Author: Ягааны Мөнгөнцэцэг

УИХ–ын гишүүн Д.Арвинтай ярилцлаа.

–Чуулганы завсар­лагаанаар тойргийн­хон­тойгоо уулзаад байна уу?

-Намрын
чуул­ганы зав­сарлагаанаар тойр­гийнхоо иргэдтэй уулз­сан. Тэгэхдээ дандаа орон сууцанд амьдардаг хэс­гийн иргэдтэй уулзаж, захын хорооллынхон дээр очиж амжаагүй л дээ. Тиймээс энэ түр зав­сарлагааны  үеэр Баян­зүрх дүүргийн захын хо­роо­лолд амьдардаг ир­гэд­тэйгээ уулзахаар төлөв­­лө­сөн. Тэр дагуу л явж байна. Төр засгаас хийж, хэрэгжүүлж байгаа ажлын талаар танил­цуулж, иргэ­дийн санаа бодлыг сонсч байна. Ялан­гуяа гэр хо­рооллыг дахин төлөвлөх асууд­лаар, Амгаланд ду­лааны цахилгаан станц барих гэж байгаа тухай болон “Гудамж” хөтөл­бө­рийн талаарх төрийн бод­логыг тайлбарлан хүр­гэж, УИХ-ын гишүү­нийхээ үүргийг гүйцэтгэж байгаа юм. Ин­гээд Баян­зүрх дүүргийн бүх гэр хорооллын иргэдтэй уулзаж явна.

–Таны энэ уулзал­тыг нөгөө талд сон­гуу­лийн сурталчилгаа гэж хараад байх шиг байна л даа?

-Харин
тийм ээ. Бүр гайхаад сууж  байна. Тойр­гийнхонтойгоо хийж байгаа уулзалтыг сон­гуу­лийн сурталчилгаа хэ­мээн хардаад ирж бус­ниу­лах асуудал гарч бай­на. Тухайлбал, Баянзүрх дүүргийн Монелийн хэс­гийн гэр хорооллын ир­гэд­тэй уулзалт хийж бай­хад үүдэнд бөөн бужиг­наан боллоо. Юу болов оо гээд хартал Баянзүрх дүүргийн МАН-ын дэд дарга Эрдэнэбаяр, улс төрийн ажилтан эмэгтэй­гээ дагуулан орж ирээд шууд зураг аваад эхэл­сэн. Тэгэхэд нь “Тойр­гийнхоо иргэдтэй уулзаж байна. Битгий зөвшөө­рөлгүй орж ирээд бужиг­нуулаад бай” гэсэн. Гэтэл Эрдэнэбаяр “Та нууц байд­лаар хуралдаж бай­на. Ингэж болохгүй” гэдэг юм байна. Тэгэхээр нь “Захын гэр хороололд хийсэн уулзалт нууц бай­далд тооцогддог юм уу” гэж хэлсэн юм. Ингэж л бидний уулзалтыг уул­залт биш болгож хувир­гаад тараасан даа. Тэн­дээс гараад иртэл Баян­зүрх дүүргийн Ардын на­мынхан гадаа ирээд зогс­чихсон байлаа.

–Танд ингэж хандаад байгаагийн учир нь юу юм бол. Та үнэхээр хү­мүүст мөнгө тараачих­сан юм уу?

-Надад
тэгж хүмүүст тараагаад явах мөнгө байхгүй. УИХ-ын гишүү­ний­хээ хувиар тойргийн­хон­тойгоо уулзах эрх на­дад бий биз дээ. Өнгөр­сөн УИХ-ын сонгуулиар намайг мөнгө тарааж байж гарч ирсэн гэж ярь­даг юм. Тэгвэл манай тойр­гийн сонгогчдоос асуу­­гаарай “Арвин та нарт мөнгө өгсөн үү” гэж.  Өөрийнхөө бор зүрхээр явсан шүү дээ.  Төрд хоёр удаа сонгогдсон надад итгэсэн учраас Баянзүрх­чүүд сонгосон юм.

Миний иргэдтэй хийж байгаа уулзалтыг МАН-ынхан бужигнуулсан нь ганцхан энэ биш л дээ. Өмнө нь хүүгийнхээ ком­панийн байранд сууж байхад МАН-ын гишүүд телевизийнхэнтэй хамт орж ирээд бөөн юм болж, сайтуудаар “Арвин мөнгө тараалаа” гэдэг мэдээлэл цацсан. Тийм учраас би дүүргийн цагдаагийн хэл­тэст хандаж, болсон про­цессыг хэлсэн. УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхэд халдлаа гэдэг гомдол гар­гасан. Харамсалтай нь цагдаа нар огтхон ч тоо­гоогүй. Тэгтэл энэ үйлдлээ МАН-ынхан сая дахиад давтлаа. “Арвин нууц уул­залт хийж, сонгогчдод мөнгө тараалаа” гэдэг яриа гаргалаа. Би аргаа барахдаа МАН-ын дарга Ө.Энхтүвшин рүү мессеж бичсэн. “Намайг яагаад мөнгө тараасан гээд бай­гаа юм бэ. Энэ гүтгэлгийг хувь хүмүүс хийгээд бай­на уу. Эсвэл Ардын намын бодлогоор ийм зүйл яваад байна уу” гэж асуусан. Тэгтэл тэр “Би юу ч мэдэхгүй, тодруулъя” гэсэн хариу өгсөн.

Харин цагдаа нар  на­майг “Иргэдтэй уулзалт хийх бүртээ цагдаад мэ­дэгдэж бай” гэсэн. УИХ-д хоёр, гурван удаа сон­гог­дож ажиллахдаа иргэд­тэй уулзахын тулд цаг­даа­гаар мануулж бай­сан­гүй. Гэтэл одоо цаг­даа, хуулийнхны хянал­тан дор тойргийн иргэд­тэй уулзах болж таарлаа. Би ямар гэмт хэрэгтэн биш дээ. Ард түмнээ тө­лөөлж төрд суух үүрэг хүлээсэн төрийн түшээ хүн. Иргэдэд ч өөрсдий­гөө төлөөлж төрд сууж байгаа хүнтэйгээ уулзах­даа цагдаагаар цаг­дуулж, мануулах нь хэцүү биз дээ. Гэвч ийм л бай­далд МАН-ынхан оруул­лаа. Энэ бүхний эцэст  ард түмний цөсийг хөөр­гөн талцуулан хувааж байгаа энэ намуудыг бу­руутгаж сууна даа. Энэ байдлаас үнэхээр зал­хаж байна. Тиймээс на­мыг гишүүнчлэлгүй бол­гох хуулийг яаравчлан батлах нь зөв юм байна гэсэн бодолтой байна.

–Аль ч нам гишүүнч­лэлгүй болог гэж үү?

-Нам
гэдэг нэрийн дор хэдэн хүний гар хөл болж, улс төрийн тоглоом хий­дэг байдал үнэндээ хэ­рээс хэтэрлээ. Улс­төрчдийн энэ тоглоомын золиос нь ард түмэн болж байна. Ардын намынхны энэ улс төрийн тог­лоом­ноос болж хохирч байгаа ард түмнээ өрөвдөж бай­на. Төрд сонгоод явуул­сан түшээтэйгээ ч уулзах эрхгүй болчихоод сууж байна шүү дээ. Ардын намынхан намайг ний­гэмд муухай харагдуулж, до­ром­жилж, бахаа хан­гаж байж болно. Харин дунд нь ард түмнийг хохи­роож доромжилж болох­гүй шүү дээ. Ийм байд­лаар намын гишүүн байс­наас байгаагүй нь дээр. Тийм учраас нэг мөсөн намын гишүүнчлэлийг халах хэрэгтэй болжээ.

Өнөөдөр Ардын на­мынхан төр барихдаа хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх тал дээр юу хийчихсэн юм. Гэр хо­роол­лын иргэд хог нов­шиндоо дарагдчихсан, гэрэл, цахилгаангүй хэцүү байна шүү дээ. Үүнийг нь цэгцлэх гэхээр уулзалтыг нь бусниулаад байна. Ардын намынхан ямар ч боловсролгүй харгис хү­мүү­сээр хорооны дарга хийлгэдэг. Тэр хүмүүс нь ард түмний амьдралыг дээшлүүлсэн нь хаана байгаа юм. “Арвинг дэмж­сэн хүнийг шоронд хийнэ” гэж ярьдаг солиотой хү­мүүс энэ намд байна шүү дээ. Тэд Ардын намын төлөө үхэлдэн гүйж, хэний төлөө яах гэж ингэж яваагаа ч мэдэхгүй ухаан­гүй шахам явж байна. Ингэж намын гишүүн байх гээд яах юм бэ, боль­сон нь дээр.

–Хэн, хаана, хэнтэй уулзалт хийх нь чө­лөө­тэй болчихсон нийгэм биш юм уу. Тэр тусмаа УИХ–ын гишүүн хүний­хээ хувьд тойргийнхон­той­гоо уулзах нь таны үүрэг байлтай…

-Тийм
шүү дээ. УИХ-ын гишүүн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн хаана ч иргэдтэй уулзах эрхтэй. Төрд төлөөлөх үүргийн­хээ хүрээнд тойргийн­хонтойгоо уулзах үүрэг­тэй. Гэтэл намайг ажил хийлгэхгүй, эрхийг минь зөрчиж байна. Ийм зүйл дээр арга хэмжээ авдаг хуультай л баймаар юм. Гэтэл юун тэгэх манатай. Миний зургийг аваад твит­тер гэдэг дээрээ  муу муухайгаар хэлж дором­жилж байна. Тиймээс би УИХ-ын зарим гишүүдэд “Ичээч та нар” гэж хэлж байгаа. Нэгийнхээ амаар хүн муулахын донтой бол­чихсон нөхдүүд твит­терт ордог байхгүй юу. Түүнийгээ жиргээ гээд нэрлэчихсэн байна лээ. Тэр жиргээ нь хэнд хэрэг­тэй юм. Хэнд ч хэрэггүй зүйлүүд ярьцгаана. Зо­хион байгуулалттай бүлэг хүмүүс миний талаар худ­лаа зүйл бичээд намайг хүмүүсээр доромжлуул­даг юм билээ. Намайг юу хийж, юу сэтгэж явааг мэдэхгүй байж дором­жил­сон үгийг нь даган баясч,  жиргэдэг гэсэн. Намайг хүмүүс “твиттерт орж жиргээд үнэнээ хэ­лээч” гэдэг юм. Ухамсар­гүй, хүний үгээр үг хийж, худлаа ярьдаг хүмүүст тайлбар хийх шаардлага надад байхгүй. Нийгэмд ховоор амьдардаг хүмүүс л твиттерт ордог байхгүй юу. Тиймээс үүнийг тоох­гүй байна.  Ухаантай ухам­сартай, ажилтай хүмүүс твиттерт ордоггүй юм. Ямар ч үндэслэлгүй гүтгэлгийг дагаад жиргэж л байдаг. Ингэж хүнийг доромжилж бахаа хан­гадаг бүлэг хүмүүс бий бол­чихжээ.

–Та өөрийгөө хүн бол­гонд до­ромжлуулж, чичлүүлж байх ямар буруу юм хийчихсэн юм бол гэж боддог уу. МАН–аас гар­сан гишүүд олон байхад тань руу дайрч байна. Магадгүй эмэг­тэй хүн болохоор нь тэгдэг юм болов уу?

-МАН-ыг би хаяагүй. МАН намайг хаясныг албан ёсоор хэлж байна. Тэд өнгөрсөн сонгуулиар УИХ-д хоёр сонгогдчих­сон эмэгтэй гишүүнээ дэм­­жихийн оронд ад үзээд хаясан шүү дээ. Батзориг бид хоёрын асуудлыг цэгцэлж, Ардын нам бодлогоо тодорхой­лохгүй бол байдал хурц­дах нь ээ гээд тухайн үеийн намын удирдла­гуу­дад хэлээд байхад ойшоогоогүй. “Арвин тэр­тэй тэргүй ялагдах юм чинь хая” гээд Бат­зоригийг илт давуу дэм­жээд явсан шүү дээ. Адил­хан нэг намаас дэвшсэн хоёр хүндээ ийм ялга­вар­тай байдлаар хандаж, намайг хаясан. Намдаа хаягдсан хүн үүнээс өөр ямар сонголт хийх юм.

Сонгуулийн үеэр Ардын намынхан намайг тагнаж чагнаж, хэнтэй уулзаж яаж байгааг мөш­гөдөг байсан юм шүү. Тийм учраас би “Сонгуу­лиар заавал гарна даа” гэсэн амлалтыг өөртөө өгсөн юм. Ер нь тагнаж чагнах ажлыг зөвхөн Ар­дын намынхан хийдэг шүү дээ. Уг нь тэд надаар дутахгүй бай­маар юм. Гэтэл яагаад намайг зүгээр орхихгүй байгааг нь гайхаад байна. Би мөрөөрөө явмаар бай­­на. Улс орон, сонгогд­сон тойргийнхоо иргэ­дийн эрх ашгийн төлөө хийх зүйл их байна шүү дээ. Гэхдээ намайг хавчих тусам би сөрж амьдарна. Тэдний доромжлол на­майг улам хурцалж бай­на. Ингэх тусам нь би өнгө орно. Луйварчин, солиотнуудын эсрэг зог­сох болно. Тэр үед тэдэнд мөхөх цаг ирнэ.

–Танай хүү эмнэл­гийн тендер авсан гэдэг асуудал таныг нэлээд хэл аманд оруулж байх шиг байна. Чухам юу болсон юм бэ?

-Баянзүрх
дүүргийн гуравдугаар төрөх эмнэл­гийг барих эхний ээлжийн тендер зарлагдсан. Тэр нь нэг тэрбум төгрөг бай­сан л даа. Үүнийг манай хүүгийн “Их өргөө” ком­пани авсан юм. Ингээд ажлаа эхэлтэл хэвлэл мэдээллээр Ардын на­мын­хан зохион байгуу­лалт­тайгаар мушгин гуй­вуулж яриад эхэлсэн. Тийм учраас манай хүү “Ээжээ улстөрчид хэцүү юм байна, больё оо. Ав­сан нэг тэрбум төгрөгийн­хөө ажлаа хийчихээд эн­дээс гарлаа. Үлдсэн аж­лынх нь тендерт орол­цох­гүй” гээд больсон. Гу­равдугаар төрөх эмнэл­гийн ажлын дараагийн тендерүүдийг “Цамхаг” гэдэг компани аваад ажлаа гүйцэтгэсэн. Ердөө ийм л асуудал байгаа. Одоо Дөрөвдүгээр төрөх эмнэлгийн барил­гын ажлыг “Нийслэл өргөө” гэдэг компани хийж бай­гаа. Үүний ард МАН-ын том нөхдүүд байдаг шүү дээ. Гэтэл энэ компа­нийг “Их өргөө” компани­тай андуурч, дөрөвдүгээр төрөх эмнэлгийн ард на­майг байгаа мэтээр гүтгэн доромжлоод байгаа байх­­гүй юу. Үүнийг зо­риуд зохион байгуул­чи­хаад МАН-ынхан бах нь ханаад сууж байгаа биз. 

–Ерөнхийлөгчийн сон­­гуульд мэдээж та намынхаа нэр дэвшиг­чийг дэмжих байх. Гэх­дээ хувь хүнийхээ итгэл үнэмшлээр энэ нэр дэвшигчдийн хэнд нь итгэж байна вэ?

-Монгол
Улсын хөгж­лийн төлөө бодитой зүйл хийсэн хүн л Ерөнхийлөгч болох ёстой. Ерөнхий­лөгч бол Монгол Улсын эв нэгдлийг илэрхийлэгч, үндэсний аюулгүй байд­лыг хангагч, тусгаар тогт­но­лоо хамгаалагч байх үүрэгтэй. Энэ чанараа­раа одоогийн Ерөнхий­лөгч Ц.Элбэгдорж үе үеийн төрийн тэргүүнээс илүү байж чадсан. Хүмүүс өнгөц байдлаар нам намд хуваагдсан үзлээ­рээ асуудлыг харж, энэ хүнийг анзаарахгүй бай­гаа байх. Чин үнэндээ Ц.Элбэгдорж өмнөх Ерөн­хийлөгчдөөс хавь­гүй илүү юм.

Монгол Улс, ард түм­ний эрх ашгийн төлөө бүхнийг хийж чадсан хүн. Монгол Улсын газар нут­гийг хэдхэн хүн хувааж авлаа. Лицензийн най­маа газар авлаа гэж мон­голчууд санаа зовдог бай­сан. Тэгвэл үүнийг Ц.Эл­бэгдорж Ерөнхийлөгч л цэгцэлж чадаа биз дээ. Мал бэлчих талбайгүй, явах газаргүй болчихлоо, тахилгатай уулнуудыг нь хүртэл сэнжлээд аваад явлаа гэж үглэхээс цааш­гүй байсан асуудлыг тэр л цэгцэлсэн. Тэр өөрийн­хөө нэр хүнд, бүх зүйлийг золиослон ли­цен­зийг цу­цалж, олгол­тыг нь хо­ригло­сон. Энэ нь Монгол Улсын  тусгаар тогтнолыг баталгаа­жуулж өглөө. Олигархиуд төрийн мөн­гийг идээд уучихлаа гээд улстөрчид чалчаад бай­сан мөртлөө хэн нь идэж уугаад байс­ныг илрүүл­чи­хэж чадах­гүй л байсан шүү дээ. Тэгвэл Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж гарч ирээд энэ бүхнийг ил болгож өгсөн. Өнөөдөр төрийн албан хаагчид шударга ажиллаж бай­гаад төрийн албанд хэдэн жил тог­тохоо бодъё гэж ярьдаг болсон байна. Луйвар хийхээсээ айдаг болсон байна шүү дээ. Өмнө нь хэзээ ийм бай­лаа. Энэ бүхэн Ц.Элбэг­дорж Ерөн­хий­лөгчийн хийсэн аж­лын үр дүн. Улс орныхоо төлөө зөв зүйл хийж яваа гэдэгт нь би итгэж байгаа. Дээрээс нь эмэгтэй ги­шүү­дийн гарга­сан санал санаа­чилгыг хамгийн их дэмждэг Төрийн тэргүүн. Урьд хожид хэзээ ийм байсан юм. Дарга нар наанаа “Эмэгтэйчүүдээ дэмжиж байна” гэж ярьчи­хаад хачир дээрээ бид­нийг нясалдаг л байсан шүү дээ. Тэгвэл өнөөдөр энэ хүн биднийг боди­тоор дэмжиж байна.

–Та Б.Бат–Эрдэнэ ги­шүүнтэй Хэнтий аймагт хэд хэдэн удаа нэр дэвш­сэн. Хамт парла­мен­тад сууж байлаа. Энэ хүний сайн, мууг  мэдэх хүний нэг байх. Өнөөдөр түү­нийг Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд нэр дэвш­сэнийг нь юу гэж бод­дог вэ?

-Ц.Нямдорж гишүүн­тэй тааралдаад “Бурхан­гүй газрын бумба гал­зуур­на” гэдэг л энэ байх даа. Ардын нам мэдлэг, боловсролтой хүн нэр дэвшүүлэхгүй яасан юм бэ дээ” гэж хэлсэн. Би тэр хүний муу сайныг мэднэ. Гэхдээ өнөөдөр олон юм яриад яах вэ. Ямар ч байсан Монголын ард түмэн ухаантай учраас өөрсдийнхөө итгэл үнэмшлээр сонголтоо зөв хийх биз ээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Ардын намынхан төр барьж байх хугацаандаа юу хийчихсэн улс вэ. Төр барьж явахад нь том байсан нөхдүүд өнөөдөр эх орондоо ирж, ээж аавдаа ч үнсүүлж чадахгүй, хүний нүүр харахын аргагүй болчихоод харийн  нутагт амь тавин зугтаж явна.  Тэдний нэг нь Улаанбаатар хотын ИТХ-ын дарга байсанТ.Билэгт. МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг авлигын хэргээр шалгаад эхлэхэд л тэр сургаар нь алга болсон. Тэгж бодохоор МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр тэр хоёрын хийсэн “хэрэг” яалт ч үгүй ноцтой болж таараад байгаа юм. Гэтэл Н.Энхбаяр нь намайг хэлмэгдүүллээ хэмээн өнөөдрийг хүртэл гомдолтой суугаа нь хачирхалтай. Тийм л байсан юм бол хамтарч явсан Т.Билэгт нь сүүлээ хавчин зугтаахын хэрэг юу байв. Т.Билэгт одоо Монголдоо хэзээ ч эргэж ирэхгүйгээр шийдсэн бололтой. АНУ-аас улс төрийн орогнол хүсээд явж байгаа тухай АТГ-ынхан албан ёсоор зарласан. Тэгэхээр монголчуудын нүүрийг харахааргүй гэм хийсэн хүн гэдэг нь үүгээр нотлогдож байх шиг байна.

Ингээд бодохоор албан тушаал гэдэг ер нь юу юм бэ. Албан тушаалтай байх нь тухайн үедээ сайхан байдаг л биз. Тойрон хүрээлэгчид нь дагаж бөхөлзөөд, долоочих шахаад л эрх ямба эдэлж, эрх мэдэлд умбадаг. Гэвч энэ бүхэн мөнх байх юм шиг санаж, дур зоргоороо аашилбал хожим хойно эдэлсэн эрх ямба, эрх мэдлийнхээ хэрээр үйл лайгаа үүрдэж ажээ. Албан тушаалтнуудын авлигын хэрэг энэ бүхнийг нотлон харуулж байна.   Тэгэхээр дарга байхын нэр нь дараа нь үйлдсэн гэмгүй, хийсэн ажилтай хүмүүс рүү эгцэлж харах нүүртэй үлдэх бололтой. Ингэж л ажиллаж чадахгүй юм бол албан тушаалтай байхын хэрэг алга юм байна.

Ерөнхий сайд  асан С.Баяр, МАН-ын генсек байсан У.Хүрэлсүх нарын хүмүүс мандаж явах үедээ хэлсэн үг, хийсэн үйлдлээсээ болоод өнөөдөр олны өмнө ил гарч чадахгүй болчихсон явж байна. У.Хүрэлсүх л гэхэд “Намын нэр солигдсоноос болж сонгуульд ялагдах юм бол хариуцлагыг нь хар толгойгоороо үүрнэ” гэж хэлчихсэн үгэндээ ороогдож, нам дотроо байх суух аргагүй болоод бантахдаа гишүүнийхээ суудлаас татгалзаад алга болсон гэхэд болно.

Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд л Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Г.Дэнзэн “Би Ерөнхий сайдын дүүтэй гэрлээгүй хамтран амьдарч байгаа учраас ашиг сонирхлын хууль зөрчихгүй” гээд бодолгүй хэлчихсэн гэнэн үгнээсээ болж асуудалд унасан. Бараг энэ үг нь л түүнийг ажлаа өгөхөд хүргэсэн болов уу. Тэгэхээр төрд дарга байна гэдэг  бодлоготой, хариуцлагатай явахын  нэр ажээ.

СЕХ өчигдөр хурал­даж, Ерөнхий­лөг­чийн сонгуулийн бэлтгэл
ажлын талаарх мэ­дээл­лийг сонссон бай­на. 
Сонгогчдын нэрийн жагсаалтыг нягтлан шалгах, давхардлыг арил­гах ажлын явц
бо­лон сонгогчдын шил­жилт хөдөлгөөний ту­хай, гадаадад байгаа иргэдийн саналыг
авах ажлын зохион байгуу­лалт, сонгуулийн ав­то­матжуулсан сис­темийн бэлт­гэл ажил,
саналын хуудас хэв­лүү­лэх ажлын явцын талаар 
сонсчээ.

Энэ хурлаар
Мэдээллийн технологи, шуудан, харилцаа холбооны газар болон Монголын залуучуудын
хол­бооноос ирүүлсэн хүсэлтийг авч хэлэлцсэн байна.  Түүнчлэн Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд саналаа өгсөн
иргэдэд үүрэн телефоны компаниуд 1000 нэгжийн шагнал олгох санал гаргасан юм байна.
Уг саналыг  Мон­гол Улсын Засгийн газрын тохируу­лагч
агентлагаас СЕХ-нд ирүүлжээ. Энэ саналыг өчигдөр хуралдсан СЕХ дэмжсэн байна. Өнгөрсөн
сонгуу­лиудаар иргэдийн саналаа өгөх идэвх сул байснаас сонгуулийн ирц хүрэхгүй
байх магадлал их байсан. Сонгуулийн ирц хүрэхгүйн улмаас дахин санал хураалт явуулах
тохиолдлууд ч нэлээд гарсан байдаг. Тэр тоолонд төсвийн мөнгө хөрөнгө үрэгдэх дутагдал
илэрч байсан.  Тэгвэл энэ асуудалд оруулахгүйн
тулд  үүрэн телефоны компаниуд Ерөнхийлөг­чийн
сонгуульд саналаа өгсөн иргэ­дэд нэгж өгье гэжээ. Үүнтэй холбоо­той гарах зардлыг
тухайн компаниуд өөрсдөө даах гэнэ. Тиймээс СЕХ 
иргэдийн саналаа өгөх идэвхийг дээшлүүлэхийн  тулд уг саналыг нь дэмжжээ.  Энэ шийдвэрийн талаар иргэд ямар байр суурьтай
байгааг тодруулсан юм. 

Оюутан Б.ОЧИРСҮХ: НЭЭРЭЭ 1000 НЭГЖ ӨГЬЕ ГЭВЭЛ СОНГУУЛИЙГ ОЙШООДОГГҮЙ ХҮМҮҮС САНАЛАА ӨГӨХ БАЙХ ШҮҮ

–Та өнгөрсөн орон нут­гийн сонгуулиар саналаа өгсөн үү?

-Үгүй.

–СЕХ иргэдийн сон­гуульд оролцох идэвхийг дээшлүүлэхийн тулд Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд са­на­лаа өгсөн хүмүүсийг 1000 нэгжээр шагнах шийдвэр гаргажээ.  Тэгэхээр та одоо энэ удаагийн сонгуульд саналаа өгөх үү?

-Тэр
мөнгийг нь улсаас гаргаж байгаа юм бол дэмий юм биш үү.

–Улсаас мөнгө гарахгүй. Үүрэн телефоны компа­ниуд өөрсдөө санал гаргаж, сайн дураараа саналаа өгсөн хүмүүст нэгж өгөх юм гэсэн…

-Тэгвэл
болж байна шүү дээ. Нээрээ 1000 нэгж өгвөл  сонгуульд оролцож саналаа өгдөггүй, сонгуулийг огт ойшоо­доггүй хүмүүс очих байх шүү. Би ч гэсэн энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд очиж саналаа өгнө өө.

Иргэн О.САНЖМЯТАВ: МОНГОЛ ХҮНИЙ УХАМСРЫГ 1000 НЭГЖЭЭР ҮНЭЛЖ БОЛОХГҮЙ

–Та өнгөрсөн орон нут­гийн сонгуулиар саналаа өгсөн үү?

-Өгөөгүй.

–СЕХ иргэдийн сон­гуульд оролцох   идэвхийг дээшлүүлэхийн тулд Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд сана­лаа өгсөн хүмүүсийг 1000 нэгжээр шагнах шийд­вэр гаргажээ.  Тэгэхээр та одоо энэ удаагийн сон­гуульд саналаа өгөх үү?

-Яалаа
гэж дээ. 1000 нэгж­тэй, нэгжгүй очоод саналаа өгчих ухамсар надад бий. Ерөнхийлөгчөө сонгох эрхээ эдэлнэ гэдэг бол монгол хү­ний үүрэг биз дээ. Тиймээс монголчуудын ухамсрыг 100 нэгжээр үнэлж болохгүй. Хүмүүс 1000 нэгжтэй, нэгжгүй очоод саналаа өгөх хэрэгтэй.

Оюутан Б.ӨЛЗИЙЖАРГАЛ: ТЭГВЭЛ САНАЛАА

ӨГНӨ ӨӨ

–Та өнгөрсөн орон нут­гийн сонгуулиар саналаа өгсөн үү?

-Өгөөгүй.

–СЕХ иргэдийн сон­гуульд оролцох   идэвхийг дээшлүүлэхийн тулд Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд сана­лаа өгсөн хүмүүсийг 1000 нэгжээр шагнах шийд­вэр гаргажээ.  Тэгэхээр та одоо энэ удаагийн сон­гуульд саналаа өгөх үү?

-Тэгвэл
саналаа өгнө өө.

Иргэн Б.БАДАМЦЭДЭН: МӨНГӨНД ДУРГҮЙ ХҮН ХЭН БАЙХАВ

–Өнгөрсөн орон нутгийн сонгуулиар саналаа өгсөн үү?

-Үгүй.

–СЕХ иргэдийн сон­гуульд оролцох   идэвхийг дээшлүүлэхийн тулд Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд саналаа өгсөн хүмүүсийг 1000 нэгжээр шагнах шийд­вэр гаргажээ.  Тэгэхээр та одоо энэ удаагийн сон­гуульд саналаа өгөх үү?

-Өө
тийм үү. Ямар аятай­хан юм. Тэгвэл ч Ерөнхийлөг­чийн сонгуульд очиж саналаа өгнө шүү. Ер нь мөнгөнд дургүй хүн гэж хаа байхав.
     
Оюутан Г.БААСАНДОРЖ: ИРГЭДИЙН СОНГУУЛЬД ОРОЛЦОХ ИДЭВХИЙГ ИНГЭЖ ДЭЭШЛҮҮЛЖ БАЙГАА БОЛ ДЭМЖИЖ БАЙНА
       
–Та өнгөрсөн орон нут­гийн сонгуулиар саналаа өгсөн үү?

-Өгөөгүй.

–СЕХ иргэдийн сон­гуульд оролцох   идэвхийг дээшлүү­лэхийн тулд Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд саналаа өгсөн хүмүүсийг 1000 нэгжээр шагнах шийд­вэр гаргажээ.  Тэгэхээр та одоо энэ удаагийн сон­гуульд саналаа өгөх үү?

-Тэгвэл өгөхгүй ээ. 1000 нэгжний төлөө гүйж очоод саналаа өгөх юм уу, өрөв­дөлтэй харагдана биз дээ. 1000 нэгтэй, нэгжгүй саналаа өгнө шүү дээ, ухамсартай хүмүүс нь.

–Ухамсраараа саналаа өгөх байх гэхээр өөрөөс чинь эхлээд өгөхгүй байгаа болохоор л ийм шийдвэр гаргаж байгаа юм биш үү. Иргэдийнхээ сонгуульд орол­цох идэвхийг дээш­лүү­лэх гэж ийм шийдвэр гаргасан байх?

-Тэгж
байгаа бол дэмжиж байна. Саналаа өгнө өө. 1000 нэгжийн ачаар иргэд Ерөнхийлөгчөө сонгох сон­гуульд бүгдээрээ оролцвол түүн шиг сайн юм байхгүй биз.

Я.МӨНГӨН

УИХ–ын гишүүн Г.Баярсайхантай ярилцлаа.

–Занар боловс­руу­лах үйлдвэрт шаардла­гатай тоног төхөө­рөм­жийг импортоор оруулж ирэхэд гаалийн болон НӨАТ авахгүй байх хуу­лийг чуулган баталлаа. Энэ үнэхээр хэрэгтэй хууль мөн үү?

-Монгол
Улс шата­хуу­ны хувьд Оросоос бүрэн хараат хэвээрээ л байна. Тиймээс үе үеийн Зас­гийн газар, парламентын гишүүдийн нэг мөрөөдөл нь дотооддоо нефть нэрж, гадныхнаас хараат байх байдлаас гарах шүү дээ. Харин энэ мөрөөдөл биелэх боломжийг одоо­гийн парламент, Засгийн газар  бүрдүүлж өглөө гэж бодож байна.

Юу гэхээр шатдаг за­на­раас шатахуун гаргаж авах боломж нөхцөлийг
нь энэ хуулийг гаргас­наараа бүрдүүллээ. Шат­даг занарыг боловсруу­лах үйлдвэр байгуулах
тохиолдолд түүнд хэрэг­лэх техник тоног төхөө­рөм­жийг гааль болон НӨАТ-ын татвараас
чө­лөө­лөх асуудлыг УИХ шийдлээ шүү дээ. Ингэс­нээрээ бид улс орондоо хэрэгтэй маш
чухал шийд­­вэр гаргасан гэж бодож байна.

Ойрын дө­рөв, таван жилийн дараа гаднаас өндөр үнэтэй шатахуун царайчлалгүй, өөрсдөө нефтиэ нэрээд явах боломжтой болох байх. Сүүлийн үед дэлхий дахин орчин үеийн техник технологиор занарыг ашиг­лаж нефть гаргаж авдаг болсон. Энэ жишиг рүү манай улс орох гэж байгаа юм. Нэгэнт нөөц арвинтай нь тогтоогдсон учраас занарыг ашиглаж, шатахууныхаа хомсд­лоос гарах нь зөв л дөө. Үүний төлөө л занарын үйлдвэрт шаардлагатай тоног төхөөрөмжийг гаа­лийн болон НӨАТ-ын татвараас чөлөөлөхөөр боллоо. Энэ нь 2018 он хүртэл үргэлжилнэ. 

–Занар ашиглахын эсрэг дуугарах гишүүд нэлээд байсан…

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд зориулж улстөрж­сөн байдлаар асуудалд хандаж байгаа нь тэр. Үнэхээр улс орондоо хэ­рэг­тэй хууль шийдвэр гаргая гэж бодсон бол энэ занарыг эсэргүүцэхгүй байсан л даа. Гэхдээ  зана­рын үйлдвэр барих асуудал дээр болгоомж­лох зүйлүүд байлгүй яа­хав. Байгаль орчинд нөлөөтэй юу, гүний усны асуудал нь яах бол гэдэг энд зүй ёсоор яригдана. Нөгөө талаар тухайн орон нутгийн иргэ­дийн санал ямар байхыг бас харгалзан үзэх хэрэг­тэй байх.

–Занараас нефть гар­гаж авах нь бусад аргаасаа хялбар гэсэн байх аа?

-Нүүрс
ухдаг шиг том карьер ашиглана гэсэн ойлголт байхгүй юм би­лээ. Газрыг өрөмдөөд газар доогуур тодорхой хэмжээгээр боловсруу­лаад шингэн түлш юм уу хий болгон боловсруулах боломжтой гэсэн. Улаан­баатар хотын агаарын бохирдлыг ч энэ занар шийдэж болох юм билээ. Шатдаг занарын үйлд­вэрээс гарсан хийгээр утааны асуудлыг шийдэх боломжтой гэсэн. Өнөө­дөр АНУ шатдаг занарын хувьсгалын үр дүнд шата­хууны хувьд хараат бус улс болж чадсан байдаг. Мөн шатдаг занараас гаргаж авсан хийгээр дэл­хийн улс орнуудын хэрэг­цээг хангаж асар их ашиг олж байна шүү дээ. Тэгэ­хээр манайд ийм боломж байна гэсэн үг.

–Төв аймгийн Бүрэн суманд занарын үйлд­вэр байгуулах гэж бай­гаа гэсэн үү?

-Төв
аймгийн Бүрэн, Эрдэнэсант суманд нөөц бий гэж үзсэн учраас тур­шилтын маягаар үйлдвэр барих асуудал яригдаж байгаа юм билээ.

–Занарын үйлдвэр ашиглалтад орчихвол дотоодын шатахууны хэрэгцээгээ бүрэн хан­гах уу?

-Туршилтын
үйлдвэр нь өдөрт 100 тонн шата­хуун гаргах хүчин чадал­тай гэсэн тооцоо бий юм билээ. Ер нь бол манай занар маш сайн чанар­тай гэсэн. Нүүрс, устөрөг­чийн агуулга сайн, тий­мээс маш сайн чанарын нефть үйлдвэрлэх бо­ломж­той гэдгийг  Америк компани лабораторийн түвшинд тогтоочихсон юм билээ. Манай эрдэмт­дийн судалгаагаар Мон­гол бол 780 тэрбум тонн занарын нөөцтэй гэсэн байдаг. Америк ком­па­нийн гаргасан тооцоо­гоор нэг км квадрат газ­раас занар авч боловс­рууллаа гэхэд өдөрт 6700 тонн шатахуун гаргаж болно. Энэ нь жилдээ 2.1 сая тонн шатахуун үйлд­вэрлэх боломжтой юм билээ. Тэгэхээр нэг км квадрат газраас гарах занараас Монголынхоо шатахууны хэрэгцээг бүрэн хангана гээд бод. Тэгэхээр занарыг бо­ловс­руулах ажил манайд үнэхээр чухал байна.

–Үйлдвэр барих хө­рөнгө оруулалтыг хаа­наас  гаргах юм бэ?

-Америкийн
компани хөрөнгө оруулалтаа 100 хувь гаргана гэсэн асуу­дал яригдаж байгаа гэсэн. Гэхдээ энэ удаад парламентын баталсан гааль болон НӨАТ-аас чөлөөлөх тухай хууль ямар нэгэн компанийн асуудлыг шийдээгүй. За­нарын үйлдвэрийг дэм­жиж, дотооддоо шата­хуун боловсруулах ажлыг дэмжихийн тулд энэ чиг­лэлийн техник тоног тө­хөөрөмжийг гаалийн бо­лон НӨАТ-ын татваргүй болгож байгаа гэсэн үг. Энэ нь бизнесийнхэнд нэлээд том  боломж болж очиж байгаа юм. Үр дүнд нь Монгол Улс ойрын хугацаанд дотооддоо ша­тахуунаа үйлдвэр­лэ­дэг болох л хэрэгтэй бай­гаа юм.

МҮАН–ын дарга М.Энхсайхантай ярилцлаа.

–Таван толгойд цахилгаан станц барих асуудлыг та хариуцаж байгаа. Энэ ажил ямар шатандаа хэр ахицтай байгаа вэ?

-Засгийн газар Та­ван­толгойд цахилгаан станц барих шийдвэр гаргаад
гурван сар орчим болж байна. Энэ хугацаанд цахилгаан станц барих төслийн Удирдах
Хороо байгуулагдаж, үндсэн ажил нь төслийн нэгж дээр хийгдэж байна. Станц барих
зарим тех­ни­кийн нөхцөлүүдтэй га­зар дээр нь танилцсан. Станцаа хаана барих, усны
асуудлыг хэрхэн шийдэх, барилгын ажлыг яаж зохион байгуулах, үйлдвэрлэсэн цахил­гаа­наа
хэрхэн түгээх, цахил­гаан хангамжийн аюулгүй байдал, найдвартай ажил­лагааг яаж
зохион байгуулах гээд олон том том асуудлууд бий бол­сон. Үүнийг шийдвэрлэх стратеги
боловсруулж хэрэгжүүлэх эхний алх­мууд хийж байна. Уг станц барихад чамгүй их хөрөнгө
зарцуулагдана. Ихэнхийг нь банк, сан­хүүгийн байгууллагаас зээлээр авахаар тооцож
байгаа. Тийм учраас хаа­на ч үзүүлж харуулах банкны чадвартай ТЭЗҮ хийх ажилд шуурхайлан
орж байна. Ингэхдээ урьд өмнө хийж ирсэн ажлуу­дад тулгуурлаж цаг хожи­хыг эрмэлзэж
бай­гаа. Сайн төсөл хийхийн тулд олон улсад нэр хүндтэй сайн компани, мэргэ­жилт­нүүдийг
төсөлд татан орол­цуулах шаардлага­тай байгаа. Урил­га явуулж санал авч бяцхан сонголт
хийхээр ажиллаж байна. Дараа нь стра­тегийн хөрөнгө оруулагч нартай хэлэл­цээ хийж
дундаасаа хамтарсан ком­пани байгуу­лах юм. Төсөл эхний шатанд явж байна гэж хэлж
болох юм.

–Бондоор санхүүжиж бай­гаа хэдхэн төслийн нэг нь энэ байх. Тэгэхээр ямар хүчин чадалтай станц бари­хаар тооцоо төлөвлөгөө нь гарчихаад байна вэ?

-Засгийн
газраас станцын хүчин чадлыг 450 мегаватт байхаар заагаад өгчихсөн байгаа. Ямар технологи сон­гох, ямар хүчин чадлын гене­ратор суурилуулах зэрэг нь ТЭЗҮ эцэслэхэд шийдэгдэнэ.

–Тулгарч байгаа хүнд­рэл бэрхшээл гэвэл…

-Бэрхшээл
зөндөө бай­гаа. Бондоос томоохон төс­лийг санхүүжүүлэх арга зүй монголчууд бидний хувьд цоо шинэ зүйл учир энд тэнд гацаа үүсэх явдал байгаа. Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Эрчим хүчний яам, Хөгжлийн банкны хооронд хамтарч шийдэх асуудлууд их. Дотоод дэг журмаа янзлах гээд цаг алдах аюул үргэлж байгаа. Төрийн байгууллагын шийд­вэр гацвал төсөл удааширч төслийн өртөг нэмэгдэх аюул­тай. Одоохондоо хаа хаанаа ойлголцож ажиллахыг эрмэлзэж байна.

Гадны хөрөнгө оруулагч нартай хийж байгаа уулзалт болгон дээр яригдаж байдаг нэг л том асуулт бий. Тэр нь Монголын улс төр тогтвортой байж чадах уу гэж. Эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруу­лалт хийх хэнбугай ч асууд­лыг наад зах нь 10-15 жилээр урдчилан харахыг эрмэл­зэнэ. Яагаад гэвэл цахилгаан станц барина гэдэг нь урт хугацааны хөрөнгө оруулалт юм. Ер нь мега төслийн амьд­ралын цикл наад зах нь зур­гаан жил байдаг бол манай улс төрийн амьдралын цикл дөрвөн жилээр хэмжигддэг. Мега төслийн цикл, улс төрийн амьдралын циклийн зөрүү хөрөнгө оруулагч нарт толгойны өвчин болдог. Тийм ч учраас тогтвортой байдлын гэрээ, Засгийн газрын батал­гаа шаардах зэрэг  олон бэрхшээл бий болсон юм.

Мега төслийг үргэлж сэт­гэлийн хөөрөл дагалддаг. Анх тамхи татаж байгаа хүн хэзээ ч уушгины хавдар тусахгүй гэж боддог. Түүнтэй нэгэн адил бид том төсөл анх хийж байгаа учир амжилтад хүрэх нь гарцаагүй гэж боддог. Үнэндээ амьдрал үүнээс тэс өөр. Том төсөл буруу стра­теги, буруу менежментээс болоод унах явдал зөндөө. Тийм учраас ийм алдаа гар­гахгүйн тулд нягт нямбай ажил­­лах шаардлагатай. Ингэж ажиллахыг оролдож байна.

–Энэ  станц хэзээ ашиг­лал­тад орох юм бэ?

-Бид
2013-2014 онд олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр хөрөнгө босгож, ирэх жилийн өдийд барилгын аж­лыг эхлүүлж 2016 онд баг­тааж эхний турбиныг ажилд оруулах бодолтой байгаа.

–Улс төрийн шинжтэй хэ­дэн асуулт байна. Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн сур­талчилгаа ид өрнөж байна. Энэ удаагийн сонгуульд нэр дэвшигчдийг та яаж үнэлж, дүгнэж байгаа вэ?

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвшигч бүрт би гүнээ хүндэтгэл илэрхийлж байна. Сонгуульд өрсөлдөнө гэдэг өөрөө хүндэтгэл. Нэр дэвшигчдийн ухаалаг, соёл­той өрсөлдөөн Монголын нийгмийг өөд нь татах том үйл явдал байдаг. Ардчиллын давуу тал нь үүнд л байдаг болов уу гэж бодож байна. Энэ удаагийн сонгуульд миний бие Ц.Элбэгдоржид саналаа өгнө. Учир нь Элбэгдорж улс төрийн болон төрийн ажлын туршлагаараа бусад нэр дэвшигчдээсээ хавьгүй илүү. Энэ нь Монгол төрд хэрэгтэй. Ц.Элбэгдор­жийн олон улсын нэр хүнд Монголд бас хэрэг­тэй. Мон­гол Улс ардчи­лагд­сан, зах зээлд шилжсэн улс орон гэдэг нэр хүндээрээ Чингэс бондыг босгосон гэвэл хэтрүүлэг бо­лох­гүй байх. Монголын ард­чил­лыг гадаа­дад Элбэгдор­жоор төлөөлүү­лэх нь энүү­хэнд. Түүний нэр хүндийг Монгол ашиглах ёстой гэж бодож байна. Элбэгдоржид саналаа өгөх нь Монголд хэрэгтэй гэж бодож байна.

–Уг нь та энэ сонгуульд нэр дэвшинэ гэж байсан ч гэнэт АН–ыг дэмжих болсон шалтгаан нь юу юм бэ?

-Цаг
үеэ зөв үнэлэх явдал чухал байх аа. Шинэчлэлийн Засгийн газар бүтээн бай­гуу­лалтын олон ажлыг сэдэж, хөдөлгөөнд оруулах гэж орол­дож байгаа нь манай ардчиллын түүхэнд тохиож байгаа ховорхон цаг үе юм. Монгол орон хөгжлийн шинэ эрэмбэ рүү гарах мөчид бай­на. Мега төслүүдээр дамжиж улс орон үйлдвэржих цаг мөчид тулж ирээд байна. Энэ цаг үед монголчуудад илүү нэгдэл, нягтрал шаардла­га­тай. Иймээс манай нам АН-аас нэр дэвшигчийг дэмжих нь үндэсний эрх ашигт нийц­нэ хэмээн үзсэн. 

–МАХН манай нэр дэв­шиг­чийг дэмжээч гэсэн бич­гийг танай намд ирүүлсэн гэсэн. Гэвч яагаад тоо­гоо­гүй юм бэ. Энэ нь танай хоёр намыг хагаралдсаныг илэр­хийлэх шиг болсон…

-МҮАН
Элбэгдоржийг дэм­жинэ гэсэн шийдвэр гар­гаснаас хойш хоёр хоногийн дараа бидэнтэй нэг эвсэлд байгаа МАХН хурлаа хийж Н.Удвалыг нэр дэвшүүлэхээр шийдсэн юм билээ. Тэгээд “бид Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвших хүнээ тодруулчихлаа. Дэмжээч” гэсэн албан бичиг манай намд ирүүлж. МАХН-ын хүсэл­тээр манай нам дахин хуралдана гэж байхгүй шүү дээ. Өмнө гаргасан шийдээ хэн нэгний хүсэлтээр засна гэж юу байх вэ дээ. Ойлгомж­той юмыг гуйвуулсан л байна.

–МАХН–д “Шударга ёс” эвслийг эвдрэлцүүлж бай­гаа хүн нь таныг гэж үзэх хүмүүс байх шиг байна лээ…

-Дэл
сул яриа байгаа л биз. Анхаарал хандуулж яах нь вэ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Хуульч Н.Ариун­болд­той ярилцлаа.

–Ерөнхийлөгчийн сон­гуу­лийн тухай хуульд телевиз, ра­дио­гоор сурталчилгаа явуу­лах асуудлыг тодорхой заагаад өгчихөж. Гэтэл сонины хувьд гээд ха­ра­хаар ямар ч зохи­цуу­лалт алга л даа…

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуу­лийн тухай хууль 2012 оны арванхоёрдугаар сарын 23-ны өдөр бат­лагдсан. Энэ хуульд сон­гуулийн сурталчилгаатай холбоотой асуудлыг 33 дугаар зүйлээр  зохицуу­лаад өгчихсөн байгаа. 33.2-т “Нэр дэвшигч нь сонгуулийн мөрийн хө­төл­бөрөө тайлбарлан таниулах, нэр дэвшигчийг дэмжин сурталчлах хэл­бэрээр дараахь арга хэм­жээг явуулна” гэсэн бай­гаа.

Ингээд нэр дэвшиг­чид ямар байдлаар сур­талчилгаагаа явуулж бо­лохыг долоон зүйл заал­таар хэлж өгсөн. Үүнд нэгдүгээрт нэр дэвшигч сонгуулийн суртал­чил­гааны материал хэв­лүүлж, сонгогчдод хүр­гэнэ. Хоёрдугаарт гудамж талбайд сонгуулийн сур­талчилгааны зурагт сам­бар байрлуулна. Өөрийн бэлгэ­дэл болсон далбааг гудамж тал­байд байр­луулна. Сонгогчидтой уул­­­зах хурал цуглаан хийнэ. Ухуу­лах байр ажил­­­луулна. Радио, те­ле­­визийн суртал­чил­гаа­ны нэвт­рүү­лэг хийнэ. Ца­хим хуудас болон олон нийтэд зориулсан мес­сеж утсаар илгээж болно. Ерөнхий­лөгчийн сон­гуульд нэр дэвшигч ийм л сурталчилгаа хийх эрх­тэй. Үүнээс өөр арга хэл­бэрээр сонгуулийн сур­тал­чилгаа хийхийг хориг­лосон.

–Тэгэхээр сонин хэв­лэлээр сурталчилгаа хийх боломжгүй юм уу. Нэр дэвшигч сон­гуу­лийн сурталчилгааны материал хэв­лүүлж, сон­гогчдод хүргэх гэдэг нь сониноор дамжуулна гэсэн үг биш юм уу?

-Энэ
бол нэр дэвшигч зөвхөн өөрийнхөө мөрийн хөтөлбөрийг сон­гуу­лийн үеэр тусгай хэв­лэмэл сонин, сэтгүүлд хэвлэж сонгогчдод үнэгүй тараахыг хэлж байгаа юм. Ийм сонин, сэтгүүлийнх нь хуудсын хэмжээг хуульд заагаад өгчихсөн байгаа. Мөн нэр дэвшигч танил­цуулга, зурагт хууд­саа хэвлэж сонгогчдод үнэгүй тараана. Энэ бол сонгууль бүрээр хийгддэг ажил л даа. Хамгийн гол нь тэр бүгдийг сонгогчдод үнэгүй тараана шүү дээ. Түүнээс биш  өөрийгөө сурталчил­сан зүйлээ олон нийтийн мөнгөөр худалдаж авдаг сони­ноор дамжуу­лан сонгогч­дод худалдаж болохгүй шүү дээ. Ийм л утгаар энэ зохицуу­лалтыг хийж өгсөн. Нөгөө талаар нэр дэвшигч нэр хаяг, нам эвслийн логотойгоор төл­бөр төлж сонин хэвлэлд нийтэлж болохгүй.

–Сонины хувьд сонгуулийн үеэр нэг ч үг дуугарч болохгүй гэсэн үг үү?

-Сонин
өөрөө бод­логоо­роо нийтлэл бичиж, бусдын үзэл бод­лыг илэр­хийлсэн нийтлэл, сур­валж­лага гаргаж болно шүү дээ. Ердийн үед яаж ажиллаж, ямар мэдээлэл хүргэдэг байсан тэр байдлаараа ажил­лана гэсэн үг. Гагцхүү бусдыг гүтгэн доромжилж болохгүй. Тэгэхээр энэ хууль хэв­лэлийн эрх чө­лөөг хааж боогдуу­лаагүй. Сонины хувьд энэ сон­гуулийн үеэр төлбөртэй материал авч тавина гэсэн ойлголт ерөөсөө байхгүй. Аливаа нэр дэв­шигчийн талаар төлбөр­тэй нийтлэл тавьж л бай­гаа бол захиалгатай болж таарна. Мэдээж төл­бөрөө төлсөн хүн өөрийн­хөө дуртай зүй­лийг сонинд нийтлүүлэх гэж хичээнэ шүү дээ. Тийм учраас хориотой.

–Тэгвэл сонин хэв­лэлээр сон­гуулийн сур­талчилгаа явуулах­гүй гэсэн мөртөө яагаад хариуц­лага тооцох асууд­лыг хуульд тусга­чихсан юм бэ?

-Хэвлэл
мэдээллийн хэрэгсэл сонгуулийн сур­талчилгааг санал авах өдрөөс 24 цагийн өмнө зог­соо­но. Үүнийг зөрчиж болохгүй гэсэн байгаа.  Мэдээж сонин хэв­лэлүүд төлбөртэй сурталчилгаа хийхгүй учраас энэ заал­тыг зөр­чихгүй нь мэдээж шүү дээ. Дараа нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ашиг­лаад сонгон шал­гаруулалт явуулж, бусдыг гүтгэн доромжилж хуу­рамч материал тарааж болох­гүй. Нэр дэвшиг­чийн талаар санал авах өдөр хүртэл долоо хоно­гийн хугацаанд санал асуулга явуулж,  нийтэлж болохгүй. Сонгуулийн сурталчилгааг хуульд заа­сан хуга­цаанаас өмнө эхлүүлж болохгүй. Эх сурвалжийг дурдаагүй сон­гуу­лийн суртал­чил­гаа­ны материал тараа­хыг хориглоно. Энэ зүйл заалтуудыг зөрчсөн то­хиолдолд тусгай зөв­шөөр­лийг нь түдгэл­зүүл­нэ гэж байгаа. Тэртэй тэргүй сонин хэвлэл элдэв төрлийн гүтгэлэг, магтаалын шинжтэй сур­талчил­гааны төлбөртэй материал гаргах­гүй учраас энэ заалтуудыг зөрчинө гэж санаа зовс­ны хэрэггүй болов уу.

–Төлбөртэй мате­риал гаргаж болохгүй гэсэн болохоос сонгуу­лийн тухай бичиж бо­лохгүй гэж хуулиар хориг­лоогүй юм байна тийм үү?

-Сонгуулийн суртал­чил­гаа эхлэв үү, үгүй юу нэр дэвшигчид хэвлэл мэдээллийн бүх хэрэгс­лээр сурталчилгаагаа ца­цаж эхэлдэг. Хуулиар хо­риг­лоогүй учраас сур­талчилгаа аль ч хэвлэл мэдээл­лийн хэрэгслээр цацаж болно гэж боддог. Тийм учраас нэр дэв­шиг­чийн сурталчилгаагаа явуулж болох хэдхэн нөх­цөлийг хуулиар зөв­шөөрч өгсөн хэрэг. Нэр дэвшигч дээр дурдсан зүйлүүдээс бусад арга хэлбэрээр сурталчилгаа хийж болохгүй л гэсэн үг.

–Нэр дэвшигчид бүгд иргэд сонгогчидтой уул­захаар хөдөө орон нутагт явж байна. Үүнийг сонин хэвлэлийнхэн  да­гаж яваад сурвалж­лага нийтэлж байгаа л даа. Энэ нь хууль зөрч­сөн болж таарах уу?

-Хэвлэл
мэдээллийн байгуул­лага мэдээлэл бэлтгэх эрхийнхээ хү­рээнд өөрсдөө зардал мөнгөө гаргаад, сурвалж­лагчаа томилж явуулаад олон нийтэд мэдээлэл өгч болно шүү дээ. Энэ бол хэвлэл мэдээллийн бай­гууллагын өөрийнх нь үндсэн чиг үүрэг байл­гүй дээ. Гагцхүү тэндээс төлбөр авч сурталчилгаа хийж болохгүй.

–Иргэн Дорж “Би тэр нэр дэвшигчийг дэм­жиж байна” гээд яривал түүнийг нь сонин хэв­лэл нийтэлж болох уу?

-Тэгвэл
хэцүү л дээ. Далд сур­тал­чилгаа бол­но. Тэгэхээр болно гэж би хэлэхгүй. Яахав зүгээр эсрэг, тэсрэг байр суурь гэдэг маягаар нэр дэвшигчийн сайн, муу хоёр талыг гаргаж өгсөн нийтлэл байж болох байх. Угаасаа сэтгүүл зүйн ёс зүйгээ ч бодсон тийм л байдаг байлгүй. Хамгийн гол нь аливаа нэр дэвшигчийг гүтгэж, доромжилж, хуурамч мэ­дээ­лэл гаргаж болохгүй. Мэдээллийн тэнц­вэртэй байдлыг хадгалах нь чухал байх. Сонгуулийн явцад нэг л нэр дэвшиг­чийг  хэтэрхий магтаад юм уу эсвэл муулаад байвал ил далд сурталчил­гаа­ны хэлбэрт орно. Тийм учраас нэр дэвшигчдийн мэдээллийг ижил тэнцүү өгөх нь чухал байх.

–Энэ хууль телевиз, радиод төлбөртэй сур­талчилгаа хийх эрхийг нь өгсөн мөртөө яагаад сонинд хориглочихсон юм бэ. Адилхан хэвлэл мэдээллийг байгуул­лагыг ингэж ялгах хэрэг байсан юм болов уу?

-Ялгаварлаж үзсэн юм биш байх. Орон нутгийн сонгуулийн тухай хуульд ч энэ зохицуулалт бий шүү дээ. Гэвч тухайн үед нь хэвлэл мэдээллийнхэн үүнийг  олж хараад асуу­дал болгож тавиагүй. Мэ­дээж энэ хуулийг боловс­руулахын тулд судалгаа шинжилгээ хийсний үнд­сэн дээр өөрчилсөн.  Гэх­дээ нэгэнт хууль гарчих­сан. Одоо өөрчлөлт орох боломж байхгүй. Энэ хэ­вээрээ Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг өнгө­рөөхөөс өөр аргагүй болж байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Ерөнхийлөгчийн сон­гууль зургадугаар сарын 26-нд болно. Сонгууль
хаяанд ирсэн учраас иргэ­дэд мэдээлэл өгөх үүднээс Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай
хуу­лийн талаар УИХ-ын ги­шүүн Р.Бурмаагаас ярилц­лага авсан юм. Энэ ярилцлага
“Өдрийн со­нин”-ы тавдугаар сарын 21-ний мягмар гаригийн дугаарт нийтлэгдсэн би­лээ.
Р.Бурмаа гишүүн ярихдаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиг­чийн талаар сонинд ямар
ч сурталчилгаа хийж бо­лох­гүй гэж хэллээ.

Өөрөөр хэлбэл, Ерөн­хий­лөгчийн сонгуулийн тухай хуульд нэр дэв­шигчийн сурталчилгааг сонинд тавих талаар тус­гаагүй юм байна. Хэрэв сони­нууд нэр дэвшиг­чийн та­лаар ямар нэг материал нийтэлбэл гүт­гэ­сэн гэдэг шалтгаанаар хууль зөрч­сөнд тооцог­дож, үйл ажил­лагаа явуу­лах тусгай зөвшөөрлийн лицензээ хураалгана. Тийм учраас сонгуульд нэр дэвшигч өөрөө л сур­талчилгааны хэвлэмэл сонин хийж, түүнийгээ сонгогчдод тараах эрхтэй. Харин сонин хэвлэлүүд нэр дэв­шигчийн талаар ганц үг ган хийх эрхгүй юм байна. Гэрээ хийж, мөнгө төл­бөр­тэй сурталчилгаа явуулах нь ч хаалттай гэнэ.  Бид­ний хувьд зур­га­дугаар сарын 26-нд сонгуулийн эцсийн дүнг л мэдээ­лэ­хээс өөр эрх алга. Ер нь сүүлийн үед манай эрх баригчид хэв­лэл мэ­дээл­лийг хяхаж хавчих нь ихэс­сэн. Шу­дар­гаар мөн­гө олж бай­гаа сонин, хэв­лэлийн эз­дийг төрөөс төрсөн тэр­бумтан оли­гар­хиудтай зүйрлэж, муу­гийн жишээ болгон ярьдаг болсон байна. Үүний нэг тод ил­рэл нь сонинуудын суртал­чилгаа хийх эрхийг хязгаарласан энэ хууль болж байна. “Өдрийн со­нин” эртнээс энэ талаар сэрэмжлүүлж бичдэг бай­сан. Ингэхдээ нэг алдар­тай ишлэлийг байн байн дурдаж сануулдаг бай­лаа. “..Фашистууд үйлд­вэрч­ний эвлэлийн гишүү­дийг баривчлаад явлаа. Би үйлдвэрчний эвлэ­лийн гишүүн биш учраас тоосонгүй. Фашистууд еврейчүүдийг баривч­лаад явчихлаа. Би еврей биш учраас мөн л тоо­сонгүй. Коммунистуудыг баривчлаад явахад нь ч тоосонгүй. Адаг сүүлд нь намайг баривчлахаар ирлээ. Намайг өмөөрөх хэн ч үлдсэнгүй” гэх дэл­хийн түүхэнд тод үсгээр бичигдэн үлдсэн энэ ал­дартай ишлэлийг та бүхэн санаж байгаа байх.  Тэр жил соёл, ур­ла­гийнх­ныг сонгуулиар далим­дуулж, нэр дэв­шигч­дийн сурталчилгаанд явж их мөнгө олж байна. Тэд­нийг сонгуульд орол­цуу­лахгүй гээд хажиглахад нь “Өдрийн сонин” “Ингэж болохгүй” гэж бичиж бай­лаа. Ихэнх сонин энэ шийдвэрийг “Зөв байна. Муу сайн урлаг, соёлын­хон сонгуульд оролцож, мөнгөжөөд байсан юм” хэмээн ад үзэв. 

Тэгтэл одоо сонин хэв­лэлийнхний ээлж ирсэн бололтой. Сонинуудыг  сонгуульд оролцуулахаа болилоо. Харин телевиз, радиогийнхон “Больж. Бидэнд ирэх мөнгөнөөс хумслаад байсан юм” гэж бах нь ханаж суугаа биз. Гэвч дараагийн сонгуу­лиар тэднийг ч хасаад хаях вий. Тэр цагт хэвлэл мэдээллийн салбарыг өмөөрч хамгаалах хэн ч үлдэхгүй нь дээ. Уг нь аль ч сонгууль урлаг соёлын­хон, хэвлэл мэдээллийн­хэнтэй хамт явсны буруу гэж байхгүй. Хүмүүс та­нин мэдэхүй, урлаг соё­лын асар их мэдээллийг тэр үеэр л авдаг байсан. Хэвлэл мэдээлэл нэр дэв­шигчдийг бүх талаар нь сурталчилснаар ард түмэн хэн нь итгэл үзүүлж болох хүн юм. Хэн нь ард түмэн, улс орны төлөө сэтгэлээсээ зүтгэж чадах­гүй юм гэдгийг ялгаж, сал­гаж ойлгож, таньдаг давуу талтай. Үүнээс  гадна хэвлэл мэдээллээр нэр дэвшигчдийн сурталчил­гаа явах нь хэтдээ улс орныг залаад явах ирээ­дүйн залуу лидерүүдийг нийгэмд гаргаж ирэхэд ач холбогдолтой байсан юм. Гэвч төрд зөвхөн өөрсдөө мөнх сууж, парламентад үргэлж сонгогдох гэсэн одоогийн улстөрчдийн атгаг санаанаас болж сонгууль үр жимсээ өгдөг­гүй хатсан мод шиг өгөөжгүй боллоо.

Үнэндээ сониноор сонгуулийн сурталчилгаа хийлгэхгүй гэсэн Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн заалтууд Үндсэн хууль зөрчиж бай­на. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16-д “Итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэв­лэн нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй” гэж тунхаг­ласан хүний эрхийг энэ хууль хөсөр хаяж байна. Сонин хэвлэлд иргэн Дорж Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиг­чийг дэмжиж үг хэлэх эрхгүй боллоо. Иргэн Дорж хэн нэгэн нэр дэв­шигчийг дэмжин хэвлэн нийтэлж, үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө үүнийг нь хэвлэсэн сонин сонгуулийн хууль зөрч­сөнд тооцогдож, үйл ажиллагаа явуулах эрхээ хасуулах нь. Ийм л хуу­лийг энэ парламент гар­га­сан юм байна. Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн дагуу нэр дэвшигчдийн сурталчил­гаа  албан ёсоор өнөөдөр эхэлж байна. Харин энэ өдрөөр сонинуудын хувьд сонгууль дуусч байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Ерөнхийлөгчийн сон­гууль зургадугаар сарын 26-нд болно. Сонгууль хаяанд ирсэн учраас иргэ­дэд мэдээлэл өгөх үүднээс Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуу­лийн талаар УИХ-ын ги­шүүн Р.Бурмаагаас ярилц­лага авсан юм. Энэ ярилцлага “Өдрийн со­нин”-ы тавдугаар сарын 21-ний мягмар гаригийн дугаарт нийтлэгдсэн би­лээ. Р.Бурмаа гишүүн ярихдаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиг­чийн талаар сонинд ямар ч сурталчилгаа хийж бо­лох­гүй гэж хэллээ.

Өөрөөр хэлбэл, Ерөн­хий­лөгчийн сонгуулийн тухай хуульд нэр дэв­шигчийн сурталчилгааг сонинд тавих талаар тус­гаагүй юм байна. Хэрэв сони­нууд нэр дэвшиг­чийн та­лаар ямар нэг материал нийтэлбэл гүт­гэ­сэн гэдэг шалтгаанаар хууль зөрч­сөнд тооцог­дож, үйл ажил­лагаа явуу­лах тусгай зөвшөөрлийн лицензээ хураалгана. Тийм учраас сонгуульд нэр дэвшигч өөрөө л сур­талчилгааны хэвлэмэл сонин хийж, түүнийгээ сонгогчдод тараах эрхтэй. Харин сонин хэвлэлүүд нэр дэв­шигчийн талаар ганц үг ган хийх эрхгүй юм байна. Гэрээ хийж, мөнгө төл­бөр­тэй сурталчилгаа явуулах нь ч хаалттай гэнэ.  Бид­ний хувьд зур­га­дугаар сарын 26-нд сонгуулийн эцсийн дүнг л мэдээ­лэ­хээс өөр эрх алга. Ер нь сүүлийн үед манай эрх баригчид хэв­лэл мэ­дээл­лийг хяхаж хавчих нь ихэс­сэн. Шу­дар­гаар мөн­гө олж бай­гаа сонин, хэв­лэлийн эз­дийг төрөөс төрсөн тэр­бумтан оли­гар­хиудтай зүйрлэж, муу­гийн жишээ болгон ярьдаг болсон байна. Үүний нэг тод ил­рэл нь сонинуудын суртал­чилгаа хийх эрхийг хязгаарласан энэ хууль болж байна. “Өдрийн со­нин” эртнээс энэ талаар сэрэмжлүүлж бичдэг бай­сан. Ингэхдээ нэг алдар­тай ишлэлийг байн байн дурдаж сануулдаг бай­лаа. “..Фашистууд үйлд­вэрч­ний эвлэлийн гишүү­дийг баривчлаад явлаа. Би үйлдвэрчний эвлэ­лийн гишүүн биш учраас тоосонгүй. Фашистууд еврейчүүдийг баривч­лаад явчихлаа. Би еврей биш учраас мөн л тоо­сонгүй. Коммунистуудыг баривчлаад явахад нь ч тоосонгүй. Адаг сүүлд нь намайг баривчлахаар ирлээ. Намайг өмөөрөх хэн ч үлдсэнгүй” гэх дэл­хийн түүхэнд тод үсгээр бичигдэн үлдсэн энэ ал­дартай ишлэлийг та бүхэн санаж байгаа байх.  Тэр жил соёл, ур­ла­гийнх­ныг сонгуулиар далим­дуулж, нэр дэв­шигч­дийн сурталчилгаанд явж их мөнгө олж байна. Тэд­нийг сонгуульд орол­цуу­лахгүй гээд хажиглахад нь “Өдрийн сонин” “Ингэж болохгүй” гэж бичиж бай­лаа. Ихэнх сонин энэ шийдвэрийг “Зөв байна. Муу сайн урлаг, соёлын­хон сонгуульд оролцож, мөнгөжөөд байсан юм” хэмээн ад үзэв. 

Тэгтэл одоо сонин хэв­лэлийнхний ээлж ирсэн бололтой. Сонинуудыг  сонгуульд оролцуулахаа болилоо. Харин телевиз, радиогийнхон “Больж. Бидэнд ирэх мөнгөнөөс хумслаад байсан юм” гэж бах нь ханаж суугаа биз. Гэвч дараагийн сонгуу­лиар тэднийг ч хасаад хаях вий. Тэр цагт хэвлэл мэдээллийн салбарыг өмөөрч хамгаалах хэн ч үлдэхгүй нь дээ. Уг нь аль ч сонгууль урлаг соёлын­хон, хэвлэл мэдээллийн­хэнтэй хамт явсны буруу гэж байхгүй. Хүмүүс та­нин мэдэхүй, урлаг соё­лын асар их мэдээллийг тэр үеэр л авдаг байсан. Хэвлэл мэдээлэл нэр дэв­шигчдийг бүх талаар нь сурталчилснаар ард түмэн хэн нь итгэл үзүүлж болох хүн юм. Хэн нь ард түмэн, улс орны төлөө сэтгэлээсээ зүтгэж чадах­гүй юм гэдгийг ялгаж, сал­гаж ойлгож, таньдаг давуу талтай. Үүнээс  гадна хэвлэл мэдээллээр нэр дэвшигчдийн сурталчил­гаа явах нь хэтдээ улс орныг залаад явах ирээ­дүйн залуу лидерүүдийг нийгэмд гаргаж ирэхэд ач холбогдолтой байсан юм. Гэвч төрд зөвхөн өөрсдөө мөнх сууж, парламентад үргэлж сонгогдох гэсэн одоогийн улстөрчдийн атгаг санаанаас болж сонгууль үр жимсээ өгдөг­гүй хатсан мод шиг өгөөжгүй боллоо.

Үнэндээ сониноор сонгуулийн сурталчилгаа хийлгэхгүй гэсэн Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн заалтууд Үндсэн хууль зөрчиж бай­на. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16-д “Итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэв­лэн нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй” гэж тунхаг­ласан хүний эрхийг энэ хууль хөсөр хаяж байна. Сонин хэвлэлд иргэн Дорж Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиг­чийг дэмжиж үг хэлэх эрхгүй боллоо. Иргэн Дорж хэн нэгэн нэр дэв­шигчийг дэмжин хэвлэн нийтэлж, үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө үүнийг нь хэвлэсэн сонин сонгуулийн хууль зөрч­сөнд тооцогдож, үйл ажиллагаа явуулах эрхээ хасуулах нь. Ийм л хуу­лийг энэ парламент гар­га­сан юм байна. Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн дагуу нэр дэвшигчдийн сурталчил­гаа  албан ёсоор өнөөдөр эхэлж байна. Харин энэ өдрөөр сонинуудын хувьд сонгууль дуусч байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Говь–Алтай аймгийн АН–ынхан УИХ–ын ги­шүүн Ж.Энхбаяр, Ц.Даш­дорж нарыг АТГ–т өгчээ. Энэ та­лаар тус аймгийн АН–ын дар­га О.Амгаланбаа­тараас дараахь тод­руул­гыг авав.

–УИХ–ын гишүүн Ж.Энх­баяр, Ц.Дашдорж нарыг яагаад АТГ–т өгөхөөр болсон юм бэ?

-2008-2012 оны пар­ламентад УИХ-ын гишүү­дэд тухайн сонгогдсон тойрогтоо зарцуул, бү­тээн байгуулалт хий гэдэг үүднээс төсвөөс мөнгө хуваарилдаг байлаа даа. 

Тэр мөнгийг хүмүүс “гишүү­ний” мөнгө ч гэж нэрлэдэг байсан. Гэтэл манай аймгаас УИХ-д сонгогдсон хоёр гишүүн энэ мөнгийг юунд зар­цуул­сан нь тодорхойгүй байсаар ирсэн. Гэтэл энэ хоёр улсын төс­вөөс жил бүр хуваарилсан мөнгийг юунд зарцуулсныг аудит шалгаад дүгнэлт гаргасан юм. Энэ дүгнэлт бидэнд ирсэн учраас дээрх ги­шүүдийн хууль зөрчсөн баримтууд ил болж бай­на. Тийм учраас энэ асууд­­лыг шалгаж өгөөч гэж АТГ-т өргөдөл гарга­сан юм.

–Тэд нийт хичнээн тө­грөг үрэн таран хийсэн байна вэ?

-Аудитын
дүгнэлтээс харахад 10 саяас 200 сая төгрөгийг МАН-ын ги­шүүд, тойрон хүрээ­лэгч­дэдээ ямар ч сонгон шал­гаруулалтгүйгээр та­рааж өгсөн байгаа юм. Энэ мөн­гийг ямар нэгэн тендер хэлбэрээр олгосон тухай ямар ч баримт бичиг архивт алга. Тухайлбал, жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих зорилгоор 73 иргэнд 893,8 сая төгрөгийн зээл олгосон байна. Үүнээс 16 иргэнд 231,5 сая төгрөгийг эргэн төлөх нөхцөлгүйгээр олгожээ. Ийм маягаар 2009-2011 онд л гэхэд нэг тэрбум 700 сая төгрөгийг хууль бусаар иргэдэд тараасан аудитын дүгнэлт гарчээ. 2009 онд Говь-Алтай аймгийн хүнсний битүү захын барилгыг барихад зориулж,  200 сая төгрөгийг эргэн төлөх нөхцөлтэйгөөр олгосон. Энэ мөн­гийг авсан газар нь энэ мөнгөө эргүүлж төлөөгүй байна. Энэ нь аудитын шалгалтаар нотлогдсон. Энэ мэтчилэн олон баримт ауди­тын дүгнэлтэд бий. Нийтдээ 40 гаруй хуудас дүгнэлт шүү дээ. Ямар ч тендер, сонгон шалгаруу­лал­гүй­гээр төсвийн мөнгийг ингэж тараа­сан нь сонгуульд ялахын тулд иргэдэд бэлэн мөнгө тараасантай адил биз дээ. Тэд ингэж мөнгө тараасныхаа дараа 2012 оны сонгуульд орж, УИХ-д сонгогдсон байхгүй юу.

–Тэд яг ямар хүмүүст төсвийн мөнгийг ийм маягаар тараагаад өгчихсөн юм бэ?

-Энэ
гишүүд төсвийн мөнгийг сонгуулийн менежер, шадар тус­лахууд, сумдын МАН-ын дарга нарт урамшуулал болгон өгч, тэд­ний бизнесийг дэмжих зорилгоор цац­даг байж. Сонгуулийн үр дүнд нөлөөлж, өөрсдийгөө парламен­тад дахин сонгуулахын төлөө иймэр­­хүү хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байсан нь аудитын дүгнэл­тээр ил болж байна. Тэгтэл Говь-Алтай аймаг хөгжлөөс хол хаягд­сан, ядуурал хавтгайрсан аймаг хэвээрээ байсаар байна. Уг нь төсвөөс тойрогтоо зарцуул гэж өгсөн мөнгийг зориулалтынх нь журмаар зарцуулсан бол өнөөдөр манай аймаг өнгөтэй өөдтэй болох байлаа. Ер нь төсвийн мөнгийг өөрсдийнхөө танил тал нөхдүүдэд тарааж өгчихөөд, тэрнийгээ гэрч­лэх баримт бичиг үйлдээгүй нь тодорхой болж байна. Тийм учраас өнөөдөр төсвөөс тойрогт зарцуул гээд өгсөн мөнгөнөөс Говь-Алтай аймагт тэр гээд заачих зүйл гарсангүй.

–Дээрх хоёр гишүүнд энэ талаар мэдэгдсэн үү?

-УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр, Ц.Дашдорж болон аймгийн Засаг дарга нарт анхааруулж зөвлөмж хүргүүлсэн байгаа. Тэдний хууль зөрчиж, дураараа загнасан явдал газар авчихсан байна. Төсвийн ийм их мөнгөөр сонгуульдсан хүмүүс өнгөрсөн 2012 оны сон­гуульд ялахаас өөр арга байгаагүй юм байна гэдэг нь эндээс тодорхой болж байна. Тиймээс манай айм­гийн АН, гишүүд дэмжигчид үүнийг зүгээр өнгөрөөхгүй, тэмцэнэ. Хуулийг уландаа гишгэсэн энэ байдлыг зогсоож, хууль хяналтын байгууллага авах арга хэмжээг нь авна гэж бодож байна.

Я.МӨНГӨН

УИХ–ын гишүүн, Өр­гөдлийн байнгын хо­роо­ны дарга Р.Бурмаатай ярилцлаа.

–Таныг шат шатны сонгуулиудын хууль дээр гаршсан гишүүн гэж хэлэхэд болох байх. Энэ удаагийн Ерөн­хийлөгчийн сон­гуу­лийн хуулийн онц­логийн талаар асуух гэсэн юм?

-Сонгуулийг маргаан­гүй зохион байгуулах үүд­нээс хуульд маш олон нэмэлт заалт оруулсан байгаа. Дотоодын болон  хөндлөнгийн хяналт та­вих боломжийг бүрдүүл­сэн заалтууд их орсон. Тухайлбал, өмнө нь сон­гуульд нэр дэвшигч, нам эвслийнхний  нэрийн өмнөөс ажиглалт хийдэг байсан. Харин энэ удаа­гийн сонгуульд төрийн бус байгууллагууд хяналт тавьж, мониторинг хийх боломжтой болсон. Өм­нөх сонгуулиудад хэвлэл мэдээллийн байгуулла­гыг хянана гэж ярьдаг мөртөө  хэн хяналт тавих нь тодорхойгүй байлаа. Тэгвэл одоо энэ хяналтыг тавих эзэнтэй болсон. Хэвлэл мэдээллийн хэ­рэг­сэл сурталчилгаа явуу­лахдаа хууль зөрчиж бай­­на уу, үгүй юу гэдгийг  Шударга өрсөлдөөнийг хянан зохицуулах газ­раас хяналт тавина. Дээрээс нь СЕХ-ны дэргэд хэвлэлийн зөвлөл ажил­лана. Тэр зөвлөлд  хэвлэл мэдээллийн байгуулла­гын төлөөлөл орно.

–Хэвлэл мэдээл­лийн хэрэгсэл Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн үеэр яаж ажиллабал хууль зөрчихгүй юм бэ. Хуульд энэ талаар ямар заалтууд орсон бэ?

-Хэвлэл
мэдээллийн хэрэгсэл болон цахим хуудас ашиглан улс төрийн чансаа тогтоох зорилготой ямар нэгэн шалгаруулалт зохион бай­гуулахыг хориглож байгаа. Мөн бусдыг гүтгэн доромжлох, хуурамч мэ­дээ­лэл тараахыг хориг­ло­сон. Санал авах өд­рөөс долоо хоногийн хуга­цаанд нам, нэр дэвшигч­дийн талаар санал асуул­га явуулах, энэ төрлийн мэдээллийг бүх төрлийн мэдээллийн хэрэгсэл ашиг­лан нийтэлж та­раа­хыг хориглосон байгаа. Сонгуулийн сурталчил­гаа­ны явцад бусдыг гүт­гэх, доромжлох, гутаах агуулгатай мэдээ, мэ­дээл­лийг төрөл бүрийн хэл­бэрээр тараах нь хорио­той. Сонгуулийн суртал­чил­гааг хуульд заасан хугацаанд буюу энэ сарын 22-ноос хойш эх­лүү­лэх ёстой. Сурталчил­гаа­ны явцад бусдыг гүт­гэх, доромжлох, хуурамч мэдээлэл тараахыг хо­риг­лосон. Эх сурвалжийг дурдаагүй сонгуулийн сурталчилгааны мате­риал хэвлүүлж, тарааж, нийтэлж, нэвтрүүлэхийг хориглоно. Хэвлэл мэ­дээллийн байгууллага хуульд заасны дагуу за­хиалагчтай заавал гэрээ байгуулсны үндсэн дээр аливаа материалыг ний­тэлж, нэвтрүүлэх учиртай. Мөн дахин болон нэмэлт санал хураах ажиллагааг дуустал сонгуулийн сур­талчилгаа хийхийг хориг­лож байгаа.

–Энэ заалтуудыг зөрч­вөл тусгай зөв­шөөр­лийг нь хураах бил үү?

-Тийм.
Энэ заалтуу­дыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл зөрчиж байна уу, үгүй юу гэдэг дээр Шударга өрсөлдөөнийг хянан зохицуулах газ­раас хяналт тавина. Ин­гээд тухайн байгууллага хууль зөрчсөнийг тогтоо­вол хэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажил­ла­гаа эрхлэх тусгай зөв­шөөрлийг нь гурван сар хүртэл хугацаагаар түд­гэл­зүүлнэ.

–Эзэн хаяггүй далд сурталчилгааны мате­риал нийтэлж, нэвтрүү­лэх л юм бол хууль зөрч­сөнд тооцогдох нь ээ?

-Нэр
дэвшигчийн сур­талчилгааны материалыг тэр нэр дэвшигч, энэ намын штабаас явуулж байгааг заавал дурдана. Хэрэв тэр материалд хэн нэгнийг гүтгэж, дором­жилсон байх юм бол ту­хайн сонгуулийн штаб хариуцлагаа хүлээнэ. Хэрэв нэр хаяггүйгээр хэн нэгнийг доромжилж, гүт­гэсэн эвсэл далд суртал­чилгаа хийж хэн нэгнийг магтсан байх юм бол ту­хайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл хариуцлага хүлээнэ.

–Радио, телевизийн сонгуулийн сурталчил­гаа явуулах эрхийг хуульд тусад нь бүлэг болгон тусгасан байх аа?

-Олон
нийтийн радио телевиз СЕХ-ноос тог­тоож өгсөн хуваарийн дагуу зөвхөн төлбөргүй нэвтрүүлнэ. Бусад радио телевиз  гэрээ бай­гуулс­ны үндсэн дээр төлбөр­тэй сурталчилгаа нэвт­рүүлж болно. Гэхдээ төл­бөр нь тухайн телеви­зийн оргил цагийн нэвт­рүүл­гийн хөлс мөнгөнөөс хэтрэхгүй үнэтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, нэг хүний сурталчилгааг хямд үнээр явуулж, нөгөөхөд нь өндөр үнэ хэлж болохгүй гэсэн үг. Ийм тэгш бус байдлаар нэр дэвшигч­дэд хандаж болохгүй. Олон нийтийн радио, теле­визээс бусад радио, телевизийн сур­тал­чил­гааны төлбөртэй нэвт­рүүл­гийг хоногт нэг цагаас илүү явуулж бо­лох­гүй. Хоёр гурван су­ваг­тай телевизүүд зөвхөн үндсэн сувгаараа сур­тал­чилгааны нэвтрүүлэг явуу­лах эрхтэй. Олон ний­тийн радио, телевиз бо­лон бусад телевиз ра­дио­гоор цацах төлбөртэй төлбөргүй сурталчил­гаа­ны нэвтрүүлгийн хуваарь, цагийг СЕХ гаргана. Үүнийг сонгуулийн сур­тал­­чилгаа эхлэхээс арав хоногийн өмнө гаргасан байх ёстой. Энэ нь нэр дэвшигч бүрд ижил нөх­цөл, боломж, тэнцүү хуга­цаа ногдох боломжийг хангаж өгч байгаа юм. Тиймээс радио телеви­зүүд энд заасан хуваа­рийг дур мэдэн өөрчилж, сурталчилгааны нэвт­рүүл­гийн хуваарь, цагийг бусад нэр дэвшигчид шил­жүүлэх ёсгүй. Мөн радио, телевизээр улс­төрийн чансаа тогтоох зорилго бүхий аливаа хэлбэрийн шалгаруулалт зохион байгуулж, нэр дэвшигчийн талаар даг­на­сан сонгуулийн сур­тал­чилгаа нэвтрүүлэх нь хориотой. Энэ заалтуу­дыг зөрчсөн нэр дэвшиг­чийг 420.000-700.000 төг­рө­гөөр торгоно. Харин уг заалтуудыг зөрчсөн хэв­лэл мэдээллийн байгуул­ла­гын үйл ажиллагаа эрх­­лэх тусгай зөвшөөр­лийг шударга өрсөлдөө­ний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны бай­гуул­лагын дүгнэлтийг үн­дэс­лэн гурван сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүл­нэ.

–Энд зөвхөн радио, телевизийн тухай дурд­жээ. Тэгвэл со­нин хэв­лэлээр явуулах сонгуу­лийн суртал­чил­гааны талаар хуульд үүн шиг нарийн зааж өгсөн юм бий юу?

-Нэр
дэвшигчид өөрс­дөө л сурталчилгааны хэвлэмэл сонин гаргаж, сонгогчдод тараана уу гэхээс сонинд төлбөртэй сурталчилгаа нийтлүүлэх тухай асуудал хуульд тус­гагдаагүй.

–Нэр дэвшигчид өдөр тутмын сонин хэв­лэлээр төлбөртэй ма­те­риал тавьж болохгүй гэж үү?

-Болохгүй.
Намууд радио, телевизтэй гэрээ байгуулж болно. Харин сонин хэвлэлтэй суртал­чил­гаа явуулах гэрээ бай­гуулахгүй. Сонин хэвлэл нэр дэвшигчийг гүтгэж, далд сурталчилгаа явуулж болохгүй. Харин сонин хэвлэлийнхэн сон­гуу­лийн талаар өөрсдийн анализ дүгнэлтийг хийж болно.

–Яагаад ингэж бай­гаа юм бол?

-Сонгуулийн зардлыг багасгах үүднээс ингэж шийдсэн. 

–Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвшиж байгаа гурван хүн гур­вуулаа төрийн өндөр албан тушаал хашиж байгаа. Тэднийг ажлаа хийж байна уу, сур­тал­чил­гаагаа явуулж бай­на уу гэдгийг яаж ялгах вэ гэдэг асуудал одоо­ноос гарч байх шиг байна…

-Гэхдээ
Ерөнхийлөг­чийн сонгуульд нэр дэвш­сэн гурван хүний нэг нь Ерөнхийлөгч, нөгөө нь сайд, УИХ-ын гишүүн бай­гаа. Тэдний үндсэн ажлын талаар мэдээлсэн мэдээ, мэдээллийг сонгуу­лийн далд сурталчилгаа гэж үзэхгүй. Гурвуулаа үүрэгт ажлаа хийнэ. Гэх­дээ үндсэн ажлаа хийж байхдаа сонгуулийн ажилт­нуудад үүрэг даал­га­вар өгч, албан тушаа­лаа ашиглаж тэдэнд нөлөө­лөх гэж оролдож болохгүй. Сонгуулийн үед гурван нэр дэвшигчид гурвууланд нь төрийн хамгаалалт гаргаж өгнө. Бусад үед төрийн унаа тэрэг ашиглаж болохгүй.

–Хяналтын тогтол­цоог нэлээд сайжруул­жээ…

-Сонгуулийн ажиглаг­чид автомат машинаар санал тоолсны дараа сугалаа сугалж сум, хо­роо болгоны хоёр хэсэгт хянал­тын тооллого хийнэ. Санал тооллогын бич­лэгийг өмнөх сонгуулиу­дын үед нам бүрт нэгийг өгдөг байсан. Энэ удаад хүсвэл ажиглагч болгон тэр бичлэгийг авч үзэж болохоор болсон байгаа. Ийм байдлаар сонгууль зарласнаас хойших бүх үйл явц хяналттай болж байна. Түүнчлэн сон­гуульд ажиглалт хийх эрх­тэй иргэд, төрийн бус байгууллагынхан ажиг­лал­­таа одооноос ч тавьж болно. Энэ эрх нь хуулиар олгогдсон. Тухайлбал, Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаа­лах газрынхан сонгуу­лийн хэсгийн хороодоор явж, хөгжлийн бэрхшээл­тэй иргэд санал өгөх бо­ломжийг бүрдүүлж байна уу гэдгийг хянаж, шалгах боломжтой.  Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн сонгуу­лийн хуульд иргэдийн санал өгөх боломжийг санал авах байрт бүр­дүүлнэ гэж заасан байгаа. Хараагүй иргэд ч хэн нэг­ний тусламжгүйгээр барелл үсэгтэй саналын хуудсан дээр саналаа өгөхөөр болж байна. Бичиг үсэг тайлаг­даа­гүйгээсээ болж сана­лаа өгөхөөс санаа зовдог бай­сан сонгогчдод ч энэ хууль боломж олгож бай­гаа. Өөрөөр хэлбэл,  сон­гуульд нэр дэвшигчдийн зургийг саналын хууд­санд хэвлэсэн учраас түүнийг харж сонголтоо хийнэ гэсэн үг.

–Ухуулга сур­талчил­гаа хийх процессыг яаж зохицуулсан бэ?

-Сонгуулийн процес­сыг нэлээд нарийвчилж өгсөн. Ухуулга сурталчил­гаагаа яаж хийх үү, на­мын тугийг яаж ашиглах юм, сонгуулийн хэдэн ухуу­лагч, шадар туслахтай  байх вэ гэдгийг нарийн зааж өгсөн.  Өмнө нь али­ваа нам, нэр дэвшигчийн ухуулагч, шадар тус­лахууд айлын гэрт очоод “Танайх ухуулах байр шүү, дөрвөн хүнээ ухуул­на шүү” гээд мөнгө тараа­гаад явдаг байсан. Тэгвэл одоо ийм зүйл байхгүй. Ухуулагч, шадар тусла­хууд заавал тухайн дүү­рэг, сумынхаа сонгуулийн хороонд эхэлж бүртгүү­лээд ухуулагч, шадар туслахын үнэмлэх авч зүүнэ. Ухуулга, суртал­чил­гаанд ашиглаж бай­гаа машинууддаа ч аль штабынх гэдгээ мэдэгдэх таних тэмдэг наана. Ийм учраас ажлаа алдан, хавт­гайрсан суртал­чил­гааг хязгаарлаж өгнө. Энэ зүйл заалтууд бүх нэр дэвшигчийг адил тэгш гараанаас сурталчилгаа хийх эрхийг хангаж өгч байгаа юм. 

–АН төр барьж бай­гаа учраас энэ сонгуу­лийг тэдний угшилтай хүмүүс зохион бай­гуул­на. Тэгэхээр сонгуу­лийн дүн АН–ын талд гарна гэж хардаж шүүмж­лэх тал МАН–д байна л даа?

-2012 онд сонгуулийг төрийн албан хаагчид зохион байгуулсан. Ар­дын нам олонхи байхдаа энэ зохицуулалтыг хуульд оруулсан шүү дээ. Бодвол өөрсдөө л ингэж сонгуулийн дүнг өөрийн­хөө талд гаргадаг байсан юм байлгүй. Ми­ний бод­лоор бол төрийн албан хаагч хуулийн дагуу, хэн нэгний талд оролгүй ажил­лах ёстой. Хуулиа зөрчиж ажиллах юм бол төрийн албанд нэг жил ажиллах эрхээ хасуулж ажлаасаа  халаг­да­на шүү дээ. Дээр нь хийсэн зөрчлийнхөө хэм­жээгээр эрүүгийн болон захир­гаа­ны хариуцлага хүлээ­нэ. Тиймээс энэ сон­гуу­лийн дүнд төрийн албан хаагчид нөлөөлж, буди­луу­лах боломж байх­гүй. Хэрэв тэгнэ гэж хар­даад байгаа бол намууд болон төрийн бус бай­гуул­лагууд одооноос ажиг­лагчдаа хэсгийн хороо­дод тавих хэрэгтэй. Сонгогчдын нэрийн жаг­саалт хууль ёсны дагуу будлиангүй байна уу гэд­гийг хянах хэрэгтэй. Иргэд ч өөрсдөө нэрийн жаг­саалттайгаа өөрсдийн нэрээ тулгаж, шалгах бо­ломжтой. Сон­гуулийн хэс­гийн хороо­дын үйл ажиллагаа, хурал нь нээлттэй болох ёстой. Тэнд намуудын ажиглагч очиж суугаад бичлэг хийх эрх нь одоо нээгдчихсэн байгаа. Хуулиар олгогд­сон энэ эрхээ эдлэхгүй, элдэв хард­лага сэрд­лэгийн тухай ярих хэрэггүй болов уу.

–Өмнөх УИХ–ын сон­гуулиар нэг хаяг дээр маш олон сонгогч бүрт­гэгдсэн зөрчил гарсан. Энэ алдаа давтагдах­гүй биз дээ?

-Өмнө
нь маш олон байгууллага сонгогчдын нэрийн жагсаалтыг гарга­даг байсан. Иргэний бүрт­гэл, Статистикийн газар, сонгуулийн хэсгийн хороод, Засаг дарга нар гаргадаг байлаа. Тэдний жагсаалтууд хоорондоо зөрдөг байсан байхгүй юу. Тэгвэл одоо энэ ажлыг хариуцах нэг л эзэнтэй болсон. Тэр нь Иргэний бүртгэл. Хэрэв сонгогч­дын нэрийн жагсаалтад ямар нэгэн зөрчил гарч, сонгууль будлиантсан бол зөвхөн Иргэний бүрт­гэлийнхэн хариуцлага хүлээнэ. Иргэд интернэ­тэд орж,  регистрийн ду­гаа­­раа хийгээд  өөрийн­хөө хаяг дээр хэдэн сон­гогч бүртгүүлсэн болохыг шалгах боломжтой. Мөн хэсгийн хороод тухайн дүүрэг, сумын сонгогчдын нэрийн жагсаалтыг ил гаргаж тавина. Сонгогчид тэндээс хаяг дээрээ  би­чигдсэн хүмүүсийн нэрийг шалгах боломжтой. Ин­гээд санал хураах ажил эхлэхээс арав хоногийн өмнө нэрийн жагсаалтад өөрчлөлт оруулах гом­дол гаргаж болно. Өөрөөр хэлбэл, зургаду­гаар сарын 16 хүртэл нэрийн жагсаалтдаа өөрч­­лөлт оруулах бо­ломж­той гэсэн үг. Иргэ­дийн гаргасан гомдлыг  шуурхай ший­дэж чадах­гүй бол УИХ-аас гаргасан сонгогчдын нэрийн жаг­саалтад хяналт тавих дэд хороонд хандаж болно.

–Ийм дэд хороо гарсан юм уу?

-Ийм
тусгай дэд хороо гарсан. Дарга нь Ж.Бат­зан­дан Тэнд би гишүү­нээр орсон. Сонгогчид өмнө нь зөвхөн өөрийн­хөө өмнөөс гомдол гар­га­даг байсан бол одоо гэр бүлийн гишүүдийнхээ өм­нөөс гомдол гаргах эрхтэй болсон. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуу­лийн нэг онцлог нь иргэд, сонгогчидтойгоо хамтран сонгуулиа шударга явуулъя гэдэгт оршиж байгаа. Иргэд сонгогчид өөрөө сонгуульд хяналт тавина гэсэн үг. Хэрэв сонгуулийн үеэр нэр дэв­шигч эд бараа, мөнгө тараасан бол цагдаагийн байгууллагад хандана. Ингээд нэр дэвшигч мөнгө тараасан нь нотлогдвол үүнийг илчилсэн сонгогч авсан мөнгөө 20 дахин нэмэгдүүлж урамшуулал авах эрхтэй болж байгаа. Дараа нь энэ мөнгийг мөнгө тараасан буруутай этгээдээс СЕХ  нөхөж авна. Сая Увсын тойрогт мөнгө тараасныг гэрчил­сэн сонгогчид  100 мянган төгрөгөө арав дахин үр­жүүлж сая болгож авсан шүү дээ. Тэгвэл Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд 100 мянган төгрөг авсан сон­гог­чид түүнийгээ илчил­бэл хорь дахин үржүүлж, хоёр сая болгож авах нь байна шүү дээ.

–Увсын шударга сон­гогчид сонгуулийн бул­хайг илчилж урам­шуул­лаа авч, Ч.Хүрэл­баа­тар, Б.Чойжилсүрэн нарыг мөнгө тараасныг нотол­лоо. Гэтэл энэ хоёр хүн яагаад зүгээр яваад байгаа юм бол?

-Увсад
мөнгө тараас­ныг тогтоохоор хуралд­сан шүүх хуралд би суу­сан. Ингээд Дээд шүүх нэр дэвшигчид мөнгө тараа­сан нь тогтоогдсон тохиолдолд тэдний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг шийдэх нь СЕХ-ын бүрэн эрхийн асуудал гэж үзсэн. Тийм учраас асуудлыг СЕХ шийднэ. Ямар ч байсан шүүхийн эцсийн шийдвэр гарч, УИХ-ын 2012 оны сонгуу­лиар Увсад мөнгө тараа­сан нь нотлогдсон. Тэр хүмүүс ч энэ булхайг ил­чил­сэн учраас сая урам­шуул­лаа авлаа. Дээд шүү­хийн хурал дээр Ч.Хү­рэл­баатар, Б.Чойжил­сүрэн хоёр 1093 айлд энэ маягаар мөнгө тараасан гэдгээ  өөрсдөө хэлж бай­на лээ. “Бид 1093 хүнд мөнгө тараасан” гэж. Тэгэ­хээр сонгуулийн үеэр мөн­гө тарааж, сонгуу­лийн дүнг өөртөө ашиг­тайгаар гаргуулж, УИХ-ын гишүүн болчихоод бан­дан тас гээд явдаг зүйл өнгөрсөн. Сонгуулийн дараа ч гэсэн буруутай этгээдийн буруутайг тог­тоо­гоод эргүүлэн татах боломж бий.

 Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