой гэсэн зарчмын байр суурьтай л байна. Үндсэн хуулийн асуудлаар манай намын бүлгийн хурал дээр ярьсан. Үнэхээр хүч түрж энэхүү хуулийн төслийг батлах гэж байгаа бол ард түмэн прокурор, шүүхтэй тэнцүү эрхтэйгээр мэтгэлцэх зарчмыг баримталсан заалтыг Үндсэн хуульд оруулж өгөөч. Нөгөөтэйгүүр Үндсэн хуульд өөр олон дутуу зүйл бий. Үүнийгээ ард түмнээсээ асуугаад хэлэлцэх явцдаа оруулаад ирэх шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байна.

-Энэхүү Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хуулийнх нь хүрээнд, хугацаанд нь багтаагаад батлах боломж бий юу?

-Таны хувьд хууль, эрх зүйн талаас нь асууж байх шиг байна. Тиймээс үүнд хариулахын тулд миний хувьд хуулиа харж байж, хэлэх нь зөв байх.

-Ерөнхийлөгчөөс Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөл орж ирсэн. Үүнд таны байр суурь ямар байна. Анхаарал татаж байгаа заалтууд байна уу?

-Нам гэдэг үзэл бодлоороо нэгдсэн, өөрөө өөрийгөө засагладаг нийгэм, улс орны төлөөх байгууллага. Харин намыг Сонгуулийн ерөнхий хороо, шүүх, цагдаа, тамга хэвлэдэг, бүртгэлийн газрууд хөндлөнгөөс нь засаглаж огт болохгүй шүү. Гэтэл улс төрийн намыг эдгээр газрууд хөндлөнгөөс нь засаглах эрх зүйн боломжийг эрх баригчид нээж өгөх гэж байна. Үнэндээ өнөөдрийн эрх баригчдын энэхүү үйлдэл үйлийн үрээрээ эргээд өөрсдөд нь буцаад очих вий дээ. Улс төрийн намын тухай хуулиар яг юуг зааж өгөх ёстой вэ гэж. Маш тодорхой, намын гишүүд нь эзэд шүү гэдгийг л уг хуулиар баталгаажуулж өгөх шаардлагатай. Өөрийгөө ардчилал, намын дарга, нам гээд бодчихсон хүмүүсээс болж эрх баригч МАН, сөрөг хүчин АН хоёулаа л хүнд байдалд орж байна. Тэгэхээр намын эцсийн өмчлөгч гэдэг шиг намын эзэд нь гишүүд байх ёстой. Гишүүд эзэд байх ёстой гэдэг нь шийдвэр гаргадаг байх ёстой гэсэн үг. Харин энэхүү гаргасан шийдвэрийг нь дарга нар хэрэгжүүлдэг байх зөв зарчмыг л би яриад байгаа юм. Гэтэл манай улсад өнөөгийн намын бүтэц урвуу зарчмаар ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл намын дарга, удирдагчид гэх хэдэн олигархи болсон, намын нэрийг барьж баяжсан нөхөд хоорондоо ярьж шийдвэр гэх зүйл гаргадаг. Үүнийг намын гишүүд нь дэмжиж, хэлбэржүүлдэг ийм тэнэг системийг мафийн тогтолцоо гэдэг. Өнөөгийн эрх баригчид буюу МАН гэх нам ард түмний амьдралыг сайхан болгох боломжийг өөрсдийгөө дахин сонгогдох авлигын хэрэгсэл, багаж болгож байна.

-Таны хувьд энэхүү хуулийн төсөлд ямар санал дэвшүүлсэн бэ?

-Миний хувьд уг асуудалд олон санал хэлсэн. Хамгийн нэгдүгээрт, намын зүтгэлтнүүд, гишүүд төрийн өмчит компанийн захирал байхыг хориглож, хуульчлах шаардлагатай. Өмнө нь багш, эмч нар намын гишүүн байж болохгүй гэж хуульчилсан шүү дээ. Үүнтэй адил намын гишүүд төрийн өмчит компанийг удирдахгүй гэж хуульчлах хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр одоо ажиллаж байгаа төрийн өмчит компаниудын захирлуудыг намын гишүүнчлэлээсээ хасах шаардлагатай. Угтаа намаас, улс төрөөс хол мэргэжлийн хүн байх ёстой гэсэн санаа. Эрдэнэс таван толгойн захирлаар Оюутны холбооны дарга буюу оюутнуудыг намд элсүүлсэн хүнийг томилсон. Үүнээс болоод маш том нүүрсний хэрэг гарлаа шүү дээ. Энэ утгаараа төрийн өмчит компаниудын дарга, захирал болохын тулд намд зүтгэж байгаа олон залуус байна. Үүнийг таслан зогсоох ёстой гэж нэгдүгээрт бодож байгаа юм.

-Сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэнэ гэж байгаа. Сонгууль болохоос өмнө эрх баригч нам өөрсдөдөө зориулсан хуулийг баталдаг гэсэн шүүмжлэл байдаг. Тэгвэл энэ асуудлыг яаж ёстой вэ. Үндсэн хуульд оруулах шаардлага харагдаж байна уу?

-Намын тухай хуулийн ажлын хэсэгт миний бие орсон. Тиймээс түрүү нь хэллээ шүү дээ. Харин Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг бие гардан танилцаж байна, одоогоор. Товчхондоо хэлбэл Сонгуулийн хуулийг 76 өөрсдөдөө зориулж өөрчилж болохгүй. Бид өнөөгийн мөрдөгдөж буй Сонгуулийн тухай хуулиар л сонгогдон гарч ирцгээсэн. Тэгсэн атлаа уг хуулиа дахиад өөрсдөдөө зориулж өөрчилнө гэдэг нь ёс зүйгүй үйлдэл шүү. Мэдээж алдаа дутагдал байгаад өөрчлөхийг үгүйсгэхгүй. Үнэхээр өөрчиллөө гэж бодоход хэрэгжих хугацааг нь ядаж 2028 оноос эхлүүлэх шаардлагатай. Түүнээс биш өөрөө өөртөө хууль батална гэдэг нь яах ч аргагүй эрх ашгийн зөрчил үүснэ шүү дээ. Та бод би одоо мөрдөгдөж байгаа хуулиар УИХ-ын гишүүн болсон. Гэтэл цаг үе, нийгмийн байдал өөрчлөгдсөн учраас уг хуулиа засаад дахиад өөртөө ашигтайгаар боловсруулах гэж байна шүү дээ. Уг үйлдэл нь эрх ашгийн зөрчил үүсэхээр байгаа биз дээ. Тиймээс үүнийг бие эсэргүүцэж байгаа юм.

-Та Монголын үйлдвэрчний эвлэлээс тодорч гарч ирсэн улстөрч. Тэр утгаараа өнөө үед багш, эмч нар буюу төрийн албан хаагчдын цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх асуудал нийгэмд хурцаар яригдаж байна. Та ямар саналтай байна вэ?

-Цалин хөлсийг нэм гэж би хэлэх гээгүй. Харин өнгөрсөн жилийн цалин хөлсний түвшинд нь хүргэ гэж би хэлдэг. Эрх баригчид өнөөдөр цалин хөлс нэмэх гээд яваад байгаа юм огт биш. Өнгөрсөн жил сая төгрөгийн цалин авч байсан хүний худалдан авах чадварыг өнөөдөртэй харьцуулбал 40 хувиар уначихсан байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл худалдан авах чадвар 40 хувь унасан гэсэн үг. Эрх баригчдын буруу бодлогоос улбаалж төгрөгийн худалдан авах чадвар унаснаар цалин хөлсний ханш буурсан. Үүнийг буцаагаад өнгөрсөн жилийн худалдан авах чадварт хүргэе л гэж байгаа юм. Юун түрүүнд шүү дээ. Үүнийг хийсний дараа нэмэгдэх тухай ярина. Өнгөрсөн жилийн сая төгрөгийн цалин өнөөдөр зургаан зуун мянган төгрөг болтлоо ханш нь суларсан байна. Тэр утгаараа өнгөрсөн жилийн худалдан авах чадварт хүргэхийн тулд өнөөдрийн сая төгрөгийн цалинг дор хаяж сая зургаан зуун мянган төгрөг болгох хэрэгтэй. Энэ бол цалин нэмэгдэж байгаа зүйл огт биш. Харин үүнийгээ манай эрх баригчид цалин хөлс нэмэгдүүлчихсэн юм шиг ярьдаг. Бас л ард түмнийг хуурч байгаа үйлдэл шүү дээ. Тиймээс эхлээд худалдан авах түвшинд хүргэ, дараа нь цалин нэмэх асуудлаа ярь гэж байгаа юм.

мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Б.Түвшинтөгс: Инфляцийг тогтвортой байлгах нь иргэдийн амьжиргаанд эерэг нөлөөтэй DNN.mn

Эдийн засагтай холбоотой цаг үеийн асуудлаар Эдийн засгийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн захирал Б.Түвшинтөгстэй ярилцлаа.

-Ам.долларын ханш 3470 руу оржээ. Сүүлийн нэг сарын хугацаанд тогтмол буулаа. Үүнээс хурдан доошлох боломж бий юу?

-Гадаад валютын ханш экспортын орлогоос ихээхэн хамааралтай. Экспортын орлого өсөх тусам гадаад валютын нийлүүлэлт нэмэгдэнэ. Ингэснээр ам.доллар суларч төгрөг чангарна гэсэн үг. Энэ оны эхний гурван сарын байдлаар авч үзвэл өмнөх оны мөн үеэс экспорт бараг хоёр дахин өссөн байна. Гадаад худалдааны тэнцэл 800 орчим сая ам.доллар байгаа нь энэ хэмжээний ам.доллар эдийн засагт нийлүүлэгдэж байна гэсэн үг. Үүнд, оффтэйк гэрээгээр аль хэдийнэ зарагдсан нүүрсээр засварласан ч багагүй ам.доллар эхний сард орж иржээ. Гадаад валютын нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлсэн нь төгрөгийн ханш чангарахад нөлөөлсөн. Өөр нэг хүчин зүйл гэвэл төгрөгийн нийлүүлэлт. Одоогийн байдлаар төгрөгийн нийлүүлэлт тогтвортой, бодлогын хүү 13 хувьтай байгаа. Бодлогын хүү инфляциас өндөр байна гэдэг нь мөнгөний хатуу бодлого үргэлжилж буйг илэрхийлж байгаа. Мөнгөний нийлүүлэлт гуравдугаар сарын байдлаар 11, зээлийн өсөлт долоо орчим хувьтай байгаа нь өндөр үзүүлэлтүүд биш. Төгрөг зэх зээлд ийнхүү хязгаарлагдмал байдлаар нийлүүлэгдэж байгаа нь ханшийг чангаруулна гэсэн үг.

