Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

УИХ-ын гишүүн, ХҮН намын дарга Т.Доржхандтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Чуулган өндөрлөсөн энэ өдрүүдэд таны хувьд хаагуур, ямар ажил амжуулаад явж байна вэ?

-Чуулган өндөрлөсний дараа Монголын эдийн засгийн форум амжилттай зохион байгуулагдлаа. Гадаадын 500 гаруй хөрөнгө оруулагч оролцон мэдээллээ авч, Монгол буцаад бизнесээ хамтарч хийхэд бэлэн гэдэг мессежийг авлаа. УИХ дахь цөөнхийн намын даргын хувьд форумд оролцож, аль ч нам Засгийн эрхэнд гарсан ба хөрөнгө оруулалтад урт хугацааны таатай бодлого явуулна гэдгийг мэдэгдлээ. Учир нь Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр нэг нам дангаар засаглах боломжгүй болсон. Цаашид улс төрийн намууд улсынхаа хөгжил, бодлого дээр хамтарч илүү тогтвортой Засгийн газар байгуулагдана гэсэн үг.

Үр дүнд нь нэг нам нь засаглахаар гадны хөрөнгө оруулагчдыг урьдаг, нөгөөх нь хөөж туудаг байдал үгүй болно гэсэн үг. Зөвхөн гадны хөрөнгө оруулагчаас гадна дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг дэмжсэн бодлого тогтвортой хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Бид 30 жил улаан цэнхрээрээ хуваагдаж, улсынхаа хөгжилд дэгээ тавьж ирснийг засч байгаа үйлдэл юм. Энэ мессежийг гадны хөрөнгө оруулагчид маш таатай хүлээн авснаа уулзалтын дараа илэрхийлж байсан. Зарим хөрөнгө оруулалтын банк, сангууд манай эдийн засгийн ирээдүйн төсөөллийг маш өөдрөгөөр хийхэд Үндсэн хуулийн өөрчлөлт том нөлөө үзүүлж байгааг онцолж тэмдэглэж байв. Одоо бид алдах эрхгүй. Улс маань ялах биш манай нам ялах нь чухал, би дарга болох нь чухал гэж хавтгай халамж тараадаг, попордог үйлдлийг зогсоох нь бидний гэрийн даалгавар болоод байна.

-Өнгөрсөн хаврын чуулганыг дүгнэж хэлбэл таны хувьд ямархуу чуулган болсон гэж үзэх вэ. Эрх баригч намын хувьд авлигын эсрэг тэмцсэн чуулган боллоо гээд байгаа шүү дээ?

-Юм бодитоороо сайхан биз дээ. Айхтар хулгайтай тэмцсэн чуулган юм шиг боловч үр дүнг нь манай хуулийн байгууллагууд наадмын өмнөхөн баллуурдаад эхэлсэн. Өнөө гурван долоо хоног иргэдэд нээлттэй хэлэлцсэн Хөгжлийн банкны хэргүүдийг бүгдийг нь цагаатгасан шийдвэр гаргасан. Бүх хулгай нь Хөгжлийн банкны түр хорооны шинжээчдийн дүгнэлт, баримтаар нотлогдоод байхад улс төр, бизнесийн томоохон акулуудаа торгосон болоод харин Хөгжлийн банкинд ажиллаж байсан цөөхөн жараахайг хорьсон. Хэрэгждэггүй хууль, үр дүнд хүрдэггүй Засгийн шийдвэрүүд нь юуг харуулж байна гэхээр манай хуулийн байгууллагуудын хараат бус, биеэ даасан байдал огт байхгүйг бидэнд ойлгуулж байна. Бид ер нь өнгөрсөн 30 жил хуулийн салбарын боловсон хүчинд хөрөнгө оруулаагүй юм байна. Одооноос хуулийн салбарын мэргэжилтнүүдээ баруунд бэлтгэж эхлэхгүй бол энэ салбарын хоцролт нь эдийн засгийн салбараа хойш татаж унагаах хандлага ажиглагдаж байна.

-Тэгэхээр хаврын чуулган үр дүнгүй болсон гэсэн үг үү?

-Та асуусан шүү дээ, авлигатай тэмцсэн чуулган болж чадсан уу гэж. Би үгүй ээ гэж хэллээ. Харин хууль батлах ажлын хүрээнд хаврын чуулган маш үр дүнтэй, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт болон бусад салбаруудын томоохон шинэчлэлүүдийн ард гарч чадсан. Чуулганы эхэнд би хэвлэлийн хурлаар мэдэгдэж байсан даа. Үүлэн чөлөөний нар шиг ховорхон боломж бидний өмнө байна. Үүнийг алдалгүй суурь тогтолцоогоо засах үүрэг нь энэ хаврын чуулганд байна гэж. Ямартай ч чамлахаар чанга атга гэж, хийж чадсан шүү.

-Цаашид авлигын үзүүлэлтийг бууруулах, тэр дундаа төрийн бүх шатанд авлигалыг бууруулахын тулд ямар эрх зүйн зохицуулалт, ямар өөрчлөлт бидэнд хэрэгтэй вэ?

-Авлигын индексээр урагшилсан зүйл байхгүй байна. Харин зарим хэрэгтэй хуулиуд батлагдсан. Тухайлбал, нийтийн албан дахь ашиг сонирхлыг зохицуулсан хууль батлагдсан. Үр дүнд нь та нэг бол улс төрөө хий, үгүй бол улс төрөөс гараад бизнесээ хий гэж. Гол агуулга нь төр, бизнесийн хооронд хана босгож байгаа нь сайн. Гэхдээ хэрэгжилт дээрээ яахыг харах л үлдээд байна. Ер нь авлигыг бууруулах үндсэн арга нь данхайсан төрийг жижиглэх шүү дээ. Би байнга шүүмжилсээр ирсэн. Монголын ДНБ-ий 80 хувийг төр хийж байнаа гэж. Төсөв нийт эдийн засгийн 35-40 хувь, төрийн өмчит компаниуд 20 хувь, харин эдгээр компаниудын алдагдаж буй орлого нь 20 хувь байна гэж. Ийм тохиолдолд авлига буурах боломжгүй. Төрийн өмчийг олон нийтийн нээлттэй компани байдлаар яаралтай хувьд шилжүүлэх шаардлагатай. Төрийн үйлчилгээг концессоор хувийн секторт даатгах гээд дэлхийд туршигдсан сайн аргуудыг зоригтой ашиглах хэрэгтэй. Манайд эсрэгээрээ төрийн компаниуд нь ялсан намын хэтэвч, төрийн бүтцүүд нь сонгуульд ялах нэгжүүд болчихоор авлига буурахгүй байгаа юм. Тэгэхээр цаад шалтгаан нь сонгууль, улс төрийн намын хатуу гишүүнчлэл болчихож байгаа юм. Тийм зүйл ярихаар 30 жил засагласан хоёр намын эрх ашиг хөндөгдөөд хөшигний ард зад тэврэлдчихдэг юм билээ. Иймд нэг бол энэ хоёр намыг эрүүл залуус орж шинэчлэх, үгүй бол аль алиныг нь Монголын улс төрөөс зайлуулж байж Монгол авлигагүй байх, цаашлаад хөгжих үүд хаалга нь нээгдэнэ гэдэгт илтгэлтэй болсон.

-Хаврын чуулганаар Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн. Уг өөрчлөлтөөр ирэх УИХ-ын сонгуулийг бид холимог системээр явуулж, УИХ-ын 126 гишүүнийг сонгох ёстой. Энэ нь парламентын чадавхыг нэмэгдүүлнэ гэж байгаа. Өөр ямар өөрчлөлт, үр дүн том зургаараа бий болох вэ?

-Маш том өөрчлөлтийн суурь тавигдсан. Нэгдүгээрт засаглал солигдох, нэг хүн засагладаг буюу Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих эрсдэл буурсан. Ингэснээр Монгол цаашид ардчилсан, эрх чөлөөтэй, тусгаар улс байна. Хоёрдугаарт улс төрийн намууд хулгай дээр хамтардаг биш, хөгжлийн бодлогод нэгддэг болно. Гуравдугаарт тойргийн төсөв биш хөгжлийн төсөв болон томоохон дэд бүтэц, төслийг санхүүжүүлэх боломж бүрдэнэ. Маш олон сайн үр дагаврыг монголчууд хүлээн авах болно. Цаг хугацааны л асуудал. Учир нь ХҮН намын судлаачид, мэргэжилтнүүд дэлхийн 200 гаруй улсын хөгжлийг судалж байгаад хийсэн дүгнэлт дээр үндэслэж Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг санаачилж УИХ-аар батлуулж чадсан юм. Монголчууд нийтээрээ нэг том алхсан шүү. Цаг хугацаа харуулна биз дээ.

-ХҮН намын хувьд ирэх сонгуулиар хэрхэн оролцох вэ. Танай намын хувьд намын жагсаалтаар гаргаж ирэх хүмүүсээ ямар байдлаар сонгох вэ?

-Бид өөрсдөө энэ асуудлыг дэвшүүлж, нийт 21 аймаг болон есөн дүүргээр явж иргэдэд мэдээллээ өгч, ойлгуулж явсан тул улс төрийн манлайллаа өөрсдөө үзүүлэх ёстой гэж үздэг. Энэ бол зарчим. Иймд ХҮН намын жагсаалт нь улс орны хөгжлийн болон салбарын бодлоготнууд, нийгэмд таалагдахгүй ч улсдаа хэрэгтэй асуудлаар гал барьж чадах улстөрчид, нэр цэвэр залуус, эмэгтэйчүүд, ахмад мэргэжилтэн, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн гээд нийгмийн төлөөллүүд орох болно. ХҮН жагсаалт үнэлэх зэрэг улс төрийн наймааг огт хийхгүй.

-Зарим улстөрчид ХҮН намыг эрх баригчдын төсөл гэдэг. Яг ямар учир байна?

-ХҮН нам анх үүссэн түүх нь маш энгийн бөгөөд иргэд, залуусын органик нэгдэл байсан. Ялангуяа гадаадад олон жил сурсан, амьдарсан залуус болон Монголд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг клубүүд нийлээд улс орон маань буруу тийшээ явчихлаа, бүгдээрээ шүүмжлэх бус оролцъё гээд 2015 онд шинэчлэн байгуулсан. Харин үүссэн цагаасаа хойш их ад үзэгдсэн л дээ. ХҮН нам дангаараа УИХ-ын сонгуульд орж үзээгүй гэвэл итгэх үү. 2016 оны сонгуульд ХҮН орвол санал хуваана гээд тухайн үеийн эрх баригч нам нь Ерөнхийлөгчтэйгөө нийлээд оруулаагүй нь үнэн. 2020 оны сонгуулиар мөн тухайн үеийн ерөнхийлөгч нь оруулахгүй гэж хуулийн байгууллагыг ашиглаж байв. Учир нь АН-ын саналыг хуваана гэж үздэг. Ийм болохоор хуучин удирдлага болон одоогийн залуусынх нь жаргах замын садаа нь ХҮН болоод байгаа юм. Харин МАН-ын хувьд өөрт нь наах тусам ашигтай, учир нь АН-ын санал хуваагч гэж нийгэмд ойлгуулбал өөрсдийх нь дэмжигчдээс алдахгүй гэдэг. Хөгжилтэй шүү дээ, энэ ах намууд.

Гэтэл Монгол Улс парламентын засаглалтай. Олон нам, олон ургальч үзлийг хүлээн зөвшөөрсөн ардчилсан үндсэн хуультай, ардчилсан улс байдаг. Гэхдээ бид найман жил эд нарын дүрмээр тоглосон. Харин УИХ-д нэг суудалтай болсных өөрийн тоглоомын дүрмээ тулгах боломж бүрдсэн. Одоо ХҮН-ийг хэндээ нааж харлуулах нь эдний ажил, харин бидний ажил бол маш тодорхой. Жингэр нохой хуцаж л байдаг, жингийн цуваа явж л байдаг гэдгээр бид урагшаа харж улс орныхоо хөгжлийн асуудал, эдийн засгийн бодлогууддаа илүү анхаарч ажиллана. Харин авлигач, хулгайчидтай нэр төртэй тэмцэнэ, ард нь заавал гарна.

-Удахгүй хичээл сургууль эхэлнэ. Тэр утгаараа Улаанбаатар хотын түгжрэл, нийгмийн бухимдал гээд асуудлууд эхнээсээ гарч ирнэ. Мөн энэ зун хур бороо элбэгтэй учир нийслэлчүүдийн хувьд ихээхэн хүндхэн зун болж байна уу гэж харж байгаа. Эдгээр асуудлуудыг хэрхэн шийдэх вэ, цаашлаад хэнд хариуцлага тооцох ёстой вэ. Иргэдийнх нь эрх ашиг зөрчигдөж, зарим нь амь насаа хүртэл алдаж байна. Үүнд хэн буруутай вэ?

-Тантай санал нэг байна. Улаанбаатар хотод бүртгэлээр нийт монголчуудын 50-аас дээш хувь, харин бодит байдалд 60 хувь нь амьдардаг. Гэтэл сая болсон үерээс шалтгаалж иргэдийн амь нас, хөрөнгө их хэмжээгээр сүйдлээ. Гэтэл хариуцлага хүлээх дарга байхгүй. Учир нь иргэд хотын даргаа сонгодоггүй, харин нам даргыг томилдог гаж системтэй. Хэрэв санаж байгаа бол одоогийн хотын даргыг УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлж, хотын даргаар томилохыг чуулган дээр эсэргүүцэж үг хэлж байсан ганц гишүүн нь ХҮН намын төлөөлөл байсан. Бүгд инээгээд л өнгөрсөн. Мөн жилийн өмнө нийслэлийн төлөөлөгчдийн хурал дээр үер болон байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлж төсөв тавихыг шаардсан ганц төлөөлөл нь ХҮН намынх. Бүгд инээж л харагдана лээ. Хэрэв томилсон нам нь хотынхоо даргад хариуцлага тооцохгүй бол ирэх сонгуулиар иргэд намд нь хариуцлага тооцох болно гэдэгт итгэлтэй байна.

-Нийслэлчүүдийн хамгийн их ярьдаг асуудал бол утаа. Тэр утгаараа Засгийн газраас энэ өвлийн эхэн сард хагас коксжих нүүрсээр хийсэн түлшийг 45 хоног түлэх туршилт хийнэ гэж байна. Мэдээж энэхүү туршилтыг хийхэд тодорхой хэмжээний санхүүжилт орж байгаа. Үүнийг Нийслэл бонд хэлбэрээр босгох ёстой гэнэ. Үүнд та ямар байр суурьтай байна вэ. Хятад улс руу түүхий нүүрс зараад, буцааж хагас коксжсон нүүрс авах нь зөв үү?

-Ирэх жил сонгууль болно. Өвөл хүйтэн болдог гэдэг шиг өвөл утаа айсуй. Сонгуульдаа ялж л байвал бонд зарж өр тавиад ч хамаагүй, Хятадаас нүүрсээ өндөр үнээр буцааж аваад ч хамаагүй, намынхаа сайдын наймааг дэмжээд ч хамаагүй утааг дарсан баатар болж сонгуульдъя гэдэг зураг харагдаад байна. Гэтэл Улаанбаатар хотын бондыг авах дотоод зах зээл байхгүй. Гадагшаа заръя гэвэл ам.доллараар 10 хувиас дээш гарна. Асар их зардалтай гэсэн үг. Тэгэхээр хэнд зарах вэ. Өмнө сонгуулийн зорилготой гоё нэртэй хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлж ирсэн нэг л байгууллага бий. Тэр нь Монголбанк. Мөнгө хэвлээд бол оо. Гэтэл үүнээс шалтгаалах үнийн өсөлт, ханшны алдагдлыг хэн үүрэх вэ. Ийм хөгийн луйврын схем, өөрийн уурхайн нүүрсийг урагшаа гаргаж угаалгах мэт бохир наймаа сэдэж байгаа бол Засгийн тэргүүн үүнийг зогсоох, хариуцлага тооцох шаардлагатай. Хэрэв тооцохгүй бол сонгуулиар иргэд тооцох болно.

-УИХ-ын намрын чуулган аравдугаар сарын 1-нд эхэлнэ. Намрын чуулганаар хэлэлцэн батлах гол хуулийн нэг бол улсын төсөв. Өөрөөр хэлбэл сонгуулийн жилийн төсвийг та нөхөд хэлэлцэж батална гэсэн үг. Ямар байдлаар төсөв орж ирэх бол?

-Сонгуулийн жилийн төсөв тул өндөр зардалтай, маш хүнд төсөв орж ирэх нь тодорхой. ХҮН олон эдийн засагч, судлаачдыг агуулдаг улс төрийн инстүүцийн хувьд төсөв дээр маш хатуу байр суурьтай ажиллана. Бас иргэддээ өмнөх жилүүдийн адил төсвийг задалж, мэдээллийг өгөх болно. Тиймээс орж ирэхээр нь энэ асуудлыг илүү тодорхой, дэлгэрэнгүй ярилцъя, тэгэх үү.

 

Монгол Улсын Үндсэн хууль батлалцсан депутат, Үндсэн хууль тогтоогч, БНМАУ-ын Ардын их хурлын орлогч дарга, Байгаль орчны сайд асан Ц.Адъяасүрэнтэй ярилцлаа.

---

-Тантай ярилцах сэдэв их өргөн хүрээг хамарна байх. Гэхдээ танаас юуны өмнө АИХ-ын орлогч дарга, Засгийн газрын гишүүн, Ардчилсан хувьсгалд гар бие оролцож, олон жил улс төрд явж ирсэн ахмад хүний тань хувьд өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал, тогтолцоо ямар байгаа талаар яриагаа эхэлье?

-Өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал үнэхээр хүнд байна. Болж байгаа төрийн тогтолцоо, бодлого гэж алга болж. Монголчууд өөр хоорондоо учраа ололгүй будилаад байгаа болохоос биш бид хөгжих, сайхан амьдрах бүх боломжоор хангагдсан ард түмэн. Бидэнд эрх чөлөө, сайхан амьдрах бололцоо гээд бүх юм байна. Харин түүнийгээ зөв зохицуулан удирдаж, хөгжүүлэн баяжуулан хэрэглэж л чадахгүйд бидний гол алдаа оршиж байгаа юм. Үнэндээ 1990-оноос өмнө бидний амьдарч байсан социалист нийгэмд өнөөгийнх шиг ийм өргөн боломж хүн бүхэнд байсангүй. Хамгийн гол алдаа бол социалист төрийн удирдлагууд хэзээ ч ард түмэндээ итгэж, тэднийг ажил үйлсээ чөлөөтэй эрхэлж, бие дааж амьдрах боломж олгож байгаагүй. Харин иргэдээсээ айж, түүнээс болоод иргэдээ үргэлж мөрдөж, хавчиж ирсэнийг манай залуу үе гадарлахгүй болов уу. Товчхондоо бүх юм өнөөгийнх шиг эрх чөлөөтэй, дураараа аж төрлөө сонгож, сайхан амьдрах бололцоотой байсангүй шүү дээ. Монголын өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал сайнгүй байна гэж би хэлсэн. Учир нь төр, засгийн эрх мэдлийг авсан нам, улстөрчид төрийн бодлого, төрийг удирдах чиглэлд үнэхээр хангалтгүй ажиллаж байна. Зөвхөн эрх барьж байгаа намд бус ер нь Монголын улс төрийн хүчнүүдийн алдаа бол энэ. Үүнд Ардчилсан нам ч ялгаагүй багтана.

-Тэгэхээр 1990 онд Ардчилсан хувьсгал ялсаны хүчинд бидэнд сайхан амьдрах бүх боломж олгогдсон гэж хэлэх гээд байна уу, та?

-Ардчиллаас хойш төрсөн хүүхдүүд энэ талаар сайн мэдэхгүй л дээ. 1990 оноос өмнөх нийгэмд хүн амын бүх хэрэгцээ, хангамжийг улс өөрөө хариуцаж даанч дийлэхгүй байлаа. Бид дандаа бүх юмаар дутаж, улс даяараа ядуу байлаа шүү дээ. Улс нь мөнгөгүй, иргэд нь амьжиргаагүй тийм л цаг үе байв. Иргэд нь дуртай сонирхсон ажлаа хийж болохгүй.

Бодол санаагаа илэрхийлж нийгэмд байтугай найз нөхдөдөө ч ярьж болохгүй. Бие биенээсээ нэг ёсондоо айж, бэргэнэ. Дандаа айдас, хүйдэстэй амьдарна. Дээр нь нэмээд хүний нэн тэргүүний хэрэгцээтэй хангамж, бараа таваар дэлгүүр хоршоонд нь байхгүй. Өнөөгийнх шиг хаашаа ч дураараа явах эрхгүй. Бүх юм нам, засгаас тэдний төлөөлөл болсон дарга нараас хараат. Энэ бүхэн бол хувь хүний зовлон байлаа.

-Тэгвэл улс орны зовлон ямар байв?

-Тэр бол төрийн бодлогын бүх эрх мэдэл гадаад улсын буюу ЗХУ-ын эрхшээлд байлаа гээд хэлчихвэл хилсдэхгүй. Өөрөөр хэлбэл аливаа нэгэн улс төрийн шийдвэр гаргахдаа манай том дарга нь дандаа оросуудын амыг харна гэсэн үг. Манай дарга нар шийдвэр гаргаад байгаа мэт ард иргэддээ харагдах боловч тэр нь оросуудаас зөвшөөрөл авч тэдний таалалд нийцэж байх ёстой. Хатуухан хэлэхэд Москвагаас асуулгүйгээр гадаад бодлого болон дотоодын гол асуудлаа өөрсдөө шийдэх эрхгүй л явж ирсэн шүү дээ. Энэ бол бодит түүхэн үнэн. Тиймээс одоо ч оросуудын гар хөл Монголд цөөнгүй байгаа.

-Та ярианыхаа эхэнд Ардчилсан нам ч төр удирдахдаа алдаа гаргаж байна гэж хэлсэн. Одоо Ардчилсан нам даргатай болсон. Дотоод асуудал нь шийдэгдсэн гэж үзэж байгаа. Та уг намын гишүүний хувьд юу гэж ойлгож байна вэ?

-Манай намд нэг том алдаа байдаг. Тэр нь сонгуульд өрсөлдөж амжилт гаргана. Улмаар төрийн бодлого тодорхойлж шийдвэр гаргах түвшинд оччихоод олон фракцдаа хуваагдаад салчихдаг. Энэ л бидний алдаа. Зангидсан гар шиг байж чаддаггүй нь бидний алдаа. Нэг талдаа нүүдэлчин монголчуудын онцлог зан, төлөвшил боловч нөгөө талдаа эрх ашгийн сонирхол хэт нэг талдаа байгаа гэдэг нь харагддаг. Түүнээс гадна намын залуучууд болоод нийт иргэд маань 1990 оны хувьсгалын гол ач холбогдлыг огт ойлгохгүй байна. Нам, дарга дагаж яваад нэг дарга л болчихвол миний ашиг орлого нэмэгдэнэ гэсэн сэтэхүйтэй залуучууд их болж. Угтаа дарга болсноороо баяждаг зүйл огт биш. Харин ч эсрэгээрээ хариуцлага үүрэх, тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд тархиа гашилгаж суудаг хүнийг дарга гэж байгаа юм. Гэтэл манай залуучууд дарга болчихоод хариуцлагаас зугтдаг, харин эсрэгээрээ тархи нь мөнгө хулгайлах аргадаа илүү гаршсан байдалтай явж байна. Энэ бол зөв тогтолцоогоор хортой ургамлын үр асгаад явж байгаа хүнтэй агаар нэг юм. Тиймээс бид хортой үр тарьж явдаг улсуудаас салах хэрэгтэй. Салахын тулд зөв хүнээ л сонгож гарах ёстой.

-2024 оны сонгуулийг Үндэсний хуулийн өөрчлөлтийн дагуу 126 мандаттай, сонгуулийн холимог тогтолцоогоор явуулахаар болсон. Таны хувьд Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг боловсруулж, батлалцаж явсан хүн. Тэр утгаараа энэ өөрчлөлтийн дараа Монголын нийгэм сайхан болох уу?

-Миний хувьд угтаа анх Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг ярьж байхад Монгол Улс дээд, доод парламентын танхимтай болох ёстой гэдэг байр суурьтай явж ирсэн л дээ. Гэхдээ өнөөгийн эрх баригч улстөрчид энэ саналыг дэмжихгүй юм билээ. Саяны өөрчлөлтөөр парламентын гишүүнийг 126 болголоо. Энэ мэдээж сайн. Үүнийг би дэмжсэн. Учир нь хүн амынхаа өсөлт, төлөөллийг хангах гэдэг утгаараа парламентын гишүүдийн тоог нэмэх ёстой байсан, нэмчихлээ. Энэ сайн. Мөн сонгуулийн тогтолцоог холимог болгосон нь бүр сайн зүйл боллоо. Угтаа сонгуулийг зуун хувь пропорциональ тогтолцоотой болгочих ёстой байсан юм. Өөрөөр хэлбэл холимог бус бүтэн хувь тэнцүүлсэн тогтолцоотой болгох байсан гэсэн үг. Гэхдээ ирэх сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах нь зүгээр. Манай Ардчилсан намын хувьд ирэх сонгуулиас өмнө дотоодод янз бүрийн асуудалдаа цэг тавиад нэгэн цул болоод оролцвол нийгэм, улс орныг хөгжүүлэх чиглэлд гэрэл асаж мэднэ. С.Эрдэнэ дарга байхад нам дээрээ очоод хурал, зөвлөгөө гээд оролцоотой явдаг байлаа. Харин Лу.Гантөмөр дарга болсноос хойш бид хэдийг огт урихгүй, уулзахгүй болсон. Магадгүй та нар хөгширсөн учир намаас холд гэж байгаа юм байлгүй дээ. Гэхдээ бидэнд одоо янз бүрээр нэгнийгээ дайрч, муудах, эв зүйгүй байх ямар ч шаардлагагүй. Сонгосон даргыгаа дэмжээд асуудал байвал түүнийгээ сонгуулиас өмнө нэн яаралтай шийдвэрлээд л явах учиртай.

-Өнөөдөр нэг намын дарангуйлал дахин бий боллоо гэж шүүмжлэх, тэмцэх хүмүүс цөөнгүй байна. Үнэхээр бид нэг намын дарангуйлал дор байна уу. Үүнээс яаж салах ёстой вэ?

-Ардчилсан намын тухайд бол баруун үзэл баримтлалтай нам. Тэр утгаараа энэ үзлээ дээдлээд л цааш явах ёстой. Өөрөөр хэлбэл бид өмчийг дээдэлсэн, хувийн өмчийг хамгаалсан харилцааг л бэхжүүлэх шаардлагатай гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр хувийн өмч рүү ямар бүдүүлэг дайрч байна вэ. Үүнээс л нэг намын дарангуйлал эхэлдэг. Үүнээс л эрх чөлөө боогдож, дуусдаг байхгүй юу даа. Өнөөгийн эрх барьж байгаа МАН-ын хувьд янз бүрийн хууль баталж байна. Тэр бүгд нь хүний эрх, эрх чөлөөний эсрэг тэр дундаа хувийн өмч рүү бүдүүлгээр халдсан эрх зүйн зохицуулалтыг хийж өгөөд байна. Үүнээс болж улс орон даяараа нэг намын дарангуйлалд өртөж байгаа юм. Жишээлбэл, байгаль орчин бохирдууллаа гээд иргэний автомашиныг хурааж, журамлаж байгаа. Угтаа тухайн иргэний зөрчилд торгууль эсвэл хорих ял өгч шийтгэж болно. Гагцхүү тухайн иргэний автомашиныг хураах ёсгүй юм. Өөрөөр хэлбэл хувийн өмчид нь халдах эрх төрд байхгүй. Харин тухайн иргэд оногдуулах шийтгэлээ торгууль тавих, шоронд хорих зэргээр хэрэгжүүлж болно гэсэн үг. Гагцхүү хүний хөрөнгө рүү л халдаж болохгүй. Энэ бол өөрөө ардчиллын маш эмзэг цэг. Тиймээс ямар ч ардчилсан орон ардчиллаа хамгаалахын тулд хувийн өмч рүү нь халддаггүй. Гэтэл манайд хууль болгон өмч хөрөнгөтэй нь ярьсан, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй нь холбоотой гарч байгаа нь өөрөө ардчилал хэдийнэ үгүй болсны жишээ. Өөр нэг жишээ хэлэхэд Эрдэнэтийн 49 хувийг бид Оросоос авч ирж чадсан. Энэ бол маш том зөв ажил. Гэтэл үүнийг төр авсан. Ингээд бөөн хулгай Эрдэнэтэд нүүрлэсэн шүү дээ.

-Танай намын гишүүн Ч.Сайханбилэг энэ ажлыг хэрэгжүүлсэн биз дээ. Одоо өөрөө “шувуу” болчихоод явж байна. Таныхаар бол Ч.Сайханбилэг гэдэг хүн зөв зүйл хийсэн гэж хэлэх гээд байна уу?

-Би энэ асуултад шууд хариулъя. Ч.Сайханбилэг бол сайн юм хийсэн хүн. Түүний анх эхлүүлсэн Дубайн гэрээ гэдэг бол өнөөдрийн Оюу толгойн гүний уурхайн эхлэл байсан юм шүү. Хэрэв Ч.Сайханбилэг Дубайн гэрээг хийгээгүй байсан бол өнөөдөр Оюу толгойн гүний уурхай эхлэхгүй байсан юм. Гэтэл өнөөгийн эрх баригчид Оюу толгойн гүний уурхай эхэллээ. Бид гүний уурхайгаас асар их ашиг олно гээд л хөөрцөглөөд явж байгаа биз дээ. Би хэдхэн хоногийн өмнө тус уурхайгаар яваад ирсэн. Гэтэл тэндхийн ажилчдын 97 хувь нь дандаа Монгол залуус байна. Үгүй ээ энэ чинь хөгжил биш юм уу. Манай монгол залуус тэнд ямар үлгэр жишээ ажиллаж чадаж байна вэ. Риотинто шиг томоохон компаниудын удирдлагууд манай Монгол залуусыг авч ажиллуулах сонирхолтой болсон гэж байна лээ. Энэ чинь нөгөө монгол хүний дэлхийд танигдсан үнэлэмж биш юм уу. Ийм зүйлийг эхлүүлсэн хүн нь Ч.Сайханбилэг юм аа.

-Ярианы эхэнд та эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж байж улс хөгжинө гэсэн. Үүнтэй адил бид эрчим хүчний тусгаар тогтнолоо олж авах ёстой байх. Тэр утгаараа Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийг эхлүүлэх шаардлагатай гэдэг. Гэтэл Оросын талаас уг станц нь Байгаль нуурын эко системд сөрөг нөлөөтэй гэж үзээд байдаг шүү дээ. Таны хувьд байгаль орчны судалгаа шинжилгээ хийж явдаг хүний хувьд нөгөөтэйгүүр Байгаль орчны сайд байсан хүний хувьд уг асуудалд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Монгол Улс Оросоос эрчим хүч болон нефть, шатахууны хараат оршдог орон. Тэр утгаараа Орос руу гадагшлах эдийн засгийн урсгал асар их. Үүнийг бид багасгаж байж эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авна. Ингэхийн тулд мэдээж эрчим хүчний хараат байдлаасаа гарах хэрэгтэй. Гарахын тулд Эгийн голын усан цахилгаан стацын төслийг яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Таны асууж байгаачлан Оросын талаас уг станцыг барья гэхээр Байгаль нуурт хортой гэлцдэг. Гэвч үнэндээ Эгийн голын усан цахилгаан станц бол байгаль орчинд ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлэхээргүй станц юм. Үүнийг би судлаач, эрдэмтэн хүний хувьд баталгаатай хэлж чадна. Бид яг тэр орчмын судалгааг хийгээд уг судалгаагаа НҮБ-д хүргүүлсэн. Удахгүй шийдвэр дүгнэлтүүд нь гарна байх. Тэгэхээр Эгийн голын усан цахилгаан станц нь өөрөө 315 МВт-ын хүчин чадалтай станц. Гэтэл Байгаль нуурын орчим доод тал нь 1500 түүнээс дээш 6000 МВт-ын хүчин чадалтай 10 орчим усан цахилгаан станцууд ашиглагдаж байна. Гэтэл яагаад зөвхөн Эгийн голын усан цахилгаан станц Байгаль нуурт хохирол учруулах гээд байгаа юм бэ. Уг асуудал нь өөрөө улс төр, эдийн засгийн ач холбогдолтой учир оросууд бидний хүслээр тийм ч амар энэ ажлыг эхлүүлэхгүй байгаа юм. Гэхдээ олон улсын дүгнэл юмнууд нь гараад ирэхээр бид энэ төслөө эхлүүлж л таарна. Эхлүүлж, ашиглалтад оруулж байж бид Оросоос эдийн засаг, эрчим хүчнийхээ хараат байдлаас салж чадна. Дахин хэлэхэд Эгийн голын усан цахилгаан станц нь өөрөө Байгаль нуурт ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлэхээргүй төсөл шүү.

-Хийн хоолой тавих асуудалд та ямар байр суурьтай явдаг хүн бэ?

-Үүнийг би шууд эсэргүүцэн жадалдаг хүмүүсийн нэг. Яагаад ч бид энэ хийн хоолойг газар нутгаа ашиглуулан тавиулж болохгүй. Үүнийг дэмжиж байгаа хүмүүс нь “Хийн хоолой тавьснаар манайд эдийн засгийн асар том боломж гарч ирнэ” гэж ярьдаг. Магадгүй эдийн засгийн хэд гурван төгрөг улсын төсөвт орох л байх. Үүнийг би үгүйсгэхгүй. Гэхдээ эдийн засаг, мөнгөөр бид Улсынхаа тусгаар тогтнолыг сольж болохгүй. Украины дайн яагаад эхэлсэн юм. Ерөөсөө хийнээс болоод л эхэлсэн. Оросууд нь “та нар хий хулгайлсан биз дээ” гээд л эхэлсэн шүү дээ. Үүгээрээ далимдуулж байгаад л энэ дайныг оросууд эхлүүлсэн байхгүй юу. Тиймээс тусгаар тогтнолдоо эрсдэл авчирсан төслийг бид яагаад ч дэмжиж болохгүй юм. Нөгөөтэйгүүр Украин руу оросууд халдсан. Улмаар Украйныг нэг сарын дотор эзэлчих байх гэсэн бодолтой олон хүн байсан нь үнэн. Гэвч тэд тийм ч амар бууж өгөлгүй өдийг хүрлээ. Үүний гол нууц юу байна вэ. Ерөөсөө Украин улс бол эрх чөлөөний амтыг мэдэрчихсэн орон байхгүй юу. Юу гэхээр Украйнд ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө, тусгаар тогтонол бие болоод гуч гаруй жил болж байна. Энэ гучин жилийн эрх чөлөөний амтыг мэдэрчихсэн улс бусдад тийм ч амар байдлаар эзлүүлдэггүй юм байна. Үүнийг украинчууд дэлхий нийтэд маш том жишээ байдлаар харууллаа, нотоллоо. Тиймээс аливаа улс, үндэстэн, ард түмний хамгийн том зэвсэг, хамгийн том үнэт зүйл бол ардчилал, эрх чөлөө юм. Тиймээс үүнийг бид яс махандаа тултал ойлгох ёстой.

-Гуравдагч хөршийн бодлогод та ямар байр суурьтай байдаг вэ. Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн хамгийн том гарц бол гуравдагч хөршийн бодлого гээд байгаа шүү дээ?

-Монгол Улс хөгжихийн тулд эхлээд эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авах хэрэгтэй. Энэхүү тусгаар тогтнолыг олж авахын тулд мэдээж хоёр хөршөөс гадна бусад улс орнуудтай харилцах, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл холын хөршүүдийн нөлөөллийг гадаад бодлогодоо илүү сайн оруулж өгөх шаардлагатай байгаа юм. Гуравдагч хөршийн бодлого эдийн засаг утгаараа нөлөөлж хэрэгжиж байгаа ганц зүйл бол Оюу толгой байна.

-Таны хувьд өнөөгийн Засгийн газрын тэргүүнийг шүүмжилж их бичдэг. Тэгвэл ерөнхий сайд таны хэлээд байгаа гуравдагч хөрш рүү сая явчихаад ирлээ. Энэхүү айлчлалын ач холбогдлыг та юу гэж харж байна вэ?

-Таны хэлдэг шиг би Ерөнхий сайдыг их шүүмжилдэг хүн л дээ. Гэхдээ эрүүл шүүмжлэл гэдэг хүнд тустай гэж боддог. Дандаа болохгүй байна, бүтэхгүй байна гэж шүүмжлэх нэг өөр. Харин болж байгааг нь сайнаар хэлж, урам өгөх гэдэг бас нэг өөр асуудал. Тэр утгаараа Ерөнхий сайдын АНУ-д хийсэн айлчлалыг би хувьдаа бодитой харилцаа тогтоож, тодорхой ажил хэрэгч айлчлал боллоо гэж дүгнэж байгаа юм. АНУ, Монгол Улс хооронд хэрэгжихээр болсон олон арван төслүүдийн дийлэнхийг АНУ бидэнд туслах маягтай дэмжиж байгаа харагдсан. Эсвэл Монгол Улсын зүгээс бидэнд туслаад өгөөч гэж гуйсан уу, нэг бол АНУ та бүхэнд тусалъя гэсэн үү. Үүнийг бас бодох ёстой. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс бол Азийн цээжинд орших эрх чөлөөний арал. НҮБ-ын тэргүүн нь Монгол Улсад хүрч ирээд “Монгол бол энх тайвныг эрхэмлэдэг үлгэр жишээ ардчилсан улс мөн” гэж хэлсэн байдаг. Энэ бол бусад улс орон Монгол Улсыг эрх чөлөөний арал гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Үүнээс шалтгаалж дэлхийн томоохон гүрнүүдийн удирдагчид манай улсад цөөнгүй ирлээ. Үүнийг дагасан эдийн засгийн өсөлт, хөрөнгө оруулагчдын сонирхол нэмэгдэж эхэлдэг. Тиймээс гуравдагч хөршийн бодлого гэдэг бол маш ил тод, идэвхтэй байх ёстой.

Э.МӨНХТҮВШИН

Э.АНХЧИМЭГ

Монгол Үндэсний Ардчилсан намын дарга Б.Цогтгэрэлтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Та сайхан зусч байна уу. Наадам, найр гээд энэ зуныг сайхан өнгөрөөв үү?

-Олон том тэгш ойтой, хуртай, найртай сайхан л зун боллоо. Дундговийн Дэлгэрхангай сумын 100 жил, Архангай аймгийнхаа 100 жилийн ойд оролцлоо. Хүн ардын сэтгэл огшоож, урам зоригийг сэргээсэн дэлгэр сайхан наадмууд боллоо. Амьдрал ямар ч байсан Монгол хүн үндэснийхээ соёл уламжлал, хийморь зоригийн бэлгэдэл болсон эрийн гурван наадмаараа билэгтэй үгийг ярилцаж, амны бэлгээрээ ашдын их ерөөлийг урин дуудаж байдаг юм шүү дээ.

-Танай намын хувьд Ардчилсан намтай нэгдэх гэрээг С.Эрдэнэ даргын үед байгуулсан. Одоо тэр нэгдсэн үйл явц хэвээр байгаа юу?

-Нэгдсэн хийгээд нэгдэх үйл явц зорилго, чиглэлийн хувьд хэвээр гэж ойлгож болно. Харин эрх зүйн хувьд дахин харах зүйл байгаа. Учир нь С.Эрдэнэ даргыг нам төлөөлөх эрхгүй гэж Улсын Дээд шүүх шийдвэр гаргасан. Одоо Ардчилсан намыг хууль ёсны дагуу Л.Гантөмөр даргалж байна. Ардчилсан намын өнөөгийн удирдлага, эрх бүхий байгууллагуудын түвшинд дахин баталгаажуулах нь хоёр намын гишүүд дэмжигчдийн итгэлийг хураахад тустай. Хууль зүйн хувьд ч баталгаажих юм.

-Тухайн үед танай нам Ардчилсан намтай нэгдэхэд өнөөгийн удирдлагууд тийм ч таатай хүлээж аваагүй шүү дээ…Энэ тухайд?

-Хэн таалаагүй хэн таалсныг би мэдэхгүй юм. Бид зөвхөн С.Эрдэнэ намын дарга байвал нэгдэнэ гээгүй шүү дээ. Албан ёсны Ардчилсан намтай л нэгдье гэсэн. Ардчиллын төлөө намууд нэгдэж нийлэх нь нийгмийн захиалга, цаг үеийн шаардлага, бас олон салсан намууд болоод фракцуудад жижиг амбиц, явцуу эрх ашгаа хойш тавьж, улс, нийгмийн эрх ашгийн дээдэлж чадах эсэх тухайд тулгаж буй шалгуур юм.

-Таныг С.Эрдэнэтэй хөшигний ард улс төрийн тохиролцоо хийсэн учраас нэгдсэн гэх улс төрчдийн хардлага бий. Яагаад ер нь нэгдэх болсон бэ?

-Ардчилсан нам өнөөдөр нэгдэж нягтарч байвал нэгдэх чиглэлд манай намын хийж байсан алхам үр өгөөжөө өгчээ л гэж харж байна. Өнөөгийн удирдлага ажлаа эрчимжүүлж намын дотоодод бий болсон хямрал, хуваагдлыг арилгах гээд үзээд л байна. 20 жил бугширсан асуудлыг хоёр гурван сард засч янзална гэдэг боломжгүй зүйл. Гол нь алсын том зорилгод л бүгдийг чиглүүлэх асуудал. Бусад нь цэгцэрнэ. Намуудын тухайд бол хөтөлбөр, зорилтоо уялдуулах асуудал байж таарна.

-Танай намын түүх үзэл баримтлал цаашдын зорилго юу вэ. Нам их хурлаа сонгуулиас өмнө хийх үү?

-Манай нам Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ой тохиох үед байгуулагдсан. Үзэл баримтлалын тулгын гурван чулуу бол үндэсний үзэл, шударга ёсны үзэл, ардчилсан үзэл юм. Дэлхий даяар олон оронд нийгмийн үзэл санааны болоод байгууламжийн хямралууд газар авч байна. Уламжлал, ёс заншил, ёс суртахуун үгүй хууль бол хүчтэйг нь цайз адил хамгаалж, хүчгүй нэгнийг тор гинжтэй адил хүлдэг. Манай улсад 860 хууль үйлчилж байна. Мэддэг хийгээд хэрэглэдэг нь хэд билээ. Ёс суртахуун байхгүй учраас хууль байдаг ч сахиулах, сахих аль алин нь үйлчлэхгүй байгаа юм. Тэгэхээр Монгол Үндэстэн-Монгол Төр-Монгол бодлого гэж байсан байх ч болно. Төр барих уламжлал сүүлийн 300 жил умартсанаас боолын сэтгэлээсээ ангижирч чадахгүй байна. Хэн нэгнээр заалгаж, хаа нэгтээгээс удирдамж авч ажилладаг төр хаа хүртэл явах юм. Үүнд л манай нам хариулт өгнө.

-Ардчилсан намын хувьд шинээр сонгогдсон Лу.Гантөмөр даргаа тал бүрээс нь шахаж, багаа бүрдүүлээд ажилдаа ор гэдэг шаардлагыг хүчтэй тавьж байх шиг байна. Таны хувьд энэ намын дотоод асуудлыг хэрхэн ойлгож, ажиглаж байна?

-Ардчилсан нам монголчуудад хорвоогийн сайн мууг үзүүлж, энэ ертөнцийн өнгө будгийг харуулсан нам. Ардчиллын буянаар бид Думаа Дулмаа хоёроо ялгаж салгахтай болоод байна. Одоо дүгнэж цэгнээд өөрсдийн толгойгоор Монгол хөрсөнд амьдарч соёолж чадах, монголчуудыг нийтээр нь амьдралын чанарын хувьд, гэгээрэл боловсролын хувьд, эрүүл мэнд орчин нөхцөлийн хувьд хөгжүүлж чадах тийм Үндэсний ардчиллыг хөгжүүлэх юм. Үүнийг Чингис хааны сонгодог ардчилал гэж үзэж тайлбарладаг. Зан заншил ёс зүйгээр бөхлөгдсөн хуульт цааз. Шигшүүрчлэл чадварт суурилсан дэвшүүлэх систем тогтолцоо. Үүрэгтэй нь уялдсан эрхийн тухай ойлголт яригдана. Одоо бол бид үлгэрлэвэл С.Нарангэрэл багш ач хүү хоёр нь төр удирдахад адил тэнцүү л гэж яриад байгаа. Үүнийг ардчилал гээд буруу ойлгоод хэрэглээд ирсэн байх жишээтэй. Их Монгол Улсын хүчирхэг үед эхээс хүн эрх тэгш төрдөг ч авьяас чадвар нь адил болж хөгждөггүй тул тэр бүрд таарсан үүрэг, хариуцлага үүрүүлэн нийтийн их зорилгод зүтгүүлдэг байж. Эрх нь дээрхдээ уялдаж л нээгддэг байсан бололтой. Бодох л асуудал. Төрөө дээдлэхгүй төрийн сонгуульд ороогүй хүн төрийн хайр хишиг, халамж хүртэх, гадаад паспорт авах эрхтэй юу.

-2024 оны сонгууль шинэ хуулийн хүрээнд явагдана. Танай нам эвсэх үү, Ардчилсан намтай нэгдэх үү?

-Дан ганц миний хүсэл бодлоос давсан зүйл тул дараа болох уу.

-Үндсэн хууль өөрчлөгдөж УИХ 126 гишүүнтэй болсон. Сонгууль холимог тогтолцоогоор явна. Энэ асуудалд олон жил Үндсэн хууль болон төрийн тогтолцооны талаар төсөл боловсруулж, ярьж, ажлын хэсгүүдэд ажиллаж байсан улс төрч, намын даргын хувиар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Холимог тогтолцоо сонгосноор намуудын бодлого парламентад орох болсон нь сайн хэрэг. Намууд төлөвшинө. Парламентийн хяналт харьцангуй дээрдэх хүлээлт байгаа. Нэг гишүүний саналын жин буурна. Засгийн газар парламентаа дөрлөөд байхгүй гээд дэвшилттэй алхамууд хийгдсэн нь сайн хэрэг. Харин шударга сонгууль явуулах, намаар удирдуулдаггүй төрийн албаны зөвлөлтэй байх, намаас хараат бус хянан шалгах байгуулгатай болох, шүүх засаглалыг томилсон субъектээсээ хараат бус болгох зорилтууд огт хангагдаагүй. Иймээс авлига, хулгай багасахгүй гэдгийг л баттай хэлэх байна.

-Нийслэл хотын хувьд энэ зун амаргүй өнгөрч байна. Үе үе үер гамшиг нүүрлэж байна. Саяхан болсон аадрын дараа хэдэн хүний амь нас хохирлоо. Эрсдэлгүй, иргэндээ ээлтэй орчныг яаж бий болгох вэ?

-Маш харамсалтай. Амь насаа алдсан хүмүүсийн ар гэр, ахан дүүст гүн эмгэнэл илэрхийлье. Ийм байдалд хүрсэн нь олон шалтгаантай. Хот хөдөөгийн хөгжлийн уялдаа холбоо, иргэдийн амьжиргааны доройтол, мэдээж хэрэг төрийн бодлого, төлөвлөлт, намчирхал талцал ч бас л нэг шалтгаан.

Жалганд буусан айлуудыг өнгөрсөн жил нүүлгэнэ гэсэн бол нэг хэсэг нь ардын хүүхдийг гадуурхлаа. Ардчилал мардчилал гээд л хашгична, зарим нь суулт хийх байсан байлгүй. Тэгэхээр бас ардчиллаа ч гэсэн үүрэгжүүлэх шаардлага байгаа биз. Жишээ нь сайрын савд зусдаггүй сарьдгийн эхэнд өвөлждөггүй гэдэг ардын сургаал, уламжлал, зан заншил байна. Үүнийг мэддэггүй учраас л хүмүүс амь нас, эд хөрөнгөөрөө хохирч байх жишээтэй. Уг нь дээрх зургаан үг 60 хуудас хуулиас хамаагүй хүчтэй үйлчилж ирсэн. Одоо ч хөдөөд хэнээр ч хэлүүлэхгүй баримталдаг. Нэг маш чухал зүйлийг нэмж хэлье. Ардчиллын гол тулгуур бол мэргэжлийн холбоод, иргэний нийгмийн байгууллагууд. Өнөөгийн нийслэлийн тулгамдсан асуудлууд бол иргэний нийгмийн байгууллагууд, салбарын мэргэжлийн холбоод байхгүйтэй холбоотой. Та байгаа л гэх байх. Хэрвээ архитекторчдын эсхүл дэд бүтцийн холбоо хүчирхэг байсан бол үер усны гамшиг байхгүй. Хэрвээ эрчим хүчний холбоо хүчирхэг байсан бол хот утаагүй, хэрвээ замчдын хүчирхэг холбоо байсан бол замын түгжрэл байхгүй л байх байсан. Манайд нэр төдий холбоод намуудын дороос өндийж чадахгүй, зарим нь хэвлийдээ өтөлчихсөн учир ажиллах, нөлөөлөх, нам, эрх мэдэлтний хүчирхийллийг сөрж дийлэхгүй байгаа юм.

-Таны хэлж байгаа зөв шүү, уг нь. Холбоод хүчтэй бол салбар эрүүлжих боломж гэж та ярьж байна, тийм үү?

-Ирэх сонгуулиар ардчиллыг хөгжүүлэх бэхжүүлэх зорилтын тулгуур нь намаас ангид хүчирхэг мэргэжлийн холбоодыг бий болгох зорилт байх болов уу. Иргэний нийгмийн байгууллагууд болох нутгийн зөвлөл, бизнесийн болоод спортын холбоод ч үүнд хамаарна. Эс бөгөөс бодит амьдралаас тасарсан хийрхэж намчирхсан хүмүүний бөөгнөрөл л болох нь. Үүнийг хэрүүлийн далай уруулын уранхай гэж судар номонд бичсэн байдаг. АН, МАН хоёр сателит намын сэтгэхүйгээс салж байж энэ хөгжинө.

Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүн Т.Болдхуягтай намынх нь асуудлаар ярилцлаа.

---

Өөрөөр хэлбэл АН-ын лидер гэгдэх хэсэг нөхдийн улс төрийн тохиролцооны үр дүнд Лу.Гантөмөр гэх хүн гарч ирсэн. Тиймээс тохиролцоогоор гарч ирсэн намын дарга багаа бүрдүүлэхэд бодох, тохиролцох асуудал олон байсан байх. Тиймээс л хагас гаруй жилийн хугацаанд чимээгүй суусан болов уу. Миний хувьд хичнээн тохиролцоогоор гарч ирсэн намын дарга байлаа ч Улсын дээд шүүх түүнийг бүртгэж авсныг нь хүндэтгэдэг. Нөгөөтэйгүүр намын асуудал дэндүү ёроолдоо унасан цаг үед намын дарга ямар ч байдлаар гарч ирсэн дэмжинэ гэсэн байр суурьтай байсан. Тэр утгаараа Лу.Гантөмөр яаж ч гарч ирсэн, түүнийг дэмжихээс өөр аргагүй үе байлаа. Одоо ч дэмжиж явна. Бидэнд одоо хагарал, маргаан хэрэггүй. Бидэнд шийдэл, хүчтэй сөрөг хүчин болох бодлого хэрэгтэй. Тэр утгаараа аль ч шатны намын их хурлыг зохих ёсных нь дагуу дүрэм журмаар нь зохион байгуулаасай л гэж хүсч байна. Нэг л дүрэм зөрчсөн үйлдэл гаргавал АН-ын хувь заяа дахиад л хоёр, гурван жилийн өмнөх рүүгээ буцна. Тэгвэл бидэнд ирэх 2024 оны сонгууль ёстой үлгэрийн далай болно доо. Ирэх сонгуульд бид ялалт авчрахгүй л бол АН дахин босоход хүнд болно. Тиймээс бид одоогоос дүрмээ Үндсэн хууль шиг л дагах шаардлагатай.

-Танай намын дэд дарга, генсект амбицлаж байгаа хүмүүс эхнээсээ тодорч байх шиг байна. Тэр хүмүүсийг таны хувьд дэмжиж байгаа юу. Ер нь дэд дарга, генсекээ яаж сонгож гаргадаг дүрэмтэй юм бэ?

-Намын жагсаалтаар парламент руу орох үүд хаалга эрх зүйн хувьд бүрэн нээгдсэн. Тиймээс намын дэд даргад амбицлах манай намын гишүүд цөөнгүй байна. Зарим нь намынхаа гишүүдтэй эртнээс уулзаж, тохиролцоогоо хийж байгаа сураг ч дуулдсан. Миний хувьд хэнийг нь ч дэмжихгүй. Учир нь тэд бүгд намыг хагалж, буталсан лидер гэх увайгүй улстөрчдийн цүнх баригчид. Хэн нь хэн бэ гэдгийг угаасаа намын гишүүд бид бүгд мэднэ. Тиймээс тэдний амбиц яаж явагдах, хэнтэй тохиролцох, хэнээр өргүүлэх нь бидэнд хамаагүй. Угаасаа намын асуудлыг дан ганц дарга шийддэг зүйл огт биш. Ардчилсан нам юуны төлөө ардчилсан нэртэй юм бэ. Тэр утгаараа аливаа асуудлыг дандаа олонхын саналаар шийддэг. Энэ л бидний үзэл баримтлал, зарчим. Ерөнхий дүрмээрээ намын дарга өөрийн томилохыг хүссэн хүний нэрийг ҮБХ-нд өгнө. Түүнийг нь ҮБХ хуралдаж, олонхынхоо саналаар асуудлыг шийддэг. Тиймээс манай намын дэд дарга, генсек тэр болно гэж хэлэхэд арай эрт байна. Арай эрт ч гэж угаасаа хурлын шийдвэрийн дараа энэ асуудал тодорхой болно. Түүнээс өмнө тодорхой болох ямар ч боломжгүй. Мэдээж амбицлах хүн олон л гарна. Гэхдээ өөрийнхөө нэрийг дэвшүүллээ гээд дарга болчихдог зүйл гэж үгүй.

-Тэгвэл танай нам бүтэц, бүрэлдэхүүн, удирдлагын багаа бүрдүүлэх гэж дахиад л хагаралдах юм биш үү дээ…?

-Үгүй ээ гээд шууд хэлж чадахгүй. Учир нь манай намд олон фракц, бүлэглэл, клуб бий. Тэр бүгд нийлнэ гэхэд хэцүү л дээ. Гэхдээ Улсын дээд шүүхээр батлагдсан дүрэм гэж бидэнд байгаа. Тэрхүү дүрмийнхээ хүрээнд асуудлыг шийдээд явах учиртай. Тиймээс л би дүрмийн дагуу аливаа үйл ажиллагаагаа нямбай, алдаа хийдэлгүй зохион байгуулах ёстой гэж анхааруулаад байгаа хэрэг. Дүрэм дагаагүйгээсээ болоод манай нам уналтад орсон. Хуваагдсан, задарсан. Нэгдэх гэж олон жил болсон. Тиймээс хүн болгон, АН-ын гишүүн бүр намынхаа батлагдсан дүрмийг дахин нэг сөхөөд харчихаасай гэж хүсч байна.

-Хэрэв хурал зохион байгуулалт муутай, мөн таны хэлж байгаа шиг дүрмийн бус болбол АН-ын даргыг огцруулах асуудал яригдах болов уу?

-Тэр мэдээж шүү дээ. Гэхдээ асуудал тэгж битгий хүндрээсэй. Анхнаасаа дүрмийнхээ дагуу явчихвал асуудал бүхнээ шийдээд явчихна. Анхнаасаа дүрмээ зөрчөөд эхэлбэл асуудал хүндэрнэ. Гэхдээ энд би нэг зүйлийг хэлье. Манай намын дүрмийг хамгийн их зөрчдөг хүмүүс бол намын лидерүүд. Түүнээс биш дунд, анхан шатны намын гишүүд хэзээ ч дүрмээ зөрчиж байгаагүй. Тэд намын дүрмээ Үндсэн хууль мэт дээдэлдэг. Харин намын дарга, удирдлагууд буюу лидерүүд намын дүрмийг шалны алчуур шиг гишгэлдэг. Үүнийг манай намын гишүүд намынхаа лидерүүдээс олон удаа харсан. Тиймээс дүрмийнхээ дагуу асуудалд хандаарай гэж намын лидерүүдээсээ хүсье, бас шаардаж байна. Та нар намын эзэд биш шүү. Ардчилсан нам бол хувь хүний байгууллага биш шүү. Энэ бол үндэсний нам. Тэр утгаараа Монголын нийт ардчилсан үзэл санаатай хүн бүхний нам шүү. Үүнийг та бүхэн битгий мартаарай

Байгаль орчин, аялал жуучлалын сайд Б.Бат-Эрдэнэтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Энэ жил Монголд зочлох жил гэдгээрээ аялал жуулчлалын салбарт онцгой үе тохиож байна. Энэ хүрээнд гадаадын олон жуулчин манай улсыг зорин ирж, буцсаар байна л даа. Яг өнөөдрийн байдлаар Монгол Улс хэдэн жуулчин хүлээж аваад байна. Цаашид жуулчдын тоо хэд хүрэхээр байгаа вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2025 оныг Монголд зочлох жил болгон зарласан. Энэ жилийн хувьд эхний жил учраас суурь ажлуудыг бид маш сайн хийхээр ажиллаж байна. Тухайлбал эрх зүйн орчныг маш ойлгомжтой, аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгчдэд ээлтэй болгох, аялал жуулчлалын бүсчлэлийг нарийвчлах, хөрөнгө оруулалтыг татах орчныг бүрдүүлэх, агаарын тээврийг либералчлах, визнээс чөлөөлөх зэрэг суурь ажлууд хийгдэж байна. Бид нэг саяас давсан жуулчин авах стратегийг гарган ажиллаж байгаа. Яг өнөөдрийн байдлаар 350 мянга орчим жуулчин ирээд байна. -Зарим аялагч, жуулчдын хувьд дэлхий дахинд танигдсан алдартай хүмүүс ирж байна. Эдгээр хүмүүсийн зарим нь Монголыг сурталчилсан контент бэлтгээд буцаж байх шиг. Энэ нь мэдээж манай улсын хувьд бүх талын ашигтай байх. Яамны зүгээс цаашлаад Засгийн газрын зүгээс энэхүү чиглэлд хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа вэ?

-Мэдээж тэгэлгүй яах вэ. Нэгдүгээрт гадаад сурталчилгаа. Хоёрдугаарт дотоод сурталчилгааг гадагш чиглүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл танигдсан, нөлөөлөгч, нэртэй хүмүүсийг эх орондоо авч ирэхийн тулд ажиллаж байгаа гадаад сурталчилгааг сайн явуулах, тохиролцох, гэрээ байгуулах, сурталчилгааны сувгуудаа тодорхойлох гэсэн үг. Энэ утгаараа аль болох алдартай нөлөөлөгчдийг эх орондоо авч ирэхийг зорин ажиллаж байгаа. Ирсэн хүн бүхэн уулга алдаж байгаа тэр мэдрэмжийг бид тухайн хүмүүсээр дамжуулан хүргэх нь чухал. Энэ нь дотоод сурталчилгааг гадагш буюу эх орныхоо гоё сайхан бүхнийг нөлөөлөгчдөөр түгээх ажил гэсэн үг. Удахгүй “Nas, daily” нарын 400 гаруй сая дагагчтай 20 гаруй нөлөөлөгчдийг авч ирэхээр болж байна. Энэ нь бид эх орноо энэ жил сайн сурталчилж ирэх жилүүдийн жуулчдын тоог нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авч байгаа гэсэн үг юм.

-Таны хувьд Солонгосоос ирсэн топ моделиудыг хүлээн авч уулзсан. Энэхүү уулзалтыг олон нийт сошиал орчинд янз бүрээр шүүмжилж, санаа бодлоо илэрхийлсэн. Зарим нь Монголын төр арай л жижиг байна гэх юм. Үүнд таны байр суурь ямар байгаа вэ. Яагаад тэр хүмүүсийг хүлээн авч уулзав?

-Нэгдүгээрт бид төр юу хийх ёстой вэ гэдгээ мэддэг байх ёстой. Төр гэдэг нь дээр залсан бурхан мэт намбайсан чимээгүй байх тухай биш ард түмнийхээ аж амьдралыг сайжруулахын тулд ажиллах ёстой гэж боддог. Төрийн төлөө иргэн оршдоггүй. Иргэний төлөө төр оршдог гэдэг үг бий. Бид эдийн засгийн эргэлтийг сайжруулж, тэлэлтийг хийх хэрэгтэй. Аялал жуулчлалын салбарын нөлөөллөөр 16 орчим салбар үр өгөөжийг нь хүртэж байдаг. Үүний ард дандаа монгол хүний ажил, орлого яригдана. Нэг жуулчин ирэхдээ онгоцоор ирж агаарын тээврийн салбарт орлого оруулна. Буугаад автобус, такси, автомашин түрээслэж, төлбөрөө төлж үйлчлүүлнэ. Энэ нь тээврийн салбарт оруулж буй орлого. Зочид буудалд бууж таарна. Энэ нь зочлох үйлчилгээний салбарт оруулж буй хөрөнгө оруулалт. Мэдээж идэж ууна, үйлчилгээ авна. Энэ нь хүнсний салбарт оруулж буй хөрөнгө оруулалт. Соёл урлагийн тоглолт үзнэ. Мөн л соёл урлагийн салбарт оруулж буй хөрөнгө. Хөдөө явна. Малчид дээр маань очно. Төлбөрөө мөн л төлнө. Ингээд бодоод үзэхээр олон салбарт мөнгөө үлдээж байгаа юм. Ер нь нэг жуулчин ирэхэд 1000-1200 ам.доллар эх оронд минь үлдэж байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй. Нэг сая жуулчин ирэхэд 1-1.2 тэрбум ам.доллар үлдэнэ. Монгол төгрөгөөр бол дунджаар 4.5 их наяд төгрөгийг үлдээж байна гэсэн үг. Нэг хүнээс нэг сая хүнд үйлчлэхэд үзүүлэх нөлөөлөл өндөр. Тэр хэмжээгээр ажлын байр, орлого нэмэгдэж байгаа.

-Солонгос моделиудын тухайд та хариулаач…?

-Саяны моделиудын хувьд хэлэхэд Тоурайд гэдэг компани шинэ зах зээлд ажиллахаар ажиллаж байгаа юм байна лээ. Тухайлбал БНСУ-ын фото моделиудыг дэлхийн тавцанд гарахад Монголын сайхан байгаль, өвөрмөц тогтоц, цаг уурын нөхцөл байдал их том суурь гэж өөрсдөө хэлж байсан. Тухайлбал Солонгост байхгүй мөнх цаст уул, хүрхрээ, далай мэт их элс, цэнгэг нуур, нэг ч уулгүй хээр тал гээд л. Мөн нэг өдөрт жилийн дөрвөн улирлын зураг авалтыг шууд хийх боломжтой газар бол Монгол Улс. Солонгос Улс фото моделиудаа дэлхийд гаргахаар ажиллаж байна. Энд хамгийн том түшиц газар нь Монгол. Таван сая дагагчтай фото моделиуд ирсэнээр, магадгүй цаашдаа энэ тоог нэмэгдүүлсэнээр манай улс хичнээн жуулчин авах боломж бүрдэж байна гэж бодож байна. Таван сая дагагчийн 10 хувь буюу 500 мянган жуулчин ирэхэд л манай сая жуулчны тавин хувь шууд бүрдэж байгаа юм шүү дээ. Засгийн газрын гишүүд, сайд нар эдийн засгаа тэлж, ард түмнийхээ сайн сайхан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө хийх бүхнээ хийх үүрэгтэй хүмүүс. Би ажлаа л хийж байна. Энэ бол аялал жуулчлалын сайдын хийх ёстой ажил.

-Манай улсыг зорин ирэх жуулчдын хөл хөдөлгөөн 11 дүгээр сар хүртэл эрчимтэй үргэлжлэх болов уу гэж бодож байна. Ирж байгаа жуулчдаас тийм хэмжээний ашиг орлого бүрдүүллээ гэхээс илүү тухайн жуулчдын аюулгүй байдал, сэтгэл ханамжтай буцаах зэрэг нь том асуудал байх. Энэ чиглэлд яамны зүгээс хэрхэн анхаарч ажиллаж байна. Буцаж байгаа жуулчдын сэтгэл ханамж өндөр байна уу?

-Бид жуулчдад зориулсан үнэлгээний системтэй болсон. Ресторан, зоогийн газрууд, нисэх буудал, зочид буудал, такси гээд бүх төрлийн үйлчилгээний байгууллагууд энэхүү системийг жуулчдадаа өгч үнэлгээ хийлгэх боломжтой болсон. www.reviewmongolia.com/28# гээд хаягаар ороод шууд үнэлгээг хийж байна. Эндээс бид сэтгэл ханамжийн мэдээлэл, засч сайжруулах мэдээллээ мөн авах болно.

-Манайд ирсэн зарим жуулчид Монгол Улс үзэсгэлэнтэй сайхан байгальтай ч түүнийг үзэж сонирхож явахад зам, дэд бүтэц тааруу байна гэх юм. Үүнтэй та санал нэг байна уу. Цаашид ирэх жуулчдын тав тух, аюулгүй байдлыг бид хэрхэн хангах ёстой юм бэ. Үүнд чиглэсэн төрийн бодлого яаж явах учиртай вэ. Мөн хувийн хэвшлийн оролцоо үүнд чухал байх, тийм үү?

-Засч сайжруулах бүхнийг засч сайжруулаад л явна. Тухайлбал Хөвсгөл аймагт Хатгал-Жанхай-Тойлогт, Хатгал-Ашихай гээд 37.9 км авто замыг тавьж байна. Шаардлагатай бүх зогсоол, танин мэдэх музей, төвүүдийг барьж байгаа. Орон нутагт дотоодын нислэгийг нисгээд эхэлсэн. Энэ үргэлжилнэ. Бид аялал жуулчлалын бүсийг бий болгоогүй учраас энэ бүх асуудал нэг дор хуралдсан байгаа юм. Төрөөс шийдэх бүхнээ шийдээд явна.

-Энэ жил Монгол Улсын нийт нутгаар хур бороо арвинтай байна. Үүнээс улбаалж зарим газар нутагт тэр дундаа нийслэлийн бүс газруудад цаг агаарын нөлөөллөөс үүдсэн асуудлууд их байна. Ялангуяа үерийн дараах байгаль орчны бохирдол, хөрсний бохирдол аюулын түвшинд хүрсэн гэх юм. Үүнд танай яамнаас судалгаа шинжилгээ хийж үзэв үү. Хариу дүгнэлт хэрхэн гарч байна. Нэмээд асуухад нийслэлийн ундны ус болсон Туул гол үертэй байгаа. Үүнээс шалтгаалж, ундны усны бохирдлын хэмжээ нэмэгдэж байгаа юу?

-БОАЖЯ-ны ундны усны стандартын дагуух шинжилгээг Монгол Улс даяар хийсэн. Хангалтгүй гарсан. Төрийн байгууллагууд стандартаа барихгүй, аж ахуйн нэгжүүд хууль дүрмээ мөрддөггүйтэй л холбоотой асуудал. Бороо ордгоороо орно. Ус урсдаг газраараа л урсана. Бид стандартаа зөрчсөн үйлдлүүдээ зогсоох хэрэгтэй. Таны асуултад товчхон хариулахад ийм байна. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгье гэвэл энд яриад барахгүй олон үзүүлэлт, шалтгаан, судалгаа бий. Тиймээс шаардлагатай гэвэл манай яамны холбогдох газар, хэлтсээс хувь хүн хүссэн мэдээллээ авч болно.

-Томоохон нуур, гол мөрөн дагуу аялагчдын хөл их байна. Үүнийг дагаад хог хаягдлын асуудал яригдаж байгаа. Яамны зүгээс хог хаягдлыг цэвэрлэх, нийтийн соёлыг зөв чиглэл рүү болгох асуудалд ямар ажил хийж байна вэ?

-Аялагчдын хандлага, эх орондоо байгальдаа хайртай байх, эргээд бид энэ орчиндоо амьдарна гэдэг ухамсрыг дээшлүүлэх хэрэгтэй байгаа нь үнэн. Хоносон газраа сүйтгээд явчихаж байна. Хогоо дуртай газраа хаяж байна. Аваад явсан бол аваачаад хогийн цэгт нь хаячих төлөвшилтэй байх хэрэгтэй. Хог хаягдал цэвэрлэх ажлыг БОАЖЯ байнга хийж байгаа. Хэдэн зуун машин хогийг түүж, хогийн төвлөрсөн цэгт аваачиж хаяж байна. Энэ ажил цаашид ч үргэлжилнэ. Гадаадын жуулчид хэрэглээнээсээ гарсан хогоо авч явж байгаад яг хог хаях цэгт нь очоод хаячихаж байна. Гэтэл манай дотоодын аялагчид, амрагчид маань тэр хандлага соёл арай л дутуу байна уу даа гэж харж байгаа. Ер нь хогийг хогийн саванд хийх ёстой гэсэн хандлагыг зуршил болгомоор байгаа юм. Зарим нь мэддэг ч “за ганц удаа л хаялаа” гэх үзэлтэй байдаг. Энэ бол зуршил болж чадаагүй гэсэн үг. Тиймээс хогийг хогийн саванд хаяж сурах зуршлыг нийтээрээ эзэмших, ойлгох хэрэгтэй байна.

-Өнгөрсөн хаврын чуулганаар Аялал жуулчлалын тухай хуулийг шинэчлэн баталсан. Уг хуулийн голлох өөрчлөлт юу байв. Одоо хэрэгжилт ямар байна. Цаашлаад аялал жуулчлал, байгаль орчны салбарт дутагдаж байгаа эрх зүйн зохицуулалт юу вэ?

-Нэг үгээр хэлбэл эдийн засгийн тэлэлт хийх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. Аялал жуулчлалын салбарын гол ашиг хүртэгчдийн нэг нь тухайн нутагт амьдарч буй иргэд байх ёстой. Тэр ч утгаасаа нутгийн иргэдэд түшиглэсэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх концепцийг оруулж өгсөн. Мөн манай улсад ирсэн жуулчдад тулгардаг бэрхшээлүүдийн нэг нь жорлон буюу ариун цэврийн байгууламж байдаг. Хэрвээ тухайн аж ахуйн нэгж ариун цэврийн байгууламж байгуулбал аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас чөлөөлөх хэлбэрээр буцаан мөнгийг нь олгоно. Мөн татварын буцаан олголт хийхээр болсон гээд ач холбогдол талаасаа эдийн засагтай их холбогдож байгаа.

-Аялал жуулчлалын тухай хуулиар тусгай зөвшөөрлөөр ан, агнуур хийлгэх асуудлыг дуудлага худалдаагаар зохицуулах болгосон. Үүнд дотоодын аж ахуйн нэгжүүд оролцох боломжгүй, оролцсон ч дуудлага худалдаагаар зөвшөөрлийг нь авах эдийн засгийн болоод оролцоо дутаж байна гэх юм. Энэ ямар учиртай юм бэ. Ер нь дуудлага худалдаагаар зохицуулж байгаа нь ямар ач холбогдолтой вэ?

-Аялал жуулчлалын тухай хуулиар биш Зөвшөөрлийн тухай хуулиар ан, агнуурын зөвшөөрлийг дуудлага худалдаагаар олгохоор заасан. Харин ч таны асуусны эсрэгээр буюу дотоодын аж ахуйн нэгжүүд л оролцох эрхтэй байгаа. Хэдхэн хүний халаасанд ордог байсан мөнгийг хаасан. Энэ нь магадгүй тухайн хүмүүсийн дургүйцлийг хүргэсэн байх. Харин ч нээлттэй, шударга, ил тод зарчим руугаа орж байгаа.

-Өөрөөр хэлбэл энэ хуулийн өөрчлөлт Агнуурын бүс нутгийн менежментийн тогтолцоог эвдсэн эрх зүйн зохицуулалт болсон гэдэг өнцгөөр шүүмжилж байна л даа. Та үүнд тодорхой тайлбар хэлэхгүй юу?

-Тийм зүйл байхгүй. Халаасанд нь ордог байсан мөнгө алга болсон хүний үг байна. Харин ч эсрэгээрээ жинхэнэ менежментийн хэлбэртээ орж байгаа.

-Төр угтаа аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжиж, тэдний орлого олох нөхцөлийг нь хаах ёсгүй биз дээ. Одоо дуудлага худалдаагаар асуудлыг зохицуулахаар энэ салбарт олон жил явсан аж ахуйн нэгжүүд хаагдах, орлого нь тасрах, бизнесийн үйл ажиллагаа нь зогсох эрсдэлтэй биш үү?

-Би дахиад хэлье. Дотоодын аж ахуйн нэгжүүд орлого алдахгүй. Хуучин тогтолцоо нь хэдхэн хувь хүний халаасанд ордог байсныг аж ахуйн нэгжийн дансанд ордог болгосон гэж ойлгоорой.

-Наадмын өмнө Монголын эдийн засгийн форум (МЭЗФ) болсон. Энэхүү чуулганы үеэр БОАЖ-ын салбарын хөрөнгө оруулалт, энэ салбарын хөгжилд ач холбогдол өгөх төсөл, хөтөлбөр юу яригдав. Хэрэгжих зүйл юу байна вэ. Нөгөөтэйгүүр энэ салбарын яг аль чиглэлд нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг түлхүү татаж байна вэ?

-МЭЗФ-оор олон асуудлууд яригддаг. Олон ч жил яригдсан. Ганцхан эргэлзээн дээр очоод зогсдог. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг Монгол Улс хамгаалах эрх зүйн тогтолцоотой юу, хөрөнгө оруулагчдаа хамгаалах уу гэдэг асуулт. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ үүнд маш тодорхой хариултыг өгсөн. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг болон хөрөнгө оруулалт, хөрөнгийг хамгаална гэдгээ нээлттэй зарласан нь олон хөрөнгө оруулагчдад итгэл өгсөн байх. Манай салбарт бол мэдээж аялал жуулчлал талдаа түлхүү хөрөнгө оруулалт яригдаж байна. Сая батлагдсан Аялал жуулчлалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар хөрөнгө оруулалтыг татах хүрээнд Улсын аялал жуулчлалын бүсийг гаргахаар оруулсан. Энэ нь хөрөнгө оруулагчдад таатай нөхцөл санал болгох эрх зүйн орчин бүрдсэн гэсэн үг юм.

-Ярилцлагынхаа төгсгөлд нэг зүйл тодруулж асуухад, Бээжин рүү монголчууд хувийнхаа автомашинаар зорчих, аялах боломжтой болгоно гэж байсан. Энэ талаар танд мэдээлэл бий юу. Ийм болох боломж хэр вэ?

-Энэ оны есдүгээр сард Ухань хотноо БНХАУ-Монгол-ОХУ-ын Аялал жуулчлалын сайд нарын дээд хэмжээний уулзалт болно. Тус уулзалтаар “Цайны их зам” буюу Эдийн засгийн коридор Ази Европыг холбосон Торгоны замыг сэргээх асуудлаар шийдэлд хүрэхээр хэлэлцэгдэж байна. Энэхүү гурван улсын уулзалт амжилттай болбол таны хэлсэн асуудлууд бүрэн шийдвэрлэгдэнэ.