Author: Лхагвасүрэнгийн Мөнхтөр

УИХ-ын гишүүн Ц.Ням­дорж өчигдөр
мэ­дээлэл хийлээ. Тэрээр “Алтан дорнод Монгол” компанийн захирал асан С.В.Паушокийн
“ЕTV” телевизэд өгсөн ярилцлагатай холбоо­той зарим тайлбарыг хийсэн юм. С.В.Паушо­кийн
“ЕTV” телевизэд өгсөн ярилцлагыг “Зуу­ны мэдээ” сонин бү­рэн эхээр нь нийтэл­сэн
нь түүнийг ийн хэв­лэлийн бага хурал хий­хэд хүр­гэжээ. Ц.Ням­дорж ги­шүүнийг болон
МАН-ын нэр бү­хий улстөрч­дийн та­лаар С.В.Пау­шок юу гэж өгүүлснийг Ц.Ням­дорж
гишүүний мэдээл­лийн өмнө сийрүүл­лээ.

 -Манай компанийн үйл ажиллагааг догол­дуул­сан,
хааж боосон олон хүн бий. Энэ хүмүү­сийн тоонд С.Баяр, Ц.Ням­дорж, Сү.Батболд, Ц.Мөнх-Оргил
зэрэг хү­мүүс багтах байх. Энэ дөрөв зөвхөн С.В.Паушо­кийг устгасан бус бусад олон
алт ол­бор­логчдын хувь заяа­гаар тоглосон гэж хэлж болно. Үүнийг дайн гэж дөвийлгөх
нь хаашаа юм. Гэхдээ энэ хүмүүс зөвхөн өөрс­дийн­хөө эдийн зас­гийн, биз­несийн
ашиг сонирхлыг гүйцэлдүүл­сэн. Гол дү­рээр Сү.Бат­болд, С.Баяр тоглосон бол Ц.Нямдорж
зөвхөн тэдний тушаалыг гүйцэт­гэ­сэн.

-Та энэ хүмүүсийг ард түмний эрх
ашгийн төлөө бус зөвхөн өөрс­дийнхөө материаллаг эрх ашгийн төлөө ажил­ласан гэж
хэлж байна уу?

-С.Баяр бол улс төрд мөнгө хийх гэж
л орж ирсэн хүн. Ард түмний эрх ашиг С.Баярт огтхон ч сонин биш. Сү.Батболд бол
ард түмний эрх аш­гийг өөрийн эдийн зас­гийн эрх ашигт ашиглаж хөрөнгөө босгож амжсан
эр. Бүр маш их хэмжээ­ний шүү. Тэд эрх мэдэлд байгаа богинохон хуга­цаанд яаж ийм
хө­рөнгийг босгосон бэ гэдэг нь тодорхой. Тэдэнд зо­риулж ганц тодорхойлолт хэлье.
Тэд бол долларын тэрбумтнууд.

-Богино хугацаанд долларын тэрбумтнууд
болно гэдэг маш их хөдөлмөрч байсны илрэл биш үү?

-Төгрөгийн биш долларын тэр­бумтнууд
шүү. Энэ хоёрын хооронд том ялгаа бий. Тэд яг л зөгий шиг өглөөнөөс орой болтол
ажилла­сан. Миний бодлоор Ц.Нямдорж холын бодолгүй юм шиг. Зөвхөн тэдний гар хөл
байсан учраас тэдний өгсөн даалгаврыг гүйцэт­гэсэн байх. Тэдний гол зорилго “Алтан
дорнод монгол” компани биш. Татвар ч биш. Зөвхөн Паушок л байсан юм. Яагаад гэхээр
Пау­шок дандаа үнэнийг хэлдэг байсан. Би дургүйцлээ хэзээ ч нууж бай­гаагүй. Яагаад
гэвэл тэр хүмүүс эрх мэдлээ эрх ашгийнхаа төлөө ашиг­лаж ойр хавийнхаа бүхнийг авли­гын
сүлжээнд оруулж ард түмнийг хохироож байгаа нь надад таалаг­даагүй. Бас нэгэн том
зөрчлийн шалтгаан нь миний барихыг хүссэн нефть боловсруулах үйлдвэр. Барих үйлдвэр
маань орлогыг нь багасгах учраас тэр. Хоёр сая хүн хортой агаараар амьсгалж, хор­дож,
элдэв өвчнөөр өвчилж, дундаж наслалт богиносч байгаа нь ердөө сонин биш. Тэд намайг
гадны хүн ирээд Монголд хаан шиг авирлаж байна гэдэг байсан ч надад хааны шилтгээн
байгаагүй. Би хөдөл­мөрлөж олсон мөнгөө Монголд оруулсан. Манай найз нар ч хэлдэг
юм. Гадны би хөрөнгө оруулаад байхад ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө ажиллах ёстой
төрийн өндөр албан тушаалтнууд нь хөрөнгөө гадагш нь гаргаж байгааг нь ойл­гохгүй
байна. Тухайлбал С.Баяр засгийн эрхэнд гарч мөнгө олох зорилгоо биелүүлчихээд буучих­сан.
Үнэн худлыг нь мэдэхгүй юм. Канадын иргэн болсон гэж сонссон. Яаж түүнд тийм хурдан
иргэншил олгож өртөг өндөртэй газар амь­дарч байгаа нь сонирхолтой.

-Та хэдэн жил Монголд ирсэн­гүй
вэ?

-2007 оны арванхоёрдугаар сард би
Монголоос явсан. Түүнээс хойш очсонгүй. Монголоос ирсэн хүмүү­сээс л мэдээлэл авч
байна. Үүнээс өмнө Засгийн газар надтай шүүх­дэлцэж байхад Ц.Нямдорж намайг интерполоор
эрэн сур­валж­луул­сан. Би их удаан хуга­цаанд эрэн сурвалжлагдсан. Мөн миний орлог­чийн
үхэлд буруутай Ц.Нямдоржид өнөөдөр ямар ч хариуцлага хү­лээл­гээгүй. Юу гэхээр орлогч
дарга Игошин маань зүрх­ний өвчтэй. Яаралтай эмчлүүлэх шаардлага­тай гэсэн эмнэлгийн
бичгийн дагуу манай Элчин сайд болон анхны Ерөнхийлөгч П.Очир­бат гуай гээд бүгдээрээ
“Орос руу явуулъя” гэж Ц.Нямдоржоос гуйсан ч Монголоос гаргахгүй байлгасаар орлогч
нас барсан. Тиймээс Ц.Мөнх-Оргил болон Ц.Нямдорж нар ард түмэн дээрээ туршилт хийж
дураараа дургиж байсан үйлдэлдээ хариуц­лага хүлээх цаг болсон гэж үзэж байна. Тэр
явдлыг би аллага гэж үздэгээ нуухгүй хэмээн Ц.Нямдорж гишүүн болон С.Баяр, Сү.Батболд,
Ц.Мөнх-Оргил нарын талаар хүүр­нэжээ.

С.В.Паушокийн өгсөн энэхүү ярилцлага
“ETV” телевизээр цацаг­даж “Зууны мэдээ” сонинд нийт­лэгдсэн даруй Ц.Нямдорж гишүүн
өөрийгөө өмөөрч хэвлэлийн бага хурал зарлан тайлбар хийлээ. Түүний юу гэж өчсөнийг
тайлбар­гүйгээр хүргэе. Тэрээр “МАН-ын Их хурал хийж байгаа үеэр зарим телевизээр
“Алтан дорнод монгол” компанийн захирал байсан С.В.Паушокийн ярилцлага гарч нэлээд
ойлгомжгүй байдлыг бий болгоод байна. Тийм учраас энэ асуудалтай холбоотой бүхнийг
ярья. С.В.Паушок гэдэг хүн 1997 онд Монголд орж ирээд алтны олборлолтын бизнес эрхэлсэн.
Ерөнхийдөө Монголын хуульд захирагддаггүй, Монголын газар нутгийг хувийн өмчөө гээд
тооц­чихсон ийм нэг дураараа дургисан хүн бий болсон. 1990-ээд он бол Оросын дотоод
амьдрал эгзэгтэй хүнд үе байсан. Нэг хэсэг нь до­тоод­­доо муудалцаж, нөлөө багатай
хэсэг нь гадагшаа гарч дорой буурай орныг эзэмшилдээ оруулах оролдлогыг хийж байсан.
Тэгээд Заамар гэх мэтийн нийтдээ 40 орчим лиценз авч түүгээрээ үйл ажиллагаа явуулсан.
Ингэхдээ татвараа төлдөггүй, хууль зөрчдөг, зарим улстөрчийн нөөлгөнд орж дураараа
дургиж байсан явдал бий. 2006 онд намайг УИХ-ын дарга байхад Гэнэтийн орлогын
68 хувийн албан татвар гарч байсан. Энэ хуулийн дагуу татвар төлөхөөс зайлсхийж
тэр үйл ажиллагааг нь Монголбанкны ерөнхийлөгч асан О.Чулуунбат өөгшүүлж 1.5 тэрбум
ам.долларын хөрөнгийг 2007 онд Монголын Засгийн газраас нэхэм­жилж байсан юм.
2008 онд би Хууль зүйн сайдаар дахин томилогдох үед энэ маргаан ид үргэлжилж байсан.
АНУ-ын “Мил” хуулийн фирмийг хөлсөлж зургаан сая ам.доллар зарлагадаж байж Мон­голын
талд ашигтайгаар шийдвэр­лүүлж чадсан. Энэ нь Монгол­банкийг 1.5 тэрбум ам.долларын
өрөнд орохоос сэргийлж чадсан шийдвэр болсон. 2008 оноос хойш Арбитрын шүүх дээр
энэ асуудал хэлэлцэгдэж байхад “Танай тал ялагдах нь ойлгомжтой. Тийм уч­раас хэлэлцээр
хийе” гэж далдуур дарамтлах ажиллагаа хийгдсэн. Манай улсын зарим улстөрчид ч гэсэн
“Манайх ялагдах учраас маргаанаа татаж ав” гэж ятгаж байсан. Надад хоёр зам байсан.
Нэг дэх нь Монголын тусгаар тогт­нолыг, бүрэн эрхт байдлыг хангаж гадныхан орж ирээд
дураараа дургидаг байдлыг таслан зогсоох байсан. Хоёр дахь нь гадныхны аманд орж
таллаж асуудлыг ший­дэх боломж байсан. Би нэг дэхийг нь сонгосон. Ингээд 2011 онд
168 хуудастай хэрэг Арбитрын шүүхээр Монголын талд бүх асуудал шийдэгдэж байсан
юм. Ийм түүхтэй гадны этгээд МАН-ын Их хурлын үеэр ийм ярилцлага өгч улс төрийн
хоёр том хүчний нэгнийх нь дотоод хэрэгт оролцож байгааг үнэн боди­тоор нь ярих
хэрэгтэй байна. 1990 онд нийгэм задрахад Женев гэдэг Канадын луйварчин орж ирж Мон­голыг
баахан бужигнуулсан бай­даг. Тэгээд сүүлд нь С.В.Паушок гэж нэг нөхөр орж ирж бужигнуулсан.
Тэдний хагалан бутаргах, хорлон сүйтгэх ажиллагааг нь таслан зогсоосон юм. Гандирс
хорооллыг барих нэрийдлээр 250 сая ам.дол­ларын өрийн бичиг Монгол­банк­наас гаргаж
Челмерс гэдэг хүн орооцолдсон. Тэр америк хүн Индонезид хөлсний байранд суу­даг
Харвардын гэсэн хуурамч дип­ломтой, Сан-Францискогийн шүү­хээр залилангийн хэрэгт
шийт­гүүлсэн эцэг хүү Гремен гэдэг хүмүүс тэр 250 сая ам.долларыг залилахад оролцсон.
Би 2006 онд УИХ-ын дарга болоод Монгол­банкны ерөнхийлөгчийг солих ажлыг хийсэн.
Сольсны хүрээнд энэ хэрэг боссон юм. Нийт дүн­гээрээ 230 сая ам.долларын өрийн бичгийг
хүчингүй болгоод 30 сая долларын өрийн бичгийг яаж ч чадалгүй алдсан. Одоо тэр хэрэг
шүүх дээр Монгол мөнгийг нь төлөх ёстой гэсэн шийдвэр гарчихаад байж байна. Нийт
дүнгээрээ 170 тэрбум төгрөгийн татвар төлөлгүй гараад явчихсан юм, С.В.Паушок. Өөрөөр
хэлбэл Монголбанкаар дамжуулж мөнгө угаах ажил олон жил явагдсан. 2002 онд Оросын
дампуурчихсан “Транс” банкинд 10 сая ам.доллар шилжүүлсэн байдаг. Энэ мөнгийг нь
авангуут  тэр Оросын банк татан буугдаж шилж­сэн
мөнгө нь одоо болтол олдохгүй байгаа. Ер нь цаашдаа Монголд гадны хар мөнгө орж
ирэх, улмаар Монголын төрд нөлөөлөх нүх сүвийг бүрэн хаах ёстой гэж хэлэх байна.
Төр засаг солигдох үед нөхцөл байдал савлаж гадны хар мөнгө орж ирдэг юм. Үүн дээр
болгоомжтой байх ёстой” гэдэг мэдээллийг өгснөөр сэтгүүлчид түүнээс дараахь асуултад
хариулт авлаа.

-Дөрвөн хүний нэр холбог­доод байгаа.
Яагаад?

-С.Баяр, Сү.Батболд, Ц.Мөнх-Оргил
бид дөрвийн нэрийг дурдсан байна билээ. С.В.Паушоктой хол­богдсон нэхэмжлэл гарч
С.Баярын Засгийн газраар эхлээд Сү.Бат­болдын Засгийн газраар дууссан юм. Ц.Мөнх-Оргилыг
Хууль зүйн сайд байхад энэ маргаан эхлээд намайг болоход дууссан юм. Ц.Ням­доржийг
С.Баяр, Сү.Батболд нарын гар хөл болсон гэж ярьсан байна билээ. Би хэний ч гар хөл
болоогүй. Намайг бас аллага зохион байгуулсан гэж байна билээ. “Алтан дорнод монгол”
компанид ажиллаж байсан 70 настай хүн машинтай явж байгаад гудамжинд нас барсан
харамсал­тай хэрэг гарсан юм. Ердийн л өвчин. Үүнийг хүртэл гүтгэлэг бол­гож байна.
Тийм юм байхгүй. Зүрх­ний шигдээс өвчнөөр хаа таарсан газраа нас бардаг л тохиолдол.

-“Алтан дорнод монгол” ком­панитай
холбоотой улстөрчид байдаг гэлээ. Энэ хүмүүсээ зарлах уу?

-Эрхшээлд нь гэх юм уу маш нарийн
холбоотой байсан хүн гэвэл одоогийн Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд О.Чулуунбат.
68 хувийн хууль гарахад 1.5 тонн алтыг нь хадгалалтын хууль бус гэрээ хийж хадгалаад
хуулиас зайлсхийх боломжийг олгосон. Ийм байдалтай байж байгаад хилээр гараад алга
болсон. Сая Монголын хэвлэлээр захиалгатай ийм зүйл хийсэн хүн нь ч О.Чулуунбат.
Ер нь ийм зали­лангийн олон үйлдэл хийгдсэн.

-Челмерсийн тухайд. Одоо болтол
сураг гараагүй юу?

-Челмерс чинь Монголд орж ирээд залилангийн
хэрэгт шалгаг­даж хоёр жил болсон. Гадагш гарах эрхийг нь хассан ч гэнэт алга болсон.
Эрэн сурвалжилсан ч олдоогүй. Нэгэнт гараад явчихвал интерполоор дамжуулж авчрах
ганц арга байдаг.

-Монголбанкинд алтаа тушаа­чихсан
байсан гэсэн. Ямар замаар буцаж гарсан юм. Бас Монголын хилийг яаж нэвтрэв?

-Монголбанкинд алтаа бүү тушаа гэдэг
сигналыг зохион бай­гуулалттайгаар өгсөн. Ингээд алт­ны нийлүүлэлт буурсан. П.Очирбат
Ерөнхийлөгч “Алт” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээс болж хамаг зүйл эхэлсэн. Алтыг нь авдаг,
татвараа төлдөггүй байсан. Үүнийг л цэгцлэх үү гэдэг асуултын өмнө оччихоод байгаа
юм. Хилээр гардаг чинь намайг 2008 онд сайд болоход гараад явчихсан байсан. Хууль
хяналтынхан оролцсон гэж ярьдаг. Гэхдээ нотолгоо байхгүй. Ер нь Монголын хил бол
хамгаалахад бас их амаргүй шүү дээ. Хойд урд хөрштэйгээ арван мянган километр газраар
хиллэсэн байдаг юм. Машинаар давхиад гараад явчих боломж бас бий. Паушок, Челмерс
нараас гадна Монголын шоронд байсан хүн өмгөөлөгчийн батлан даалтаар гараад Хөх
хотод хүн алчихсан тохиолдол ч байдаг юм шүү.

Л.МӨНХТӨР

МАН-ын 27 дугаар Их хурал өчигдөр
өглөөнөөс эхлэн олон томилгоог хийх товтой байлаа. На­мынхаа даргыг сонгож, Бага
хурлын гишүүдээ бүрдүүлж улмаар на­мын­хаа аппаратыг томило­хоор Их хурлын гишүүд
нь ирээд байв. Намын дар­гад нэр дэвшигч М.Энх­болд, Н.Энхболд нарын танилцуулгыг
хийж заал­наас нэр дэвшүүлэх эрх­мүүдийн нэрийг авах үед хурлыг гэнэт завсар­луу­лах
шийдвэр гарсан нь УИХ-ын дэд дарга М.Энх­болдын аав Г.Миеэгомбо таалал төгссөн мэдээ
ирснийх байв. Хүү нь МАН-ын даргад дахин өрсөлдөж байхад хуучин МАХН-ын нэрт зүтгэлтэн
Г.Миеэгомбо таалал төгс­сөнд Их хурлын гишүүд нь эмгэнэл илэрхийлээд түр завсарласан
юм. Тэртээ социалист нийгэмд Г.Миеэгомбо, Ж.Батмөнх нарын хэнийг нь Сайд нарын зөвлөлийн
дарга болгох вэ гэж яригдаж байсан нь түүнийг МАН-ын нэрт зүтгэлтэн гэдгийг илтгэдэг.

12.30 цаг

МАН-ынхан өнгөрсөн долдугаар сард
Бага хур­лаа хуралдуулахдаа л УИХ-ын дэд дарга М.Энх­болдыг намынхаа дарга болгохоор
тохирсон бай­даг. Түүнээс хойш Их ху­рал нь дөхөх тусам жи­гүүр, фракциуд нь идэвх­жиж
суудал горилсон за­рим нь МАН-ын лууга­руудын тохиролцоонд орж хэсэг бужигнуулаад
авсан сураг бий. Харин МАН-ын дараагийн дарга болох нь тодорхой болоод байсан М.Энх­болдын
аав таалал төгс­сөн мэдээ ирэхэд Бага хурлын гишүүн, намын нарийн бичгийн дарга
гэх мэт албан тушаалд хүрэ­хээр тохироо хийгээд бай­сан хүмүүс сандралдаж эхлээд
байлаа.

Учир нь М.Энхболд дарга гэнэ­тийн
энэ явдлаас болж МАН-ын дараагийн дар­гад өр­сөл­дөхөөс нэрээ татвал өмнө нь хийгдсэн
бүх то­хи­роо өөрчлөгдөж таар­на. Гэнэт дарга бол­сон нэг нь шинэ тохироо, най­раа
хийж бүх зүйл ор­вонгоороо эргэх вий гэсэн болгоомжлол үүссэн байв.  Хамгийн их санд­ралдсан хүмүүс нь УИХ-ын гишүүн
байсан хүмүүсийн холбоо гэх. Тэд Т.Аюур­сай­ханыг ур­даа барьж С.Баяр, Сү.Бат­болд,
М.Энхболд нарыг шат­наажилсны хүчинд наана­даж Бага хурлын ги­шүү­нээ хадгалж, цаашилбал
нарийн бичгийн даргын за­рим сууд­лыг авахаар тохи­ролцоод байж. Бүр Их хурлын­хаа
хоёр дахь шөнө Шинэчлэлийн хо­роогоо татан буулгаж албан тушаалын тохироогоо баттай
хийгээд байсан нь ийн үймэ­хэд хүргэжээ. УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж, Ё.Отгонбаяр гээд
олон хүн улаа бутарч үзэгд­сэн нь МАН-ынхан энэ хэдэн өдөр ёстой л найр, найрааг
зэрэгцүүлснийг илтгэж бай­лаа. Гэвч М.Энхболд намын хуралдаа ирсэн нь энэ бүх шуугианыг
тасалсан юм.

14.00 цаг

Ийн хагас өдөр үймсэн МАН-ынхан цуглалаа.
Зөв­хөн мандат өргөх даалгавар­тайгаар ирсэн орон нутгийн төлөөлөгчид Тусгаар тогт­нолын
ордны үүдээр хөлхөж нөлөө бүхий албан тушаалт­нууд нь хэд хэдээрээ хэлхэлд­сээр
ирж байв. Тэдэн дунд УИХ-ын гишүүн Д.Лүн­дээ­жанцан, Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди,
УИХ-ын гишүүн асан Д.Очирбат нар л ган­цаараа ирснийг эс тооцвол бусад нь хэд хэдээрээ
“сү­рэглэсэн” байлаа. Ж.Энхбаяр гишүүн л гэхэд генсект өр­сөлдөгч Д.Цогтбаатарыг
сугадан аминчлан шивнэсээр намынхаа байр руу орж байх жишээтэй.

Ингээд хуралдаан үр­гэлж­лэхэд  МАН-ын дараа­гийн даргад Ерөнхий сайд асан Д.Содном
УИХ-ын дэд дарга М.Энхболдыг, Орхон аймгийн төлөөлөгч Ц.Одгэрэл УИХ-ын гишүүн Ж.Энх­баярыг,
төлөөлөгч Б.Ганхуяг Шинэчлэлийн хорооны Т.Аюур­­сайханыг бас нэг төлөөлөгч өнөөгийн
дарга Ө.Энхтүвшинг тус тус нэр дэвшүүлсэн юм.

Нэр дэвшигчдийн хам­гийн эхэнд М.Энхболд
дарга үг хэлж эмгэнэл илэрхийлсэн бүх хүнд талархсанаа илэр­хийлээд “Намын хамт
олон, намын бүх гишүүд итгэл найд­вар өвөрлүүлж байхад нэр дэвших нь зөв юм байна.
Миний аав 82 насандаа хор­воо­гоос халилаа. Насаараа энэ намд үнэнчээр зүтгэж явсан
буурал” хэмээгээд цаа­шид хэрхэн ажиллаж МАН-ыг хуучин бууринд нь аваачих вэ гэдэг
төлөвлөгөөгөө ярьжээ.

Эх сурвалжаас авсан мэ­дээллээр нэр
дэвшигч М.Энхболдыг үг хэлсний дараа УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Н.Энхболд Их
хурлын гишүүддээ хандаж “Ардын намынхан энэ тан­химаас гарахдаа бие биедээ цацсан
шаврыг нүүрнээсээ арчаад явахыг харахыг хүсэх­гүй байна. Бид бие биеэ хайрлахгүй
бол хэн биднийг дэмжих юм. Улс төрд шудар­га, цэвэр өрсөлдөөн  хэрэг­тэй. Би намын даргын өрсөл­д­­өөнд оролцоно
гэдгээ зар­ласан. Гэвч надад хүн чанар хийгээд намын эв нэгдэл ямар ч албан тушаалаас
үнэтэй санагддаг. Тиймээс би өрсөлдөөнөөс нэрээ татаж байна. Намайг зоригжуулж байсан
журмын нөхдөдөө баярлалаа” гээд суудалдаа тухалжээ. Н.Энхболд нэрээ татсан нь түүнийг
“алтан дундаж”-ийг баримталдаг гэж намынхан нь үзсэнээс үүдсэн бололтой. Шууд хэлбэл
Н.Энх­болд МАН-ын дарга болбол АН-ынханд дарлуул­саар дараагийн удаа дахиад л ялагдал
хүлээнэ гэж тэд тооцож. Харин М.Энхболд удирдвал арай дээр үр дүнг үзүүлж магадгүй
гэсэн байна.

Түүнийг дуу өсгөгчнөөс холдож амжаагүй
байхад УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр МАН-ын даргад өрсөлдөг­чөөс нэрээ татаж байгаагаа
бас мэдэгдсэн юм. Тэрээр “Намын даргын босго өндөр байх ёстой. Миний нэрийг заалнаас
дэвшүүлсэнд баяр­лаж байна. Гэхдээ би энэ эрхэм албанд өрсөлдөх цаг хугацаа болоогүй”
гэсэн юм. Түүнийг мөн л сүүлчийн үгээ гүйцээж амжаагүй байхад Ө.Энхтүвшин өрсөлдөөнөөс
өөрийн нэрээ татаж байгаа­гаа зарлалаа. Ийн таван ми­ну­тын дотор МАН-ын дараа­гийн
даргад өрсөлдөгч гурван эрхэм нэрээ татав. Тэдний энэ үйлдэл нь бүх зүйл урьдаас
төлөвлөсөн тохирооны дагуу явагдаж байгааг илтгэж байсан.

Харин Т.Аюурсайхан нэрээ таталгүй
үлдсэн нь МАН-ын луугарууд түүнийг тоогоогүйнх гэнэ. Учир нь Т.Аюурсайхан М.Энхболдтой
өрсөлдөхөд гавьтай санал авахгүйгээс гадна МАН-ын даргын санал хураалт өрсөл­дөөнтэй
явагдсан мэтээр олонд харагдахад дөхөмтэй байхыг тооцжээ. Энэ нь ч Т.Аюурсайханд
өөрт нь ашиг­тай байж. Олонд төдийлэн танигдаагүй түүнд ийн МАН-ын даргын төлөө
өрсөлдөөд авна гэдэг тэнгэрийн умдаг атгасантай адил үйл явдалд тооцогдоно. Ер нь
МАН-ын дараагийн даргыг сонгох үйл явц дуу шуу багатай, шүүмж­лэлгүй, ерөнхийдөө
намын даргад өрсөлдөгч М.Энх­болдыг өрөвд­сөн өнгө аястай болс­ныг МАН-ын Их хурлын
төлөө­лөг­чид хэлж байлаа.

Санал хураалтыг аймаг аймгаар нь явуулсан
бөгөөд оройн 20.30 цагт дүн гарч М.Энхболд 91.65, Т.Аюур­сайхан 7.61 хувийн санал
авчээ. Ингээд УИХ-ын дэд дарга М.Энхболд МАН-ын даргаар хоёр дахиа сонгогд­лоо.
Дугаар шилжих мөчид МАН-ынхан Бага хурлаа ши­нээр байгуулахаар хэлэлцэж эхлэв.

Харин МАН-ын генсек өнөө­­дөр тодорно.
М.Энх­болд, Сү.Батболд нарын фрак­цын эртнээс тохирсон ёсоор шинэ генсекээр Д.Цогтбаатарыг
сонгох нь тодорхой гэлцэж байна.

Л.МӨНХТӨР

Сэлэнгэ аймаг дахь Гаалийн газар буюу
Алтанбулагийн боом­тын албан хаагчид Улаанбаатар хотод иржээ. Тэд Сэлэнгийн гаа­лийн
газрын орлогч дарга Д.Бат­баа­тарын хууль бус үйлдлийн талаар АТГ, Гаалийн ерөнхий
газрын ёс зүйн хэлтэст мэдүүлэ­хээр ирсэн байна. Тэд орлогч дарга Д.Батбаатарынхаа
хууль бус үйлд­лийн талаар төө хэрийн зузаан бичиг баримтыг АТГ-т өгөөд буй бөгөөд
энд түүний бүхий л ёс бус үйлдлүүдийг дурдсан байгаа гэнэ.

Д.Батбаатар нь өнгөрсөн хавар энэ
албанд томилогдсон бөгөөд албан тушаалаа авснаас хойш хагас жилийн хугацаанд Сэлэнгэ
аймгийн гаалийн газрын үйл ажил­лагааг доголдуулж үндсэн голдри­лыг нь хазайлгажээ.
Ингэхдээ мөнгө “сааж” болох бүхий л аргыг хэрэглэж байгаа бөгөөд Алтан­бу­ла­гийн
боомтод орох ёстой ихээ­хэн хэмжээний татварын мөнгийг зувчуулж, ажилчдаа ялгаварлан
харьцдаг нь ийн АТГ-аар шалгуу­ла­хад хүргэсэн гэнэ. Бидэнд ирсэн мэдээллээр Д.Батбаатар
нь Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг боом­тод ажиллаж байгаад 1990 оны сүүлээр ажлаасаа
халагджээ. Тэрээр архи, согтууруулах ундаа хэрэглэх дуртай нэгэн бөгөөд хамт ажилладаг
хүнээ архины шилээр цохиж хүнд бэртэл учруулсны улмаас ийн ажлаасаа халагдаж байж.
Гэтэл өнгөрсөн хавар гэнэт орлогч дарга болон очсон бөгөөд тухайн үед хамт ажиллаж
байсан дөрвөн байцаагчийг сонгон авч бүхий л хууль бус үйлдэлдээ гар хөл болгон
ашиглаж байгаа гэнэ.

Орлогч дарга Д.Батбаатарын гар хөл
болдог хүмүүс нь ихэвчлэн Алтанбулагийн автомашины бараа, бичиг баримтыг шалгах
үүрэгтэй байдаг гэж байгаа. Шууд хэлбэл өдөрт 20 гаруй ачаа тээвэр­лэсэн том хүнд
даацын автомашин  хилээр орж ирэхэд ангиллаас
нь хамааран дунджаар таван сая төгрөгийн татвар авдаг байна. Гэтэл Д.Батбаатарыг
энэ албан тушаалд томилогдсоноос хойш  энэ
бүх татвар Сэлэнгийн гаалийн дансанд орохоо байж албан хаагч­дын дунд “Машин өшиглөнө”
гэсэн хэллэг хүртэл гарчээ. “Машин өшиглөнө” гэдэг нь ачаа тээвэрлэ­сэн автомашин
Монгол Улсын хилээр хойноос орж ирсэн баримт үлдэхгүйгээс гадна татварыг нь Д.Батбаатарын
хүмүүс авч хувьдаа завшдаг байна. Ийн хагас жил гаруйн хугацаанд улсад орж ирэх
байсан гаалийн татварын мөнгө алга болжээ.

Түүнчлэн  Сэлэнгэ аймгийн гаалийн газрын харьяа “Номт” амралтын
газар гэж бий.  Тэр газарт Д.Батбаатарын төрсөн
эгч Оюун энэ зун ажилд орсон байна. Оюуныг тэнд очсоноос хойш “Номт” амралтын газрын
орлого мөн л сураггүй болж төрд нэг ч төгрөг орохоо больжээ. Шууд хэлбэл тус амралтын
газар нь гэр, байшин нийлсэн 20 гаруй амрах өрөөтэй. Нэг өрөөний амралтын мөнгө
нь хоногийн 30-40 мянган төгрөг байдаг аж. Зуны улиралд тухайн амралтын газарт сул
өрөө олд­дог­гүйгээс гадна Гаалийн ажилчид хүртэл очоод хуваарьт амралтаа эдэлж
чаддаггүй тийм ачаалалтай  байдаг байна. Хоногт
дунджаар 800 мянган төгрөг олох боломжтой аж. Өмнө нь ч ийм хэмжээний мөнгө Сэлэнгийн
гаалийн газрын дан­санд ордог байсан гэж байгаа. Тэгэхээр сард 20 гаруй сая төгрө­гийн
орлогыг Сэлэнгийн гаалийн газарт бүрдүүлэн өгөх ёстой бай­даг байна. Гэтэл Д.Оюун
“Номт” амралтын газарт очсоноос хойш энэ зун нэг ч төгрөг Сэлэнгийн гаальд тушаагаагүй
бололтой. “Номт” амралтын газрын үйлчлүү­лэ­г­чид нэг өдөр ч тасраагүй байтал ийн
таван сарын турш нэг төгрөг ч тушаагаагүй нь мөн л Д.Батбаатар­тай холбоотой аж.
Тэрээр эгчтэйгээ нийлэн энэ газрын бүх орлогыг хамдаг гэж Сэлэнгийн гаалийн газрын
ажилчид ярьж байна.

Түүний мөнгө идсэн уусан хэрэг энэ
хүрээд зогсохгүй. Алтанбула­гийн боомт орчимд ямар л мөнгө олох боломж байна түүнийг
ашиг­ладаг гэж байгаа. Бүр ажилчдадаа би сарынхаа цалинг нэг өдрийн дотор олох чадвартай
хэмээн онгирч байсан тухай ч яригдаж байна. Тэрээр өдрийн хорин мянга, нэг удаагийн
хорин мянга, нэг сая, хоёр сая төгрөг олох боломж юу байна бүгдийг нь хуу хаман
улсад нэг ч төгрөг оруулахаа байж. Мөн­гийг бага гэж гололгүй хууль зөрч­дө­гийн
нэг илрэл нь өөрийн эхнэр Н.Сэлэнгээгийн дүү Ганбаатарыг Алтанбулаг боомтын ачигч
буулгаг­чийн ажилд томилсон явдал. Гэхдээ Ганбаатар гэгч нь Гаалийн жинхэнэ албан
хаагч болж жинхлээгүй бөгөөд зүгээр л үнэмлэх олгочи­хож.  Тэрээр үнэмлэхээ үзүүлэн “Би Д.Батбаатарын дүү
байна” гэж хэлэн нэг машинаас 20 мянган төгрөг авдаг болжээ. Өдөрт бараг 20 машин
нэвтэрдэг бөгөөд үүнийг харьцуулбал Ганбаатар нь тэнд сул зогсож байгаад нэг өдрийн
дотор 400 мянган төгрөгийг олдог бололтой. Сэлэнгэ аймгийн гаа­лийн газрын жинхэнэ
албан хаагч биш, зүгээр л нэг үнэмлэх авчихсан байж ийн авирладаг гэнэ. Түүнд үнэмлэх
олгоход Сэлэнгийн гаа­лийн дарга гарын үсгээ зурсан бөгөөд Ганбаатарыг битгий гадуур­хаж,
шахаж дарамтлаарай хэмээн ажилчдадаа захиж байж. Тэгэхээр Сэлэнгийн гаалийн дарга,
орлогч даргын зорилго нэг байж мэдэх гэнэ.

Ер нь сүүлийн хагас жилийн хугацаанд
Сэлэнгэ аймгийн гаа­лийн байцаагчдаар дамжин кас­санд ордог бүх татвар Д.Батбаата­рын
гар хөл бологсдын халаас руу урсаж хэдэн зуун сая төгрөгийн хохирлыг төрд учруулжээ.

Л.ТӨР

Г.Мөнхбаяр нарын нэр бүхий хүмүүсийг шал­­гаж эхэлснээс хойш
компаниуд газар авс­ны­хаа төлбөрийг хийж эхэл­жээ. Өнгөрсөн долоо хо­но­гийн хугацаанд
Нийс­лэлийн өмчийн ха­рил­­цаа­ны газар, хууч­наар Газ­рын албаны дан­санд 1.5 тэрбум
төгрөг төвлөр­чээ. Засаг дарга Г.Мөнх­баярын үед нийт 280 тэр­бум төгрө­гийн үнэлгээ
бүхий газрыг 250 орчим аж ахуйн нэгж ямар ч мөнгө төлөлгүйгээр авс­ны дэргэд
1.5 тэрбум төгрөг өчүү­хэн мэт боловч сүүлийн арав орчим жилд Газрын албаны дансанд
богино хугацаанд орж ирсэн хамгийн их мөнгө болж тодотгогдоод байгаа бололтой. Гэхдээ
энэ мөн­гийг 10-20 тэрбум төг­рөг төлөх ёстой “Торгон хэлхээ”, “Би Энд Си Эйч Өү”
гэх мэт томоохон байгуул­лагууд өгөөгүй гэдгийг эх сурвалж хэлж байна. Харин газрын
төлбөрт 10-20, 100-150 сая төгрөг төлөх ёстой жижиг гэх тодотголтой байгуулла­гууд
төлбөрөө хийжээ. Ийнхүү Нийслэ­лийн өм­чийн харил­цаа­ны газарт, газар авсны­хаа
төлбө­рийг байгуул­ла­гууд төлж эхэлсэн нь Засаг дарга асан Г.Мөнх­баяр, НИТХ дар­га
асан Т.Билэгт, Газ­рын албаны дарга асан Ц.Сандуй, дэд дарга асан Э.Ариун­гэрэл,
Орлого, бүрдүүлэлтийн хэлтсийн дарга асан Д.Даш­­цэцэг нарын хоо­ронд хэрүү­лийн
алим болоод бай­гаа гэнэ.

Учир нь дээрх нэр бүхий хүмүүс хуулийн
байгуулла­гынх­ныг өнгөрсөн жилүүдэд аргалж байсан шигээ энэ хэргийг хамтдаа ажрахгүй
давна гэж тооцоолж байж. Гэтэл хууль бусаар газар авсан компаниудын удирдла­гууд
авлига өгсөн ялд унахаа­саа эмээж хэргийг нь илчилж, газрынхаа төлбөрийг хийгээд
эхэлжээ. Үүний сацуу тухайн үед нийслэлийн удирдлагуу­дын халаасанд хийж байсан
мөнгөө нэхэх, “наад хэргээ өөрсдөө аргалаарай” гэх мэт дарамтыг компаниудын зүгээс
илгээх болж. Энэ бүх­нээс үүдэн өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд хамтдаа байж
хэдэн зуун тэрбум, их наядаар тоологдох үнэлгээ­тэй газрыг хууль бусаар ол­гож үүнтэй
тэнцэх хөрөнгийг хувьдаа завшсан гэгдэж буй хотын Газрын албаныхан хөлөө жийлцэж
байгаа сураг­тай. Өнгөрсөн жилүүдэд ав­сан авлигынхаа мөнгийг ком­па­ниудад буцааж
олгох бол­бол хэнийхээ халааснаас гаргах вэ гэдэг хамгийн том асуудал нь болж байгаа
юм байна. Зөвхөн энэ л асууд­лаас болж олон жил дарга цэрэг, найз нөхдийн холбоо­той
явсан дээрх нэр бүхий хүмүүс “би, чи”-дээ тулж “чи төл, би чадахгүй” гэж нэгнээ
далдуур муулан явааг эх сур­валж өгүүлж байна. Бас хэв­лэл мэдээллээр гарч байгаа
мэдээллийг зогсоох кампанит ажлыг Д.Дашцэцэг, Э.Ариун­гэрэл нар удирдан эхлүүлсэн
ч энэ нь амжилт муутай болж, зөвхөн өөр, өөрийнхөө нэрийг гаргуулахгүйн төлөө хэн,
хэн нь ажилласан нь эцэстээ өширхөл болж сүү­лийн хэдэн өдөр хоорондоо уулзахаа
ч байсан гэдгийг ойр тойрных нь хүмүүс хэллээ.

Тэрчлэн Г.Мөнхбаяр, Т.Билэгт, Ц.Сандуй
нар АН-ынханд халаагаа өгөхдөө “өмнөх хэргээ аргалж, энэ хэдэн жилийг өнгөрүүл”
гэж Д.Дашцэцэг, Э.Ариунгэрэл нарт үүрэгдэн Өмчийн харил­цааны газарт даргын албан
тушаалд үлдээсэн нь  тус болоогүйд тэд бухимдацгааж
эхэлсэн байна. Уг нь Д.Даш­цэцэг, Э.Ариунгэрэл хоёр энэ үүргээ эхний нэг жил овоо
сайн биелүүлж Э.Бат-Үүл даргын хураах захи­рамж гаргасан компанийн газрыг шүүх дээр
эсрэг дүг­нэлт гаргуулан А үнэлгээ авахуйц ажиллаж байж. Үүнээс өмнө мандсан бас
нэг асуудлыг хав дарж найр наа­дам хийх дээрээ тулж байсан тухай мэдээлэл ч байна.
Шууд хэлбэл одоо мандаад  байгаа 280 тэрбум
төгрөгийн цаана үүнээс их хөрөнгө мөнгөний асуудал байгаа гэсэн үг.

Гэтэл яалт ч үгүй хэргийг нь Эрүүгийн
цагдаагийн газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс шал­гаж эхлэ­хэд Э.Ариунгэрэл,
Д.Даш­цэцэг нарын хүчин мөхөсд­жээ. Уг нь Э.Ариун­гэрэл нь хойно сургууль төгсч
хуулийн мэргэжил эзэмсэн нэгэн бөгөөд Монголын цаг­даа, шүүх, прокурор, ШШГЕГ-т
хүртэл гар хөлтэй, нөлөөлж чадна гэдгээрээ данайж ямар ч асуудлыг аргална гэдэг
байсан нь хуулийн байгуул­ла­гын шинэчлэл яригдсан өнөө үед амжихгүйд хүрсэн бололтой.
Ийнхүү аль, аль талдаа уруудан доройтсон нийслэлийн хуучин удирд­ла­гууд болон хуучнаар
Газрын албаныхан өнөөдөр нийтээ­рээ бултах биш зөвхөн дан ганц хар толгойгоо хэргээс
мултлахын тулд ажиллаж эхэлсэн байна. Энэ хүмүүстэй хамт хуучнаар Газрын алба­ны
Ашиглалт, бүртгэлийн хэлтсийн дарга М.Дунгармаа, Газар өмчлөлийн асуудал хариуцсан
ахлах мэргэжил­тэн Ё.Энхээ, хуульч Цолмон нарыг байцааж байгаа гэсэн.

Тэдний өдүүлсэн хэргийг дахин сануулахад
хууль бусаар нийслэлийн гурван дүүргийн 240 хэсэгт 24 сая метр квадрат газрыг
250 аж ахуйн нэгжид ямар ч үнэлгээ төлбөр авалгүйгээр, сонгон шалгаруулалт, тендер
зар­лал­гүйгээр өгсөн байгаа юм. Ингэхдээ хуулийн цоорхойг ашиглан “төр, хувийн
хэвшил хоршин ажиллана” гэсэн захи­рамжийг гаргадаг байсан байгаа. Үнэн хэрэгтээ
олго­сон газарт нь бага боловч төрийн оролцоо байдаггүй байсан нь одоо илэрсэн.

Түүнчлэн Г.Мөнхбаярыг нийслэлийн Засаг
даргаар ажилласан дөрвөн жилд Т.Билэгт, Ц.Сандуй, Э.Ариун­гэрэл, Д.Дашцэцэг нар
хотын А зэрэглэлийн бүсэд байх хүүхдийн тоглоомын талбай, нийтийн эзэмшлийн газрыг
хувийн компаниудад өмч­лүүлж, байшин, барилга ба­риул­сан хэргүүд нь ч илрээд  байгаа гэнэ. Одоогоор хүүх­дийн тоглоомын хэдэн
тал­байг хувьд шилжүүлж барилга бариулсан нь тодорхойгүй байгаа ч иргэдийн гомдол
санал дээр тулгуурлан үзэхэд өндөр тоо гарах магадлалтай байгаа аж. Баянгол дүүргийн
III, IV  хороолол, Чингэлтэй дүүрэг, Сүхбаатар
дүүргийн XI хороололд нийтийн эзэзмш­лийн талбайд барилга барих зөвшөөрөл олгосон
гэх мэдээллүүдийг иргэд ирүүлж байгаа. Ийн хүүхдийн тоглоо­мын талбай, олон нийтийн
эзэмшлийн газрыг хувьд шил­­жүүлснийхээ дараа тэд өөрсдийн хөрөнгөөр өндөр, өндөр
барилгууд бариулж өөр хүний нэрээр эзэмшлийн гэрчилгээ авдаг байсан гэх мэдээлэл
ч байгаа юм.  Тэр ч бүү хэл Засаг дарга асан
Г.Мөнхбаяр Хөдөө аж ахуйн яамны өөдөөс харсан 44 дүгээр байрыг ашиглалтын шаардлага
хангахгүй гэдэг үндэслэл гаргуулан дүн өв­лийн хүйтэнд оршин суугчдыг нь хөөж туун,
тог цахилгааныг нь таслан байж шинээр барил­гын ажил эхлүүлэх шийд­вэрийг гаргаж
байсан нь ч хуудуутай, хууль бус байс­ныг эх сурвалж өгүүлж байна. Ер нь нийслэл,
дүүргийн үе үеийн Засаг дарга нар нийслэлийн газрыг зарж хөлж­дөг нь нууц биш байсан.
Үүндээ бага, дунд албан тушаалтнуудыг татан орол­цуулж, хувийн компаниудын талд
асуудлыг шийдвэрлэдэг байсан энэ хэрэг ихээхэн өргөн хүрээг хамарч байгаа. Бизнесменүүд
болон нийслэ­лийн нэр бүхий удирдлагууд, дүүргийн газрын алба, Засаг дарга нар гээд
ойролцоогоор 300 гаруй хүнээс мэдүүлэг авах нь тодорхой болсон байна. Мөн 1990 оноос
хой­ших нийслэлийн үе үеийн удирдлагуудыг газрын асуу­далд холбоотойгоор шалгах
тухай мэдээлэл ч өчигдрөөс хойш тархлаа. Ямар сайндаа л МАН-ын залуус “М.Энхбол­д­ыг
энэ хэрэгт холбогдуулан шалгана гэдэг нь үнэн үү. Хэрвээ шалгавал цаад хүн чинь
давж гарч чадах уу. Үүнийг эртхэн мэдэж намын­хаа Их хурал дээр дэмжих эсэхээ шийдэх
гэсэн юм” хэмээн Эрүүгийн цагдаагийн газраар орж, гарч байхав.

ГАЗРЫН ТӨЛБӨРТ ТЭРБУМААС ДЭЭШ
ТӨГРӨГ ТӨЛӨХ ЁСТОЙ КОМПАНИУД

Тэрбумаас дээш төгрө­гийн үнэлгээтэй
газрыг үнэгүй авсан хорь орчим компани, хувь хүн байна. Жагсаалтын эхэнд Монголын
морин спорт, уяачдын холбоо байх юм. Тэднийх Хан-Уул дүүргийн 14 дүгээр хороонд
10.3 тэрбум төгрөгийн үнэлгээтэй 18 га газрыг хэдэн жилийн өмнө авсан ч өнөөдрийг
хүртэл төлбөрийг нь төлсөн баримт алга. Бас “Грийт ЭдэнВайс” гэх компани Баянзүрх
дүүр­гийн 20 дугаар хороонд 84 га газар авч төлбөр болох 9.2 тэрбум төгрөгийг төлөлгүй
өдийг хүрчээ. “Импайрланд” компани ч мөн л Г.Мөнхбаяр Засаг даргын захирамжаар Хан-Уул
дүүргийн 10 дугаар хороонд 20 га газар гаргуулан авч 2.2 тэрбум төгрөгийн төл­бө­рийг
төлөөгүй нь хуулийн­ханд ороогдох шалтаг болж байна. Иргэн А.Янжинлхам, Ж.Тэмүүжин,
нар мөн л Хан-Уул дүүргийн аравдугаар хорооны нутаг дэвсгэрт тус бүр 10 га газар
авч нийт 2.7 тэрбум төгрөгийг хэнд, хаана, хэзээ тушаасан нь тодор­хой­гүй байгаа
бол А.Буяндэлгэр гэгч нэгэн Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороонд 16 га газрын
1.7 тэрбум төгрөг төлөх ёстой аж. Энэ мэтчилэнгээр “Органик” компани Хан-Уул дүүргийн
10 дугаар хороонд 17.6 га газрын 2.3 тэрбум төгрөг, “Алтан ар тэвш” ком­пани Хан-Уул
дүүргийн 14 хороонд 150 га газрын 9.9 тэрбум төгрөг, “Дасон” ком­па­ни Хан-Уул дүүргийн
14 хороонд 150 га газрын 9.9 тэрбум төгрөг, “Техник кастле” компани Хан-Уул дүүргийн
16 дугаар хороонд 10 га газрын 1.3 тэрбум төгрөг, “Субутын гэгээ” компани Хан-Уул
дүүр­гийн 10 дугаар хороонд 100 га газар авсны 6.6 тэрбум төгрөг, “Сэлэнгэ ургац”
компа­ни Хан-Уул дүүргийн 10 дугаар хороонд 20 га газрын 1.7 тэрбум төгрөг, “АЧинскай”
компани Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороонд 84 га газрын 1.1 тэрбум төгрөгийг тус
тус төлөх ёстой байна.

Ийн14 аж ахуйн нэгж дээр асуудлыг
шүүхэд нийслэлийн хэмжээнд 80 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан байна. Эрүүгийн
цагдаагийн газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс яагаад энэ мөнгө орох
ёстой дансан­даа ороогүйг шалгаж, хэн нь төрийн өмчийг завших сэд­лийг гаргасныг
эхний ээлжинд тогтоохоор шалгаж байгаа юм.

Л.МӨНХТӨР
Үргэлжлэл бий

Олон жил яригдсан газрын наймаа, үүнийг
тойрсон авли­га, хээл хахуулийн асуудлыг Эрүүгийн цагдаагийн Эдийн засгийн гэмт
хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс шалгаж эхэлжээ. Энэ хэргийг санамсаргүй шалгаж эхлээгүй бөгөөд
холбогдох хүмүүсийг байцаагаад зургаа хонож байгаа сурагтай. Хууль бусаар олгогдсон
газрын асуудлыг цэгцлэхээр жилийн өмнөөс холбогдох байгуул­лагууд ажиллаж шат дараа­тай
арга хэмжээнүүдийг авч эхлэхэд нэлээд бэрхшээл тулгарч эхэлсэн байна. Эхлээд өнгөрсөн
гуравдугаар сард нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл захирамж гарган хууль бусаар олгогдсон
газ­руудыг хурааж авахаар болж ажлыг гүйцэтгэхэд “АН-ынхан ард түмнийхээ өмчийг
булааж эхэллээ” гэсэн яриа гарч байсан. Энэхүү яриаг хууль бусаар газар авсан болоод
өгсөн хүмүүс гаргаж ийм байдлаар иргэдэд ойл­гуулсан гэдгийг учир мэдэх хүмүүс тайлбарлаж
байна. Ингэж хууль бусаар олгосон газрыг цэгцлэх ажил нэг хэсэг гацсан ч нийслэлийн
Өмчийн харилцааны газар буюу хуу­чин Газрын албаны санхүү, тайлан тооцоо, баримт
сэл­тийг нягталж үзэхэд хотын экс удирдлагууд газрын наймааг нэг бус удаа хийж төрд
ихээ­хэн хэмжээний хохирол учруул­сан нь тогтоогджээ. Ийн Эрүүгийн цагдаагийн Эдийн
засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс хэргийг шалгаж эхэлсэн нь энэ гэнэ.

НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГ ДАРГА АСАН Г.МӨНХБАЯР
НАРТ 240 УДААГИЙН ҮЙЛДЭЛТЭЙ ХАВТАСТ ХЭРЭГ ҮҮСГЭЖЭЭ

Хотын мэр асан Г.Мөнх­баяр, НИТХ-ын
дарга Т.Билэгт зэрэг долоо, найман хүнийг холбогдуулан шалгаж эхэлсэн бөгөөд нийт
240 удаа­гийн үйлдэлтэй гэсэн тодотголтой хавтаст хэрэг үүсгэсэн сураг байна. Үүн
дээр нийслэлийн Засаг дарга, УИХ-ын гишүүн асан Ц.Бат­баярын нэр ч нэмэгдэж бай­гаа
бололтой. Мөн нийс­лэ­лийн Газрын албаны дарга асан Ц.Сундуй, Газрын алба­ны дэд
дарга асан одоогийн Өмчийн харилцааны газрын Хуулийн хэлтсийн дарга Э.Ариун­гэрэл,
Үнэлгээ, төл­бө­рийн хэлтсийн дарга Д.Дашцэцэг гээд хэрэгт шууд холбогдох хүмүүсийн
нэрс эхнээсээ гарчээ.

Хэрэгт холбоотой хүмүү­сийн нэр үүгээр
тогтохгүй бөгөөд газар авсан компа­ниудын удирдлагуудыг ч албан тушаалтанд авлига
өгч төрд их хэмжээний хохирол учруулсан хэрэгт сэжиглэн шалгаж эхлэх бололтой. Одоогийн
байдлаар газрын төлбөр хэлбэрээр төрд орох байсан 280 орчим тэрбум төгрөг хувь хүмүүсийн
халаас руу орсон гэж үзэж байгаа аж. Ийн Газрын албанд мөнгө орсон нэг ч баримт
үлдээгүй­гээс гадна Хотын мэр асан Г.Мөнхбаярын гарын үсэгтэй газар олгох захирамж
л архивт хадгалаастай байгаа юм байна. Тэрчлэн Барилга, хот байгуулалтын сайдын
тогтоосон газрын үнийг үндэс­­лэн дуудлага худалдаа, тендер, сонгон шалгаруулалт
явуулсан нэг ч баримт байдаг­гүй аж. Уг нь газрыг олон нийтэд нээлттэй хэлбэрээр
тендер зарлан олгох хууль­тай байдаг ч Г.Мөнхбаяр мэрийн үед энэ хууль нэг ч удаа
хэрэгжиж байгаагүйг эх сурвалж өгүүллээ. Төрд төл­бөр төлөлгүйгээр газрыг аж ахуйн
нэгж, иргэд үйлчил­гээний зориулалтаар өмчлөн авах эрхгүй бөгөөд тэд ажлаа гүйцэлдүүлэхийн
тулд арга сэдсэн байдгийг хэлэх хүмүүс байгаа юм. Тэдний сэдсэн арга нь төр, аж
ахуйн нэгжүүд хоршиж газар  эзэмших тухай
тогтоол гэж байгаа. Нэг үгээр хэлбэл нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, газрыг
хувь хүмүүстэй хамтран эзэм­шигч болно гэсэн үг аж. Тэгэ­хээр аж ахуйн нэгжүүд газрын
төлбөр төлөх шаардлагагүй болох юм байна. Гэхдээ энэ зарчмаар өгсөн газрыг нь судалж
бичиг баримт барин, нэр зааж хөөцөлдөхөд нийс­лэ­лийн мэдэл огт байдаггүй бөгөөд
бүх газар  100 хувь аж ахуйн нэгжид шилжсэн
бай­даг бололтой. Бидэнд ирсэн мэдээллээр Хан-Уул дүүрэгт 160 хэсэгт ийм байдлаар
газар олгосныг тогтоогоод байгаа гэнэ. Ихэнхийг нь Нисэх, Яармагийн зам дагуу олгосон
бөгөөд томоохон компаниуд энэ хэсгийн газрыг Засаг дарга асан Г.Мөнхбая­раар захирамж
гаргуулан авчээ. Сонгинохайрхан дүүр­гийн 22-ын товчоо, Баянзүрх дүүргийн Баянзүрхийн
тов­чооны зам дагуу ч газар олгох захирамж гаргаж аж ахуйн нэгжүүдэд өгсөн нь тогтоогд­сон
байна. Мөн Богд уулын дархан цаазат бүсэд газар эзэмших эрх олгож, захирамж гаргасан
байж магадгүйг эх сурвалж өгүүлж байгаа юм. Тэд нэг удаагийн захирам­жаар доод тал
нь 10 га газар олгодог байж. Гэхдээ төрд нэг ч төгрөг оруулдаггүй байсан бөгөөд
төлбөрийг өөрсдөө авсан нь бараг тогтоогдоод байгаа гэнэ.

Өөрөөр хэлбэл нийслэ­лийн Засаг дарга
асан Г.Мөнх­баяр, НИТХ-ын дарга Т.Билэгт нар аж ахуйн нэгжид газар олгох захирамж
гаргаж Ц.Сундуй, Э.Ариунгэрэл, Д.Дашцэцэг гурав хэргийг гүйцэлдүүлж 240 удаагийн
захирамжаар 240 хэсэгт 2400 орчим га газар олгожээ. Ийн төлбөр болох 280 тэрбум
төгрөг нь Газрын албаны дансанд ороогүй бөгөөд хувьдаа завшсан гэж ярих хүмүүс байгаа.
Газрыг худал­даалахад тогтоосон хамгийн доод үнийг жишиг болгон тооцоход ийн
280 тэрбум болж байгаа гэсэн.

Энэ хэргийг дөрвөн жилийн хугацаанд
гүйцэл­дүүл­сэн бөгөөд хамгийн анх 2008 онд төр, аж ахуйн нэгж хамтран газар эзэмших
захи­рамж гарч байжээ. Ийнхүү 200 орчим аж ахуйн нэгж 280 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх
газрыг ямар ч төлбөр төлсөн баримтгүйгээр авчээ. Үүн дотор 100 сая, тэрбум төгрө­гийн
төлбөр төлөх ёстой байгууллага ч байгаа юм байна.

Л.МӨНХТӨР

“Гал үндэстэн” хол­боо­ныхны ашигласан
галт зэвсгийг хаанаас гаргаж, тэдний гарт хэн өгснийг хүчнийхэн бараг илрүүлсэн
сураг дуул­да­на. Шууд хэлбэл “Монгол Улсын төлөө зүтгэе” ТББ-ын тэргүүн, офицер
Г.Болд­баатар байлдаа­ны зориулалттай грана­тыг олж ирсэн нь тодор­хой болж байгаа
сураг­тай. Тэрээр амьдралын­хаа 25 жилийг зэвсэгт хүчинд алба хашиж өнгө­рүүлсэн
бөгөөд зэвсэгт хүчний анги салбаруудад найз нөхөд олон гэх. Энэ танил талын хүрээгээ
ашиг­лаж байлдааны зэвс­гийг цуглуулсан байх магадлал өндөр байсныг хууль, хяналтынхан
шал­гажээ. Ер нь “Байлдааны зориулалттай галт зэвс­гийг зөвхөн нэг л газраас гаргуулан
авч болно” гэд­гийг Улсын онцгой комис­сын Нарийн бичгийн дар­га М.Энх-Амар нэгэн
хэв­лэлд өгсөн ярилцлагадаа дурдсан нь энэхүү мэ­дээллийг бататгаж байна. Тэгээд
ч “Гал үндэстэн” холбоонд Г.Болдбаа­тараас гадна хэд хэдэн тэтгэвэртээ гарсан офи­цер
байдаг бөгөөд “Мон­гол Улсын төлөө зүтгэе” ТББ нь чөлөөнд гарсан цэргийн албан хаагчдаар
гишүүнчлэлээ бүрдүүл­сэн байдаг аж. Тийм учраас тэд ийнхүү ядаж төвдөх зүйлгүй байл­даа­ны
зориулалттай галт зэвсгүүдийг цуглуулсан бололтой. Ийм хүрээлэл, найз нөхдийн холбоо­гоор
Монгол Улсын дар­хан хилийн аюулгүй байд­лыг хамгаалахад зориу­лагдах байлдааны
зэвсэг, хувь хүмүүсийн гарт орсон нь тодорхой болж байна.

Энэ үйл явдал нь Мон­гол Улсын зэвсгийн
наймаа ямар ч хяналтгүй явагддаг, хэрхэн газар авсныг давхар харуул­лаа. Хэдэн сая
жилийн нягтаршил, дагтаршил­тай 100 метрийн радиус бүхий газрыг ганцхан хор­мын
дотор хумхын тоос болгож орхидог тротил ч Монголын зах зээлд гу­рил, будаа шиг арилжаа­лагддаг
болжээ. Налай­хын нүүрсний уурхайгаас эхлээд бүхий л уул уур­хайн компаниуд тротил
тэсрэх бодисыг ашигла­даг гэж байгаа. Уг нь Галт зэвсгийн хууль, бусад хуулийн зүйл
заалтаар энэхүү бодисыг тусгай зөвшөөрлийн дагуу ашиг­лах ёстой байдаг аж. Гэтэл “Гал үндэстэн”
холбооныхон энэхүү бодисыг их хэмжээгээр олж аван хад­галж, улмаар гэгээн цагаан
өдрөөр олон хөлийн газар тавьж нийгмийг цочроолоо. Тэд тротил тэсрэх бодисыг уул
уурхайн компаниас шахалт дарамтаар авсан байж болох талтайг учир мэдэх хүмүүс хэлж
байна. Ер нь уул уурхайн компаниудтай байнга харьцдаг Ц.Мөнхбаяр нар шиг хүмүүсийн
гарт тро­тил тэсрэх бодис хялбар орох нь ойлгомжтой гэдгийг зарим эх сурвалж өгүүллээ.

Энэхүү бодисын 250 граммын хэмжээтэйгээс
нь хоёр ширхгийг “Централ таур”-ын ойролцоо дэлбэл­сэн бол уг барилга нуранги болохоос
гадна нөлөөлөл нь Сүхбаатарын талбайн төвд хүрэх хэмжээний аюул тарих байж. Адаглаад
л “Гал үндэс­тэн” холбооныхны байршуул­сан тротил нь “Централ таур”-ын доод давхруудын
шилэн хана, даацын багана зэрэгт нөлөөлж улмаар нурах магад­лалтай байсныг тэсрэх
бодистой харьцаж сурсан шинжээчид хэлж байна. Уул уурхайн яамны урд талбай­гаас
олсон нь мөн л ийм хэмжээний хор уршиг дагуу­лах байж. Ямар сайндаа л уул уурхайн
компаниуд экска­ватор бусад тоног төхөөрөм­жийнхөө ухаж дийлэхгүй газрыг тротилоор
дэлбэлдэг байхав.  Гэхдээ энэ бодисыг очлуур
болон галаар асаа­гаагүй тохиолдолд дэлбэрэх боломжгүй байдаг аж. “Гал үндэстэн”
хөдөлгөөнийхөн өнгөрсөн даваа гаригт энэ төрлийн хоёр тэсрэх бодисыг Уул уурхайн
яамны урд талбайн цэцгийн мандал, “Централ таур”-ын баруун хаалганы хогийн саванд
тус, тус тавьсан гэж байгаа. Хэрвээ энэ үед хэн нэгэн хогийн сав руу татаж байсан
тамхины ишээ унтраалгүй­гээр хийсэн бол ямар хэмжээ­ний хөнөөл дагуулах байсан нь
ойлгомжтой юм.

Галт зэвсгийн мэдлэгтэй хүмүүсийн
хэлж буйгаар Ф1 гранат нь “Гал үндэстэн” холбооныхонд зургаан шир­хэг байсан бөгөөд
гар грана­тын төрөлдөө дундаж хүчтэй нь буюу мөн хэмжээний хөнөөл дагуулдаг ажээ.
Ц.Мөнхбаяр нар нэг ширхгийг нь л Төрийн ордны хаалга руу шидсэн бол ойролцоох
25 метрийн радиус дахь бүх амьд биет устах аюултай байж. Шууд хэлбэл гранатыг шидсэн
хүмүүс ч өөрсдөө өртөнө гэсэн үг аж. Улмаар Төрийн ордны үүдэн хэсгийн 25 метрийн
радиус бүхий газар үнсэн товорго болно. Дайн байлдаанд орж байгаа цэргүүд Ф1 гранатыг
хориг­лож тулалдахдаа ашигладаг бөгөөд цаад тал нь 50 метрийн газарт шидэхгүй бол
өөрсдөө өртдөг гэдгийг цэргийнхэн хэлж байна.

Харин РГД5 маркийн гра­нат нь давшилтын
зориу­лалт­тай. Цэргүүд дайснуудаа илүү олноор нь хоморголон устгахын тулд энэ тэсрэх
бодисыг ашигладаг гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэллээ. Шууд хэлбэл уг гар бөмбөг
50 метрийн радиус бүхий газар дахь амьд биетийг устгахаас гадна ширэм, үртэс нь
үүнээс ч хол үсэрдгийг цэргийн мэргэжилтнүүд хэлж байна. Үүнээс нэг ширхгийг нь
“Гал үндэстэн” холбооныхон ашигласан бол тухайн үед Төрийн ордны үүд орчмоор байсан
бүх хүмүүс өртөж асуудал гамшгийн хэмжээнд хүрч яригдах байж. Ийн “Гал үндэстэн”
холбооныхны өөдөөс нүцгэн гартайгаар дайрсан Төрийн ордны хамгаалагчдын “тэнэг”-ийг
гайхах хүмүүс олонтаа таарлаа. Хэрвээ үймээн шуугиан дэгдэх үед хий буу тавих биш,
нэг гранат өөдөөс нь шидчихсэн бол асуудал өнөөдөр өөрөөр яригдах байжээ. Тэрчлэн
зэвсгийн наймааг хянах ёстой газар, буу сум, гранат, танкаа тоолох ёстой зэвсэгт
хүчний анги нэгтгэлүүдийн хэрхэн ажлаа хийдгийг хүн бүр гайхаж байна. Ямартаа ч
Ц.Мөнхбаяр нарын өдүүлсэн хэргийг тойрсон асуудлыг төр анхааралдаа авах цаг нь болжээ.

“Гал үндэстэн” холбоо­ныхны авч явсан,
энд тэнд байрлуулсан тэсрэх бөмбө­гийн тухайд байдал эвгүйтсэн бол ийм аюул тарих
байж. Байлдааны зориулалттай тэсрэх бөмбөг, уул уурхайн тэсэлгээний бодис зэргийг
олж өгсөн хүмүүсийг хүчний байгууллагынхан саатуулж эхэлсэн сурагтай. Тэднийг террорист
үйл ажиллагааг зэвсгээр хангасан гэж үзэж байгаа бололтой юм. Мөн энэ бүх зэвсэг,
тэсрэх бодисыг “Гал үндэстэн” холбооныхон авахын тулд халааснаасаа хангалттай хэмжээний
мөнгө гаргасан байна гэдэг мэдээ­лэл ч ирлээ. 
Буу сумных нь тухайд 7х64 маркийн сум 60 гаруй, гар бууны сум найман ширхэг
байжээ. Тэдний барьж ирсэн гурван буу нь хадга­лал­тын горимын дагуу ашиг­ласан
нөхцөлд 50, 100, 200 метрт салхины хүч, бусад үелзлээс үл хамааран байгаа алдалгүй
онодог гэнэ. Уг буу­нууд нь хувь хүний өмчлө­лийнх байж магадгүй гэх мэдээллийг
өгөх хүн ч байгаа юм.

Л.МӨНХТӨР

Авлигатай тэм­цэх газрын Мөрдөн шалгах
хэлт­сийн дарга, комиссар Э.Амар­бат  нарын
албаны хүмүүс өчигдөр хэвлэлийн бага хурал хийл­гэж сүүлийн үеийн мэдээл­лийг олон
нийтэд өглөө. Тэдний өгсөн мэдээллээр АТГ өнөөд­рийн байд­лаар 8350 төрийн албан
хаагчийн хувийн ашиг со­нирх­лын урьдчилсан мэ­дүүл­гийг авснаас 7738-ынх нь мэдүүлгийг
хянан шийд­вэр­лэсэн гэнэ.

Мөн мөрдөн шал­гах ажлын хүрээнд гэмт
хэр­гийн тухай 247 гомдол, мэдээл­лийг хүлээн авч хянан шалгаад 54 мэдээлэлд нь
эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн аж. Мөн хугацаанд харьяал­лын дагуу 477 үйлдэлтэй 136 эрүү­­гийн
хэрэгт мөрдөн бай­цаалт явуулсан нь 2011 оны мөн үетэй харьцуулбал 23 хувиар өссөн
байна. Ингэх­дээ 29 хэргийг яллах дүгнэлт үйлдүүлэх саналтайгаар шүү­хэд шилжүүлс­ний
найман хэрэгт нь өнөөдрийн байд­лаар яллах дүгнэлт үйлдээд байгаа аж.

Ийн Авлигатай тэмцэх газ­раас
үйл ажиллагаа­ны­хаа талаар мэдээлэл өгс­ний дараа сэтгүүлчид сүүлийн үеийн ан­хаа­рал
татсан хэр­гийн талаар асуухад тус газ­рын Мөр­дөн шалгах хэлтсийн дарга Э.Амар­бат
хариулт өгснийг хүргэе.

-“Цэвэр агаар” сангийн захи­рал
Н.Хүрэлсүхтэй хол­­боотой хэр­гийг танай газар шалгаж эхэлсэн. Түү­нийг яг ямар
хэрэг үйлдсэн гэж үзэж байгаа юм бэ?

-“Цэвэр агаар” сангийн удирд­лагууд
энэ асуудалд холбоотой Байгаль орчин ногоон хөгжлийн яамны зарим албан тушаалтанд
холбогдох эрүүгийн хэрэг байгаа. Мөрдөн шалгах ажил­­лагаа явуулж байна. Эдгээр
хүмүүс нь агаарын бохирдлыг бууруулахад зориу­лагдах ёстой хөрөнгийг үгсэн хуйвалдаж
завшсан гэдэг үндэс­лэлээр шалгагдаж байгаа. Мөн өөрсдийн үүсгэн байгуулсан аж ахуйн
нэгжүү­дээр зарим ажлуудыг гүйцэт­гүү­лэх нэрийдлээр тухайн байгууллагадаа мөнгө
шил­жүү­лэн хөрөнгө завшсан. Хэргийн тухайд өнөөгийн байдлаар тав орчим тэрбум төгрөгийн
хохирол учирсан байна гэдгийг тогтоогоод бай­на. Нийслэл хотын агаарын бохирд­лыг
бууруулахад зо­риу­лагдах таван тэрбум төг­рөг “Цэвэр агаар” сангийн бо­лоод Байгаль
орчин ногоон хөгжлийн яамны зарим албан тушаалтны гараар орж тэд­гээрийн байр орон
сууц, унах унаа нь болж үлдсэн байх жишээтэй. Ийм байдал тог­тоогдсон. Мөрдөн байцаалт
үргэлжилж байна. Зарим хүмүүсийг цагдан хорьсон хэвээрээ байгаа.

-Төрийн банкны экс удпирд­лагуудад
холбогдох хэргийг мөн л танай газар шалгаж байсан. Мөрдөн байцаалт дууссан болов
уу?

-Төрийн банкны удирдла­гуу­дад холбогдох
хэргийг Авлигатай тэмцэх газар шал­гаж байгаад харьяаллын дагуу шилжүүлсэн байгаа.
Тэдгээр хүмүүс нь Төрийн банкны удирдлагаар ажил­лах­даа өөрсдөдөө тодорхой хэмжээний
давуу байдал үүс­гэ­сэн байдаг юм. Авлигатай тэмцэх газрын манай харьяал­лын асуудал
биш байна гэж үзсэн.

-Тэгвэл Эрдэнэс Таван тол­гой компанийн
гүйцэт­гэх захи­рал асан Б.Энэ­бишид холбогдох хэрэг ямар шатандаа шалгагдаж бай­гаа
бол?

-Ямар учраас мөрдөн бай­цаалт явуулж
байгаа вэ гэвэл тус ком­панийн удирд­лагууд үйл ажилла­гаандаа шаардагдах тоног
төхөө­рөмжийг худалдаж авахдаа Төрийн болон орон нутгийн хөрөн­гөөр бараа ажил үйл­чил­гээ
худал­дан авах тухай хуулиар тогтоосон журмыг зөрчсөн гэгдэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл,
хууль зөрчиж зарим нэг аж ахуйн нэгжид давуу байдал үүсгэн тэдгээ­рээс чанарын шаардлага
хангаагүй бараа бү­тээг­дэ­хүүн худалдан аваад мөн хэмжээгээр хөрөнгө завшиж үрэг­дүүлсэн
гэсэн үг. Үүнээс илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг өгөх боломжгүй байна.

-Саяхан Эрүүл мэндийн яам­ны Төрийн
нарийн бич­гийн дарга асан Н.Түмэн­дэм­бэрэлийг саа­туу­лан шалгаж байгаад сулла­сан
байсан. Түүнийг ямар нэгэн хэрэг хийгээгүй гэж үзсэн юм уу?

-Н.Түмэндэмбэрэл нарт холбог­дох хэрэг
манай газарт Улсын мөрдөн байцаах газ­раас харьяал­лын дагуу шил­жиж ирсэн. Улсын
клиникийн зарим эмнэлгүүдэд шаард­ла­гатай техник, тоног төхөө­рөм­жийг худалдаж
авахдаа Худал­дан авах ажиллагааны тухай хуулийг зөрчсөн ялд унаж байгаа юм. Нөгөө
талаар өөрийн үүсгэн бай­гуу­лал­цаж байсан аж ахуйн нэгжийг тендерт шалгаруулж
хө­рөн­гө мөнгө завшсан гэсэн эрүү­гийн хэрэгт холбогдуулан шалгаж эхэлсэн. Н.Түмэндэм­бэрэл
гэдэг хүн нь цагдан хоригдож байгаад сая­хан суллагдсан. Нэг үгээр хэлбэл цагдан
хорилгүйгээр мөрдөн бай­цаалтыг явуулах боломж­т­ой гэж үзээд гадуур шалгаж эхэлсэн
юм. Хэргийг эцэслэн шийдэхдээ ямар шийдвэр гаргахыг урьдчилан хэлэх боломжгүй байна.
Ямартаа ч эрүү­гийн хэргийг замхруулах, хэн нэгэн ял завших байдал гаргахгүй байх
тал дээр АТГ анхаарч ажиллаж байгаа.

-Н.Түмэндэмбэрэл нарт хол­богдох
хэргийн материал алга болсон гэж яригдах болсон. Үнэн үү?

-Манай газар дээр л лав ямар нэгэн
нотлох баримт үрэгдэж уст­сан зүйл байхгүй.

-УИХ-ын гишүүн Ё.От­гон­баяр болоод
түүний эхнэрт хамаарах хэрэг юу болж байгаа бол?

-Энэ хэрэгт холбогдох хэрэг одоогоор
Авлигатай тэмцэх газарт ирээгүй байна.

-Прокурорын газраас Ё.От­гонбаяр
гишүүний хэргийг Авли­гатай тэмцэх газар руу шил­жүүлсэн гэж мэдэгдээд байгаа?

-Миний мэдэж байгаагаар ийм хэрэг
манайд ирээгүй.

-Хөтөлийн цемент, шохой ком­панийн
захирал А.Шоов­дорыг цагдан хорь­сон нь ямар хэрэгт сэжиг­лэс­нийх вэ?

-Энэ хэргийг шалгаж бай­гаа. Хөтлийн
цемент, шохой ХХК-ийн удирдлагууд анх­наа­­саа үгсэн тохиролцож өөрсдөө аж ахуйн
нэгж үүсгэн байгуулаад тэр аж ахуйн нэгжээс сонгон шалгаруу­лалт­гүйгээр бараа худалдан
авч тэр хэмжээгээр өөрсдө­дөө давуу байдал үүсгэж төрийн компанийн хөрөнгийг завшдаг
байсан юм билээ. Хөтөлийн занар гэдэг компа­нийг үүсгэн байгуулсан гэсэн үг. Нөгөө
талаар үйлдвэрийг хэвийн ажиллагаатай байлга­хын тулд худалдан авалт хийдэг байж.
Ингэхдээ мөн л танил тал, ах дүүгийн холбоо­гоор ажлыг явуулж байсан үндэслэл тогтоогдож
бай­на. Зарим хүмүүсийг хэрэгт сэжиг­лэж цагдан хорьсон. Одоо ч үргэлжлүүлэн хорьж
байна. Эхлээд долоон хүнийг сэжиглэн шалгаж байсан бол өнөөдөр дөрвөн хүн хоригдож
байгаа.

-Харин Татварын ерөн­хий газрын
Хяналт шалгал­тын хэлт­сийн даргаар ажил­лаж байсан Ч.Гансүх нарт холбогдох хэргийг
шүүх нэмэлт мөрдөн бай­цаал­тад буцаасан гэл үү?

-Ч.Гансүх нарт холбогдох хэр­гийн
мөрдөн байцаалтыг дуусгаад шүүхэд шилжүүл­сэн. Ингээд анхан болон давж заалдах шатны
шүүхээс зарим зүйлийг тодруулах шаардлагатай байна гэж үзсэн учраас нэмэлт мөрдөн
байцаалтад буцаагаад бай­на. Нэмэлт мөрдөн байцаал­тын хэргийг дөнгөж сая хүлээж
авлаа.

-Бригадын генерал Т.Даш­дэлэг нарт
холбог­дох хэргийг хуулийнхан нууцалж байгаа гэх бол­сон?

-Дашдэлэг нарт холбог­дох хэр­гийн
тухайд улсын нууцад хамаа­рах асуудлууд байгаа учраас дэл­гэ­рэнгүй мэдээлэл өгөх
боломжгүй. Энэ хэргийг шалгуулахаар Таг­нуу­лын ерөнхий газарт шилжүүлсэн.

-Тэгвэл Т.Билэгтийг сул­ла­сан
гэдэг үнэн үү?

-Т.Билэгт нарт холбогдох эрүү­гийн
хэргийн мөрдөн байцаалтын ажил үргэлжилж байна. Энэ хүнд цагдан хорих, таслан сэргийлэх
арга хэмжээ авсан байснаа цаа­шид цагдах шаардлагагүй гэж үзээд гадуур шалгаж бай­гаа.
Хэргийн хувьд одоогоор мэдээлэх боломж­гүй байна. Ямартаа ч энэ хүн хэрэгт холбогдолтойгоор
шалгаг­даж байна.

-Иргэний нисэхийн ерөн­хий газрын
хуучин удирд­лагуудыг шалгаж эхэлсэн юм уу?

-Иргэний нисэхийн ерөн­хий газрын
удирдлагаар ажил­лаж байсан С.Бөтмөнх гэдэг хүнд хол­боотой хэрэг манай газарт хэд
хэдээн удаа шалгагдаж байсан. Зарим хэрэг нь гэмт хэргийн бүрэл­дэхүүнгүй учраас
бид чөлөөлж байсан удаатай. Гэхдээ одоо бид энэ хүнийг дахин шалгаж эхэлсэн. Батмөнхийг
цагдан хорьсон гэсэн үг. Шалгагдаж байгаа асуудал нь дарга байхдаа мөн л тендер,
сонгон шалга­руулалтыг хууль бусаар явуулж хөрөнгө шамшиг­дуул­сан байгаа юм. Мөн
Батмөнх­тэй холбоотой зарим хүн мөн­­гө угаасан байж болзош­гүй учир бүгдийг нь
цагдан хориод байна.

-Олимпийн хорооны ерөн­хийлөгч
асан Д.Загд­сү­рэнд хол­богдох хэрэг нэг хэсэг задраад сүүлийн үед дарагдлаа. Хэргийг
шалгах явцад ноцтой зүйл илэрсэн болов уу?

-Д.Загдсүрэнд холбогдох хэргийг мөрдөн
байцаах ажлыг дуусгаад яллах дүгнэлт үйлдүү­лэхээр нийслэлийн прокурорын газарт
шилжүүл­сэн байгаа.

-Ер нь өнгө, мөнгөтэй хол­боо­той
хэргүүдийн шийд­вэрлэлт удаан байна гэж шүүмжлүүлж байгаа. Зарим хэрэг замхарчих­вий
гэсэн хардлага ч байна?

-Эдийн засгийн гэмт хэр­гүүд тэр дундаа
ихээхэн эрх мэдэл бүхий албан тушаал хашиж байсан этгээ­дүүдтэй холбоотой хэргийг
шалга­хад хугацаа шаарддаг. Хэдий их эрх мэдэлтэй байна төдий чинээ гэмт хэрэгт
холбогдох магадлал нь нэмэгддэг. Тийм учраас шалгахад хугацаа их орж байна.

Л.МӨНХТӨР

“Шоронгийн хулгар, нут­гийн овгор”
гэж хоч­логдох хүмүүс эцэстээ ямар уршиг балаг тарьд­гийг Говьсүмбэр аймгийн харьяат
Ж.Ганхуяг ха­руул­лаа. Ж.Ганхуяг шо­ронд байсан, хэний хэн­бу­гай­гаас ч айдаггүй,
хүн­тэй гар зөрүүлж байгаад хүчин мөхөсд­вөл хутгал­даг гэдгээ­рээ бусдыг айл­гасаар
нутаг­таа дураа­раа дургиж, дунд чөмгөө­рөө жиргэдэг болсон нэгэн. 

Даврах тусам нь дар­лаг­даж, далласан
газар нь ил гүйж, далайсан үед нь далд нуугдан, аргыг нь авах гэж аль л өнгөтэй
өөдтэй бүхнээ хөөр­хий Чойрынхон түүнд саймш­ран өгдөг, өргөдөг бай­сан. Түүний
энэ эзэрхий­лэн дарангуйлж, азарга­лан хар­гис­лах  нь эрээгээ алдаж, эцэстээ нийгмийг айдаст автуул­сан
эмгэ­нэлт хэрэг үйлдэгдэх уршиг дагуулж  байж.
“Аав”-ын үүд татаж, нарс­ны нааранд олон жил талхлагдсан хэн байлаа ч цаанаа л нэг
“шорон” санаа­тай болсон байдаг нь чонын үүрэнд өссөн хүний үр түүхий мах зул­гаадагтай
агаар нэгэн ажээ. Тэрээр найман жил шоронд суугаад бусдыг өрөв­дөж хайрлах, энэрэн
нигүүл­сэ­хийг умартсан чулуун зүрх­тэй, хүн дүрс­тэй нэгэн болж хувирсан байгаа
юм. Архи­наас хол байлгах гэсэн эхнэ­рээ төмөр царил, зээтүү, хүр­зээр зэвсэглэн
бүтэн яс үлдээл­гүй хэмхчин нүдэж, гавлыг нь няцалж хөнөө­сөн хэрэг үйлдэхээсээ
өмнө дэл­гүүрт чихэр ава­хаар зогсч байсан хүүх­дийн 300 төгрө­гийг бу­лааж авч
байсан нь жирийн л зүйл байжээ. Тэрч­лэн нутгийнхаа иргэ­дийн хөрөн­гөнд гар дүрж,
хүний юмаар хүүдэгнэж байсан нь түүний хувьд бол хүн ёсных юм байж. Ер нь хаа газарт
ингэж “шорон­гийн хулгар” хэмээн өөрийгөө цоллож хүний нийг­мээс өөрсдий­гөө тусгаарла­сан
нутгийн овгор, жалгын жаанууд хэзээ нэгэн цагт өөр­төө болон өрөөлд гай бол­соор
ирсэн. Овгордож бусдын юмыг өөрийн болгон булааж яваа хүмүүс бүхнийг азарга­лах
гэсэн авираа­саа болж хэн нэгний гарт өртөн бусдыг хэрэгтэн болгож эсвэл мөрөө­рөө,
амьдралын төлөө яваа нэгний цаг хугацааг дуусгавар болгох нь харамсмаар. Ж.Ганхуя­гийн
үйлдсэн хэр­гүүд, сая эхнэрээ балмадаар хөнөөсөн нь Монголын ний­гэмд байгаа зөвхөн
нэг эмгэнэл, нэг жишээ нь. Нутаг нутагт л шо­рон­­­гоор дамжсан Ж.Ганхуягийн ижлүүд
байна. Бүр хулгайн хэргээр хоёрхон жил нааран дээр хэвтсэн этгээдүүд наранд гарахаа­раа
хүний үнэрээ гээж нутаг нугынхаа иргэдийг айлгаж ичээж, эд хө­рөнгөд нь эзэн сууж
явдаг болжээ.

АТАМАН ТӨРӨӨГ АМЬСГАЛ ХУРАА­ХАД
УВСЫН ИРГЭД АЛГА ТАШИЖ БАЙЖЭЭ

Шоронгоос гарсан хули­гаа­нууд хөдөө
нутагт очоод хэрхэн авирлаж нутгийн удирдлагаас ч эрх мэдэл­тэй байдаг бас нэгэн
жишээг дур­дъя. 1990 оны эхэн үе шиг билээ. Увс аймгийг донсолго­сон нэг ата­ман
төрсөн нь Төрсайхан гэгч. Тэрээр хул­гай, хүчин, хүн зодсон хэргээр олон жил шоронд
суугаад нутагтаа очсон нь энэ. Очуу­таа л аймгийнхаа Засаг дар­гын маши­ныг булаан
унаж дэлгүүр хэсэн тооцоо төлбөр­гүйгээр архи, татаас авдаг болсон байгаа юм. Увсын
дэлгүүрүүдийн аль л өнгөтэй өөд­тэйг нь хаман авч айм­гийн­хаа Засаг даргын унааг
дөрөөлсөөр хэсэг хугацааг туулсан гэж байгаа. Энэ хооронд эр хүйстний чанараа гаргаж
нутгийн олон сайхан бүсгүйг доромжилж байсан байдаг. Увс аймагт түүний өөдөөс дуугарах
зоригтон гэж байсангүй. Хэрвээ түүнд сур­гаал айлдах болбол хулгана муурын сүүлээр
оролдоно гэгч болно. Тиймээс өг гэснийг нь өгч, далд ор гэсэн газарт нь зугтдаг
байжээ. Нутгийн буурьтай хөгшчүүл түүнд “хүн шиг бай” гэж хэлснийхээ төлөөсөнд зодуулаад
үлдсэн удаа ч олон тохиолдсон гэж байгаа. Ямар сайндаа айм­гийн дарга нь унаагаа
булаалгачихаад юу ч дууга­рал­гүй хэдэн жил болохов.

Түүний дарлал, дарамт­ыг Увсынхан
яс махаараа мэдэрч байсан цагт бас нэгэн атаман болох “хар” Тулгаа шоронгоос суллагджээ.
Төрсай­хан ч “хар” Тулгааг онгоцны буудал дээр тосч “Увсын дош минийх. Хол  бай” гэж хэлсэн аж. Тэгэхэд нь Тулгаа шинэхэн
атаман Төрсайханы амийг тэр дор нь тасалсан нь баярлууштай хэрэг болжээ. Энэ мэдээг
сонссон Увсын иргэд баяр­лах­даа уйлж, алга ташиж байсан байгаа юм. Хүмүүсийг ийм
болтол нь хашрааж бай­сан шоронгийн эрийн түүх төгсөхөд Тулгааг шүүн хэлэл­цэх болж.
Хуулиараа хүн хөнөө­сөн хүнийг цаазаар авах нь дамжиггүй. Ингээд Увсын шүүх нээлттэй
хурал­да­хад нутгийн иргэд нь Тул­гааг “хэрэгтэн биш. Гавьяатай хүн” гэж өмгөөлсөөр
бага ялтай мулталж байсан нь саяхан. 

Түүнчлэн Мөст сумын иргэ­дийг тэр
чигт нь чичрүүл­сэн хэрэг 1990 оны сүүлийн хагаст гарч байсан нь Ховд аймгийн Мөрдөнгийн
архивт хадгалаастай. Тухайн үед Ч.Эр­дэнэ­­сонины гурван хүүх­дийг хө­нөөж, зам
дээр хаясан хэрэг ман­дахад аав нь болох Ч.Эрдэнэсо­нинг сэжиг­лэн барив­чилсан
байдаг. Ер нь гэрчүүдийн мэдүүлэг, цаг хугацаа гээд бүх зүйл Ч.Эрдэнэ­сонин хэргийг
үйлд­сэн болохыг нотолж байж. Ингээд Ховдын шүүхээс цаазаар авах ял сонссон Ч.Эрдэнэсонин
Улаанбаатарт ирсэн ч хэргээ хүлээ­­гээгүй гэдэг. Ийн хэдэн жил болоход Ч.Эрдэнэ­сонин
хэргээ хүлээл­­гүй улмаар цайрсан байгаа юм. Хэргийг цай­руулахдаа эхнэр нь Ч.Эрдэнэсо­нины
дарамт­аас ангиж­рахын тулд гур­ван хүүгээ хөнөөгөөд нөх­рөө гүтгэсэн байж ч болох
гэдэг үндэслэлийг бий болгосон удаатай.

Энэ хугацаанд Ч.Эрдэнэ­сонин нутгийнхаа
захиргаа руу захидал бичиж “Мөст сумын иргэдийг бүг­дийг нь ална.  Би удахгүй” суллаг­да­на гэдэг зурвасыг илгээгээд
байж. Мэдээг сонссон Мөс­тийн иргэд ч тэр чигээрээ үймж, Ч.Эрдэнэ­сонинг ирэхээс
нь өмнө нутаг орноосоо дүрвэх тухай асуудал ч боссон байгаа юм. Учир нь нутгийн
иргэд түүнийг хэрэг­тэн мөн гэж шүүхийн өмнө гэрчилсэн нь түүнээс айхад хүргэжээ.
Харин нутгийн нэг хөгшин санал гаргасан нь дэмжиг­дэж нутгийн олон дага­сан байна.
Ингээд Ч.Эрдэнэ­сонинг суллагдаж ирэ­хэд Мөстийн иргэд хадаг барин угтаж, айл айлаас
өмч тасдан гэр барьж, нутаг чөлөөлөн өгчээ. Мөст сумын цаад биед байх хайрхан түүний
мэдэлд очиж төд удалгүй хэрэгтэн Эрдэнэ­сонин мянгат мал­чин болсон гэгддэг. Тэрээр
ийн мянгат малчин болсон нь мөнөөх шоронгийн атаман гэдэг хоч зүү­сэн­тэй нь холбоотой.
Тод­руулбал, Ч.Эрдэнэсонин өөрийн өмчилж авсан нутаг руу хүний мал орж ирвэл буцааж
өгдөггүй байсан аж. Адуу мал аа эрж, сурж ирсэн нэг­нийг “Хохь чинь. Энэ газар минийх.
Яах гэж малаа нааш нь явуулаад байгаа юм. Миний газрыг талхалс­ных нь төлөөсөнд
авлаа” хэмээ­гээд зодож, занчин буцаасаар мянгат Ч.Эрдэнэсонин гэх титэм зүүх болсон
удаатай.

Ийн шоронгоор дамжсан хүмүүс нутагтаа
хаан шиг амьдар­даг нь жам ёсных мэт болжээ. Өнөөдөр шоронд ордог, хүн алдаг, хуулиас
айдаггүй гэдгээрээ дарам­талдаг хүмүүс нутаг нутагт л байна. Монголын нийгэмд ийм
ил хэрнээ далд дарлал газар авсаар.

Л.МӨНХТӨР

Говьсүмбэр аймагт нэгэн өрх эзгүйрлээ.
Шорон дамжиж олон жил амьдарсан Ж.Ганхуяг гэгч эхнэ­рээ зэрлэгээр хө­нөөж, голомтоо
самарсан байна. Энэ эрийн бал­гаар хоёр ээж хүргэн, бэрийнхээ мууг үзэж, үр хүүхэд
нь бурхны оронд очсон ээжийгээ балмад эцгийнхээ савраас хам­гаалж чадаагүйдээ ха­рам­саж
сууна. Нутаг усныхан нь ч энэ л хэргийг шүүн хэлцэж талийгаач бүсгүйн хойтын буянд
маани нэмэрлэж, хэрцгий  эрийн зүгт хамаг
муу үгээ урсгаж байна. Говьсүм­бэр аймагт очиход талий­гаач бүсгүйн ар гэрийнхэн
Улаанбаатар хот руу буян ном үйлдэхээр явсан байв. Хэрэг гарсан газрыг битүүмжилж
дотор нь өргөлийн ширээ засч, арц хүж уугиулс­наас өөр энд айхтар хэрэг гарсан байна
гэж анзаа­рагдах зүйл үгүй. Шинэ­хэн барь­сан байшин түгжээтэй  байх. 

Хэрэг Чойр хот, Сүмбэр суманд гарсан
байна. Ж.Ган­хуяг нь хоёр ч удаа шоронд орж арав орчим жил хоригд­сон нэгэн гэж
байгаа. Энэ хугацаанд эхнэр нь түүнийг хүлээж, хоёр хүүг нь бусдын гар харуулалгүй
өсгөж тусад оруулжээ. Ж.Ганхуяг дөрвөн сарын өмнө шоронгоос гарч эхнэр дээрээ ирэн
хамт амьд­рах болсон байна. Талийгаач бүсгүй Б ч, Ж.Ганхуягийг хүлээ­сэн шигээ хүлээн
авч, “Үлдсэн амьдралаа зөв зөө­лөн туулъя. Хоёр хүү тусад гарсан болохоор нас ахисан
чи бид хоёр нэг нэгэндээ хэрэгтэй. Ухаантай байгаа­рай” хэмээн ах дүү нарынхаа хажууд
хэлж байсан гэдэг. Ж.Ганхуяг ч “Ухаарал сэнх­рэлийн дээдийг оллоо. Өн­гөр­сөн
25 жилийн хугацаанд чамайгаа бишгүй их зовоож. Одоо ажил хийнэ. Амьдрал ахуйгаа
дээш татна” гэж байж. Ингээд эхнэр Б нь цалин­гийн зээл авч хуучны вагон депогийн
шавар бай­шин­гаа өргөтгөж  урд талд нь
10х10 харьцаатай нэг давхар тоосгон байшин барьж  эхэл­сэн гэнэ. Өнгөрсөн зуны турш Ж.Ганхуяг байшингаа
барих ажлыг гардан хийж наймду­гаар сарын сүүл гэхэд дотор заслыг нь эхлүүлээд байжээ.

 Ж.ГАНХУЯГ ЭХНЭРЭЭ БАЙНГА ЗОДДОГ
БАЙЖЭЭ
 Гэтэл “Ухаарал ухаара­хуйн дээдийг
оллоо. Орон шоронгийн амьдралаас залх­­лаа. Одоо л чамайгаа жаргаая” гэж амлаад
байсан Ж.Ганхуяг наймдугаар сарын 30-ны өглөөний 08 цагийн орчимд 25 жил ханилсан
хань, хоёр хүүгийнхээ ээж Б-г хөнөөжээ. Тэрээр сүүлийн хэдэн сар овоо дориун ажил­лаж
байсан ч наймдугаар сарын сүүлийн хэдэн өдөр архи ууж эхэлсэн байна. Төр­сөн өдөр
нь дөхөж байна хэмээн шоронгийн хамууд нь архи авчран ууж хэд хоног согтуу байсан
юм байх. Ингэж явахдаа арав гаруй хүнд гар хүрч, халаасан дахь мөнгийг нь бараг
л дээрэмдэж аван архины мөнгөө залгуулж бай­сан сурагтай. Ийн наймду­гаар сарын
30-ны өдөр та­сарч унатлаа архидаж Говь­сүмбэр аймгийн II сургууль буюу эхнэрийнхээ
ажлын үүдээр согтуу эргэлдэж бай­сан гэнэ. Энэ үед талийгаач бүсгүй нөхрөөсөө зугтаад
найзынх руугаа явжээ. Ер нь Ж.Ганхуяг согтсон үедээ эхнэр­тээ байнга гар хүрдэг
нэгэн байсан гэдгийг нутгийн хүн бүр ярьж байна. Ямар сайндаа л эхнэр нь түүнтэй
ханилснаасаа хойш өөрийн гэсэн ганцхан шүдтэй үлдэж хиймэл шүд хийлгэсэн бай­хав.

Иргэдийн ярьж буйгаар Ж.Ганхуяг эхнэрээ
хүний ёсонд байж болохооргүй хамгийн муу муухайгаар хө­нөө­сөн байна. Талийгаа­чийн
хоёр нүднээс бусад бие мах­бодь нь гэмтэж, хугарч, хөхөрч няцарсан байсан гэнэ.  Шууд хэлбэл барилга барьж бай­сан хүрз, лоом,
жоотуугаар ээлжлэн зодож амь насыг нь хохироосон бололтой юм. Бүх хавирга, хоёр
гар, хөл гээд хүний биед байдаг хамаг яс нь хугарч гавал нь няцарс­наас гадна лоом,
жоотуугаар нэвт сүлбэсэн, хүрзээр биеийг нь сийчсэн байдалтайгаар хөнөөсөн байсныг
Говьсүм­бэрийнхэн халаглан ярьж байна. Хиймэл шүд нь хэдэн хэсэг бутарч өөрт үлдсэн
нэг соёо нь хүртэл хугарсан бай­жээ. Цагдаагийнхан хэргийн газарт ороход байдал
ийм байхын дээр өрөөгөөр нэг цус тунарч хугарсан яснууд нь сэрийж, дөрвөн мөч нь
хэд хэдэн газарт нугаларсан бай­сан аж. Хүмүүсийн ярианаас анзаарахад Ж.Ганхуяг
эхнэ­рээ амь тасарснаас нь хойш хичнээн удаан нүдсэн ч байж мэдэхээр байгаа юм байна.

ЭХНЭРЭЭ ХӨНӨӨЧИХӨӨД ӨӨР ОЛОН ХҮНИЙГ
АЛНА ГЭЖ ДАЙРЧЭЭ
Тэр эр өөрийн эхнэр Б-г хөнөөсөн даруйдаа
байшин­гаа гаднаас нь түгжиж орхиод Замын-Үүдэд байдаг дүү рүү нь утсаар ярьж бид
хоёрт мөнгө хэрэгтэй болоод байна хэмээн 20 мянган төгрөг дан­саар шилжүүлэн авч
өөрийн хамаатныдаа очсон гэж бай­гаа. Тэндээ хоол унд идээд урдхан талд нь байх
шорон­гийн найзындаа очиж архи уусан байна. Ингэж явахдаа “Би одоо үхэх гэж байна.
Та нартайгаа хамгийн сүүлчийн удаа уулзаж байна шүү” гэж ярьж байсан гэнэ.  Архи ууж согтсон эр Шивээговь суманд очиж найз
нартайгаа өдөр­жин уужээ. Мөн л “Би үхэх гэж байгаа” хэмээн бусдыг дарам­талж ойр
өнгөрсөн хүн бүхэн рүү агсамнаж байжээ. Хэн нэгэн өөдөөс нь ширүү­хэн харахад л
ална хэмээн заналхийлж байсан байна. Наймдугаар сарын 30-ны үдээс хойш цагдаагийнхан
хэргийн талаар мэдээлэл авч Шивээговь сумаас түүнийг баривчлан эрүүлжүүлжээ. Ингээд
маргааш нь эрүүгийн хэрэг үүсгэн мөрдөн байцаах газарт шилжүүлсэн байна.

Ж.Ганхуяг эхнэрээ хөнөөх болсон шалтгаан
нь архи уулгаагүй гэх.  Тодруулбал, талийгаач
Б 30-ны өглөө буюу амь үрэгдэхийнхээ өмнө­­хөн нөхрийгөө эрүүл болсон гэж бодоод
гэртээ харьж ирсэн бололтой. Тэгэхэд Ж.Ганхуяг архи нь гараагүй байсан бөгөөд шар
тайлах мөнгө нэхэж эхнэрээ дарамталж эхэлснээс хэрэг явдал гарчээ. Талийгаач бүсгүй
эр нөхрөө архинаас хол байлгах гэсэндээ “Архи битгий уу” хэмээн учирлан гуйж байсныг
ойр өнгөрсөн нэгэн хэрэг гарахын өмнөхөн сонссон байна. Харин нөхөр нь “Хаана хоноод
ирсэн п… вэ. Архины мөнгө өг” гээд гарт таарсан бүхнээрээ балбаж эхэлсэн гэдгээ
хүлээжээ.  Тэрээр “Тэр намайг насаараа дарамталсан.
Архины мөнгө өгдөггүй байсан юм. Алъя гэж бодоод л зодож алсан” гэж мэдүүлсэн байна.

Үргэлжлэл бий

Л.МӨНХТӨР

“Нарантуул” захын хүнс­ний павильонд
гар­сан галын шалтгааныг өнөөдөр ч тогтоогоогүй байна. Галын шалтгаа­ныг тогтоох
ёстой шин­жил­гээний алба, мэргэж­лийн хяналтын байцааг­чид, Онцгой байдлын албан
хаагчид өнгөрсөн хоёр өдөр ажилласангүй. Бороо ихээр орж байгаа нойтон чийгтэй энэ
үед гал гарсан газар олон хүн хөлхвөл баримт устах аюултай байдаг учраас ийн амралтын
байдалд шилжжээ. Өчигдөр хэр­гийн талаар сонирхохоор “Нарантуул” захад очи­ход шатсан
павильоны үүдэнд хэн ч байсангүй. Хамгаалалтад гарч буй дөрөв таван цагдаа бо­роо­ноос
зугтан машин­­даа бүгжээ. Захын түрээс­лэгчдийн дийлэнх нь Баян­зүрх дүүргийн цаг­даа­гийн
газар, Нийс­лэ­лийн шүүхийг зорьсон сурагтай байв. Зарим нь шатдаг хэсгийн урд бороо­­ноос
хамгаалах жижиг асар хэлбэрийн зүйл барин хууль сахиу­лагч­дын ямар тайлбар хийхийг
хүлээж байгаа бол цөөн хэд нь автома­ши­ны зогсоолд лангуу барин худалдаагаа үргэлж­­лүүлж
эхэлсэн байна. Төмс ногоо, ахуйн хэрэглээний эд зүйлс, загас агнуурын хэрэгсэл гээд
шатдаг павильоны чанх урд ажиллаж байх арваад лангуу хохирогч­дынх ажээ. Ихэнхдээ
эд зүйлээ нэгтгэн нэг лангуун дээр гаргаж байгаа бол ганц нэг хүн гал гарахаас өмнө
урдаас ачуулсан бараагаа хүлээн авч өчигдрөөс арилжаалж эхэлжээ.

Тэнд байгаа хүмүү­сийн яриагаар “Наран­туул”-ын
түрээслэгчид аль хэдийнэ хоёр тал болж хуваагдсан болол­той. Лангуугүй болсон хүнсний
захын наймаа­чид шатдаг павильоны­хоо урдах талбайд худал­­­даа хийхийг хүсч өмнө
нь зогсч байсан хүмүүсийг хөөж эхэлсэн байна. Харин өмнө нь тухайн талбайг түрээслэж
жижиг сажиг эд агуурс зардаг байсан иргэд хал­гаах­гүй байгаа учраас хэл ам, хэрүүл
тэмцэл гарах болжээ.

Ийн ахуйн бараа зар­даг Алтангэрэлтэй
уулза­хад “Хүнсний захын түрээс­лэгчид бидний энэ талбайд үйл ажиллагаа­гаа үргэлжлүүлэн
явуу­лах юм ярьж эхэллээ. Бид нар яг ш дээ гэдэг үгийг л хэлж байгаа. Яагаад гэвэл
нэгдүгээрт хүнсний бүтээг­­дэхүүнийг ил зад­гай зарж болохгүй. Энэ олон хөлийн тоосон
дунд хүнсний бүтээгдэхүүнийг худалдвал ямар болох нь ойлгомжтой. Монголчууд шээстэй
талх, шороотой мах идэхийг хүсэхгүй нь ойлгомжтой. Миний хүсэл ийм л байгаа. Хоёрду­гаарт
хүнсний захын түрээс­лэгчид бидэн шиг халуунд нь халж, хүйтэнд нь хөрч үзээгүй байж
түрээс­лэх лангуугүй болуу­таа бидний талбайг дээрэмдэх юм ярьж бай­на. Энэ хойно
зогсоо лан­гуу­гүй болсон хэдэн авгай та нарыг хөөж явуулна аа л гээд байгаа юм.
Дүрэм журмынхаа дагуу болох байлгүй дээ. Биднийг хөөж гаргаад тэдэнд боломж олгох
гэвэл бид жинхэнээсээ тэм­цэнэ. Захын наймаачид нэгнээ гэмтээчихээгүй байгаа дээр
нь асуудлаа шийд­мээр юм даа. Дүн­жин­гарав ашиглалтад орсон. Хүнсний захыг түр
хуга­цаанд тийш нь тохи­рол­цоогоор нүүлгэсэн ч болох байлгүй” хэмээж байв.

Харин хүнсний захын түрээслэгч,
хохи­рогч Н-тэй уул­захад дараахь зүйлийг ярьж байлаа.

-Гал гараад хэд хоно­лоо. Мэргэжлийн
байгууллагуудаас та бүхэнд тайлбар хийж байна уу?

-Тэнд очиж байцаагч­тай уулз. Энд
ирж мэдүү­лэг өг гэхээс өөр зүйл хэлэхгүй байна. Гурав хоногийн өмнө байцаагч­тайгаа
хамт орж шатсан лангуугаа харлаа. Миний лангуун дээр таван сая орчим төгрөгийн гоо
сайх­ны бараа байсан юм. Юу ч үлдэлгүй шатсан байна. Харин подвалийн давх­рын ихэнх
бараа бүрэн бүтэн үлдсэн байна билээ. Тэгэхээр одоо үлд­сэн бараагаа худалдаа­лах
газар л олох хэрэгтэй байна. Энэ асуудлыг л хамгийн түрүүнд шийд­вэр­лэж өгөөсэй.
Бид бараа­гаа хурдхан эргэл­дүүлж таван төгрөгтэй болохгүй бол өвөл болох нь. Энэ
асуудлыг бодол­цолгүйгээр, шийдэлгүй­гээр удвал бид бүр л хүнд байдалд орно. Таван
төг­рөг олохын төлөө зогсч байснаас бичиг баримт бүрдүүлж, байцаалт өгч үзээгүй
болохоор хүнд­хэн өдрүүд л өнгөрч бай­на даа. Хуулийнхантай харьцаж, хийх ажилгүй
шатсан байрны гадна өдрийг өнгөрүүлнэ гэдэг хэцүү юм.

-Та нар бараа бүтээг­дэ­хүүнээ
ил задгай ч болов зарж байя гэдэг санал гаргаад байгаа гэл үү?

-Зарим иргэд бачуу­рах­даа тийм юм
ярьж явна гэсэн. Миний хувьд хэд хоног байдлыг харах санаатай. Тэгээд ч нэг нь хохирсон
хэрнээ нөгөөх­дөө өширхөж байгаа юм шиг зай талбай, лангууг нь булааж болохгүй байх.
Тэгж л бараа бүтээгдэхүү­нээ зарахыг хүсээд бай­вал өөр олон зах бий шүү дээ. Тийшээ
түрээсийн юм хайсан нь дээр. Гэхдээ Ш.Сайхансамбуу бид­ний хохирлыг бараг­дуулж
шинэ байр барина гэсэн. Энэ амлалтаа л хурдан хэрэгжүүлчихвэл хаа хаанаа хэл ам
гарахгүй.

-Танай түрээслэгчид Дүнжингаравын
удирд­лагуудад бурууг өгөөд байгаа юм биш үү?

-Хэн хэлж мэдэх вэ. Хүн бүр л өөр,
өөр зүйл ярьж явна. Хэнд нь итгэхээ ч мэдэхээ байлаа. Гэхдээ улаан цагаандаа гарч
нэгнийхээ эд агуурсыг ингэж шатаахгүй байлгүй монголчууд. Цаг хугацаа нь ингэж таарах
шиг болно лээ. Гэхдээ галыг санаатай тавьсан гэдэг нь л найдвартай юм шиг санаг­даад
байгаа юм. Хэдэн хүнийг саатуулан шалгаж байгаа гэж яриг­даж эхэллээ. Магадгүй тэд
нар ч гал алдчихсан юм бил үү.

-Хохирогчид ний­лээд холбоо байгуул­сан
гэсэн. Холбооны зүгээс, бусад түрээс­лэгч­дийн зүгээс ямар саналтай байх шиг байна?

-Галын шалтгааныг тодорхойлохыг хүлээж
байх шиг байна. Галын шалтгаан тодорхой бол­бол захын удирдлагууд хэрхэхээ бидэнд
мэдэг­дэнэ гэсэн. Үүний хойно л нүүдлээ хийнэ дээ. Зарим түрээслэгчид маань ч ая
дангаа бодоод эхлэв бололтой. Ирж үзэг­дэх нь цөөрсөн байна. Бодвол өөр газар сонго­сон
юм байлгүй. Энэ хөл­дүү газраас эртхэн зайлж, орчин үеийн оффист ордог байж гэж
халаглах хүмүүс ч цөөн­гүй байгаа. Бас Дүнжинга­рав лангуугүй болж бай­на. Эртхэн
очиж түрээс­лэе гэсэн яриа ч гарах болсон. Ер нь энд утаа уугиж байхад түрээслэг­чид
тэнд оччихсон лангуу үзээд явж байсан гэх хүмүүс ч байна. Сүүлийн хэдэн өдөр олон
л юм дууллаа. Алинд нь итгэхээ сайн мэдэхгүй л байна даа.

Т.МӨНХӨӨ