Author: Э. Хүрэлбаатар

Халхын голын тулалдааны 80 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Манайхан ОХУ-тай хамтран 80 жилийн ойг сүр дуулиантай тэмдэглэх гэж эрвийх дэрвийхээрээ хэрэндээ л хичээж байх шиг байна. Халхын голын тулалдааны түүхт ойн баярт оросууд ч ихээхэн ач холбогдол өгч байгаа. Тулалдаан болсон Халх гол орчим, Сүмбэр суманд их бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж буй. Шинэ сум төслийг уг суманд хэрэгжүүлэх болсноо Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путинд танилцуулж, улмаар ОХУ-ын тал 10 орчим сая ам.доллартай тэнцэх санхүүжилтийг шийдвэрлэж өгчээ. “Роснефть” нийгэмлэгийнхэн Халх гол сумын бүтээн байгуулалтад найман сая евро хандивлах болсноо мэдэгдэж, дайны талбарт боссон хөшөө дурсгалыг сэргээн засварлах ажил хийж эхлээд буй. Энэ мэт уг ойн баярыг угтсан нүсэр ажил Дорнод нутагт цагтай уралдан өрнөж байна.

ХАЛХЫНГОЛЫНТУЛАЛДААНЫ ТАЛААР…

Халхын голын тулалдааны тухай хүмүүс янз бүрээр ярьдаг. Гэхдээ Японы эзлэн түрэмгийлэгчид манай орон руу халдан довтолсон, ЗХУ-ын цэрэг, зэвсгийн тусламжтайгаар дайснуудыг таслан зогсоосон гэсэн ягшмал ойлголт олонход нь бий. Мөн Монгол Улс дэлхий нийтэд тусгаар тогтнолоо зарлан тунхаглахад Халхын голын дайн ихээхэн нөлөөлсөн ч гэдэг. Ийм үзэл суртлыг олон жилийн турш иргэдийн оюун санаанд нөлөөлөхүйц хэмжээнд бодлоготойгоор явуулж ирсэн. Тэгвэл орчин цагт энэ хэвшмэл ойлголт аажим аажмаар хувьсан өөрчлөгдөж байна. Жишээ нь, “Халх голын дайн том гүрнүүдийн геополитикийн тулгаралт байсан”, “Монголчуудад огт хамаагүй шахуу дайн байсан ч манай улсыг тулгаралтад хүчээр татан оролцуулсан” гэх мэт яриа цөөнгүй. Үүнийг үнэн гэдгийг баталсан байх магадлалтай нэг зүйл нь Ерөнхий сайд Пэлжидийн Гэндэнгийн хэлсэн үг юм. Тэрээр “Орос, Япон хоёр дуртайгаараа хоорондоо байлдана л биз. Үүнд Манжго, манай Монгол хоёр ямар хамаатай юм” гэсэн байдаг. Ерөнхий сайд асан П.Гэндэн энэхүү алдартай үгээ хэлэхдээ халамцуу байсан гэдэг. Түүний энэ үгийг ойр дотны нэгэн нь ЗХУ-ын тухайн үеийн удирдагчдад матаж байсан ч гэдэг. Эрдэмтэн судлаачид П.Гэндэнгийн хэлсэн дээрх үгийг эш татан Халхын голын тулалдааны талаар өдгөө ярих нь элбэг. Түүнчлэн түүхчид Халхын голын дайн бол дэлхийн олон сая хүний амийг хөнөөж, олон зуун хотыг эвдлэн сүйтгэсэн гамшигт дэлхийн II дайны эхлэл байсан хэмээн үздэг. Ямар ч түүх домог, хэчнээн төрлийн яриа байлаа ч дайн болсон нь үнэн билээ.

Тулалдаанд 120-иод мянган хүн оролцсон, хоёр талын хүчний харьцаа ерөнхийдөө ойролцоо байсан гэдэг. Барагцаалсан тоогоор Орос, Монголын талаас 57 мянга, Япон, Манжийн талаас 60 мянга орчим цэрэг, дайчид уг байлдаанд оролцсон байдаг. Байлдааны үеэр амиа алдсан цэргүүдийн тоог нарийвчилж гаргаагүй байдаг ч дайны хөлд Монголын талаас 200-300 орчим хүн амь үрэгдсэн, ЗХУ-ын есөн мянга гаруй хүн алагдаж, 15 мянга гаруй хүн шархтаж, нийтдээ 27 мянга гаруй хүн ямар нэг хэмжээгээр хохирол амссан гэх баримт байдаг. Харин Япон улсын 7-8 мянган цэрэг амь насаа алдаж, нийтдээ уг байлдаанд 19714 хүний хохирол амссан гэх тоо бий.

Халхын голын тулалдааны түүхэн 80 жилийн ойг тэмдэглэхээр манай улс ОХУ-тай хамтран ажиллаж буй. Орос ах нар энэ ойд ихээхэн ач холбогдол өгч байгаа нь тодорхой. Бүр ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин манай улсад хүрэлцэн ирж, амиа алдсан цэргүүдийн гэгээн дурсгалд хүндэтгэл үзүүлнэ гэдгээ мэдэгдээд байгаа. Тэр үеэр танк, онгоц, буу зэвсгийн үзэсгэлэн дэлгэхээр зэхэж буй.Үүнтэй холбоотойгоор дайны талбар дээрээс олдсон зүйлсийг эрэн хайж байгаа, худалдаж авна гэх мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хөвөрч байна. Ойтой холбоотой зохиогдох олон арван томоохон арга хэмжээний тов гараад байна. Гэхдээ оросууд манайд тэмдэглэн өнгөрүүлэх Халхын голын тулалдааны 80 жилийн ойн баярт яагаад ингэтлээ ач холбогдол өгч байгаа, цаанаа улс төрийн ямар ашиг сонирхол тээж байгааг хэн хэн маань одоохондоо ухаж ойлгоогүй л байна.Манайхан энэ асуудалд нөгөө л хүнээс юм гуйдаг ядуу хоосон зангаараа хандаж байгаа нь илт. Ойн баярыг ашиглан Орос ах нараас хэд гурван юм салгаад авчих санаатай гуяа алгадаж, хөөрч баярлалдан гүйлдэж буй өнөө л дүр зураг хаа сайгүй.

Эцсийн эцэст энэ үйл явдалд төр засгаас ингэтлээ ач холбогдол өгч, хөл алдан өргөн хүрээнд тэмдэглэх хэрэг байна уу. Энд Халх голд өрнөсөн тулалдааныг үгүйсгэж, харлуулах гэсэн бодол агуулаагүйгээ тодотгох хэрэгтэй. Харин энэ ойг тэмдэглэснээр гарч болох сөрөг үг дагавар байгааг шуудхан хэлэх нь зөв. Хамгийн наад зах нь Халхын голын тулалдааны 80 жилийн ойг тэмдэглэх нь орчин цагийн, даяаршсан дэлхий нийтийн өнгө аяст хэр таарч тохирч байгааг манай удирдлагууд ухамсарлаж байгаа болов уу. Мөн энэ арга хэмжээ манай улсын сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд маш эрчимтэй явуулж байгаа гуравдагч хөршийн бодлоготой хэр нийцэж байгаа бол. Дээр нь мартаж болохгүй нэг зүйл бол монголчууд сүүлийн 20 гаруй жил Японы ард түмний тусламж, дэмжлэгийг хэчнээн удаа, хэр хэмжээгээр авснаа бодох хэрэгтэй. Тэд манай оронтой найрсаг, сайхан харилцаатай байж, олон зүйлээр тусалж, салбар бүрт харамгүй хөрөнгө оруулалт хийсээр ирсэн. Гэтэл тэр бүгдийг ор тас мартчихаад л зөвхөн нэг орны нөлөөнд хэт их автан хэн нэгнээс чихэр авчихаад учраа мэдэхгүй хөөрч, догдолж байгаа жаахан хүүхэд шиг байх нь хэр зохистой вэ. Өөрөөр хэлбэл, төр засгийн дэмжлэгтэй аливаа арга хэмжээ ардчилсан үзэл санаанд хор уршиг тарих зүйл болчих вий гэсэн болгоомжлол бидэнд байх ёстой. Одоогийн төлөвлөснөөр Халхын голын 80 жилийн ойн баярыг тэмдэглэн өнгөрүүлбэл цаашид олон улс дахь нэр хүнд, бусад хамтын ажиллагаанд хор хөнөөл нь хэрхэн сүүдрээ тусгах вэ гэдгийг дахиад тооцоолоход буруудахгүй. Монгол, Орос стратегийн түншлэлтэй.Хойд хөрштэйгөө сайдаж, муудсаар нөхөрлөж яваа арвин их түүх бий. Монгол, Япон хоёр ч ялгаагүй. Стратегийн хувьд иж бүрэн түншилсэн. Манай улсын хувьд иж бүрэн түншилж байгаа улс орнуудынхаа харилцаанд сэв суулгачихгүй явах нарийн бодлого хэрэгтэй болсны хамгийн тод илрэл энэ ойн баяр болж таарлаа. Тиймээс улс орондоо хохиролгүйгээр ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх нь бидэнд хэрэгтэй, ашигтай.

Халхын голын тулалдааны 80 жилийн ойн баярыг тэмдэглэх гэж хамаг байдгаа барчихвий гэж гарчиг өгсөн нь зарцуулах хөрөнгө мөнгийг хэлсэнгүй. Төдийгөөс өдий хүртэл баримталж ирсэн олон тулгуурт бодлого, үзэл санаа, гуравдагч хөршийн бодлого зэрэг гадаад харилцаанд гаргаж чадсан багахан амжилтаа баллаад хаячихвий гэсэн зовнил юм.

Түрүүч нь № 112(6213) дугаарт

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

4. УИХ-ын гишүүн Н талийгаач Б-тэй өрөөндөө ярилцаж суухдаа мөн л архиар дайлж, өөрөө ихээхэн уусныг зөвлөх нь мэдүүлэгтээ хэлсэн болохыг сошиалаар олонтаа мэдээлсэн.

Энэ бүгдээс харахад өдрийн 13:00 цагаас эхэлсэн МАН-ын бүлгийн хуралд ортлоо нийт зургаан цагийн турш спиртийн өндөр агууламжтай (53-56 градус) архи их хэмжээгээр тасралтгүй уусан гишүүн Н өөрийгөө хянаж чадахааргүй, хүнтэй аятайхан ярих ч чадваргүй болтлоо согтох нь хэнд ч ойлгомжтой. Түүний догшин ширүүн, харгис зан авирыг монголчууд бид түүний сүүлийн арав гаруй жилийн дуулиант хэргүүдээс хэдийнэ мэдэх болсон.Иймд их хэмжээний согтолттой байсан гишүүн Н бүлгийн хуралдаа оролцох хэмжээний, өөрийнх нь хэлснээр гөлөмцүү болж, сэргэсэн нь түүнд тохиолдсон гэнэтийн сэтгэл санааны цочрол шоконд орсноос үүдэлтэй байх магадлалтай.Талийгаач Б өөрийн үхлээр үхээгүй болох нь шүүхийн задлан шинжилгээгээр нэгэнт тодорхой болсон бөгөөд толгойн тус газраа хүнд гэмтэл авч улмаар өндрөөс унаснаар амиа алдсан гэдэг нь тогтоогдсон. Талийгаачтай хамгийн сүүлд уулзсан хүн гэдгээ гишүүн Н өөрөө хэвлэлийн хурал хийж, хүлээн зөвшөөрсөн. Уулзахдаа маш их хэмжээний согтолттой байсан гэдэг нь энэхүү уулзалтаас хойш 3-4 минутын дараа бүлгийн хуралдаа ороод согтуурхан, намын дарга Ерөнхий сайдтайгаа хэрүүл уруул хийж, хажууд сууж байсан гишүүд нь танхимаас хүчээр авч гарсан гэж УИХ-ын бүлгийн гишүүд нь олонтаа мэдэгдсэн.Талийгаачийн цогцсыг анх харж, Төрийн ордны хамгаалалтын албанд мэдэгдсэн гишүүн Б нь их хэмжээний согтолттой байсныг хамгаалалтын албаныхан тодорхойлсон ба туслах нь ч үүнийг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг гэх нийтлэл гарсан билээ.

Дээрх хэрэгтэй холбоотой нийтлэл мөн 2019 оны тавдугаар сарын 27-ны “Зууны мэдээ” сонин дээр “Хэргээ булзааруулахын тулд хууль хяналтын байгууллагыг төөрөгдүүлэх гэж оролдсон уу?” гэсэн гарчигтай “ОХУ (хуучин ЗХУ)-д Дотоодыг хамгаалах яамны дээд сургууль болон академийг төгссөн ахмад мөрдөн байцаагчийн байр суурь” гэх нийтлэл гарсан. Уг нийтлэлд “УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаярын хийсэн хэвлэлийн хурлыг нягталж үзээд, мэргэжлийн хүний хувьд өөрийн байр суурийг хуваалцаж байна. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаярын хийсэн мэдэгдэл нь түүнийг уг хэргийг гардан гүйцэтгэсэн байх маш өндөр магадлалтайг илэрхийлсэн криминалистикийн шинжлэх ухаанаар олон удаа туршигдаж батлагдсан том алдаанууд байгааг олж харснаа хуваалцаж байна. Иргэд ч дээрх бичлэгийг анхааралтай үзвэл миний хэлэх дараахь зүйлүүдийг олж хараад, надтай санал нэгдэнэ хэмээн гуч гаруй жилийн ажлын туршлагадаа үндэслэн итгэлтэй байна. Нэгд, Н.Номтойбаярын мэдэгдэлд дурдсан цаг хугацаа, хэрэгтэй холбоотой нотлогдсон цаг хугацаа зөрөлдөж байна.

1. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр бүлгийн хуралдаа 19:18 цагт орсныг ирц бүртгэлийн программ хурууны хээгээр бүртгэсэн байдаг. Үүнийгээ өөрөө ч батлан мэдэгдсэн.

2. УИХ-ын ишүүн Н.Номтойбаяр бүлгийн хурал руугаа зөвлөхтэйгөө хамт өрөөнөөсөө гараад хурлын танхим руу шууд алхаж очсон гэж мэдэгдсэн юм. Гэтэл Н.Номтойбаяр гишүүний өрөө, бүлгийн хурлын танхим аль аль нь нэг давхарт, ойролцоо байрладаг бөгөөд шууд алхаж очиход дундаж алхаагаар 1-2 минут зарцуулахаар байдаг. Ингээд бодоход өрөөнөөсөө хамгийн эрт цаг хугацаагаар тооцож үзэхэд 19:16 цагт гарсан байж таарна.

3. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр талийгаачийг өрөөнөөсөө гарсны дараа 3-4 минутын дараа зөвлөхтэйгөө хамт хурлын танхим руу гарсан гэж мэдэгдсэн. Ингэж үзэхээр Н.Номтойбаярын өрөөнөөс талийгаач 19:12 цагт гарсан болж таарна.

4. Төрийн ордны харуулын албанд 19:09 цагт “Хүн нас барсан байдалтай олдлоо” гэсэн мэдээлэл иржээ. Тэгэхээр золгүй явдал 19:09 цагаас өмнө болсон байж таарлаа. Гэтэл энэ цаг нь Н.Номтойбаярын мэдэгдлээс харвал талийгаач түүний өрөөнд хамт байсан цагтаа давхцаад байгаа нь Н.Номтойбаярын мэдэгдэлд байгаа ноцтой алдаа юм.Хоёрт, Н.Номтойбаяр мэдэгдэлдээ уг хэрэгтэй холбоотой нарийн ширийн мэдээлэл (деталь) их оруулж тайлбарлалаа. Үүнд,

1. Уг хэргийг “золгүй явдал” гэж өөрөө тодорхойлсон бөгөөд өмнө нь буюу хөндлөнгийн нөлөөгүй гэж үзэж байсныг үгүйсгэсэн мэдэгдэл болсон. Энэ хэргийг хөндлөнгийн нөлөөтэй гэж мэдэж буй хүн л ийн тодорхойлох боломжтой.

2. Мөн талийгаачийг жин их хассан, нүүрний судас нь улайлттай байсан, эмчилгээ хийлгэж байгаа гэх мэт бүх зүйл өвчнөөс болсон мэтээр ойлгуулахыг хүссэн мэдэгдэл хийсэн байдаг. Гэтэл хэрэг явдлаас хэдхэн минутын өмнө хамт хуралдаж байсан бусад хүний хэн нь ч ийм байдал ажиглаагүй гэдгээ илэрхийлсэн.Хэрэг хийгээд булзааруулах гэсэн хүн л иймэрхүү нарийн деталь ашиглаж өөрийгөө хамгаалах оролдлого хийдгийг криминалистикт маш тодорхой заасан байдаг.Эцэст нь хэлэхэд, социализмын үед ч, баруунд ч хүний амь эрсэдсэн үед хамгийн сүүлийн уулзсан этгээд, гэрчийг хэргийн хангалттай баримт олдтол нийгмээс тусгаарлан шалгадаг практик байдгийг хууль хяналтын байгууллагынхан мэдэх учиртай хэмээн бичсэн байв.

УИХ-ЫН ГИШҮҮД ЦАГДААГИЙН ҮЗЛЭГЭЭС ӨМНӨ ӨРӨӨГӨӨ ЦЭВЭРЛҮҮЛСЭН ҮҮ

УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү Төрийн ордонд амиа алдсан хэрэгтэй холбоотойгоор өөр нэг ноцтой мэдээлэл цахим сайтуудаар гараад эхэлсэн. Isee.mn гэх сайт дээр 2019 оны тавдугаар сарын 25-нд “Г.Батхүү агсан амиа алдах үеэр албан өрөөндөө архидсан УИХ-ын гишүүн цагдаагийн үзлэгээс өмнө өрөөгөө цэвэрлэсэн үү” гэх гарчигтай мэдээлэл гарсан. Уг мэдээлэлд “Г.Батхүү агсныг амиа алдах үеэр УИХ дахь МАН-ын бүлгийн нэр бүхий УИХ-ын гишүүн /нэрийг нь нууцлав/ Төрийн ордны хоёр давхрын 21* /өрөөний дугаарыг нууцлав/ тоот албан өрөөндөө бусдын хамт согтууруулах ундааны зүйл /архидаж/ хэрэглэж байсан байж болзошгүй байгаа ажээ. Учир нь Г.Батхүү агсны амиа алдсан хэргийн дараахан /энэ долоо хоногийн даваа гаригт/ цагдаагийн байгууллага хэрэгт хамаарах үзлэгийн талбараа “өргөтгөж” үзлэг явуулсан байна. Энэ үеэр Төрийн ордны хоёр давхрын 21* тоот өрөөнд суудаг УИХ дахь МАН-ын бүлгийн нэр бүхий УИХ-ын гишүүний өрөөнд хэрэг гарах үеэр архидалт болж, амралтын өдрүүдэд тус өрөөгөө цэвэрлээд, даваа гаригт Цагдаагийн үзлэг хийхээс өмнө дрож /хивстэй адил материал/, буйдангийн дээр байдаг байж болзошгүй “дэр” зэрэг дээр тогтсон цус байж болзошгүй улаан өнгийн толбыг Төрийн ордны үйлчилгээнд хандаж гүн цэвэрлүүлсэн байж болзошгүй байгаа ажээ. Дрож болон дэрэн дээр тогтсон хүний цус байж болзошгүй улаан толбо нь хүмүүсийн маргаан, зодооноос үүссэн үү гэдгийг цагдаагийн байгууллага тогтоохоор ажиллаж байгаа байх” хэмээн бичсэн байх ажээ.

Г.БАТХҮҮ, Н.НОМТОЙБАЯР НАРЫН ДУНД ҮЛ ОЙЛГОЛЦОЛ БАЙСАН УУ

УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү Төрийн ордонд амь насаа алдсан хэрэг явдалтай холбоотой мэдээлэл, таамаглалууд ар араасаа цувран гарч байна. Нийгмийн сэтгэл зүй УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр руу чиглэж эхлээд байна. Мэдээж хамгийн сүүлд уулзсан хүмүүсийн нэг нь тэр болж таарсан. Мөн талийгаач Г.Батхүү, Н.Номтойбаяр нар хувийн таарамжгүй харилцаатай байж болзошгүй хэд хэдэн баримт байдаг.

Г.Батхүү “Монголын Автомашин, мотоциклын спортын холбоо”-ны ерөнхийлөгчөөр олон жил ажиллаж байгаа. Тэгвэл Н.Номтойбаяр “Оффроад”-ын холбоог тэргүүлдэг. Тэгвэл дээрх хоёр холбоо тамирчдын цол гуншин зэрэг асуудлаас болж маргаантай байдаг. Үүнээс болоод хоёр тэргүүний дунд үл ойлголцол үүсч байсан гэх мэдээлэл байгаа юм. Мөн Г.Батхүүгийн төрсөн дүү П.Батчимэг Дорнод аймгийн Ардчилсан намын ҮБХГ юм байна. Бүр Н.Номтойбаяртай нэг тойрогт өрсөлдөхөөр болсон. Ингээд тойрог дээрээ ажиллаж эхэлсэн. Үүнээс болоод тэдний дунд мөн л үл ойлголцол бий болсон байх магадлал байгаа ажээ.

ЦАГДАА НАР ХЭРХЭН АЖИЛЛАЖ БАЙНА ВЭ

Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар талийгаач Г.Батхүү Төрийн ордонд хэнтэй хамгийн сүүлд уулзсан, хэний өрөөгөөр орсон, тэр өдөр талийгаач хэн нэгэнтэй архи уусан уу, нэр бүхий УИХ-ын гишүүд согтууруулах ундаа хэрэглэсэн байсан уу. Талийгаач ямар хүмүүстэй гар утсаараа холбогдож ярьсан зэргийг хөөн шалгаж эхэлжээ. Өөрөөр хэлбэл цаг хугацааны дарааллаар мөрдөн шалгах ажиллагаа хийж байгаа гэнэ. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүний өрөөнд хэдэн минут болсон. Тэндээсээ гараад хэдий хэрийн хугацааны дараа гонхноос унасан байж болох вэ. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаярын хэлээд байгаа шиг хэн нэгэнтэй уулзахаар яарч байсан уу гэдгийг ч шалгаж тогтоохоор ажиллаж байгаа гэнэ.Мөн тэдний хоорондын харилцаа ямар байсан. Өмнө нь муудалцаж байсан уу. Ямар нэгэн эрх ашиг нь зөрчигдөж, үл ойлголцол бий болж байсан уу гэдгийг тогтоох ажиллагаа өрнөж байгаа гэнэ. Хэрэг гарсан байж болзошгүй Төрийн ордны хоёр давхрын хивсэнцэрт шинжилгээ хийсэн байна. Гадны нөлөөтэй ч бай, нөлөөгүй ч бай тэнд ямар нэгэн ул мөр заавал үлдэх ёстой гэж мөрдөгчид үзэж байгаа гэнэ. Одоогоор хоёр давхрын хивсэнцрээс авсан шинжилгээний хариу гараагүй байна. Хэрэв хөл алдаж унасан бол тэнд ул мөр үлдэх ёстой ажээ. Өөр нэг ноцтой мэдээлэл нь хэргийн цар хүрээ хумигдаж эхэлсэн. Шинжээчийн урьдчилсан дүгнэлт гараад байгаа юм. Урьдчилсан дүгнэлтээр талийгаачийг өвчний улмаас нас бараагүй гэж гарсан байна. Өөрөөр хэлбэл, цус харвах, зүрхний шигдээс болох зэрэг гэнэтийн байдлаар амиа алдаагүй гэсэн дүгнэлт гарчээ. Тодруулбал, өндрөөс унаснаас үүдсэн гэмтлээс болж нас барсан гэжээ. Мөн тархиныхаа магнай, ар дагз хэсэгт хүчтэй цохигдсон шарх сорви байгаа гэх мэдээлэл байна. Өөрөөр хэлбэл, хэрэг шалгах ажиллагаанд эргэлзээ гарч эхэлсэн бололтой. Г.Батхүүгийн тархиндаа авсан гэмтэл гонхоос унахад үүссэн байна уу, үгүй юү гэдгийг шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоох шаардлага бий болоод байгаа юм.

Ардчилсан намаас Г.Батхүүгийн амь насаа алдсан асуудлаар Олон улсын парламентын холбоонд хандаж байгаагаа мэдэгдээд байгаа. Талийгаачийн гэр бүл болон намын нөхөд нь тухайн хэрэг, үйл явдлыг мөрдөн шалгах ажиллагаанд гадны хяналт тавьж, үнэн мөнийг олох үүднээс олон улсын байгууллагад хандсан байна.

Удахгүй хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар хэн нэгэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах уу, үгүй юү гэдгийг шийдэх юм гэнэ. Одоогоор хэн нэгнийг Г.Батхүүгийн аминд хүрсэн гэх хэрэгт буруутган эрүүгийн хэрэг үүсгэх тодорхой баримт хуулийнханд олдохгүй байгаа аж. Гэхдээ УИХ-ын нэр бүхий гишүүдээс гэрчийн мэдүүлэг авах, мөрдөн шалгах ажиллагаа хийхэд саад бэрхшээл тулгарч байгаа. Энэ нь цагдаа нарын анхаарлыг татаж байгаа гэх мэдээллийг бидэнд өгсөн юм.

Дээрх хэрэгтэй холбоотой өөр нэг таамаг нь талийгаач Г.Батхүү Төрийн ордны гурван давхраас бууж явахдаа хөл алдсан байж магадгүй. Ингээд өндөр биетэй, жин ихтэй хүн зогсож чадалгүй явсаар хоёр давхарын гонх руу доош унасан. Хоёр давхрын гонхны хашлага давж унахдаа доор байх 50 см-ийн хөндлөн өргөн тавцанд толгойгоо цохисон байх гэх таамаглал дэвшүүлэн шалгаж байгаа гэсэн. Төр нийгмийн зүтгэлтэн Г.Батхүүгийн амиа алдсан хэрэгтэй холбоотой олон нийтэд ил гарсан баримтуудыг шүүж үзэхэд ийм байна. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд арай ч Төрийн ордондоо хүний амь хөнөөчих хэмжээнд хүрээгүй байлгүй дээ.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү тавдугаар сарын 17-ны өдөр 19:00 цагийн орчимд Төрийн ордонд учир битүүлгээр амь насаа алдсан. Талийгаачийг Төрийн ордны хоёр давхрын гонхноос доош унаж амиа алдсан байдалтай хэвтэж байхад нь Төрийн ордны үйлчилгээний ажилтан анх харсан байдаг. Талийгаач тэр өдөр “Торгоны зам” олон улсын автораллиг зохион байгуулах ажлын хэсгийн хуралд 15:00-18:00 цагийн хооронд оролцсон байдаг.Тэрээр Монголын Автомашин, мотоциклийн спортын холбооны ерөнхийлөгчөөр олон жил ажиллаж байсан юм. Олон улсын авто уралдаан болох гэж байгаатай холбоотойгоор Төрийн ордонд хурал зохион байгуулж, оролцсон байна. Талийгаач хуралдааны танхимаас гараад Төрийн ордны хоёр давхарт явж байхдаа МАН-ын нэр бүхий гишүүдтэй уулзсан байдаг. Ингээд удалгүй учир битүүлэг байдлаар амь насаа алдсан байдалтай олдсон. Дээрх хэргийг Нийслэлийн цагдаагийн газрын Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн даргаар ахлуулсан Ажлын хэсэг мөрдөн шалгаж байна. Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар “Г.Батхүү бусдын гарт амь насаа алдсан байж болзошгүй” хэмээн таамаглал дэвшүүлэн мөрдөн шалгах ажиллагаа хийж байгаа гэдгийг албаны эх сурвалж онцолж байв.

Г.БАТХҮҮГ УНАСАН БАЙСНЫГ ХАРСАН ГЭРЧ ЦАГДАА НАРТ МЭДЭЭЛЭЛ ӨГӨЛГҮЙ ЦАГ АЛДСАН ШАЛТГААН ЮУ БАЙВ

Нийслэлийн цагдаагийн Шуурхай удирдлагын төвийн 102 дугаартай утаст Төрийн ордны нэгэн ажилтан 2019 оны тавдугаар сарын 17-ны өдрийн 19:57 минутад “Төрийн ордны нэг давхрын баруун жигүүрт хүн нас барсан байна” гэсэн дуудлага өгсөн гэнэ. Энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвөөс “Төрийн ордноос ирсэн дуудлагын дагуу Нийслэлийн цагдаагийн газрын жижүүрийн шуурхай бүрэлдэхүүн хэргийн газарт шуурхай очиж үзлэг явуулсан. УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү амь насаа алдсан хэргийг шалгах ажил НЦГ-ын Мөрдөн шалгах газарт прокурорын байгууллагын хяналтад хуулийн хүрээнд явагдаж байгаа” гэх мэдээлэл хийсэн. Тэгвэл анх цагдаа нарт дуудлага өгсөн хүн УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүүг унасан байсныг 19:09 цагт анх харсан гэх мэдээлэл байгаа юм. Дээрх мэдээллийг батлах мэт зүйлсийг Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжин хэргийн талаар сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийх үеэр хэлсэн.

Тэрбээр “Талийгаач 18:30-18:36 цагт АН-ын дэд дарга Б.Дэлгэрмаатай “Би авто раллигийн хуралдаанд оролцсон Оросын талын төлөөлөгчтэй оройн хоолонд орно. Та Элчин байсан хүн, дээрээс нь хуучны түншүүд чинь ирсэн учраас оройн хоолонд цуг орох уу” гэж яриад, цаг болзсон байгаа юм. Мөн 18:35 цагт ордны гурван давхраар баруун тийшээ алхаж явсан нь дүрс бичлэгт үлджээ. Харин 19:09 минутад нэг давхарт унасан байдалтайгаар олдсон. Гэхдээ 19:57 минутад цагдаагийн байгууллагад анхны дуудлага өгсөн юм байдаг. Яагаад ийм удаан хугацааны дараа дуудлага өгөх болов гэдэгт хүмүүс эргэлзэж байна” хэмээн мэдэгдсэн юм. Тэгвэл хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар талийгаач Г.Батхүүг хоёр давхрын гонхноос унасан байгааг харсан гэрчүүд ямар учир шалтгаанаар цаг хугацаа алдаж цагдаад дуудлага өгөх болсон бэ. Тухайн өдрийн 19:09 цагаас 19:57 минут хүртэлх хугацаанд юу болж өнгөрсөн бэ гэдгийг шалгаж байгаа гэнэ.

Тухайн үед талийгаачийн ар гэрийнхнийг хэргийн газар оруулалгүй хамгаалалтад авсан. Гэхдээ талийгаачийн талаас нэг хүн орж хэргийн газрыг харсан гэнэ. Г.Батхүүгийн төрсөн дүүгийн нөхөр цагдаагийн хурандаа н.Батсайхан хэргийн газарт очиж үзсэн гэх мэдээлэл байгаа юм.УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү амиа алдсан гэх мэдээлэл гарсан даруйд цахим орчин болон нэр бүхий мэдээллийн сайт, телевизүүдээр учир битүүлэг мэдээлэл гарсан байдаг. Жишээ нь,“Г.Батхүүгийг зүрх нь гэнэт хаагджээ”, “Биеийн байдал нь хүнд байсан гэнэ”, “Хорт хавдартай байжээ”, “Даралт нь ихсээд харвалт өгсөн бололтой” гэсэн утга бүхий мэдээлэл гараад эхэлсэн. Өөрөөр хэлбэл, Г.Батхүү золгүй байдлаар Төрийн ордны хоёр давхрын гонхноос унаж амь насаа алдсан гэсэн мэдээлэл гараад эхэлсэн. Хэн хаанаас ямар эх сурвалжаас мэдээлэл авсан нь тодорхойгүй, хэрэгтэй холбоотой мэдээлэл хурдацтай тархсан.Талийгаачийн бие нь хөрөөгүй байхад маш хурдацтайгаар Г.Батхүү өвчний улмаас амь насаа алдсан гэх мэдээлэл гарсан. Энэ нь Г.Батхүү бусдын гарт амиа алдсан байж болзошгүй. Гэмт хэрэгтэн үйлдсэн хэргээ нуун дарагдуулахын тулд санаатайгаар дээрх худал мэдээллийг тараасан байж магадгүй гэх сэжиг таамаг олон нийтэд бий болсон. Үнэн хэрэгтээ Г.Батхүү өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард эрүүл мэндийн үзлэгт хамрагдсан. Бие нь эрүүл саруул байгаа талаар дүгнэлт гарсан гэдгийг ар гэрийнхэн нь мэдэгдээд байгаа. Тэгвэл Г.Батхүү өвчний улмаар амиа алдсан гэх мэдээллийг тараасан сайт, телевизийн редактор, сэтгүүлч, хувийн хаягнаасаа бичсэн иргэдийг цагдаа нар шалгаж эхэлжээ. Нэр бүхий цөөнгүй хүнээс Нийслэлийн цагдаагийн газрын Мөрдөн шалгах газрынхан мэдүүлэг авсан байна.

Н.Номтойбаяр: ТАЛИЙГААЧ Г.БАТХҮҮТЭЙ СҮҮЛД УУЛЗСАН ХҮМҮҮСИЙНХ НЬ НЭГ БИ ЯАХ АРГАГҮЙ МӨН

Ардчилсан намынхан Г.Батхүүг гадны нөлөөтэй амь насаа алдсан байж болзошгүй гэх хэвлэлийн хурал зарласан. Мөн талийгаач хамгийн сүүлд МАН-ын нэр бүхий гишүүнтэй уулзсан гэдгийг хэлсэн юм. Үүний дараа УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр мэдээлэл хийсэн. Тэрээр “Тавдугаар сарын 17-ны орой талийгаач бид хоёр ордонд хамтдаа алхаад явж байсан. Бид өмнөх парламентад цуг ажиллаж, мөн хамтдаа автоспорт сонирхдог. Хоёулаа ч автоспортын холбоотой юм. Тэрээр “Дүүгийн өрөө аль билээ” хэмээн надаас асууж, манай өрөөнд 10-15 минут саатсан. Хамгийн сүүлд уулзсан МАН-ын гишүүн нь хэн бэ гээд эргэлзээд, хайгаад байх зүйл байхгүй. Цаг хугацааг нь тооцоод үзэхэд сүүлд уулзсан хүмүүсийнх нь нэг би яах аргагүй мөн. Талийгаачийг өрөөнөөс гарсны дараа би 19:18 цагт бүлгийн хуралд орсон. Бүлгийн хуралд ороод картаа хийхэд цаг нь автоматаар бүртгэгдэж байдаг учраас мэдэж байна. Цагдаагийн байгууллага надаас гэрчийн мэдүүлэг авсан. Хаана, хэзээ таарсан, юу ярьсан талаараа би мэдүүлсэн. БНХАУ руу айлчлалаар явсан гишүүдтэй өдрийн хоолонд хамт орсон. Ажил хэргийн асуудал ярьсан. Тэр үед Си Жиньпин даргын өгсөн бэлэгний архийг задалсан. Түүнээс халамцуу явсан зүйл байхгүй. Бид хоёрын хувьд манай холбооны автоспортын төрлийн таван жилийн ажлыг дүгнэх, тамирчдад цол зэрэг олгох тухай ярьсан. Удахгүй болох тэмцээнээ угтаж 44 мянган авторалли сонирхогчийнхоо өмнө хэвлэлийн хурал хийе гэх мэт ажил хэрэгч зүйлүүдийг ярьсан.Бид хоёр 2016 оны сонгуулиас хойш уулзаагүй. Жин нэлээн хассан байсан нь анзаарагдсан. Нүүрнийх нь судас нь бага зэрэг улайлттай байсан. Ах нь эмчилгээ хийлгэж байгаа гэж хэлж байсан. Тухайн үед талийгаач ганцаараа явсан. Гарахдаа “Хүн хүлээж байгаа. Ах нь яараад байна” гэсэн. Их л яаруу явж байсан.

О.Баасанхүү: Г.БАТХҮҮ АГСНЫГ НАС БАРСАН БАЙХЫГ БИ ХАМГИЙН ТҮРҮҮНД ХАРСАН. ТОЛГОЙ НЬ НЭЛЭНХҮЙДЭЭ ЦУС БОЛСОН БАЙСАН

Мөн УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү “Миний өрөө 111 тоот буюу хэрэг болсон газрын наад өрөө. 18.00 цагт УИХ-ын чуулган тараад, хүмүүстэй уулзаад гарч байгаад хэрэг учралтай таарсан. Би өөрөө хуульч хүн учраас, 20 гаруй жил эрүүгийн хэрэг учралын хавтаст хэргийг үзэж, иймэрхүү хэргийг харж байсан учраас тухайн үед авах ёстой зохих арга хэмжээнүүд юу байх вэ гээд шийдвэрүүдийг гаргасан. ТЕГ-ын зохих удирдлагуудад мэдэгдсэн. Хоёрдугаарт, уг хүн нь амь насаа алдсан эсэхийг тогтоох ёстой. Манай өрөө хоёр давхар, хоёр хаалгатай тул тухайн үед дуу чимээ сонсогдох боломжгүй. Талийгаачийг унасан гэж ойлгож байгаа. Унасных нь дараа харсан. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд саад учруулахгүйн тулд цаг, минут хэлэх боломжгүй. Сэтгүүлчид тэнд мөн байсан юм билээ. Тухайн үедээ толгойдоо гэмтэл авсан уу, өөр байдлаар амиа алдсан уу гэдгийг мэдэхгүй. Толгой орчимд нь нэлэнхүйдээ цус болчихсон, хамар, амнаас нь цус гарсан байдалтай байсан. Тухайн үед Г.Батхүү агсныг гэж анзаараагүй, мэдэх боломж ч байгаагүй” гэсэн юм.

ТӨРИЙН ОРДОНД ТЭР ӨДӨР АРХИДАЛТ БОЛЖЭЭ

Талийгаач Г.Батхүү Төрийн ордонд амь насаа алдсан өдөр тавдугаар сарын 17 буюу баасан гариг байсан. Тэр өдөр ордонд нэр бүхий УИХ-ын гишүүдийн дунд хавтгай архидалт болсон гэх мэдээлэл гараад байгаа. БНХАУ-ын тэргүүн Си Жиньпин манай улсын УИХ-ын нэр бүхий гишүүдэд гарын бэлэг өгсөн. Тэр дундаа хамгийн хүндтэй хүнд өргөн барьдаг 50 гаруй градусын спиртийн агууламжтай “Моту” хэмээх архийг гарын бэлэг болгон өгсөн. Урд хөршийн төрийн тэргүүний өгсөн архийг УИХ-ын гишүүд өдрийн хоолон дээрээ задалж ууцгаасан гэдэг нь тодорхой болоод байгаа. Төрийн ордонд болсон архидалтын талаар “Өдрийн сонин”-ы 2019 оны тавдугаар сарын 27-ны өдөр гарсан “Ерөнхийлөгч үнэнийг шударгаар хэлжээ” гэсэн гарчигтай нийтлэл гарсан байдаг. Нийтлэлд УИХ-ын гишүүн Н нь өдрийн хоолноос эхлэн спиртийн өндөр агууламжтай (53-56 градус) хятад архи ууж эхэлснээ өөрөө хэвлэлийнхээ хурлын үеэр сэтгүүлчдийн өмнө хэлсэн.

1. Төрийн ордонд ажилладаг УИХ-ын гишүүд, туслахуудын яриагаар УИХ-ын гишүүн Ч-гийн өрөөнд Э, С нарын гишүүн үдийн хоолны дараа хэсэг бүлгээрээ архи ууцгаасан бөгөөд гишүүн Н хамгийн их уусан гишүүний нэг байжээ.

2. Түүний дараагаар хүчний байгууллагын өндөр албан тушаалтан, гишүүн Н-ын өрөөнд ороход тэрбээр архиар дайлж, өөрөө гурван удаа татжээ. Харин уг өндөр албан тушаалтан уугаагүй болохыг Н-ын туслах нь бусад туслахад ам алдсан яриа Төрийн ордноор нэг яригдаж байна.

3. МАН-ын Хяналтын зөвлөлөөр арга хэмжээ авагдсан УИХ-ын хоёр гишүүний улстөрчийн хувь заяаг МАН-ын Удирдах зөвлөл болон бүлгийн хурлаар шийдэхийн өмнө хэрхэх талаар С.Бямбацогт гишүүний өрөөнд МАН-ын хэсэг гишүүд ярилцаж суухдаа мөн л согтууруулах ундаа хэрэглэн, сэтгэлээ нээн ярилцахад гишүүн Н ч мөн манлайлан оролцсоныг хамт байсан УИХ-ын гишүүд, туслахууд нь ярьцгаасан байна.

Үргэлжлэл бий

Дэлхийн шилдэг кинонуудын нэг Майяагийн эзэнт улсын хожуу үеийн үйл явдал өрнөдөг “Апокалипто”-г үзээгүй хүн цөөн байх. Хүн төрөлхтний соёлт нийгмээс хоцорсон харанхуй бүдүүлэг овгууд бие биенийгээ баривчилж, тосгондоо авчирдаг. Ган гачиг тайлахын тулд наранд өргөл барьц өгч, олзлогдсон хүмүүсийн зүрхийг олны өмнө суга татаж туг тахиж байгааг тод харуулдаг. Киноны өрнөл хэсэгт нар хиртэж, аллага түр зогсох үеэр Барын савар нэртэй эр арайхийн зугтааж амьд гардаг. “Апокалипто” кино гоё төгсдөг. Киноны хамгийн оргил хэсэг гэж хэлж болох тэр хэсэгт гол дүрийн жүжигчин олзноос зугтааж, хэдэн арван саад бэрхшээлийг туулсаар арайхийн эхнэр, хүүхдээ аван ширэнгэн ойн зах далайн эрэг дээр гараад ирдэг. Тэгсэн тэнд нь соёлт ертөнцөөс хүмүүс ирчихсэн зогсож байдаг. Урт дурангаар дурандаад л, бүрэн зэвсэгтэй цэргүүдээр хамгаалуулчихсан. Тэгээд зогсохгүй том цагаан тугтай усан онгоцон дээр лам суулгачихсан. Найруулагч соёлт ертөнцөөс ирсэн хүмүүсийн дүр төрхийг уран нарийн гаргаж өгсөн нь олон үзэгчийн таашаалд нийцсэн байдаг. Киноны төгсгөлөөс хойших түүхийг та бид мэднэ. Майяа үндэстэн байхгүй болсон. Соёлт хүн төрөлхтөн харанхуй бүдүүлэг үндэстнийг үгүй хийсэн. Тэгвэл хэдхэн хоногийн өмнө дээрх киноны гол дүрийн жүжигчин Руди Янгблад манай улсад ирсэн байна лээ.

“Апокалипто” киноны үзэгдэл шиг үйл явдал МАН-аас илт харагдаад байх боллоо. Харанхуй бүдүүлэг, увайгүй улс төрийн бүлэглэлийн тэмцэл өдгөө ид өрнөж байна. МАН-ынхан 2016 оны УИХ-ын сонгуулиар 60 тэрбум төгрөг босгож, сонгуульд ялалт байгуулж чадсан. Тиймдээ ч УИХ-ын сонгуулиар МАН-ынхан 65 суудал авсан юм. Тэр үед МАН-аас “Бор халзан төлөг сойсон ч сонгогдож байна” гэсэн яриа гарч байв. Гэвч “Олдохоороо өлдөнө” гэдэг шиг зүйл болсон. Тухайн үед МАН-ын удирдаж байгаа төр засгийг гартаа авсан эрх мэдэлтнүүд төрийн албан тушаалыг өөрсдийнхөө хамаатан саднууддаа бэлэг болгон өч төчнөөнөөр нь өгсөн. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд, МАН-ын удирдлага өөрийнхөө саданг Ерөнхий сайд болгосон. Аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан залуухан улстөрч Ерөнхий сайд болж, өөрийнхөө Засгийн газрыг байгуулах гэж инээдэмтэй томилгоо хийгээд эхэлсэн. Зангараггүй Ерөнхий сайд болсон даруйд МАН-ынхан албан тушаалын төлөө хоорондоо алалдаад эхэлсэн. Ардчилсан намын гэх нэртэй хүн бүрийг толгой дараалан өдөр шөнөгүй ажлаас нь халчихаад л “Би ч тийм албан тушаал авна. Чи тэнд дарга бол. Миний хүнийг энэ даргын суудалд тавь” гээд л бүлэглэл хоорондын зодоон эхэлсэн түүхтэй. МАН-ынхан ингэж дотроо эв түнжингээ алдаж, мунгинаж, халаа сэлгээ, дарга мэргэжилтний сандал суудал булаацалдаж байх хооронд Ерөнхийлөгчийн сонгууль болоод өнгөрсөн. Өөрөөр хэлбэл, МАН-ынхан нэг жилийн хугацаанд үнэндээ юу ч хийгээгүй. Өмнөх Засгийн газар буюу Ардчилсан намынхны үед хийгдсэн ганц нэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд дууссан болохоос МАН-ынхан өөрсдөө санаачилж тахир хадаас, ганц шон ч босгож чадаагүй. Сандал, суудалтайгаа зууралдаад ямар ч ажил хийж чадалгүй байсаар Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН-ынхан М.Энхболдыгоо нэр дэвшүүлээд орчихсон. Тэр үед төрийн албан тушаалыг наймаалцаж 60 тэрбум төгрөг босгосон гэх асуудлыг эсрэг намынхан хүчтэйгээр гаргаж ирсэн байдаг. Ингээд МАН-ынхан ард түмэнд өнгөрсөн нэг жилийнхээ дүнгээ тавиулсан сонгууль болж өнгөрсөн. М.Энхболд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдав. Тэр үед 2016 оны УИХ-ын сонгуульд яагаад ч юм нэр дэвшилгүй үлдчихсэн байсан У.Хүрэлсүх ардын баатрын дүрд хувилчихсан сүртэй “амьтан” гараад ирсэн. У.Хүрэлсүх “60 тэрбумын хэрэгтнүүд муухай. Эднийг үр үндсээр нь улс төрөөс зайлуулна. МАН-ыг шинэчилж, нам дамжсан бүлэглэлийг устгаж үгүй хийнэ” гэх мэдэгдлүүдийг ар араас нь хийсэн. Бүр УИХ-ын гишүүдийг хоёр хувааж 33, 34-ийн бүлэглэл гэдгийг бий болгосон. У.Хүрэлсүхтэй нэг бүлэглэлд багтсан 34-ийнхөн 33-ын бүлэглэлдээ “60 тэрбумынхан” гэсэн нэр өгч, нийгэмд муухай харагдуулах гэж төрийн мөнгийг хувьдаа завшиж, идсэн уусан гэх асуудлуудыг зохион байгуулалттай гэмээр цацаж эхэлсэн. МАН-ын 33-ын бүлгийнхэн ч зүгээр суугаагүй. 34-ын бүлэглэлд багтсан УИХ-ын гишүүд болон томоохон албан тушаалтнууд ЖДҮ-гээс эрх мэдэл албан тушаалаа урвуулан ашиглаж бага хүүтэй их хэмжээний зээл авсан асуудлыг ил гаргаж эхэлсэн. Ингэж л “60 тэрбумынхан”, “ЖДҮ”-чид гэсэн улс төрийн хоёр том бүлэглэл өөр хоорондоо ард түмний нүдэн дээр ил цагаан үзэлцэж байна. Гэхдээ уншигч та бүхэн энэ “зодоонд” У.Хүрэлсүхийн толгойлсон “ЖДҮ”-чин бүлэглэл одоогоор ялалт байгуулж яваа гэдгийг надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа биз ээ. “ЖДҮ”-чин бүлэглэл “60 тэрбум” бүлэглэлд нэр холбогдсон хүн бүрийг толгой дараалан ажлаас нь халж байгаа. Мөн “ЖДҮ”-чид бүлэглэлийн нэр аажим аажмаар өөрчлөгдөж “Шинэ МАНАН” гэх нэртэй болоод буй. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн бүлэглэлийг ил, далд дэмжих болсноос үүдэн “Шинэ МАНАН” гэх нэр зүүж байна. “Шинэ МАНАН”-гийнхан өдөр шөнө, өглөө оройгүй 60 тэрбумынхан гэх тодотголтой хүмүүсээ ажлаас нь халаад сүйд хийж байна. Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт гэхэд УИХ-ын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмонг ажлаас нь халлаа. Үүний цаана МАН-ынхан 2016 оноос хойш хүний нүдэнд харагдаж, гарт баригдахаар олигтойхон ямар ч ажил хийхгүй зөвхөн халаа, сэлгээ хийсээр байна. Сүүлийн жилд гэхэд л Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргаас эхэлсэн халаа сэлгээ Ерөнхий шүүгч, УЕП, АТГ-ын дарга, орлогч, хэлстийн даргаар үргэлжилж буй. Удахгүй цагдаагийн байгууллагад халаа сэлгээ хийгдэх юм гэсэн. Бүр ЦЕГ, Эрүүгийн цагдаа, Мөрдөн байцаах газар, дүүргүүдийн цагдаагийн дарга, хэлтсийн чиглэлийн ахлах мөрдөн байцаагч хүртэл халах юм гэх мэдээлэл гараад байгаа. Толгой өндийх сэхээгүй тэр ч 60 тэрбум, тэр ч авлигачин гэж хэн нэгнийг ажлаас нь халж, дараагийн өөр нэгэн хүнийг ажилд томилох ажил ирэх жилийн зургадугаар сарын 30-нд хүртэл үргэлжлэх нь тодорхой байна.

Хойтон жилийн зургаан сарын 30-нд “60 тэрбумын” гэх хамгийн сүүлчийн хүнийг ажлаас нь халаад өндийгөөд харахад ямар дүр зураг байх вэ. Шал өөр улс төрийн хүчин УИХ-ын сонгуульд ялчихсан, МАН-ын хоёр бүлэглэлийнхэн хүний өөрийн гэлтгүйгээр бүгд ялагдчихсан, ганцхан У.Хүрэлсүх ялчихсан зогсож байгаа дүр зураг харагдаад байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ зодоон дундаас МАН-ынхнаас У.Хүрэлсүх ганцаараа УИХ-ын сонгуульд чадвал арай гэж ялах боломжтой хувилбар болж харагдах ажээ. У.Хүрэлсүхийг УИХ-ын сонгуульд ялна гэж хэлээд байгаа нь саяхан хаанаас ч гэлээ нэг судалгааны байгууллага улстөрчдийн рейтингэд судалгаа хийсэн юм байна лээ. Судалгаагаар МАН-аас У.Хүрэлсүх 200 хувийн рейтингтэй байна гэсэн. У.Хүрэлсүх ээ, 76 хувилахгүй юм бол МАН ирээдүйд УИХ-д хаана ч ялалт байгуулахгүй. Яагаад гэвэл өнгөрсөн дөрвөн жилд төр засгийг гартаа авсан МАН олигтой нэг ч ажил хийгээгүй. Дандаа л өөр хоорондоо алалцаж өнгөрөөсөн. Ухвал олны анхаарлыг татахаар ганц нэг ажил хийсэн байгаа. Тэр нь хөөн хэлэлцэх хугацааны асуудал юм.

Саяхан МХЕГ-ын байцаагч нарын авлигын хэрэг хөөн хэлэлцэх хугацаанаас үүдэн хэрэгсэхгүй болсон. Ил цагаан авлига авсан хэрэг яагаад хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дууссан юм бэ гээд асуудал яригдаж эхэлсэн. Гэтэл УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэд санаачилж, хөөн хэлэлцэх хугацааг богиносгох хуулийг УИХ-аар баталчихсан нь ил болоод байна. Үүнээс үүдэн авлигад холбогдсон хүмүүсийн хэрэг хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд шалгагдаж байгаад хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэх нэрийн дор хаагддаг болоод байна. МАН-ынхны хийсэн өөр нэг томоохон ажил гэвэл Салхитын мөнгөний орд газар, Асгатын ордыг төр мэдэлдээ авсан асуудал юм. Тусгайгийнхнаар хамгаалуулсан ажлын хэсэг орд газрыг эрх мэдэлдээ авч байгаа бичлэг цахим орчинд цацагдсан.

Мөн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг төр мэдэлдээ авах ажлыг МАН-ынхан гардаж хийсэн. Одоо Оюу толгойг эргүүлэн авна гээд л ноцолдоод байгаа. Оюу толгойг төр мэдэлдээ авна гэж улайрч байгаад МАН-ынхан сонгуульд үсгүй арчуулах дээрээ тулах вий. Ард түмнийг ажилгүй болгож байгаа намынхан ирэх сонгуульд хэрхэн оролцохыг харах л үлдлээ. Ямар ч ажил хийгээгүй хүмүүс сонгуульд ялдаггүй юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Цахиагийн Элбэгдоржтой төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийн талаар ярилцлаа.

---

-Сайхан хаваржиж байна уу. Сүүлийн үед тантай холбоотой олон асуудал ар араасаа гарч ирээд байна.Зарим нь ч хуучирч байна. Бас шинэ асуултууд ч нэмэгдлээ. Танд цаг байгаа гэж найдаж байна. Тухтай ярилцах гээд ийм оршил хэлээд байна!

-Ажлаа өгөхийн өмнөхөн ярилцлага хийнэ гээд байсан санагдаж байна. Бараг хоёр жил болчихож. Мэдэх юм байвал хариулъя аа.

-Тэгвэл шууд гол асуудлаасаа асууя. С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийн тухай сүүлийн үед олон мэдээлэл гараад байна. Одоогоос гурван жилийн өмнө гэмт хэрэгтнүүдийг баривчиллаа гэж байсан. Мөн хэрэг нь шалгагдаад шүүхээр шийтгэгдсэн. Гэтэл хууль хяналтын байгууллагынхан гэм зэмгүй хүмүүсийг барьж хорьсон болоод хувирчихлаа. Гэм зэмгүй гурван хүнийг Ц.Элбэгдоржийн хүмүүс хорьж, ял өгсөн гэж яригдаж байна?

-Гэм зэмгүй болж хувирсан юм байхгүй. Хувиргаж байна гэвэл илүү оновчтой байх. Мэдээж гэм бурууг шүүх тогтоодог. Энэ хэргийн үнэн мөн нь олдохоос айдаг тал хүчтэй хэвээр байна. Эд мөнгө ихтэй байна. Нөлөө ихтэй байна. Гэхдээ үнэн ганц. Үнэнийг тогтоох амаргүй.Үйл явц үргэлжилж байна л гэж харж байна.

-Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж УИХ-ын индэрээс тэднийг хэлмэгдүүлсэн гээд хэлчихсэн. Бас таны нэрийг энэ хэрэгт холбогдуулан онцолж ярьсан шүү дээ. Сайдын мэдэгдлээс нийтэд энэ хэрэгтэй таныг холбох нь гэж ойлгогдож эхэлсэн байгаа?

-Аллага гарсны маргаашаас нь л аллагын ард байсан хүмүүс иймэрхүү яриа гаргаж хөөргөдсөн. Ерөөс урьдчилан төлөвлөсөн ч байсан байх. Харин бидний хувьд нэгнийхээ амь насыг хөнөөх тухай юм бол бидний бодолд ч, зүүдэнд ч байдаггүй зүйл. Миний эргэн тойронд байсан хүмүүс, би ч адилхан бүр тэр 20-иод жилийн өмнө шүү, “Энэ хэргээр хэнийг ч хардах нээлттэй, энэ хэргийг илрүүлэхэд бид бүгд туслах ёстой, хэн нэгнийг нь шалгах бол ямар ч хориг саадгүй шалгуулна” гэж ярьдаг байсан.

Одоо ч энэ зарчим миний хувьд хүчинтэй. Тэр бүү хэл хэн ч, ямар ч албан тушаалтай бай, бүрэн эрхээ цуцлуулаад шалгуулна гэж ярьдаг байсан. “Зоригийн хэргийг мөрдөх явцад” гэсэн үгтэй бичгээр бүрэн эрхийг нь цуцлаад шалгаж байсан тохиолдол ч бий.

-Таныг энэ хэрэгт холбогдуулж өмнө нь шалгаж байсан уу?

-Хуулийн байгууллагынхан намайг дуудаж асууж байсан. Би мэдэх юмаа хэлээд, хариулаад явдаг. Намайг гүжирдэж хардах үед “Байгаа онохгүй байна” гэж л тэр үед боддог байв. Одоо бол энэ аллагын ард байсан жинхэнэ эзэн нь эсвэл тэдэнд үйлчилж ирсэн, ашиг сонирхлын холбоотнууд нь олныг төөрөлдүүлээд байх шиг.

-С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэгт тэгвэл таныг холбогдуулж шалгах гээд байгаа юм биш үү. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Муу юманд амархан автдаг болжээ. Үнэн үнэгүй болж. Муу цаг гэдэг л энэ байх. Намайг энэ хэрэгт холбох гэвэл санасны гарз, цагийн гарз л болно. Учир нь намайг энд яаж ч холбох гээд холбоос гарахгүй. Тийм юм байхгүй, байгаагүй. Би энэ хэргийн захиалагч биш, хатгагч биш, оролцогч биш, гүйцэтгэгч биш. Тиймээс асуудал Ц.Элбэгдоржид биш, харин над руу зохион байгуулалттай санаатай дайрч, гүтгэж байгаа талд байна гэж л би харж байна.

-Энэ хэргээр далимдуулаад ардчиллын төлөө тууштай явсан хүмүүсийг гутаах санаа яваад байна уу?

-Өмнө нь тийм байсан. С.Зориг агсан руу яаж дайрдаг байлаа даа. Зоригийг ална гэдэг бол ардчилал руу дайрсан дайралт л байсан. Наадуул чинь Зоригийг ганцаараа, биднийг амархан нугалж болно, гүтгэдэг шигээ хэрэгтэн болгож болно гэж бодоод байгаа юм.

Яг үнэндээ Зоригийн амь насыг бүрэлгэснийг хараад ардчилалд хайртай хүн бүр Зориг болсон. Зоригийг хөнөөсөн зэвсэг бидний зүрхийг шархлуулсан. Алуурчинтайгаа амьдардаг ардчилсан нийгэм гэж байхгүй. Монгол хүнийг хөнөөсөн бол Монголын хууль араас нь очдог л байх ёстой. Алуурчин олддог, холбоо хэлхээс нь тайлагддаг байх нь чухал. Ингэж л эрх зүйт нийгэм тогтоно.

-Таны манай сонинд 2000 оны дундуур өгсөн нэг ярилцлагыг саяхан олж уншлаа. Тэр үед Та энэ хэргийг илрүүлэхэд хөндлөнгийн мөрдөгч, гадны тусламж авах байсан юм гэж ярьсан байсан. Хэрэв тэр үед гадаадын мөрдөгчид ирээд шалгасан бол хэрэг хурдан илрэх боломжтой байсан юм шиг санагддаг?

-Алуурчин тэр дороо баригдана гэж би итгэж байсан. Тэр үед цагдаа л алуурчинг олно гэсэн ойлголттой байлаа. Аллагын маргааш асуусан. Олдоогүй. Нөгөөдөр нь асуусан. Дахиад л олдоогүй гэж хариулсан. Гаднаас туслалцаа авъя гэж тэр үед бодогдсон. Тухайн үеийн цагдаагийн даргааар ажиллаж байсан хүнд өөрийнхөө бодлыг хэллээ. “Хуулийн байгууллагын нэр төрийн асуудал. Бид олж чадна. Энэ хэрэг хурдан илэрнэ” гэж өөдөөс хэлээд болдоггүй. Тэр үед одоогийн өндөрлөгөөс харж байгаа биш. “Та нар олохгүй, чадахгүй” гэлтэй биш. “За хурдан ол, бүх хүчээ дайчил” гээд л гаргаж байсан.

С.Зоригийг оршуулж ирээд асуулаа. “Арай л олдоогүй байна” гэв. Тэгэхээр нь шууд Америкийн элчин ЛаПорта гэж хүнийг урьж уулзаж хүсэлт тавилаа. Мэргэжлийн туслалцаа авах ёстой гэсэн бодол надад яагаад ч юм төрөөд байсан.Энэ хэргийг хөндлөнгөөс мөрдөн шалгах, мөн ДНК, кримналистикийн чиглэлийн мэргэжилтэн, багаж хэрэгсэл хэрэгтэй гэж хүсэлт тавилаа. Товчоор бол өндөр хөгжилтэй газраас мэргэжлийн туслалцаа авах хүсэлт. Хожим сонсоход тэд техникийн болон мэргэжлийн туслалцаа үзүүлэхээр бүх юмаа бэлдсэн байсан. Монгол хэлний сургалтад хүртэл нааш ирэх хүмүүс нь хамрагдаж байсан байдаг. Би ч удалгүй ажлаа өгсөн. Манайхан “өөрсдөө илрүүлнэ, илрүүлж чадна” гээд тэднийг аваагүй юм билээ.

-Би танаас нэг юм асуумаар санагдаад байдаг юм. С.Зориг агсныг онц хэрцгийгээр амь насыг нь хөнөөсөн орой та гэрээр нь очсон уу?

-Очсон.

-Хүн амины ноцтой хэрэг гарчихаад байхад олон хүн орж гарсан гэх мэдээлэл байдаг. Хэрэг гарсан газарт ойртож болохгүй гэдгийг одоо хүн бүр мэддэг. Та тэр үед эргээд асуудалд орно гэж бодоогүй юу. Яагаад орсон юм бэ?

-Тэр үед миний хажууд байгаагүй хэн ч байсан ингэж асуух нь аргагүй. Тэр орой над руу эхэлж ярьсан хүн нь тухайн үеийн цагдаагийн дарга юм. Надад “Зориг хутгалуулчихлаа” гэж л хэлсэн. Би бодохдоо “Хаа нэг газар С.Зориг хутгалуулчихсан юм байна. Бушуухан очиж туслах ёстой” гэж бодсон. Машин дуудан очих замд хамгаалалтынхан энэ талаар тодруулсан. “Гэртээ гэж байна” гэсэн. Би С.Зоригийг үхчихсэн гэж бодоогүй. Хүн алчихсан, амь насаа алдсан гэж бодоогүй. Хүн анд нөхрөө үхсэн гэж боддоггүй юм билээ.

Итгэх аргагүй юм гэж байдаг. Хүнд хутгалуулсан, айж балмагдсан, хүнд хэцүү л байгаа юмуу, бушуухан очъё, тусалъя гэж бодсон. Гэрийнх нь гадаа ирэхэд цагдаагийн дарга хурандаа Мөрөн өөрөө байсан. “Хаана байна” гэсэн “Гэртээ” гэсэн. Тэгээд л явж орсон. Гэтэл юмаар бүтээчихсэн, коридорт нь хана дагаад Зориг хэвтэж байсан. Үнэхээр цочирдсон. Буцаад гарч ч чадаагүй. Хажууд нь зогссон. Харсан. Үнэхээр итгэх аргагүй. Хэдэн хүн гэрт нь байсан. Сууж ганц нэг үг солиод “Засгийн газрын гишүүдийг дууд, ажил руугаа очлоо” гээд л гарсан.

-С.Зориг алагдсан. Та хэргийн газар руу орж болохүй гэж танд хэлээгүй юү?

-Юу ч хэлээгүй, одоо л хүн бүр, өнгөрсөн хойно нь их цэцэн болчихоод байгаа юм. Тэр үед чиний хэлж байгаа шиг үгийг хэн ч байсан гэсэн хэлж чадахааргүй байсан байх. Мэдсэн, харсан нь цочирдсон. Тийм юм болсон гэхэд бүгд итгэхгүй л байсан байх. Тэр чинь С.Зориг шүү дээ. С.Зоригийг алчих юм гэж хэн ч бодоогүй. Нэг л бодитой биш, худал юм шиг байсан.

-Та тэндээс гараад шууд ордон руу, ажил руугаа ирсэн үү?

-Тэгсэн.

-Тэгээд юу болсон юм бэ. Та тухайн үед өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд ямар арга хэмжээ авч байсан бэ?

-Засгийн Газрын гишүүд, Их Хурлын гишүүд, Ардчилсан хүчний удирдлага, найз нөхөд гээд бүгд л цугласан. Хууль зүйн яамыг Батчулуун гэж хүн толгойлж байсан. Тэр хүн л ийш тийш яриад. Бид ч бас санаа оноо хэлээд. Гашуудсан, эмгэнэсэн хүмүүс. Би Ерөнхийлөгч рүү ярьсан. Аюулгүйн Зөвлөл хуралдуулах тухай санал хэлээд. Шөнө дөлөөр.

-Тэр үед Н.Багабанди гуай Ерөнхийлөгч байсан биз дээ. Ерөнхийлөгч рүү таныг ярихад хэргийг ямар байдлаар хүлээж авсан бэ?

-Намайг хэлэхээс өмнө сонссон байсан ч юм уу. Их тайван, тоомжиргүй байх шиг санагдаад байсан. Би өөрөө цочирдож агадсан болоод ч тэгж санагдсан уу. Бараг одоо Аюулгүйн Зөвлөл цуглая, хуралдъя гээд л. Засгийн Газрыг өглөө болонгуут хуралдуулна гэж л тэр үед би хэлж байсан. Энэ үйл явдал чинь баасан гаригийн оройноос бямба гаригт сайнд шилжих шөнө болж байгаа юм. Хүн бүр л амралтын горимд шилжсэн байсан үе. Тэр шөнө, одоо болтол олонд хэлээгүй нэг шийдвэрийг би гаргасан юм.

-Ямар шийдвэр байх вэ?

-Хэрхэн олон нийтэд зарлах тухай. Үнэхээр хэн ч итгэмгүй, аюултай юм боллоо. Энэ хэмжээнд яаж хүмүүст ийм болсон үйл явдлыг хүргэх вэ гэж л бодогдоод. Тэр үед Улсын Радио, Телевизийн удирдлагыг Засгийн Газраас шууд томилдог байсан юм. Маргааш өглөө Радио, Телевизийн бүх хөтөлбөрийг зогсоо. С.Зоригийн амь насыг зэрлэгээр хөнөөлөө гэсэн утгатай бичиг гаргаад, тийм үг хэлээд гашуудлын хөгжим явна. Өөр ямар ч нэвтрүүлэг явахгүй. Монголын ардчилал, ард түмэнд учирсан аймшигт гарз хохирлыг ингэж ойлгуулъя, хүргэе гэж, тэр үед нэг тийм шийдвэр толгой мэдэн гаргасан юм. Тэнд байсан хүмүүс ч дэмжсэн. Мэдээ яг тийм байдлаар гарсан. Хүмүүс үнэхээр цочирдож хүлээж авсан. Ганц нэг нь бас “Юун сүртэй мэдээлдэг юм” гэсэн байдал ч байсан.

-Хэрэг гарсны маргааш өглөө нь таныг намынхаа байрны тэнд бараг “инээмсэглэчихсэн”явж байсан гээд яриа гарсан. Саяхан тэр талаар бас сошиалаар явж байна лээ?

-Инээмсэглээд байх юм юу байх вэ. Наадах чинь хоёр учиртай. Нэг нь, тааралдсан хүн бүр л өглөө радио нээсэн чинь, зурагтаа асаасан чинь шууд тийм юм яваад, ямар аюултай юм болов оо гэсэн байдалтай байсан. Тэр үед хүмүүст ингэж хүргэсэн нь зөв болж гэж бодогдож байсан. Мөн хоёр дахь нь гол. Ерөөс тэр хагас, бүтэн сайн гэхэд, бараг тэр өдрөө нөгөө аймшигт аллага үйлдэгчид баригдана гэсэн итгэл надад байсан. Хариуцсан сайд нь, Цагдаагийн удирдлага бүгд л тиймэрхүү итгэл төрүүлсэн мэдээлэл өгч байсан юм. Алуурчин олдоно, хүмүүс харна. Зоригийг алсан этгээдийг одоохон сарвайтал чирээд гаргаад ирнэ гэсэн л итгэлтэй байв. Ингээд бодоход өөрийн эрхгүй тийм харагдсан байж магадгүй. Инээмсэглэсэн биш, алуурчинд хорссон л явсан. Бас үгээр хэлэх аргагүй гашуудаж байсан. Тэгээд маргааш нь байх, бүтэн сайнд гашуудлын цуглаан хийсэн санагдаж байна.

-С.Зоригийг байтугай, таны яриад байгаа мэдээлэл, цуглааны тухай “А”-ч мэдэхгүй, тэр үед төрөөгүй байсан хүмүүс энэ хэргийг шүүдэг болсон. Таныг Ерөнхийлөгчөөсөө буухаас өмнө энэ хэргийг илрүүлсэн гавьяаг авах гэсэн.Зарим нь үүнийг зохиогч нь Ц.Элбэгдорж өөрөө гэж л шуугиулаад байна?

-Хэргийг зохиодоггүй. Хэргийг үйлддэг. Зохиолоор хэрэг илрүүлнэ гэж байхгүй. Тийм зохиол байхгүй. Одоо ял эдэлж байгаа гурван хүн, дээр нь тэр гэртэйгээ шатсан нэг хүн гээд. Энэ дөрөвийн хүрээнд С.Зоригийн алуурчин байгаа нь хуулиар тогтоогдсон. Үүнийг мэргэжлийн хуулийн хүмүүс удаан хугацаанд, хэцүү нөхцөлд мөрдөн шалгаж тогтоосон. Түүнийг шүүх хянаж үзээд шүүн таслах шийдвэрээ гаргасан. Хэрэв өөрчлөх бол дахиад хуулиар энэ асуудал явах байлгүй дээ.

Харин хэрэг шалгах явцад алдаа гарсан бол түүнийг шалгах ёстой. Хариуцлагыг хуулийн дагуу хүлээлгэх ёстой. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Хэрэг гарсан шөнөөс өдий болтол явсан мөрдөн шалгах, алуурчныг олж тогтоох ажиллагааг бүхэлд нь үгүйсгэж болохгүй. Зөвхөн үүнийг уг хэргийн хатгагч, гүйцэтгэгч нар л хүсч байгаа. Үүнд нэр төр нь хөндөгдөж байгаа тодорхой хүмүүс бий байх. Мөн өс хонзонгийн сэдэл, хувийн өчүүхэн ашиг хонжоогоо ардаа нуусан этгээдүүд ч яваа.

Дээр нь нэмж бас нэг юм хэлье. Энэ хэрэгтэй холбоотой гаргаж буй үйлдэл, хэлж буй үг, хатгалт, оролцоо, гишгэсэн мөр бүрийг зөвхөн энэ хэргийг шалгаж байгаа хүмүүс төдийгүй хүн бүр тэмдэглэж, эд мөрийн баримтыг баталгаажуулж авч үлдэж байх хэрэгтэй. Одоо чинь юм баримтаждаг болсон цаг. Хүмүүс нээлттэй нийгмийн ачаар юмыг наанатай цаанатай хардаг болсон цаг. Зарим хүн зөвхөн өөрийнх нь хэлснийг үнэнд тооцох ёстой, эсвэл өөртэй нь адил бодох ёстой, түүний л зөв гэдэгт итгэх ёстой гэж бодоод байна. Энэ бол хэт улайрсан, эсвэл гарах гарцгүй болсон хүнд л төрдөг бодол. Тийм хүнээс гардаг үг үйлдэл. Тэднээр хэргийн нотлох баримт устгуулж болохгүй. Гэрч, хамаарал бүхий этгээдүүдийг дарамтлуулж болохгүй. Хуулиар тэднийг хамгаалах ёстой.

-Хэд хоногийн өмнө УИХ-аас С.Зоригийн гэх хэргийн асуудлаар түр хороо байгуулагдлаа. Энэ түр хорооныхон үнэн мөнийг тогтооно гэдэгт та итгэж байна уу?

-Улс төрд үнэн гэдэг ойлголт харьцангуй. Өнөөдөр үнэн мэт ч маргааш үгүйсгэгддэг. Мөн үнэнийг дундаас нь тасдаж тогтоох аргагүй. Түр хороо ямар ажил хийхийг, ямар дүгнэлт гаргахыг Ц.Нямдорж урьдчилаад хэлж байна лээ. Ийм нөхцөлд түр хорооны гишүүд түүний үгийг баталгаажуулж, түүний хэлсэн дүгнэлтийн дор гарын үсэг зурах л үүрэгтэй болж байна. Ц.Нямдорж өөрийн үйлдэлдээ хань хамсаатан л хайж байгаа хүн. Хуулийг завхруулах, хэргийг замхруулах үйлдэлдээ. Түр хорооны ажлыг хожим бас нэг түр хороо шалгах хэрэг гарах байх.

Ц.Нямдорж уг нь “Хуулийн байгууллагын ажлыг УИХ, улс төрчид авч хийж болохгүй” гэдэг байр суурийг урд нь их тод илэрхийлдэг байсан хүн. Түүний хэлж байсан үг яриа УИХ-ын хуралдааны тэмдэглэлд бий. Зарчмаасаа гажсан хүн үнэнийг харах чадвараа алддаг. Үүний оронд нээлттэй сонсгол хийсэн нь дээр. Тэр буруутгаж байгаа хуулийнхнаа, бусад шаардлагатай хүмүүсийг дуудаад, нууцаас гаргасан хэргээ бүгд хувилж өмнөө тавиад, бичлэг, нотлох баримтаа харж байгаад нээлттэй ярилцах нь зөв.

-Тэгвэл дахиад шүүх хурал маягийн юм болох юм биш үү?

-Үгүй. Парламентын нээлттэй сонсгол бол ардчилсан, эрх чөлөөт нийгэмд байдаг зүйл. Харин хууль шүүхийг үгүйсгэсэн түр байгууллага биш. Хамгийн гол нь мэдээлэлд ойрхон байгаа нь мэдээллийг өөрийн үйлдэлдээ тааруулж монополчлоод байж болохгүй. Шүүх юу үзэж, ямар нотолгоо, бичлэг, баримт харж, гэрчийг сонсож шийдвэр гаргасан. Түүнийг бүгд үзэх, ашиглах эрхтэй. Одоо нуух юм үлдээгүй гээд байгаа биз. Мэдээллийг нэг хэсэг нь сонголттой хэрэглэж болохгүй. Бүгд мэдээллээр ижил тэгш хангагдаж байж л үнэн тодорно. Эс бол өнөөдрийн энэ попорсон тоглолтоос алуурчид, ард нь байсан, байгаа хатгагчид дахиад л хожих болно.

-Та Ц.Нямдорж сайдын үзүүлдэг хэрэгт холбогдсон Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүж байгаа бичлэгийг үзсэн үү. Өмнө нь ҮАБЗөвлөл ямар нэг бичлэг болон хэргийн материалтай танилцаж байсан уу?

-Намайг байхад Аюулгүйн Зөвлөлийн хурлаар бичлэг үзэж, шүүхээр шийдсэн хэргийн материалтай танилцаж байсан юм байхгүй. Бүр найман жилийн өмнө хэргийг шалгаж буй явцын тухай мэдээлэл сонсож, хуулийн байгууллагын хүсэлтэд үндэслэн ҮАБЗөвлөлөөс Зөвлөмж гаргаж байсан.Тэр бичлэгийн хувьд би үзээгүй. Надад эргэлзээ байгаа. Бичлэг хамт үзсэн гэх Их хурлын хоёр гишүүн хүртэл тэс хөндлөн юм яриад байгаа. Бусад хүмүүс ч адил. Хорих байрны бичлэг дуу дүрсний хувьд “Монгол HD” шиг тийм өндөр чанартай байх уу? гэж зарим нь ярьж байсан.

Тэр бичлэгийг сэргээсэн гээд байгаа. Ямар бичлэгээс сэргээсэн. Эх бичлэг нь хаана байгаа юм. Хэн түүнийг эвлүүлэв. Хаана, хэний удирдлага, зааварчилгаан дор, ямар зорилгоор гээд. Бичлэгээс юуг нь хасах, үлдээхийг хэн найруулав. Олон асуулт, эргэлзээ бий. Үнэхээр тийм юм болсон уу. Аль эсвэл зарим хүний хэлж байгаагаар зохиож эвлүүлсэн үү. Шалгаж байгаа, илрүүлэлт нь үргэлжилж байгаа хэргийн дундуур гарсан холбоотой ийм үйлдэл бүрийг, энэ бол ноцтой явдал, нягтлах ёстой. Хэргийн захиалагчийг одоо болтол хайж л байгаа. Тэр бичлэгтэй холбоотой асуудлыг С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийг шалгах ажлын хэсэг эрт, орой хэзээ нэг цагт заавал авч үзэх ёстой. Түүний ард хэргийн хатгагч, ул мөрийг баллах гэсэн санаатай үйлдэл ч байж магадгүй.

-С.Зоригийн хэрэг гээд бид яриад сурчихсан. Уг нь түүний амийг бүрэлгэсэн хэрэг. Энэ хэрэгтэй холбоотой ийм зүйл дутуу шалгагдсан, эсвэл тэр хүнийг шалгах ёстой гэсэн бодол танд байдаг уу?

-Хуулийнхны хийх ажлыг би заахгүй. Гэхдээ энэ бол домог болсон хэрэг. Домгийн үнэнийг олж тогтоох хэцүү. Учир нь энэ хэргийг илрүүлэх үйл явц маш удсан, маш адармаатай, бидний амьдарч байгаа, бүтээх гэж зовж байгаа нийгмийн нэг хэсэг болсон хэрэг. Амьдралын нэг хэсэг юм даа. Үүнээс болж хохирсон, зовсон түмэн хүн бий. Энэ хэргийг үйлдсэн хүмүүс өөрсдөө тун хурдан илэрнэ, баригдана гэж бодож байсан байх. Нийгмийн бүх анхаарал ийш чиглэж байсан. Ингэж удах юм гэж тэд ч бодоогүй байх. Гэтэл, тэр үед цаазгүй байсан бол, энэ хэргээр шийтгэгдсэн хүмүүс шоронд ялаа эдлээд гараад ирэх хугацаа бараг өнгөрлөө. Энэ хооронд аллагын гүйцэтгэгч, захиалагч юу эсийг хэлэлцэж, бодож, зохион байгуулсан байх вэ? Тэдний хөөлгөсөн чулуу бүрийг сөхөж, хэрэгтэйгээ хамт зовж шаналж, доромжлуулж гүтгүүлж тамаа идэж явсан, одоо ч тэгж яваа, энэ хэргийг илрүүлэх гэж зүтгэсэн, зүтгэж байгаа хүмүүст талархах ёстой гэж би боддог. С.Зоригийг мэддэг, түүнийг хөнөөсөнд гашуудан харамсаж явдаг, ардчилал эрх чөлөөг үнэлдэг хүн бүр ингэж боддог байх. Алдсан хүн арван тамтай, авсан хүн нэг тамтай гэж. Энэ хэргийн хойноос явах нь тамын ажил гэдгийг шалгаж байсан, шалгаж байгаа хүмүүс нь хамгийн сайн мэдэх байх. Харин аллага үйлдсэн хүмүүс ямар янзтай сууж байсныг шүүх хурлын үеэр олон түмэн нүүрнээс нь харсан л байх.

-Та С.Зоригийг алсан хүмүүсийг олсон гэдэгт итгэж байна уу.Дахиад хэлэхэд, Хууль зүйн сайд маань энэ гурван хүн биш гэж байгаа шүү дээ?

-Муу бодол халдвартай байдаг. Муу бодлоос муухай үйлдэл гардаг. Манайхны сайныг өмөөрөөх дархлаа устаж, муугийн мууг үлээгчдийн өвчин халдвар газар авч байна. Гэхдээ би Монголын хууль, шүүхэд итгэсээр явах сүүлчийн хүн ч болж үлдэж магадгүй. Би хууль, шүүхэд итгэдэг. Алуурчдыг манай хууль шүүхийнхэн олж тогтоосон гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Харин хатгагч бусад захиалагчийг олох маш ойртсон байсан. Аллагыг үйлдсэн хүмүүс ч тэрнийг илчлэхэд ойрхон байсан байх. Гэтэл Хууль зүйн сайд нь “Та нар С.Зоригийг алаагүй. Та нар хэлмэгдсэн. Та нарыг тамласан. Би мэдэж байна. Хэрэг удахгүй задарна. Энэ хооронд эмнэлэгт хэвт. Та нар ялтан биш болсон. Цагаадна. Би уучлал гуйж байна. Би та нартай уулзана. Би, бидний хүмүүс шударга ёсыг олно, тогтооно. Илүү дутуу юм бүү ярь, тэсэж үз. Түр хороо байгуулна. Та нарыг илрүүлсэн, олсон гэж байгаа хүмүүст хариуцлага тооцно. Шоронд хийнэ. Шонд өлгөнө” гээд л. Ийм утгатай юм ярьж үйлдээд хүрэнтэж улайсаад давхиад байдаг.Тийм Хууль зүйн сайд ямар ч алуурчинд мөрөөдөөд ч олдохгүй. Тэд ингэнэ чинээ зүүдлээ ч үгүй байх. Өөрсдөө ч гайхаж, итгэж ядаж байгаа болов уу.

-Ц.Нямдорж сайдын таны хэлээд байгаа үйлдэл энгийн үзэгдэл үү. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Миний ухаанд бол багтахгүй. Асуудал байгаа бол хуулиар шалгадаг чиг үүрэгтэй газар, ажил хариуцсан хүмүүс бий. Би зүгээр л “Зоригийг алсан хүний хойноос яваад үзээрэй. Ингэнэ шүү, Зоригийн алуурчдаар оролдоод үзээрэй. Хохь чинь шүү” гэж байна уу гэж заримдаа бодох юм. Зоригт, ардчилалд дургүй байж болно. Гэхдээ хүний амь нас хөнөөсөн хэргийг шүүхийн өмнүүр орж задална, самарна гээд байж болохгүй. Тэр тусмаа улстөрч хүн. Гэхдээ тэр хүмүүс үнэнээ хэлэх цаг ирнэ гэдэгт би эргэлздэггүй. Энэ хүмүүс хорвоогийн үнэнд үнэнч явах уу, Нямдоржийн үнэнд үнэнч явах уу гэдэгээ сонгож л таараа. Үнэнээ хэлж л таарна. Өөрсдөө тэр үнэнийг мэдэж байгаа. Үйлдсэн нүглээ эдлэх ёстойгоо мэдэж байгаа. Үнэн тогтож л таараа. Хууль хар цагааныг байранд нь тавина. Тэр үед одоогийн өмнөөс нь гүйгээд байгаа хүмүүс яах бол.

Мууг, нүглийг нүгэлтнүүд өөрсдөө илчилдэг, бас далдлах гэж гүйдэг. Өөрсдийгөө хуурч байгаа юм. Яахав, яахав хийх гэснээ хийг. Тэр тусмаа уудаг цаасан дээгүүр бэхтэй гутлаар туучиж байгаа юм шиг өөрийгөө илчилсээр байх болно. Ул мөр нь тодорно. Нэг л өдөр үнэн дүр төрх нь илчлэгдэнэ. Харин УИХ их тусгүй шийдвэр гаргасан. Энэ Түр хороо гэдэг юм өөрөө хууль бус. Хууль тогтоох, шүүх хоёр бол ижил тэнцүү эрх мэдэл. Тус тусдаа, бие даасан байх ёстой юмыг нэг болгож болохгүй. Шүүхийн ажлыг улстөрчид хийж болохгүй. Түүх ийм буруу шийдвэрийг хэзээ ч зөвтгөхгүй.

-Түр хороо байгуулах шийдвэр Үндсэн Хуулийн Цэц рүү явна гэж та бодож байна уу?

-Би Цэцийг маш их гайхаж байгаа. Өнөөдрийн болж байгааг Б.Чимэд гуай харсан бол юу гэх байсан бол. Төрийн жинхэнэ хуульч хүн. Тэрээр Цэц Үндсэн Хуулийн үг, үсгийг төдийгүй үзэл санааг хамгаалах ёстой гэж сургадаг байв. Шүүх, хуулийн бие даасан, хараат бус байдлыг устгасан шийдвэрийн талаар таг. Гомдол очсон гээд шуугиад л байна. Хуулийн байгууллагын ажлыг булааж байгаа тогтоолын тухай ч таг. Нөгөө захиргааны хуулийн өөрчлөлт хийгдвэл бас л таг байх уу.

-Та түрүүн цаазын ял гэж цухас дурдлаа. Цаазын ял байх ёстой гэж үздэг хүн цөөнгүй бий. С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийн явцыг харахад тийм ялгүй байсан нь дээр ч юм шиг. Таныг энэ хэрэгт зориулаад цаазын ялыг алга болголоо гэвэл та юу гэж хариулах бол?

-Яахав дээ, намайг хардаж харлуулж дуусах биш. Би ажлынхаа эхний өдөр энэ шийдвэрийг гаргасан юм. 2009 оны зургадугаар сарын 18-нд тангарагаа өргөчихөөд өрөөндөө орлоо. Тэгсэн чинь миний ажлын өрөөний ширээн дээр нүүрийг нь доош харуулж тавьсан хоёр албан бичиг байсан. Цааз авсан ялтаны амь гуйсан хүсэлттэй холбоотой.Амь уучлах хүсэлтийг хүлээн авч уучлах, эс уучлах гэсэн Зарлигийн төслүүд. Би хоёуланг нь уншиж дуусаад “Амь уучлах” гэсэн цаасыг сонгосон юм. Нэг үгээр хэлбэл амийг сонгосон.

Хүний амь, нэр төрд хүндэтгэлтэй хандах миний байр суурь бол Ерөнхийлөгч болоод ч надад төрсөн юм биш. Олон нийтийн тусын тулд зүтгэж эхэлсэн эхний өдрөөс л надад байсан итгэл үнэмшил. 1991 оны өвөл Ардын Их Хурлын танхимд, шинэ Үндсэн хууль хэлэлцэж байхад шүү. Хүний амьд явах эрхийн асуудал яригдахад “Монгол Улс цаазын ялгүй улс болох ёстой” гэдгийг хэд хэдэн үндэслэл гаргаж хэлсэн миний үг тэр үеийн тэмдэглэлд байдаг юм.

-Эртний явдал гэж Та хэлээд байна. Аллагыг төрийн түүхэнд зогсоох бол Том зүрхтэй хүний хийдэг ажил байх аа?

-Би баримт түшиж ярьж байна. Ер нь монголчуудын түүхтэй бие биенээ алж ирсэн түүх салшгүй холбоотой явдаг. Муу хүн нэгнээ алахыг зогсоох хэцүү. Төрөөс хүн алахыг зогсоож болно гэж үзсэн л хэрэг. Амьд явбал юмны учир олдоно. Энэ Зоригийг алсан асуудал дээр ч адилхан. Буруу юм болсон бол хүн нь амьд байхад алдааг залруулж болно.Би боддог юм. Цааз байгаад энэ гурвыг цаазалчихсан бол зарим хүн ингэж улайран, улайран үхсэн хүний хойноос ингэж явах байсан уу гэж. Магадгүй хүний хийсэн хэрэг нь биш, эд амьд байгаа нь зарим хүнд айдас хүйдэс төрүүлээд байгаа юм биш биз гэж.

-Та бид хоёр Зоригийн аллагын тухай гайгүй сайн ярилаа. Зоригийг тэгж алах ямар шаардлага тэр үед байсан бол гэж боддог вэ. Нэмээд бас нэг юм асууя. Таныг энэ хэрэгтэй холбоотой асуудлаар ном бичиж байгаа гэж сонссон?

-С.Зоригийг алсан явдал үнэхээр санаанд багтамгүй зүйл болсон. Тэр үед нийгмийн оюун сэтгэлгээ эв эрүүл, дархлаа сайтай хэвээр байсан. Хордуулдаг, өвчлүүлдэг хүн цөөхөн, халдвар ч газар авдаггүй байж. Миний эргэн тойронд ч хүний зүүдэнд орохгүй зүйл. Тэр үед бидэнд “ардчиллын хүүхдүүд” гээд ард түмэн хайртай байдаг байсан. Юун алах. Зарим нь улс төр, үзэл суртал ярьж хуучны инерцээрээ биднийг муу хэлж дайрахад хүмүүс, ялангуяа ахмадууд өмөөрөөд сүйд болдог байсан.

Миний хэлсэн үгнүүд байгаа. Зоригийн гэгээн дурсгалыг хүндэтгэх ёслолын цуглаан, оршуулах ёслолд оролцож хэлсэн үгнүүд. С.Зоригийг таньсаар, мэдсээр байж яагаад түүнийг зэрлэгээр хөнөөв гэж. Хүн андуурсан байж болно. “Өө Зориг байна” гээд алахаа болино гэж л бид бодож байсан. С.Зориг чинь хүн алахын аргагүй тийм хүн гэж. Бид тэгж л нэгнээ үнэлж, хүндэтгэж байсан. Хайрлаж байсан.

Тэр үед миний туслахаар Ц.Оюунгэрэл ажилладаг байлаа. Хэлсэн үгнүүдээ намайг яаж бичсэнийг мэднэ дээ. Үгнүүдээ бичиж байхад нулимс өөрийн эрхгүй асгараад байсан. Оюунгэрэл тэнд миний үгийг шивж байхдаа бөөн нулимс. Би лав зөвхөн хэлэх үгээ бичиж хоёр өдөр уйлсан. Одоо бодоход худал байх, сүртэй юм гэж хэлж магадгүй. Тэр үед ёстой хүрэл зүрх хайлна гэгч л болж байсан.

Тэр өдрөөс хойш зөвхөн би биш, Монгол өөрчлөгдсөн гэж би боддог. Нэг л их харуусалтай, хартай, онцгүй болсон доо. Номын хувьд ном байтугай юм хийнэ гэж боддог. Их юм бий. Зөвхөн мэддэгээ, үзсэн харсанаа сийрүүлэхэд. Хэлбэрээ хайгаад л байгаа. Бас хариуцлага гэж юм бий. Гоомой хандаж болохгүй. Үнэн байх ёстой. Би өөрийгөө зүгээр ч нэг бичээч биш гэж боддог. Түүхэн цаг үеийн гэрч. Миний ярьсан, бичсэнийг түүх сонирхож л таарна.