-Доллар огцом суларч, төгрөг чангарснаар эдийн засагт яаж нөлөөлөх вэ?

-Энэ төгрөгийн чангаралтыг огцом чангаралт гэж үзэхэд учир дутагдалтай.

Учир нь 1.5 орчим хувийн хэлбэлзэл гарах нь ховор тохиолддог үйл явдал бас биш. Гадаад валютын ханш суларч төгрөгийн ханш чангарах нь импортын бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тогтворжуулахад чухал үүрэгтэй. Манай улсын хувьд өргөн хэрэглээний барааны сагсанд импортын бүтээгдэхүүн 40 гаруй хувийг эзэлдэг учраас энэ нь хүн амын амьжиргаанд эерэг нөлөөтэй гэсэн үг. Манай улс өөрөө үйлдвэрлэгч орон бас биш учраас ялангуяа хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний хэрэгцээгээ импортоор хангадаг. Тийм учраас төгрөгийн ханш сулрах нь бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөхгүй гэсэн үг. Энд нэг зүйлийг анхаарахад төгрөг ийм хэмжээгээр чангарах нь бараа бүтээгдэхүүний үнийг шууд бууруулчихгүй. Янз бүрийн шалтгаанаас болоод үнийн өсөлт гарахдаа амархан. Харин тэр болгон буурдаггүй. Төгрөгийн ханшийн үргэлжилсэн чангаралт экспортлогчдын ашгийг бууруулдаг учраас эдийн засагт сөрөг нөлөөтэй байх талтай.

-Эдийн засгийн өсөлт иргэдийн амьжиргаанд яг хэзээнээс мэдрэгдэж эхлэх вэ?

-Сүүлийн жилд инфляцийн түвшин өндөр байсантай холбоотойгоор иргэдийн амьжиргаа буурсан. Бидний тооцоогоор улсын хэмжээнд инфляци 12 хувьтай байхад бага орлоготой иргэд 18 хувийн инфляцитай тулж байна. Энэ бол маш өндөр инфляци. Бага орлоготой иргэдийн бодит амьжиргаанд инфляци хүчтэй сөрөг нөлөө үзүүлж байна гэсэн үг. Учир нь бага орлоготой иргэдийн хэрэглээний сагсанд өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ өндөр хувийг эзэлдэг. Тийм ч учраас инфляцийг нам дор түвшинд тогтвортой байлгах нь иргэдийн амьжиргааг богино хугацаанд тогтворжуулахад гол үүрэгтэй. Цаашилбал, дунд болон урт хугацаандаа уул уурхайн салбараас орж буй орлогыг иргэдийн амьжиргаанд эерэг нөлөөлдөг байх тогтолцоог бий болгох ёстой.

-Хагас жилийн байдлаар төсөвлөсөн төсвөөс 500 тэрбум төгрөг илүү гарахаар байгаа тухай Ерөнхий сайд хэлж байсан. Цаашид эдийн засаг өсөлттэй байвал оны төгсгөлд нэг их наяд төгрөгөөр давуулан биелүүлэх боломжтой гэсэн. Энэ мөнгийг эдийн засгийг тэлэхэд зориулж яаж ашиглах ёстой вэ?

-Засгийн газрын зарлагыг өсгөх замаар эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих тохиолдол байдаг ч энэхүү бодлого нь бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийг бас бий болгодог гэдгийг сайн анхаарах хэрэгтэй. Цалинг хавтгайруулан өсгөх тохиолдолд бараа бүтээгдэхүүний үнэ дагаад өсчихдөг. Энэ тохиолдолд бодит худалдан авалт өсөхгүй, харин ч буурч магадгүй юм. Үр дүнд нь илүү өндөр инфляцитай нүүр тулна. Иймэрхүү байдлаар үнийн өсөлтийг өдөөвөл бага орлоготой иргэд илүү их хохирч үлддэгийг бид харж байна.

Нөгөө талаас, Монголбанк инфляцийг зургаан хувьд авчрах зорилго тавьсан ч одоогоор 12 хувьтай байна. Инфляцийн дарамт өндөр үед мөнгөний бодлогыг улам хатууруулах шаардлагатай болно гэсэн үг. Ингэснээр зээлийн болоод хадгаламжийн хүү өндөр болно. Зээлийн хүү өндөр байх тусам бодит эдийн засаг тэлэх боломж хумигдана. Тийм ч учраас цалингийн өсөлтийг зөвхөн тухайн хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлттэй нь уялдуулах ёстой гэж үздэг.

-Сүүлийн үед нүүрсний экспорт нэмэгдсэн эерэг мэдээлэл бий. Биржээр нүүрсээ арилжаалж эхэлснээр далд эдийн засгийг ил болгоход үр дүнгээ өгөх үү?

-Нэг цонхны бодлогыг олон жил хэлэлцсэн, судалсан. Биржээр арилжаалах суваг нээгдэж байгаа нь ил тод байдлыг дэмжих гол алхам болсон. Одоогийн байдлаар энэхүү сувгаар 1.1 орчим сая тонн нүүрс арилжаалсан нь эхлэлийн шатандаа явааг харуулж байна. Нэг цонхны бодлогын хамгийн том давуу тал нь экспортын хамгийн чухал энэ бүтээгдэхүүний борлуулалтад нээлттэй байдлаар хяналт тавих боломжийг олгож байгаа. Өмнө нь ийм төрлийн хяналт хийх боломжгүй байсан. Гэхдээ уг үйл явц эхлэл төдийгүй үргэлжлүүлээд холбогдох дэд бүтэц, логистикийг сайжруулж нэг цонхны бодлогыг тууштай, гүйцэд хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Зөвхөн нүүрсээр хязгаарлагдахгүй төмрийн хүдрийн болоод зэсийн баяжмалын арилжааг цахимаар хийж, ил тод, нээлттэй хяналтад оруулах ёстой. Биржийн арилжаа цаашид амжилттай болох эсэх нь төмөр замын гарцаас ихээхэн хамаарна.

-Ингэхэд Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүд эдийн засагт ямар үр дүн авчрах вэ. Хөгжлийн банк, нүүрсний хулгай, “5 ш” ажиллагаа гэх мэт төрийн том хулгайтай тэмцэж байгаа ажлуудын үр өгөөжийн талаар эдийн засагчийн хувьд ямар хүлээлттэй байна вэ?

-Зөвхөн эдийн засгийн талаас нь үзэхэд хууль, дүрэм журам, гэрээний хэрэгжилт сайн тохиолдолд эдийн засгийн өсөлт иргэдийн амьжиргаанд эерэгээр нөлөөлдгийг байгалийн баялгаа зөвөөр ашиглаж чадсан орнуудын жишээ бэлхэн харуулдаг. Бидний сайн мэдэх Чили, Норвеги, Канад, Австрали болоод бусад улсын жишээ үүнийг харуулсан. Түүгээр ч үл барам эдийн засгийн төрөлжилтийг нэмэгдүүлэхэд бас эерэг нөлөөтэй гэдэг нь харагдсан. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн бусад салбарууд идэвхжих, тэлэх боломжтой болдог. Ил тод байдал, шударга ёс, хууль, дүрэм, журам, гэрээний хэрэгжилт сайжрах нь иргэдэд өгөөжтэй эдийн засгийн өсөлтийн суурь нь юм.

мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Мөнхцэцэг: Гурван сая гаруй хүн амтай Монгол Улсын хувьд парламентын гишүүдийн тоо 120-150 байх шаардлагатай DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхцэцэгтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хийх нь тодорхой болж байх шиг байна. Засгийн газраас өнөөдөр энэхүү хуулийн төслийн өөрчлөлтийг УИХ-д өргөн барина. Таны хувьд энэхүү асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ. Орж ирэх Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг дэмжих үү?

-Тэгэхээр 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг оруулж ирэх үед улс төрийн хүчнүүдийн хоорондох үл ойлголцлоос болоод зарим зарчмын шинжтэй чухал заалтууд унасан. Үүний нэг нь парламентын гишүүдийн тоог нэмэх асуудал байсан. Мөн сонгуулийн холимог тогтолцоог Үндсэн хуульд оруулах асуудал унасан байдаг. Хэрэв тухайн үед эдгээр заалтуудыг Үндсэн хуульдаа оруулаад явчихсан бол өнөөдөр буюу дөрвөн жилийн дараа дахиад Үндсэн хуулийн өөрчлөлт гэж ярихгүй байх байсан. Тиймээс миний хувьд удахгүй Засгийн газраас оруулж ирэх Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг 2019 оны ҮХНӨ-ийн үргэлжлэл гэж ойлгож байгаа. Тэр утгаараа уг өөрчлөлтийг миний хувьд бүрэн дэмжинэ.

-Энэ удаагийн өөрчлөлтөөр парламентын гишүүний тоог нэмэх асуудал илүү олон нийтийн анхаарлыг татаж байна. Таны хувьд тоог нэмэх асуудал дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Энэ асуудлыг миний хувьд улс төр судлалын эрдэмтэн байх үеэсээ эхлээд дэмжиж, судалж ирсэн. Монгол Улсын хувьд газар нутгийн онцлог болон хүн амын тооноос хамаараад парламентын төлөөлөх чадавхыг чухлаар харах шаардлагатай. Аливаа улс орны парламентын голлох чиглэл нь хууль батлахаас гадна төлөөлөх үүрэг байх ёстой. Үүн дотроо хүн ам болоод газар нутгийг төлөөлөх үүрэгтэй байдаг. Өнгөрсөн хугацаанд явуулж ирсэн найман сонгуулийн долоод нь хэрэглэгдсэн мажоритар тогтолцоо нь газар нутгийн төлөөллийг харьцангуй сайн хангаж байсан. Өөрөөр хэлбэл тойргоор хуваагдсан систем нь газар нутгийн аюулгүй байдал, бодлогыг төрийн бодлогод тусгаж чадсан байдаг.

Тэр утгаараа газар нутгийн төлөөллийг хангахын тулд мажоритар систем маань зайлшгүй байх ёстой гэж үзсэн. Үүнтэй зэрэгцээд хүн амынхаа төлөөллийг парламент нь хангах ёстой. Үүнийг өнөөдөр үйлчилж буй мажоритар систем хангаж чаддаггүй сул талтай байгаа. Тиймээс парламентад яах ч үгүй сонгуулийн пропорциональ системийг оруулж ирэх нь зөв. Энэ системийг оруулж ирэх өөр нэг шалтгаан нь нийгмийн бүтцийнхээ төлөөллийг оруулах явдал гэж хардаг.

