Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

Э.Болормаа: Шударга ёсыг сахиулж, санаачилсан ажлынхаа үр дүнг гаргаж тултал ажиллана DNN.mn

Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Жил бүрийн зун, намар Ховдын тарвасыг амтлах хүсэл хүн бүхэнд байдаг. Энэ намар аймгийн хэмжээнд хичнээн га талбайгаас тарвас хураан авсан бэ. Цаашлаад энэхүү брэнд бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн хувьд хэрхэн хөгжүүлэх ёстой гэж бодож байна вэ?

-Тэгэлгүй яах вэ. Яах аргагүй Ховдын намрыг тарвасгүйгээр төсөөлшгүй. Яг өнөөдрийн байдлаар Ховд аймаг ургац арвинтай тэр дундаа брэнд болсон тарвасаар элбэг сайхан намар болж байна. Манай аймаг нийт 3200 орчим тариаланчинтай гэсэн судалгаа бий. Үүний 700-аад нь энэ жил 500 гаруй га талбайд зөвхөн тарвас тариалсан. Одоогийн байдлаар 3000 орчим тонныг хурааж авсан мэдээтэй байгаа. Энэ жил тарвасын анхны үнэ нэг кг нь 4000 төгрөг байсан бол одоо 400-700 төгрөг болж буурсан. Ховдын хөрсөнд ургасан тарвас бусад аймагт тариалсан тарвасаас илүү амттай гэж үздэг. Тиймээс тарвасаар жүүс ундаа, хатаамал, компот зэрэг бүтээгдэхүүн хийж аль ч улиралд хэрэглэх шийдлийг эрэлхийлж байна. Одоогоор хоёр ч газар туршилтаар “тарвасын хатаамал” хийсэн. Цаашдаа сав баглаа боодлыг нь шийдэж дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүн хийх зорилт бий. “Тарвас” эвент зохион байгуулж аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, Ховдын тарвасыг газар зүйн заалттай болгох зэрэг ажлыг үе шаттай хийж байна.

-Өнгөрсөн жил Ховд аймгийн зарим суманд өвөлжилт, хаваржилт хүндэрсэн. Энэ жилийн хувьд цаг агаар ямар байх төлөвтэй байна. Өвөлжилтийн бэлтгэл ажил эхэлсэн үү?

-Энэ оны 10 дугаар сараас 2024 оны нэгдүгээр сар хүртэлх цаг агаарын нөхцөл байдлын мэдээ урьдчилсан байдлаар гарсан байгаа. Хүйтний улирлын төлөв байдлаар 11 дүгээр сард олон жилийн дунджаас хүйтэн. 10, 12 дугаар сард олон жилийн дунджийн орчим харин хур тунадасны хувьд 12 дугаар сард олон жилийн дунджийн орчим бусад хугацаанд харьцангуй бага орох төлөвтэй байгаа

Үүнээс харахад өвөлжилт харьцангуй хүндрэл багатай байх болов уу гэж харж байгаа. Гэхдээ эрсдэлийг тооцож бид бэлтгэлээ сайтар хангах нь зүйн хэрэг. Өвөлжилтийн бэлтгэлийг бид ХАА-н болон төв суурин газрын гэсэн хоёр чиглэлээр бэлтгэж байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд хийсэн судалгаанаас үзэхэд Ховд аймаг 58-60 мянган тн хадлан бэлтгэж байсан бол өнгөрсөн жил 68 мянга гаруй тн хадлан бэлтгэж, төлөвлөгөөгөө давуулан биелүүлсэн. Харин энэ жилийн тухайд Ховд аймгийн малчид 58.6 мянган тонн хадлан бэлтгэхээр төлөвлөснөөс одоогийн байдлаар 60 гаруй хувьтай үргэлжилж байна. Хадлан бэлтгэх ажил хөдөөгийн сумдад харилцан адилгүй түвшинд өрнөж байгаа. Тухайлбал, Булган суманд ойролцоогоор 90 хувьтай явж байгаа бол Буянт, Мянгад суманд 40-60 хувьтай. Аймгийн хэмжээнд 1000 тн хадлан бэлтгэхээр ажиллаж байна. Малчдын хувьд ч гэсэн өнгөрсөн өвөл, хаврын хүндрэлээс сургамж авч өөрсдийн хэрэгцээний өвс тэжээлийг хангалттай хэмжээнд бэлтгэн нөөцөлж байгаа нь сайшаалтай байна. Мөн адил төв суурин газрын бэлтгэлийг ч сайтар хангаж шугам сүлжээг шинэчлэх, засварлах зэрэг ажлыг үе шаттай хийж байна даа.

-Саяхан Ерөнхий сайд орон нутагт ажилласан. Томилолтын хүрээнд ямар ажлууд яригдсан вэ?

– Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ томилогдсоноосоо хойш анх удаа манай аймагт ирж ажилласан. Энэ үеэрээ “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн төв”-ийг нээж, “Шинэ Ховд” Үйлдвэрлэл технологийн паркийн бүтээн байгуулалтын ажилтай танилцлаа. Үүнээс гадна орон нутгийн иргэд хөдөлмөрчидтэй уулзсан. Зарим иргэд маш бүтээлч саналыг уламжилж байсан бол зарим нь харин тодорхой асуудалд шүүмжлэл хэлж, албаны төлөөллүүдээс холбогдох хариултаа авсан. Энэхүү уулзалт нь 5-6 цагийн хугацаанд маш ажил хэрэгч байдлаар үргэлжилж, бүтээн байгуулалтын ажлын төлөвлөлт, Ховд аймаг төдийгүй Монгол Улсын хэмжээнд хэрэгжүүлж буй томоохон ажлын талаар ярилцсан юм. Ерөнхий сайд хөдөө орон нутаг, аймгуудаар явж, иргэдийнхээ санал, дуу хоолойг сонсож байгаа нь олон давуу талтай.

–Сүүлийн жилүүдэд эмэгтэйчүүдийн манлайлал, оролцоо нэмэгдэх болжээ. Таны хувьд аймгийн Засаг даргаар ажиллаад нэг жил гаруй хугацаа өнгөрсөн байна. Ер нь эмэгтэй хүний хувьд энэ ажлыг хийхэд бэрхшээлтэй зүйлс байна уу?

-Энэ талаар харьцуулж бол сайн мэдэхгүй байна. Аймгийн Засаг даргын ажил бол нэлээд аж ахуйн шинж чанартай ажил байдаг учир үүнд эмэгтэй хүн давуу тал ихтэй гэж харж байгаа. Эмэгтэй хүн удирдах албан тушаалд илүү шударга, энэрэнгүй, нийтийн эрх ашгийг хамгаалсан шийдвэр гаргадаг, авлига хүнд суртал гаргах нь бага байдаг гэсэн олон улсын судалгаанууд бий. Энэхүү ажлыг хэрэгжүүлэхдээ эмэгтэй хүний давуу талыг харуулж, сайн хийхийг зорьж байгаа. Уг ажлыг хийхэд эмэгтэй, эрэгтэй гэхгүйгээр хүндрэлтэй тал байлгүй яах вэ.

-Мэдээж та улстөрч хүн. Ажлын явцад эерэг болон сөрөг шүүмжлэгчид гарч ирэх нь цөөнгүй. Энэ асуудлыг цаашид яаж зохицуулж ажиллах вэ?

-Орон нутгийн түвшинд шударга ёсны тэмцэл хийж буй хүнд эсэргүүцэл тулгардаг, амаргүй байдаг гэдгийг өөрийн биеэр мэдэрч явна. Үүнийг мэдэж байж ирсэн гэвэл өрөөсгөл, харин хүн туулж үзэж байж мэддэг зүйл юм байна гэдгийг ойлгосон. Гэхдээ “Бурмаар тэтгэхээр урмаар тэтгэ” гэдэгчлэн маш олон иргэн надтай уулзаж, үүнд битгий шантраарай, улам шаргуу ажиллаарай гэж дэмждэгт талархалтай явдаг. Ямар ч ажилд шүүмжлэгчид байдаг. Зөв шүүмжлэлийг мэдээж хүлээн авалгүй яах вэ. Гэхдээ хувийн эрх ашиг нь хөндөгдсөн хоосон атаархал, доромжлолын эсрэг тууштай зогсоно.

-Орон нутгийн зарим иргэдийн хувьд нутгархах, аминчирхах үзэлтэй байдаг. Таныг Ховдын хүн биш учраас аймгаа удирдуулах дургүй байна уу эсвэл үнэхээр та ажлын туршлага дутмаг байна уу?

-Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд Хот хөдөөгийн сэргэлт, ялангуяа Улаанбаатар хотын хэт төвлөрлийг бууруулах, хөдөө орон нутагт амьдралын чанарыг дээшлүүлэх чиглэлд олон ажил хэрэгжиж байна. Энэ дунд маш олон хүн хөдөө орон нутаг руу шилжин суурьшихад нутгархахаад ерөөсөө хүлээн авахгүй байна гэдэг асуудал ярьдаг. Тэр дунд Засаг дарга эсвэл хувиараа бизнес эрхлэгч байна уу ялгаагүй, харагдаж байгаа нийтлэг үзэгдэл. Би Ховдын хүн. Миний өвөө, эмээ одоо ч Манхан суманд амьдардаг. Аав маань Мөст сумын уугуул. Ийм байхад яагаад би Ховдынх биш гэж. Тэрийг сайн ойлгохгүй байна. Монгол Улсад төдийгүй олон улсад зөндөө л хүмүүс ажил албаны шаардлагаар хөдөө орон нутаг руу томилогдож ажилладаг. Ганцхан жишээ дурдахад, Дэлхийн банк ажилтнуудаа сэлгэж өөр хот, өөр өөр газруудад томилдог. Хэзээ ч тухайн орны хүнийг орон нутагт нь суурин төлөөлөгч болгодоггүй. Яагаад гэвэл ямар нэгэн нөлөөлөл, авлига, хүнд сурталд автахгүй байх давуу талтай. Өөрөөр хэлбэл орон нутгийн суугуул хүнийг шийдвэр гаргах түвшинд томилох нь авлига, хүнд сурталд автах өндөр эрсдэлтэй байдаг гэсэн үг. Өөрчлөлт шинэчлэлтийг хүсч байгаа бол түүнийг үзсэн, харсан хэн нэгэн ирж эхлүүлж “соёлын үр” болох нь зүйтэй болов уу.

-Таныг харж байхад нийт ховдчуудын эрх ашигт нийцсэн бодлого түлхүү явуулж байгаа нь хэсэг бүлэг хүмүүсийн эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөөд байна уу даа… Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй гэх зарчмаар явбал шүүмжлэл, дайралт арай л багасах юм биш үү?

-Зарим хүмүүс тэгж зөвлөдөг. Хэрвээ авлигатай тэмцэж, улсаа хөгжүүлье гэвэл эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй гэх зарчмаар явж болохгүй. Зарчим гэдэг нь ямар ч үед бат зогсох ёстой зүйл. Тиймээс албан бус жижиг асуудал, шүүмжлэлд эмзэглэж ухрах ёсгүй. Харин ч илүү хурцлагдаж шударга ёсны төлөө санаачилсан ажлынхаа үр дүнг харахыг чухалчилна. Ховдын хөгжил Болормааг ажиллахаас өмнө ямар байсан, дараа нь хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг нутгийн иргэд анзаарч байгаа байх. Цахим орчин бол амаргүй. Ерөнхий сайдын Ховд аймгийн иргэдтэй хийсэн зургаан цагийн уулзалтын үеэр хоёр иргэний хоёрхон минутад шүүмжилсэн үгийг цахим орчинд түгээж Болормаагийн бүтэн жилийн хугацаанд хийсэн ажил, Ховд аймгийн ЗДТГ, төрийн албан хаагчдын ажлыг үгүйсгэх нь өрөөсгөл, ташаа ойлголт байх. Миний хувьд ажлаа гүйцэтгэхдээ иргэдээсээ санал авдаг нь нэг төрлийн судалгаа. Иргэд сошиалаар өдөр бүр газрын асуудал ярихгүй байгаа. Гэхдээ яг иргэдийн амьдралд бодитоор хэрэгтэй байгаа зүйл юу вэ гэж судалгаа хийхэд газар олголтын асуудал нэгдүгээрт эрэмбэлэгдэж байна. Үүн дээр үндэслэн газрын асуудлыг шийдэхэд бид анхаарлаа хандуулж тодорхой ахицтай явж байна. Бид ажлаа цахим орчин дахь хов живээр хийдэг биш цаашид олон нийтийн чиг хандлага, судалгаанд суурилж, дүгнэлтүүдийг гаргах нь чухал гэж бодож байгаа. Ингэж байж манай улс илүү оновчтой шийдлийг гаргадаг болно.

-Магадгүй таныг Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх хийж байсан гэхээр шууд крандуулаад аймгийн Засаг дарга болсон гэж бодох иргэд бий. Таны хувьд орон нутгийн засаглалыг ямар байдлаар явах ёстой гэж боддог вэ?

-Таны сая хэлсэн “крандуулсан” гэдэг үг “тэнд байх ёсгүй хүн ирсэн” гэх ойлголтыг төрүүлж байна. За тэгвэл ямар хүн нь тэнд байх ёстой юм бэ гэдгийг бүгдээрээ ярилцах ёстой. Орон нутагтаа удаан хугацаанд амьдарч, тэндээ шат шатандаа ахиад Засаг дарга болсон хүн байна уу гэвэл байгаа. Үүнд давуу тал бас сул тал бий. Харин миний хувьд магадгүй Ховд аймагт амьдраагүй нь сул тал ч гэсэн давуу тал бас байгаа гэж боддог. Ямар нэгэн бүлэглэлтэй ашиг сонирхлоороо нэгдээгүй, тийм зүйл огт байхгүй. Хамгийн гол нь миний хувьд Ерөнхий сайдын Ажлын албанаас гадна олон улсын байгууллагад ажиллаж, Монгол гэлтгүй Ази, Номхон далай, дэлхийн бусад орнуудын хөгжлийн бодлогууд дээр зөвлөн, гүйцэтгэл дээр нь ажиллаж байсан туршлага энд хэрэгтэй болов уу. Тэгэхээр “крандуулсан” гэдэг ойлголттой санал нэгддэггүй. Манай улс бол залуучуудын орон. Залуучууд нийгмийн бүхий л салбарт ажиллаж яваа. Төрд залуучуудын оролцоо бага байгаа, тэр нь шинэ содон харагдаад тийм ойлголт төрүүлсэн байж болох юм. Аль ч улсад улс төрийн зарчмаараа ялалт байгуулсан, эрх барьсан нам бол өөрийн мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулж, хэрэгжүүлэхийн тулд хүний нөөцийн бодлогоо явуулах бүрэн эрхтэй. Мэдээж энэ нь хуулийн хүрээнд байх учиртай.

-Халзан Бүрэгтэй ер нь ямар учиртай орд газар юм бэ. Аймгийн Засаг даргын хувьд улс төрийн сонирхол нь юу юм, хувь хүний эрх ашиг илүү давамгайлаад байна уу гэдэгт тайлбар өгнө үү?

-Ховд аймгийн Мянгад сумын нутаг дэвсгэрт байрлах Халзан Бүрэгтэй ууланд газрын ховор элементийн ордыг ил аргаар ашиглах төслийн хайгуулын ажил 2012 онд эхлээд түр зогсоод, намайг аймгийн Засаг даргаар томилогдохоос өмнө буюу өнгөрсөн намар хайгуулын ажил нь эргэж сэргэсэн гэх мэдээлэлтэй байгаа. Халзан Бүрэгтэй ууланд газрын ховор элемент олборлож эхэлбэл эндээс үүсэх цацраг идэвхит бодис нь хүний эрүүл мэнд, мал сүрэг, байгаль орчинд хорт нөлөө үзүүлнэ гэж зарим иргэд үзэж, эсэргүүцэх болсон. Энэ тал дээр аймгийн ЗДТГ, орон нутгийн удирдлагуудын зүгээс барьсан бодлого бол юуны өмнө иргэдийн дуу хоолой нээлттэй байх ёстой гэж үзсэн. Миний хувьд Мянгад сумын нутагт жагсагчидтай уулзаж, Улаанбаатар хотоос мэргэжлийн байгууллагын ажлын хэсэг ажиллуулж, иргэдийн шаардлагад үндэслэн аймгийн Онцгой комиссын хурлаар хайгуулын ажлыг түр зогсоосон. Тус шийдвэр нь хуулийн дагуу явж, шүүх дээр унаад эргээд хайгуулын ажил сэргэсэн. Мэдээж иргэдэд бодит санаа зовинол байгаа учраас уул уурхайн салбарын эерэг, сөрөг туршлагуудыг судалж, судалгаанд үндэслэн шийдвэр гаргахыг чухалчилж, иргэдэд танилцуулсан. Саяхан Ерөнхий сайд Ховд аймагт ажиллах үеэрээ иргэдийн олонхын саналыг үндэслэн тус ордын хайгуулын ажил нутгийн иргэдийн дэмжлэггүйгээр явагдахгүй гэдэг шийдвэрийг гаргаж, хайгуулын ажлыг албан ёсоор зогсоох шийдвэр гаргасан.

–Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөл хэрэгжиж байгаа. Өөр томоохон ямар төсөл, бүтээн байгуулалтын ажил Ховдод хэрэгжиж байна вэ?

-Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөл амжилттай хэрэгжиж байгаа. Анх иргэдийн эсэргүүцэл багагүй байсан. Харин одоо бол төслийн үр өгөөж, ач холбогдлыг иргэд ойлгож, ер нь дэмжих болсон. Ховд аймгийн хувьд нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай бүх иргэдтэй уулзаж, гэрээ байгуулан нөхөн төлбөрийг олгоод байна. Баруун бүсийн цахилгаан эрчим хүчний тасралтгүй, найдвартай байдлыг хангах зорилгоор “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц” барих төслийг урагшлуулж, бүтээн байгуулалтын ажлыг эрчимжүүлэх тал дээр онцгой анхаарсны үр дүнд төслийн ажил цаг хугацаандаа явагдаж байгааг хэлэхэд таатай байна. Өөр томоохон төслүүдийн хувьд одоогоор “Шинэ Ховд” үйлдвэрлэл технологийн паркийн ажил Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар манай аймагт явагдаж байна. Үүнээс гадна Булган-Такашкен боомтын өргөтгөлийг хийх зэрэг ажлуудыг дурдаж болно. Саяхан бид “Дижитал Ховд” арга хэмжээг зохион байгууллаа. Урт хугацаандаа бид хувийн хэвшлийн байгууллага, бүхий л салбарыг дэмжинэ. Тэр дундаа Монгол Улсын эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлд багтах аялал жуулчлал, мэдээллийн технологи, тээвэр логистик зэрэг салбарт онцгойлон анхаарна. Аймгийн Засаг даргын хувьд амьдралын чанар, шударга ёс гэх мэт асуудалд мөн давхар анхаарч байна. Ховд аймаг бол баруун бүсийн хөгжлийн тулгуур төв учир бусдыгаа манлайлж, бүсийнхээ хөгжлийг хамтын хүчээр бүтээх үүрэгтэй. Бидэнд өгөгдлийн хувьд маш олон давуу тал бий. Хуурай газрын хоёр боомттой, олон улсын зэрэглэл бүхий нисэх онгоцны буудалтай, замын дэд бүтцийн хөгжлөөрөө тэргүүлж байна.

-Ирэх жил бол сонгуулийн жил. Сонгууль гээд орон нутгийн ажил зогсох ёсгүй байх. Нөгөө талаар орон нутагт улс төрийн “зодоон” өдөр ирэх тусам ширүүсэх нь тодорхой?

-Яг үнэн. Сонгуулийн жил гээд төрийн бүх шатны ажил зогсох учиргүй. Засаглал, хөгжлийн бодлогын ажлаа тогтвортой явуулах, оновчтой үр дүн гаргах чиглэлд анхаарал хандуулна. Ер нь миний харж байгаагаар орон нутагт илүү улстөржилт явагдаж магадгүй. Үүнд маш их харамсдаг. Намууд, нэр дэвшигчид хөтөлбөр, бодлого, хийж хэрэгжүүлсэн ажлаараа уралдаж болно. Гол нь бие биедээ хүндэтгэлтэй хандах, ёс зүйг эрхэмлэх нь чухал гэж бодож байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

мэдээ нийгэм

МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч Т.Ганболд: Гоё сайхан үг, амлалтыг хэн ч өгч чадна, хамгийн чухал нь ажлын үр дүн DNN.mn

– АМЛАСНАА ХЭРЭГЖҮҮЛЖ ЧАДАЖ БАЙВАЛ АЖИЛлаЛА, ҮГҮЙ БОЛ ӨӨРӨӨ ОГЦОРДОГ ЁС ЗҮЙТЭЙ БАЙХ НЬ МИНИЙ ЗАРЧИМ –

Баялаг бүтээгч, бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, оролцоог нь нэмэгдүүлэх, эрх зүйн орчныг нь сайжруулах эрхэм зорилготой Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн танхимын ээлжит XXI их хурал өнөөдөр эхэлж байна. Уг хурлаар МҮХАҮТын ерөнхийлөгчийг сонгоно. Тэр утгаараа тус танхимын ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч, “Алтан Дорнод Монгол” ХХКийн захирал Тордайн Ганболдтой ярилцлаа.

-Өнөөдөр МҮХАҮТ-ын ээлжит их хурал эхэлж байна. Таны хувьд тус танхимын ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байгаа. Тэр утгаараа танаас шулуухан асуухад яг ямар, шаардлага, зорилгоор нэр дэвшээд байна вэ?

-Юуны өмнө тус байгууллагын түүхээс нь эхэлж танд хэлье гэж бодлоо. Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн танхим хэмээх байгууллага нь өөрөө Монголын нийгмийн шилжилтийн он жилүүдэд буюу социализмын үед төрийн яамны бүтцэд харьяалагдаж байсан. Улмаар олон нийтийн байгууллага болсон түүхтэй. Анх бизнесийг өмгөөлөх, бизнест дэмжлэг үзүүлэх, Монголын бизнесийн орчин, бизнесмэнүүдийг олон улсын зах зээлд нэвтрүүлж, таниулах, ингэснээрээ хөрөнгө оруулалтыг татах зэрэг өргөн цар хүрээтэй бодлогыг хэрэгжүүлсэн МҮХАҮТ хэмээх байгууллагын тулганы чулууг миний ах С.Дэмбэрэл хэмээх хүн анх тавьж байсан түүхтэй.

Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсдаа анх удаа бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалсан, олон улсын жишигт нийцсэн хүчирхэг, үндэсний байгууллагыг бий болгосон хүн хэмээн ахаараа бахархдаг. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын төр засгийн бодлогод бизнес эрхлэгчдийнхээ дуу хоолойг хүргэж чадсан том байгууллага болтол нь өсгөж, бойжуулж торниулсан хүн. Энэ утгаараа МҮХАҮТ хэмээх байгууллага нь өөрөө Монгол Улсын зах зээл, эдийн засгийн салбарт хүндтэй үүрэг гүйцэтгэж яваа гэж боддог.

-Гарцаа байхгүй дэлхийн бусад улс орнуудын жишгийн дагуу энэхүү байгууллагын хөгжих суурийг тавилцсан хүн бол С.Дэмбэрэл гуай байх аа…?

-Мэдээж ахын маань хийсэн, бүтээсэн болгоныг Монголын ард түмэн, тэр дундаа бизнес эрхлэгчид, баялаг бүтээгчид тодоос тод ярих байх. Ахынхаа энэхүү замнал, хийж бүтээх үйлсээр нь ч би өнөөдөр бахархаж, энэ л зарчмаар нь ажиллаж, амьдрахыг өдий болтлоо хичээж яваа хүн. Мэдээж ахтай маань хамт мөр зэрэгцэн зүтгэсэн удирдлагууд болон үе үеийн дарга нарын хийсэн бүтээснийг бид үгүйсгэхгүй. Өмнөх удирдлага, баг хамт олны зорьсон үйлсийн төлөө дараа дараагийн удирдлагууд, баг хамт олон энэхүү байгууллагын үйл ажиллагааг улам чамбайруулан авч явна гэдэгт итгэлтэй байдаг. Тэр утгаараа МҮХАҮТ-ын ээлжит их хурал өнөөдөр болж байна. Бид хурлаараа дараагийн бүрэн эрхийн хугацаанд энэхүү байгууллагыг удирдаж явуулах хүнээ сонгох гэж байна. Энэ байгууллагыг удирдаж явж чадна гэсэн хүсэл сонирхолтой олон залуучууд нэр дэвшин өрсөлдөж байгаа нь өөрөө бахархалтай сайхан санагдаж байна. Тэр утгаараа юуны өмнө надтай хамт нэр дэвшин өрсөлдөж байгаа хүмүүст амжилт хүсье гэж хэлмээр байна. Нэр дэвшиж байгаа арав гаруй хүмүүс дунд таних ч хүн байна, танихгүй шинэ залуу бизнес эрхлэгчид ч бий. Мэдээж эдгээр хүмүүс салбар салбартаа шилдэг нь байж, амжилтын үнэрийг мэдэрчихсэн баялаг бүтээгчид болов уу гэж ойлгож байгаа.

-Олон нэр дэвшигч дундаас нэг л сонгогдон гарч ирнэ. Энэ бол нэг талдаа уралдаан шүү дээ?

-Мэдээж хэрэг, тэгэлгүй дээ. Уралдаан, өрсөлдөөн дундаас тодорч гарч ирэх шиг сайхан зүйл үгүй. Сайхныг нь бататгах хамгийн гол зүйл бол өрсөлдөөн шударга явагдах асуудал. Аливаа өрсөлдөөн шударга явагдаж, түүн дотроос гарч ирсэн хүн яах аргагүй удирдагч, манлайлагч байдаг. Дагаад ажил үйлс нь ч бүтэмжтэй байдаг нь байгалийн нэгэн бичигдээгүй хууль гэж үздэг. Тиймээс би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр өрсөлдөөн цэвэр, шударга явагдаасай. Тэртээ тэргүй танхимын гишүүд, байгууллагууд хэн нь хэн бэ, хэн нь юу хийж чадах вэ гэдгийг хэнээр ч хэлүүлэлгүй мэдэж байгаа. Манай бизнесийн салбарынхны гол чадвар бол хүнийг маш сайн таньж чаддаг хүмүүс байдаг. Тиймээс хэнийгээ ерөнхийлөгч болгох вэ, хэнийг дэмжих вэ гэдгийг гишүүд, байгууллагууд, баялаг бүтээгчид хүнээр заалгалгүй шууд шийднэ байх. Нэг зүйл хэлэхэд хүн бүр өөр өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, зан араншинтай. Монголын гурван сая хүн битгий хэл дэлхийд оршин суугаа найман тэрбум хүн бүр өөр өөрийн гэсэн үнэт зүйл, үзэл баримтлалтай. Тиймээс аливаа өрсөлдөөн өөрөө мэтгэлцээн, үзэл бодлын зөрчилдөөн явагдах нь эрүүл үзэгдэл байдаг. Гэхдээ аль болох хурал тайван, шийдэлтэй, хүлээцтэй, хамгийн чухал нь үр дүнтэй болоосой гэж би хүсч байна. Хуралд оролцож байгаа хүн бүр л үүнийг хүсч байгаа.

-Таны хувьд танхимын ерөнхийлөгч болчихвол яг ямар ажилд анхаарч, хэрэгжүүлэх вэ. Нөгөөтэйгүүр баримталж байгаа зарчим тань юу вэ?

-Хурлын үр дүнд нэг хүн танхимын ерөнхийлөгч болох нь тодорхой. Тэр хүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд хийж хэрэгжүүлэх гол ажлын нэг бол Танхимын хуулийг УИХ-аар яаралтай батлуулах ажлыг эрчимтэй явуулах ёстой. Нөгөөтэйгүүр миний ахын өөрөө явж, зүтгэж босгосон энэхүү танхимын барилга, үл хөдлөх хөрөнгийг МҮХАҮТ өөрийн эзэмшилдээ бүртгүүлж авах ёстой. Одоо бол төр засгийн нэрээр явж байгаа шүү дээ. Гуравдугаарт, МҮХАҮТ-ын өөрийнх нь хийх ёстой үүрэг, бодлого чиглэл өнгөрсөн хугацаанд алдагдаж ирсэн гэж дүгнэж байгаа. Үүнийг бид цаг хугацааны эргэлтэд алдах биш улам эрчимжүүлж, төр засгийн бодлогод хүчтэй нөлөөлж чаддаг болгох хэрэгтэй. Дөрөвдүгээрт, төр, засгийн зүгээс бизнес эрхлэгчдэд өгдөг элдэв янзын зөвшөөрлийг бизнесийг төлөөлж буй төрийн бус байгууллага нь өргөн цар хүрээтэйгээр өөртөө авах шаардлагатай. Улмаар түүнийгээ ямар нэгэн хүнд сурталгүй, авлигал, элдэв янзын шахалт, шаардлагагүйгээр бизнес эрхлэгчдэдээ олгох, хүртээмжийг нь нэмэгдүүлэх зэрэг үйлчилгээг түргэн шуурхай үзүүлж чаддаг болох хэрэгтэй.

-Тус танхим гадаад харилцааны хувьд ямар байдлаар ажиллах ёстой юм бэ. Бизнес гэдэг бол цар хүрээ нь тэлэх тусам эдийн засгийн урсгал нь улам нэмэгддэг зүйл шүү дээ?

-Монгол Улс хөгжлийнхөө шатанд явж байна. Товчхондоо бид ээдрээтэй цаг үеийг туулж байгаа гэсэн үг. Тиймээс бидний гол зорилго бол гадаад ертөнцөд зөв харагдах ёстой. Тэр дундаа МҮХАҮТ хэмээх байгууллага нь өөрөө Монголын бизнесмэнүүдийн нүүр царай болж дэлхийд танигддаг байгууллага. Тэр утгаараа бидний бодлого зорилт маш тодорхой, маш зөв байх учиртай. Гадаад ертөнцөд зөв харагдахын тулд өөрсдийгөө зөвөөр сурталчлах, улмаар гадаадын хөрөнгө оруулалтыг эх орон луугаа улам их татах шаардлагатай. Ингэхийн тулд гадаадын томоохон компаниудыг эх орондоо нутагшуулах, бизнесийн орчныг нь нээлттэй болгох нь чухал. Тодорхой хэлбэл Монгол Улсыг дэлхий нийт бизнес хийхэд таатай орчин бүрдүүлсэн бүс нутаг шүү гэж хэлтэл нь бид ажиллах ёстой. Ингэхийн тулд юун түрүүнд засаг төртэйгөө зөв өнцгөөрөө нийлж, ойлголцох шаардлагатай байгаа юм. Бид дотооддоо асуудлаа ойлгуулж чадахгүй бол ямар юмаараа гадаадад өөрсдийгөө зөвөөр ойлгуулах вэ дээ. Тиймээс дотооддоо асуудлаа зөв ойлгуулах, цаашлаад зөв шаардлагаар, зөв бодлого гаргуулан дэмжүүлэх нь бидний ойрын хугацааны зорилго. Хамгийн чухал нь хийж байгаа ямар ч ажлаасаа үр дүн гаргадаг байхыг зорино. Энэ бол миний зарчим. Амьдралынхаа турш баримталж яваа хөдөлшгүй бат нот зарчим. Тиймээс энэ зарчмаа жанжин шугам болгон барьж явна. Ер нь сайхан гоё үг, амлалтыг бүгд л өгч чадна. Хамгийн чухал нь ажлын үр дүн.

-Та хэллээ л дээ. Төр, засгаас олгодог элдэв төрлийн зөвшөөрөл, шаардлага, шалгаруулалтыг МҮХАҮТ өөртөө авах ёстой гэж. Үүнийг би хувьдаа бизнесийн салбар руу бүдүүлгээр ордог төрийн оролцоог зогсоох хаалт гэж харж байна л даа. Угтаа бид чинь эрх зүйт төртэй, ардчилсан орны иргэд шүү дээ?

-Таны ойлгож байгаа асуудал нэг талдаа туйлын зөв. Монгол Улс өнөөдөр авлигын индексээрээ дэлхийн орнуудын сүүлийг мушгиж байна. Монголыг хамгийн өндөр авлигажсан улс гэдгийг дэлхийн орнууд хэлж, ярьж байна. Угтаа олон улс ярьсан, яриагүй үүнийг гудамжинд яваа монгол хүн бүр л хэлнэ, ярина, ойлгоно. Тэд бүгдийг нь мэдэж, мэдэрч байгаа. Зөвхөн тэр олон улсын байгууллагын судалгаа гарсан учраас монголчууд сая нэг мэдсэн зүйл огт биш. Манайхан 119 дүгээр байрт байна гэхээр гайхаж цочирдож байна лээ. Үгүй ээ. Монгол Улс маань ямар болчихсон бэ гэдгийг эгэл жирийн ард иргэд чинь бүгд мэдэж байгаа шүү. Захын залуу л үүнийг хэлээд өгнө. Учир нь авлигалын хор уршиг, улс орныг сөнөөж байна. Тэр залуугийн амьдралыг сөнөөж байна. Амьдрал дээр нь бодитой болоод байгаа зүйлийг мэдэхгүй өнгөрдөг хүн гэж нэг ч байхгүй. Гэвч манай иргэд мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг явж байгаа нь харамсалтай. Энэ байдал нь удаан үргэлжлээд ирэхээр нийгэм өөрөө зэрлэгших, хэт нэг талын үзэл бодолтой болох, хэн нэгнийгээ даган дууриах гажиг үзэгдэл ихсэж байгаа нь өөрөө Монголын аюул. Товчхондоо Монголын нийгэмд монгол хүний оюун ухаан, сэтгэл зүйн хувьд мутаци явагдаж эхэлж байгаа нь эмгэнэлтэй.

-Нийгмийн сөрөг, гаж бүхэн авлигал, хариуцлагагүй байдалтай холбоотой гэж хэлэх гээд байна уу?

-Угтаа бид эрх зүйт төртэй, ардчилсан оронд амьдарч байгаа. Гэтэл эрх зүйт төр гэдэг маань авлигажсан төр гэх утгатай агаар нэг болчихоод байна. Бүр тодруулбал эрх зүй гэдэг үг авлига гэдэгтэй утга, агуулгаараа уусч, нэгдчихээд байна гэсэн үг. Шударга ёс гэдэг зүйл өнөөдөр Монголын нийгэмд байхгүй хий үзэгдэл мэт болж. Тэгэхээр энэ бүхний цаана улс орны хөгжил, хүний амьжиргаа сайжрах, дэлхийн хөгжилд хүрсэн улс орнуудтай хариуцуулахад бидний байгаа царай тоон үзүүлэлтээрээ бодитой харагдаж байгаа. Тиймээс энэ бүх алдаа завхралыг өөрчлөхийн тулд ганцхан төр засгийг хараад суух биш л дээ. Өнөөдөр ажил олгож байгаа, баялаг бүтээж байгаа, хамгийн чухал нь Монгол Улсын төсвийг бүрдүүлж байгаа эдгээр хүмүүс өөрсдөөсөө эхлээд зөв хандлагыг бий болгох ёстой. Дараа нь нийгэмд үлгэр жишээ зөв хандлагыг түгээх үйлийг хийх хэрэгтэй. Ингэснээрээ энэ хүмүүс нэгдэн нийлж, нэг үзэл бодлоор, нэг дуу хоолойгоор өөрсдийнхөө асуудлыг төр засагтаа хүчтэй хүргэж, шийдвэрлүүлж чадна. Төр засгийн хүнд суртал, боож, хааж байгаа бүх зүйлийг нээж, гэрэлтүүлж чадна. Ард иргэдээ ажлын байраар хангаж байгаа удирдагчид, баялаг бүтээгчид үлгэр жишээ, зөв хандлагатай болоод ирвэл нөгөө хүмүүстээ тод нөлөөлж эхэлдэг. Ингэснээрээ нийгэм өөрөө хэрсүүжин, нийгэм өөрөө тодорхой хэмжээнд боловсрогдож эхэлнэ. Нийгэм боловсролтой, соёлтой, олон ургальч үзэлтэй, аливаа зүйлд нухацтай хандаж эхлэхээр дагаад сонголтууд нь өөр болно. Тодруулбал, улс төрийн сонголт нь шал өөр болно.

-Улсын хөгжил хүнээсээ гэдэг үгтэй л дээ. Нөгөөтэйгүүр улс нь ямар байна, хүн нь тийм байна гэж ойлгож болох ч хүн нь ямар байна, улс нь тийм л байна гэж ойлгох хэрэгтэй юм шиг ээ?

-Бид гуч гаруй жил зөвхөн дарга нарыг л шүүмжилж ирлээ. Тэглээ гээд өнөөдөр өөрчлөгдсөн зүйл юу байна вэ. Ерөөс бид ямар байна ,тэнд тийм л хүмүүс гарч ирээд байгаа юм. Бидний нэг муухай зан чанар байна. Хэт нэг талыг барьдаг, асуудлыг ганцхан талаас нь ойлгодог, нийгмээрээ туйлшрамтгай, ороо бусгаа, мэдэхгүй зүйлээ мэдэмхийрч улайрдаг. Мэдэхийн төлөө явъя гэсэн бодолгүй. Чаддагтаа гүн сэтгэлээсээ атаархуу. Чадахгүйдээ аархуу, сургачихъя, надтай адилхан болог гэсэн өчүүхэн ч сэтгэл байдаггүй. Ийм ахуйн шинжтэй хандлагаасаа болоод улс орны хэмжээнд гаргадаг том сонголтууддаа бид дандаа алдаа гаргадаг. Алдааныхаа эсрэг хариуцлага ярьж, нэхэж чаддаггүй. Тиймээс энэ олон том ажил олгогчид, бизнес эрхлэгчид гэдэг бол цаанаа олон хүнд нөлөөлөл үзүүлэх цар хүрээнд амьдарч байдаг. Товчхондоо эдгээр эрхмүүд нийгмийг өөрчлөхөд маш том хувь нэмэр оруулах бүтэц. Баялаг бүтээгчид л бид зөв хандлагатай, зөв бодлоготой, зөв сэтгэлтэй л байвал нийгэм биднийг дагаад зөв болно гэсэн үг шүү дээ. Би хувьдаа ингэж л ойлгодог. Үүнийгээ ажил хэрэг болгохын төлөө л явна. Хүнд суртлын цаана дандаа хуулийн тайлбар явдаг. Хуулийн тайлбар нь өөрөө авлигын дандаа халхавч нь байдаг. Энэ сөрөг зарчмын дагуу гуч гаруй жил төр засаг оршин явлаа. Ийм сөрөг зарчимтай төр засаг, ард түмэн байсан цагт олон арван уул уурхай нээгээд ч эдийн засгийн үр өгөөжид хүрч чадахгүй. Хүнд суртал, авлигал, буруу хандлагаасаа салаагүй цагт эдийн засгийн хөгжлийг ярих туйлын хэцүү, боломжгүй.

-Иргэдийн хандлагыг өөрчилснөөрөө улс орон хөгжинө, эдийн засаг өснө гэж байна. Гагцхүү хувь иргэний хандлагыг өөрчилж чадах, нөлөө үзүүлэгч нь хэн байх вэ?

-Эцсийн зорилго бол иргэдийнхээ хандлагыг өөрчлөх. Ингэснээрээ бидний амьдрал ахуй дээшилнэ. Иргэдийн хандлага гэдэг маань юм бүхний том суурь шалтгаан гэж хараад байгаа юм. Харин хэн өөрчилж чадах вэ. Үүнийг өөрчилж чадах хүн бол ажил олгогчид. Би юу гэх гээд байна вэ гэхээр ажил олгогчид зөв хандлагаар ажилчидтайгаа харилцаж, тэдэнд үлгэр жишээ болж явбал нийгэмд том өөрчлөлтийг богино хугацаанд бий болгоно. Бид өөрсдөөсөө зөв үлгэр дууриаллыг эхлүүлэх ёстой. Ингэж байж бид төр засгаа шаардаж, шахаж ажиллаж чадна. Бидний эргэн тойронд өдөр болгон харагдах болсон жишээ олон байна. Авлига авсан, хууль зөрчсөн үйлдэл нь олон нийтэд ил тод байхад л албан тушаалтайгаа зууралдсан сайд, дарга нар цөөнгүй байна шүү дээ. Үнэхээр албан тушаалд шуначихсан, авлигаар хөрөнгөжсөн учраас л тэрхүү халуун суудлаасаа босох дургүй байна шүү дээ. Тиймээс би үүний эсрэг ажиллана. МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч заавал дөрвөн жил бүрэн эрхээ дуусгаж байж сая нэг суудлаасаа ховхордог байна гэсэн зүйл байхгүй. Нэг жил болоод л тайлангаа тавина. Тавьсан тайлан нь гишүүд, байгууллагуудын дэмжлэг, талархлыг хүлээж авч чадаагүй бол өөрийнхөө хүсэлтээр шууд ажлаа өгнө. Ийм ёс зүйтэй байх ёстой. Төр, хувийн хэвшил ер нь бүх шатанд л хариуцлага гэдгээ өөрсдөө эхлээд ухамсарлачихдаг болчихмоор байгаа юм. Заавал бүрэн эрхийн хугацааг нь дуустал хүлээх шаардлага хэнд яагаад төрдөг юм. Тэнд авлига албан тушаалын хэрэг явагдаж байна л гэсэн үг. Тиймээс наанадаж нэг жилийн хугацаанд ямар ажил хийсэн бэ. Ажил хийсэн үү, цаашид амласан, дэвшүүлсэн зорилтдоо хүрч ажиллаж чадах юм уу гэдгээ тайлагнаад гишүүд дэмжигчид, ард түмнээрээ нэг шүүлгэчих хэрэгтэй. Тэгээд чадаагүй бол явъя, чадаж байгаа бол үргэлжлүүлье гэдэг энгийн зарчмаар асуудлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэчихдэг болмоор байгаа юм. Хаа хаанаа амар шүү дээ.

-Товчхон хариулбал таны ирээдүйн хүсэл юу вэ?

-Бид бүгд макро эдийн засгаас хамааралтай амьдарч байна. Мэдэх, зохистой байж чадах салбарыг хүчтэй тоглогч, хүчтэй нөлөөлөгч болгож чаддаг байх ёстой. Энэ л миний хүсэл зорилго. Би үндсэндээ бүх насаараа бизнесийн салбараар явсан. Өнөөдрийг тооцвол би гучин гурван жил бизнесийн салбарт зүтгэж яваа хүн. Энэ хугацаанд би өмч хувьчлал, тендер, концесс, ХБ, ЖДҮ, Боловсролын зээлийн сан гэх мэт нийтийн хөрөнгөд хэзээ ч хуруу дүрж үзээгүй. Би битгий хэл миний эх, эцэг, ах, дүүгийн хэн ч түүнд оролцож үзээгүй. Энэ үгээрээ эдгээр сангуудыг буруу гэж байгаа юм биш шүү. Монгол Улс авлигажсан улс учраас тэрхүү санд хүрч байгаа хүмүүс нь дандаа эрх мэдэлд ойр хүмүүс байна. Үүнийг нь монголчууд бүгдээрээ л ойлгож, өдөр болгон хэвлэлийн нүүрнээс харж байна. Гучин гурван жил бизнесийн салбарт явахдаа хийсэн, барьж авсан юм бүхэндээ дандаа амжилт гаргасан. Амжилт гаргасан бизнес болгон дандаа хүнд, асуудалтай бизнесүүд байсан. Амжилт болгоны цаанаа ямар нэгэн байдлаар төр засгаас эдэлж байсан давуу эрх огт байгаагүй. Энэ түүхээрээ, энэ салбарт нэр цэвэр явж байгаагаараа би өнөөдөр бардам амьдардаг. Хэний ч нүүр рүү бардам харж чадна. Би Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Самбуу хэмээх хүний гар дээр л өссөн хүн. Хөдөлмөрч, хөдөлмөрийн баатар хүний гар дээр өссөн хүүхэд учраас хөдөлмөр гэдгийг яс махандаа шингэтэл ойлгож хүмүүжсэн. XX зууны алдартай модернист уран бүтээлч Constantin Brancusi-ийн “Create like a god. Command like a king. Work like a slave” хэмээх үг байдаг. Орчуулбал, бурхан мэт бүтээж, хаан мэт удирдаж, боол мэт ажилла гэж байгаа. Энэ л миний зарчим даа.

Э.МӨНХТҮВШИН

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

С.Бямбацогт: Зам тээврийн салбарт гарч буй үр дүн л миний өмнөөс ярина байх даа DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Зам, тээврийн хөгжлийн сайд С.Бямбацогттой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Ерөнхий сайд Дарханы замын нөхцөл байдалтай танилцаад он гарахаас өмнө бүрэн дуусгах чиглэл өгсөн. Хариуцсан сайдын хувьд энэ замыг дуусгах боломжтой гэж харж байгаа юу?

-Тэгэлгүй яахав. Олон жил иргэдийг бухимдуулж бөөн чирэгдэл болсон энэ замыг энэ намар бүрэн дуусгана. Одоогоор хоёр урсгал дөрвөн эгнээ авто зам барилгын ажлын нийт гүйцэтгэл 80 гаруй хувьтай байна.

Ямар ч байсан ирэх 10 дугаар сарын 30 гэхэд хоёр урсгал дөрвөн эгнээ замын хөдөлгөөнийг бүрэн нээхээр ажлаа шахаж чанартай, хурдтай ажиллахыг гүйцэтгэгч компаниудад чиглэл болгосон. Тиймээс ч зам барилгын талбайд хүн хүчээ нэмэгдүүлж ажиллах үүрэг өгсөн. Өнөөдрийн байдлаар нийт 398 машин тоног төхөөрөмж, 871 инженер техникийн ажилтан тэнд үүрийн гэгээнээс үдшийн бүрий хүртэл зогсоо зайгүй ажиллаж байна. Мөн өнгөрсөн намар хөдөлгөөн нээсэн нэг урсгал хоёр эгнээ зам дээрээ нэмж өнгө асфальт бетон хучилт хийнэ. Төлөвлөсөн хугацаанд нь ажлаа чанартай хийхэд гол анхаарлаа хандуулж байна.

-Өнгөрсөн хугацаанд Зам тээврийн салбарт чамгүй олон ажил хийгдлээ гэж олон нийт ойлгож байгаа. Сайдын хувьд голлож ямар ажлууд хийсэн гэж хэлэх вэ?

-Энэ тал дээр би өөрөө нэг их яриад байх нь зохимжтой биш болов уу. Өмнөөс чинь хийсэн ажил чинь ярина гэж нэг үг байдаг даа. Гэхдээ ганц нэг ажлынхаа үр дүнг тодотгох нь зүйтэй байх. Олон улсын нислэгийн тоо давтамж эрс нэмэгдэж үнэ нь буурлаа. Дэлхийн 42 улсын 105 цэгт нислэг үйлдэх боломжтой боллоо. Өдөрт Солонгос, Япон, Турк, Хятад, Герман гээд олон орноос хэдэн арван нислэг хүлээн авч байна. Орон нутгийн есөн чиглэлд нислэг сэргээж онгоцны тийзний үнийг хоёр дахин буурууллаа. Авто тээврийн салбарт гэхэд өнөөдрийн байдлаар 40 гаруй сая тн ачаа тээвэрлэж тавьсан зорилтоо 160 гаруй хувиар давуулан биелүүлээд байна. Тээврийн өртөг зардал цар тахлын үеийнхээс 10-аас 20 дахин буурлаа. Улс орон нутгийн төсвөөр 540 гаруй км хатуу хучилттай авто зам шинээр барьж байна. Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж буй технологийн замуудыг нэмбэл шинэ баригдаж буй замын урт 1000 гаруй км болно. Монгол Улс төмөр замын экспортын ганцхан гарцтай байсан бол энэ оны сүүлээр Шивээхүрэн-Сэхээгийн хил холболтын төмөр зам ашиглалтад орно. Гашуунсухайт-Ганц модны хил холболтын төмөр замын ТЭЗҮ боловсруулах ажил ид хийгдэж байна. Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүнхатавч гээд урд хөрштэй холбогдох төмөр замын нийт таван гарцтай болох ажил эрчимтэй өрнөж байна. Шинэ сэргэлтийн таван тойрог хөтөлбөрөөр ирэх жилээс бүх аймгийн төвийг хооронд нь авто замаар холбох ажил эхэлнэ. Сайншандыг-Мандалговьтой, Мандалговийг-Арвайхээртэй, Дорнодыг- Сүхбаатартай, Алтайг-Улиастайтай, Ховдыг-Улаангомтой, Улиастайг- Мөрөнтэй, Мөрөнг-Цэцэрлэгтэй, Улиастайг-Ховдтой, Булганыг Арвайхээртэй гэх мэтээр аймгийн төвүүдийг хооронд нь холбосон хатуу хучилттай авто замууд барина. Мөн урд хойд хөрш, Ази Европыг холбосон авто замын таван босоо коридортой болно. Тухайлбал одоогоор Алтанбулаг-Зам-Үүд АН-3, баруун босоо чиглэлд Булган-Цагааннуур АН-4 чиглэлийн авто замын хоёр коридортой байна. Тэгвэл ШИНЭ СЭРГЭЛТИЙН ТАВАН ТОЙРОГ хөтөлбөрийн хүрээнд Бага илэнх-Шивээ хүрэн, Бургастай-Арц суурь, Эрээнцав-Бичигт гэсэн авто замын гурван шинэ коридорыг нэмж байгуулна. Мөн хэвтээ чиглэлд Цагааннуур-Сүмбэр, Цагааннуур-Ульхан боомтыг хөндлөн холбосон хэвтээ чиглэлийн хоёр коридортой болох төлөвлөгөөтэй байна. Бид ирэх 2024 онд хамгийн их эвдрэлтэй болчихоод байгаа Дундговь, Өмнөговь, Хэнтий, Дорнод, Төв, Өвөрхангай,, Баянхонгор зэрэг аймгийн нийт 660 гаруй км авто замд их засвар хийхээр болж байна. Урьд нь төсөв мөнгө дутмаг, дээр нь сутгал хандлага дутсан байдлаас болж энэ хэмжээний ээлжит болон их засварын ажил хийгдэж чаддаггүй байлаа.

-Агаарын тээвэрт хийгдсэн хамгийн том ажил бол АНУ руу шууд нислэгтэй болгож чадсан явдал. Удахгүй анхны шууд нислэг үйлдэх гэж байна. Үнэ ханш нь ямар байх вэ, цаашид энэхүү нислэгийн тогтмол хуваарь яаж гарахаар байгаа юм бэ?

-Энэ талаар иргэд маань чамгүй сайн мэдээлэлтэй байгаа байх. Монгол Улсын Ерөнхий сайдын АНУ-д хийсэн айлчлалын үеэр “Open sky” хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Түрүүчийн долоо хоногт Засгийн хуралдаанаар энэ хэлэлцээрийг эцэслэн баталлаа. Ингэснээр Монгол Улс АНУ-ын хооронд шууд нислэгтэй болох асуудал бүрэн албажиж байна гэсэн үг. АНУ руу жилд дунджаар 60 орчим мянган иргэн зорчиж, 2000-4000 долларын үнээр тийз авдаг. Тэгвэл шууд нислэгтэй болсноор тийзийн үнэ 1000-1500 доллар болж, нислэгт зарцуулах хугацаа 10-12 цаг болж богиносох юм. Эхний ээлжинд ирэх оны эхний хагаст багтан эхлээд АНУ-ын Сан Франциско хот руу, цаашдаа боломжит бүх хот руу шууд нислэг үйлдэхээр төлөвлөж байна. Ер нь нэг зүйлийг онцлоход АНУ-тай байгуулсан “Open sky” хэлэлцээрийн эхний үр дүнгүүд аль хэдийнэ гараад эхэлчихлээ. Ганцхан жишээ хэлэхэд саяхан үндэсний агаарын тээвэрлэгч МИАТ ТӨХК аяллын код хуваах нислэгээр АНУ-ын Вашингтон, Чикаго хотууд руу нислэг үйлдэх боломжтой болсон. Үр дүнд нь МИАТ ТӨХК Вашингтон, Чикаго хот руу Туркиш Эйрлайнстай хамтарсан нислэг үйлдэхээр болж тийз борлуулалтаа эхлүүлээд байгаа. Тухайлбал Улаанбаатараас эхлэлтэй Вашингтон, Чикаго чиглэлийн нислэгүүд нь МИАТ компанийн ОМ аяллын дугаартай байх бөгөөд зорчигчид МИАТ компанийн нислэгээр Истанбул хот хүрч цааш ОМ аяллын дугаар бүхий нислэгээр Туркиш Эйрлайнс компаниар дамжин Вашингтон, Чикаго хот руу аялах таатай боломж бүрдээд байна. Ингэснээр зорчигчдод нислэгийн сонголт нэмэгдэж, дамжин нисэх буудал дээр дахин бүртгэл хийлгэлгүй тав тухтай үйлчлүүлэх, ачаа тээшээ эцсийн цэгтээ хүлээн авах боломж олдож байгаа юм.

-Олон улс руу шууд нислэг хийгдсэнээрээ эдийн засгийн хувьд ямар үр өгөөж үзүүлэх бол?

-Түрүүн бий хэлсэн. АНУ руу гэхэд 2000-аас 4000 долларын үнэтэй нисч байгаа бол шууд нисдэг болсноор 1000-аас 1500 доллар болж нислэгийн үнэ хоёр дахин буурна. Иргэд цаг хугацаагаа хэмнэнэ. Үржүүлэгч нөлөө нь эдийн засаг, худалдаа, аялал жуулчлалын салбарын хөгжилд шууд өгөөжөө өгнө. Бид шууд нислэг үйлдэх том онгоцтой болсон учраас одоо монголчууд олноор амьдрах болсон Австрали зэрэг улс руу ч бас шууд нислэг хийх хэлэлцээрийг ойрын үед байгуулахыг зорьж байна.

-Сайны хажуугаар саар гэгчээр хийж байгаа олон ажлын хажуугаар хэл аманд орох зүйл бас гарч ирсэн. Тодруулбал Драгон автотээврийн товчоог та яагаад нүүлгэж байгаа юм бэ. Үүнийг зарим хүмүүс яагаад эсэргүүцээд байна вэ?

-С.Бямбацогт нүүлгэлээ гээд л хэсэг бүлэг нөхөд эгдүүцээд байгаа бололтой юм билээ. Тэнд чинь барилгын ажил явагдаж байгаа. Автобус зогсох байтугай жижиг тэрэг зогсоход ч бэрх болсон. Би Драгон холдинг компанийн захирал С.Баярт гэж хүнийг сүүлд хүлээж авч уулзсан. Учир байдлыг танилцуулсан. Өөрийнх нь үг саналыг ч сонссон. Би энэ долоо хоногт Драгон болон Зорчигч үйлчилгээний төв шилжин байрласан Номингийн талбай дээр очиж бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь танилцахаар төлөвлөөд байна. Нэг зүйлийг хэлэхэд Драгонаас Номин руу нүү гэсэн миний ямар ч тушаал, шийдвэр, чиглэл байхгүй. АТҮТ өөрийн эрхлэх асуудал, чиг үүргийнхээ хүрээнд ажлын хэсэг байгуулж, сонгон шалгаруулалт хийж сонгосон асуудал юм билээ. Миний хувьд нэгдүгээрт нийтийн эрх ашиг, иргэдийн аюулгүй байдал, үйлчилгээний соёл, үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж хамгаас чухал гэдэг өнцөгөөр асуудалд хандаарай гэсэн шаардлага л тавьсан. Оносон уу үгүй юу, нүүлгэх нь зөв байж уу үгүй юу гэдгийг иргэд, түүгээр дамжин хот хөдөөд зорчдог 800 мянган иргэн л дүгнэнэ. Хэвлэлээр, сошиалаар онилоод балбаад байвал иргэдийн талд гаргасан шийдвэрийг айж хулчийгаад цуцалчих байх, больчих байх гэж зарим нөхөд бодож байгаа бол эндүүрэл шүү. Монгол Улс чинь төртэй, хуультай, дүрэмтэй, журамтай, стандарттай улс. Иргэд эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй гээд Үндсэн хуульдаа хуульчилчихсан. Тэгээд тэр заалт, тэр нийтийн эрх ашгийн төлөө нэг ч гэсэн зүйл дээр хатуу зогсож чадахгүй бол төрийн нэрийн өмнөөс алба хашаад яах юм. Үнэхээр тэр Драгон нь орчин нөхцөлөө сайжруулаад, барилга байшингаа барьж дуусчихаад, стандартаа хангачихаад юм ярьж байгаа бол өөр хэрэг. Тэгсэн цагт нь асуудал ярихаас барилгын ажлын талбай болчихсон газар дээр хөдөө гадааны олон мянган хүний амь насаар дэнчин тавьсан харалган үйл ажиллагааг бол дэмжихгүй.

-Төрийн албан хаагчдын автомашины дугаарыг цэнхэр өнгөөр ялгах болсон. Энэ нь зарим хүмүүст бас таалагдаагүй. Ер нь ялгах гол шалтгаан юу байв. Нөгөөтэйгүүр энэ ажилд ямар хэмжээний төсөв зарцуулсан бэ?

-Сая би хэллээ. Монгол улс хуультай улс аа гэж. Хэрэгжүүлэх гэж хууль байдаг болохоос нэгэнт батлагдсан хуулийг үүнийг нь хэрэгжүүлнэ, харин үүнийг нь хэрэгжүүлэхгүй гэдэг байж болохгүй асуудал. Төрийн хэмнэлтийн тухай хуульд тодорхой заасан байгаа. Юу гэхээр “Төрийн болон орон нутгийн өмчид бүртгэлтэй бүх төрлийн автотээврийн хэрэгсэлд бусад автотээврийн хэрэгслээс ялгагдах тод дэвсгэр өнгө бүхий улсын дугаар хэрэглэнэ” гэж заасан. Өнөөдрийн байдлаар Төрийн болон орон нутгийн өмчит байгууллагын хэмжээнд суудлын 5300, ачааны 2100 орчим тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй байна. Хууүь хэрэгжүүлэх үүднээс, Төрийн хэмнэлтийн хуулийн хэрэгжилтийг хангах үүднээс төрийн байгууллагын машины улсын дугаарыг тод хөх өнгийн дэвсгэртэй болгох ажлыг би зам тээврийн салбараасаа эхлүүлсэн. Өмнө нь баахан л хэл ам гарч байсан биз дээ. Дарга нар төрийн машинаар сургууль цэцэрлэгт хүүхдээ зөөлөө, дэлгүүр хоршоо хэслээ, хөдөө гадаа амарч зугааллаа, хувийн ажилдаа зайдаллаа гээд. Тэгээд энэ асуудлыг олон нийтийн хараа хяналтад оруулж, төрийн машиныг тэмээнээс тэмдэгтэй болгож, байгаа зөрчлийг таслан зогсооё гэхээр шүүмжлээд унадаг. Эртээд нэг цэнхэр дугаартай нөхөр машиных нь дугаар явахгүй өдөр явж байгаад олон нийтийн хараанд өртсөн. Хэрэв тэр нөхөр иргэдийн адил энгийн дугаартай байсан бол төрийн машин зайдагнаж байгаад баригдахгүй. Чухам ингэж л хяналтад оруулж, амин хувьдаа албаны машин ашигладаг, дүрэм журам зөрчдөг дабль стандарт гээчийг нь арилгах гээд зүтгээд байгаа юм. Хууль хэрэгжүүлэх гэж зориод байгаа юм. Цэнхэр дугаарыг шүүмжлээд, өөлөөд байгаа нөхдийн ард унадаг төрийн машин нь олон нийтийн хараанд өртдөг болсонд унтууцсан хэдхэн нөхөр л байгаа. Одоо бүр цэнхэр дугаартай машиныг цагдаа зогсоохгүй давуу эрх үүсэх нь гэж хүртэл мушгиж байна лээ. Замын хөдөлгөөний дүрмээс авахуулаад дүрэм журам зөрчиж л байгаа бол зогсоо, торго, арга хэмжээгээ ав. Энэ нь Тээврийн Цагдаагийн албаны ажил. Цэнхэр дугаар бол давуу эрх биш, харин олон нийтэд хянах эрхийг нь олгож байгаа шийдэл. Батлагдсан хууль бодитой хэрэгжүүлж байгаагийн илрэл. Төрийн машины шатахуун тос хувийн холхионд үрэгддэг байдлыг арилгаж, татвар төлөгчдийн мөнгийг хэмнэж байгаа хэрэг.Төрийн машин унаж буй төрийн албан хаагчид иргэдээсээ илүү эрх дарх эдэлдэг байж таарахгүй. Тэгүүлэхгүйн тулд цэнхэр дугаарыг бий болгосон. Одоо харин иргэд олон нийт цэнхэр дугаартай машин дүрэм зөрчиж байвал, дэлгүүр хоршоо, сургууль цэцэрлэгийн гадна сойлттой байвал дор бүр нь мэдээлээд байх хэрэгтэй. Төрийн машины цэнхэр дугаарын ард чухам ямар байгууллага албан тушаалтан буйг бид ил тод болгох, мэдээлэл нь тодорхой байх асуудалд анхаарч байна.

-Чингэлгийн бөөгнөрлийг арилгах чиглэлд ямар ажил хийгдэж байна вэ?

-Ноднин яг өдийд намайг сайдын ажлаа авахад хамгийн тулгамдсан асуудал наадах чинь байлаа. УБТЗ-д чиглэл өгч, Хятадын Элчин сайд болон Тээврийн сайдтай удаа дараа биечлэн болон цахимаар уулзаж байж тухайн үед нэг сарын дотор энэ асуудлыг цэгцэлсэн. Гэхдээ энэ асуудалд нэг удаагийн гал унтраах төдий бус урт хугацааны даацтай шийдэл хэрэгтэй юм билээ. Саяхан би БНХАУ-ын Жинжөү боомтод очиж ажилласан. Энэ боомт Ази, Европыг холбосон ложистикийн нэг том зангилаа нь. Хятадын Ляонин мужийн баруун хэсэгт, Бөхай тэнгисийн баруун хойд хэсэгт оршдог. Жилдээ 100 сая тн ачаа боловсруулах хүчин чадалтай Хятадын хамгийн хойд талын боомт гэсэн үг л дээ. Ганцхан жилд нэг сая 100 мянган чингэлэг боловсруулах хүчин чадалтай. Манай улсын хувьд жилд 90 мянган ширхэг чингэлэг ачаа импортоор авч 80 мянган чингэлэг буцаагддаг. Тэгэхээр энэ боомтыг ашиглах нь стратегийн хувьд онцгой ач холбогдолтой. Манай импортын ачааны ихэнх дамждаг Тяньжин боомт жилд 500 сая тн ачаа боловсруулдаг. Гэхдээ тэнд, Тяньжинд манай импортын чингэлгүүд байсгээд л бөөгнөрдөг, түгжирдэг, уддаг. Энэ хүндрэлийг бүрмөсөн арилгахын тулд Жинжөү боомтыг ашиглах, үүний тулд зүүн босоо тэнхлэгийн төмөр замаа барьж далайн боомттой холбогдсон хоёр дахь гарцтай болохыг чухалчилж байна. Жинжөү боомт манай улсаас хамгийн ойр буюу ердөө 866 км. Нийт 3397 мянган метр квадрат агуулах талбайтай, дэлхийн 100 гаруй улс орон, Ази, Америк, Европ, Африк тивийн бүс нутгуудтай навигацийн харилцаатай. Тэгэхээр бид энэ боомтыг ашигласнаар чингэлгийн бөөгнөрөл арилж цаашдаа тээврийн үнэ буурч, манай, улсын импортын ачаа маш хурдан ирдэг болно гээг нь тодорхой харагдаж байгаа биз дээ. Тиймээс бид эн түрүүнд Чойбалсан-Хөөт-Бичигт, Сайншанд-Баруун-Урт-Хөөт чиглэлийн төмөр замын төслүүдээ хурдан хэрэгжүүлэх, Бичигт хилийн боомтын нэвтрүүлэх хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, ачаа тээврийн терминалуудыг барьж байгуулах, Бичигт хилийн боомтыг хатуу хучилттай авто замаар холбох ажлыг нэн хурдтай хийж хэрэгжүүлэх бодит шаардлага байна. Үүний тулд хөрөнгө оруулагчидтай нээлттэй, ил тод ажиллах зарчим баримталж байна.

-Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөл яг хэзээ дуусах вэ. Хэзээ цахилгаан үйлдвэрлэж эхлэх вэ. Одоо тулгамдаад байгаа асуудал юу байна вэ?

-Бараг 60 жил яригдсан Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын төсөл гараанаас хөдөлсөн. Энэ оны зургаадугаар сард Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн БНХАУ-д хийсэн айлчлалын үр дүнд гацаатай байсан асуудлууд эцэслэн шийдэгдсэн. Сая Ерөнхий сайд Ховд аймагт ажиллахдаа энэ оны сүүлээр юм уу, ирэх оны эх гэхэд гэрээ контрактын зарим нэг асуудал бүрэн эцэслэж бүтээн байгуулалтын ажил эхэлнэ гэдгийг дуулгасан. Нэг бүтээн байгуулалтын ажил эхэлчихвэл 5-6 жилийн дотор баригдаад ашиглалтад орчих юм билээ. Өдрөөс өдөрт эрчим хүчний, тэр дундаа УЦС-ын техник технологи хөгжиж шинэчлэгдэж буй учраас түүнээс ч бага хугацаанд ажил хэрэг болох боломж бий. Ямар ч байсан энэ УЦС ашиглалтад орсноор импортын эрчим хүчний төлбөрт хойд урд хөршид өгч байгаа валютын урсгал татарч, эрчим хүчний тусгаар тогтнол баруун бүсэд батажна. Ирэх жилүүдэд Эрдэнэбүрэнгийн 90МВт-ын УЦС, 35 МВт-ын нарны дөрвөн эх үүсвэр ашиглалтад орвол баруун бүсийн эрчим хүчний эх үүсвэр 125 МВт болж нэмэгдэнэ. Ингэснээр бид БНХАУ-ын импортын эрчим хүчнээс даруй 10 дахин хямд эрчим хүчийг өөрсдөө үйлдвэрлэх боломжтой болно. Чухам үүнийг л эрчим хүчний тусгаар тогтнол Эрдэнэбүрэнгээс эхэлнэ гэж хэлээд байгаа юм аа.

-Та Ховдоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүн. Тэр утгаараа ховдчуудын цаашдын хөгжлийг хэрхэн харж байна вэ?

-Маш гэрэлтэйгээр харж байна. Манай аймаг сүүлийн 13 жилд 1300 шахам км хатуу хучилттай авто замтай болсон. Хойд урд хөрштэй хатуу хучилттай авто замаар холбогдлоо. Монгол Улсын Ерөнхий сайд бүх сумаа хатуу хучилттай авто замаар холбосон анхны аймаг Ховд байх болно гэдгийг онцоллоо. Ирэх жил гэхэд Эрдэнэбүрэн, Ховд, Чандмань сумд хатуу хучилттай авто замтай болж Дөргөн, Цэцэг сумыг замтай болгох ажил эхэлнэ. Ховд-Улаангомыг хатуу хучилттай авто замаар холбох бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэнэ. Байтаг боомтын замын ажил хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэнэ. Энэ бүрхний үр дүнд Ховд аймаг урдуураа ч хоёр боомттой, хойгуураа ч хоёр боомттой хатуу хучилттай замаар холбогдоно. Улаанбаатартай урдуураа хатуу хучилттай авто замаар холбогдсон бол хойгуураа ч бас холбогдоно. Гэр хорооллын 5700 айл өрхөө бүгдийг нь цэвэр бохирын шугамд холбож, хашаандаа сайхан амьдрах боломжийг бодитоор бүрдүүлнэ. Одоогоор 400 шахам айлыг инженерийн шугамд холбож, 3000 айл өрхийн гудамжинд цэвэр бохирын шугамыг нь оруулаад байна. Ингэхээр анхны бүх сум нь замтай, бас анхны аймгийн төв нь агаар хөрсний бохирдолгүй ая тухтай аймаг болох боломж ойрхон байна. Мөн улсын хэмжээнд хоёрхон газарт малын гаралтай түүхий эд боловсруулах ҮТП байгуулагдаж байгаагийн нэг нь манай Ховд. Ховд агро парк төслийн хүрээнд хүлэмжийн аж ахуй, тэжээлийн аж ахуй, эрдэнэшишийн тариалалтад онцгой анхаарч байна. 3000 га-д усалгаатай газар тариалан хөгжүүлж ойрын үед энэ хэмжээг 10 дахин өсгөх бодлого баримталж байна. Арван аймаг одоо л дулааны цахилгаан станцтай болох тухай яригдаж байхад бид аль хэдийнээ хос Дулааны цахилгаан станцтай болж одоо дулааны цахилгаан станцаа улам өргөтгөх тухай ярьж байна. Өнгөрсөн хугацаанд баруун бүсийн бахархал болсон Ховд эко цементийн үйлдвэр ашиглалтад орж баруун аймгууд хотын үнээр Ховдоос цементээ авах боломж бүрдлээ. Энэ бүхэн цогцоороо ШИНЭ ХОВД-ын СЭРГЭЛТ болж баруун бүсэд хөгжлийн нэгэн татах хүчийг бий болгож байгаа юм.

-Халзан Бүрэгтэй орд яагаад олны хэл ам болоод байдаг юм бэ. Ном журмаар нь ашиглаад үйл ажиллагааг нь жигдрүүлэх боломжгүй юм уу. Угтаа ажлын байр нэмэгдэх, эдийн засгийн өсөлт бий болох гээд эерэг зүйлүүд олон байгаа байх даа?

-2019 онд миний ажлын хэсгийн нарийн бичгийн даргаар нь ажиллаж баталсан ҮХНӨ-өөр “Иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийнхээ хүрээнд газрын хэвлийн баялгийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар мэдэх эрхтэй” гэсэн заалт орсон. Иргэдийн энэ мэдэх эрхийг хангаж байж л дараачийн асуудал яригдах ёстой. Байгаль орчинд, Хар-Ус нуурын ай савд, хүний эрүүл мэндэд хортой эсэхийг нь эхэлж тогтоогоогүй байж дан ганц эдийн засгийн агуулгаар нь, ашиг орлого мөнгөний нүдээр харж таарахгүй. Тийм болохоор аливаа байгалийн баялгийг ашиглахдаа тухайн нутгийн иргэдээс, тухайлбал Мянгад сумын иргэдээс саналыг нь авч шийдэх ёстой. Энэ асуудал яг жилийн өмнө яригдаж байхад ч би ийм л байр суурьтай байсан. Өнгөрсөн зун Алтан Хөхийн тахилгаар иргэд байр суурийг маань асуухад ч яг л энэ үгээ хэлсэн. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Халзан бүрэгтэйн ордыг ашиглах эсэхийг иргэдийн саналаар шийднэ гэдгээ ч сая ховдчуудтай уулзахдаа тов тодорхой хэлчихлээ шүү дээ. Би ч бас ийм л байр суурьтай байсаар ирсэн, одоо ч, хойшид ч энэ байр суурь дээрээ бат зогсоно.

-Намрын чуулганаар УИХ-ын гишүүнийхээ хувьд ямар хуулийн төсөл боловсруулан ажиллах төлөвлөгөөтэй байна вэ?

-Намрын чуулганаар УИХ-ын гишүүний хувьд гэхээс илүүтэй Засгийн газрын гишүүн, Зам тээврийн сайдын хувьд Авто тээврийн тухай хуулийг шинэчлэн боловсруулж УИХ-д өргөн барихыг зорьж байна. Өнгөрсөн хаврын чуулганаар бид Иргэний нисэхийн тухай, Төмөр замын тээврийн тухай гээд салбарын гол тулгуур хуулиудаа батлуулж, эрх зүйн орчныг нь гайгүй сайн бүрдүүлээд авсан. Одоо автотээврийн салбарын эрх зүйн орчноо илүү тодорхой, ойлгомжтой болгож хуулиар чөдөр тушаа болсон, олон жил шийдлээ хүлээж өдийг хүрсэн асуудлуудыг цэгцлэх бодолтой байна даа.

Э.МӨНХТҮВШИН

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Х.Алтанхуяг: Том хулгай хийдэг намыг дахин сонгох уу, хулгайчдын эсрэг хүчээ нэгтгэж чаддагийг нь гаргаж ирэх үү гэдгийг ард түмэн удахгүй шийднэ DNN.mn

Ардчилсан намы н Үндсэн дүрмийн хорооны гишүүн Х.Алтанхуягтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Хичээл эхлэхээс өмнө АН-ын Үндэсний бодлогын хороо ээлжит бус хурлаа хийж, намын даргынхаа баг бүрэлдэхүүнийг сонгосон. Хурлын уур амьсгал их халуун болсон гэлцдэг. Одоо ер нь намын дотоод уур амьсгал ямар байна вэ?

– Халуун болсон гэж та хэллээ. Их дуулиан шуугиантайгаар Үндэсний бодлогын хороо хуралдсан. Тус хурал эхлэх гэж хоёр цаг болсон. Хоёр цаг Үндэсний жигүүр зарчмын боёкот өрнүүлсэн. Учир нь энэхүү хурал эв нэгдлийн Үндэсний бодлогын хорооны хурал гэдэг байдлаар анх зарлагдсан. Тэр утгаараа Үндэсний бодлогын хорооны нийт гишүүн уг хуралд оролцох ёстой байсан. Гэтэл ҮБХ-ны жар, далан гишүүн хурлын гадна үлдчихсэн байлаа. Өөрөөр хэлбэл татвараа цаг тухай бүрд нь төлчихсөн, саналын эрхтэй Ү Б Х – н ы г и ш ү ү д хуралдаа сууж чадалгүй үлдчихсэн байсан. Сууж чадахгүй гэдэг маань хуралд тэр хүмүүсийг оруулалгүй эхлүүлэх гэж байсан гэсэн үг. Тиймээс Үндэсний жигүүр зарчмын боёкот өрнүүлж, эдгээр гишүүдийг хуралд нь оруулснаар ҮБХ-ны ээлжит бус хурал эхэлсэн.

-Улмаар ҮБХ хуралдсан. Хурлын үр дүн юу байв. Тус хурлыг бүрэн дуусгаж чадалгүй, тодорхойгүй хугацаагаар хойшлуулсан гэдэг нь үнэн үү?

-Мэдээж хурал болж байгаа учраас тодорхой үр дүн гарах ёстой. Уг хурлаас үр дүн гарсан гэж би хэлнэ. Юуны түрүүнд намын дарга багаа бүрдүүлж чадсан. Тодорхой хэмжээнд намын бүтцээ бий болгосон. Тодруулбал, намын дэд дарга нарын асуудлыг бүрэн шийдэж чадсан. Мэдээж гарсан үр дүн сайн, муу гэсэн хоёр талтай.

-Муу үр дүн нь юу байна, тэгвэл?

-Урьд өмнө бие дааж нэр дэвшсэн нөхөд намын дэд даргад нэр дэвшиж гарч ирсэн. Өөрөөр хэлбэл намын дүрмийг зөрчиж бие даан нэр дэвшсэн нөхөр намын дэд даргаар “шагнагдчихсан” асуудал яригдаж байна. Тодорхой хэлбэл Б.Галиндэв гэх нөхөр өмнө нь бие даан нэр дэвшиж байсан. Манай нам бие даан нэр дэвшсэн хүнд найман жилийн хугацаанд улс төрийн дэмжлэг үзүүлэхгүй гэсэн дүрэмтэй байдаг. Гэтэл энэхүү хурлаар Б.Галиндэвийг АН-ын дэд дарга болгож байгаа нь олон гишүүний эгдүүцлийг хүргэсэн. Нөгөөтэйгүүр энэ үйлдэл нь манай намын залуучуудад буруу үлгэр дууриалал, жишиг тогтоосон гэж харж байгаа. Өөрөөр хэлбэл 2024 онд намын гишүүд хариуцлагаас цугтаж бие даан нэр дэвшиж болох ю м б а й н а г э с э н б у р у у ойлголтыг өглөө гэсэн үг. Та түрүүн асуулаа, ҮБХ-ны хурал дуусалгүй хойшилсон гэж. Хурлын уур амьсгал ширүүхэн байсан учир хурлаа бид дуусгаж чадаагүй. Харин тодорхойгүй хугацаагаар хойшлуулсан. Тиймээс хурал удахгүй дахин үргэлжилнэ. Тэр үед дэд дарга нартай холбоотой хариуцлагын асуудлыг бид дахин ярих байх гэж найдаж байна.

Нийгмийн хувьд АН олон дэд даргатай болсонд их шүүмжлэлтэй хандсан. Нөгөөтэйгүүр ирэх сонгуулиар намын жагсаалтад шууд бичигдэх хүмүүсээ дэд дарга болгочихлоо гэж ярьж байгаа шүү дээ. Үүнд та тодорхой тайлбар хэлэхгүй юу?

-Нэгдүгээрт, Ардчилсан нам бол ямар нэгэн төрийн байгууллага биш. Бид татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэггүй. Нөгөөтэйгүүр эрх баригч нам өнөөдөр үндсэн 22 сайдтай байна. Дэд сайд нараа нэмбэл дөч, тавь руу дөхөх том бүтцээр төр удирдаж байна. Биднийг биш энэ хүмүүсээ энэ өнгө аясаараа шүүмжилбэл нүдээ олох биз. Тиймээс манай намын хувьд хэдэн ч, дэд даргатай байх нь тийм чухал асуудал биш болов уу. Хоёрдугаарт, эдгээр дэд дарга нар намын жагсаалтад орохгүй. Бүгд тойрогт нэр дэвшинэ. Тиймээс намын жагсаалтаар шууд гараад ирэх хүмүүс гэж ойлгож болохгүй. Эрх баригч нам дэндүү данхар бүтцээр төр удирдаж байна. Тэгээд гараас нь гарч байгаа зүйл яг юу байна вэ. Ардчилсан нам гурван жилийн хугацаанд гурван мянга гаруй километр зам тавьж чадсан. Харин эрх баригчид найман жилийн хугацаанд 200 километр зам тавьчихаж чадахгүй байна шүү дээ.

-Дэд дарга нар намын жагсаалтад орохгүй гэж та хэллээ. Яг орохгүй байх асуудлыг дүрмээрээ баталгаажуулсан юм уу?

-Уг асуудлыг саяны ҮБХ-ны хурлын үеэр намын дарга өөрөө албан ёсоор тайлбарлаж хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл эдгээр дэд дарга нар бол үүрэг, хариуцлагаа ойлгож тойрогт очиж нэр дэвших төлөөлөл шүү гэдгийг албан ёсоор хэлсэн гэсэн үг. Тиймээс ҮБХ-ны гишүүд уг асуудалд нэгдсэн байр суурьтай болсон.

-Намын тэргүүн дэд даргын хувьд олон нийт янз бүрийн байр суурьтай байх шиг байна. Харин танай намын дотоодод тэргүүн дэд даргаа ямар хандлагатай хүлээж авсан бэ?

-С.Баярцогтын хувьд нийгэм ч тэр, Ардчилсан нам ч тэр яг л адилхан байр суурьтай хүлээж авсан. Өөрөөр хэлбэл түүнийг дэмжих хүн намд ч байна, нийгэмд ч байна. Бас муу хэлэх хүн намд ч байна, нийгэмд ч байна. Гагцхүү аль нь илүү давамгай байгааг ард түмэн харж л байгаа байх. Ард түмэн бүгдийг ялгаж салгаж чаддаг. С.Баярцогтыг юу туулж ирсэн, юу хийж бүтээсэн бэ гэдгийг монголчууд бүгд л мэдэж байгаа. Тиймээс энэ хүний хувьд бусдын яриад байгаа шиг хэрэг, төвөгтөн, ял зэмтэй хүн биш л гэж ойлгодог. Хуулиараа ч тэр. Шүүхээс С.Баярцогтыг цагаатгасан. Тиймээс уг хүн маань ямар нэгэн ялтан, гэмт хэрэгтэн биш гэж үзнэ. Ардчилсан нам хүний эрх, эрх чөлөөг тунхагласан нам. Тиймээс нийгмийн үзэмжээр, эсвэл хэсэг хүмүүсийн ятгалгаар хувь хүнийг дүгнэдэг, ялладаг нам биш. Тэр утгаараа үүрэгт ажлаа хийгээд явахад тухайн хүний хувьд асуудал байхгүй гэж ойлгож байгаа. Намын гишүүдийн ихэнх нь ч ийм бодолтой яваа гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

-ҮБХ-ны хурлаар намын генсекийг тодруулах асуудал яригдах ёстой байсан. Яагаад уг асуудал хойшлов…?

-Тухайн өдрийн хурлаар намын генсект Эрдэнэболдыг нэр дэвшүүлэх асуудал яригдаж байсан. Гэвч түүний өмнө намын дэд дарга нарын асуудал нэлээд их шуугиантай үргэлжилсэн. Тиймээс хурлын уур амьсгал тийм ч таатай бус байсан учраас уг асуудлыг дараа дахин үргэлжлүүлэн хуралдахаар болсон байгаа.

-Намын жагсаалтын талаар та түрүү нь ярилаа. Ямартай ч энэ олон дэд дарга намын жагсаалтад бичигдэхгүй юм байна гэж ойлголоо. Тэгвэл намын дэргэдэх байгууллагуудын удирдлагууд намын жагсаалтад шууд орж ирнэ. Тиймээс эдгээр байгууллагуудыг авах сонирхолтой хүмүүс танай намд цөөнгүй байгаа болов уу. Асуудлыг та яаж харж байна вэ?

-Яг өнөөгийн цаг үед ид яригдаж байгаа асуудал бол энэ. Намын дэргэдэх гурван байгууллагын удирдлага бүтцийг гаргаж ирэх асуудал ээлж дараатай яригдаж байна. Хамгийн эхэнд эмэгтэйчүүдийн байгууллагын удирдлага, бүтцийг хэлэлцэж байгаа. Тус байгууллага энэ удаагийн хурлаараа ерөнхийлөгчөө сонгох гэж байна. Одоогийн байдлаар тус байгууллагын ерөнхийлөгчид манай намын арав гаруй гишүүн нэрээ дэвшүүлэн өрсөлдөж байна. Мэдээж нам доторх клуб, бүлэглэл, фракцууд төлөөллөө энэхүү сонгуульд нэр дэвшүүлэн өрсөлдөж байгаа.

-АН-ын үндсэн дүрмийн хорооны гишүүний хувьд Эмэгтэйчүүдийн холбооны ерөнхийлөгчид ямар хүн очоосой гэж бодож байна вэ?

-Миний хувьд улс төрийн жиргээ хэмээх контентийг хөтөлж явуулдаг. Уг контентоороо АН-ын дотоодох асуудлыг түлхүү хөндөж ярьдаг. Тэр утгаараа уг контентдоо тус эмэгтэйчүүдийн байгууллагын тэргүүнд сонгогдох гэж буй хүмүүсийн талаар товч тодорхой ярьсан. Хувь хүнийхээ үүднээс тус холбоог нэр цэвэр, намаа мэддэг, намынхаа төлөө сэтгэлтэй хүн болоосой гэж бодож байна. Нөгөөтэйгүүр Ардчилсан нам өөрөө бизнес эрхлэгчдийг дэмждэг, тэдний боломжийг илүү бүрдүүлж өгөхийн тулд бодлого боловсруулан ажилладаг нам. Үзэл бодол нь ч хувийн хэвшлээ дэмждэг нам шүү дээ. Бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг яаж хамгаалах вэ, тэр дундаа өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн эрх ашгийг яаж хамгаалах вэ гэдэг утгаараа АН-ын эмэгтэйчүүдийн холбооны ерөнхийлөгчөөр бизнес эрхэлдэг, аж ахуйн зовлон жаргалыг ойлгодог хүн очоосой гэсэн байр суурьтай байна. Өөрөөр хэлбэл өөрөө бизнес хийгээд үзчихсэн, жаргал зовлонг нь ойлгодог эмэгтэй хүн байх хэрэгтэй гэсэн үг.

-Сөрөг намын гишүүний хувьд эрх баригчдын үйл ажиллагаа, бодлого шийдвэрийн талаар ямар байр суурьтай явдаг вэ. Нэг нэгнийхээ хулгайг дуудсан хүмүүс л байх шиг байна гэж олон нийт шүүмжлээд байна шүү дээ?

-Дээрээ хулгай үүрлэчихсэн ийм цаг үед улс орны хөгжил гэж яриад ямар ч хэрэггүй. Хулгайтай тэмцэх асуудал ярих гэж байгаа бол сүүлийн арав орчим жил хэн дангаараа засаглаж байна вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Тэр утгаараа МАН хулгайтай тэмцэнэ гэдэг бол өөртэйгөө тэмцэнэ гэсэн үг. Өөртэйгөө тэмцэж чаддаг нам мөн үү. Тийм эр зориг МАН-аас гарах уу. Ард түмний хувьд энэ бугшсан хулгайгаас салах асар их хүсэлтэй, хүлээлттэй байна. Энэхүү хүлээлтийг нь эцэс болгож чадах нам нь МАН мөн үү. Гэтэл сүүлийн үед үнэхээр хулгайчдаасаа салах гээд байна уу, үгүй юу гэдэгт ард түмэн эргэлзэж эхлээд байна шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр манай нам ч гэсэн хулгайчдаасаа салах шаардлагатай. Мэдээж хулгайч, идэж, уусан хэмжээгээрээ МАН-ын хаана ч хүрэхгүй л байх. Гэхдээ хулгайд их бага гэсэн зүйл байхгүй. Хулгай бол хулгай. Тиймээс бид хулгайчдаасаа салах цаг хэдийнэ тулж ирчихээд байна. Ард түмэн нэг зүйлийг маш сайн ойлгосон байх.

-Юуг ойлгосон гэж…?

-МАН-ынхан хоорондоо эвтэй, үзэл бодлоороо нийлж чаддаг. Үүнд нь ард түмэн итгэж, улс орныг нэгэн сэтгэлээр хөгжүүлээд аваад явчих юм байна гэж бодсон. Үнэндээ МАН-ынхны нэгдэж чаддаг, хоорондоо уралцдаггүйн гол шалтгаан нь хулгай байж. Чимээгүй нэгдмэл бүлэг хамгийн том хулгайг хийдэг гэдэг үгтэй. Харин эсрэгээрээ Ардчилсан нам тал тал тийш харсан эвэрнүүд шиг нийгэмд үзэгддэг. Нэгэнтэйгээ эв түнжингүй, зарчмын асар их зөрүүтэй атлаа Ардчилал гэдгийн дор нэгдэж чаддаг нам. Ардчилсан намынхан хэдэн их наядын хулгай хийх битгий хэл, хэдхэн сая төгрөгийн хулгайгаа ил ярьчихдаг хүмүүс. Тиймээс хүчээ нэгтгэж том хулгай хийсэн намаа дахин сонгох уу, хулгайчдынхаа өөдөөс хүчээ нэгтгэж чаддаг ардчилалтай намыг сонгох уу гэдэг нь ард түмний л мэдэх асуудал.

э.МӨНХТҮВШИН

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Д.Гантулга: Б.Чойжилсүрэн, Ч.Хүрэлбаатар нь байна уу хамаагүй, хулгайн асуудалд холбогдсон л бол хариуцлага үүрэх ёстой DNN.mn

НИТХ-ын тэргүүлэгч, ХҮН намын бүлгийн дарга Д.Гантулгатай нүүрсний хулгайн асуудлаар ярилцлаа.

-Нүүрсний хулгайн асуудал өнгөрсөн жилээс эхлээд л олон нийтийн дунд шуугиан болсон. Одоо уг хэрэг ер нь аль чиглэл рүүгээ явж байна гэж та харж байгаа вэ. Хариуцлагын асуудал өдөр ирэх тусам л бүдгэрч байх шиг…?

-Анх 40 их наядын хулгай гэж гарч ирсэн нүүрсний хэргээр удахгүй УИХ нээлттэй сонсгол явуулах гэж байна. Үүнийг нь Хууль зүйн сайд Х.Нямбаатар ахалж явуулна гэж сонссон. Мөн уг ажлын хэсэгт ХҮН намын дарга, УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд ажиллаж байгаа. Тэгэхээр яг нээлттэй сонсгол болон уг хэргийн талаарх тодорхой асуудлыг эдгээр ажлын хэсгийн гишүүдээс нь тодруулбал илүү мэдээлэл өгөх байх шүү. Миний хувьд ерөнхий зургаар нь танд хариулъя гэж бодож байна. Эхлээд нүүрсний хулгай гэж яг юу болсон талаарх нээлттэй мэдээллийг ард түмэнд өгөх хэрэгтэй.

Дараа нь хууль хяналтын байгууллага уг асуудлаар мөрдлөг шалгалт хийж, холбогдох этгээдүүдэд нь хариуцлага тооцох ёстой. Өнгөрсөн арав, хорин жил нүүрсний хулгай гэх зүйл явсаар өнөөдрийн энэ их хулгайг бий болголоо гэж хүмүүс ярьдаг. Гэтэл өнөөдөр уг хулгайн систем, үйл ажиллагаа явагдсаар л байна. Үүнийг бид сайн ойлгох хэрэгтэй. Нүүрсний хулгай гээд олон нийт мэдээд, яриад ирэхээрээ хулгай зогсчихдог зүйл гэж байхгүй. Хулгай явдагаараа явж л байгаа.

-Энэ бол түүхий нүүрсээ хил дамнуулан зөөж, дундаас нь хулгай хийсэн асуудал шүү дээ. Одоо энэ бүгдийг зогсоож хяналттай болгосон болохоор хаагуур нь бас ямар хулгай яваад байна гэж та хараад байгаа вэ?

-Хулгайчид хулгайн хэлбэрээ арай жаахан өөрчлөөд л хулгайгаа үргэлжлүүлсээр байна. Тухайлбал, утааны эсрэг хагас коксон нүүрс гэж ярьж байгаа. Бусад нүүрстэй холбоотой бүх л асуудлаар хийдэг луйвруудаа хийсээр байна.

-Тэгэхээр хүн намын хувьд нүүрсний хулгайн асуудалд хариуцлага тооцох нь битгий хэл хулгай нь үргэлжлээд байгаа гэсэн байр суурьтай байна уу?

-Тийм. Нэгдүгээрт, нүүрсний хулгай гэдэг зүйл олон нийтэд ил тод болсон. Үүнийг эрх баригч тэр дундаа Засгийн газар илүү овжин ашиглах ёстой. Хэдийгээр эрх баригч нам засаг барьж байгаа ч гэсэн энэ Засгийн газар чинь Монгол Улсын Засгийн газар биз дээ. Тиймээс Засгийн газар болон хууль, шүүхийн байгууллага уг асуудлыг олон нийтийн анхааралд хүргэж чадсан шигээ хариуцлага үүрүүлэх асуудлыг ч мөн адил хүргэх, түүн рүү чиглэсэн ажил үүргээ сайн гүйцэтгэх шаардлагатай байгаа юм. Гэтэл өнгөрсөн Засгийн газрын хуралдаанаар 177 тэрбум төгрөгөөр урдаас хагас коксон нүүрс авах шийдвэрийг гаргасан. Үүнийг нь олон нийт мэдээд юу болж байна вэ гээд анхаарал тавиад эхлэхээр гаргасан шийдвэрээ дахин харж худалдан авах үнийн дүнгээ багасгачихаж байгаа юм. Ийм байж болох уу. Өөрөөр хэлбэл нэг боомтоороо түүхий нүүрсээ гаргасан атлаа нөгөө боомтоороо хагас боловсруулсан нүүрс буцаагаад оруулж ирлээ гээд иргэд нь шүүмжлээд хэлэхээр 177 тэрбумаа 32 тэрбум болгоод багасгачихаж байгаа юм. Нэг сарын дотор бүхэл бүтэн улсын Засгийн газар нь ингэж тоглоом, шоглоомоор шийдвэр гаргаж болдог юм уу. 177 тэрбум 32-ын хооронд хэдэн төгрөг байна вэ. Ийм тодорхой бус мэдээлэл, тодорхой бус шийдвэр бүхний ард дандаа хулгай, хувийн ашиг сонирхол явж байдаг. Тиймээс л нүүрсний хулгай үргэлжилж байна гэж бид үзээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл уг 177 тэрбум төгрөгийн цаана бас нэг буруу гарын үйлдэл орсон гэж хардах үндэслэл бий болчихсон гэсэн үг. Товчхондоо нүүрсний хулгайг зогсоож чадахгүй болтлоо эрх баригчид, улстөрчид чинь уг хэрэгтэйгээ холбогдчихсон юм биш үү гэж харж байна.

-МАн уг хэрэгтэй тууштай тэмцэж, холбогдох этгээдүүдэд хариуцлага тооцно гэдгээ дарга цэрэггүй хэлж байсан. Гэтэл одоо намынхаа ганц нэг хүн дээр уг хэргийг тохчихоод өөрсдөө уснаас хуурай гарах гэж байна гэж олон нийт хардаж байх шиг. хүн намын хувьд ямар байдлаар ажиглаж сууна вэ?

-Угтаа иймэрхүү хардлагыг тайлахын тулд УИХ дээр нүүрсний сонсголыг яаралтай хийх шаардлагатай. Түүний дараа хууль, шүүхийн байгууллага гэж Монгол Улсад байдаг л юм бол уг хэрэгт холбогдох этгээдүүдэд хариуцлага тооцож, олон нийтэд мэдээлэх ёстой. Хэрэв болох ёстой хурал, сонсголууд нь ямар нэгэн шалтгаанаар хойшлоод, удаад л байвал олон нийтийн дунд хардлага улам л их төрнө. Нөгөөтэйгүүр хулгай үргэлжилсээр л байна. Тиймээс төр засгийн хувьд яаралтай шийдэх асуудлаа хугацаа алдалгүй явуулах шаардлагатай. Үнэхээр л идэж уугаагүй, уг хэрэгт холбогдолгүй бол шалгаад тогтооход тийм ч удаан хугацаа шаардагдахгүй болов уу. Уг хэрэг удах тусам нийгэмд илүү хортой. Учир нь иргэдийн төрд итгэх итгэл улам л буурна. Цаашлаад бүх шатанд гаарч байгаа хулгайгаа цэгцлэхгүй бол энэ нь яваандаа улс орны тусгаар тогтнолын асуудал болж хувирахад тун ойрхон байгаа шүү.

-Саяхан Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарын шүүх хурал боллоо. Уг хурлаар Ганхуяг би ганцаараа үхэхгүй шүү, үхвэл хамт л үхье гэдэг агуулгаар тайлбар өгч байна. хүн намын хувьд уг шүүх хурлыг хэрхэн ойлгож, хүлээн авч байна. Гол өнцөг нь яаж харагдав?

-Яг шүүхийн процесс явагдаж байхад хөндлөнгөөс би ч юм уу, хэн нэгэн хүн дүгнэж ярина гэдэг зарчмын хувьд буруу асуудал. Шүүхэд хөндлөнгөөс нөлөөлөхийг хориглоно гэсэн хуулийн заалт ч бий. Надад хувьдаа боддог нэг зүйл байна. Зөвхөн Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуягаар зогсохгүй цаана байгаа гол эзэд нь хэн бэ гэдгийг л олох, түүнийг илчлэх ёстой. Эзэд нь гарч ирэхэд тун ойрхон байгаа юм болов уу л гэж ойлгосон. Нөгөөтэйгүүр цаад эздийг нь гаргаж ирж чадах ганц байгууллага нь УИХ юм.

Учир нь төрийн эрх барих дээд байгууллага бол УИХ. Тэр утгаараа хуулиар олгогдсон эрхийнхээ хүрээнд Хянан шалгах түр хороо байгуулаад хэргийг нээлттэй хэлбэрээр сонсгол хийх хэрэгтэй. Тиймээс ХҮН-ын хувьд бид өнөөдрийн байдалд бол УИХ-ыг л шахаж ажиллана. Түүнээс биш хараат бусаар ажиллах шүүхийг очиж шахах эрх, соёл бидэнд байхгүй. Шүүхийн гадаа бид ямар очиж жагсаал хийлтэй биш дээ. Ганц шаардаж болох субъект бол УИХ. Тиймээс УИХ-ыг уг хэргийг илрүүлэх, хариуцлага тооцуулах асуудлаар тал бүрээс нь тууштай шахаж, ажиллана.

-Ганхуяг шүүх хурлын үеэр Эдийн засгийн хөгжлийн сайд хүрэлбаатарын асуудлыг ярилаа. үүнийг та сонссон уу. Өөрөөр хэлбэл хотгор шанагын мөнгийг Таван толгойн дансаар дамжуулан авсан гэх хардлага олон нийтэд төрлөө шүү дээ…?

-Түрүүний таны асуусан асуултад нэмж хариулъя. Б.Ганхуяг “Би ганцаараа явахгүй шүү. Явбал хамт явна” гэж хэлсэн гэлээ. Яг үнэхээр ийм агуулгаар асуудалд хандаж байгаа бол тухайн хүн маань тэр хүмүүсээ бүгдийг нь хэлчих л дээ. Нөгөөтэйгүүр энэ хүн ингэж ярьж байгаа бол шүүгчид нь уг асуудлыг цаашид тодруулаад шалгаад гаргаад ирэх байлгүй дээ. Ер нь бол олон нийтийн өмнө ил гарч ирчихээд бусдыг шантаажилдаг асуудал бий.

Өмнө нь нэг хүн “би тэгээд цааш нь ярих уу, яах уу” гэж шантаачилж байсан. Энэ бүгд ерөөс Монгол Улсын шүүх засаглал ямар хэмжээнд доройтсон бэ гэдгийг л тод харуулж байгаа юм. Хууль үнэртсэн танхим, хуулийн хүрээнд үг, өгүүлбэр хэлдэг газарт очоод “Би цаашаа ярих уу, яах уу” гэж сүрдүүлж байгаа нь өөрөө хууль ямар хэмжээнд хэрэгждэг, хуулийн байгууллагууд ямар хэмжээнд доройтсоны тод илрэл юм болов уу л гэж харж байгаа.

Олны анхааралд орчихсон уг хэрэгт тухайлсан хүнийг буюу Чойжилсүрэн, Хүрэлбаатар гэж би ярихгүй. Ер нь Хүрэлбаатар, Чойжилсүрэн нь байна уу, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ч байна уу хамаагүй, хулгайн асуудалд холбогдсон л бол хуулийнхаа дагуу хариуцлага үүрэх ёстой. Гэтэл манайд дээрээ хууль хэрэгжүүлэхгүй байх нь өөрөө хулгай хийж болдог юм байна гэсэн ойлголтыг нийгэмд хүчтэй өгсөөр байна.

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Хагас коксоор сайжруулсан түлш агаарын чанарыг сайжруулахад шууд нөлөө үзүүлнэ гэв DNN.mn

Ирэх өвлийн туршилтамжилттай болж, агаарын бохирдол хоёрдахин буурах уу?

Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн ирэх арванхоёрдугаар сарын 15-наас нэгдүгээр сарын 31 хүртэлх 45 хоногийн хугацаанд турших хагас коксын шахмал түлшний талаар хэвлэлийнхэнд танилцуулав. Хагас коксоор үйлдвэрлэсэн түлш агаарын бохирдлыг 50 хувиар буюу хоёр дахин бууруулна гэв. Гуравдугаар шатлалын нүүрс гэгдэх хагас коксон сайжруулсан түлшийг олон улсын жишгээр ойрын хугацаанд хэрэглээндээ нэвтрүүлэхээр 10 сарын хугацаанд судалгаа явуулжээ.

Ингэхдээ агаарын бохирдлын асуудалтай улс, орнуудын туршлагыг судалсан талаараа Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн ярилаа. Тодруулбал, тэд Английн Лондон хот, БНСУ-ын Сөүл, Хятадын Бээжин хотын туршлагыг судалжээ.

Сүүлийн таван жил миддлингийн дулааны аргаар боловсруулсан сайжруулсан шахмал түлшийг Улаанбаатар хотод хэрэглээнд нэвтрүүлж, тодорхой үр дүнд хүрсэн. Цаашид сайжруулсан шахмал түлшний технологид сайжруулалт хийх боломжгүй учраас түлшний түүхий эдийг хагас коксоор солих шаардлагатай байгаа гэнэ. Улаанбаатар хотод 230 гаруй мянган өрх нүүрс түлж буй. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын хэрэглээ нэмэгдэж байгаа энэ үед миддлингээр хийсэн шахмал түлш агаарын бохирдлын хэмжээг бууруулахгүй гэв. Тиймээс хүрэн болон чулуун нүүрсийг угааж баяжуулсан нунтаг болох хагах коксыг БНХАУ-аас худалдан авч Эрдэнэс тавантолгой ТӨҮГ дээр сайжруулсан түлш үйлдвэрлэж 45 хоногийн хугацаанд туршилт явуулах юм.

Дэлхийн олон улс оронд хэрэглээнд амжилттай нэвтрүүлсэн хагас коксжуулсан түлшийг БНХАУ-д хэд хэдэн удаа туршжээ. Тэгэхдээ зөвлөх баг авч ажиллуулсан байна. Хорвуу чанарууд нь буурсан туршилтаар мидлингтэй харьцуулахад хүхрийн хэмжээ 2.4 дахин, дэгдэмхий 22-оос 10.5 болж буурчээ. Энэхүү туршилтад Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооноос 242 сая төгрөгийг зарцуулсан байна. Түүнчлэн 80 тонн хагас коксжих нүүрс ашиглаж, Таван толгой түлш компанид дөрвөн төрлийн түлш хийсэн байна. Ийн зургаан лабораторид 100 гаруй дээж өгч, дээр дурдсан үр дүнг гаргажээ.

Энэ талаар ЭХЯ-ны БЗХГ-ын дарга Б.Насантогтох “Өнгөрсөн хавар туршилтыг дөрвөн хувилбараар хийсэн. 30 хувь, 50 хувь, 70 хувь, 100 хувиар мидлингтэйгээ хольж туршсан. Тэгэхэд үндсэн үзүүлэлтүүдэд томоохон өөрчлөлтүүд гараагүй. Лабораториудад шинжилгээг хийлгэсэн. 100 хувиар хийхэд хорвуу чанарууд буурсан үзүүлэлтүүд гарсан. Тиймээс 100 хувьтай байх нь зүйтэй гэж үзсэн. Туршилтаар илчлэгийн хувь 10 орчим хувиар илүү байсан. Хагас кокс үйлдвэрээс гарсан бүтээгдэхүүн учраас түүхийн эдийн техникийн үзүүлэлтийг зааж өгнө. Тийм учраас асуудал гарахгүй, яг ижил байна. Хагас коксоор сайжруулсан түлшийг хэрэглээнд нэвтрүүлснээр агаарын чанарыг сайжруулахад шууд нөлөө үзүүлэх нь туршилтаар батлагдсан” гэлээ. Хагас коксоор үйлдвэрлэсэн шахмал түлшийн туршилтаар тоосонцорын хэмжээ 73 хувь, хүхэрлэг хийн хэмжээ 86 хувь, агаарын хий 11 хувь, азотын исэл 24 хувиар буурсан байна. Тиймээс нийслэлд босгох гэж байгаа 500 тэрбум төгрөгийн бондоос 177.5 тэрбум төгрөгийг 45 хоногийн туршилтын хагас коксын түүхий эдийг худалдан авахад ашиглах саналыг гаргасан байна.

Хэрэв энэ өвлийн туршилт амжилттай болбол ирэх онд хагас коксын шахмал түлшийг хэрэглээнд бүрэн нэвтрүүлж, төр түлшний үнийн зөрүүнд 300 тэрбумыг төсөвтөө багтаахаас өөр сонголтгүй гэнэ. Энэ талаар Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн “2022 оны эхний хагасын үнэлгээгээр Тавантолгой түлш компани нэг тонн түлшийг 450 мянган төгрөгөөр үйлдвэрлэж, 150 мянган төгрөгөөр борлуулж байна. Зөрүү 300 мянган төгрөгийн татаасыг Эрдэнэс Таван толгой ХХК нийгмийн хариуцлагын хүрээнд сүүлийн дөрвөн жил санхүүжүүлсэн. Хагас кокс шахмал түлшийг үйлдвэрлэхэд 450 мянган төгрөгийн өртөгтэй түлш маань 650-700 мянган төгрөг болж нэмэгдэнэ. Ийнхүү татаасын хэмжээ 300 орчим тэрбум төгрөг болж нэмэгдэх урьдчилсан тооцоо бий. Гүйцэтгэлээс шалтгаалж таван хувиар нааш цааш хэлбэлзэх магадлалтай. 150 мянгаараа борлуулна” гэлээ. Хоёр долоо хоногийн өмнө Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд 45 хоногийн хугацаанд хагас кокжсон түлшээ борлуулж үзэх саналыг Эрчим хүчний яамнаас танилцуулжээ. Импортлоход шаардлагатай 177.5 тэрбум төгрөгийн 120 орчим нь хагас коксыг импортлох зардал, гааль, НӨАТ, гадаад дотоод тээврийн өртөг гэнэ.

Хагас коксон түлшийг түлэхэд зориулалтын асаагч шаардлагатай. Тиймээс 20 орчим тэрбум төгрөгөөр асаагчийг цуг импортлохоор төлөвлөжээ. Зориулалтын цахилгаан асаагчийн нэгжийн үнэ 80 мянган төгрөг байх бөгөөд эхний ээлжинд иргэдэд үнэгүй тараах ажээ. Туршилтын түлшний талаар Б.Чойжилсүрэн “Хэд хэдэн барьцалдуулагчийг оруулж ирж, түлшнийхээ чанарыг өөрчилж үзнэ. Ирэх арваннэгдүгээр сарын 1 гэхэд хагас коксон түлшээ оруулаад ирвэл арванхоёрдугаар сарын 15 хүртэл 115 мянган тонн түлшийг үйлдвэрлэж, туршилтын түлшийг түлж үзэх урьдчилсан төлөвлөгөөтэй байна” гэлээ.

2025 оны зургадугаар сарын 30 гэхэд хагас коксын үйлдвэртэй болно гэв

ЭХЯ-ны ТБХЗГ-ын дарга И.Лувсанцэрэн “Хагас коксын үйлдвэр барих судалгааны, техник эдийн засгийн үндэслэлийн ажлууд явж байна. Тэр хүртэл туршиж үзье. Үнэхээр боломжтой байвал 16-18 сарын хугацаанд үйлдвэрээ барих бүрэн боломжтой” гэлээ. Хагас коксыг дотооддоо үйлдвэрлэх зорилготой ТЭЗҮ ирэх есдүгээр сарын дунд гэхэд бэлэн болно. 2023 оны дөрөвдүгээр улиралд тендерийг зарласан тохиолдолд 2024 оны нэгдүгээр улиралд тендерийн компани тодорхой болно. 2025 оны зургаадугаар сарын 30 гэхэд хагас коксын үйлдвэртэй болохоор төлөвлөжээ. Багануурын уурхайг түшиглэн 600 мянган тонн түлш үйлдвэрлэх үйлдвэрийг гаднын хөрөнгө оруулагч барих аж. Энэ талаар Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн “Монголын тал үйлдвэр барих газрыг гаргаж өгнө. Үйлдвэрт нийлүүлэх нүүрсийг 10 жилийн хугацаанд Багануурын уурхай нийлүүлнэ. Тиймээс нүүрсний үнийг тодорхой болгож өгнө. Үйлдвэрээс хагас кокс, давирхай, хий гэх гурван төрлийн бүтээгдэхүүн гарна. Хий нь ойролцоогоор 30-50 мвт-ын цахилгаан үйлдвэрлэх боломжтой. Бид түүнийг Эрчим хүчний хуулийн дагуу төвийн эрчим хүчинд холбох ажлыг хийнэ” гэв. Таван толгой түлш компани шинээр баригдах үйлдвэрээс 600 мянган тонн түлшийг арван жилийн хугацаанд худалдаж авах гэрээг хийнэ гэв. Давирхайг бусад орнууд руу түүхий эд болгож экспортлох аж.

Үйлдвэр ашиглалтад орвол 2025-2035 он хүртэл хагас коксон түлшийг хэрэглэх бөгөөд энэ хугацаанд Монголын газар нутгаар дайран өнгөрч буй хийн хоолойгоос түлш авах нөхцөл боломжууд үүсэх магадлалтай хэмээн Эрчим хүчний сайд тооцоолж байгаа бололтой. Энэ үеэр Эрчим хүчний яам гурван үе шаттай агаарын бохирдолтой тэмцэхээр төлөвлөж байгаа танилцуулсан юм. Тодруулбал, хагас коксоор хийсэн түлшийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх, хагас коксын үйлдвэртэй болох, 2030-2050 оны хооронд хийн хангамжийн нэгдсэн сүлжээг бий болгох, шахмал түлшний хэрэглээг бууруулах, урт хугацаанд төвлөрлийг сааруулж, дагуул хотуудыг хөгжүүлэх, иргэдийг орон сууцжуулах төлөвлөгөөтэй байгаа гэнэ.

Хагас коксын шахмал түлшийг ердийн галлагаатай зууханд хэрхэн ашиглах, шатаах тухай танилцуулгыг хийв. Энэ үеэр монгол, хятад, цахилгаан, мод гэх дөрвөн төрлийн асаагуураар мидлинг болон хагас коксын шахмал түлшийг асааж, үр дүнг нь харуулсан юм. Ийн практик дээр хоёр түлшийн утаа ялгаруулалтын хэмжээг харьцууллаа.

Б.Түвшин

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Т.Доржханд: Бонд зарж өр тавиад, Хятадаас нүүрсээ өндөр үнээр буцаан авч, намынхаа сайдын наймааг дэмжээд ч хамаагүй утааг дарсан баатар болж сонгуульдъя гэдэг зураг харагдаж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, ХҮН намын дарга Т.Доржхандтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Чуулган өндөрлөсөн энэ өдрүүдэд таны хувьд хаагуур, ямар ажил амжуулаад явж байна вэ?

-Чуулган өндөрлөсний дараа Монголын эдийн засгийн форум амжилттай зохион байгуулагдлаа. Гадаадын 500 гаруй хөрөнгө оруулагч оролцон мэдээллээ авч, Монгол буцаад бизнесээ хамтарч хийхэд бэлэн гэдэг мессежийг авлаа. УИХ дахь цөөнхийн намын даргын хувьд форумд оролцож, аль ч нам Засгийн эрхэнд гарсан ба хөрөнгө оруулалтад урт хугацааны таатай бодлого явуулна гэдгийг мэдэгдлээ. Учир нь Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр нэг нам дангаар засаглах боломжгүй болсон. Цаашид улс төрийн намууд улсынхаа хөгжил, бодлого дээр хамтарч илүү тогтвортой Засгийн газар байгуулагдана гэсэн үг.

Үр дүнд нь нэг нам нь засаглахаар гадны хөрөнгө оруулагчдыг урьдаг, нөгөөх нь хөөж туудаг байдал үгүй болно гэсэн үг. Зөвхөн гадны хөрөнгө оруулагчаас гадна дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг дэмжсэн бодлого тогтвортой хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Бид 30 жил улаан цэнхрээрээ хуваагдаж, улсынхаа хөгжилд дэгээ тавьж ирснийг засч байгаа үйлдэл юм. Энэ мессежийг гадны хөрөнгө оруулагчид маш таатай хүлээн авснаа уулзалтын дараа илэрхийлж байсан. Зарим хөрөнгө оруулалтын банк, сангууд манай эдийн засгийн ирээдүйн төсөөллийг маш өөдрөгөөр хийхэд Үндсэн хуулийн өөрчлөлт том нөлөө үзүүлж байгааг онцолж тэмдэглэж байв. Одоо бид алдах эрхгүй. Улс маань ялах биш манай нам ялах нь чухал, би дарга болох нь чухал гэж хавтгай халамж тараадаг, попордог үйлдлийг зогсоох нь бидний гэрийн даалгавар болоод байна.

-Өнгөрсөн хаврын чуулганыг дүгнэж хэлбэл таны хувьд ямархуу чуулган болсон гэж үзэх вэ. Эрх баригч намын хувьд авлигын эсрэг тэмцсэн чуулган боллоо гээд байгаа шүү дээ?

-Юм бодитоороо сайхан биз дээ. Айхтар хулгайтай тэмцсэн чуулган юм шиг боловч үр дүнг нь манай хуулийн байгууллагууд наадмын өмнөхөн баллуурдаад эхэлсэн. Өнөө гурван долоо хоног иргэдэд нээлттэй хэлэлцсэн Хөгжлийн банкны хэргүүдийг бүгдийг нь цагаатгасан шийдвэр гаргасан. Бүх хулгай нь Хөгжлийн банкны түр хорооны шинжээчдийн дүгнэлт, баримтаар нотлогдоод байхад улс төр, бизнесийн томоохон акулуудаа торгосон болоод харин Хөгжлийн банкинд ажиллаж байсан цөөхөн жараахайг хорьсон. Хэрэгждэггүй хууль, үр дүнд хүрдэггүй Засгийн шийдвэрүүд нь юуг харуулж байна гэхээр манай хуулийн байгууллагуудын хараат бус, биеэ даасан байдал огт байхгүйг бидэнд ойлгуулж байна. Бид ер нь өнгөрсөн 30 жил хуулийн салбарын боловсон хүчинд хөрөнгө оруулаагүй юм байна. Одооноос хуулийн салбарын мэргэжилтнүүдээ баруунд бэлтгэж эхлэхгүй бол энэ салбарын хоцролт нь эдийн засгийн салбараа хойш татаж унагаах хандлага ажиглагдаж байна.

-Тэгэхээр хаврын чуулган үр дүнгүй болсон гэсэн үг үү?

-Та асуусан шүү дээ, авлигатай тэмцсэн чуулган болж чадсан уу гэж. Би үгүй ээ гэж хэллээ. Харин хууль батлах ажлын хүрээнд хаврын чуулган маш үр дүнтэй, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт болон бусад салбаруудын томоохон шинэчлэлүүдийн ард гарч чадсан. Чуулганы эхэнд би хэвлэлийн хурлаар мэдэгдэж байсан даа. Үүлэн чөлөөний нар шиг ховорхон боломж бидний өмнө байна. Үүнийг алдалгүй суурь тогтолцоогоо засах үүрэг нь энэ хаврын чуулганд байна гэж. Ямартай ч чамлахаар чанга атга гэж, хийж чадсан шүү.

-Цаашид авлигын үзүүлэлтийг бууруулах, тэр дундаа төрийн бүх шатанд авлигалыг бууруулахын тулд ямар эрх зүйн зохицуулалт, ямар өөрчлөлт бидэнд хэрэгтэй вэ?

-Авлигын индексээр урагшилсан зүйл байхгүй байна. Харин зарим хэрэгтэй хуулиуд батлагдсан. Тухайлбал, нийтийн албан дахь ашиг сонирхлыг зохицуулсан хууль батлагдсан. Үр дүнд нь та нэг бол улс төрөө хий, үгүй бол улс төрөөс гараад бизнесээ хий гэж. Гол агуулга нь төр, бизнесийн хооронд хана босгож байгаа нь сайн. Гэхдээ хэрэгжилт дээрээ яахыг харах л үлдээд байна. Ер нь авлигыг бууруулах үндсэн арга нь данхайсан төрийг жижиглэх шүү дээ. Би байнга шүүмжилсээр ирсэн. Монголын ДНБ-ий 80 хувийг төр хийж байнаа гэж. Төсөв нийт эдийн засгийн 35-40 хувь, төрийн өмчит компаниуд 20 хувь, харин эдгээр компаниудын алдагдаж буй орлого нь 20 хувь байна гэж. Ийм тохиолдолд авлига буурах боломжгүй. Төрийн өмчийг олон нийтийн нээлттэй компани байдлаар яаралтай хувьд шилжүүлэх шаардлагатай. Төрийн үйлчилгээг концессоор хувийн секторт даатгах гээд дэлхийд туршигдсан сайн аргуудыг зоригтой ашиглах хэрэгтэй. Манайд эсрэгээрээ төрийн компаниуд нь ялсан намын хэтэвч, төрийн бүтцүүд нь сонгуульд ялах нэгжүүд болчихоор авлига буурахгүй байгаа юм. Тэгэхээр цаад шалтгаан нь сонгууль, улс төрийн намын хатуу гишүүнчлэл болчихож байгаа юм. Тийм зүйл ярихаар 30 жил засагласан хоёр намын эрх ашиг хөндөгдөөд хөшигний ард зад тэврэлдчихдэг юм билээ. Иймд нэг бол энэ хоёр намыг эрүүл залуус орж шинэчлэх, үгүй бол аль алиныг нь Монголын улс төрөөс зайлуулж байж Монгол авлигагүй байх, цаашлаад хөгжих үүд хаалга нь нээгдэнэ гэдэгт илтгэлтэй болсон.

-Хаврын чуулганаар Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн. Уг өөрчлөлтөөр ирэх УИХ-ын сонгуулийг бид холимог системээр явуулж, УИХ-ын 126 гишүүнийг сонгох ёстой. Энэ нь парламентын чадавхыг нэмэгдүүлнэ гэж байгаа. Өөр ямар өөрчлөлт, үр дүн том зургаараа бий болох вэ?

-Маш том өөрчлөлтийн суурь тавигдсан. Нэгдүгээрт засаглал солигдох, нэг хүн засагладаг буюу Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих эрсдэл буурсан. Ингэснээр Монгол цаашид ардчилсан, эрх чөлөөтэй, тусгаар улс байна. Хоёрдугаарт улс төрийн намууд хулгай дээр хамтардаг биш, хөгжлийн бодлогод нэгддэг болно. Гуравдугаарт тойргийн төсөв биш хөгжлийн төсөв болон томоохон дэд бүтэц, төслийг санхүүжүүлэх боломж бүрдэнэ. Маш олон сайн үр дагаврыг монголчууд хүлээн авах болно. Цаг хугацааны л асуудал. Учир нь ХҮН намын судлаачид, мэргэжилтнүүд дэлхийн 200 гаруй улсын хөгжлийг судалж байгаад хийсэн дүгнэлт дээр үндэслэж Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг санаачилж УИХ-аар батлуулж чадсан юм. Монголчууд нийтээрээ нэг том алхсан шүү. Цаг хугацаа харуулна биз дээ.

-ХҮН намын хувьд ирэх сонгуулиар хэрхэн оролцох вэ. Танай намын хувьд намын жагсаалтаар гаргаж ирэх хүмүүсээ ямар байдлаар сонгох вэ?

-Бид өөрсдөө энэ асуудлыг дэвшүүлж, нийт 21 аймаг болон есөн дүүргээр явж иргэдэд мэдээллээ өгч, ойлгуулж явсан тул улс төрийн манлайллаа өөрсдөө үзүүлэх ёстой гэж үздэг. Энэ бол зарчим. Иймд ХҮН намын жагсаалт нь улс орны хөгжлийн болон салбарын бодлоготнууд, нийгэмд таалагдахгүй ч улсдаа хэрэгтэй асуудлаар гал барьж чадах улстөрчид, нэр цэвэр залуус, эмэгтэйчүүд, ахмад мэргэжилтэн, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн гээд нийгмийн төлөөллүүд орох болно. ХҮН жагсаалт үнэлэх зэрэг улс төрийн наймааг огт хийхгүй.

-Зарим улстөрчид ХҮН намыг эрх баригчдын төсөл гэдэг. Яг ямар учир байна?

-ХҮН нам анх үүссэн түүх нь маш энгийн бөгөөд иргэд, залуусын органик нэгдэл байсан. Ялангуяа гадаадад олон жил сурсан, амьдарсан залуус болон Монголд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг клубүүд нийлээд улс орон маань буруу тийшээ явчихлаа, бүгдээрээ шүүмжлэх бус оролцъё гээд 2015 онд шинэчлэн байгуулсан. Харин үүссэн цагаасаа хойш их ад үзэгдсэн л дээ. ХҮН нам дангаараа УИХ-ын сонгуульд орж үзээгүй гэвэл итгэх үү. 2016 оны сонгуульд ХҮН орвол санал хуваана гээд тухайн үеийн эрх баригч нам нь Ерөнхийлөгчтэйгөө нийлээд оруулаагүй нь үнэн. 2020 оны сонгуулиар мөн тухайн үеийн ерөнхийлөгч нь оруулахгүй гэж хуулийн байгууллагыг ашиглаж байв. Учир нь АН-ын саналыг хуваана гэж үздэг. Ийм болохоор хуучин удирдлага болон одоогийн залуусынх нь жаргах замын садаа нь ХҮН болоод байгаа юм. Харин МАН-ын хувьд өөрт нь наах тусам ашигтай, учир нь АН-ын санал хуваагч гэж нийгэмд ойлгуулбал өөрсдийх нь дэмжигчдээс алдахгүй гэдэг. Хөгжилтэй шүү дээ, энэ ах намууд.

Гэтэл Монгол Улс парламентын засаглалтай. Олон нам, олон ургальч үзлийг хүлээн зөвшөөрсөн ардчилсан үндсэн хуультай, ардчилсан улс байдаг. Гэхдээ бид найман жил эд нарын дүрмээр тоглосон. Харин УИХ-д нэг суудалтай болсных өөрийн тоглоомын дүрмээ тулгах боломж бүрдсэн. Одоо ХҮН-ийг хэндээ нааж харлуулах нь эдний ажил, харин бидний ажил бол маш тодорхой. Жингэр нохой хуцаж л байдаг, жингийн цуваа явж л байдаг гэдгээр бид урагшаа харж улс орныхоо хөгжлийн асуудал, эдийн засгийн бодлогууддаа илүү анхаарч ажиллана. Харин авлигач, хулгайчидтай нэр төртэй тэмцэнэ, ард нь заавал гарна.

-Удахгүй хичээл сургууль эхэлнэ. Тэр утгаараа Улаанбаатар хотын түгжрэл, нийгмийн бухимдал гээд асуудлууд эхнээсээ гарч ирнэ. Мөн энэ зун хур бороо элбэгтэй учир нийслэлчүүдийн хувьд ихээхэн хүндхэн зун болж байна уу гэж харж байгаа. Эдгээр асуудлуудыг хэрхэн шийдэх вэ, цаашлаад хэнд хариуцлага тооцох ёстой вэ. Иргэдийнх нь эрх ашиг зөрчигдөж, зарим нь амь насаа хүртэл алдаж байна. Үүнд хэн буруутай вэ?

-Тантай санал нэг байна. Улаанбаатар хотод бүртгэлээр нийт монголчуудын 50-аас дээш хувь, харин бодит байдалд 60 хувь нь амьдардаг. Гэтэл сая болсон үерээс шалтгаалж иргэдийн амь нас, хөрөнгө их хэмжээгээр сүйдлээ. Гэтэл хариуцлага хүлээх дарга байхгүй. Учир нь иргэд хотын даргаа сонгодоггүй, харин нам даргыг томилдог гаж системтэй. Хэрэв санаж байгаа бол одоогийн хотын даргыг УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлж, хотын даргаар томилохыг чуулган дээр эсэргүүцэж үг хэлж байсан ганц гишүүн нь ХҮН намын төлөөлөл байсан. Бүгд инээгээд л өнгөрсөн. Мөн жилийн өмнө нийслэлийн төлөөлөгчдийн хурал дээр үер болон байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлж төсөв тавихыг шаардсан ганц төлөөлөл нь ХҮН намынх. Бүгд инээж л харагдана лээ. Хэрэв томилсон нам нь хотынхоо даргад хариуцлага тооцохгүй бол ирэх сонгуулиар иргэд намд нь хариуцлага тооцох болно гэдэгт итгэлтэй байна.

-Нийслэлчүүдийн хамгийн их ярьдаг асуудал бол утаа. Тэр утгаараа Засгийн газраас энэ өвлийн эхэн сард хагас коксжих нүүрсээр хийсэн түлшийг 45 хоног түлэх туршилт хийнэ гэж байна. Мэдээж энэхүү туршилтыг хийхэд тодорхой хэмжээний санхүүжилт орж байгаа. Үүнийг Нийслэл бонд хэлбэрээр босгох ёстой гэнэ. Үүнд та ямар байр суурьтай байна вэ. Хятад улс руу түүхий нүүрс зараад, буцааж хагас коксжсон нүүрс авах нь зөв үү?

-Ирэх жил сонгууль болно. Өвөл хүйтэн болдог гэдэг шиг өвөл утаа айсуй. Сонгуульдаа ялж л байвал бонд зарж өр тавиад ч хамаагүй, Хятадаас нүүрсээ өндөр үнээр буцааж аваад ч хамаагүй, намынхаа сайдын наймааг дэмжээд ч хамаагүй утааг дарсан баатар болж сонгуульдъя гэдэг зураг харагдаад байна. Гэтэл Улаанбаатар хотын бондыг авах дотоод зах зээл байхгүй. Гадагшаа заръя гэвэл ам.доллараар 10 хувиас дээш гарна. Асар их зардалтай гэсэн үг. Тэгэхээр хэнд зарах вэ. Өмнө сонгуулийн зорилготой гоё нэртэй хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлж ирсэн нэг л байгууллага бий. Тэр нь Монголбанк. Мөнгө хэвлээд бол оо. Гэтэл үүнээс шалтгаалах үнийн өсөлт, ханшны алдагдлыг хэн үүрэх вэ. Ийм хөгийн луйврын схем, өөрийн уурхайн нүүрсийг урагшаа гаргаж угаалгах мэт бохир наймаа сэдэж байгаа бол Засгийн тэргүүн үүнийг зогсоох, хариуцлага тооцох шаардлагатай. Хэрэв тооцохгүй бол сонгуулиар иргэд тооцох болно.

-УИХ-ын намрын чуулган аравдугаар сарын 1-нд эхэлнэ. Намрын чуулганаар хэлэлцэн батлах гол хуулийн нэг бол улсын төсөв. Өөрөөр хэлбэл сонгуулийн жилийн төсвийг та нөхөд хэлэлцэж батална гэсэн үг. Ямар байдлаар төсөв орж ирэх бол?

-Сонгуулийн жилийн төсөв тул өндөр зардалтай, маш хүнд төсөв орж ирэх нь тодорхой. ХҮН олон эдийн засагч, судлаачдыг агуулдаг улс төрийн инстүүцийн хувьд төсөв дээр маш хатуу байр суурьтай ажиллана. Бас иргэддээ өмнөх жилүүдийн адил төсвийг задалж, мэдээллийг өгөх болно. Тиймээс орж ирэхээр нь энэ асуудлыг илүү тодорхой, дэлгэрэнгүй ярилцъя, тэгэх үү.

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Ц.Адъяасүрэн: МАН олон хууль баталж байгаа ч бүгд хүний эрх, эрх чөлөө, хувийн өмч рүү халдсан зохицуулалттай DNN.mn

Монгол Улсын Үндсэн хууль батлалцсан депутат, Үндсэн хууль тогтоогч, БНМАУ-ын Ардын их хурлын орлогч дарга, Байгаль орчны сайд асан Ц.Адъяасүрэнтэй ярилцлаа.

-Тантай ярилцах сэдэв их өргөн хүрээг хамарна байх. Гэхдээ танаас юуны өмнө АИХ-ын орлогч дарга, Засгийн газрын гишүүн, Ардчилсан хувьсгалд гар бие оролцож, олон жил улс төрд явж ирсэн ахмад хүний тань хувьд өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал, тогтолцоо ямар байгаа талаар яриагаа эхэлье?

-Өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал үнэхээр хүнд байна. Болж байгаа төрийн тогтолцоо, бодлого гэж алга болж. Монголчууд өөр хоорондоо учраа ололгүй будилаад байгаа болохоос биш бид хөгжих, сайхан амьдрах бүх боломжоор хангагдсан ард түмэн. Бидэнд эрх чөлөө, сайхан амьдрах бололцоо гээд бүх юм байна. Харин түүнийгээ зөв зохицуулан удирдаж, хөгжүүлэн баяжуулан хэрэглэж л чадахгүйд бидний гол алдаа оршиж байгаа юм. Үнэндээ 1990-оноос өмнө бидний амьдарч байсан социалист нийгэмд өнөөгийнх шиг ийм өргөн боломж хүн бүхэнд байсангүй. Хамгийн гол алдаа бол социалист төрийн удирдлагууд хэзээ ч ард түмэндээ итгэж, тэднийг ажил үйлсээ чөлөөтэй эрхэлж, бие дааж амьдрах боломж олгож байгаагүй. Харин иргэдээсээ айж, түүнээс болоод иргэдээ үргэлж мөрдөж, хавчиж ирсэнийг манай залуу үе гадарлахгүй болов уу. Товчхондоо бүх юм өнөөгийнх шиг эрх чөлөөтэй, дураараа аж төрлөө сонгож, сайхан амьдрах бололцоотой байсангүй шүү дээ. Монголын өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал сайнгүй байна гэж би хэлсэн. Учир нь төр, засгийн эрх мэдлийг авсан нам, улстөрчид төрийн бодлого, төрийг удирдах чиглэлд үнэхээр хангалтгүй ажиллаж байна. Зөвхөн эрх барьж байгаа намд бус ер нь Монголын улс төрийн хүчнүүдийн алдаа бол энэ. Үүнд Ардчилсан нам ч ялгаагүй багтана.

-Тэгэхээр 1990 онд Ардчилсан хувьсгал ялсаны хүчинд бидэнд сайхан амьдрах бүх боломж олгогдсон гэж хэлэх гээд байна уу, та?

-Ардчиллаас хойш төрсөн хүүхдүүд энэ талаар сайн мэдэхгүй л дээ. 1990 оноос өмнөх нийгэмд хүн амын бүх хэрэгцээ, хангамжийг улс өөрөө хариуцаж даанч дийлэхгүй байлаа. Бид дандаа бүх юмаар дутаж, улс даяараа ядуу байлаа шүү дээ. Улс нь мөнгөгүй, иргэд нь амьжиргаагүй тийм л цаг үе байв. Иргэд нь дуртай сонирхсон ажлаа хийж болохгүй.

Бодол санаагаа илэрхийлж нийгэмд байтугай найз нөхдөдөө ч ярьж болохгүй. Бие биенээсээ нэг ёсондоо айж, бэргэнэ. Дандаа айдас, хүйдэстэй амьдарна. Дээр нь нэмээд хүний нэн тэргүүний хэрэгцээтэй хангамж, бараа таваар дэлгүүр хоршоонд нь байхгүй. Өнөөгийнх шиг хаашаа ч дураараа явах эрхгүй. Бүх юм нам, засгаас тэдний төлөөлөл болсон дарга нараас хараат. Энэ бүхэн бол хувь хүний зовлон байлаа.

-Тэгвэл улс орны зовлон ямар байв?

-Тэр бол төрийн бодлогын бүх эрх мэдэл гадаад улсын буюу ЗХУ-ын эрхшээлд байлаа гээд хэлчихвэл хилсдэхгүй. Өөрөөр хэлбэл аливаа нэгэн улс төрийн шийдвэр гаргахдаа манай том дарга нь дандаа оросуудын амыг харна гэсэн үг. Манай дарга нар шийдвэр гаргаад байгаа мэт ард иргэддээ харагдах боловч тэр нь оросуудаас зөвшөөрөл авч тэдний таалалд нийцэж байх ёстой. Хатуухан хэлэхэд Москвагаас асуулгүйгээр гадаад бодлого болон дотоодын гол асуудлаа өөрсдөө шийдэх эрхгүй л явж ирсэн шүү дээ. Энэ бол бодит түүхэн үнэн. Тиймээс одоо ч оросуудын гар хөл Монголд цөөнгүй байгаа.

-Та ярианыхаа эхэнд Ардчилсан нам ч төр удирдахдаа алдаа гаргаж байна гэж хэлсэн. Одоо Ардчилсан нам даргатай болсон. Дотоод асуудал нь шийдэгдсэн гэж үзэж байгаа. Та уг намын гишүүний хувьд юу гэж ойлгож байна вэ?

-Манай намд нэг том алдаа байдаг. Тэр нь сонгуульд өрсөлдөж амжилт гаргана. Улмаар төрийн бодлого тодорхойлж шийдвэр гаргах түвшинд оччихоод олон фракцдаа хуваагдаад салчихдаг. Энэ л бидний алдаа. Зангидсан гар шиг байж чаддаггүй нь бидний алдаа. Нэг талдаа нүүдэлчин монголчуудын онцлог зан, төлөвшил боловч нөгөө талдаа эрх ашгийн сонирхол хэт нэг талдаа байгаа гэдэг нь харагддаг. Түүнээс гадна намын залуучууд болоод нийт иргэд маань 1990 оны хувьсгалын гол ач холбогдлыг огт ойлгохгүй байна. Нам, дарга дагаж яваад нэг дарга л болчихвол миний ашиг орлого нэмэгдэнэ гэсэн сэтэхүйтэй залуучууд их болж. Угтаа дарга болсноороо баяждаг зүйл огт биш. Харин ч эсрэгээрээ хариуцлага үүрэх, тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд тархиа гашилгаж суудаг хүнийг дарга гэж байгаа юм. Гэтэл манай залуучууд дарга болчихоод хариуцлагаас зугтдаг, харин эсрэгээрээ тархи нь мөнгө хулгайлах аргадаа илүү гаршсан байдалтай явж байна. Энэ бол зөв тогтолцоогоор хортой ургамлын үр асгаад явж байгаа хүнтэй агаар нэг юм. Тиймээс бид хортой үр тарьж явдаг улсуудаас салах хэрэгтэй. Салахын тулд зөв хүнээ л сонгож гарах ёстой.

-2024 оны сонгуулийг Үндэсний хуулийн өөрчлөлтийн дагуу 126 мандаттай, сонгуулийн холимог тогтолцоогоор явуулахаар болсон. Таны хувьд Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг боловсруулж, батлалцаж явсан хүн. Тэр утгаараа энэ өөрчлөлтийн дараа Монголын нийгэм сайхан болох уу?

-Миний хувьд угтаа анх Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг ярьж байхад Монгол Улс дээд, доод парламентын танхимтай болох ёстой гэдэг байр суурьтай явж ирсэн л дээ. Гэхдээ өнөөгийн эрх баригч улстөрчид энэ саналыг дэмжихгүй юм билээ. Саяны өөрчлөлтөөр парламентын гишүүнийг 126 болголоо. Энэ мэдээж сайн. Үүнийг би дэмжсэн. Учир нь хүн амынхаа өсөлт, төлөөллийг хангах гэдэг утгаараа парламентын гишүүдийн тоог нэмэх ёстой байсан, нэмчихлээ. Энэ сайн. Мөн сонгуулийн тогтолцоог холимог болгосон нь бүр сайн зүйл боллоо. Угтаа сонгуулийг зуун хувь пропорциональ тогтолцоотой болгочих ёстой байсан юм. Өөрөөр хэлбэл холимог бус бүтэн хувь тэнцүүлсэн тогтолцоотой болгох байсан гэсэн үг. Гэхдээ ирэх сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах нь зүгээр. Манай Ардчилсан намын хувьд ирэх сонгуулиас өмнө дотоодод янз бүрийн асуудалдаа цэг тавиад нэгэн цул болоод оролцвол нийгэм, улс орныг хөгжүүлэх чиглэлд гэрэл асаж мэднэ. С.Эрдэнэ дарга байхад нам дээрээ очоод хурал, зөвлөгөө гээд оролцоотой явдаг байлаа. Харин Лу.Гантөмөр дарга болсноос хойш бид хэдийг огт урихгүй, уулзахгүй болсон. Магадгүй та нар хөгширсөн учир намаас холд гэж байгаа юм байлгүй дээ. Гэхдээ бидэнд одоо янз бүрээр нэгнийгээ дайрч, муудах, эв зүйгүй байх ямар ч шаардлагагүй. Сонгосон даргыгаа дэмжээд асуудал байвал түүнийгээ сонгуулиас өмнө нэн яаралтай шийдвэрлээд л явах учиртай.

-Өнөөдөр нэг намын дарангуйлал дахин бий боллоо гэж шүүмжлэх, тэмцэх хүмүүс цөөнгүй байна. Үнэхээр бид нэг намын дарангуйлал дор байна уу. Үүнээс яаж салах ёстой вэ?

-Ардчилсан намын тухайд бол баруун үзэл баримтлалтай нам. Тэр утгаараа энэ үзлээ дээдлээд л цааш явах ёстой. Өөрөөр хэлбэл бид өмчийг дээдэлсэн, хувийн өмчийг хамгаалсан харилцааг л бэхжүүлэх шаардлагатай гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр хувийн өмч рүү ямар бүдүүлэг дайрч байна вэ. Үүнээс л нэг намын дарангуйлал эхэлдэг. Үүнээс л эрх чөлөө боогдож, дуусдаг байхгүй юу даа. Өнөөгийн эрх барьж байгаа МАН-ын хувьд янз бүрийн хууль баталж байна. Тэр бүгд нь хүний эрх, эрх чөлөөний эсрэг тэр дундаа хувийн өмч рүү бүдүүлгээр халдсан эрх зүйн зохицуулалтыг хийж өгөөд байна. Үүнээс болж улс орон даяараа нэг намын дарангуйлалд өртөж байгаа юм. Жишээлбэл, байгаль орчин бохирдууллаа гээд иргэний автомашиныг хурааж, журамлаж байгаа. Угтаа тухайн иргэний зөрчилд торгууль эсвэл хорих ял өгч шийтгэж болно. Гагцхүү тухайн иргэний автомашиныг хураах ёсгүй юм. Өөрөөр хэлбэл хувийн өмчид нь халдах эрх төрд байхгүй. Харин тухайн иргэд оногдуулах шийтгэлээ торгууль тавих, шоронд хорих зэргээр хэрэгжүүлж болно гэсэн үг. Гагцхүү хүний хөрөнгө рүү л халдаж болохгүй. Энэ бол өөрөө ардчиллын маш эмзэг цэг. Тиймээс ямар ч ардчилсан орон ардчиллаа хамгаалахын тулд хувийн өмч рүү нь халддаггүй. Гэтэл манайд хууль болгон өмч хөрөнгөтэй нь ярьсан, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй нь холбоотой гарч байгаа нь өөрөө ардчилал хэдийнэ үгүй болсны жишээ. Өөр нэг жишээ хэлэхэд Эрдэнэтийн 49 хувийг бид Оросоос авч ирж чадсан. Энэ бол маш том зөв ажил. Гэтэл үүнийг төр авсан. Ингээд бөөн хулгай Эрдэнэтэд нүүрлэсэн шүү дээ.

-Танай намын гишүүн Ч.Сайханбилэг энэ ажлыг хэрэгжүүлсэн биз дээ. Одоо өөрөө “шувуу” болчихоод явж байна. Таныхаар бол Ч.Сайханбилэг гэдэг хүн зөв зүйл хийсэн гэж хэлэх гээд байна уу?

-Би энэ асуултад шууд хариулъя. Ч.Сайханбилэг бол сайн юм хийсэн хүн. Түүний анх эхлүүлсэн Дубайн гэрээ гэдэг бол өнөөдрийн Оюу толгойн гүний уурхайн эхлэл байсан юм шүү. Хэрэв Ч.Сайханбилэг Дубайн гэрээг хийгээгүй байсан бол өнөөдөр Оюу толгойн гүний уурхай эхлэхгүй байсан юм. Гэтэл өнөөгийн эрх баригчид Оюу толгойн гүний уурхай эхэллээ. Бид гүний уурхайгаас асар их ашиг олно гээд л хөөрцөглөөд явж байгаа биз дээ. Би хэдхэн хоногийн өмнө тус уурхайгаар яваад ирсэн. Гэтэл тэндхийн ажилчдын 97 хувь нь дандаа Монгол залуус байна. Үгүй ээ энэ чинь хөгжил биш юм уу. Манай монгол залуус тэнд ямар үлгэр жишээ ажиллаж чадаж байна вэ. Риотинто шиг томоохон компаниудын удирдлагууд манай Монгол залуусыг авч ажиллуулах сонирхолтой болсон гэж байна лээ. Энэ чинь нөгөө монгол хүний дэлхийд танигдсан үнэлэмж биш юм уу. Ийм зүйлийг эхлүүлсэн хүн нь Ч.Сайханбилэг юм аа.

-Ярианы эхэнд та эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж байж улс хөгжинө гэсэн. Үүнтэй адил бид эрчим хүчний тусгаар тогтнолоо олж авах ёстой байх. Тэр утгаараа Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийг эхлүүлэх шаардлагатай гэдэг. Гэтэл Оросын талаас уг станц нь Байгаль нуурын эко системд сөрөг нөлөөтэй гэж үзээд байдаг шүү дээ. Таны хувьд байгаль орчны судалгаа шинжилгээ хийж явдаг хүний хувьд нөгөөтэйгүүр Байгаль орчны сайд байсан хүний хувьд уг асуудалд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Монгол Улс Оросоос эрчим хүч болон нефть, шатахууны хараат оршдог орон. Тэр утгаараа Орос руу гадагшлах эдийн засгийн урсгал асар их. Үүнийг бид багасгаж байж эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авна. Ингэхийн тулд мэдээж эрчим хүчний хараат байдлаасаа гарах хэрэгтэй. Гарахын тулд Эгийн голын усан цахилгаан стацын төслийг яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Таны асууж байгаачлан Оросын талаас уг станцыг барья гэхээр Байгаль нуурт хортой гэлцдэг. Гэвч үнэндээ Эгийн голын усан цахилгаан станц бол байгаль орчинд ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлэхээргүй станц юм. Үүнийг би судлаач, эрдэмтэн хүний хувьд баталгаатай хэлж чадна. Бид яг тэр орчмын судалгааг хийгээд уг судалгаагаа НҮБ-д хүргүүлсэн. Удахгүй шийдвэр дүгнэлтүүд нь гарна байх. Тэгэхээр Эгийн голын усан цахилгаан станц нь өөрөө 315 МВт-ын хүчин чадалтай станц. Гэтэл Байгаль нуурын орчим доод тал нь 1500 түүнээс дээш 6000 МВт-ын хүчин чадалтай 10 орчим усан цахилгаан станцууд ашиглагдаж байна. Гэтэл яагаад зөвхөн Эгийн голын усан цахилгаан станц Байгаль нуурт хохирол учруулах гээд байгаа юм бэ. Уг асуудал нь өөрөө улс төр, эдийн засгийн ач холбогдолтой учир оросууд бидний хүслээр тийм ч амар энэ ажлыг эхлүүлэхгүй байгаа юм. Гэхдээ олон улсын дүгнэл юмнууд нь гараад ирэхээр бид энэ төслөө эхлүүлж л таарна. Эхлүүлж, ашиглалтад оруулж байж бид Оросоос эдийн засаг, эрчим хүчнийхээ хараат байдлаас салж чадна. Дахин хэлэхэд Эгийн голын усан цахилгаан станц нь өөрөө Байгаль нуурт ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлэхээргүй төсөл шүү.

-Хийн хоолой тавих асуудалд та ямар байр суурьтай явдаг хүн бэ?

-Үүнийг би шууд эсэргүүцэн жадалдаг хүмүүсийн нэг. Яагаад ч бид энэ хийн хоолойг газар нутгаа ашиглуулан тавиулж болохгүй. Үүнийг дэмжиж байгаа хүмүүс нь “Хийн хоолой тавьснаар манайд эдийн засгийн асар том боломж гарч ирнэ” гэж ярьдаг. Магадгүй эдийн засгийн хэд гурван төгрөг улсын төсөвт орох л байх. Үүнийг би үгүйсгэхгүй. Гэхдээ эдийн засаг, мөнгөөр бид Улсынхаа тусгаар тогтнолыг сольж болохгүй. Украины дайн яагаад эхэлсэн юм. Ерөөсөө хийнээс болоод л эхэлсэн. Оросууд нь “та нар хий хулгайлсан биз дээ” гээд л эхэлсэн шүү дээ. Үүгээрээ далимдуулж байгаад л энэ дайныг оросууд эхлүүлсэн байхгүй юу. Тиймээс тусгаар тогтнолдоо эрсдэл авчирсан төслийг бид яагаад ч дэмжиж болохгүй юм. Нөгөөтэйгүүр Украин руу оросууд халдсан. Улмаар Украйныг нэг сарын дотор эзэлчих байх гэсэн бодолтой олон хүн байсан нь үнэн. Гэвч тэд тийм ч амар бууж өгөлгүй өдийг хүрлээ. Үүний гол нууц юу байна вэ. Ерөөсөө Украин улс бол эрх чөлөөний амтыг мэдэрчихсэн орон байхгүй юу. Юу гэхээр Украйнд ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө, тусгаар тогтонол бие болоод гуч гаруй жил болж байна. Энэ гучин жилийн эрх чөлөөний амтыг мэдэрчихсэн улс бусдад тийм ч амар байдлаар эзлүүлдэггүй юм байна. Үүнийг украинчууд дэлхий нийтэд маш том жишээ байдлаар харууллаа, нотоллоо. Тиймээс аливаа улс, үндэстэн, ард түмний хамгийн том зэвсэг, хамгийн том үнэт зүйл бол ардчилал, эрх чөлөө юм. Тиймээс үүнийг бид яс махандаа тултал ойлгох ёстой.

-Гуравдагч хөршийн бодлогод та ямар байр суурьтай байдаг вэ. Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн хамгийн том гарц бол гуравдагч хөршийн бодлого гээд байгаа шүү дээ?

-Монгол Улс хөгжихийн тулд эхлээд эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авах хэрэгтэй. Энэхүү тусгаар тогтнолыг олж авахын тулд мэдээж хоёр хөршөөс гадна бусад улс орнуудтай харилцах, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл холын хөршүүдийн нөлөөллийг гадаад бодлогодоо илүү сайн оруулж өгөх шаардлагатай байгаа юм. Гуравдагч хөршийн бодлого эдийн засаг утгаараа нөлөөлж хэрэгжиж байгаа ганц зүйл бол Оюу толгой байна.

-Таны хувьд өнөөгийн Засгийн газрын тэргүүнийг шүүмжилж их бичдэг. Тэгвэл ерөнхий сайд таны хэлээд байгаа гуравдагч хөрш рүү сая явчихаад ирлээ. Энэхүү айлчлалын ач холбогдлыг та юу гэж харж байна вэ?

-Таны хэлдэг шиг би Ерөнхий сайдыг их шүүмжилдэг хүн л дээ. Гэхдээ эрүүл шүүмжлэл гэдэг хүнд тустай гэж боддог. Дандаа болохгүй байна, бүтэхгүй байна гэж шүүмжлэх нэг өөр. Харин болж байгааг нь сайнаар хэлж, урам өгөх гэдэг бас нэг өөр асуудал. Тэр утгаараа Ерөнхий сайдын АНУ-д хийсэн айлчлалыг би хувьдаа бодитой харилцаа тогтоож, тодорхой ажил хэрэгч айлчлал боллоо гэж дүгнэж байгаа юм. АНУ, Монгол Улс хооронд хэрэгжихээр болсон олон арван төслүүдийн дийлэнхийг АНУ бидэнд туслах маягтай дэмжиж байгаа харагдсан. Эсвэл Монгол Улсын зүгээс бидэнд туслаад өгөөч гэж гуйсан уу, нэг бол АНУ та бүхэнд тусалъя гэсэн үү. Үүнийг бас бодох ёстой. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс бол Азийн цээжинд орших эрх чөлөөний арал. НҮБ-ын тэргүүн нь Монгол Улсад хүрч ирээд “Монгол бол энх тайвныг эрхэмлэдэг үлгэр жишээ ардчилсан улс мөн” гэж хэлсэн байдаг. Энэ бол бусад улс орон Монгол Улсыг эрх чөлөөний арал гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Үүнээс шалтгаалж дэлхийн томоохон гүрнүүдийн удирдагчид манай улсад цөөнгүй ирлээ. Үүнийг дагасан эдийн засгийн өсөлт, хөрөнгө оруулагчдын сонирхол нэмэгдэж эхэлдэг. Тиймээс гуравдагч хөршийн бодлого гэдэг бол маш ил тод, идэвхтэй байх ёстой.

Э.МӨНХТҮВШИН

Э.АНХЧИМЭГ

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

МҮАН-ын дарга Б.Цогтгэрэл: Бид зөвхөн С.Эрдэнэ намын дарга байвал нэгдэнэ гэж хэлээгүй шүү DNN.mn

Монгол Үндэсний Ардчилсан намын дарга Б.Цогтгэрэлтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Та сайхан зусч байна уу. Наадам, найр гээд энэ зуныг сайхан өнгөрөөв үү?

-Олон том тэгш ойтой, хуртай, найртай сайхан л зун боллоо. Дундговийн Дэлгэрхангай сумын 100 жил, Архангай аймгийнхаа 100 жилийн ойд оролцлоо. Хүн ардын сэтгэл огшоож, урам зоригийг сэргээсэн дэлгэр сайхан наадмууд боллоо. Амьдрал ямар ч байсан Монгол хүн үндэснийхээ соёл уламжлал, хийморь зоригийн бэлгэдэл болсон эрийн гурван наадмаараа билэгтэй үгийг ярилцаж, амны бэлгээрээ ашдын их ерөөлийг урин дуудаж байдаг юм шүү дээ.

-Танай намын хувьд Ардчилсан намтай нэгдэх гэрээг С.Эрдэнэ даргын үед байгуулсан. Одоо тэр нэгдсэн үйл явц хэвээр байгаа юу?

-Нэгдсэн хийгээд нэгдэх үйл явц зорилго, чиглэлийн хувьд хэвээр гэж ойлгож болно. Харин эрх зүйн хувьд дахин харах зүйл байгаа. Учир нь С.Эрдэнэ даргыг нам төлөөлөх эрхгүй гэж Улсын Дээд шүүх шийдвэр гаргасан. Одоо Ардчилсан намыг хууль ёсны дагуу Л.Гантөмөр даргалж байна. Ардчилсан намын өнөөгийн удирдлага, эрх бүхий байгууллагуудын түвшинд дахин баталгаажуулах нь хоёр намын гишүүд дэмжигчдийн итгэлийг хураахад тустай. Хууль зүйн хувьд ч баталгаажих юм.

-Тухайн үед танай нам Ардчилсан намтай нэгдэхэд өнөөгийн удирдлагууд тийм ч таатай хүлээж аваагүй шүү дээ…Энэ тухайд?

-Хэн таалаагүй хэн таалсныг би мэдэхгүй юм. Бид зөвхөн С.Эрдэнэ намын дарга байвал нэгдэнэ гээгүй шүү дээ. Албан ёсны Ардчилсан намтай л нэгдье гэсэн. Ардчиллын төлөө намууд нэгдэж нийлэх нь нийгмийн захиалга, цаг үеийн шаардлага, бас олон салсан намууд болоод фракцуудад жижиг амбиц, явцуу эрх ашгаа хойш тавьж, улс, нийгмийн эрх ашгийн дээдэлж чадах эсэх тухайд тулгаж буй шалгуур юм.

-Таныг С.Эрдэнэтэй хөшигний ард улс төрийн тохиролцоо хийсэн учраас нэгдсэн гэх улс төрчдийн хардлага бий. Яагаад ер нь нэгдэх болсон бэ?

-Ардчилсан нам өнөөдөр нэгдэж нягтарч байвал нэгдэх чиглэлд манай намын хийж байсан алхам үр өгөөжөө өгчээ л гэж харж байна. Өнөөгийн удирдлага ажлаа эрчимжүүлж намын дотоодод бий болсон хямрал, хуваагдлыг арилгах гээд үзээд л байна. 20 жил бугширсан асуудлыг хоёр гурван сард засч янзална гэдэг боломжгүй зүйл. Гол нь алсын том зорилгод л бүгдийг чиглүүлэх асуудал. Бусад нь цэгцэрнэ. Намуудын тухайд бол хөтөлбөр, зорилтоо уялдуулах асуудал байж таарна.

-Танай намын түүх үзэл баримтлал цаашдын зорилго юу вэ. Нам их хурлаа сонгуулиас өмнө хийх үү?

-Манай нам Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ой тохиох үед байгуулагдсан. Үзэл баримтлалын тулгын гурван чулуу бол үндэсний үзэл, шударга ёсны үзэл, ардчилсан үзэл юм. Дэлхий даяар олон оронд нийгмийн үзэл санааны болоод байгууламжийн хямралууд газар авч байна. Уламжлал, ёс заншил, ёс суртахуун үгүй хууль бол хүчтэйг нь цайз адил хамгаалж, хүчгүй нэгнийг тор гинжтэй адил хүлдэг. Манай улсад 860 хууль үйлчилж байна. Мэддэг хийгээд хэрэглэдэг нь хэд билээ. Ёс суртахуун байхгүй учраас хууль байдаг ч сахиулах, сахих аль алин нь үйлчлэхгүй байгаа юм. Тэгэхээр Монгол Үндэстэн-Монгол Төр-Монгол бодлого гэж байсан байх ч болно. Төр барих уламжлал сүүлийн 300 жил умартсанаас боолын сэтгэлээсээ ангижирч чадахгүй байна. Хэн нэгнээр заалгаж, хаа нэгтээгээс удирдамж авч ажилладаг төр хаа хүртэл явах юм. Үүнд л манай нам хариулт өгнө.

-Ардчилсан намын хувьд шинээр сонгогдсон Лу.Гантөмөр даргаа тал бүрээс нь шахаж, багаа бүрдүүлээд ажилдаа ор гэдэг шаардлагыг хүчтэй тавьж байх шиг байна. Таны хувьд энэ намын дотоод асуудлыг хэрхэн ойлгож, ажиглаж байна?

-Ардчилсан нам монголчуудад хорвоогийн сайн мууг үзүүлж, энэ ертөнцийн өнгө будгийг харуулсан нам. Ардчиллын буянаар бид Думаа Дулмаа хоёроо ялгаж салгахтай болоод байна. Одоо дүгнэж цэгнээд өөрсдийн толгойгоор Монгол хөрсөнд амьдарч соёолж чадах, монголчуудыг нийтээр нь амьдралын чанарын хувьд, гэгээрэл боловсролын хувьд, эрүүл мэнд орчин нөхцөлийн хувьд хөгжүүлж чадах тийм Үндэсний ардчиллыг хөгжүүлэх юм. Үүнийг Чингис хааны сонгодог ардчилал гэж үзэж тайлбарладаг. Зан заншил ёс зүйгээр бөхлөгдсөн хуульт цааз. Шигшүүрчлэл чадварт суурилсан дэвшүүлэх систем тогтолцоо. Үүрэгтэй нь уялдсан эрхийн тухай ойлголт яригдана. Одоо бол бид үлгэрлэвэл С.Нарангэрэл багш ач хүү хоёр нь төр удирдахад адил тэнцүү л гэж яриад байгаа. Үүнийг ардчилал гээд буруу ойлгоод хэрэглээд ирсэн байх жишээтэй. Их Монгол Улсын хүчирхэг үед эхээс хүн эрх тэгш төрдөг ч авьяас чадвар нь адил болж хөгждөггүй тул тэр бүрд таарсан үүрэг, хариуцлага үүрүүлэн нийтийн их зорилгод зүтгүүлдэг байж. Эрх нь дээрхдээ уялдаж л нээгддэг байсан бололтой. Бодох л асуудал. Төрөө дээдлэхгүй төрийн сонгуульд ороогүй хүн төрийн хайр хишиг, халамж хүртэх, гадаад паспорт авах эрхтэй юу.

-2024 оны сонгууль шинэ хуулийн хүрээнд явагдана. Танай нам эвсэх үү, Ардчилсан намтай нэгдэх үү?

-Дан ганц миний хүсэл бодлоос давсан зүйл тул дараа болох уу.

-Үндсэн хууль өөрчлөгдөж УИХ 126 гишүүнтэй болсон. Сонгууль холимог тогтолцоогоор явна. Энэ асуудалд олон жил Үндсэн хууль болон төрийн тогтолцооны талаар төсөл боловсруулж, ярьж, ажлын хэсгүүдэд ажиллаж байсан улс төрч, намын даргын хувиар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Холимог тогтолцоо сонгосноор намуудын бодлого парламентад орох болсон нь сайн хэрэг. Намууд төлөвшинө. Парламентийн хяналт харьцангуй дээрдэх хүлээлт байгаа. Нэг гишүүний саналын жин буурна. Засгийн газар парламентаа дөрлөөд байхгүй гээд дэвшилттэй алхамууд хийгдсэн нь сайн хэрэг. Харин шударга сонгууль явуулах, намаар удирдуулдаггүй төрийн албаны зөвлөлтэй байх, намаас хараат бус хянан шалгах байгуулгатай болох, шүүх засаглалыг томилсон субъектээсээ хараат бус болгох зорилтууд огт хангагдаагүй. Иймээс авлига, хулгай багасахгүй гэдгийг л баттай хэлэх байна.

-Нийслэл хотын хувьд энэ зун амаргүй өнгөрч байна. Үе үе үер гамшиг нүүрлэж байна. Саяхан болсон аадрын дараа хэдэн хүний амь нас хохирлоо. Эрсдэлгүй, иргэндээ ээлтэй орчныг яаж бий болгох вэ?

-Маш харамсалтай. Амь насаа алдсан хүмүүсийн ар гэр, ахан дүүст гүн эмгэнэл илэрхийлье. Ийм байдалд хүрсэн нь олон шалтгаантай. Хот хөдөөгийн хөгжлийн уялдаа холбоо, иргэдийн амьжиргааны доройтол, мэдээж хэрэг төрийн бодлого, төлөвлөлт, намчирхал талцал ч бас л нэг шалтгаан.

Жалганд буусан айлуудыг өнгөрсөн жил нүүлгэнэ гэсэн бол нэг хэсэг нь ардын хүүхдийг гадуурхлаа. Ардчилал мардчилал гээд л хашгична, зарим нь суулт хийх байсан байлгүй. Тэгэхээр бас ардчиллаа ч гэсэн үүрэгжүүлэх шаардлага байгаа биз. Жишээ нь сайрын савд зусдаггүй сарьдгийн эхэнд өвөлждөггүй гэдэг ардын сургаал, уламжлал, зан заншил байна. Үүнийг мэддэггүй учраас л хүмүүс амь нас, эд хөрөнгөөрөө хохирч байх жишээтэй. Уг нь дээрх зургаан үг 60 хуудас хуулиас хамаагүй хүчтэй үйлчилж ирсэн. Одоо ч хөдөөд хэнээр ч хэлүүлэхгүй баримталдаг. Нэг маш чухал зүйлийг нэмж хэлье. Ардчиллын гол тулгуур бол мэргэжлийн холбоод, иргэний нийгмийн байгууллагууд. Өнөөгийн нийслэлийн тулгамдсан асуудлууд бол иргэний нийгмийн байгууллагууд, салбарын мэргэжлийн холбоод байхгүйтэй холбоотой. Та байгаа л гэх байх. Хэрвээ архитекторчдын эсхүл дэд бүтцийн холбоо хүчирхэг байсан бол үер усны гамшиг байхгүй. Хэрвээ эрчим хүчний холбоо хүчирхэг байсан бол хот утаагүй, хэрвээ замчдын хүчирхэг холбоо байсан бол замын түгжрэл байхгүй л байх байсан. Манайд нэр төдий холбоод намуудын дороос өндийж чадахгүй, зарим нь хэвлийдээ өтөлчихсөн учир ажиллах, нөлөөлөх, нам, эрх мэдэлтний хүчирхийллийг сөрж дийлэхгүй байгаа юм.

-Таны хэлж байгаа зөв шүү, уг нь. Холбоод хүчтэй бол салбар эрүүлжих боломж гэж та ярьж байна, тийм үү?

-Ирэх сонгуулиар ардчиллыг хөгжүүлэх бэхжүүлэх зорилтын тулгуур нь намаас ангид хүчирхэг мэргэжлийн холбоодыг бий болгох зорилт байх болов уу. Иргэний нийгмийн байгууллагууд болох нутгийн зөвлөл, бизнесийн болоод спортын холбоод ч үүнд хамаарна. Эс бөгөөс бодит амьдралаас тасарсан хийрхэж намчирхсан хүмүүний бөөгнөрөл л болох нь. Үүнийг хэрүүлийн далай уруулын уранхай гэж судар номонд бичсэн байдаг. АН, МАН хоёр сателит намын сэтгэхүйгээс салж байж энэ хөгжинө.

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Т.Болдхуяг: АН-ын асуудлыг ганц дарга мэдэхгүй, бид олонхоороо шийдвэр гаргадаг нам DNN.mn

Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүн Т.Болдхуягтай намынх нь асуудлаар ярилцлаа.

-Танай намын ҮБХ-ны тэргүүлэгчдийн хурал саяхан болж, намын ҮБХ-г энэ сарын 28-нд хуралдуулахаар шийдвэрлэсэн. Уг хурлаар ямар асуудал хэлэлцэх вэ?

-Яг тэдний өдөр хурал болно гэсэн албан ёсны шийдвэр бидэнд хараахан ирээгүй байна. Хоёрдугаарт хурал боллоо гэхэд зөвхөн нэг талын ҮБХ-ны гишүүдийг оролцуулж ирсэн шударга бус тогтолцоо хэвээр байгаа юу гэдэг нь өөрөө том асуудал. Үнэхээр нийт ҮБХ-ны гишүүдийг уг хуралдаа оролцуулах уу.

Надад лав одоогоор тийм хурал болно гэсэн шийдвэр ирээгүй. Тиймээс миний хувьд өмнөх шигээ хэн нэгний эрх ашигт тулгуурласан хурал болох нь уу даа гэсэн хардалттай байгаа. Үнэхээр Ардчилсан намын ҮБХ-ны хурал нийт гишүүдээ оролцуулсан хурал болж чадвал энэ намын эв нэгдэл, дотоод асуудал үнэхээр дууссан гэж ойлгоно. Тиймээс дүрмийнхээ дагуу хурлаа хийх эсэхээс манай намын асуудал цаашид цэгцрэх эсвэл дахин бутрах уу гэдэг нь тодорхой болох байх аа.

-Яагаад зарим гишүүдийг оролцуулахгүй гэж. Өмнө нь та бүхнийг оролцуулахгүйгээр хуралдаж байсан гэж үү?

-2016 оноос эхлээд л АН-ын хурал дүрмийн бус явж ирсэн. Нэг талдаа албан ёсны хурал болдог ч нэг хэсэг нь түүнийг үгүйсгэдэг. Ийм гажиг систем бий болж улам тод илэрснээр АН-ын задрал бүрэн зургаараа олон нийтэд мэдэгдэж эхэлсэн гэж ойлгодог. Бид энэ оны нэгдүгээр сард намын даргаа сонгож, Улсын дээд шүүхээр бүртгүүлсэн. Мэдээж энэ хурал албан ёсны, нийт гишүүд оролцсон учраас хүчин төгөлдөр болсон. Гэвч хаана, ямар тохиролцоо явсан бэ гэдгийг бид бүгд мэдэж байгаа. Тиймээс энэ сарын 28-нд зарлагдах хурлыг хүчин төгөлдөр болгоё л гэж бодож байгаа бол АН-ын үе үеийн ҮБХ-ны гишүүдийг бүгдийг нь оролцуулах шаардлагатай.

-Танай намын даргын хувьд сонгогдсоноосоо хойш долоон сар өнгөрч. Энэ хугацаанд угтаа намын бүтэц, өөрийн баг бүрэлдэхүүнээ хэдийнэ сонгочих ёстой байсан гэдэг. Гэтэл яагаад ингэж удсан шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?

-Би түрүү нь хэллээ. Намын даргыг сонгох асуудал зуун хувь АН-ын гишүүдийн үзэл бодол, дэмжлэгээр явсан зүйл байгаагүй.

Өөрөөр хэлбэл АН-ын лидер гэгдэх хэсэг нөхдийн улс төрийн тохиролцооны үр дүнд Лу.Гантөмөр гэх хүн гарч ирсэн. Тиймээс тохиролцоогоор гарч ирсэн намын дарга багаа бүрдүүлэхэд бодох, тохиролцох асуудал олон байсан байх. Тиймээс л хагас гаруй жилийн хугацаанд чимээгүй суусан болов уу. Миний хувьд хичнээн тохиролцоогоор гарч ирсэн намын дарга байлаа ч Улсын дээд шүүх түүнийг бүртгэж авсныг нь хүндэтгэдэг. Нөгөөтэйгүүр намын асуудал дэндүү ёроолдоо унасан цаг үед намын дарга ямар ч байдлаар гарч ирсэн дэмжинэ гэсэн байр суурьтай байсан. Тэр утгаараа Лу.Гантөмөр яаж ч гарч ирсэн, түүнийг дэмжихээс өөр аргагүй үе байлаа. Одоо ч дэмжиж явна. Бидэнд одоо хагарал, маргаан хэрэггүй. Бидэнд шийдэл, хүчтэй сөрөг хүчин болох бодлого хэрэгтэй. Тэр утгаараа аль ч шатны намын их хурлыг зохих ёсных нь дагуу дүрэм журмаар нь зохион байгуулаасай л гэж хүсч байна. Нэг л дүрэм зөрчсөн үйлдэл гаргавал АН-ын хувь заяа дахиад л хоёр, гурван жилийн өмнөх рүүгээ буцна. Тэгвэл бидэнд ирэх 2024 оны сонгууль ёстой үлгэрийн далай болно доо. Ирэх сонгуульд бид ялалт авчрахгүй л бол АН дахин босоход хүнд болно. Тиймээс бид одоогоос дүрмээ Үндсэн хууль шиг л дагах шаардлагатай.

-Танай намын дэд дарга, генсект амбицлаж байгаа хүмүүс эхнээсээ тодорч байх шиг байна. Тэр хүмүүсийг таны хувьд дэмжиж байгаа юу. Ер нь дэд дарга, генсекээ яаж сонгож гаргадаг дүрэмтэй юм бэ?

-Намын жагсаалтаар парламент руу орох үүд хаалга эрх зүйн хувьд бүрэн нээгдсэн. Тиймээс намын дэд даргад амбицлах манай намын гишүүд цөөнгүй байна. Зарим нь намынхаа гишүүдтэй эртнээс уулзаж, тохиролцоогоо хийж байгаа сураг ч дуулдсан. Миний хувьд хэнийг нь ч дэмжихгүй. Учир нь тэд бүгд намыг хагалж, буталсан лидер гэх увайгүй улстөрчдийн цүнх баригчид. Хэн нь хэн бэ гэдгийг угаасаа намын гишүүд бид бүгд мэднэ. Тиймээс тэдний амбиц яаж явагдах, хэнтэй тохиролцох, хэнээр өргүүлэх нь бидэнд хамаагүй. Угаасаа намын асуудлыг дан ганц дарга шийддэг зүйл огт биш. Ардчилсан нам юуны төлөө ардчилсан нэртэй юм бэ. Тэр утгаараа аливаа асуудлыг дандаа олонхын саналаар шийддэг. Энэ л бидний үзэл баримтлал, зарчим. Ерөнхий дүрмээрээ намын дарга өөрийн томилохыг хүссэн хүний нэрийг ҮБХ-нд өгнө. Түүнийг нь ҮБХ хуралдаж, олонхынхоо саналаар асуудлыг шийддэг. Тиймээс манай намын дэд дарга, генсек тэр болно гэж хэлэхэд арай эрт байна. Арай эрт ч гэж угаасаа хурлын шийдвэрийн дараа энэ асуудал тодорхой болно. Түүнээс өмнө тодорхой болох ямар ч боломжгүй. Мэдээж амбицлах хүн олон л гарна. Гэхдээ өөрийнхөө нэрийг дэвшүүллээ гээд дарга болчихдог зүйл гэж үгүй.

-Тэгвэл танай нам бүтэц, бүрэлдэхүүн, удирдлагын багаа бүрдүүлэх гэж дахиад л хагаралдах юм биш үү дээ…?

-Үгүй ээ гээд шууд хэлж чадахгүй. Учир нь манай намд олон фракц, бүлэглэл, клуб бий. Тэр бүгд нийлнэ гэхэд хэцүү л дээ. Гэхдээ Улсын дээд шүүхээр батлагдсан дүрэм гэж бидэнд байгаа. Тэрхүү дүрмийнхээ хүрээнд асуудлыг шийдээд явах учиртай. Тиймээс л би дүрмийн дагуу аливаа үйл ажиллагаагаа нямбай, алдаа хийдэлгүй зохион байгуулах ёстой гэж анхааруулаад байгаа хэрэг. Дүрэм дагаагүйгээсээ болоод манай нам уналтад орсон. Хуваагдсан, задарсан. Нэгдэх гэж олон жил болсон. Тиймээс хүн болгон, АН-ын гишүүн бүр намынхаа батлагдсан дүрмийг дахин нэг сөхөөд харчихаасай гэж хүсч байна.

-Хэрэв хурал зохион байгуулалт муутай, мөн таны хэлж байгаа шиг дүрмийн бус болбол АН-ын даргыг огцруулах асуудал яригдах болов уу?

-Тэр мэдээж шүү дээ. Гэхдээ асуудал тэгж битгий хүндрээсэй. Анхнаасаа дүрмийнхээ дагуу явчихвал асуудал бүхнээ шийдээд явчихна. Анхнаасаа дүрмээ зөрчөөд эхэлбэл асуудал хүндэрнэ. Гэхдээ энд би нэг зүйлийг хэлье. Манай намын дүрмийг хамгийн их зөрчдөг хүмүүс бол намын лидерүүд. Түүнээс биш дунд, анхан шатны намын гишүүд хэзээ ч дүрмээ зөрчиж байгаагүй. Тэд намын дүрмээ Үндсэн хууль мэт дээдэлдэг. Харин намын дарга, удирдлагууд буюу лидерүүд намын дүрмийг шалны алчуур шиг гишгэлдэг. Үүнийг манай намын гишүүд намынхаа лидерүүдээс олон удаа харсан. Тиймээс дүрмийнхээ дагуу асуудалд хандаарай гэж намын лидерүүдээсээ хүсье, бас шаардаж байна. Та нар намын эзэд биш шүү. Ардчилсан нам бол хувь хүний байгууллага биш шүү. Энэ бол үндэсний нам. Тэр утгаараа Монголын нийт ардчилсан үзэл санаатай хүн бүхний нам шүү. Үүнийг та бүхэн битгий мартаарай

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories