Author: Юмсүрэнгийн Дэлгэрмаа

Хэдхэн хоногийн өмнө Холливудын алдарт жүжигчин Ричард Гир Монголд ирсэн билээ. Тэрээр Улаанбаатарт байх хугацаандаа Төрийн ордонд хэд хэдэн улстөрчидтэй уулзаж, Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейг үзэж, Дорноговь аймагт очиж “Говийн ноён хутагтын музей”-г сонирхсон байна. Ричард Гир нь Түвдийн тусгаар тогтнолын төлөө тууштай тэмцэгч, Далай ламтай маш сайн харилцаатай нэгэн. Тэрээр энэ удаад Буддын шашны зүтгэлтнүүдийг хэрхэн хэлмэгдүүлсэн тухай кино хийхээр төлөвлөсөн бөгөөд бэлтгэл ажлаа хангах зорилгоор Монголд иржээ.

Өнгөрсөн зуунд улс төрийн нөхцөл байдлын улмаас аргагүй эрхэнд эх орноосоо явсан лам олон жилийн дараа нутагтаа эргэж ирээд багшийнхаа шарилыг Говиос хайж байгаа талаар өгүүлэх юм байна. Киноны зохиол хараахан бэлэн болоогүй бөгөөд зарим зургийг Монголд авахаар төлөвлөөд байгаа гэнэ. Тиймээс Ричард Гир “Баянгол” зочид буудалд киноны уран бүтээлчидтэй өглөөний цай хамт уужээ. Энэ үеэр “Монголчууд хэн байсан, хэн болчихов, цаашид хэн байх вэ гэдгийг тунгаан бодох цаг ирсэн” хэмээн хэлсэн байна. Монгол бол гайхамшигтай орон, Монголын ард түмэн агуу түүхтэй. Тиймээс монголчууд ядуу гэдэг сэтгэлгээнээсээ салж бусдаас тусламж гуйхаа болих хэрэгтэй. Өөрсдийнхөө өнгөрсөн түүх, заншлыг санах хэрэгтэй хэмээн ярьжээ.

Холливудын алдарт жүжигчин Улаанбаатарт байх хугацаандаа өөрийн эртний сайн танил, Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяртай уулзахдаа шинээр хэрэгжүүлэх гэж буй кино төслийнхөө талаар ярьсан байна. Мөн Асашёорюү Д.Дагвадоржтой цуг зургаа авахуулжээ.

Алдарт жүжигчин маань өөрийн найз бүсгүй Алехандра Сильвагийн хамт ирсэн юм. Алехандра Сильва нь испани бүсгүй бөгөөд аав нь хөлбөмбөгийн “Реал Мадрид” клубын дэд ерөнхийлөгч, бизнесмен Игнасио хэмээх олны танил нэгэн. Алехандра Сильва монголчуудын бидний сайн мэддэг “Айвенхоу майнз” компанийг үндэслэгч Роберт Фридландын хүү Гованд Фридландын эхнэр байжээ. Өдгөө 33 настай бүсгүй анх 2015 онд Италид болсон нэгэн кино наадамд Ричард Гирийн хамт оролцож, анх удаагаа цугтаа олны өмнө гарсан. Алехандра Сильва Монголд байсан гэрэл зургуудаа инстаграм дэх хуудсандаа байрлуулжээ.

Холливудын алдарт жүжигчин одоогоос 20 жилийн өмнө Далай ламын хамт Монголд ирсэн билээ. Хамгийн сүүлд 2010 онд Гандантэгчинлэн хийдээс зохион байгуулсан “Монголын бурхан шашин” олон улсын хуралд оролцсон. Тэрээр энэ удаад Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейг нэлээд удаан үзсэн байна.

Энэ тухай тус музейн захирал У.Сарантуяагаас тодруулсан юм.

-Танай музей өвлийнхөө хуваарьт шилжиж бямба гаригт амарч байгаа юм байна. Харин өнгөрсөн бямба гаригт Холливудын жүжигчин Ричард Гир танай музейг үзсэн гэсэн.

-Р.Гирийн аяллыг зохион байгуулсан хүмүүс өнгөрсөн бямба гаригт бидэнтэй холбогдсон. Тэр өдөр бид дотоод ажилтай байсан тул ирж үзэж болно гэсэн.

-Танай үзмэрүүдээс алийг нь илүү их сонирхож байсан вэ?

-Занабазарын бүтээлүүд тэр дундаа Цагаан Дарь эхийг нэлээд сонирхож байсан. Найз бүсгүй Алехандра Сильваг бидэнтэй танилцуулсан. Энэ үеэр түүнтэй ярилцах завшаан тохиосон юм. Амралтын өдрөөр музейг нь үзэх боломж олгосонд талархаж байгаагаа илэрхийлсэн. Ричард Гир одоогоос зургаан жилийн өмнө Улаанбаатарт ирэхдээ мөн л манай музейг үзсэн. Тэр үед үзмэрүүдийг тайлбарласан манай хөтөч Ричард Гир бол Буддын шашныг маш их судалсан, их мэдлэгтэй хүн байна гэдгийг хэлж байлаа. Нэрт жүжигчин маань Цагаан Дарь эх, Өндөр гэгээн Занабазарын мутрын бүтээлүүдийг дахин үзэхээр зорьж ирсэн, Занабазарыг ч их судалсан юм билээ. Монголын Бурхны шашинтай холбоотой гар урлалыг нэлээд сонирхож байгаа гэдэг нь мэдэгдсэн. Үүнээс үзэхэд Занабазар гэдэг ямар агуу хүн болох нь ойлгомжтой юм. Одоо ч энэ агуу хүний бүтээлүүд хүмүүсийг хөглөөд зогсохгүй, дэлхийд алдартай хүмүүс түүний бүтээлийг үзэхээр ирж байна. Өөрөөр хэлбэл, Занабазар ямар хэмжээний уран бүтээлч болох нь харагдаж байна.

Ийнхүү Холливудын нэрт жүжигчний маань шинэ уран бүтээл удахгүй үзэгчдийн хүртээл болох юм байна.

Таваас долоон мянган жилийн тэртээ Дундад Ази, Сири, Ар Кавказ, Египетэд дарс хийдэг байжээ. Үүнийг гэрчлэх түүхэн баримтууд ч бий. Газрын дундад тэнгисийн орнуудаас Египетийн дарс чанараараа тэргүүлж, түүнийгээ шашны ёслолд хэрэглэдэг байсан гэнэ. Эртний Грект дарсыг өргөн хэрэглэж байсан тухай баримтууд нэлээд бий. Тэр үед 150 төрлийн усан үзэм ургадаг, хэдэн арван сортын дарс байсан гэдэг. Дарсыг удаан хадгалах тусам сайн. Алдарт Гомерийн “Одиссей” дуульд 11 жил хадгалсан дарсны талаар өгүүлсэн байдаг. 1992 оноос хойш хадгалсан “Screaming Eagle” дарс 2008 онд 500 000 ам.доллараар зарагдаж дэлхийн хамгийн үнэтэйд тооцогдох болсон.

Өнөөдөр манай дэлхий дээр 100 гаруй төрлийн усан үзэм тариалдаг. Түүгээр 1000 нэр төрлийн дарс хийж байна. Үүнээс үзэхэд ирээдүйд дарсны нэр төрөл нэмэгдэх магадлал өндөр юм. Дарсны нэг онцлог нь спиртийн агууламж багад оршдог. 17 градусаас дээш бол спирт агуулагдсан дарс гэсэн үг . Хэрвээ та дарсны талаар илүү мэдлэгтэй болъё гэвэл ирэх баасан гаригт “WW” төвд болох “Олон улсын дарсны үзэсгэлэн”-г очиж сонирхоорой. Уг арга хэмжээг “World Wine” сүлжээ дэлгүүрээрээ монголчуудад танил болсон “Ноён уул эрдэнэ” компани зохион байгуулж “Олон улсын дарсны үзэсгэлэн”–гийн талаар тус компанийн борлуулалтын албаны дарга Н.Сэмжидмаатай ярилцсаныг сонирхуулъя.

-Дарсыг Францгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй гэж европчууд ярьдаг л даа. Тиймээс хоёулаа дарсны талаар яриагаа эхэлье гэж бодлоо.

-Дарс гэдэг нь усан үзэм, жимс жимсгэний шүүсийг исгэж хийсэн согтоогч ундаа. Өөрөөр хэлбэл тодорхой хэмжээний бага хатуулагтай цэвэр усан үзмээр исгэлт хийж байж дарсыг гаргаж авдаг. Франц бол дарсны хамгийн өндөр хэрэглээтэй улсад тооцогддог. Саяхан бид Хүнс хөдөө аж ахуйн академи дээр дарсны зөв зохистой хэрэглээг бий болгох талаар презентаци хийсэн. Түүнийг бэлтгэж байх явцад Франц нь нэг хүнд оногдох дарс, түүний зөв зохистой хэрэглээгээрээ дэлхийд нэгдүгээрт явж байсныг мэдсэн. Харин 2017 оны судалгаанаас үзэхэд АНУ нь энэ үзүүлэлтээрээ тэргүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл дарсыг зүгээр уухаасаа илүү зөв зохистой хэрэглэдэг болсон гэсэн үг. Хүний эрүүл мэндэд ач тустай байлгах гэж хэрэглэдэг болсон. Дэлхийн томоохон эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүд ч ямар ашиг тустай болохыг нь судлаад гаргаад ирчихсэн байдаг.

-Энэ талаар та тодруулж яриач. Жишээ нь бидний мэддэгээр цусны даралт нь өндөр бол өдөрт нэг хундага улаан дарс уухад сайн гэдэг. Ямар дарс нь юунд сайн бэ?

– Дарс нь улаан, цагаан, ягаан гэсэн гурван төрөл байдаг. Дарсанд дөрвөн чухал элемент агуулагддаг. Антиоксидант нь хорт хавдраас урьдчилан сэргийлдэг, холестрины хэмжээг бууруулж артерийн судсыг хамгаалан зүрхний өвчний эрсдлийг багасгадаг Резвератрол нь усан үзмийн хальснаас ялгардаг хамгаалагч нэгдэл юм. Судасны нарийслаас хамгаалж муу холестринийг бууруулдаг, цусан дахь сахарын хэмжээг багасгадаг. Флавнойд нь ургамалд байдаг байгалийн химийн нэгдэл . Исэлтийн процессын үед үүссэн энзимүүд нь хорт хавдар үүсгэдэг хүчин зүйлийг устгаж хавдрын хэмжээ томрохоос сэргийлдэг. Полифенол нь судасны ханыг бүрхэж хамгаалалт үүсгэн зүрхний шигдээс өвчнөөс урьдчилан сэргийлдэг.

-Дарсыг тохируулж тогтмол уух нь хүний бие организмд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

-Улаан дарсан дахь фенол нь цусан дахь тослогийг исэлдүүлснээр хлостерин үүсэхээс сэргийлдэг. Зүрх зогсох эрсдлийг бууруулахаас гадна хоол боловсруулах системийн үйл ажиллагааг сайжруулдаг. Цагаан дарс нь бүх бие организмыг ариутгахаас гадна өвчинтэй тэмцэх чадварыг сайжруулж уушгины хорт хавдар үүсэх эрсдлийг бууруулдаг. Улаан дарс нь мөн тархины цусан болон хүчилтөрөгчийн хангамжийг сайжруулахаас гадна ясны кальци алдагдалтыг удаашруулдаг. Хамгийн гол нь тайвшруулах үйлчилгээ үзүүлж, стресс бууруулдаг.

-Түүнээс гадна дарсыг хуурай, хагас хуурай, чихэрлэг гэж ангилдаг?

-Тиймээ хуурай, хагас хуурай, чихэрлэг, хагас чихэрлэг гээд дөрөв хуваагддаг. Энэ нь нэг литр эсвэл 750 мг дарсанд агуулагдаж буй сахарын хэмжээг тодорхойлж байгаа. Хуурай дарс гэхэд 12-14 градусын хатуулагтай буюу энэ нь сахарын агууламжгүй гэсэн үг. Хагас чихэрлэг дарс нь 9-11 градусын хатуулагатай буюу сахартай байдаг.

-Танай компани хэзээнээс Монголд дарс оруулж ирж байна?

-“Ноён уул эрдэнэ” компани нь 1996 онд анх дарс оруулж ирсэн. Харин өнөөдөр монголчууд дарсны талаар өргөн мэдлэгтэй болсноос гадна хэрэглээ нь ч нэмэгдсэн гэдгийг хэлмээр байна.

-Хамгийн олон жил хадгалагдаж байгаа дарс?

-Манай дарсны зооринд 1981-2000 оны дарснууд байдаг.

-Танай компани “Олон улсын дарсны үзэсгэлэн”-г зохион байгуулж байгаа юм байна. Уг арга хэмжээнд хэдэн орны хичнээн дарс үйлдвэрлэдэг компани оролцох вэ?

-Манай компани нь үзэгсэлэнгээ гурав дахь жилдээ зохион байгуулж байгаа. Энэ үзэсгэлэнд манай компанийн томоохон харилцагч болох Испани, Итали, АНУ-ын Калифорни, Германы дарсны мэргэжилтнүүд оролцож байгаа. Энэ жилийн үзэсгэлэнд Францын зургаан компанийн Азийг хариуцсан захирлууд, 12 дарсны мэргэжилтэн оролцоно.

-Энэ үеэр хэдэн төрлийн дарсыг танилцуулах вэ?

-400-гаад нэр төрлийн улаан, ягаан, цагаан дарс, оргилуун дарс, ликёр, коньяк, виски зэргийг танилцуулж амтлуулна. Эдгээр нь бүгд манай компанийн оруулж ирдэг бүтээгдэхүүн.

-Энэ жилийн үзэсгэлэнгийн онцлог нь юу вэ?

– Харилцагч, хэрэглэгчид маань дарсны талаарх мэдлэгээ нэмэгдүүлэх үүд нээгдэж байгаа .Бидэнтэй хамтран ажилладаг ресторан, сүлжээ дэлгүүр, супермаркет, найман нэрийн хүнсний дэлгүүр, бөөний төвүүд хөдөө орон нутаг, худалгаа үйлчилгээ эрхэлж байгаа бүх харилцагчийг өргөнөөр оролцуулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл оролцогчид маань гаднаас ирсэн мэргэжилтнүүдээс дарс гэж чухам юу вэ, хэрхэн хэрэглэх талаар зөвлөгөө авч болно. Зочид буудал, ресторанаа ямар түвшинд хэрэглэх талаар мэдээлэл авах боломжийг бид бүрдүүлж өгч байгаа.

-Уг арга хэмжээний үеэр Итали, Испани, Франц, Герман, АНУ-ын Калифорниос ирсэн дарсны мэргэжилтнүүд сургалт явуулах юм байна лээ.

-Ирэх баасан гаригт буюу энэ сарын 10-нд манай үзэсгэлэн эхэлнэ. Энэ үеэр өндөр зэрэглэлийн дарсны амтлагаат сургалт “мастер класс”-ын сургалт, коньякны сургалтууд явагдана.

-Манайд ч олон жилийн өмнөөс дарс үйлдвэрлэж байгаа. Жишээ нь Говь-Алтай аймагт чацарганы дарс үйлдвэрлэдэг. Үүнийг гадаадын дарсуудтай харьцуулахад ямар байдаг вэ?

-Үүнийг бол чацарганы гэхээсээ илүү жимс жимсгэний дарс гэдэг. Говь-Алтай, Завхан, Увс зэрэг аймгуудад хийж байгаа цэвэр байгалийн, ойн жимсний дарс. Тэдний спиртийн агууламж нь өндөр тул чангалсан гэдэг.

-Өнгөрсөн жилийн “Олон улсын дарсны үзэсгэлэн”-д хичнээн хүн оролцсон бэ?

-Оролцогчдын дийлэнх нь манай харилцагчид болон дарс сонирхогчид байсан. Манай харилцагчид, бөөний худалдаа, хөдөө орон нутагт худалдаа, үйлчилгээ харилцагч, супермаркетууд, баар, ресторан, томоохон сүлжээ зочид буудлын шингэн хүнсний менежерүүд түлхүү оролцуулдаг.

Панамын баримт бичгийн тухай яригдсанаас хойш жил гаруй хугацаа өнгөрлөө. Дэлхий нийтийн анхаарлын төвд ороод буй оффшор бүс дэх нууц данс, компаниудын талаар Германы “Suedeutsche Zeitung” сонин саяхан бас нэгэн баримтуудыг олны хүртээл болгохдоо “Диваажингийн баримт бичгүүд” хэмээн нэрлэсэн юм.

“Панамын баримт бичгүүд”-ийн мөрөөр дэлхийн 96 хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд эрэн сурвалжилсан байна. Харин “Suedeutsche Zeitung” сонинд нийтлэгдсэн “Диваажингийн баримт бичгүүд”-ийн мөрөөр 67 орны 400-аад сэтгүүлчид Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн консорциумтай хамтран ажиллаж байна. Эдгээр нууц баримтуудыг “Sueddetschte Zeitung” сонинд хэн өгсөн нь одоогоор нууц. Түүнд дэлхийн 50 орны 150 улстөрч холбогдсон. Бүр тодруулах юм бол 13,5 сая нууц баримтууд байгаа бөгөөд ерөнхийд нь дараахь гурван хэсэгт хуваажээ. Үүнд:

SБермудын аралд бүртгэгдсэн, арваад оффшор бүсэд төлөөлөгчийн газартай “Appleby” хэмээх хууль зүйн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компанийн 6,8 сая санхүүгийн баримт бичиг.

SСингапурт бүртгэлтэй “Asiaciti Trust” компанийн 566 мянган санхүүгийн баримт бичиг

SҮлдсэн 6,2 сая баримт бичиг нь оффшор бүсэд бүртгэлтэй компаниудтай холбоотой баримт бичгүүд.

Эдгээр нь улс орон дамнасан компаниудаар дамжуулан татвараас хэрхэн зайлсхийдэг, нөлөө бүхий улстөрчид оффшор бүсийг яаж ашигладаг болохыг илчилсэн юм. Одоогийн байдлаар дэлхийн тэргүүн баячууд оффшор бүсийг ашиглан 7.9 тэрбум еврогийн татвараас бултсан болохыг тогтоогоод байна. Нэг үгээр хэлэхэд оффшор бүс гэдэг нь баячуудын хөрөнгийг арвижуулж, ядуучуудыг улам хоосруулдаг юм байна. Үүнд хэн хэн гэгч нөлөө бүхий улстөрч, бизнесменүүд холбоотой болохыг Францын “Le Monde” сонин болон гадаадын бусад хэвлэлүүдэд ч бичжээ.

Үүнд Их Британийн хатан хаан Элизабета II холбогдсон байна. Хатан хаан оффшор бүс дэх хөрөнгө оруулалтын санд хувь эзэмшдэг аж. Ерөнхийлөгч Д.Трампын хамтран ажиллагчид ч холбоотой юм байна. АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн засаг захиргааны хамгийн нөлөө бүхий хүмүүсийн нэгэн болох Худалдааны сайд Уилбур Росстой холбоотой баримтууд нэлээд байгаа гэнэ. Түүнийг “дампуурлын хаан” хэмээн хочилдог нь учиртай аж. Санхүүгийн хувьд хүнд байдалд орсон компаниудыг худалдан авах маягаар мөнгө босгодог нэгэн. Үүний нэг жишээ нь төмөрлөгийн компанийг худалдан авсан явдал. Уилбур Росс нь төрийн хариуцлагатай албанд томилогдсон тул оффшор бүсэд бүртгэлтэй 80-аад компаниа зарсан байна. Харин Маршалл, Кайманын арал зэрэг оффшорын гурван бүсэд бүртгэлтэй есөн компаниа авч үлджээ. Тэдний нэг нь тээврийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд салбартаа бол томоохон өрсөлдөгч . Мөн энэ компани нь хар жагсаалтад орсон Оросын олигархуудын компанитай холбоотой болох нь баримтаар тогтоогдсон. Ерөнхийлөгч Д.Трампыг Оростой холбоотой хэмээн хардаад байдаг нэг шалтгаан нь энэ. Оффшор бүстэй холбогдсон бас нэгэн хариуцлагатай ажилтан бол АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Рекс Тиллерсон. Йеменд газрын тос олборлодог түүний компани нь Бермудын аралд бүртгэлтэй юм байна. Мөн АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн эдийн засгийн зөвлөх Гэри Кон Бермудын аралд бүртгэлтэй 20 компанитай.

Канадын Ерөнхий сайд Жастин Трюдо нь оффшор бүсэд данс, компанитай байхыг тууштай эсэргүүцэгчдийн нэг. Гэтэл түүнтэй хамгийн ойр байдаг зөвлөх Стивен Бронфман оффшор бүсэд бизнестэй гэдэг нь “Диваажингийн баримт бичгүүд”-ээр тогтоогджээ. Түүний эзэмшил болох “Clar­idge” компани нь Кайманын аралд бүртгэлтэй “Kolber Trust” компанид нэлээд хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.

ОХУ-ын эрх баригчидтай холбоотой баримт бичгүүд ч “Диваанжингийн баримт бичгүүд”-д нэлээд бий гэнэ. Оросын эрх баригчидтай холбоотой хүмүүс 2011, 2012 онд Twitter, Facebook-т нэлээд хөрөнгө оруулалт хийжээ. Эх орондоо төдийгүй дэлхийд хөрөнгөөрөө тэргүүлдэг Р.Абрамович, А.Усманов, “Роснефть” компанийн тэргүүлэгчээр ажиллаж байсан бизнесмений эхнэр Марина Сечина, Төрийн Думын гишүүн А.Езубов, В.Блоцкий , В.Путины хүргэн болон Ерөнхийлөгчийн их сургуулийн найз Н. Егоров гээд нэлээд хүмүүс бий. Оросын баячууд хувийн онгоцоо бүртгүүлэх зэрэг асуудлаар “Appleby” компанид ханддаг байжээ. ОХУ-ын дэд Ерөнхий сайд И.Шуваловын эхнэр Ольга нь Бермудын аралд бүртгэлтэй “Altitude X3 Ltd “ компанийг төлөөлөн “Appleby” –ийн байнгын үйлчлүүлэгч нь байсан. Оросын тэргүүлэгч банкуудын нэг болох ВТБ 191 сая ам.долларыг “DST Global”-д нууцаар шилжүүлж Twitter-ийн хувьцааг авсан. “Газпром” компанийн салбар компани нь мөн л “DST Global”-аар дамжуулан “Facebook”-т хөрөнгө оруулалт хийжээ.

МОНГОЛТОЙ ХЭРХЭН ХОЛБОГДОВ

“Диваажингийн баримт бичгүүд”-д Сингапурын бизнесмен Лин Гуотой холбоотой баримтууд байгаа талаар зарим хэвлэлд дурдсан байна. “Хуанжоу Гэг” киноны гол дүрээр танил болсон Хятадын жүжигчин Жао Вэйний нөхөр Хуанг Юолонг нь Монголд хэрэгжүүлсэн төсөлд 10 гаруй сая ам. долларын хөрөнгө оруулалт хийжээ. Түүнчлэн Хятад-Малайзын бизнесмэн Лин Гуо нь оффшор компаниар дамжуулан 2011 онд Хунг Юолонгийн Монгол дахь компанид 70 гаруй сая долларын хөрөнгө оруулалт хийжээ. Тэрээр мөн Малайзад алдартай “Genting” группын гүйцэтгэх захирал. Тус групп нь казино, зочид буудлын салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг. Лин Гуо нь Малайзын тэргүүн баячуудын жагсаалтын зургадугаарт бичигддэг аж.

Хуанг Юолонгийн хөрөнгө оруулсан Монголын “Мизү” компани нь цементийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг талаар хэвлэл, мэдээллээр олонтаа дурдсан. Мөн Ашигт малтмал, газрын тосны газрын мэдээллийн санд бүртгэгдсэнээр тус компани нь Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг бөгөөд албан ёсны баримт бичгүүдэд дурдсанаар гүйцэтгэх захирлаар А.Бадрах ажилладаг.

“APPLEBY” КОМПАНИ МЭДЭГДЭЛ ХИЙЖЭЭ

“Диваанжингийн баримт бичгүүд”-д хамгийн их дурдагдаад буй Бермудын аралд бүртгэлтэй хууль зүйн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг “Appleby” компанийн талаар дурдъя. Тус компанийг Их Британийн хуульч Р.Вудфилдийн хүчин чармайлтаар XIX зууны сүүлчээр анх байгуулсан. Их Британийн колони байсан бүх л орнуудад үйл ажиллагаагаа явуулж ирсэн. 1979 он гэхэд тус компани нь 700 ажилтантай болсон байсан хэмээн Австралийн AВС телевиз мэдээлсэн. Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн консорциумаас тус компани Кука, Вануата зэрэг арлууд дээр компанийнхаа салбарыг нээхээр төлөвлөж байсныг тогтоожээ. Тус компанийн ажилтнууд нь нэр хүндтэй, ажлаа маш цэвэрхэн гүйцэтгэдэг. “Appleby”-тэй холбоотой баримт бичгүүд олны хүртээл болсонтой холбогдуулан өнгөрсөн долоо хоногт тус компанийн албан ёсны төлөөлөгчид мэдэгдэл хийсэн. Ингэхдээ үйлчлүүлэгчдийнхээ эрх ашгийг хамгаална гээд хэвлэл мэдээллийнхэн хууль бус аргаар баримт бичгүүд олж авсан гэдгийг онцолсон. Компанийг буруутгаж байгаа асуудалд маш нухацтай хандахаа мэдэгдсэн. Гэтэл тус компаниар улс орондоо төдийгүй дэлхийн нөлөө бүхий улстөрчид, дипломатчаас гадна шүүгчид хүртэл үйлчлүүлсэн байна.

“ASIACITI TRUST” КОМПАНИ

“Диваажингийн баримт бичгүүд”-д дурдагдсан Сингапурын “Asiaciti Trust” компани нь 1978 онд байгуулагдсан бөгөөд хөрөнгө оруулах, зуучлах зэрэг үйлчилгээ эрхэлдэг юм байна. Өнөөдрийн байдлаар 50-200 ажилтантай. Сингапурт төвтэй мөн Хонгконг, Кука арал, Арабын Нэгдсэн Эмират, Шинэ Зеланд, Панам, Самоа аралд салбартай бөгөөд үйлчлүүлэгчдийнхээ эрх ашгийг эрхэмлэсэн үйл ажиллагаа явуулдаг гэдгээ албан ёсны сайтдаа онцолсон байв.

Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА

13 настай охины амийг бүрэлгэсэн хэрэг дээр ажиллаж буй өмгөөлөгчдийн багийн гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөх, өмгөөлөгч Р.Булгамаатай уулзаж ярилцлаа.

-Өнгөрсөн бямба гаригт 13 настай охины амийг бүрэлгэсэн хэрэгтэй холбогдуулан тайван цуглаан зохион байгуулсан. Та уг арга хэмжээнд оролцож үг хэлэхдээ талийгаачийн талаар маш их худал мэдээлэл нийгэмд тархсан талаар ярьж байсан.

-Талийгаач охины хэргийн талаар нийгэм даяар бараг хоёр сар яригдлаа. Өмгөөлөгч нарын зүгээс нэлээд хожуу холбогдох мэдээллийг хийсэн. Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа учир бид уг ажиллагаанд хүндэтгэлтэй хандаж байр сууриа илэрхийлэхгүй байхыг хичээсэн. Эцэг эхийн зүгээс ч гэсэн 49 хоногийг дуустал талийгаач болон уг гэмт хэргийн талаар хөндөхгүй байхыг хүссэн. Учир нь уг хэрэг хуулийнхаа дагуу шалгагдаж байгаа гэсэн үүднээс шүү дээ. Гэтэл хохирогч М гэдэг охины талаарх мэдээллийг хамгийн түрүүн “Очир төв” зочид буудлын захирал өгсөн байдаг. Үүний дараа Баянзүрх дүүргийн II хэлтсийн мөрдөгч хэргийн мөрдөн байцаах ажиллагааны талаар сэтгүүлчдэд товч мэдээлэл өгсөн. Үүний дараа Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл мэдээлэл олон нийттэй харилцах хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн Лхагвасүрэн гэдэг хүн мөн мэдээлэл өгсөн байдаг. Бид энэ бүхэнд маш их шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Хохирогчийн эцэг эх нь хэвлэлийн бага хурлын бичлэгийг үзүүлсэн. Баянзүрх дүүргийн 23 дугаар хороонд 13 настай М. гэдэг охин нас барсан хэрэг гарлаа. Хэрэгт хамааралтай гурван этгээд байгаа гэсэн ойлголтыг нийгэмд төрүүлсэн. Өнөөдөр харахад мөрдөн байцаах ажиллагааны явцад хоёр этгээдийн талаар яригдаж байгаа. Тэгвэл Цагдаагийн ерөнхий газрын албан ёсны төлөөлөгчийн хийсэн мэдээлэл, тэр гуравдагч этгээд хэн байв гэдэг асуудал гарч ирж байгаа юм. Бүхэл бүтэн Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл мэдээллийн алба гурван этгээд байсан гэсэн. Тэр хэвлэлийн бага хурлын бичлэг одоо ч интернэтэд байгаа. Би юу гэж хэлэх гээд байна гэхээр гарсан хэргийн талаар албаны хүмүүс ч нийгэмд буруу ташаа мэдээлэл өгч байна гэдгийг онцлох гэсэн юм. Түүнээс гадна уг хэрэг гарсан “Очир төв” зочид буудлынхан зориуд, зохион байгуулалттайгаар охиныг очих газаргүй, биеэ үнэлэгч шинжтэй, согтуу байдалтайгаар орж ирэхдээ ах нарынхаа араас орно гэсэн хэмээн ярьсан байгаа. Түүгээр ч зогсохгүй ресепшн нь насанд хүрээгүй хүүхэд тул гар гэж удаа дараа шаардсан гэж ярьсан. Гэтэл тус зочид буудлын хяналтын камерын 24 цагийн бичлэгээс үзэхэд тийм юм ерөөсөө ч болоогүй гэдэг нь харагдсан . Ресепшн хаалгыг нь тогшиж шаардлага тавиагүй. Үүнээс үзэхэд уг хэргийн талаар өөрсдөдөө ашигтай мэдээлэл түгээсэн нь харагдаж байна. Албаны хүмүүсийн ярьсан гуравдагч этгээдийн талаар өнөөдөр ямар ч мэдээлэл алга. Эсвэл байж байгаад алга болсон уу. Гэтэл өнөөдөр мөрдөн шалгах ажиллагаанд хяналт мөрдөгч, прокурор хэргийн газар хоёр этгээд байсан гэдгийг онцолж байгаа.

-Тэгэхээр хоёр этгээд уг хэргийг үйлдсэн нь батлагдсан гэсэн үг үү?

-Хоёр этгээд үйлдсэн гэдэг маш тодорхой байгаа. Өмгөөлөгчийн хувьд би талийгаачийн ар гэрийн нөхцөл байдалтай очиж танилцсан. “Лантуун дохио” ТББ, Монголын ардчилсан эмэгтэйчүүдийн холбооноос тэднийг чимээгүй жагсаалд оролцооч гээд байна гэж надад хандсан. Би өөрийн биеэр охины ээж, аав, эмээ хоёрыг гэрээс нь аваад очсон. Ингээд очихдоо талийгаачийн гэрийн арын хашаанд гэмт этгээдийнх байдгийг харсан. Зэргэлдээ баруун талын хашаанд нь талийгаачийн эмээ, өвөөгийнх байдаг. Гэрт нь очиход 13 настай охин үнэхээр аав, ээж, өвөө, эмээгийнхээ хайр, халамжинд өсч байсан гэдэг нь тодорхой харагдсан. Гэтэл түүнийг хараа хяналтгүй, гэр оронгүй гэж ярьсан нь ар гэрийнхэнд нь маш хүнд туссан. Энэ бүхнийг хараад хуульч хүний хувьд ташаа мэдээлэл өгч, түүгээр нь нийгэм хөөсөрдөг байдлыг таслан зогсоох ёстой гэж бодогдлоо. Би анх энэ хэргийг сонсоод 13 настай ямар хүүхэд байна, яагаад бага насны хүүхэд зочид буудлаар явж байсан юм болоо гэж бодсон л доо. Анх энэ талаар сонсоод эмэгтэй хүний хувьд ямар хариуцлагагүй юм бэ гэсэн бодол төрсөн. Гэтэл бодит байдал бол огт өөр. Өнгөрсөн бямба гаригт талийгаачийн аав ээж нь ямар мэргэжилтэй, нийгэмд ямар байр суурь эзэлдэгээ ч мэдээлсэн. Аав нь морин хуурч, ээж нь эрх зүйч мэргэжилтэй, хүүхдээ багаас нь авьяасыг нь хөгжүүлж, урлагт дуртай болгон хүмүүжүүлсэн байгаа. Өвөө нь цэргийн байгууллагад насаараа ажилласан хүн. Эднийх дөрвөн үеийн уртын дуучин. Охин нь ч урлагийн авьяастай хүүхэд.

-Та талийгаачийн гэрт нь очихдоо уг хэргийг үйлдсэн хэмээн сэжиглэгдэж буй этгээдийн амьдардаг хашааг үзэхэд нүүгээд явсан гэсэн байх аа?

-Гэмт хэргийг үйлдсэн этгээдийнх яг хамар хашаа юм билээ. Охин нас барсны дараахан тэднийх нүүсэн гэсэн. Уулын энгэр талдаа цоожтой ганц гэр байсан. Тэр айлын хувьд ч амаргүй байх л даа. Хохирогчийн ар гэрийнхэн нэг зүйлийг хэлж байгаа. Монгол хүний ёс суртахуун, жудаг гэдэг юм хайчив. 13 жил айл саахалт явчихаад, автобусны мөнгө гуйж аваад, хоолгүй гээд орж ирж юм идээд явдаг байсан. Тэр залуу биш юмаа гэхэд эцэг эх нь хүн ёсоор орж ирээгүй, ор сураггүй алга болсон гэж ярьцгаасан. Нэг удаа ажил явдал болсных нь дараахан 100,000 төгрөг өгье гэж утсаар холбогдохдоо хэлсэн тухай аав нь ярьсан. Бас нэг гомдоллож байгаа зүйл гэвэл “Очир төв”-ийн захирал, ажилтнууд охиныг нь болж бүтэхгүй хүн мэтээр нийгэмд мэдээлсэн явдал. Жаахан ч гэсэн ёс суртахуунтай бол ийм хэрэг явдал болсонд хүлцэл өчиж болох л байсан гэж ярьсан. Яагаад монголчууд бид гэмт хэргийн золиос болсон хүүхэд бүтэхгүй, болохгүй байсан талаар шуугиад байна. Өөрөөр хэлбэл нийгэмд гэмт хэргийн талаар хэт их дэвэргэж ярьцгаах болжээ. Үүнд би бас их шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Албаны хүмүүс ч гэсэн гэмт хэргийн нөхцөл байдлын талаар нягталсны дараа тодорхой мэдээлэл өгдөг байх тал дээр анхаарах нь зүйтэй. Манай хуульчдын баг хэд хэдэн сайтуудыг хуулийн байгууллагад өгөхөөр ярьж байгаа. Хохирогчийн талаар нийгэмд ташаа мэдээлэл явж байсан болохоор бид залруулахаас өөр аргагүй байдалд орсон.

-Хэргийг шалгах явцад процессын алдаа гарсан талаар та ярьж байсан. Үүнийгээ тодруулаач?

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад хэд хэдэн анхаарал татсан асуудал байгаа. Хуулийн байгууллагуудын ажилтнууд ч үүнд хянамгай хандах ёстой гэсэн үүднээс би үүнийг хэлж байгаа юм. Нэгдүгээрт, талийгаачийн ар гэрийнхэн хүүхэд нь алга болсон талаар мэдээлэл өгсөн байхад маргааш өдөр нь 13 цаг өнгөрч байхад хэрэг гарсан газар цагдаагийн бүрэлдэхүүн очсон байдаг. Хүүхэд нь алга болсон гэж мэдээлээд байхад ядахдаа хорооны цагдаа нь дорвитой арга хэмжээ аваагүй. Хэргийн газар эцэг эхийг нь очих боломж олгоогүй. Гурав хоногийн дараа Шүүх шинжилгээний үндэсний хүрээлэнд талийгаачийн цогцсыг нэлээд засч янзалсан байдалтай байхад ээж нь анх удаагаа очиж харсан байгаа. Одоо ч аав нь хэлээд байгаа. Эцэг эх нь хараад танихын аргагүй болсон, хамар нь мурийчихсан байсныг нь тэгшилж крем түрхэж янзалсан байсан гэсэн. Өнөөдөр шүүх эмнэлэг гадны ямар нэгэн нөлөөгүйгээр нас барсан гэсэн дүгнэлт гаргасан нь хамгийн харамсалтай. Үүнд эцэг эх нь ихэд гомдож байгаа. Хуульчийн хувьд Монгол Улсын Үндсэн хуулинд заасан амьд явах эрх зөрчигдөж, амиа алдсан байхад гэрчүүдийн мэдүүлгээр тогтоодсон гэмт этгээдүүдийг суллаад явуулсан байгаа. Өөрөөр хэлбэл цагдан хорих арга хэмжээ аваагүй. Цагдан хорих арга хэмжээ аваагүй шалтгаанаа цагдаагийн байгууллага мөрдөгчийн зүгээс дараахь тайлбарыг өгсөн. Прокурорт саналаа тавьсан боловч шүүх эмнэлгийн дүгнэлт гартал батлан даалтад явуулах нь зүйтэй гэсэн. Прокурорын байгууллага нь өөрсдийгөө өмгөөлөөд Эрүүгийн хуульд зааснаар гэмт буруутай нь тогтоогдоогүй байхад хорих эрх байхгүй гэсэн тайлбар өгсөн. Ингэж л өөрсдийгөө хаацайлж байна. Гэтэл хүн амиа алдсан байхад хэргийн газар хэн байсан гэдэг нь гэрчүүдийн мэдүүлгээс тодорхой байхад батлан даалтаар гаргана гэдэг маш том алдаа. Дээрээс нь хариуцлагагүй алхам. Тиймээс ийм явдал давтагдах учиргүй. Үүнээс ямар үр дагавар үүссэн бэ гэхээр нэг нь хэргийн газраас оргон зайлсан. Журмаараа бол шууд эрэн сурвалжлах ёстой. Гэтэл уг этгээд нь хоёр хоногийн дараа гарч ирсэн гэж бидэнд ихэд бахархалтайгаар хэлсэн. Хэргийн газраас архины шил олдсон байхад сэжигтний согтолтын зэргийг газар дээр нь тогтоох ёстой. Энэ ажиллагаа орхигдсон байдаг. Сэжигтэн Ж хэмээх иргэн согтуу байсан гэдэг нь буудлын дэргэдэх “Хөхөгчин” дэлгүүрийн худалдагч мэдүүлэгтээ хэлсэн. Үүнээс үзэхэд зочид буудал орохдоо согтуу байсан, орсон хойноо ч архи уусан гэдэг нь тодорхой. Цаг тухайд нь согтуурлын зэргийг тогтоогоогүй нь сэжигтэн хоёр этгээд эрүүл байсан гэсэн ойлголтыг бий болгоход хүргэсэн. Талийгаачийн ходоодноос 5,7 хувийн этилийн спирт гарсан. Цагдан хориогүй нь сөрөг үр дагаврыг бий болгож байна гэж би хэлэх гээд байна. Цагдан хорино гэдэг бол таслан сэргийлэх арга хэмжээ авна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл сэжигтнийг гэмт халдлагад өртөхгүй байх дахин гэмт хэрэг үйлдэхгүй байх нөхцөл байдлыг бий болгоно гэсэн. Энгийнээр бодоход охин нь амиа алдчихаад байхад уг хэрэгт холбоотой гэгдээд байгаа хүн хамар хашаанд нь зүгээр л орж гараад байхад ямар байх уу. Өөрөөр хэлбэл маш олон сөрөг үр дагавар гарна гэсэн үг шүү дээ.

-Хоёр сэжигтнийг хэзээ саатуулсан бэ?

-Есдүгээр сарын 20-ны өдөр тэднийг саатуулсан. Хэрэг явдал гарснаас бараг сарын дараа гэсэн үг. Талийгаачийн ар гэрийнхэн, өмгөөлөгч нарын хүсэлтийн дагуу Баянзүрх дүүргийн эрүүгийн анхан шатны шүүхээс шийдвэр гаргасны дагуу хоригдсон. Саяхан цагдан хорих хугацааг сунгах нь зүйтэй гэж үзсэн. Хэрэг гарснаас хойш сарын хугацаанд сэжигтнүүдийг цагдан хорихгүй байсан нь өөрөө талийгаачийн ар гэрийнхэн болон нийгэмд айдас төрүүлсэн юм.

“Монголын Зэс” ХХК-ийн эзэмшдэг “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувьцааг Засгийн газар хууль бусаар булаан авсантай холбогдуулан тус компани Нийслэлийн захиргааны анхан шатны шүүхэд хандсан билээ. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Засгийн газрын энэ шийдвэрийг буруу гэсэн шийдвэр гаргасан юм. Гэтэл Дээд шүүхэд хяналтын журмаар гомдол гаргасныг Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхим хэлэлцээд анхан шатны шүүх рүү дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасан байна. Үүнтэй холбогдуулан “Монголын Зэс” ХХК-ийн ТУЗ-ийн дарга М.Мөнхбаатараас зарим зүйлийг тодруулсан юм.

-“Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн асуудал өнгөрсөн зургадугаар сараас эхлэн яригдсан. Өчигдөр Улсын дээд шүүхийн шийдвэрийг танай компанийн удирдлага хэрхэн хүлээж авав?

-Юуны өмнө асуудалд бид тун хүлээцтэй хандаж байгаа. Учир нь энэ бүхэн тэр дундаа худалдан авалт, гэрээ хэлцлийг эхлэхээс өмнө дуусах хүртэл бүх үе шат хууль дүрэм журам болон хоёр улсын хэлэлцээрийн дагуу хийсэн. Мөн бидний хувьцаа худалдан авсан гэрээ нь олон улсын эрх зүйн хүрээнд зохицуулагдаж байгааг тэмдэглэх хэрэгтэй байх.

Өнгөрсөн жилийн зургадугаар сараас хойш энэ асуудал олны анхааралд нэлээд өртөж яригдах боллоо. Хувьцааг худалдан авах яриа хэлэлцээ цаг хугацааны хувьд сонгуультай давхацсан юм. Аливаа томоохон хэмжээний хэлцэл цаг хугацаа шаарддагийн нэгэн адил явсаар байгаад ингэж таарсан.

-Та сая хэллээ л дээ. Цаг хугацааны хувьд сонгуулийн өмнө байж таарлаа гэж.

-Таарсан гэхээсээ илүү УИХ-ын сонгуулийн өмнөхөн хэлэлцээ хийж дууссан. Ер нь бол олон улсын түвшинд олж авсан мэдээлэлд үндэслээд гадныханд алдаж байхаар эх оронч сэдлээр бид энэ асуудалд хандсан.

“Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн хувьцааны асуудал гурван сонгууль дамжин яригдлаа. Уг нь энэ бол арилжааны жирийн нэгэн гэрээ хэлэлцээр дээ. Хамгийн энгийнээр тайлбарлахад иргэн Мөнхбаатар орон сууц худалдан авч байгаатай л ижилхэн. Арилжааны хэлэлцээ хийснийг улстөржүүлээд, улс төрийн зорилгоор янз янзаар л хэлэх юм. УИХ, орон нутаг, хамгийн сүүлд болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар хүртэл энэ асуудлыг ашиглалаа. Дотоод гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж дээр дооргүй ярьж байгаа энэ үед энэ хэвээр үргэлжлэх нь олон улсад Монгол Улсыг л муухай харагдуулна.

-“Монголын Зэс” компанийн эзэмшиж байгаа “Эрдэнэт үйлдвэр” компанийн хувьцааг Засгийн газар яагаад гэнэт авах болсон талаараа тайлбар өгсөн үү?

– Өнгөрсөн хоёрдугаар сард УИХ-аас гаргасан шийдвэртэй холбогдуулан Засгийн газар маань нэг л өдөр гэнэт манай компанитай зөвшилцөлгүйгээр хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг дангаараа хийж хууль зөрчсөн. Ийм л зүйл болсон. Энэ процесс нь өөрөө буруу юмаа гэсэн шийдвэрийг анхан болон дунд шатны шүүхээс гаргасан байгаа. Дахиад энгийнээр зүйрлэж хэлэх юм бол таны унаж яваа машиныг гадаа тавьчихсан байхад өөр хүн ирээд авч явсантай л ижилхэн юм. Тэгээд танилаа ашиглаад өөрийн өмчид бүртгүүлчихсэнтэй ижил юм болсон. Засгийн газрын тогтоолд тэнцвэртэй хэлцэл хийх талаар зааснаас биш хүний юмыг дээрэмдэж авна гэж бичээгүй. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг нөгөө тал буюу Засгийн газар болон Төрийн өмчийн зохицуулалтын газар , Улсын бүртгэлийн газар, Оюуны өмчийн газрууд нь давж заалдсан.

-Ер нь Засгийн газрын төлөөлөгчид уг асуудлаар та нартай уулзаж ярилцсан уу?

-УИХ-ын тогтоол гарснаас хойш манай компанид хэн ч хандаагүй гэдгийг би албан ёсоор хэлмээр байна. Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газраас буюу “Эрдэнэт”-ийн хувьцааны 51 хувийг эзэмшигч нь ямар нэгэн хэлэлцээ хийх үйлдэл нэг ч удаа гаргаагүй. Хүний өмчийг булааж авчихаад л зөв мэтээр шүүхдээд байгаа. Маргаад буй өмч нь Оросын талын өмч байсан гэдгийг хүмүүс маш сайн санаж байгаа. Ер нь үйл явдлын процессыг хараад байхад би энэ бүхнийг сонгуультай холбон харж байгаа. Засгийн газар шийдвэр гаргаж байхад ч сонгууль ойртчихсон байсан үе. Тодруулбал өнгөрсөн гуравдугаар сарын дундуур шүү дээ.

-Танай компанийн зүгээс үүний эсрэг ямар арга хэмжээ авах гэж байна?

-Бид чинь хуультай, төртэй засагтай улс биз дээ. Цаашид ч бид хуулийн дагуу л арга хэмжээ авна. УИХ-аас гаргасан тогтоол болон хуулийн байгууллагаас гаргасан шийдвэртэй холбогдуулаад бидэнтэй ямар нэгэн яриа хэлэлцээ хийх санал нэг ч удаа тавиагүй.

-Үүний цаана улс төрийн ямар нэгэн бүлэглэл байгаа гэж та бодож байна уу?

-Магадгүй. Үүнийг би үгүйсгэхгүй.

СУИС-ийг гоцлол дуучин мэргэжлээр 2008 онд төгссөн нэгэн ангийнхан Монголын урлагийн ертөнцийн нэгэн хэсэг болсон гэж болно. 2003 оны намар дуучин мэргэжлээр суралцахаар анх 52 хүүхэд элсэн орж оюутан болсон түүхтэй. Тэднээс 23 нь энэ мэргэжлээр сургуулиа дүүргэсэн бөгөөд уран бүтээлээрээ олны танил болжээ. Д.Намсрайноров, “Шуранхай” хамтлагийн Номин-Эрдэнэ, Ө.Цэрэнчунт, Нарантунгалаг, Амарбаясгалан нарыг үзэгчид уран бүтээлээр нь сайн таньдаг.

Эдний ангийнхныг оюутан болох үед улс орон маань зах зээлийн эдийн засагт шилжээд удаагүй байсан. Тиймээс янз бүрийн шалтгаанаар зарим нь мэргэжлээрээ төгсч чадаагүй хэмээн ярьцгаасан юм. Хэдийгээр эдийн засаг хямарсан амаргүй үе байсан ч дуучид эргэн мандаж эхэлж байсан гэцгээв. Хамгийн гол нь үндэсний урлагаа илүү сурталчилдаг болсон үе гэнэ. Тэднийг урлагийн ертөнцөд дөнгөж хөл тавьж байхад манай дуучид олон улсын уралдаан тэмцээнд оролцдог болсон. Ер нь уран бүтээлч хүн гэдэг нийгэмд ямар чухал үүрэгтэй болох нь бүр ч мэдрэгдэх болжээ. СУИС-ийн босгыг алхан орсон тэр жил тус сургуулийг олны танил болсон дуучин Монгол Улсын гавьяат жүжигчин С.Жавхлан, Т.Баясгалан нар дүүргэсэн аж. Хамгийн гол нь эдний ангийнхан алтан үеийнхэн гэгддэг ардын жүжигчин Г.Хайдав, гавьяат жүжигчин Н.Банди, ардын жүжигчин Д.Жамьянжав, гавьяат жүжигчин О.Дашиймаа гээд олон сайхан нэртэй уран бүтээлчдээр ихийг заалгажээ. Тиймээс өөрсдийгөө ихэд азтайд тооцдог.

Дуучинд суралцана гэдэг бусад мэргэжлээр сурахаас арай өөр. Оюутан болгон мэргэжлийн нэг багштай. Тайзны уран чадвар, онол зэрэг ерөнхий эрдмийн хичээлдээ ангиараа сууна. Амь нэгтэй эдний ангийнхан өнөөдөр бүгд л цаг зав муутай хэдий ч боломж гарвал уулзаж оюутан үеэ дурсана. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн есдүгээр сарын эхээр Д.Намсрайноровын хуримаар ангиараа уригдан очжээ. Олны танил болсон дуучны хуримын талаар манай хэвлэлүүдээр ч нэлээд бичсэн. Түүний бүтээлүүдийг монголчууд сайн мэддэг бөгөөд 2006 онд анхныхаа дууг үзэгчдийн хүртээл болгож байжээ. Түүнээс хойш 11 жил өнгөрсөн.

О.Энхтуул багшаар удирдуулсан гоцлол дуучны ангийнхны хэн нэгэнд нь баяр, эмгэнэл тохиолдоход заавал очдог. Өнөөдөр Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт эдний ангиас бараг есөн хүүхэд ажиллаж байна. Тиймээс Монголын урлаг тэр дундаа сонгодог урлагийг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж байгаа гэхэд хилсдэхгүй.

Эдний ангиас төрсөн дуучин Г.Энхбаатар удахгүй “Дөрвөн цаг” тоглолтоо хийнэ

Монголын шилдэгт тооцогддог уртын дуучдын нэг болох Г.Энхбаатар мөн л эдний анги. Уртын дууны улсын анхдугаар уралдаанд оролцож тэргүүн байранд шалгарч байсан тэрээр хэдхэн хоногийн дараа “Дөрвөн цаг” нэртэй тоглолтоо хийхээр нэлээд завгүй байгаа гэнэ. Хамгийн сүүлд “Ахмадын баяр 2017” тоглолтод оролцож үзэгч олноо баярлуулжээ. “Манай Г.Энхбаатар бол ёстой л байгалиас заяасан дуучин хүн” хэмээн нөхөд нь ярьж байв. Ангийн андууд нь тоглолтыг очиж үзэх нь лавтай. Дашрамд дурдахад Монголд эрэгтэй уртын дуучид цөөхөн байдгийг уншигч та анзаарсан байх.

СУИС-ийн 2008 оны гоцлол дуучдын ангийн бас нэгэн бахархал нь дуурийн дуучин Ө.Цэрэнчунт. Ардын жүжигчин Г.Хайдавын шавь тэрээр СУИС-ийг төгссөнийхөө дараа Санкт-Петербургийн Римский-Корсаковын нэрэмжит консерваторыг төгссөн. ОХУ-ын Буриадын Дуурь бүжгийн академик театрт гоцлол дуучнаар ажиллаж байгаад эх орондоо ирээд удаагүй байгаа. Өдгөө Хөгжмийн консерваторт багшилдаг. Тэрээр сургуулиа дүүргэсэн даруйдаа буюу 2008 онд анхныхаа тоглолтыг хийж байснаа дурсав ярив.

2003 оноос тасралтгүй уран бүтээлээ туурвиж буй“ Шуранхай” хамтлагийн Б.Номин-Эрдэнэ өнгөрсөн жил “Ethnic Moment” тоглолтоо хийснийг үзэгчид санаж байгаа байх. Тэрээр ихэд нүүрэмгий охин байжээ. Нэг удаа онолын хичээл дээр самбарын өмнө гарч ихэд сайхан бүжиглэсэн аж. Ангийн анд Оюунбат нь түүнийг дэмжиж хамтран бүжиглэхээр гарсан боловч бараг ичээд больсон гэнэ. Эдний ангиас хоёр хос төрсөн. Баттулга, Одончимэг, Гантулга Билгээ нар. Оюутан байхдаа Баттулга Билгээгийнд очиж хоол хийж идэж сэтгэлийн яриа өрнүүлдэг байснаа дурсав. Залуухан гэр бүлд дараа болохгүйн тулд идэх юмаа аваад очдог байлаа хэмээн ярьцгаав.

Гоцлол дуулаачийн мэргэжлээр төгссөн залуусаас ур чадвараа дээшлүүлж өөрийгөө хөгжүүлэхээр нэлээд хэд нь хилийн чанадад суралцсан, өдгөө ч суралцаж байгаа. Баттулга, Билгээ хоёр дуурийн найруулагч зэрэг мэргэжлээр ОХУ-д суралцаж буй хэмээн ихэд бахархан ярьцгаасан юм. Монголчуудын сайн танил, алтан үеийнхний төлөөлөл болсон Ардын жүжигчин Г.Хайдав гуайн ач охин Хулан мөн л эдний анги.

СУИС-д дуучин болох эхлэлээ тавьсан уран бүтээлчид маань Монголын урлагт өөрсдийн хувь нэмрээ оруулсаар. Эдний ангиас олны танил болсон уран бүтээлчид нэлээд хэд төрсөн гэдгийг дээр дурдсан. Гэхдээ ид бүтээж туурвидаг насан дээрээ байгаа тул цаашид олон сайхан бүтээл туурвина гэдэгтээ итгэлтэй байсан юм. Тиймээс хэдэн жилийн дараа эдний ангийнхантай дахин уулзвал улам олон алдартай дуучидтай болсон байх болов уу.