Өөрөөр хэлбэл парламентад энэхүү системээр дамжуулан эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөллийг оруулж ирнэ гэсэн үг. Тодорхой хэлбэл шийдвэр гаргах түвшинд төлөөлөл сул байдаг нийгмийн бүтцээсээ парламентад илүүтэйгээр оруулж ирэх боломж нь сонгуулийн пропорциональ систем.

-Та сая сонгуулийн тогтолцооны талаар ярилаа л даа. Таны хэлсэн тогтолцоог Үндсэн хуульд оруулж өгөх асуудал яригдаж байна. Ингэхгүй бол эрх баригч нам нь сонгууль болохоос өмнө уг хуульд байнга өөрчлөлт оруулдаг гэсэн шүүмжлэл их байна л даа…?

-Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн дагуу сонгуулийн ямар ч тогтолцоог сонгох боломжтой. Гэхдээ сонгуулийн тогтолцоог заавал Үндсэн хуульдаа тусгаж өгөх шаардлагатай гэдгийг улс төрийн зарим хүчнүүд ярьж байгаа. Таны хэлдэг шүүмжлэлийг л тэд ярьж байна. Миний хувьд энэ асуудлыг Үндсэн хуульдаа тусгаад явахад ер нь буруудахгүй болов уу гэж боддог.

-Эрх баригч нам сонгуулийн хоёр системийг ижил түвшинд авч үзэж байгаа. Гэтэл сөрөг хүчний зүгээс 60, 40 гэсэн зарчмаар явах ёстой гэдэг. Тэгэхээр энэ чиглэлд судалгаа хийсэн хүний хувьд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Монгол Улсад тохирох хамгийн сайн системийг сонгохын тулд өөрийн улсын онцлогийг харахаас гадна бусад улс орнуудын туршлагыг маш сайн судлах шаардлагатай. Миний хувьд энэ асуудлыг судлахаас гадна улс төрийн намуудын санхүүжилт, реформуудыг давхар шинжилсэн. Тэр утгаараа манай өнөөгийн улс төрийн намуудын төлөвшил, үйл ажиллагаа, бүтэц, тогтолцоо нь 1980-аад оны Япон, Солонгосын нөхцөл байдалтай тун ойролцоо байна. Тухайлбал, 1988 онд Японд нэгэн компанийн томоохон хэрэг дэгдсэн. Уг компани нь өөрийнхөө хувьцааг улстөрчдөд тараасан буюу улстөрчид бохир мөнгөнд орооцолдсон шуугиан дэгдсэн байдаг. Уг үйл явдлын дараа тус улсын парламентаас улстөрчдийн санхүүжилтийг ил тод болгох, улс төр дэх мөнгөний нөлөөллийг багасгах арга замыг эрэлхийлсэн байдаг. Ингээд улс төрийн болоод сонгуулийн хуульдаа өөрчлөлт оруулсан.

-Ямар өөрчлөлт оруулсан гэж…?

-Дээрх алдааг засахын тулд эхлээд сонгуулийн холимог системийг сонгосон байдаг. Мөн улс төрийн намын санхүүжилтийг шинэчилж, компанийн болоод хувийн хандивыг хязгаарласан. Төсвийн санхүүжилтийг нэмсэн. Ерөнхийдөө улс төр дэх хувь хүний хүчин зүйлийг багасгахгүй бол ямар нэгэн байдлаар хувь улстөрчийн нөлөөлөл мөнгөнөөс хамааралтай байдаг гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн байгаа юм. Улмаар энэхүү том реформыг улс төрийн хүрээндээ хийсэн. Энэхүү реформын үр дүн нь арваад жилийн дараа буюу 2005 онд гарсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл улс төрийн намын санхүүжилтийг ил тод болгох, сонгуулийн холимог тогтолцоог нэвтрүүлсний үр дүнд улс төрийн намууд хүчтэй болж, улс төр дэх хувь хүмүүсийн нөлөөлөл багассан байдаг. Үүнтэй адилхан 1980, 1990-ээд оны үед Солонгос улсад улс төрийн том реформ явагдсан байдаг. Харамсалтай нь Солонгост хийгдсэн реформ Япон шиг үр дүн гарахгүй байсан талаар тус улсын эрдэмтэд хэлж байсан. Ямар учраас үр дүн гараагүй вэ гэхээр Солонгос улс сонгуулийн холимог тогтолцоог оруулахдаа пропорциональ тогтолцооны хувийг маш багаар нэвтрүүлсэн юм билээ. Үүнээс болоод үр дүн дорвитой гараагүй гэдэг. Тэгэхээр Япон шиг үр дүнд хүрэхийн тулд сонгуулийн мажоритар, пропорциональ тогтолцооны хувь хэмжээ тэнцүү байх ёстой. Монгол Улсын хувьд пропорциональ тогтолцоо нь бүр илүү ч байхад гэмгүй гэж боддог.

-Намын санхүүжилтийн асуудлыг та хөндлөө. Ерөнхийлөгчөөс өргөн барьсан Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөлд уг асуудлыг тодорхой тусгаж өгсөн. Уг хуулийн төсөл дэх санхүүжилтийн зохицуулалтыг та юу гэж харж байна вэ?

-Мэдээж энэ удаагийн Улс төрийн намын болоод Сонгуулийн хуулийн шинэчлэлийн гол зорилго нь улс төр дэх хөрөнгө мөнгөний нөлөөг багасгаж, цэвэр бодлогын өрсөлдөөн болгох. Мөн улс төрийн намын санхүүжилтийг ил тод болгохоос гадна хувь хүний болоод компаниудын хандивыг хязгаарлах зорилготой байгаа. Тиймээс бидний хувьд энэхүү хуулиудын төслийг боловсруулах явцад олон улсын жишиг, туршлагуудыг их судалсан. Ерөнхийдөө дэлхий дахинд улс төрийн намын санхүүжилтийн хоёр үндсэн хэв маяг байна. Нэг нь Америк маягийн санхүүжилтийн тогтолцоо, нөгөөх нь Европ. Америк хэв маяг гэдэг бол Ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс орны хувьд улс төрийн намын нөлөө харьцангуй бага байдаг. Тэр утгаараа улс төрийн намуудад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх, төсөв санхүүжилт олгох асуудал хязгаарлагдмал байгаа юм. Ингэхээр ерөөсөө хувь хүний хандив дээр улс төрийн намын санхүүжилт нь явагддаг гэсэн үг. Харин Европын загвар дээр гэвэл парламентын засаглалтай учир бодлогын гол институци нь улс төрийн нам байдаг. Тэр утгаараа намд үзүүлэх төрийн дэмжлэг хүчтэй, төсвийн санхүүжилт өндөр, тэр хэмжээгээр хувийн хандивыг хязгаарладаг байгаа юм. Тэгэхээр Монгол Улсын хувьд Ром, Германы эрх зүйн системтэй, парламент засаглалтай орон. Тиймээс бидэнд тохирох хамгийн ойрхон систем нь Герман маягийн улс төрийн тогтолцоо гэж үздэг. Тэр ч утгаараа бид Германы хуулиудыг Монголд цөөнгүй нутагшуулж байна.

-Хувийн хандив өгөхийг хязгаарлана гэж байна. Яг ямар ямар төрөлд энэхүү хязгаарлалт үйлчлэхээр байгаа вэ?

-Улс төрд хандив өгөх, өгөхгүй этгээдүүдийг нарийвчлан зааж өгсөн байгаа. Жилд өгөх хувь хүний болоод компанийн хандивын дээд хэмжээг тогтоон өгч байна. Мөн төрийн тендерт оролцсон компаниудыг дөрвөн жилийн наана, цаана улс төрийн намд хандив өгөхийг нь хориглож байгаа юм. Үүгээрээ улс төрийн намд хандив өгч, тендер ялах эсвэл тендерт ялсныхаа дараа улс төрийн намд хандив өгөх гажиг системийг үүгээр хязгаарлаж өгч байна. Мөн улс төрийн намд олгож байгаа төсөв, санхүүжилтийн зарцуулалтыг тодорхой болгон өгч байгаа. Эдгээр хязгаарлалтуудыг зөрчсөн улс төрийн намуудад оногдуулах хариуцлагын асуудлыг мөн хуульд тусган өгч байгаа. Одоо үйлчилж байгаа Улс төрийн намын тухай хуулиар намууд тайлангаа ил тавиагүйн улмаас ямар нэгэн шийтгэл, хариуцлага огт байхгүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл санхүүжилттэй холбоотой асуудлаар намд ямар нэгэн хариуцлага тооцох эрх зүйн орчин байхгүй байгаа гэсэн үг. Тэгвэл Ерөнхийлөгчөөс өргөн барьсан төсөлд энэ асуудлыг илүү нарийн тодорхой зааж, зааглаж өгсөн гэж ойлгож болно.

-Ерөнхийлөгчөөс өргөн барьсан Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөл энэ чигээрээ батлагдвал Сонгуулийн ерөнхий хорооны эрх мэдэл зузаарч, улс төрийн намд ирэх дарамт нэмэгдэнэ гэдгийг зарим хүчний төлөөллүүд шүүмжилж байгаа. Таны хувьд энэ асуудалд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улс төрийн намуудтай холбоотой асуудлаар манай олон нийтийн байр суурь маш тодорхой харагддаг. Тухайлбал, улс төрийн намууд ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй, зарим намууд бүр нэг компанийн эсвэл нэг бизнесмэний нөлөөлөл дор байдаг. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс хүн ам цөөн учраас ийм олон нам байх ёстой юу үгүй юу гэдэг шүүмжлэл олон нийтийн зүгээс байнга гарч ирдэг. Тиймээс энэхүү хуулийн шинэчлэлээр улс төрийн намууд нийгмийн өмнө тодорхой хариуцлага хүлээх, олон нийтэд болон гишүүддээ ил тод байх, дотоод ардчиллын зарчмуудыг хэрэгжүүлэх үүргүүдийг тусган өгч байгаа. Эдгээр үүргээ биелүүлдэггүй намд хариуцлага тооцох институцийг бид Сонгуулийн төв байгууллага гэж төсөл дээрээ зааж өгсөн. Олон улсын туршлага ч тийм байдаг.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг улс төрийн намууд болон хувь улстөрчдийн ихэнх нь дэмжиж байгаа гэдэг. Гэхдээ зарим улстөрчид энэхүү өөрчлөлтийг өнөөгийн парламент хийж болно, харин хэрэгжилтийг нь 2028 оноос эхлүүлэх шаардлагатай гэдэг зүйлийг илэрхийлж байна. Таны хувьд энэ асуудлыг юу гэж харж байна вэ?

-Засгийн газраас орж ирэх Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг УИХ-д суудалтай намууд дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн. Манай намын бүлгээс энэхүү Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд дурдагдсан гишүүдийн тоог нэмэх, орон нутгийг жигд хөгжүүлэх, хэт төвлөрлийг сааруулах үүднээс хотын статусыг Үндсэн хуульд шинээр оруулах асуудлыг дэмжиж байгаа. Мөн хүний үндсэн эрхийн зөрчлийг Үндсэн хуулийн цэцээр шийдвэрлүүлдэг болох зэрэг асуудлыг МАН-ын бүлэг дэмжсэн. Засгийн газраас энэхүү өөрчлөлтийг УИХ-д албан ёсоор өргөн барьсны дараа гишүүд тойрогтоо ажиллаж, иргэд, сонгогчдынхоо саналыг авна. Улмаар иргэдийн зүгээс энэхүү асуудлыг дэмжих юм бол Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлыг УИХ даруйхан хэлэлцэнэ. Тэр ч утгаараа хуулийн хэрэгжилтийг баталсан өдрөөс нь эхлээд мөрдөх шаардлагатай гэж үзэж байгаа. Учир нь олон улсын хямрал, газар нутгийн онцлогоос үүдэж парламентын чадавхыг нэмэгдүүлж, аюулгүй байдлаа хангах нь нэн тулгамдсан асуудал болоод байна. Тиймээс Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт батлагдвал заавал 2028 оноос гэлтгүйгээр шууд хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байгаа.

-Ярианыхаа эхэнд дурдсан. Судлаач, эрдэмтэн хүний хувьд олны анхаарлыг татаад байгаа парламентын гишүүдийн тоо хэд байвал манай улсад илүү тохиромжтой юм бэ. Та үүнд яг тоо хэлэхгүй юу?

-2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хийж байх үед миний хувьд эрдэмтэн судлаачийнхаа хувиар тодорхой байр суурь, саналаа өгч байсан. Манай улс төр судлалын эрдэмтэд, Үндсэн хуулийн эрх зүйн судлаачдын байр суурь нэг зүйл дээр нэгдэж байсан. Тэр нь өнөөгийн Монгол Улсын нэг танхимтай, парламентын 76 гишүүн хүн амын төлөөлөх чадварыг хангахгүй байна, парламентын хууль тогтоох бүтээмж дунд түвшинд буюу хангалтгүй байна гэж тодорхойлсон байдаг. Мөн нэг гишүүнд ногдох эрх мэдлийн төвлөрөл өндөр байна гэдэг зүйлийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр нотолсон байдаг. Энэхүү санал зөвлөмжөө тухайн үед удаа дараа гарган өгч байсан. Миний хувьд одоо ч энэхүү байр суурь дээрээ тодорхой байгаа. Ер нь манайх шиг жижиг улсын хувьд аюулгүй байдлаа хангах гол үзүүлэлт бол парламентын чадавх өндөр байх явдал юм. Тэр утгаараа парламент нь хүн амынхаа болоод газар нутгийнхаа төлөөллийг маш сайн хангасан байх шаардлагатай. Ингэхийн тулд мэдээж парламентын гишүүдийн зохистой тоог гаргаж ирэх ёстой. Гурван сая гаруй хүн амтай Монгол Улсын хувьд парламентын гишүүдийн тоо 120-150 байх шаардлагатай. Монгол Улстай төстэй бусад ардчилсан орнуудын туршлага, явуулж байгаа систем ч ийм байна. 1992 онд Үндсэн хуулийг баталж байхад тухайн үед нэг гишүүн 15-20 мянган иргэнийг төлөөлнө гэсэн тооцооллоор оруулж ирсэн байдаг. Тухайн үед манай улс 2.1 сая хүн амтай л байлаа. Өнөөдрийн хувьд манай улс 3.4 сая хүн амтай болсон. Тэр утгаараа сонгогчдын тоо нэмэгдсэн, тиймээс УИХ-ын гишүүний тоог нэмэх нь зөв гэсэн статистик тооцоолол байдаг. Бусад ардчилсан улс орнуудын хувьд парламентын 100-аас дээш гишүүнтэй байна. Тиймээс манай судлаачид, эрдэмтэд УИХ-ын гишүүдийн тоо 120-150 байх ёстой гэж үздэг. Үүнийг миний хувьд дэмжиж байгаа.

мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

С.Одонтуяа: Цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх нийтлэг журам тухайн харилцааг бүрэн зохицуулж чадахгүй байна DNN.mn

УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-УИХ-ын Хүний эрхийн дэд хороог хуралдуулах хүсэлт хүргүүллээ. Ямар учраас уг хороог хуралдуулах хүсэлт хүргүүлэв?

-Сүүлийн үед шүүхээр шийдвэрлэгдсэн, эрүүгийн, зөрчлийн хэргүүдийг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаанд хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчсөн хуулиар тодорхой заасан эрхийг хангахгүй, хэрэг хянан шийдвэрлэх хуулийг ялгавартай хэрэглэж байгаа тухай гомдол иргэдээс ихээр ирж байна. Мөн сошиалд ч тавигдаж байна. Үүнтэй холбоотойгоор үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэдэд ял оноох, үндсэн эрхийг нь зөрчих, хуулийн тодорхой үндэслэлгүйгээр зүйл заалтыг хүндрүүлэх гэх мэт хууль бусаар шийдвэрлэж байгаа тохиолдлыг яаралтай таслан зогсоох ёстой. Энэ шаардлагаар Хүний эрхийн дэд хороог хуралдуулах хүсэлтийг Н.Ганибал гишүүний хамтаар өгсөн.

-Өнгөрсөн чуулганаар ХЭҮК-ын тайлан мэдээллийг сонссон. Тус комиссоос гарсан тайланд хүнийг эрүүдэн шүүх, хүчээр ял тулгах, шүүхийн шийдвэргүйгээр хорих зэрэг хүний эрхийн ноцтой асуудлууд нэмэгдсэн хандлагатай байсан. Та энэ асуудлыг Их хурлын гишүүний хувьд юу гэж үзэж байна вэ?

-Энэ тайланг анхааралтай сонслоо. Мөн өнгөрсөн онд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатарт НҮБ-ын Дур зоргоороо саатуулах асуудал хариуцсан Ажлын хэсгийн дүгнэлтэд 2020 онд баривчлах ажиллагааны 99.3 хувь 2021 онд 98.3 хувь нь шүүхийн шийдвэргүйгээр хийгдсэн зэрэг ноцтой дүгнэлтийг тодруулах асуулт хүргүүлсэн байсан. Үүнийхээ хариуг УИХ-ын чуулган дээр сонссон, мөн Улсын ерөнхий прокурорын газраас ч тайлбар авсан. Тиймээс би хүний эрх, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, үндсэн хуулиар олгогдсон эрх зэргийг зөрчигдөхгүй байх тал дээр анхаарч ажиллаж байна. ЦАУЗБУК-ын даргын хувьд өнгөрсөн зуунд болсон аймшигт хэлмэгдүүлэлтийг санхүүгийн хувьд нөхөн олгож, цагаатгасаар байна. Мөн орчин үеийн хэлмэгдэлт гаргахгүй байх тал дээр бид маш нарийн анхааралтай хандах ёстой.

-Монголд үзэл бодлоо илэрхийлсэнийхээ төлөө шоронд хоригдож буй залуучууд цөөнгүй байна. Нийгэмд сайн муугаараа хэлүүлдэг ч байнга ардчиллын төлөө дуугардаг хүмүүсийг хорьчихдог. Тухайлбал Д.Монголхүү, Э.Одбаяр, Д.Мөнх-Эрдэнэ гэх мэт… Үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө шорон цагдаа болдог асуудлыг бид яаж зохицуулах ёстой вэ?

-Яагаад залуучууд талбай дээр үгээ хэлсний төлөө цахим гав зүүгээд, хорьж цагдаад байгааг би ч ойлгохгүй байна. Цаашлаад төрийн албан хаагч лайк дарахад л араас нь дарга нь дарамталдаг систем рүү орж болохгүй ээ. Энэ чинь л хэлмэгдүүлэлт рүү аваачдаг юм аа гэж би олон удаа дуугарч сануулсаар байгаа. Цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх нийтлэг журам тухайн харилцааг бүрэн зохицуулж чадахгүй байгаа нь хүний эрхийг зөрчих нэг нөхцөл гэж би үзэж байна. Өчнөөн сар хорьчихоод ганцхан удаа байцаалт авдаг, шүүх хурал нь болохгүй хойшилдог. Энэ асуудлыг яаралтай шийдвэрлэх хамгийн чухал зохицуулалт нь Хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалсан эрх зүйн шинэчлэлийг хийж хүний эрхийг хамгаалах хуулиудыг яаралтай хэлэлцэж батлах юм.

-Ардын нам залуучуудаа дарга болгодог, ардчилсан намын залуучууд шоронд явдаг гэх зүйлийг нийгэмд ярьж байна. Хоригдсон, хэл аманд орсон залуучуудыг харахад дандаа танай намын гишүүд байх юм. Сөрөг хүчин энэ тухай хүчтэй дуугарч залуучуудаа шоронгоос гаргахгүй юм уу?

-Ардын хувьсгалаас Ардчилсан хувьсгал ялах хүртэл явагдсан хэлмэгдүүлэлтийн хор уршиг одоо ч арилалгүй үргэлжилсээр байна. Хэлмэгдүүлэлт нь зөвхөн цагдан хорих, амь насыг нь хороохоос гадна үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, гарал үүслээсээ болж хэлмэгдүүлэн гадуурхагдах явдал их байсныг түүхийн баримт нотолдог. Үүнтэй адил Ардчилсан намаар овоглосон ардчилсан үзэлтэй залуучуудыг үгээ хэлж үзэл бодлоо илэрхийлснийх нь төлөө хорьдог боллоо. Өмнө нь Сүхбаатарын талбайд үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө ингэж их шийтгүүлж байгаагүй. ХЭҮК-оос судалгаа хийхэд 864 кейсээс 73 хувь нь шүүхийн хяналтад орохгүйгээр баривчлагдсан байна. Хэлмэгдсэн хүний сэтгэл санааны хохирлыг хэзээ ч нөхөж чаддаггүй шүү гэдгийг л дахин дахин хэлье. Үүнд Ардчилсан намын бүлэг удаа дараа шаардлага тавьж дуугарч байгаа ч дорвитой шийдэлд хүрч чадахгүй байна.

-Улс төрийн намын тухай болоод Сонгуулийн хуулийг хэлэлцэж байна. Таны хувьд эдгээр хуулиудын төсөлтэй санал нэгдэж байгаа болон дэмжихгүй ямар зүйл заалтууд байгаа вэ?

-Би энэ хуулиудыг хэлэлцэж шинэчлэх цаг нь болсон гэдэгт санал нийлж дэмжиж байгаа. Сонгуулийн тогтолцоог өөрчлөх цаг болсон. Үүсээд буй хямралын суурь нь сонгуулийн мажоритар тогтолцоо юм. Сонгуулийн холимог систем нь парламентын сонгодог ардчиллыг бий болгож байдаг. Юун түрүүнд улс төрийн намыг төлөвшүүлж, үзэл баримтлалтай, хөгжлийн бодлоготой байхыг шаардсан хууль тогтоомжтой реформын шинжтэй өөрчлөлтүүдийг хийж байж л улс орон хөгжинө. Одоогийн мөрдөгдөж байгаа хуульд сонгуулийн жил бэлэг тарааж болохгүй гээд заачихсан байдаг. Үүнийг

УИХ-д сонгогдсон аливаа этгээд сонгогдсон хугацааны турш өөрөө болон бусдаар дамжуулж иргэдэд мөнгө, эд зүйл тараахыг хориглох заалтыг тусгах нь зүйтэй. Мөн УИХ-д нэр дэвшихээр горилогчдыг бэлэг тараахыг хориглох хэрэгтэй. Хууль тогтоогчид тэтгэврийн хүмүүст бэлэг сэлт, гурил будаа тараахын оронд тэтгэврийг нь амьдралд хүрэлцээтэй болгох, ажилгүйдлийг бууруулах, айл өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх хууль санаачилж батлуулах гол ажилдаа анхаарах ёстой гэж би хувьдаа үздэг дээ.

-Мэдээж эмэгтэйчүүд квотын асуудлыг хөндөж байна. Таны хувьд парламентад хичнээн эмэгтэй гишүүн орж ажиллах ёстой гэж боддог вэ. Ирэх сонгуулиар эмэгтэй гишүүдийн квот нэмэгдэх хандлага байна уу?

-Жендерийн тэнцвэртэй байдлыг хангах асуудлын хүрээнд сонгуулийн хуулийн төсөлд эмэгтэйчүүдийн квотыг 30 хувь гэж босго тогтоосон байсан. Энэ бол маш чамлалттай тоо, хангалттай хэмжээ биш юм. Эмэгтэйчүүд маань улс төрд илүү орж ирээсэй, оролцоосой, илүү шударга байгаасай, илүү хяналт тавиасай. Учир нь ард иргэдийн амьдрал өдрөөс өдөрт доройтож, эмэгтэйчүүд, хүүхдийн эрх зөрчигдөж хүчирхийлэл, авлига хээл хахуулийн асуудал буурахгүй байна. Хамгийн сүүлд гэхэд бид Хөгжлийн банкны асуудлыг харлаа. Энэ бүхнийг үгүй хийх үндэс нь улс төр болон шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүд олноор очиж байж хамтдаа асуудлыг шийднэ. Сонгуулийн тогтолцоонд аль нэг хүйсийн квотыг хангалттай нэмэгдүүлж байж парламент дахь эмэгтэйчүүдийн суудал нэмэгдэнэ. Мөн намуудын жендерийн мэдрэмжтэй байдал эмэгтэйчүүдэд ээлтэй ажиллах эсэхэд чухал нөлөөлнө байх. Нөгөө талаар эмэгтэйчүүд улс төрд ороход төсөв санхүүгийн асар том ханатай тулж байгаа учир сонгуулийн үеэр тараадаг тараах материал, самбар зэрэгт зарцуулдаг тэр их мөнгө төсөв гаргадаг байдлыг зогсоох нь зүйтэй юм.

-УИХ-ын дэд даргын хувьд танай парламент ҮХНӨ-ийг хийж чадах уу. Засгийн газраас оржирсэн төслийг хэлэлцэх үү. Гишүүдийн тоог нэмэх шаардлагатай юу?

-Энэ асуудлыг ҮБХ-ны хурлаар хэлэлцэнэ. Үүний дараа өнөөдрийн АН-ын бүлгийн хурлаар хэлэлцэн шийдвэр гаргаж Засгийн газарт саналаа хүргүүлнэ.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Содномдаржаа: Намайг хэлмэгдүүлж, эрүүдэн шүүсэн нөхдөд хууль хариуцлагаа хүлээлгэсэн ч хамгийн том хариуцлагыг бурхан тооцно DNN.mn

Төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэгт холбогдон гурван шатны шүүхээр орж ял сонссон Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарын хэргийг Улсын дээд шүүх дахин хэлэлцэж, уг хэрэгт холбогдолгүй хэмээн хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгосон шийдвэр гаргасан. Үүнтэй холбогдуулан иргэн Б.Содномдаржаатай ярилцлаа.

-Та ямар ажил эрхэлж байна вэ?

-Яг тодорхой эрхэлсэн ажилгүй байна. Гэхдээ зүгээр суухгүй, том хүүгийнхээ бизнест туслаад л явж байна.

-Ямар бизнес вэ?

-Эрдэнэтийн барааны зах дээр манай том хүү лангуутай. Гэр ахуйн болоод бусад төрлийн бараа зардаг ухаантай. Бараа бүтээгдэхүүнийг нь зөөх, зарах, лангуун дээр зогсох гэх мэт ойр зуур ажил хийж, хүүдээ тусалж байна. Мөн захын манаач хийж байгаа. Хэцүү газраас гарч ирээд ажилд орох санаатай их явсан. Миний насны хүнийг авдаг газар гэж байхгүй болжээ. Дээр нь нуруу татчихаад, ойрд бие тааруу байна. Гэхдээ эмчилгээ хийлгэж байгаа болохоор удахгүй гайгүй болох байх аа.

-Тантай биечилж уулзаад ярилцаж байна. Таныг харахад ер нь их том биетэй, том гартай хүн байна шүү…?

-Миний өндөр нэг метр 85 сантиметр. Ер нь биерхүү шүү.

-Та ер нь залуудаа, хүүхэд ахуй насандаа ноцолдож явсан уу?

-Хүүхэд байхдаа бөхийн бэлтгэл хийж явсан шүү. Бусдын адил үеийнхэнтэйгээ ноцолдож л явлаа. Сургуульд байхад найзуудтайгаа барилдахад ер нь бүгдийг нь давчихдаг байсан даа. Яах вэ бөхийн удам бас нөлөөлж л байгаа байх. Аав маань намайг бага байхад бөхийн секцэнд явуулж байсан. Даанч өөрөө сонирхолгүй болохоор тэгэсхийгээд больсон.

-Бөхийн удамтай гэж үү?

-Миний аав аймгийн арслан цолтой бөх хүн байсан. Аав маань өнгөрсөн жил өөд болсон, хөөрхий. Хүүгээ хүлээсээр байгаад бурхан болсон доо. Аав маань 1991 онд хар тарлан үхрийн ферм байгуулж явсан хүн. 1992 онд би төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллалгүй шууд хөдөө гарч, аав, ээжийнхээ ажилд тусалсан даа. Тэр цагаас хойш хөдөө ажиллаж, амьдарч ирсэн. Улмаар 2000 оны эхээр наймаа хийж, зах зээл рүү ойртсон.

-Хэдэн онд гэр бүлтэй болж байсан бэ?

-1993 онд гэр бүлтэй болсон. Манай хоёр том хүүхдийн ээж Хөвсгөлийнх. Залуу ч байж, хоорондоо таарч, нийлэлгүй салцгаасан. Хожим одоогийн эхнэртэйгээ танилцаж, зургаан хүүхэдтэй болсон. Одоо өнөр өтгөн халуун ам бүлээрээ сайхан амьдарч байна.

-Мэдээж халуун ам бүлээрээ байх шиг сайхан зүйл юу байх вэ. Улсын дээд шүүхээс таны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Энэ мэдээг сонсоод гэр бүлийнхэн тань бүр их баярласан байлгүй. Яг хэзээ ийм шийдвэр гарчихав аа?

-Мэдээж их баярласан. Шүүхийн шийдвэр арваад хоногийн өмнө гарсан. Анх фэйсбүүкээс л харлаа. Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарын хэргийг хэрэгсэхгүй болголоо гээд явж байсан. Түүнийг хараад ёстой их баярласан. Өөрийн эрхгүй нулимс дусалж, уйлсан шүү. Шударга ёс ялдаг, шударга ёс байдаг гэдэгт итгэсэн. Бурхан тэнгэр гэж бас байна.

-Таны хувьд энэхүү хэрэгт холбогдож хоригдсон. Ял сонссон. Тэр цагаас эхлээд үнэхээр хэлмэгдчихлээ, гэхдээ шүүхээс миний хэргийг хэзээ нэгэн өдөр хэрэгсэхгүй болгоно доо гэж итгэж, хүлээж байсан байлгүй. Гэхдээ зургаан жил суусан шүү дээ. Энэ хугацаанд таны тэр итгэл алдарч байв уу?

-Хориход байхдаа өглөө болгон босоод, за өнөөдөр намайг дуудна даа. За өдөр тийшээ дуудах байх даа. Би хэрэг хийгээгүй, гэмгүй хүн. Арай ч Монголын хууль, шүүхийн байгууллага намайг насаар минь хилсээр суулгачихгүй байлгүй дээ гэж боддог. Өглөө болгон намайг дуудна, би гарна гэсэн итгэлтэйгээр сэрдэг байлаа. Хэдий зургаан жил болсон ч миний энэ итгэл нэг өдөр ч алдарч байгаагүй шүү. Учир нь үр хүүхдүүд минь нүдэнд харагдаад, аав нь өнөөдөр гараад очно доо л гэж их боддог байсан. Заримдаа Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны хүмүүст хэлнэ. Намайг суллахгүй юм байх даа, би чинь хэрэг хийгээгүй хүн шүү дээ гэж хэлнэ. Хариуд нь таны шүүхийн тогтоол ингэж гарсан, тиймээс таны гэм буруугүйг бид мэдэхгүй гээд л өөр юм хэлдэггүй байлаа.

-Та яг хэзээ тэр хэцүү газраас гарсан юм бэ?

-2021 оны тавдугаар сарын 14-нд 411 дүгээр ангид байхад намайг дуудсан. Тэгээд таныг батлан даалтаар суллаж байна гэсэн. Би бодсон л доо. Гэмгүй, буруугүй хүнийг батлан даалтаар суллалаа гэж бас ямар юмаа яриад байна вэ гэж. Шууд гаргачихгүй, бас батлан даалт нь ч юу вэ дээ. Тэр өдөр гарч ирээд шууд л гэр рүүгээ тэмүүлсэн. Яг гарахад бас нэг бичигт гарын үсэг зуруулсан. Тэр нь элдэв хөдөлгөөн хийвэл буцаагаад хорьчихно шүү гэсэн бичиг бай луу даа.

-Гарч ирлээ, гэртээ ирлээ. Нийгмийн харилцаанд орлоо. Нийгэм таныг яаж хүлээн авсан бэ?

-Монголын ард түмэн Т.Чимгээ бид хоёрт их сайн гэж боддог. Дэлгүүр хоршоо, такси унаа гээд нийгмийн харилцаанд ороход уулзсан, учирсан хүн болгон та хоёр үнэхээр хэлмэгдсэн шүү л гэж хэлдэг. Миний хувьд одоо Эрдэнэтэд байна. Манай эрдэнэтчүүд надад их сайн. Гудмаар, захаар явахдаа харилцсан хүн болгон л өрөвдсөн харцаар хардаг. Зарим нь тус дэм болоод явж байна. Ер нь тусалъя л гэдэг шүү. Олон дунд сайнтай муутай л даа. Зарим нэг хүмүүс чи муу ялтан биз дээ, чи тэр хүнийг алаа биз дээ гээд айхавтар агсардаг. Гэхдээ ингэж агсардаг хүн цөөхөн л дөө.

-Шүүхээс таны хэргийг хэрэгсэхгүй болгосноос хойш дахиж таныг дуудсан уу, ер нь…?

-Төв аймгийн шүүх дээр шүүх хурлууд үргэлжилж байгаа. Нөгөө Б.Хурц, прокурор Г.Эрдэнэбат, Мөнхбаяр, Бархасбадь, Отгонбаяр нарын хэргийг шүүх хэлэлцэж байгаа. Бид хоёрыг эрүүдэн шүүсэн хүмүүс эд нар шүү дээ. Аюултай зүйл хийчихээд, өөрсдийгөө өмөөрөөд чичрээд л дайраад байгаа. Энэ хэрэгтэй холбоотойгоор миний хувьд гэрчийн хувиар Төв аймгийн шүүх рүү хэд хэдэн удаа очсон.

-Бид хоёрыг дахиад дуудаад суулгачих вий дээ гэсэн болгоомжлол байна уу?

-Тийм зүйл байхгүй байлгүй дээ. Шүүх шударгаар шийдвэр гаргасан. Тиймээс дахиад дуудаад хорьчихно гэж огт бодохгүй байна. Бид хоёрын хувьд хангалттай шалгууллаа. Зургаан жил гэдэг чинь урт хугацаа. Анх надад 2016 онд шүүхээс 25 жилийн гяндан сонсгож байсан. Тухайн үед энэ шийдвэрийг нь хараад үнэхээр шок, солиоролд орсон. Арай ч үгүй байлгүй дээ, Монгол Улсын шүүх тоглож байгаа байлгүй дээ л гэж бодогдсон. Тэгээд л гаргахгүй байсаар байгаад бүр гяндан руу хийчихсэн шүү дээ. Үнэхээр гомдмоор… (уйлав).

-Тайвшир даа та, одоо бүх зүйл сайхан боллоо шүү дээ…?

-Өөрсдийг нь тэгвэл яах бол, энэ хүмүүс. Энэ хэрэг дээр ажилласан хүмүүсийг бүгдийг нь авч яваад хорьчихвол яах бол. Орилж чарлаад ёстой амь тэмцэнэ дээ…Тэгэхэд миний хувьд тэвчээртэйгээр зургаан жил үнэнийг харж өглөөг угтдаг байлаа.

-Гяндан гэдэг айхавтар газар байх л даа…

-Үгээр хэлшгүй муухай газар. Хааш хаашаагаа гурван алхам л өрөө. Тэр газарт “би гэмгүй хүн шүү дээ” гээд үзэл бодлоо илэрхийлэхэд л шууд л 72 цагийн баривчилгаанд гавлаж, дөнгөлөөд л хийчихдэг байсан. Тэгээд суухгүй шүү чи, босоогоороо байна шүү гэж дарамтална. Хүн чинь 72-т олон ороод ирэхээр сүүлдээ халшраад хэрэлдэхгүй, үзэл бодлоо илэрхийлэхгүй, таг дуугүй болдог юм билээ, дахиж орохгүйн тулд.

-Таныг хоригдож байх хугацаанд хүний эрхийн байгууллагаас болоод нэр бүхий улстөрчид эргэж тойрч явсан. Хамгийн их анхаарал тавьж, очиж уулздаг хүн хэн байсан бэ?

-Манай ээж, Т.Чимгээ эгчийн ах Хүрлээ маань бид хоёрыг байнга эргэж, тойрч явсан даа. Миний хувьд төрийн түшээдийг бүгдийг нь танихгүй, мэдэхгүй. Зарим нэг хүмүүс гэхдээ ирдэг байсан. За одоо, Ц.Нямдорж гуай, Лу.Болд гишүүн миний төлөө их явсан даа. Албан ёсоор нэг зүйл хэлье. Ц.Нямдорж, Лу.Болд, Ж.Батзандан, Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Нямбаатар, Т.Аюурсайхан, А.Сүхбат нарын гишүүд сайд нартаа үнэхээр их талархаж байгаагаа хэлье. Мөн хүний эрхийн “Нэхүүл” хөдөлгөөнийхөндөө баярлалаа. Эдгээр улстөрчид үнэхээр үнэний төлөө, шударга ёсны төлөө явдаг хүмүүс шүү.

-Таны хувьд шүүх, хуулийн байгууллагын буруу, зөв хоёр шийдвэрийг биеэрээ амслаа. Тэр утгаараа Монголын шүүх, хуулийн байгууллагуудын мөн чанар ямар санагдаж байна вэ?

-Хүн гэж сэтгэлийн амьтан юм байна лээ. Ялтан гэж хэлмэгдүүлэхэд төрдөө гомдож, ард гэж хэргийг минь цагаатгахад төрөө хүндэтгэсэн. Монголын хууль, шүүхийн байгууллагын албан хаагчдыг бүгдийг нь муу гэж би хэзээ ч хэлэхгүй, бодохгүй. Яг энэ хэрэг дээр ажилласан, хэрэг хянасан прокурорууд болох хэсэгхэн хүмүүс л Монголын төрийг гутааж байна. Дор бүрнээ мэргэжилдээ үнэхээр хариуцлагагүй ажилласан. Тангаргаасаа зөрсөн үйлдлүүд их гарсан шүү дээ. Цаашид ийм хүмүүс Монголын төрд бүү үзэгдээсэй л гэж залбирч байна. Угтаа тухайн хүнийг хэрэгт холбогдуулан шалгаж байгаа бол хэргийг дандаа нотлох баримтад тулгуурлан авч хэлэлцэх ёстой. Гэтэл надад холбогдуулсан хэргийг нотлох баримтад биш хоёр хүний хэрүүл, маргааныг үндэслээд ял тулгасан шүү дээ. Үүнд нь би их харамсдаг.

-Ямар хэрүүл гэж. Ер нь анх таныг энэ хэрэгт холбох болсон шалтгаан нь юу юм бэ?

-Ц.Амгаланбаатар намайг “Чи С.Зоригийг алсан биз дээ” гэж гүтгэсэн. Зөрүүлээд би “би алаагүй, чи алсан биз дээ” гэж хэрэлдсэн. Зүгээр энгийн л маргаан. Хүн шууд хүн алсан гээд дайрахад нь чи өөрөө алаа биз дээ гээд л хэлсэн төдий. Үүнийг нь прокурор Г.Эрдэнэбат шууд л нотлох баримт болгоод хэрэгт холбогдуулсан. Энэ хоёр хүн ингэж хэрэлдлээ. Нэгнийгээ чи алсан гэж хэрэлдэж байгаа нь нотлох баримт мөн гээд л үзчихсэн. Г.Эрдэнэбат гэдэг хүн багш, тангараг өргөсөн хуульч хүн. Гэтэл Б.Содномдаржаа хэргээ хүлээсэн гээд л нийгмийг шуугиулсан. Ерөөсөө энэ хэрүүлээс болоод намайг хэргээ хүлээсэн гээд л үзчихсэн гэсэн үг. Ер нь гэхдээ тухайн үед байсан гэрчүүд хэлсэн байдаг юм билээ. С.Зоригийг хөнөөсөн хүмүүс эрэгтэй нь нэг метр тавин сантиметр, эмэгтэй нь метр наятай байсан гэж ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл эрэгтэй нь намхан, эмэгтэй нь өндөр гэж гэрчүүд нь хэлээд байхад л уг хэрэгт ямар ч холбогдолгүй бид хоёрыг шууд л хорьсон шүү дээ.

-Хэвлэлээр энэ хэргийг үйлдсэн этгээдүүдийн аман зураг ил болж гарч ирсэн. Уг зурагт байгаа эрэгтэй хүнтэй таны зургийг харьцуулан гаргасан байсан шүү дээ. Зарим хүмүүс өөр байна гэдэг ч зарим нь адилхан гэж үздэг…?

-Тэр зураг ийм учиртай. Миний дөчин настай байх үеийн зургийг харж байгаад л шууд зурчихсан юм билээ. Угтаа тухайн хэрэг гарах үед би дөнгөж л хорь гарч явсан залуу шүү дээ. Миний залуухан дөнгөж хорь гарч явсан үеийн зургууд байдаг. Тэр зургийг ард түмэнд харуулах ёстой. Яагаад дөчин настай үеийнх нь зургийг шууд харж зурчихаад аман зураг гэж явдаг юм. Угтаа С.Зоригийг хөнөөсөн хүн тухайн үед гучин тав, зургаан настай хүн байсан гэдгийг гэрчүүд нь хэлсэн юм байна лээ. Гэтэл энэ хэрэгт намайг холбогдуулахын тулд зорилготойгоор миний дөчин настай үеийн зургийг зурсан. Энэ мэт хэрэгт холбогдуулах гэж нотлох баримтуудыг санаатайгаар зохиож эхэлсэн дээ.

-Таны тэр хорин хэдтэй байх үеийн зураг байна уу, одоо…?

-Миний бүх зургийг тагнуулынхан авч яваад алга болгосон. Бүр манай гэрээс аваад зогсохгүй, хамаатан саднуудын гэрээс авсан. Одоо надад тэр үеийн маань зураг байхгүй.

-Дахиад асуухад энэ хэрэгт анх холбогдох шалтгаанаа та ер нь юу гэж харж байгаа вэ?

-Ерөөсөө тодорхой шүү дээ. Анх Ц.Амгаланбаатар гэх нөхрийн үгээр л бид хоёрыг энэ хэрэгт хэлмэгдүүлээд холбогдуулчихсан. Ц.Амгаланбаатар гэдэг нөхөр 2007 онд хүн амины хэргээр шоронд орсон хүн. Тэр цагаасаа эхлээд өөрт нь холбогдолгүй хэргүүдийг өөрөө хийсэн мэтээр хүлээдэг. Хүн амины долоо, найман хэрэгт өөрийгөө холбоотой гэж хүлээсэн байдаг шүү дээ. Ийм хүний үгээр бид хоёрыг хэлмэгдүүлчихсэн. 2012 онд Ц.Амгаланбаатар бид хоёртой нийлж С.Зоригийг алсан гээд л хэлчихсэн. Тэгээд л шууд бид хоёрыг хорьсон шүү дээ. Тэгээд шоронд хорьж байгаад энэ хэрэгт хүчээр холбогдуулсан. Огт гаргаагүй. Иймэрхүү гэмт хэргийг өөртөө нааж, худлаа ярьж хүлээн авдаг этгээдүүдийг таслан зогсоох ёстой. Мөн олдохгүй байгаа хэргийг бид хоёрт тохож, улс төрийн зорилгоо биелүүлсэн байх.

-Ямар хүмүүс нь улс төрийн зорилгоо биелүүлчихэв ээ. Танд хардаж байгаа хүн байна уу?

-Улс төрийн зорилготой хийгдсэн ажил гэдэг нь тэртээ тэргүй нийгэмд ил боллоо. Гэхдээ ямар хүн, ямар улстөрчид ийм бохир зүйлийг хийснийг би мэдэхгүй. Юутай ч Т.Чимгээ бид хоёрын амьдралыг там болгосон. Бүхэл бүтэн найман жилээр бид хоёр хохирсон.

-Та түрүү нь нэр бүхий хүмүүсийг хэлсэн. Эдгээр хүмүүс л бид хоёрын амьдралыг сүйрүүлсэн гэж. Одоо эрүүдэн шүүсэн хэргээр эдгээр хүмүүс шалгагдаж, зарим нь ял авсан. Эдгээр хүмүүст та дахиад гомдол гаргах уу?

-Мал хулгай хийсэн хүнд хоёр, гурван жилийн ял өгдөг. Гэтэл бүтэн хоёр хүний амьдралаар тоглосон хүмүүст дэндүү чамлахаар хариуцлага тооцсон доо. Хуулиараа хүн хэлмэгдүүлсэн этгээдүүдэд таван жилийн хорих ялтай гэж сонссон. Гэтэл эдгээр хүмүүст прокурор таван жил гэж байхад шүүх нь гурван жил, сүүлдээ нэг жил болгосон. Ингээд хоёр сар суугаад л гарчихсан. Миний амьдрал, ар гэр, үр хүүхдийн минь амьдралаар тоглож, амьдын тамд унагаасан хүмүүс хоёр сар суугаад л гарч ирсэнд нь гомдолтой байгаа. Гэхдээ одоо хичнээн гомдол гаргасан ч хүлээн авахгүй байлгүй дээ. Нэгэнт шүүхээр ялаа аваад гараад ирсэн хүмүүс шүү дээ. Намайг хэлмэгдүүлж, эрүүдэн шүүсэн нөхдөд хууль хариуцлагаа хүлээлгэсэн ч хамгийн том хариуцлагыг бурхан тооцно шүү. Үүнийг тэр хүмүүс санаж яваарай.

-Энэ хэргийг улс төрийн аллага гэж нийгэм ойлгодог. Гэхдээ одоо уг хэргийг илрүүлэх ажиллагаа нь өөрөө улс төрийн зорилготой болчихлоо. Таны хувьд уг хэрэг гарсан яг тэр үед хаана байсан бэ?

-Би аавынхаа үхрийн фермд л ажиллаж байсан. Эрдэнэтэд гэсэн үг. Тухайн үед телевизээр ийм хэрэг боллоо гэж мэдээлэхэд манай гэрийнхэн нөгөө мундаг хүнийг алчихсан байна шүү дээ гээд л ярьж суусан. Бусдын л адил энэ том улстөрчийн амиа алдсан хэрэгт харамсаж, яагаад ийм зүйл болчихсон юм бол доо л гэж бодож явсан. Улс төрийн зорилготой эсэхийг би үнэхээр мэдэх юм алга. Улс төр гэдгийг мэдэхгүй. Гэмгүй явсан хоёр хүнийг шууд барьж аваад л хорьчихсон шүү дээ. Энэ хэргийг хаахын тулд л бид хоёрыг хэлмэгдүүлсэн.

-С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийн хавтаст материалуудын ихэнх нь нууцаас гараагүй гэдэг. Үүнийг ил болгох ёстой гэж үзэж байна уу?

-Ерөөсөө ил болгох ёстой. Тэр нууцад байгаа хавтаст хэргүүд ил боллоо гээд бид хоёртой холбогдох нэг ширхэг ч баримт байхгүй. Ямар ч нотлох баримт нь таарахгүй. Намайг мансууруулаад тэр байранд Ц.Амгаланбаатартай очсон материалууд л байгаа биз. Өөр надад холбогдох юу ч байхгүй. Бид хоёрын гарын хээ, нус, шүлс, цус гээд бүх зүйлээс дээж аваад Америк руу шинжилгээнд явуулсан. Шинжилгээний хариугаар эл хэрэгтэй холбоотой баримтуудтай огт таарахгүй байна гэж гарсан. Угаасаа яаж таарах билээ.

-Та хоёрын хэргийг хэрэгсэхгүй болгосонтой холбоотойгоор С.Зориг агсны ар гэрийнхнээс холбоо барьсан уу. Угтаа та хоёроос уучлал гуйх нь хүн ёсны харилцаа байлгүй дээ…?

-Бидэнтэй холбогдоогүй. Саяхан С.Зориг агсны охин хэвлэлд ярилцлага өгч байхыг нь харсан. Маш зөв зүйл ярьж байна лээ. Би түүнд нь их баярласан. Үнэхээр шударга ярьж байна лээ.

-Таны хувьд эл хэргийн цор ганц гэрч гэгдэх Б.Булгантай удаа дараа уулзсан байх. Тэр хүн таныг харчихаад юу гэж байсан бэ?

-Төв аймгийн шүүх дээр хэд хэдэн удаа уулзсан, таарсан. Б.Булган гуай бид хоёрыг биеэ сайн бодоорой, энэ хэрэгт та хоёр бол холбогдолгүй. Үнэн ялдаг шүү л гэж хэлдэг байсан. Миний хувьд одоо нэг зүйлийг маш их боддог. Анх 2016 онд шүүх хурал болсон. Тэр шүүх хурал дээр Б.Булганыг оруулах ёстой байсан. Гэтэл тухайн үед прокурор, шүүхийнхэн оруулаагүй. Энэ хүн бол энэ хэргийн хамгийн гол гэрч нь. С.Зориг агсныг хөнөөсөн алуурчдыг харсан цор ганц хүн бол Б.Булган шүү дээ. Гэтэл яагаад тухайн шүүх хуралд Б.Булганыг оруулаагүй юм бэ гэж их гайхдаг. Алуурчдыг харсан цор ганц хүн болох Б.Булганыг 2016 оны шүүх хуралд оруулчихсан бол бид хоёрын амьдралын хувь заяа өөр байх байсан шүү. Тухайн шүүх хурлаар бид хоёрын амьдралыг шийдэх гэж байсан. Гэтэл энэхүү хуралд Б.Булганыг оруулаагүй. Үүнд л би одоо хүртэл их харамсдаг даа.

-Найман жилийн амьдралаараа хохирсон гэлээ. Одоо энэхүү хохирлоо нэхэмжлэх үү. Гэхдээ сэтгэл санааны хохирлыг юугаар ч хэмжишгүй байх л даа…?

-Гадуур буруу мэдээлэл яваад байна лээ. Б.Содномдаржаа 40 сая төгрөг нэхэмжилжээ, 32 сая төгрөг авна гэнэ гэх мэт. Ингэж нэхэмжилсэн зүйл би огт яриагүй шүү гэдгээ хэлье. Миний хувьд энэ асуудлыг өмгөөлөгчтэйгөө зөвшилцөж байгаа. Мэдээж сэтгэл санааны хохирол гэдэг юугаар ч хэмжигдэхгүй зүйл л дээ.

мэдээ улс-төр

Дэ факто Д.Жаргалсайхан юу ярив! DNN.mn

Post author By ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН
Post date 2023-04-28
No Comments on Дэ факто Д.Жаргалсайхан юу ярив! DNN.mn

Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн салбарыг ширхэглэн судалдаг хүн бол Дэ Факто. Тэр дундаа эдийн засгийн чиглэлд нэг ч бутархай тоо гээлгүйгээр шинжилж судалж, үр дүнг нь боловсруулдаг мэргэжлийн эдийн засагч, сэтгүүлч хүн. Тэрбээр саяхан улс төр, нийгэм, эдийн засгийн асуудлаар хэвлэлд ярилцлага өгч. Ингэхдээ нийгэмд шуугиан болоод буй нүүрсний хулгай, авлигалын арми хэрхэн ажилладаг болоод Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “5 Ш” ажиллагааны талаар ярилцлагадаа онцлон хэлсэн нь олон нийтийн анхаарлыг татаад байна. Төрд шургасан хулгайг илрүүлэх тусам саарал ордон дахь зөрчилдөөн ихэснэ гэдгийг тэрбээр хэллээ. Энэ нь хулгай бүрийн ард улстөрчид байна гэсэн үг. Улстөрч болгон өөрийн гэсэн хулгай хийх схемтэй, тойрогтой, бүлэглэлтэй аж. Үүний эсрэг тэмцэж байгаа Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд улс төрийн маш том хайчин дунд яваа гэдгийг тэрбээр онцлон хэлж. Тиймээс эдгээр хулгайч улстөрчид, бүлэглэлүүд Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “5Ш” ажиллагаанд орохгүйн тулд авлигын арми бүрдүүлж, идэвхтэй хөдөлж эхэлжээ. Үүний нэг тод жишээ нь авлигын арми Засгийн газрыг унагаахаар ил далд улс төрийн үйл ажиллагаа зохион байгуулах болсныг Дэ Факто дурдав. Авлигын арми хүчээ авч байгаагийн өөр нэг жишээ нь УИХ-аас төлөвлөчихсөн нийтийн сонсголыг зогсоосон үйл явдал гэдгийг хэллээ. Хамгийн ноцтой нь авлигын арми нийгмийг яаж бутлах вэ, хэнийг хэзээ нийгмээр яллуулах вэ гэдгээ төгс хийдэг гэнэ. Ард түмний нүдэн дээр авлига авч, албан тушаалаа урвуулан ашиглаж хөлжиж, баяжаад байхад л монголчууд чимээгүй хараад л сууцгаадаг байна. Боолын сэтгэлгээ маань монголчуудыг улам л боол болгож байгаатай холбоотой аж. Мөн тэрбээр шүүх засаглалыг авлигын арми томилдог асуудлыг хөндлөө. Хэн, хэнийг томилсон бэ гэдэг нь нууц биш байгаа ч үүнийг олон нийтэд ил тод зарлахаасаа айж байна гэв. Хэрэв авлигын армийн эсрэг тэдний томилгооны эсрэг үйлдэл хийсэн хэнд ч эзэнгүй хэрэг тохоод чимээгүй болгож дөнгөх аж. Үүнээс харвал нөгөө шударга бусын хонгил нурчихаагүй бат бөх өдийг болтол байсаар л байгаа юм байна. Авлигын арми цаг эргэнэ гэж ярьдаг аж.

Энэ нь Засгийн газрыг унагаах, өөрсдийнхөө нөлөө бүхий улстөрчдийг төрийн эрхэнд гаргахыг хэлж буй. Ингэвэл Монгол Улс хөгжлөөсөө ухарна гэдгийг тэрбээр онцолж байв. Тиймээс энэхүү авлигын армийг үндсээр нь устгахын тулд, нүүрсний болоод бусад хулгайг гүйцэт устгахын төлөө Засгийн газрын дэвшүүлсэн “5 Ш” ажиллагааг ард түмэн тууштай дэмжих шаардлагатайг Де Факто онцоллоо

мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

БНПУ-ын ерөнхийлөгч Анджей Дуда: Худалдааны эргэлт нэмэгдэх тусам манай аж ахуйн нэгжүүд Монголыг ихээр сонирхож байна DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Польш улсын ерөнхийлөгч Анджей Дуда гэргий Агата Корнхаузер-Дудагийн хамт төрийн айлчлал хийж байна. Тус айлчлал 24-26-ны өдрүүдэд боллоо. Төрийн айлчлалын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, БНПУ-ын ерөнхийлөгч А.Дуда нар албан ёсны хэлэлцээ хийж, уламжлалт найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны өргөн хүрээний болон олон улсын харилцааны зарим асуудлыг хэлэлцлээ. Уулзалт, яриа хэлэлцээний үеэр Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого “Алсын хараа 2050”, дунд хугацааны “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д тусгасан томоохон зорилтууд, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал”, “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөн, “Ерөнхийлөгчийн илгээлт 2100” хөтөлбөрийн хүрээнд Польшийн талтай хамтран ажиллах талаар ярилцав. Түүнчлэн хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрлэл, дэд бүтэц, боловсрол, соёл зэрэг салбарын харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх чиглэлээр санал солилцлоо. Айлчлалын хүрээнд Олон улсын авто тээврийн харилцааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд найрамдах Польш улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр болон худалдаа, хөрөнгө оруулалт, шинжлэх ухаан, архив, геологи, мал эмнэлэг зэрэг салбарын хамтын ажиллагааны баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурлаа.

КОНСУЛЫН ХЭЛТЭС АЖИЛЛУУЛАХ МОНГОЛЫН ТАЛЫН ХҮСЭЛТИЙГ ПОЛЬШ УЛС 2024 ОНООС АЖИЛ ХЭРЭГ БОЛГОНО

Дэлхийн улс орнуудын өмнө тулгарч буй цар тахал, олон улсын харилцаа, геополитикийн ээдрээтэй нөхцөл байдлаас үүдэлтэй нийгэм, эдийн засгийн томоохон сорилтуудын үр дагавар, шийдлийн талаар ярилцаж, хүндрэл, бэрхшээлийг хамтын хүчин чармайлтаар давна гэдэгт санал нэгдлээ. БНПУ нь Монгол Улсын гуравдагч хөрш, дотно түншийн нэг бөгөөд хүндрэл, бэрхшээлтэй үед ч харилцаа, хамтын ажиллагаа тасралтгүй идэвхтэй өрнөж ирсэн. Тухайлбал, Монгол Улсад суух Элчин сайдын яамаа сэргээх шийдвэрийг 2021 онд гаргаж, төрийн айлчлалын үеэр албан ёсоор нээж байгаад баяртай байгаагаа Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх онцлон тэмдэглэв. Элчин сайдын яамандаа Консулын хэлтэс ажиллуулах Монголын талын хүсэлтийг БНПУ 2024 оноос ажил хэрэг болгохоос гадна Монгол оюутны тоог нэмэгдүүлэхээ нотлов. Ингэснээр монгол иргэд БНПУ-д зорчих визээ Монгол Улс дахь Бүгд найрамдах Чех улсын болон БНХАУ дахь тус улсын Элчин сайдын яамнаас авах шаардлагагүй болох юм. Монгол оюутнууд хоёр орны ард иргэдийг холбох гүүр нь болж, уламжлалт найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд чухал хувь нэмрээ оруулна гэдэгт талууд итгэлтэй байгаагаа илэрхийлэв. Хоёр улсын Парламент, Засгийн газар, төрийн байгууллагууд, иргэд, бизнес эрхлэгч, баялаг бүтээгчид хоорондын харилцаа идэвхжиж, хоёр орны худалдааны эргэлт 100 сая орчим ам.долларт хүрэн, сүүлийн гурван жилд хоёр дахин нэмэгдсэнийг талууд онцлов. Худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтыг эрчимтэй нэмэгдүүлж, томоохон бүтээн байгуулалт, зам тээвэр, боловсрол, геологи, уул уурхай, соёл урлаг, байгаль орчин зэрэг салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхээр тохиролцлоо. “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал”, “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд хамтран ажиллаж, харилцан ашигтай томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг хөдөө аж, ахуй, байгаль орчны салбарт хэрэгжүүлэхээр санал нэгдэв.

Хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн, нээлттэй, олон тулгуурт энх тайванч бодлогыг эрхэмлэдэг Монгол Улс нь ардчилсан нийгмийн үнэт зүйлээ хамгаалах, бэхжүүлэх, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бүс нутагтаа хөгжүүлэхийг эрмэлзэж буй БНПУ-ын бодлогыг хүндэтгэж, НҮБболон олон улсын бусад байгууллагын хүрээнд хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэхээ нотоллоо.

УУЛ УУРХАЙН САЛБАРТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛЖ, ХАРИЛЦАН АШИГТАЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ БОЛОМЖТОЙ ГЭВ

Төрийн айлчлалын хүрээнд Монголын Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, БНПУ-ын Хөрөнгө оруулалт, худалдааны агентлаг хамтран Польш-Монголын бизнес форумыг зохион байгууллаа. Ерөнхийлөгч Анджей Дуда хэлсэн үгэндээ, харилцаа өргөжин хөгжиж, худалдааны эргэлт нэмэгдэхийн хэрээр тус улсын аж ахуйн нэгжүүдийн Монгол Улсыг сонирхох сонирхол өсөн нэмэгдэж байгааг тэмдэглэв. БНПУ нь Монгол Улс руу хийж байгаа бараа бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээгээрээ Европын Холбооны Улсад тэргүүлж байгаа орны нэг гэдгийг хэлэв. Цаашид уул уурхай, ашигт малтмал, геологи, байгаль орчин зэрэг салбарт хөрөнгө оруулж, харилцан ашигтай хамтран ажиллах боломжтойг онцолж, 2024 онд Улаанбаатар хотноо үйл ажиллагаагаа эхлэх Консулын хэлтэс худалдаа, эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байгаагаа хэлэв. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, уул уурхай, геологи, соёл, боловсрол, байгаль орчин, банк, санхүү, цахим худалдааны салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлж, харилцан ашигтай томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг хамтран хэрэгжүүлэх шинэ боломж нээгдэж байгааг тэмдэглэв. Монгол Улс эдийн засгаа сэргээх бодлогын хүрээнд хоёр хөршөөс гадна “Гуравдагч хөрш”-ийн оролцоог нэмэгдүүлж, эдийн засгаа төрөлжүүлэх, олон тулгуурт, зохистой бүтэцтэй болохыг зорьж байгааг хэлэв. Цаашид хөрөнгө оруулалтын бодлогоо улам тодорхой болгож, тогтвортой, тууштай, “Итгэлтэй, найдвартай, удаан хугацааны түнш байх” зарчим баримтлан, хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах, бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах чиглэлээр цогц шинэчлэл хийж байгааг онцлов.

БНПУ-ын аж ахуйн нэгжүүд сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, мах, махан бүтээгдэхүүн, эрүүл мэнд, эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, мэдээлэл технологи, эрчим хүч, барилга, ажил зуучлал зэрэг чиглэлээр хамтран ажиллах сонирхолтой байлаа. Монгол Улс, БНПУ-ын худалдааны эргэлт жил ирэх тусам нэмэгдэн, сүүлийн гурван жилийн хугацаанд худалдааны эргэлт хоёр дахин өсөж, 100 сая ам.долларт хүрсэн. “Олон улсын автотээврийн харилцааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНПУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” байгуулсан нь худалдаа болон дамжин өнгөрөх тээврийн өртөг зардал буурах, цаг хугацаа хэмнэх зэрэг олон эерэг үр дүн авчирна. Мөн Монголын Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, Монголын бизнесийн зөвлөл болон БНПУ-ын Хөрөнгө оруулалт, худалдааны агентлаг хооронд хамтран ажиллах тухай Санамж бичиг байгуулсан нь бизнес эрхлэгчдийн харилцаа, холбоог гүнзгийрүүлэх ач холбогдолтой юм.

БНПУ-ЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ АНДЖЕЙ ДУДАД

МУИС “ХҮНДЭТ ДОКТОР” ЦОЛ ОЛГОЛОО

БНПУ-ын Ерөнхийлөгч Анджей Дуда хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулж байгаа Монгол иргэдэд төрийн одон гардуулав. Тухайлбал, Гавьяаны загалмайн алтан одонгоор Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын мэргэжилтэн, хошууч Ганболдын Аззаяаг, Гавьяаны загалмайн мөнгөн одонгоор НЗДТГ-ын Цахим хөгжил, хууль эрх зүй, төрийн үйлчилгээний асуудал хариуцсан орлогч дарга Рэнцэндагвын Дагвыг, Гавьяаны загалмайн хүрэл одонгоор Монголын Урчуудын эвлэлийн нэрэмжит шагналт зураач Олонбаярын Эрдэнэцогт нарыг шагналаа. Дараа нь БНПУ-ын ерөнхийлөгч Анджей Дудад Монгол Улсын их сургууль “Хүндэт доктор” цол олголоо. Үүний дараа эрхэм зочид “Чингис хаан” музейг үзэж сонирхов.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories