Author: Юмсүрэнгийн Дэлгэрмаа

Зөвхөн эрчүүдээс бүрдсэн хамтлаг ийм олон жил цугтаа байж уран бүтээл туурвисан түүх поп хөгжмийн түүхэнд байдаггүй. Харин G-Drag­on, T.O.P., Тхэ Ян, Тэ Сон, Сын Ни хэмээх таван залуу өнөөдрийг хүртэл үзэгчдийг байлдан дагуулсаар байна. Дан эрэгтэйчүүдээс бүрдсэн буюу бой бэндүүд дээд тал нь зургаа, долоон жил болдог хэмээн урлаг судлаачид бичсэн байдаг. Харин БНСУ-ын “Big Bang” хамтлаг арван жил уран бүтээлээ туурвиж, шинэ амжилт тогтоолоо. Түүгээр ч зогсохгүй орлогоороо дэлхийд тэргүүлдэг хамтлагаар тодорсон юм. Энэ сард тус хамтлаг байгуулагдсаны арван жилийн ой тохионо.

“Big Bang” анх “YG En­tertainment” компанитай гэрээ байгуулж 2006 оны наймдугаар сарын 19-ний өдөр тайзан дээрээс үзэгч олонд “La La La” дуугаа хүргэсэн. “YG Entertainment” компанийн ерөнхий захирал Ян Хен Сок залуусаас бүрдсэн хамтлаг байгуулахыг анх санаачилсан түүхтэй. Ингээд зургаан залууг сонгон авсан боловч нэг нь хасагдсан байна. Хамтлагийн гишүүн бүр өөрийн гэсэн онцлогтой байх ёстой гэсэн санааг Ян Хен Сок дэвшүүлжээ.

Байгуулагдсанаасаа хойшхи нэг жилийн хугацаанд тус хамтлаг нь “BIGBANG”, “Bigbang is V.I.P.”, “BIG­BANG 03” гэсэн гурван цомог гаргасан. 2007 онд үзэгчдийн хүртээл болсон “Always” нь олны танил болох гараа нь болсон гэдэг. Анхныхаа томоохон хэмжээний тоглолтоо хийсний дараахан “The First/Real Live Concert” цомгоо гаргасан нь ердөө хэдхэн сарын дотор 30 мянган хувь борлогдож “Big Bang” Өмнөд Солонгосын хотуудаар аялан тоглолтоо хийжээ. Тэдэнд зориулсан шинэ дуу зохиохоос эхлээд цомгийг бүтээх ажилд залуус өөрсдөө оролцдог нь амжилтанд хүрсэн нэгэн шалтгаан нь хэмээн урлаг судлаачид үздэг. Нэг жилийн дараа буюу 2007 онд “M.net KM Music Festival”, “Seoul Gayo Dae­sang Award” зэрэг хөгжмийн наадмуудаас шагнал хүртсэн. Залуус амжилтаа улам ахиулахын тулд Японы үзэгч сонсогчдыг байлдан дагуулах ажилдаа оржээ. Японы залууст зориулан “My Heaven” цомгоо гаргаснаас нэг жилийн дараа тус улсын янз бүрийн шоу, телевизийн нэвтрүүлэгт уригдан оролцох болжээ. Ердөө хоёрхон жилийн дараа “Japan Records Award” шагналыг хүртсэн юм. Цахилгаан хөгжмийг хип-хоп стилтэй хослуулж чадсан нь арлын улсын сонсогчдыг байлдан дагуулж чадсаны нууц гэдэг.

Өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд “Big Bang” хамтлаг нь БНСУ-ын хөгжмийн салбарт олгодог бараг бүх л шагналыг хүртээд зогсохгүй “MTV Europe Music Awards”, “MTV EMA” шагналуудын эзэн болж 58 сая хүний саналыг авч алдарт дуучин Бритни Спирсээс илүү олон шүтэн бишрэгчтэй болжээ. Хамтлаг хэрхэн байгуулагдаж, яаж уран бүтээлээ туурвисан талаар “Big Bang Docu­mentary” нэртэй олон ангит баримтат кино хүртэл хийсэн. Нэр алдрын оргилд хүрэхийн тулд байгуулагдсан эхний өдрөөсөө өнөөдрийг хүртэл маш шаргуу ажилласан гэдгээ залуус байнга ярьдаг. Эхэндээ үзэгчид тэдний хэрхэн дуулж байгааг бус гаднах төрх байдалд нь илүү их анхаарч байсанд сэтгэлээр ихэд унасан гэдэг.

Өнгөрсөн нэгдүгээр сарын эхээр тус хамтлаг нь Сөүл, Хонконгт үдэлтийн тоглолтоо хийсэн юм. Нэг удаагийн тоглолтыг нь 38 мянган хүн үзэж сонирхжээ. БНСУ-ын хуулиар хамтлагийн залуусын цэргийн алба хаах нас нь болсон тул түр завсарлахаас аргагүй болж. “YG Entertai­ment” компаниас мэдэгдсэнээр залуус энэ хугацаанд бие даасан уран бүтээл дээрээ ажиллах гэнэ.

Шүүмжлэгчдийн үзэж байгаагаар “Big Bang”-ийн амжилтанд хүрсэн бас нэгэн нууц нь маш чанартай уран бүтээл туурвидагтай холбоотой аж.

Поп урлагийн ертөнцийг байлдан дагуулдаг болтлоо нэр алдрын оргилд хүрэх зам тийм ч амар байгаагүй гэдэг. Тэд нэг бус удаа хоорондоо муудалцаж байжээ. Түүгээр ч зогсохгүй нэлээд хэдэн удаа тарах дээрээ тулж байсан талаар хамтлагийн гишүүдийн дурсамжаас сонирхуулъя. Тэ Сон энэ талаар “Чин үнэнээ хэлэхэд бид нэг бус удаа тарах дээрээ тулж байсан. Сүүлийн үед ялангуяа шинэ мини цомог дээр ажиллаж байхдаа муудалцаж, маргалдаж, зодолдох үе ч байсан. Бид анхаарлаа төвлөрүүлэлгүй бие даасан уран бүтээл дээрээ ажиллаж байсантай холбоотой. Тиймээс хамгийн гол зорилго маань хэл амаа ололцох явдал байв. Бурхны авралаар бид хэл амаа ололцож чадсан” хэмээн утсаар ярьж байжээ.

“Big Bang” байгуулагдсаныхаа арван жилийн ойд зориулан барууны нэгэн телевизэд ярилцлага өгсөн байна. Тус хамтлагийг хойд солонгосчууд сонсдог талаар ямар бодолтой байгааг сурвалжлагч асуухад бүгд л “Үүнийг сонсоход сайхан санагдсан” хэмээн хариулсан юм.

Солонгосын поп хөгжмийн бэлгэ тэмдэг болсон “Big Bang” хамтлагийн хувьд сайн дуутай төдийгүй гишүүдийн хувцаслалт нь хүртэл өөрийн гэсэн хэв маягтай. Солонгосын залуус “Big Bang”-ийн хэв маягаар хувцаслах” гэж ярьдаг гэнэ. Таван залуус тайзан дээр гарах болгондоо гаднах байдлаараа үзэгчдийн гайхшралыг төрүүлдэг аж. Тэдний өмссөн загвартай хувцаснууд ч маш хурдан борлогддог гэнэ.

Таван солонгос залуугийн ер бусын хувцаслалт, биеэ авч яваа байдал залуусыг бишрүүлдэг. Үүний нэг баталгаа нь Японы алдарт “Uniqlo” брэнд “Big Bang t-shirt” хэмээн нэрлэсэн цамц хүртэл худалдаанд гаргажээ. Энэ футболк нь Солонгос, Японд хамгийн их борлогджээ.

“Big Bang” хамтлаг 2015-2016 онд “type Made” нэртэй аялан тоглолт хийсэн юм. Энэ тоглолтыг 1.5 сая үзэгч үзсэн бөгөөд Өмнөд Солонгост ийм олон үзэгч цуглуулсан хамтлаг үгүй. 2015 онд 44 сая ам.долларын ашиг олсон “Big Bang” хамтлаг Америкийн “Forbes” сэтгүүлээс гаргасан “100 алдартан”-ы жагсаалтад багтсан юм. Ийнхүү тус хамтлаг Өмнөд Солонгосын поп урлагийн түүхэнд бас нэгэн шинэ хуудсыг нээжээ.

Солонгосын реп дуучин PSY “Gangnam Style” дуугаараа интернэтийг байлдан дагуулан хамгийн олон сонсогчтой хэмээн ихэд алдаршсан билээ. Рэп дуучинг тухайн үедээ НҮБ-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын албыг хашиж байсан Бан Ги Мун хүртэл хүлээн авч уулзаж бүгд л түүнийг дуурайн бүжиглэж байсан.

Америкийн зохиолч Жорж Мартиний “Мөс галын дуулал” (A Song of Ice and Fire) бүтээлээр хийсэн “Game of Thrones” киноны шинэ ангийн нээлт хэдхэн хоногийн өмнө Лос-Анжелес хотноо болсон. Энэ нь уг бүтээлийн долоо дахь хэсэг нь. Үүнээс нэг хоногийн дараа “Game of Thrones” нь дэлхийн бусад орнуудад нээлтээ хийсэн билээ. Одоогийн байдлаар шинэ ангийг 16 сая хүн үзэж кино урлагийн ертөнцөд бас нэгэн шинэ амжилтыг тогтоогоод байна.

Саяхан БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин ОХУ-д төрийн айлчлал хийсэн билээ. Манай хоёр хөршийн харилцааны талаар ШУА-ийн Олон улсын харилцааны Хүрээлэнгийн “Гурав дахь хөрш”, Олон улс судлалын салбарын эрхлэгч профессор, доктор Д.Алтайтай ярилцлаа.

-Саяхан БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин ОХУ-д төрийн айлчлал хийлээ. Энэ нь манай хоёр хөршийн харилцаанд чухал үйл явдал.Та судлаачийн хувьд айлчлалын үр дүнг хэрхэн дүгнэх вэ?

-БНХАУ-ын дарга ХБНГУ-ын Хамбург хотноо болж буй Их 20-ын дээд хэмжээний уулзалтад оролцох замаараа ОХУ-д төрийн айлчлал хийлээ. ОХУ, бНХАУ-ын харилцаа сүүлийн жилүүдэд идэвхтэй, эрчимтэй хөгжиж байгаа. Тус хоёр улс нь бүх талын стратегийн түншлэлийн хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан. Түүний үндсэн дээр манай хоёр хөршийн харилцаа гүнзгийрэн хөгжиж байгаа. Стратегийн түншлэл гэдэг нь хоёр орны хоорондын харилцаа, хамтын ажиллагаа нь олон салбарыг хамаарч өргөн хүрээнд тогтвортой хөгжих агуулгыг багтаадаг. Юуны түрүүнд ОХУ ба бНХАУ-ын улс төрийн хүрээний харилцаа, тодруулбал өндөр түвшний айлчлалын давтамж маш ойрхон байгаа. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын түвшинд жилд хоёроос гурван удаа уулзах болсон. Эдийн засгийн салбарт цаашдаа идэвхтэй хамтран ажиллах сонирхолоо илэрхийлсэн, тодорхой салбарт хамтран ажиллах урт хугацааны гэрээ байгуулагдсан. Мөн хүмүүнлэгийн салбарын хамтын ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд маш эрчимтэй өрнөж байгааг онцлох зүйтэй байх. Шинжлэх ухаан технологи, ялангуяа шинэ инновацийг үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд нэвтрүүлэх чиглэлд эрчимтэй хамтран ажиллах талаар саяын айлчлалын үеэр яригдсан. Мөн соёл урлагийн өдрүүдийг харилцан зохион байгуулж, иргэд хоорондын харилцан зорчих явдал нэмэгдэж, аялал жуулчлал идэвхтэй хөгжиж байна.

ОХУ-аас Ази, Номхон далайн бүсийн Эдийн засгийн форумыг жил бүр Владивостокт зохион байгуулдаг ба түүнд Хятадын бизнесийн төлөөлөл, хөрөнгө оруулагчид идэвхтэй оролцдог уламжлалтай болсон. Алс Дорнодын бүс нутгийг ОХУ нь 2014 оноос “нийгэм-эдийн засгийн эн тэргүүнд хөгжүүлэх нутаг дэвсгэр” гэж зарлан гадаадын хөрөнгө оруулагчид түүний дотор Хятадын бизнесийн хүрээнийхний сонирхлыг татах чиглэлээр идэвхтэй хамтран ажиллаж байна.Товчоор хэлбэл цэрэг – улс төр, эдийн засаг, хүмүүнлэгийн салбар, соёл шинжлэх ухаан гээд олон талын өргөн хүрээний хамтын ажиллагааг өрнүүлэн хөгжүүлэхийг стратегийн түншлэл гэж нэрлэдэг. Энэ удаагийн айлчлал ОХУ-БНХАУ-ын хоорондын стратегийн түншлэлд шинэ эрч хүч өгсөн айлчлал боллоо.Айлчлалын үр дүнд хамтарсан Мэдэгдэл гаргасан ба түүндээ бүх талын түншлэл, стратегийн харилцаа хамаарлыг гүнзгийрүүлэх тухаa болон өнөөгийн дэлхий дахины өнөөгийн байдлын талаарх байр сууриа илэрхийлсэн. Дээр дурдсан Их 20-ын уулзалтын өмнө айлчилсан тул зөвхөн хоёр талын харилцааны өнөөгийн байдал, хэтийн төлөвийг төдийгүй БНАСАУ-ын цөмийн хөтөлбөрийн асуудал, Сирийн хямрал, олон улсын терроризмтэй тэмцэх зэрэг өргөн хүрээтэй асуудлаар санал бодол солилцсон. Энэ айлчлалын үр дүнд 30 гаруй баримт бичигт гарын үсэг зурсан. Ихэвчлэн бизнесийн байгууллагын хамтын ажиллагаа, өмнө нь хамтран ажиллаж байсан байгууллагуудын гэрээний хугацаа дууссаныг үргэлжлүүлэхээр болсон. Онцлох зүйл гэвэл Мэдээллийн орон зайд хоёр орон хамтран ажиллах эрмэлзлэлийг тусгасан Орос-Хятадын меморандум байгуулсан. Мөн хүн амын ариун цэвэр-халдваргүйтлийн тохитой байдал, газар нутгийн ариун цэврийн хамгаалалтыг хангах тухай хоёр талын хэлэлцээр байгуулагдсан. Нэг үгээр хэлэхэд, Си Жиньпин даргын айлчлал нь Орос-Хятадын харилцаа, хамтын ажиллагаа жигд бөгөөд тогтвортой урагшлан хөгжиж байгааг дахин нотолсон үйл явдал боллоо.

ОХУ нь 2014 оны хавраас Крымийн асуудлаас улбаалан АНУ, ЕХ зэрэг барууны өндөр хөгжилтэй орнуудын эдийн засгийн хоригт өртөн нэлээд ганцаардсан нөхцөлд Хятадтай найрсаг хөршийн харилцаагаа үргэлжлүүлэн хөгжүүлж байна. Ер нь 1989 оноос тус хоёр улсын харилцаа ахин дэвших байдлаар урагшлан хөгжиж байгааг онцлон хэлэх хэрэгтэй. Мэдээжийн хэрэг аль алинд нь үндэсний ашиг сонирхол гэж бий. Түүнийгээ аль аль нь илэрхийлээд, хамгаалаад явж байгаа. Ашиг сонирхол нь нийцэж байгаа цэг, салбарт хамтран ажиллаж байна. Энэ айлчлалын үеэр БНХАУ-ын даргыг хоёр орны найрамдал, харилцаа хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг үнэлэн ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин Төрийн дээд одонгоор шагнасан. Энэ нь уг айлчлалд ач холбогдол өгч байгаагийн бас нэг илрэл

-Хэдийгээр манай хоёр хөрш нь стратегийн түншүүд гэж ярьж байгаа боловч зөрчилдөөнтэй асуудлууд нэлээд бий. Ямар асуудлууд зангилаа болдог вэ?

-Том гүрнүүд нь газар нутгийнхаа хүрээг тэлэх, ойр зэргэлдээ болон стратегийн ач холбогдол бүхий газар нутаг, улс орнуудад өөрийн нөлөөг бий болгож бэхжүүлэх мөнхийн ашиг сонирхолтой байдгийг түүх гэрчилдэг. Одоохондоо Орос, Хятадын ашиг сонирхол нийлээд байгаа нь АНУ-ын дангаар дэлхийд ноёрхох, Европын Холбоо болон бусад өндөр хөгжилтэй орнуудын бодлогод нөлөөлж буй байдлыг хазаарлах, олон улсын харилцааны шинэ дэг журамд нийцүүлэн дэлхийн бодлогод нөлөөтэй улс орнуудын байр суурийг тэнцвэртэй тусгах явдлыг эрхэмлэж байгаатай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл тэд эргийн нэг талд байна. АНУ-ын нөлөө хүчээ авахад нөгөө талаас ОХУ, БНХАУ, Энэтхэг, Бразил, Өмнөд Африкийн БНУ гээд БРИКС-ын орнууд байна. Хүчийг тэнцвэржүүлэхэд Орос, Хятадын хамтын ажиллагаа чухал. Дэлхийн түвшинд ийм байна. Нөгөө талаас бүс нутгийн түвшинд Хятад,Орос хоёр нь хамтран ажиллахаас өөр аргагүй. Евразийн бүс нутагт ОХУ чухал байр суурь эзэлдэг. Зүүн Хойд Азийн аюулгүй байдал нь Хятад төдийгүй Оросын аюулгүй байдалд маш чухал. ОХУ нь БНАСАУ, Япон, БНСУ-тай ямар харилцаатай байдгийг мартаж болохгүй. БНХАУ нь эдгээр орнуудтай ямар харилцаатай зэргийг аваад үзэхэд Ази Номхон далайн аюулгүй байдал, Евразийн бүс нутагт харилцан итгэлцсэн, ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд Орос, Хятадын ашиг сонирхол нэгдэж байгаа. Тиймээс ч стратегийн түншлэлийн хэмжээнд хамтран ажиллаж байна. Мэдээжийн хэрэг ашиг сонирхол нийлэхгүй зүйл бол бий. Орос, Хятадын аль аль нь өөр өөрийн гэсэн геополитикийн ашиг сонирхолтой. Түүнийгээ эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаар нөхөн тэтгэхийг ч эрмэлздэг. Ер нь улс төрийн харилцаа нь эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаар тэтгэгдэж баймааж үр ашигтай болдог.

-Хятадын талын нэлээд идэвхтэй хэрэгжүүлэхээр эрмэлзэж буй “Нэг бүс, нэг зам” төслийн талаар айлчлалын үеэр яригдсан. Уг төсөлд ОХУ-ыг хамруулах боллоо хэмээн Оросын зарим хэвлэлд бичсэн.

-“Нэг бүс, нэг зам” төсөл нь БНХАУ-ын тав дахь үеийн удирдагч Си Жиньпин 2013 онд Шинжаань-Уйгарт айлчилж байхдаа анх санаачилсан. Маш том санаачилга, Хятадын гадаадын бодлогын шинэ философи гэж ярьж байгаа. Судлаачид ч мөн ингэж үздэг. Оросууд уг төслийг Евразийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн интеграцчлалтай уялдуулъя гэсэн саналыг анхнаас нь дэвшүүлсэн. Уг төслийг санаачилсантай холбогдуулан 2014 оны хавар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ, БНХАУ болон Монгол Улсын удирдагчдын оролцоотой “Улаанбаатарын хэлэлцээ”-г зохион байгуулахыг санаачилсан. Анхны уулзалт 2014 оны намар болсон, түүнээс хойш ШХАБ-ын гишүүн орнуудын удирдагчдын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр гурван удаа жил дараалан болсон. Манай талаас Монгол Улс нь Хятадаас Европ руу ачаа бараа болон түүхий эдийг тээвэрлэхэд транзит орон болъё гэсэн санал тавьсан. Гурван орны эдийн засгийн коридорын асуудал нэлээд ахицтай явж байгаа. 2015 онд энэ асуудлаар хамтарсан хөтөлбөр боловсруулахаар болж Гадаад хэргийн яамны дэд сайдын түвшинд санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Өнгөрсөн онд Ташкентад болсон ШХАБ-ын уулзалтын үеэр “Хятад-Монгол-Оросын Эдийн засгийн коридор байгуулах хөтөлбөр” баталсан. Үүнд манай тал 29 төсөл санал болгосон. Ингэхдээ гурван орны 30 орчим төслийг уялдуулж хамтран ажиллах зургаан чиглэлээ тодорхойлсон.Энэ хөтөлбөр хараахан хэрэгжиж эхлээгүй байгаа. Гурван улсын хил гаалийн дүрэм журмыг зохциуулах зэрэг ажлууд хийгдэж байна. Өнгөрсөн жил манай нутаг дэвсгэрээр дайруулан автозамаар тээвэрлэлт хийж туршсан. Үүнд манай дэд бүтэц нэлээн гологдсон. “Нэг бүс, нэг зам” төслийг хэрэгжүүлье гэхээр Хятад болон Оросын аль алинаас их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй болж байгаа. ОХУ-ын зүгээс Хятадын саналыг Евразийн эдийн засгийн интеграцийн түвшинд уялдуулах сонирхолтой ба хуучнаар БАМ буюу Транссибирийн дэд бүтцэд түшиглэсэн “Сила Сибири” нэртэй хийн хоолойг ашиглах боломжтой гэдэг. Энэ нь тэр болгон нийцэж байгаа эсэх нь бас нэгэн асуудал. Энэ чиглэлээр хамгийн ашигтай явж байгаа бүтээн байгуулалт нь Москва-Казань-Бээжин хурдны төмөр зам бөгөөд удахгүй ашиглалтанд орно. “Нэг бүс, нэг зам” төслийн нэг бэрхшээл нь Оросын тал хөрөнгө оруулалт хийе гэхээр эдийн засаг нь хүнд байгаатай холбоотой. Энэ их хөрөнгийг Хятадын тал ганцаараа гаргаж чадах уу гэдэг нь бас нэг асуудал.Өөрөөр хэлбэл хөрөнгө мөнгөний асуудал байна. Орос, Хятад хоёр их ойртож хамтран ажиллаж байгаа гэдэг. Гэтэл тус хоёр улсын хоорондын худалдааны эргэлтийг аваад үзэхэд 2016 онд 69 тэрбум ам.долларт хүрсэн байдаг. Урьд өмнө 90 гаруй тэрбумд хүрч байсан цаг үе бий. Харин АНУ, Хятадын бараа эргэлтийн хэмжээ бол 500 тэрбум ам.доллар байна. Хятад ХБНГУ-тай ч өргөн хүрээний худалдаа хийдэг. Энэ бүхэнтэй харьцуулахад Орос Хятадын бараа эргэлтийн хэмжээ тийм ч их биш.

-Хятад Орос хоёр уг төслийг урагшлуулах зорилгоор хамтарсан сан байгуулахаар болсон. Ингэснээр “Нэг зам, нэг бүс” төслийн санхүүжилтийн асуудлыг шийдэж чадна гэж ойлгож болох уу?

– Ганц Хятад их хэмжээний хөрөнгө гаргаж чадахгүй. Тиймээс хамтран хөрөнгө босгох арга зам нь үр дүнтэй байж болох юм. Оросын судлаачдын ярьж байгаагаар “Нэг бүс, нэг зам” төслийг хэрэгжүүлэхэд дан ганц Хятадын хөрөнгө оруулалтад түшиглэх нь учир дутагдалтай. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн аюулгүй байдлын талаас. Шанхай төвтэй Азийн дэд бүтцийн хөгжлийн Банк гэж байгуулагдсан, энэ нь уг төслийн санхүүжилтийг босгох нэг арга зам болж байгаа.

-ОХУ, БНХАУ-ын харилцааны бас нэгэн тулгамдсан асуудал бол Сибирьт хятадууд олноороо суурьших болсон явдал?

-Энэ асуудал айлчлалын үеэр яригдсан байх л даа. Гэхдээ хэвлэлээр энэ талаар мэдээлэхгүй. Хятадуудын нэг арга бол харь оронд очиж суурьшиж, ашигтай бизнес эрхэлж мөнгөө эргээд эх нутагтаа оруулдаг. Оросууд үүнээс маш их болгоомжилж байгаа. Тиймээс хууль дүрмээрээ зохицуулахаас өөр арга үгүй. Ер нь бол Сибирь, Алс Дорнодод маш олон хятадууд оршин сууж байгаа нь ил тод, нуугаад байх асуудал биш болсон. Алс Дорнодыг Оросын Хонконг болно гэж бизнесийн хүрээнийхэн ярьдаг. Орос, Хятад хоёр бол огт өөр соёл, зан заншил, шашин шүтлэгтэй том улс орон. Ард иргэдийн харилцан ойлголцол, найрамдал нөхөрлөлийг бэхжүүлэх чиглэлээр сүүлийн жилүүдэд их зүйл хийж байгаа. Ер нь бол өнөөгийн ОХУ, БНХАУ-ын стратегийн түншлэлийн харилцаа хамтын ажиллагааг өмнөх үеийн цэрэг-улс төрийн холбоо гэж хэрхэвч ойлгож болохгүй. ОХУ-БНХАУ-ын стратегийн түншлэлийн харилцааг орчин үеийн олон улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны үлгэр загвар гэж ОХУ-ын Гадаад Хэргийн сайд С.Лавров 2016 онд тодорхойлж байсан удаатай.

-Хоёр улс сансар судлалын салбарт хамтран ажиллана гэдгээ онцлон дурдсан байгаа.

-ОХУ нь сансарыг эзэмших салбарт маш их туршлагатай. Гэвч тус улсын эсрэг хориг тавьсантай холбогдуулаад АНУ, ОХУ-ын энэ салбарын хамтын ажиллагаа зогсонги байдалд орсон. Харин БНХАУ нь ОХУ-тай 2022 он хүртэл сансрыг эзэмших салбарт судалгаа шинжилгээ явуулах, хамтарсан нислэг хийх зэрэг олон чиглэлээр хамтран ажиллахаар тохиролцсон. Энэ нь мөн тус улсуудын аюулгүй байдалд ч хамаатай асуудал юм.

Америкийн дуучин Лана Дель Рей хэмээх энэ бүсгүйг “Мэдээллийн эрин үеийн зул”, “Леди Гагаг эсэргүүцэгч” гэдэг. 2011 онд “Video Game” нэртэй бие даасан цомгоо гаргаснаар алдаршсан нэгэн. Тэрээр дуучин төдийгүй ая зохиогч. Түүний хоёр дахь цомог “Born To Die” тухайн үедээ урлагийн ертөнцөд нэлээд шуугиан тарьж Лана Дель Рей уран бүтээлчийнхээ хувьд хүлээн зөвшөөрөгджээ.

1985 онд Нью-Йорк мужид төрсөн түүний жинхэнэ нэрийг Элизабет Вулриж Грант гэдэг. Шотланд гаралтай, аав нь бизнесмен. Өвөө, аав нь бүгд санхүү бизнесийн салбарт нэлээд амжилттай ажилласан. Лана Дель Рейн ээж нь дунд сургуулийн багш. Охин нь авьяастай болохыг мэдэрсэн эцэг эх нь үргэлж дэмжиж тусалж байжээ. Лана Дель Рей ээжийнхээ ажилладаг байсан бага сургуульд сурч байгаад дунд ангидаа Кент сургуульд шилжин сурсан. Уг нь бол яруу найрагч болохыг мөрөөддөг байж. Аав нь кантри дуу зохиож, ээж нь дуулах дуртай байсан бөгөөд охин нь урлагийн хүн болоход энэ бүхэн нөлөөлсөн гэдэг.

Лана Дель Рей Женесео дахь Нью-Йоркийн улсын их сургуульд элсэн орсон боловч хичээлдээ яваагүй. Лонг-Айлендад амьдардаг эгчийндээ амьдрах болжээ. Сургуулиа орхин нэг хэсэг цайны газар зөөгчөөр ажиллажээ. Ийнхүү хамаатныхаа эгчийнд амьдарч байхдаа ахаараа гитар тоглохыг заалгасан тухайгаа дурсан ярьсан байдаг. Энэ үед ая зохиох авьяастай болохоо мэджээ. Ингээд л шөнийн клуб, зоогийн газруудад өөрийн зохиосон дуугаа үзэгчдийн сонорт хүргэх болсон. “Би багаасаа л дуулдаг байсан. Гэхдээ дуучин болох төлөвлөгөө надад байгаагүй. Би 18 настайдаа Нью-Йоркт ирж Бруклиний шөнийн цэнгээний газруудад дуулдаг болсон. Сайн найзууд, үнэнч их сургуулийн философийн факультетэд орж сурсан. Үүнийхээ ачаар шашин, шинжлэх ухаан хоёрын ялгааг мэдэж авсан байна. Шашин сонирхдог байсан залуухан бүсгүйд энэ дэлхий дээр яах гэж төрж, юуны төлөө амьдарч байгааг ойлгоход орчин үеийн шинжлэх ухаан хэр зэрэг тус дэм болохыг мэдэхийн тулд гүн ухааныг судалсан гэдэг.

Бага, дунд сургуульд сурч байхдаа үеийнхэнтэйгээ хэл амаа төдийлөн ололцдоггүй байсан тул амаргүй байжээ. Гэхдээ хөгжмийн ачаар өөрийн үзэл бодол нэгт нөхөдтэйгөө танилцсан аж. Нью-Жерсид ирээд орон гэргүй хүүхдүүдэд туслах сайн дурын ажилд оролцож, архи, хар тамхинаас гарах тусгай хөтөлбөрт оролцжээ. Энэ чиглэлийн сайн дурын ажилд ч нэлээд хэдэн жилийн туршид идэвхтэй оролцсон байдаг. Нэрт дуучин 15 настайдаа архинд орж байсан, муу зуршлаасаа салах амаргүй гэдгийг сайн мэддэг. Тэрээр Америкаар аялж явахдаа нутгийн уугуул иргэд болох индианчуудад туслах аянд идэвхтэй оролцсон байна.

Лана Дель Рей 2005 онд “Rock Me Stable” буюу “Young Like Me” цомгоо гаргажээ. Үүнээс нэг жилийн дараа продюсер Дэвид Кейнтэй танилцаж хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Дэвид Кейн нь маш алдартай продюсер байсан боловч тэдний хамтын ажил дорвитой үр дүнд хүрээгүй. Улмаар залуухан бүсгүй Лондонд нүүж очоод уран бүтээл дээрээ шаргуу ажиллаж эхэлсэн. Их Британид Лана Дель Рей нэрээр дуулахаар болж, өмгөөлөгч, менежер нь ч энэ нэрээр уран бүтээлээ туурвихыг зөвлөсөн гэдэг. 2011 онд “Videos Game”, “Blue Jeans” дуунуудаа YouTube-д тавьсан нь цахим ертөнцөд бөөн шуугиан тарьсан. Удалгүй “Stranger Record­es” түүнд гэрээ байгуулах санал тавьж “Videos Game” нэртэй цомгоо сонсогчдын хүртээл болгожээ. You­Tube-д байршуулсан “Vid­eos Game” дуу нь цахим ертөнцөд шуугиан тарьж, олны таашаалыг хүртэнэ гэж бодоогүй гэдэг. Лана Дель Рей шинэ цомгоороо хэд хэдэн шагнал хүртэж, гэрээ байгуулж хамтран ажиллах саналууд хүлээн авсан байна. Америкийн NBC телевиз “Saturday Night Live” хөгжмийн цэнгээнт шоунд уригдан оролцохдоо цахим ертөнцөөр алдаршсан хоёр дуугаа дуулжээ. Гэвч түүнийг хагас үхмэл байдалтай дуулж байна хэмээн NBC телевизийн нэрт хөтлөгч Брайан Уильямс ширүүхэн шүүмжилжээ. Дуулж байхдаа дууныхаа өнгийг өөрчилж байсан нь сонсогчдод таалагдаагүй аж. Гэсэн хэдий ч залуу дуучин бууж өгөөгүй. 2012 онд гаргасан “Born To Die” цомог нь тэр жилдээ хамгийн их борлогдсон таван цомгийн нэг болсон. Түүгээр ч зогсохгүй дэлхийн 11 оронд хамгийн их зарагдсан цомгуудын жагсаалтыг тэргүүлжээ. Энэ цомгийн талаар шүүмжлэгчид янз бүрээр бичсэн байдаг.

Ер бусын дуулдгаараа олныг бишрүүлсэн Лана Дель Рейг хамгийн дээд өнгөнөөс доод руу шилжин дуулахдаа ер бусын авьяастай. Жил ирэх тусам түүнийг тайзан дээр гарахдаа улам өөртөө итгэлтэй болж байгааг шүүмжлэгчид онцолдог. Түүнийг Холливудын сэкдор хэв маягаар дуулдаг хэмээн тодорхойлжээ. Зарим шүүмжлэгчид Лана Дель Рейг 1950,1960-аад оны Америкийн поп хөгжим ид хүчээ авч байх үеийн дуунуудыг дуурайж байна хэмээн шүүмжилсэн байдаг. Үүний хариуд дуучин “Би 1950-иад онд төрөөгүй. Гэхдээ тэр үед байснаа мэдэрч байна” гэжээ.

Интернэтэд өөрийнх нь тухай маш их худал мэдээлэл байдагт Лана Дель Рай нэлээд бухимддаг гэнэ. Тиймээс ч баруун гар дэрээ “Trust no one” буюу “Хэнд ч битгий итгэ” гэсэн үгийг шивүүлсэн. Харин зүүн гар дээрээ эмээгийнхээ нэрний эхний М үсгийг шивүүлж ядам хуруун дээр “Die young” (Залуугаараа үх) гэсэн шивээсийг хийлгэсэн.

Их Британийн нэрт дуучин Эми Уайнхаус, алдарт Уитни Хьюстон нар бол түүний шүтээн. Тиймээс ч “Whitney Amy” гэсэн шивээстэй.

Контральто хоолойтой тэрээр барроко-поп, дрим-поп, трип-хоп, инди-поп, рок жанраар дуулдаг. Урлагт орж ирээд 12 жил болохдоо нэлээд хэдэн жил уран бүтээл туурвилгүй чимээгүй байж, архинд донтож, орчин үеийн шинжлэх ухаанаар дамжуулан бурхныг ойлгохыг оролдож, нэрээ хэд хэдэн удаа сольсон хамгийн сонин дуучдын нэг. Тэрээр “H&M”, “Jaguar” компанийн нүүр царай болж байсан.

Их Британийн Ерөнхий сайд асан Дэвид Камерон “The Telegraph” сонинд өгсөн ярилцлагадаа Лана Дель Райд хайртай бөгөөд шүтэн биширдэг гэдгээ хэлж байсан удаатай.

2011 оны зун Их Британийн нэрт дуучин Эми Уайнхаусын цогцсыг Лондон хот дахь гэрээс нь олсон юм. Мансууруулах бодис хэтрүүлэн хэрэглэснээс тэрээр 27-хон настайдаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн билээ. Алдарт дуучны амьдрал, уран бүтээл зэрэг нь хар тамхинаас болж сүйрсэн. Тэрээр “Грэмми” шагналыг гардуулах 50 дахь удаагийн ёслол дээр таван төрлөөр уг шагналын эзэн болсон боловч арга хэмжээнд оролцож чадаагүй. Учир нь түүнийг мансуурагч хэмээн АНУ руу орохыг хориглосон байсан. Эми Уайнхаус донтон мансуурснаасаа болж нэг бус удаа төлөвлөсөн тоглолтоо цуцлахад хүрч нэлээд хэмжээний төлбөрт унаж байсан удаатай. Тэрээр илүү их амжилтад хүрэх бүрэн боломжтой авьяаслаг дуучин байсан гэдэгтэй маргах хүн үгүй. Өөрийн гэсэн хэв маягтай өвөрмөц уран бүтээлч тэрээр өнөөдөр амьд байсан бол ер бусын бүтээлээрээ сонсогч олны гайхлыг төрүүлсээр байх байсан. “Бие хамгаалагч” кино төдийгүй олон сайхан уран бүтээлээрээ дэлхий дахинаа алдаршсан Америкийн нэрт дуучин Уитни Хьюстоныг 2012 оны хоёрдугаар сард зочид буудлын угаалгын өрөөнд ухаангүй байхад нь олсон. Үхлийн шалтгаан нь мөн л хар тамхи. “I will always love you” дуугаараа үзэгчдийг бишрүүлсэн түүний охин ч удалгүй хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн. Нэрт дуучны хувь заяа ийнхүү эмгэнэлтэйгээр төгссөнд түүний нөхөр Бобби Брауныг буруутай хэмээн нэг бус удаа хэвлэлээр бичсэн. Бобби Браунтай танилцаж Уитни Хьюстон хар тамхинд орсон гэдэг. Үүний улмаас сүүлдээ хоолой нь эрс муудсан. Мансууруулах бодис хэрэглэдэг гэдгээ ч өөрөө хэлж байсан. Сүүлдээ шинэ уран бүтээл туурвих чадваргүй болж эмчилгээ хийлгэсэн боловч тус болоогүй. У.Хьюстон, Б.Браун хоёр хар тамхи авч явж байгаад Хавайн нисэх онгоцны буудалд саатуулагдсан нь тухайн үедээ шуугиан тарьсан. 2000 оноос хойш буюу гэрлэснээсээ хойш У.Хьюстоны уран бүтээл зогсонги байдалд оржээ. Хар тамхинд орсон түүнтэй Америкийн шилдэг менежерүүд хамтран ажиллахыг хүсээгүй. Тэрээр хэд хэдэн удаа дахин тайзан дээрээ эргэн ирж шинэ уран бүтээл туурвих гэсэн боловч чадаагүй. Хар тамхи хэрэглэдэг тул түүнтэй дуу бичлэгийн студиуд хүртэл хамтран ажиллаагүй гэдэг. Мансуурагч бол найдваргүй, гэрээ байгуулсан ч хэзээ яахыг хэн ч мэдэхгүй.

Энэ сарын зургаанд дижитал борлуулалтаараа Азид тэргүүлдэг Өмнөд Солонгосын “Big Bang” хамтлагийн гишүүн Чой Сэн Хюн мансууруулах бодис хэтрүүлэн хэрэглэсний улмаас эмнэлэгт хүргэгдсэн. Түүнийг сэтгэл гутралд орсноос амиа хорлохыг завдсан, марихуан хэрэглэсэн хэмээн шалгагдаж байгаа тухай Өмнөд Солонгосын хэвлэлүүдээр бичигдсэн. T.O.P. хэмээх нэрээр олны танил болсон дуучинг өнгөрсөн аравдугаар сард 21 настай Хан Сё Хи гэгч бүсгүйтэй дөрвөн ч удаа мансууруулах бодис хэрэглэсэн хэргээр буруутгасан.

Хар тамхинд орсон алдартнууд цөөнгүй бий. Тэдний жагсаалтыг интернэтэд хүртэл тавьсан байдаг. Элвис Пресли, Курт Кобейн, Мэрлин Монро зэрэг олон алдартан хар тамхины улмаас амиа алдсан. Хэрвээ тэд цэл залуудаа нас бараагүй бол ямар сайхан уран бүтээлүүд туурвих байсан бол. Ямар ч авьяастай, мундаг байсан хар тамхи хэрэглэдэг бол ирээдүй үгүй. Ингэсний хариуд амьдрал өөрөө тэднийг шийтгэдэг. Тиймээс мансуурагч, мансууруулах бодис тээвэрлэсэн, зарсан хүмүүст хатуу шийтгэл оноодог.

Иранд нэг жилд дунджаар хар тамхи зөөсөн хэргээр 500 хүн цаазаар авах ял авдаг гэсэн судалгаа байдаг. Харин Саудын Аравид мансууруулах бодис зөөж, тээвэрлэсэн бол шууд л олны өмнө цаазалдаг хуультай. Хятадад ч ялгаагүй ялын дээд хэмжээг оноодог. Учир нь энэ нийгэмд ямар их аюул учруулж байгааг үгээр илэрхийлэх аргагүй.

Эмч нарын тайлбарлаж байгаагаар мансууруулах бодис гэдэг нь юуны түрүүн хүний оюун ухаанд, биед сөргөөр нөлөөлдөг. Эрүүл ухаанаар бодох чадваргүй болж, өнгөрсөн амьдралынх нь үйл явдал алдаг оног санаанд нь ордог гэнэ. Хамгийн аюултай нь хар тамхичнаас өвчтэй хүүхэд төрдөг. Эмч нарын ярьснаар мансууруулах бодис хэрэглэж байсан хүнээс эрүүл хүүхэд төрсөн удаа бараг байхгүй гэдэг. Хүүхдүүд нь ч мансуурагч болдог.

Залуучуудыг хар тамхинд татан оруулах явдал нь өнөөдөр дэлхий нийтэд тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа. Улс, үндэстэнг устгах аюултай тул ялангуяа залуучуудад мансууруулах бодис нь хүний биед хэрхэн нөлөөлдөг талаар мэдлэгтэй болгох явдал хэмээн мэргэжлийн хүмүүс үздэг. Зарим судлаач хар тамхийг үндэстнийг хоморголон устгахаас ялгаагүй хэмээн бичсэн байдаг. Үндэстэнг цус гаргалгүй, хүчирхийлэлгүй, аллага үйлдэлгүйгээр үгүй хийж байгаа гэдэг.

Чеченийн Ерөнхийлөгч Рамзан Кадыров өнгөрсөн жил нэгэн санал дэвшүүлсэн байдаг. Тэрээр хар тамхи хэрэглэдэг, худалддаг хүмүүсийг шүүх хурал хийлгүй, өчиггүйгээр буудаж байхыг хүчний байгууллагад санал болгож байсан удаатай. Энэ талаар орон нутгийн хүчний байгууллагын удирдлагатай уулзахдаа хэлсэн үгний бичлэгийг интернэтэд тавьж тухайн үедээ шуугиан болж байсан билээ. Өнгөрсөн пүрэв гаригт НҮБ-ын Мансууруулах бодис, гэмт хэргийн асуудал хариуцсан газраас гаргасан судалгаагаар өнөөдрийн байдлаар манай дэлхийн хүн амын таван хувь буюу 30 сая хүн мансууруулах бодисоос бүрэн хамааралтай болсон бөгөөд эдгээр хүмүүст яаралтай тусламж хэрэгтэй аж. Мансууруулах бодис түгээн дэлгэрүүлж байгаа гол эзэд бол террорист байгууллагууд гэдгийг ч НҮБ-ын Мансууруулах бодис, гэмт хэргийн асуудал хариуцсан газраас гаргасан тайланд дурдсан байна.

Германы Баден-Вурттемберг мужийн Нойштат хэмээх хотод өрхийн эмчээр ажилладаг Катрин Зорртой нэг өдрийг цуг өнгөрүүлэх боломж тохиосон юм. Түүнтэй уулзахаас өмнө урьдчилан утсаар ярьж “Өдрийн сонин”-ны “Танайд өнжье” булангийн зочин болох хүсэлт тавихад зөвшөөрөв. “Ер нь бол маш их ажилтай байдгийг чи мэднэ шүү дээ. Тэр холоос бараг тив алгасаад ирж байхад үгүй гэж хэлж чадахгүй” гэв. Өрхийн эмч маань өнгөрсөн жил Монголын баруун нутаг Ховд аймаг, Алтай Таван Богд ууланд очиж амарсан.Монголчууд тэр дундаа малчид хэрхэн амьдардгийг өөрийн нүдээр үзсэн.

Германд өрхийн эмчээ үйлчлүүлэгч өөрөө сонгодог онцлогтой. Та Берлин хотноо амьдардаг гэж бодоход өрхийн эмч тань аль нэгэн өөр хотод байж болно. Сэтгэлд нийцсэн, сайн хэмээн үзэж буй эмчээ өөрөө сонгоно гэсэн үг. Катрин Зорр Нойштат хотод нэгэн байшингийн нэгдүгээр давхрыг түрээсэлдэг, нийтдээ дөрвөн ажилтантай. Түүний “эмнэлгийг” германаар праксис хэмээн нэрлэдэг бөгөөд бяцхан эмнэлэг гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Өдөр бүр 8.00-19.00 цаг хүртэл ажиллана, дунд нь завсарлана. Өрхийн эмчийн үзлэгийн хуваарьтай, заавал урьдчилан цаг авч байж үзүүлнэ. Хүнд өвдсөн бол өөрөө үйлчлүүлэгчийнхээ гэрт нь очиж үздэг дүрэмтэй. Чухам ямар тохиолдолд гэрт нь очиж үзэх нь нэлээд нарийн журмаар зохицуулагддаг.

Өрхийн эмч Катрин Зорр ажлын өдрийн дараа гэртээ тагтан дээрээ тухалж байгаа нь

Долоон хоногийн дийлэнх өдрүүдэд өвчтнүүд нь ирж үзүүлдэг. Харин лхагва гаригийн үдээс өмнө нь өвчтөнүүдээ хүлээж аваад, үдээс хойш нь гадуур үзлэг хийнэ. Германд өрхийн эмч хэрхэн ажилладаг талаар ойлголт авахын тулд бид энэ өдрийг сонгон уулзахаар тохиролцсон юм. Лхагва гаригийн өглөө 8.05 цагт Катрин Зоррын бяцхан эмнэлэг дээр очиход ажил нь аль хэдийнэ эхэлчихсэн цаг авсан өвчтөнүүд хүлээлгийн өрөөнд сууж харагдав. Үйлчлүүлэгчдийг хүлээн авч, утасны дуудлагад хариулж, цаг тараадаг ажилтан бүгдийг зохицуулж байлаа. Ирснийг маань эмчдээ дотуур утсаараа хэлсэн бололтой удалгүй Катрин Зорр өрөөнөөсөө гараад ирэв. Эмийн жор бичүүлж авахаар ирсэн үйлчлүүлэгчтэйгээ эхлээд уулзахаар болж “Түр хүлээгээрэй” гэсээр “Ярилцлагын өрөө” гэсэн хаягтай өрөө рүү орлоо.

Өвчтөний хувийн асуудал тул уулзах үеэр гаднын хүн байж болохгүй нь ойлгомжтой. Удалгүй жор бичүүлсэн үйлчлүүлэгчийнхээ хамт гарч ирээд эм авахдаа анхаарах зүйлийг дахин сануулаад эцэст нь өдрийг сайхан өнгөрүүлэхийг хүссээд гаргаж өгөв. Ийнхүү Катрин Зорр бид хоёрын яриа эхэлсэн юм.

Үйлчлүүлэгчдийн цагийг зохицуулагч ажилтан

Хамгийн түрүүн бяцхан эмнэлгээ танилцуулах ажилдаа орлоо. 2001 онд өрхийн эмчээр ажиллахаар болж энэ газрыг өөр нэгэн өрхийн эмчээс худалдан авчээ. Үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд тэр жилдээ 200 000 еврогийн зээл авсанаа энэ жил хэдхэн сарын өмнө төлж дуусгасан гэв. Банкны өрөө барагдуулаад ёстой л нөгөө нуруун дээрээс нь том чулуу авч хаясан мэт болж тэмдэглэснээ ярив. Бяцхан эмнэлгийн үйлчлүүлэгчдэд зориулсан хүлээлгийн өрөө нь маш тухлаг. Эмчээ хүлээх зуураа сонин зэргийг унших боломжтой. Хүүхэд тоглох тоглоом гээд бүгд л хүний тав тухыг хангахаар тохижуулсан байв. “Ярилцлагын өрөө” нь нэг ёсондоо Катрин Зоррын ажлын өрөө гэнэ. Энд л үйлчлүүлэгчид нь өрхийн эмчтэйгээ нүүр тулан уулзаж өвчин зовиур зэргээ нэгд нэгэнгүй ярина. Харин цаад талынх нь дамжин ордог өрөөндөө үзлэгээ хийнэ. Түүнээс гадна цус авч, шинжилгээ хийдэг жижигхэн лаборатори, ариун цэврийн гээд нэлээд хэдэн өрөөтэй. Онц шаардлагатай үед бяцхан мэс засал хийдэг өрөө нь тусдаа. Тэр өрөөний өвчтөний суух сандал нь мэс засал хийхэд зориулагдсан аж. Катрин Зорр уг нь мэс заслын эмчээр мэргэшсэн хүн. Тиймээс энэ өрөөгөө “Миний хувьд хамгийн чухал” хэмээн дурьдав. Дээр дурдсанчлан тэрээр дөрвөн ажилтантай. Нэг эмчийн туслах, эмчийн туслах болохоор бэлтгэгдэж буй бас нэгэн ажилтан, үйлчлүүлэгчдийн цагийг зохицуулж санхүүгийн асуудал хариуцсан ажилтан, нэг цэвэрлэгчтэй. Эмчийн туслах гэдэг нь сувилагч уу хэмээн тодруулахад үгүй гэв. Сувилагчаас ялгаатай, сургалт нь ч өөр аж. Цус авах, даралт хэмжих зэрэг эмчийн өгсөн зааврын дагуу ажиллах үүрэгтэй. Катрин Зорр нь Эрфурт, Лайпциг хотуудад Анагаахын их сургуулийг мэс заслын эмч мэргэжлээр дүүргээд тэндхийнхээ нэгэн эмнэлэгт нэг хэсэг ажилласан байна. Хоёр Герман нэгдэх тэр түүхэн үед нөхөр нь Швейцарьт ажиллахаар болсон тул гэр бүлээрээ тус улсын Цуг кантонд нүүж очсон гэнэ. Ингээд охин нь нялх байсан тул эхний хэдэн сар гэртээ сууж хүүхдээ харсан байна. Зургаан сарын дараа Швейцарийн Цуг кантоны Аделхайд хэмээх эмнэлэгт ассистент эмчээр ажилд оржээ. Хуучнаар зүүн Германд мэс заслын эмч мэргэжил эзэмшсэн тэрээр энд эмчийн хувьд ёстой л нөгөө юм үзэж нүд тайлснаа ярив. Өндөр хөгжилтэй оронд хэрэглэдэг эм, багаж төхөөрөмж, ямар нөхцөл байдалд хэрхэн ажиллах, ажлын хуваарилалт гээд анагаах ухааны эрдэмд бараг эхнээс нь суралцсан аж. Ийнхүү түүний бяцхан эмнэлэгтэйгээ танилцуулахын сацуу хэрхэн эмч болсоноо ярьж байх хооронд ажилтан нь дараагийн өвчтөн ирснийг мэдэгдэв. Нэгэн туранхай, өндөр эмэгтэй нөхрийнхөө хамт ирсэн харагдав. Цаана нэлээд хэдэн хүн сууна. Түүнийг өвчтөнөө үзэж байх хооронд хүлээлгийн өрөөний утас зогсолтгүй дугарна. Үзлэгийн цаг зохицуулагч ажилтан өрхийн эмч нь хэзээ үзэх боломжтойг тайлбарлан өдөр цагийг товлоно. Ингэхдээ үйлчлүүлэгчтэйгээ тун чиг боловсон харьцана.

Лабораторийн туслах эмч

Нэг л мэдэхэд 12 цаг болчихсон хуваарийн дагуу гадуур үзлэг хийх цаг болчихсон байв. Эмч хүнд шаардлагатй хамгийн наад захын үзлэгийн төхөөрөмж, даралтны аппарат, тариур, нэг удаагийн үзлэгийн бээлий, өвчтөнөөс цус авсан нөхцөлд түүнийг авч явах зориулалтын сав зэргийг багтаасан том хар цүнхээ барьсаар “Subaru” машиндаа суув. Нойштат хот нь Шварцвальд хэмээх уулархаг газар оршино. Ингээд хамгийн түрүүн өндөр настны асрамжийн газар байдаг 92 настай өвчтөн дээрээ очих ёстой гэв. Сүүлийн үед хөл нь жаахан зовиуртай байгаа, хэдхэн хоногийн өмнө очиж үзээд эм бичиж өгсөн, өнөөдөр яаж байгааг нь үзэх ёстой гэв. Ингээд “Санкт Рафхаэл” хэмээх асрамжийн газрыг зорив. Эндэхийн хамгийн тохилог асрамжийн газрын нэг гэнэ.

Замдаа өрхийн эмчийн сарын орлого хэд байдаг талаар асуухад ер нь бол тийм ч их биш гэсэн тайлбар өгөв. Чухам хэд гэдгийг хэлэхийг хүссэнгүй. Ямар ч байсан бяцхан эмнэлгийн орлогын гуравны нэг нь эм, тариа, боолт, ариутгал энэ тэр гээд эмнэлгийн хэрэгцээнд зарцуулагддаг гэв. Түүнээс гадна дөрвөн ажилтны цалин, цахилгаан, усны төлбөр. Катрин Зорр ойролцоогоор 1000 арай хүрэхгүй үйлчлүүлэгчтэй. Олон үйлчлүүлэгчтэй байснаар орлого их байна гэсэн үг биш гэнэ. Ер нь Германд эрүүл мэндийн даатгал тав ангилагддаг, таны үйлчлүүлэгч ямар даатгалд хамрагдахаас л өрхийн эмчийн орлого шалтгаална. Эрүүл мэнийн даатгалын тогтолцоог нь тайлбарлахад нэлээд түвэгтэй, за тэгээд улсын бүртгэл, санхүүгийн хяналт зэрэг нь бүр ч нарийн аж.

Ийнхүү замдаа ярьж явтал нэг мэдэхэд асрамжийн газар ирэв. Асрамжийн газар гэхээр манайханд бол сайхан сэтгэгдэл төрөхгүй байх. Харин энд нас өндөр болсон хойно асрамжийн газар очих нь ердийн үзэгдэл. Зарим настангууд би тэр асрамжийн газар очно хэмээн аль эртнээс сонгочихсон байдаг. Бидний очсон газрын зарим хөгшчүүл нь өдрийнхөө хоолоо идэж, зарим нь гадаа цэцэрлэгт нарлаж, зарим кофе ууж суув. 92 настай үйлчлүүлэгчийн нэрийг Анна Туммелшайд гэдэг. Хэнтэй уулзах гэж байгаагаа хэлээд гурван давхарт гарав. Анна Туммелшайд ганцаараа нэг өрөөнд байдаг. Асрамжийн газрын ажилтнууд өндөр настан болгоныг анхаарч байх ёстой тул ихэд завгүй харагдана. Харин Анна Туммелшайд өрөөндөө байсангүй. Катрин Зорр түүнийг гадаа цэцэрлэгт нарлаж байгаа байх хэмээн гарсан боловч байсангүй. Өрхийн эмч маань дахин өрөөнд нь очтол настан түшлэгтэй сандал дээр тухлан сууж байв. Ариун цэврийн өрөөнд байсан тул эмчээ ирээд дуудахад сонсоогүй аж. Бие нь ямар байгааг асуунгаа Монголоос ирсэн сурвалжлагчтай хамт яваагаа хэлээд өрөөнд нь орж болох эсэхийг асуухад настан зөвшөөрөв. 92 настай гэхэд тун ч давгүй царай зүс нь сайхан харагдана. Таягийг нь эс тооцвол. Өрхийн эмч түүний хөлийг үзээд үрэвсэл нь илт гайгүй болсоныг хэлэв. Тиймээс асрамжийн газрын эмчийн хийсэн боолтыг авах хэрэггүй хэмээн зөвлөв. Ингээд ойр зуурын юм ярих зуураа даралтыг нь үзээд хөлөндөө түрхэх шинэ эм бичиж өгөв. Анна Туммелшайд нь нэг хүүтэй гэнэ. Тус асрамжийн газрын дээд давхарт нэг өрөөтэй байранд ганцаараа амьдарч байгаад хэдэн сарын өмнөөс ганц хүний өрөөнд шилжсэн байна. Түүнээс хойш бие нь хавигүй сайжирсан тухай Катрин Зорр ярив. Ганц хүний байранд амьдарч байхдаа заримдаа эмээ уухаа мартчихдаг байснаас даралт нь тогтворгүй болсон гэнэ. Хүү, бэр, ач хүү нар нь байнга эргэж ирдэг гэнэ. Шинэ ээмэг зүүснийг анзаарсан эмч ихэд зохиж байна хэмээн урмын үг хайрлав.. Ингээд бидний явах цаг болов. Өрхийн эмч маань гарахдаа асрамжийн газрын ээлжийн ахлагчтай уулзаж, хатагтай Анна Туммелшайдад үзлэг хийж шинэ эм бичиж өгсөнийг хэлэв. Ээлжийн ахлагч эмэгтэй бүгдийг нь нэгд нэгэнгүй бичиж авав. Ингээд бид хоёр дараагийн асрамжийн газар руу хөдлөв. Өрхийн эмч маань өдрийнхөө цайг ууж амжаагүй тул замдаа нэгэн цайны газраар орж кофе уулаа. Хэдэн минут кофе уух зуураа ажлынхаа талаар үргэлжлүүлэн ярив. Зун бол өдөр ч, шөнө ч дуудлагаар явахад асуудалгүй гэнэ. Харин өвөл өндөрлөг газар цас ихтэй тул амаргүй аж. Ялангуяа шөнө үүрээр, замын цас арилгаж амжаагүй бол өөрөө машинаа бариад явна гэдэг бас л яггүй. Харанхуйд, цас бороонд эмэгтэй хүн ганцаараа явна гэдэг амаргүй тухай ярив. Ойролцоо орших өрхийн эмч нартайгаа хамтран ажилладаг бөгөөд амралтаа авахдаа нэг нэгнийхээ өвчтөнийг хэсэг хугацаанд хариуцан авдаг гэв. Түүний ярьснаар өрхийн эмч гэдэг хамгийн их хариуцлагатай ажил. Тал талын мэдлэгтэй байх шаардлагатай. Мэс заслаар мэргэшээд дараа нь дотор, мэдрэл энэ тэр гээд бүх л чиглэлээр суралцсанаа ярив. Өрхийн эмч нь таван жил тутамд мэргэжлээ дээшлүүлэн курст хамрагдах ёстой.

Бидний очих дараагийн асрамжийн газар нь түрүүчийнхтэй харьцуулахад жижигхэн хэмээн тайлбарлав. Энд асруулдаг үйлчлүүлэгч нь шинээр эм хэрэглэх болсон гэнэ. Тиймээс асрамжийн газрын ажилтнуудтай энэ талаар уулзаж заавар өгөх ёстой аж. Биднийг ороход өндөр настангууд мөн л өдрийнхөө хоолоо идэж байлаа. Ажилтнууд нь тэдний дундуур явж сандлыг нь засч өгч, хоол нэмж, юу уухыг нь асууна. Заримынх нь амыг нь арчиж өгч байгаа харагдана. Бид хоёр ээлжийн ахлагчийг хүлээж нэг хэсэг зогсов. Ажилтнууд нь бүгд л завгүй харагдана. Цагаан халат өмссөн өндөр залууг ирэхэд яагаад ирсэн учраа тайлбарлаж, өвчтөнд нь эмийг нь яаж өгөх, юуг анхаарах зэргийг хэлэв. Тэд үйлчлүүлэгчийн талаар нэлээд удаан ярилцав. Хоолны танхимд суугаа хүмүүсийг хэсэг харж зогслоо. Зарим нь хоорондоо ихэд чухал яриа өрнүүлнэ. Чимээгүй ганцаараа суух хүн ч харагдана. Энэ хооронд асрамжийн газар эргэлтээр ирж буй хүмүүс орж харагдлаа.

Хоёр дахь асрамжийн газраас гарч ирэхэд Катрин Зорр өөрийнхөө хамгийн хайрлаж, хүндэтгэж явдаг үйлчлүүлэгчийнхээр ороод гаръя гэв. Ойрхон явж байгаа тул очно гэж амласан аж. “Чи энэ хүнтэй заавал танилцах ёстой. Их сонин эмэгтэй бий” гэв. Тав хүрэхгүй минут яваад л нэгэн жижигхэн байшингийн гадаа зогсоход биднийг харсан жижигхэн нохой зогсоо зайгүй хуцав. Энэ чимээнээр хажуу айлын нохой бас л хуцсаар гүйж ирэв. Нэг хэсэгтээ л бөөн шуугиан болж гэрийн эзэгтэй ч гараад ирэв. Дунд зэргийн нуруутай, өсгийтэй гутал өмссөн хачин дэгжин эмэгтэй “Өдрийн мэнд” гэсээр биднийг угтав. Өрхийн эмч, үйлчлүүлэгч хоёр ихэд дотно найзууд бололтой. Ойролцоогоор бол 70 орчим настай, ихэд ганган, алхах нь хүртэл донжтой. Эмээ гэдэг үг түүнд огтхон ч тохирохгүй, хатагтай гэвэл яг таарах шиг. Тэрээр биднийг зочныхоо өрөөнд орохыг урьж бид ч суув. Кофеныхоо машиныг асаах зураа ямар кофе уухыг асуув. Сүүлийн үед хоёр ч удаа нохойгоо хулгайд алдах шахлаа хэмээн гомдоллов. Энэ хатагтайн гэрээ тохижуулсан нь ихэд донжтой. Бүх юм хоорондоо зохицолдсон. Аргагүй л язгууртан гаралтай франц эмэгтэй гэдэг нь мэдрэгдэв. Залуудаа герман эмчтэй гэр бүл болж, хувийн эмнэлэгтэй байсан гэнэ. Түүнийгээ удирдан ажиллуулж байжээ. 1960-аад оны үед хэрхэн ажиллаж байсан, эмч нартаа хэрхэн хатуу шаардлага тавьдаг байснаа ярив. Ер нь ажил бол ажил гэдэг зарчмыг эрхэмлэж ирсэн, заримдаа ажилтнууддаа хатуу хандаж байснаа ярив. Саяхан төрсөн нутаг Францдаа очиж амраад ирсэн тухайгаа сонирхуулав. Хатагтайн нөхөр нь нэлээд хэдэн жилийн өмнө нас барсан аж. Түүнээс хойш ганцаараа амьдарч байгаа аж. Хоёр хүүтэй, нэг нь Канадад амьдардаг гэнэ. Удахгүй ач хүү нь амралтаа эмээтэйгээ өнгөрүүлэхээр Канадаас ирэх гэж байгаа аж. Нэг сарыг ач хүүтэйгээ хэрхэн өнгөрүүлэх төлөвлөгөөг нэгд нэгэнгүй гаргачихсан гэнэ. Бид хэдэн минут ярилцаад явахаар болов. Аль хэдийнэ 18.00 цаг болсон учир Катрин Зорр ч очиж ажлаа хүлээн авах зуур маргаашийн үзлэгийн цагтай танилцах ёстой гэв.

Өрхийн эмчийн бяцхан эмнэлэг

Өдөрт хичнээн өвчтөн хүлээн авдаг талаар Катрин Зорроос сонирхоход өчигдөр гэхэд 50-60 хүн үзсэн гэв. Өвөлдөө ханиад томуу ихтэй цагт бол нэг өдөрт 150 хүн үзэх тохиолдол ч бий. Ажил дээр нь ирэхэд ажилтан нь өдрийнхөө ажлыг хүлээлгэн өгөхөөр бүгдийг бэлдчихсэн байв. Тооцоо энэ тэр гээд нэлээд нарийн бололтой. Катрин эмнэлгийнхээ хаалгыг түгшиж гэр рүүгээ явахаар болов. Тэрээр ердөө таван минут алхаад хүрэх газар амьдардаг. Гэр хүртлээ явган явах нь түүний хувьд жаахан ч гэсэн амралт болдог гэнэ. Ойрхон тул би машиныг нь барьж яваад гэрийнх нь үүдэнд очоод хүлээж байхаар болов. Гэртээ ирсэн хойноо “Энэ алхах хугацаа чинь надад амралт болдог юм” гэв. Катрин Зорр гэртээ орж амжаагүй шахуу байхад утас нь дугарав. Охин нь утасдаж байв. Ирээдүйд маш сайн өмгөөлөгч болох найдлага төрүүлж буй охинтой. Охин нь докторынхоо ажлыг эмийн патентаар бичиж байгаа тул ээжээсээ асууж зөвлөлдөх зүйл нэлээд гардаг гэнэ. Ээжийгээ ажлаасаа дөнгөж тараад ирсэн гэдгийг мэдэж байсан тул охин нь удаан ярьж чилээсэнгүй. Катрин Зорр ч тагтан дээрээ гарч, хар муураа тэвэрсээр буйдан дээрээ тухлан суув.

Нойштат хот

Сүүлийн үед өсвөр наснынхны дунд амиа хорлох явдал нэлээд гарах болсон. Үүнтэй холбогдуулан сэтгэл судлаач Я.Батхүүтэй ярилцсаныг сонирхуулъя.

-Саявтар дунд сургуулийн сурагч хоёр найз охин “Алт шиг гялалзахгүй ч ган шиг хатуу нөхөрлөл энд байна” гэж бичиж үлдээгээд байшингаас үсэрсэн. Өнгөрсөн жил мөн хоёр охин өөрсдийгөө боомилж нас барсан. Өсвөр насныханд нөхөрлөл гэдэг аминаас нь илүү үнэтэй болчихсон юм уу?

-Насанд хүрсэн хүмүүс оюун ухааныхаа түвшинд дүгнэлт гаргаад миний амь нас ямар үнэтэй, нөхөрлөлийн үнэ цэн ямар байх вэ гэдгийг дүгнэж бодож чадна. Өсвөр насныхан энэ тухай төдийлөн тунгааж бодохгүй. Өөрийн аминаас илүү нөхөрлөл гэж юу байхав. Өөрийгөө хайрлаагүй хүн хэнийг ч хайрлаж чадахгүй гэж сэтгэл судлалд үздэг. Таны дурдсан тохиолдолд ямар нэгэн юм бодож саналгүйгээр, цэвэр сэтгэл хөдлөл дээр гаргасан шийдвэр. Өсвөр насныханд гэр бүлийн дотнын гишүүдээс илүү найз нөхдийнх нь хамаарал хамаагүй их байдаг. Үерхэл, нөхөрлөл нь дэндүү үнэтэй. Дээр дурдсан хоёр найз охин бол сайхан үерхдэг, бие биеийнхээ зовлон жаргалыг мэддэг байсан байна. Нэг нь гэр бүл дотроо зөрчилдөөнтэй, хэцүү байж. Түүнийгээ найздаа ярьдаг байсан бололтой.

-Хүн амиа хорлох шийдвэрийг гэнэт гаргадаггүй гэж зарим сэтгэл судлаачид хэлдэг. Нэлээн удаан бодсоны эцэст шийддэг гэсэн.

-Аливаа юм хоёр талтай. Өсвөр насны хүүхдүүдийн хувьд бол өөр. Үнэхээр тийм байсан бол дээр дурдсан хоёр охин ямар нэгэн байдлаар гэрээслэл бичих юм уу бусдад мэдэгдэх байсан. Найзууддаа ямар нэгэн байдлаар илэрхийлэх байсан гэж бодож байна. Өсвөр насныханд амиа хорлох оролдлого, бодол санаа орж ирдэг. Жишээ нь өсвөр насны дөрвөн хүүхдээс нэгд нь ийм бодол төрдөг. Долоон хүүхдийн нэг нь амиа хорлохоор төлөвлөсөн байдаг. Арван сурагчийн нэг нь нэгээс олон удаа амиа хорлох оролдлого хийсэн гэсэн судалгааны дүнг харсан. Ямар нэгэн бэрхшээл, асуудал тулгарахад гарц байхгүй мэт санагдаж амиа хорлоё гэж боддог. Үүнээс наана судсаа ханахын тулд гарын шуугаа зүсэж гэмтээх зэрэг үйлдэл хийдэг. Байшингаас үсэрсэн хоёр охин миний сонссоноор гэрээсээ яваад хоёр, гурав хоночихсон байсан гэсэн. Түүнээсээ их айсан байж ч болох талтай.

-Өмнө ч ийм явдлууд гарч байсан. Эцэг, эхийн зүгээс анхаарал халамж дутуу тавьсан, янз бүрийн мэдээлэл хүлээж авч байгаа, дарамтлуулах зэрэгтэй холбоотой юу?

-Тэгэлгүй яахав. Нийгэмд бол ядуурал, ажилгүйдэл гээд тулгамдсан асуудал маш их байна. Эцэг, эхчүүд амьжиргааныхаа төлөө яваад үр хүүхдэдээ анхаарал тавих нь багассан. Хүүхдүүдийн дунд хийсэн судалгаагаар эцэг, эхээсээ материаллаг байдал бус, өөрийг нь ойлгоосой, мэдрээсэй гэсэн хүсэл нь илүү давамгайлдаг. Өсвөр насныхны 55 хувь нь өөрийг нь ойлгохгүй байна гэж үздэг. Тэд өөрсдийнхөө дураар байхыг илүүд үздэг. Дураараа байна гэдэг нь хүссэнээ хийнэ гэсэн үг биш. Өөрийнхөө мөн чанараар байж, өөрийгөө мэдрүүлэх гэсэн бодол хүсэл давамгайлдаг. Өөртөө хэтэрхий шүүмжлэлтэй хандах, байгаа амьдралаа хэтэрхий харлуулж бодох, буруу мэдээлэлд үнэмших зэрэг зүйл гардаг.

Шашны нөлөөлөлд хэт автах явдал ч бий. Нийгмийн зүгээс ч хүний оюун ухааныг хордуулах янз бүрийн сурталчилгаа, мэдээлэл ямар ч шүүлтүүргүйгээр тархаж байна. Хүүхдүүд түүнийг нь оюун ухаандаа шууд тусгаж авдаг. Манай боловсролын системд амьдрах чадварт суурилсан амьдралын мөн чанар, утга учир, зорилго чиглэл зэргийг таниулсан онолын буюу шинжлэх ухааны болон хүн байх ухаан, ухамсрыг бий болгодог гүн ухааны мэдлэг олгох сургалт явагдахгүй байна. Үүнээс болоод хувь хүн өөрийнхөө хөгжлийн үе шатууддаа доголддог.

-Ер нь манайд өсвөр насныхны дунд явуулсан нарийвчилсан судалгаа байдаг уу?

-Миний мэдэхийн тийм дорвитой судалгаа байдаггүй. Сүүлийн дөрвөн жил манайд 92 хүүхэд амиа хорлосон байдаг. Гутрал, гадуурхал, хүчирхийлэл дарамт шахалтаас болсон гэж ерөнхий боловсролын сургуульд явуулсан судалгаагаар тогтоогдсон. Манайд сэтгэл зүйн төвүүд ч ховор. Одооноос л сэтгэл зүйчид хандах соёл бий болж байна. Бид тийм юманд хэвшээгүй байна л даа. Надад олон хүн хандаж ирдэг. Заримдаа маш жижигхэн асуудлаар ханддаг. Гэтэл дагаж ирж байгаа хүүхдүүд нь биш дагуулж ирж байгаа эцэг, эхчүүд нь өөрсдөө асуудалтай байдаг. Зүгээр байгаа хүүхдээ өөрсдөө асуудалд оруулдаг, түүнийгээ ч ойлгодоггүй, мэддэггүй. Өөрийнхөөрөө байлгах гэж дарамтална, гуйна, ятгана, хүчирхийлэл үйлдэнэ. Зарим тал дээр одооны хүүхдүүд нь зөв мэдээлэл авчихсан өөрийнхөөрөө байх гээд байдаг. Иймэрхүү байдлаас л болж зөрчилдөөн үүсдэг.

-Өөрөө өөрийнхөөрөө байна гэдэг нь дураараа байхыг хэлээгүй, өөрийгөө мэдрүүлэхийг хичээж байгаа хэрэг гэж та түрүүн хэлсэн. Үүнийг тайлбарлаач…

-Өсвөр насны хүүхдүүд ямар орчинд төрсөн, амьдралд нь юу ч тохиолдсон байж болно. Хүнд амьдрал туулсан, хайр халамжаар дутсан зэргээс шалтгаалаад ирээдүйнхээ амьдралыг кодолчихдог гэж үздэг. Бага насандаа харгис хэрцгийг мэдэрч, эцэг эхдээ орхигдож хаягдсанаас амьдралд хандах хандлага нь өөр болдог. Зан ааш нь эвдэрч, аливаа зүйлийг сөргөөр харна. Өсвөр насныхан гэж би 12-18 насны хүүхдүүд, тэдний сэтгэл зүйд гардаг өөрчлөлтийг хэлээд байна л даа. Бэлгийн бойжилт явагддаг, гэтэл үүнийгээ мэддэггүй. Энэ талаар хичээл байдаггүй тул биед нь өөрчлөлт гарахад маш их айж, цочирддог. Биед нь физиологийн огцом өөрчлөлт гарах, сарын тэмдэг ирэх зэргээс айдаг.

Дээр нь сэтгэл санаанд нь өөрчлөлт гардаг. Эцэг, эхэд нь бол өөрийнхөө дураар байх гээд байгаа юм шиг харагддаг. Урьд сонирхдог байсан юмандаа дургүй болох жишээтэй. Цаад санаа нь бол өөрөөрөө байх гэсэн оролдлого, өөрийгөө ойлгуулах гэсэн тэмүүлэл. Бодож, санаж байгаагаа шууд илэрхийлэх, түүгээрээ байх гэх жишээтэй. Урьд нь үгээр нь байсан хүүхэд гэнэт өөрчлөгдөхөд эцэг, эхчүүд нь бэлтгэлгүй байдаг тул зөрчилдөөн гардаг. Дураар нь байлгах гэдэг нь өөрийг нь зөв ойлго гэсэн үг. Юу хүсээд байна, яамаар байна, юу таалагдахгүй, юунд шаналаад байгаа зэргийг нь мэдэх. Ийм насанд сэтгэл санаанд нь хамгийн их нөлөөлдөг зүйл бол өөртөө идеал дүр бий болгочихдог. Ямар нэгэн хүнийг дуурайж, түүн шиг болох, амьдрах юмсан гэж бодох жишээтэй. Өөрийгөө тэр хүнтэйгээ ижилхэн байлгах гэж гадаад байдал, үйл хөдлөл, зан аашаа өөрчилдөг. Өөрийнхөө гаднах байдал, гоо үзэмжинд хэт эмзэг хандаж, өөрийгөө голдог.

-Тэгэхлээр ийм явдлыг, ийм санааг болиулахын тулд яах ёстой вэ?

-Үүнтэй холбоотой нэг судалгаа гарсан. Өсвөр насныхны 50 хувь дарамтанд өртдөг. Сургууль дээр нь мөнгө төгрөг авах, үнэтэй хувцсыг нь дээрэмдэх, номыг нь авах гээд. Бас зодох, зодуулах, онлайнаар дарамтлах, сошиалаар доромжлох. Үүний улмаас хүүхэд сургуульдаа явах дургүй болох төдийгүй аюултай орчин гэж үздэг. Энэ талаар багшдаа хандаж чадахгүй. Сургуулиасаа зайлсхийнэ. Ер нь стресст орох ганцхан шалтгаан буруу бодлын урсгал гэж мэргэжлийн хүмүүс тодорхойлдог. Бодит байдлыг харж чадахгүй болдог. Тиймээс эцэг, эх нь түүнийг өөрчлөх хэрэгтэй. Чадахгүй бол мэргэжлийн хүнд хандах ёстой.

-Хайр дурлалаас болж амиа хорлох явдал их гардаг. Гэтэл ДЭМБ-аас дурлахыг өвчин гэж үзсэн байдаг байх шүү.

-Тийм ээ, дурлалыг нэг ёсондоо сэтгэл мэдрэлийн гаралтай өвчин гэж томьёолдог. Яагаад гэхээр дурласан байхад хүний сэтгэл санаа огцом өөрчлөгддөг. Нөгөө хүнээ маш их санаж, хүлээж, түүнгүйгээр ирээдүйгээ төсөөлж чаддагггүй. Амиа хорлолт нь гутрал, гадуурхал, хүчирхийлэл дарамт, шахалтаас болдог гэж ерөнхий боловсролын сургуульд явуулсан судалгаагаар тогтоогдсон байгаа. Ер нь олон улсын практикт иймэрхүү явдал их байдаг. Манайд бол харьцангуй гайгүй юм шиг санагддаг.

-Танд хандаж байгаа өсвөр насныхны дийлэнх нь ямар асуудалтай байдаг вэ?

-Иймэрхүү явдалтай холбогдолтой нэвтрүүлэг хийдэг болсноос хойш хүмүүс нэлээд ханддаг болсон. Хамгийн сүүлд гэхэд төрсөн ахынхаа дарамтнаас болж амиа хорлох үйлдлээ бодоод, төлөвлөөд, бүр шийдчихсэн, дотно харьцаатай хүндээ хэлчихсэн байсан тохиолдол ч бий. Хүүхдээ сайн анзаардаг эцэг, эхчүүд ирээд “Манай хүүхэд нэг л өөр болчихоод байна” гэдэг. Ер нь амиа хорлохоор шийдчихсэн хүүхэд шал өөр болчихдог. Харц нь тогтворгүй, нэг газраа тогтож сууж чадахгүй эсвэл нүд нь бүр сүүмийчихсэн байх жишээтэй. Өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж тэг болсон тохиолдолд хүн ийм шийдвэр гаргадаг.

-Иймэрхүү байдалд орчихсон хүүхэдтэй сэтгэл судлаачид аль зэрэг удаан ажиллах шаардлагатай байдаг вэ?

-Нөхцөл байдлаасаа шалтгаална. Хэр зэрэг их дарамттай, хүчирхийлэлд өртсөн, буруу итгэл үнэмшилд өөрийгөө оруулсан зэргээс шалтгаалдаг. Бодит байдлыг хэлэхэд дороо ойлгодог хүүхэд ч бий. Сэтгэл зүйч бол тухайн хүний олж хараагүй гарцыг нь хэлж өгдөг. Надад хандаж байгаа хүмүүсийг харахад лам, бөөгөөр их явж, засал хийлгэлээ гэх юм. Орчин үеийн хүүхдүүд ийм юманд итгэхээ больсон. Сэтгэл зүйчид очихыг зөвшөөрдөг, өөрсдөө очих сонирхолтой болж.

Тиймэрхүү хүүхдийг дор нь өөрчилж болдог. Тиймээс эцэг, эхчүүд маш анхааралтай байх хэрэгтэй. Хүүхдээс тань хэвийн бус зан үйлдэл, аливаа эмгэг илрэх юм бол сэтгэл зүйчид хандах нь зүйтэй. Кибер ертөнцөд амьдраад, найз нөхөдгүй болоод, хоол идэж, унтахаа болиод, ядаргаанд ороод илт өөрчлөгдөөд ирэх юм бол заавал мэргэжлийн хүнд хандах хэрэгтэй.

Зөрчлийн хуулийн шинэчилсэн найруулга ирэх долдугаар сарын нэгнээс мөрдөгдөх болсон. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийн гишүүнээр ажиллаж байгаа хууль зүйн доктор, дэд профессор Б.Батзоригоос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Энэ хуулийг шинэчлэх болсон нэг шалтгааныг орчин үеийн нийгмийн амьдралд бий болсон шинэ үзэгдлүүдэд ялгамжтай хандаж, хариуцлага тооцох боломжтой, үр нөлөөтэй тогтолцоо бий болгоход оршино хэмээн хуулийн төслийн үзэл баримтлал заасан байна. Үүнийг тодорхой тайлбарлаж өгнө үү?

-Нийгмийн амьдрал байнга өөрчлөгдөхийн хэрээр хүмүүсийн хооронд үүссэн харилцааг зохицуулах шаардлага бий болсоор байдаг. Гэхдээ бүгдийг нь хуулиар зохицуулах боломжгүй, шаардлагагүй. Өмнөх бөгөөд өнөөгийн нийгэмд үзүүлэх хор хөнөөлтэй үйлдлийг эрүүгийн нэг хуулиар зохицуулдаг. Харин нийгмийн хор аюулаараа гэмт хэргээс бага зөрчлийг 200 гаруй хуулиар зохицуулж байсныг зөрчлийн нэг хуулиар зохицуулдаг болсон. Ингэснээрээ гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх нэгдсэн бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх боломжтой болж байна. Салбарын хуулиудаар амьдрал дээр хэрэгжүүлэх механизмыг нь бүрдүүлээгүй зөрчлийг хуульчлах явдал үгүй болно.

-Шинэчилсэн найруулгад тусгаснаар гэмт хэрэг, зөрчил хоёрыг өөр өөр салбарт хамруулан авч үзсэн байна. Үүнийг дагаад тооцох хариуцлага ч өөр болсон гэсэн?

-Их энгийнээр тайлбарлая. Хүнээр яривал мэс засал хийж эмчлэх өвчнийг гэмт хэрэг гэе. Эм, тариагаар эмчлэгдэх өвчнийг зөрчил гэе. Гэмт хэрэг, зөрчил нь өөрөө нийгмийн хорт хавдар, тахал гээд их сүртэй нэршил бас байдаг даа. Хүмүүсийн хооронд үүссэн маргаан, хуулийн хэрэгжилтийг хангахад төрийн хяналт шалгалт, хүмүүсийн хоорондын зан үйлийн горим журмаар зохицуулагдах боломжгүй болохоор зөрчлийн хуулийн зохицуулалтад оруулж торгох, эрх хасах зэрэг шийтгэл оногдуулдаг. Шалгах процесс нь ч энгийн байдаг. Хүний эрхэнд хязгаарлалт бага тогтоодог. Харин зөрчлийн хуулиар зохицуулах боломж хязгаарлагдаад ирэхээр эрүүгийн хуульд гэмт хэрэг гэж заагаад хорих, албадан ажил хийлгэх, маш өндөр хэмжээгээр торгох гэх мэт ял оноодог. Шалгах процесс нь нарийн. Шалгах явцад цагдан хорих, нэгжих, гүйцэтгэх ажил явуулах гэх мэтийн төвөгтэй арга ашигладаг.

-Зөрчлийн хуулийн нийтийн ёс суртахуун, хэв журмын эсрэг зөрчил гэсэн зүйлд олон нийтийн газар, авто зам, гудамж, талбайд бие зассан, эсхүл нус, цэр, тамхины иш, хог хаясан хүнийг арван нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно хэмээн заасан байна. ийм зөрчил үйлдэгдэж байгаа эсэхийг хэн, яаж хянах вэ?

-Таны дурдсан зөрчлийг өмнөх хуулиудаар зөрчил гэж тооцоод торгоно гээд заачихсан байдаг шүү дээ. Одоо 200 гаруй хуулиар зөрчил гээд хуульчилсан зөрчлүүдийг нэгтгэхээр хүмүүс гайхаад байна. Ингэж гайхаж байнаа гэдэг чинь энэ зөрчлийн хуулийн ач холбогдол тодорхой хэмжээгээр гарч байна гэсэн үг. Одоо төрийн бодлогоор таны дурдсан зөрчлүүд нийгэмд байх ёстой жирийн үзэгдэл юм уу гэдгийг тодорхойлох хэрэгтэй. Үнэхээр нус, цэрээ хаях нь байдаг л хэвийн үзэгдэл, үүнийг нийтийн ёс суртахууны хэм хэмжээгээр зохицуулбал ичээд дээрх үйлдэл гаргах нь багасна гэж үзвэл зөрчлийн хуульд тусгахгүй байж болно шүү дээ.

-Нийтийн журам зөрчих гэсэн бүлэгт “Орон сууцанд шөнийн цагаар бусдын амгалан тайван байдлыг алдагдуулсан бол хүнийг тавин нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг таван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэж заасан. Тэгэхлээр хөрш айл нь гомдол мэдүүлэхэд торгоно гэсэн үг үү?

-Бас л орон сууцанд шөнийн цагаар бусдын амгалан байдлыг алдагдуулаад байвал хөрш нь ирээд та нар арай их дуу чимээ гаргаад байна гэхэд нь нөгөөдүүл нь ичиж зовоод за одоо болилоо гээд больж байвал заавал торгоод шийтгэдэг Зөрчлийн хуульд тусгаад байх шаардлагагүй. Нийгмийн ёс суртахууны хэм хэмжээгээр зохицуулчихаж болно. Одоо ийм шаардлага тавивал яах бол. Цагдаа ирж байж л асуудал зохицуулах шаардлага гарах байх. Зөрчлийг шалгадаг хянадаг байгууллагуудыг Зөрчил шалган шийдвэрлэх хуулиар тодорхой заагаад, зөрчлийг хэрхэн шалгахыг хуульчилж байгаа.

-Тэгвэл 7.3 дугаарт “Хүний нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжилсон худал мэдээллийг нийтэд дэлгэсэн, эсхүл мэдээллийн хэрэгсэл, нийтийн сүлжээгээр тараасан бол хүнийг нэг мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг арван мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэсэн заалтын талаар нэлээд маргаан өрнөсөн. Үүнийг Эрүүгийн хуульд оруулъя гэсэн санал ч УиХ-ын гишүүдээс гаргасан гэсэн. Энэ талаар хуульч хүний хувьд ямар бодолтой байна?

-Сэтгүүлчдийг бичсэн болгоных нь төлөө шийтгэх зохицуулалт биш байх. Таны хэлсэн зүйлээс харахад санаатайгаар бусдын нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжлохдоо хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг ашиглавал хариуцлага тооцно гэсэн байна. Харин энэ заалтыг сэтгүүлчдийн хууль ёсны ажиллагааг саармагжуулах, шударга сэтгүүлчийг айлгах, дарамтлах хэрэгсэл болгон ашиглаж байна уу гэдэг талаас нь харвал бас өөр. Ер нь нийгмийн сөрөг үзэгдэлтэй тэмцэх ганц арга эрүү, зөрчлийн хууль биш шүү дээ. Нийгмийн элдэв сөрөг үзэгдэлтэй тэмцэх төрийн бодлого үгүйлэгдэж байгаагийн нэг илрэл ингэж харагдаж байгаа юм болов уу. Өөрөөр хэлбэл, ийм зүйл орж батлагдвал сэтгүүлчийн үйл ажиллагааг зохицуулсан, эрх ашгийг нь хамгаалсан хууль нь дагалдаж гарах байх.