Author: ТЭРБИШИЙН ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

О.Цогтгэрэл: Улс орон, иргэдийнхээ эрх ашгийн төлөө тууштай дуугарч, ажиллаж ирлээ DNN.mn

УИХ-ын чуулганы хуралдаан өчигдөр хаалтаа хийлээ. Энэ үеэр УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга, УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэлээс тодруулга авлаа.

-Чуулган хаалтаа хийж байна. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд танай намын Бүлгийн хувьд хэр ажилласан гэж бодож байна вэ?

-Монгол Улсын найм дахь удаагийн сонгуулийн үр дүнгээр бүрдсэн парламент өнөөдөр хаалтаа хийлээ. Ер нь парламентын түүхэнд нэлээд амаргүй парламент байсан болов уу гэж бодож байна. Яагаад гэхээр цөөнх болсон сөрөг хүчин Ардчилсан нам маань 11 суудал авсан нь хэт цөөнх байлаа. УИХ-аас гарч байгаа аливаа хөшүүрэг бүхий хууль, бодлого шийдвэрүүд хамгийн багадаа бүх гишүүдийн дөрөвний нэгээр дэмжигдэх учиртай.

Жишээлбэл, Түр хороо байгуулах, сонсгол хийх зэрэг асуудал 19-өөс дээш, магадгүй Ерөнхий сайдын асуудлыг ярья гэвэл 25 гишүүнээс дээш байх ёстой. Тийм болохоор хэт цөөнх болсон болохоор асуудлууд байлаа.

Ардчилсан нам маань ч өнгөрсөн хугацаанд багагүй асуудалтай байсан. Гэвч нөгөө талаараа хэдийгээр цөөнх байсан ч намын бүлгийн хувьд нэлээд бололцооны ажилласан. Гишүүд маань чамгүй олон хууль санаачлан өргөн барьж батлууллаа. Энэ дотроо найман хууль батлуулсан нь ч байна. Мөн намын эв нэгдлийг хангахын тулд бүлгийн зүгээс идэвх санаачилгатай ажиллалаа. Мэдээж биднийг хэрхэн ажилласан бэ гэдэг дээр ард иргэд маань дүнгээ тавьдаг ёстой.

-Эрх барьж буй намтайгаа хэр ойлголцолд хүрч, хамтарч ажилласан бэ?

-Улс орны эрх ашгийг хөндсөн томоохон ажлууд дээр бид заавал эсэргүүцэх ёстой. Сөрөг хүчин гэсэн байдлаар хандсангүй. Тухайлбал, Үндсэн хууль, тогтолцооны өөрчлөлт, Сонгуулийн тухай хууль зэрэг ажлууд дээр ойлголцолд хүрч, улс орны эрх ашигт нийцүүлэх байдлаар ажилласан.

-Тэгвэл эрх баригч нам өнгөрсөн хугацаанд сөрөг хүчнийхээ үгийг хэр сонсож, алдаа дутагдлаа засаж сайжруулах тал дээр ямар байсан бэ?

-Би түрүүн хэлсэн. Бид энэ удаад хэт цөөнх байсан. Тийм болохоор үнэхээр хүч хүрэхгүй тохиолдол гардаг. Ийм байлаа гээд бид жижиг сажиг зүйл ярьж гоншигноогүй. Харин ч эсрэгээрээ улс орон, иргэдийнхээ эрх ашгийн төлөө тууштай дуугарч, ажиллаж ирлээ.

-Өнгөрсөн дөрвөн жилд парламент хэр үр дүнтэй ажилласан бэ?

-Бид өнгөрсөн дөрөв, найман жилийг эргээд дүгнэх хэрэгтэй. Энэ танхимд суугаад хэдэн хууль санаачлах, түүнийгээ батлуулах эсэх бол дараагийн асуудал. Хамгийн гол нь бодит амьдрал дээр ямар өөрчлөлт, ахиц дэвшил гарах вэ, гарсан бэ гэдэг л чухал. Гэтэл энэ найман жилийн хугацаанд эрх баригчдын амлалт хаачсан бэ. Мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн үнэ цэнэ яагаад тогтмол буураад байна. Нөгөө амласан боловсруулах, арьс ширний үйлдвэр яасан юм. Нефть боловсруулах үйлдвэрийг аль найман жилийн өмнө л МАН-ынхан амлаад явж байсан. Гэтэл одоо түүхий эд ч байхгүй, бараг хоёр тэрбум орчим ам.долларын өр нэмэгдэхээр хэмжээний болчихсон байна. Бүхэл бүтэн дөрвөн жилийн дотор 200-хан км авто зам тавьлаа. Үүнд санхүү нь дутаагүй. Зөвхөн зохион байгуулах арга барил, сэтгэл зүтгэл л дутсан. Нөгөө л цэвэрлэх байгууламж, утаа, түгжрэл гээд шийдэгдсэн асуудал огт алга. Мөн өнөөдөр иргэдийн үзэл бодлоо илэрхийлэх болон сэтгүүлчдийн хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө хэрхэн хумигдаж байгааг бид өдөр ирэх тусам харж байна. Энэ мэтчилэн цаасан дээр бичсэн хоосон амлалт бус, амьдралд хэд нь хэрэгжсэн бэ гэдгийг иргэд маань хараад дүнгээ тавьж байгаа байх л гэж бодож байна.

Т.ХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ нийгэм

Ц.Сандаг-Очир: Газар нутгийнхаа 4.5 хувьд ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгосон байна DNN.mn

УИХ-аас “Ашигт малтмал хайх, ашиглах зориулалтаар газар, түүний хэвлийг тусгай зөвшөөрлөөр олгох, төлбөр, татвар ногдуулах, хураахтай холбоотой үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх” үүрэг бүхий Хянан шалгах түр хороог байгуулж, нээлттэй сонсголыг хоёр өдрийн турш хийсэн юм. Тэгвэл тус Түр хороо сонсголын үр дүн, тайлангийн хурал хийлээ. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Ц.Сандаг-Очиртой ярилцлаа.

-Ашигт малтмалын лицензтэй холбоотой сонсголоор яг ямар асуудлуудыг авч хэлэлцсэн бэ?

-УИХ-ын хаврын чуулганы хэлэлцэх асуудлын төлөвлөгөөнд энэ асуудал орсон. Үүний дагуу ямар ч гэсэн сонсгол хийлээ. Ер нь уг асуудал өөрөө их том. Энэ сонсголд нийтдээ 10 гаруй шинжээч ажилласан. Түр хорооны гол зорилго бол 1990-ээд оноос хойш манай улсад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлүүд хэрхэн яаж олгогдож ирсэн юм. Хууль эрх зүйн хүрээнд ямар өөрчлөлтүүд оров. Өнөөдөр хуулийн хэрэгжилт ямар байгаа талаарх мэдээллийг үнэн бодитоор иргэд, олон нийтэд өгөх байсан. Энэ зорилгодоо ч хүрсэн. Түүнээс биш сонсголоор улс төр хийгээд, хэн нэгнийг буруутгаж, шүүгээд байгаа асуудал огт биш.

Анх удаа уул уурхайн салбарын тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой сонсголыг хийсэн нь л хамгийн гол нь юм. Хаврын чуулганаар ч сая Үндэсний баялгийн тухай хууль батлагдсан. Үүнтэй холбоотойгоор манай улс ер нь хэдий хэр хэмжээний байгалийн баялагтай юм. Хэчнээн орд илэрсэн, тэдгээрийн хэдийг нь стратегийн ордод бүртгэж авсан юм. Цаашдаа яах юм, дээрээс нь үүнтэй холбоотойгоор байгаль орчин, нөхөн сэргээлт, бичил уурхайн асуудлуудыг Түр хороо маш богино хугацаанд бэлтгэж, хоёр өдрийн турш сонсгол хийж, иргэдийг мэдээллээр хангалаа. Алдаа мадаг, дутуу хийсэн зүйл байгаа л байх.

-Манай улс ер нь хэдий хэр хэмжээний газрыг тусгай зөвшөөрөлд олгосон юм бэ?

-Одоогийн байдлаар нийт газар нутгийнхаа 4.5 хувийг ашигт малтмал, уул уурхайн чиглэлээр 14800 тусгай зөвшөөрөлд өгчихсөн байна. Үүний 12000 нь хайгуулын, үлдсэн нь ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл байгаа юм. Харин дээр хэлсэн 4.5 хувийн 0.29 хувийг нь идэвхтэй ашиглаж байна гэсэн мэдээлэл нотлох баримтын хүрээнд ил болсон. Мөн эдгээр лицензээс хэн гэж хүн, ямар компани хэдийг нь эзэмшиж байна гэдгийг ч сонсголоор ярьсан. Гадаадын 100 хувийн эзэмшилтэй 4-5 компани лиценз эзэмшиж байна. Үүнээс гадна лицензийн шилжилт хөдөлгөөн буюу эрх шилжүүлэх асуудлыг ч ярьсан. Шулуухан хэлэхэд, энэ чинь нөгөө иргэдийн хардаад байдаг лицензийн наймаа шүү дээ. Тийм болохоор энэ талын мэдээллийг ч ил болгосон. Тэгэхээр ард иргэд энэ сонсголоор зохих ёсны мэдээллүүдийг авсан гэж ойлгож байгаа.

-Илт хууль зөрчөөд ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл авсан тохиолдлууд ер нь байна уу?

-Монгол Улс хамгийн анх 1994 онд Ашигт малтмалын тухай хуулийг баталсан байна. Тухайн үедээ хуулиараа өргөдөл бичээд л тусгай зөвшөөрлийг авдаг байсан. Хэн түрүүлж хүсэлт, өргөдөл гаргасанд нь л өгчихдөг байсан гэсэн үг. Одоо байгаа тусгай зөвшөөрлүүдийн ихэнх нь энэ үед олгогдсон байна. Дараа нь 2007 оноос сонгон шалгаруулалтаар, 2017 оноос цахимаар лицензийг олгож иржээ. Сонгон шалгаруулалт дээр асуудал байна. Тухайн үеийн салбарын сайдын тушаалаар гурван комисс байгуулагдаад сонгон шалгаруулалтыг хийдэг байж. Харин энэ удаад сонгон шалгаруулах комисст хэн, хэн орж байсан. Тэдгээрийн хамаарлыг тогтоож амжаагүй. Тиймээс цаашдаа үүнийг гүйцээж хийх ёстой. Ер нь өнөөдрийг хүртэл хугацаанд ашигт малтмалын тухай хуульд бараг 400 гаруй нэмэлт, өөрчлөлт орсныг шинжээчид тогтоосон. Мөн Монгол Улсын нэлээд олон хуулийг зөрчиж байгааг Түр хороо гаргаж ирсэн.

-Тухайлбал?

-Газрын тухай хууль зөрчиж байна. Иргэн өмчлөлийн газар дээр давхцуулаад тусгай зөвшөөрөл олгосон, хайх, ашиглах зөвшөөрөл олгосон газарт нь иргэнд 0.07 га газрыг нь олгосон зэрэг зөрчлүүд их байна. Энэ бол төрийн байгууллагуудын хооронд уялдаа байхгүй, нэгдсэн мэдээллийн сангүйгээс үүдэлтэй. Үүнээс болж иргэн, аж ахуйн нэгжид үүссэн эдийн засаг, цаг хугацааны үр дагаврыг хэн хариуцах юм. Дээрээс нь Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийг зөрчиж зөвшөөрөл олгосон явдлууд ч байна. Мөн Усны тухай хууль зөрчигдөж байгаатай холбоотойгоор Усны газрын даргыг гэрчээр дуудсан. Тэр хүний хэлж буйгаар өнгөрсөн хугацаанд уул уурхайгаас болж 700 гаруй гол горхи, булаг шанд ширгэсэн гэсэн мэдээлэл өгсөн. Хуулиа дагаж мөрдөхгүй энэ чигээрээ явбал цаашдаа бид чинь гадаргын болон уух усгүй болох аюул бодитоор байна. Соёлын өвийн тухай хууль ч ноцтойгоор зөрчигдөж байна. Юнеско, Дэлхийн өвд бүртгэгдчихсэн үнэт ховор, түүхэн дурсгалт газар дээр зөвшөөрөл олгочихдог. Энэ бол дээр хэлсэн төрийн байгууллагууд уялдаа холбоогүй байгаагийн л илрэл. Түүнээс биш түүнийг устгая гэж хэн ч боддоггүй байлгүй дээ. Нөгөө талаар орон нутгийн иргэд, малчид нь зөвшөөрөхгүй гээд байхад түүнийг үл тоож, аймгийн Засаг даргынх нь саналыг авсан гэдэг нэрийн дор Ашигт малтмалын тухай хуулиа зөрчөөд тусгай зөвшөөрөл олгосон явдал ч ил болсон. Үүнээс болоод орон нутгийн иргэд, компаниудын хооронд үл ойлголцол үүсч, биенээ зодох, буу шийдэмдээ тулах явдлууд гарч байна. Ингээд эцэс төгсгөлгүй шүүхийн маргаан үүсдэг. Шүүх нь хуулийн дагуу эсэхийг нь судлаад нэг талд нь шийдвэр гаргадаг. Улмаар авлигад идэгдсэн, ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзээд иргэдийн төр, шүүхэд итгэх итгэл буурч байна. Тиймээс ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг олгохдоо маш их тооцоо, судалгаатай, орон нутгийн иргэдийн саналыг авч байж өгөх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол хамгийн олон ажлын байр бий болгож, улсын төсвийн ихэнхийг бүрдүүлж байгаа уул уурхайн салбарын нэр хүнд давхар унаад байна. Дээрээс нь энэ салбарынхан маань бүхнийг хуулийн дагуу хий. Улсад төлөх ёстой татвараа элдэв асуудалгүй төл. Хариуцлагатай уул уурхайгаа хөгжүүл, нөхөн сэргээлтээ сайн хий.

-Татварын асуудал хэр байдаг юм бэ?

-Х тайлан гаргадаг, тайлангаа гаргадаг компаниуд байна. Тэгсэн хэрнээ гаалийн мэдүүлгээр тухайн компани экспорт хийсэн байдаг. Үүнийг юу гэж ойлгох юм бэ. Мөн бичил уурхайг эвдрээд хаягдсан газарт хийх ёстой. Гэтэл зүгээр газрыг зориуд эвдлээд холбогдох газрын дүгнэлт гаргуулаад бичил уурхай эрхэлсэн жишээнүүд ч байна. Энэ мэтчилэн хуулийн цоорхойнууд байгааг сонсголоор нээлттэй болголоо.

-Энэ удаагийн сонсголыг улс төрийн байдлаар ашиглалаа гэсэн яриа гарч байна. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Сонсголыг үзсэн иргэд, нэр дурдагдсан компаниудын хүмүүс юу гэж үзэж байгааг мэдэхгүй. Бид бол нотлох баримтын хүрээнд бодит мэдээллийг л тавьсан. Тухайлбал, МАК компани нийтдээ 40 орчим тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг гэдгийг Б.Нямбаатар гуай өөрөө хүлээн зөвшөөрсөн. Нотлох баримтаар ч тэгж гарсан. Харин хэвлэл мэдээллээр гэр бүлийн гишүүн бүр нь тусдаа 40 зөвшөөрөл эзэмшдэг юм шиг зөрүүтэй мэдээлэл явсан гэдгийг би сонсголын хоёр дахь өдөр хэлсэн. Тэгэхээр сонсголоор ил болсон нотлох баримтыг цахим ертөнц, хэвлэл мэдээллээр мушгин гуйвуулсан байхыг үгүйсгэхгүй. Түүнээс биш Түр хорооноос хамгийн их лиценз эзэмшиж байгаа, шилжилт хөдөлгөөн хамгийн их хийсэн эхний 10 аж ахуйн нэгж, иргэний нэрийг л жишээ болгож олон нийтэд ил болгосон. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа нь үнэн. Түүнийг нь олон нийтэд ил болгосон нь улстөржсөн асуудал гэж би харахгүй байгаа. Ер нь олон тусгай зөвшөөрөл эзэмшлээ гээд түүнийг буруутгаж байгаа юм биш. Мэдээж уул уурхайн салбарт болж бүтэж байгаа, хариуцлагатай уул уурхайг хэрэгжүүлж байгаа зөндөө компани бий. Улсдаа хэдэн тэрбум, их наядаар нь татвар төлж, олон мянган ажлын байр бий болгож, нийгмийн сайн сайхны төлөө бүтээн байгуулалт хийсэн нь олон байгаа. Харин энэ удаагийн сонсголоор нийтийн эрх ашгийг хөндсөн, болохгүй байгаа, хуулийн ямар алдаа дутагдал байна гэдгийг л ярьсан.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Ганбат: Иргэд өөрсдийгөө аюулаас хамгаалах эрхтэй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Ганбатаас иргэд галт зэвсэг эзэмших талаар тодрууллаа.

-Та саяхан УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр иргэддээ галт зэвсэг олгох ёстой тухай ярьсан. Тэр яриа тань цахим орчинд нэлээд маргаан дэгдээгээд байна. Яагаад чухам энэ тухай хөндөх болсон юм бэ?

-Чуулганы хуралдаан дээр хууль хэлэлцэж байх үед хэлсэн үгийг маань хүмүүс цахим орчинд түгээж байх шиг байна.

Ер нь харж байхад манай улсын нийгэм маш хүнд байна шүү дээ. Иргэдээ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдруулна гээд Үндсэн хуульдаа заасан хэрнээ төр засаг нь энэ үүргээ биелүүлэхгүй байна. Энэ үүргээ биелүүлэхгүй байгааг өдөр тутам сэтгэл сэртхийлгэсэн мэдээллүүдээс бэлээхэн харж болно. Хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл газар авлаа. Саяхан шөнө дунд нүцгэн хүүхэд цахилгаан шатанд явж байна л гэсэн.

Иргэнээ хамгаалах тангараг өргөсөн цагдаа нар нь бага насны хүүхдийг бүлэглэн хүчирхийлсэн гэмт хэрэг гарч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хангалттай явлаа. Энэ мэтчилэн байж болшгүй, хүний санаанд оромгүй зүйлс их болж байна. хувь хүний бүхий л мэдээлэл төрийн мэдээллийн санд байдаг. Гэтэл төр төлөөлж байгаа, мэдээллийн санд чөлөөтэй нэвтрэх эрх бүхий хүмүүс нь тухайн мэдээллээр нь дарамталж, иргэдийнхээ эрхийг зөрчих нь хэрээс хэтэрлээ. Төр өөрийнхөө хийх ёстой ажлыг хийхгүй, иргэдээ хамгаалахгүй байгаа учраас иргэн хүн өөрөө өөрийгөө хамгаалах эрхтэй гэж би үзэж байгаа. Уг нь манайхыг чинь бараг л цагдаажсан улс гэдэг. харамсалтай нь өнөөх олон цагдаа нь иргэдээ хамгаалахгүй байна. Бидний жишээ авах дуртай дэлхийн хөгжилтэй орнуудад бол насанд хүрсэн л бол галт зэвсэг эзэмших эрхтэй байдаг. Хүчтэй, сул дорой, хөгшин, залуу гэж ялгарахгүйгээр нэг түвшинд аваачиж тавьдаг зүйл нь галт зэвсэг гэж үздэг. эрүүл саруул, буутай яаж харьцах, хэрхэн хадгалах тухай сургалтад суусан хүмүүст чөлөөтэй эрхийг нь олгодог. Төр нь иргэдээ хамгаалах ажлаа хийж чадахгүй бол буутай болж байж иргэд нь өөрсдийгөө хамгаалдаг. Бүр дээр үеэсээ эхлээд л ийм байсан.

-Хүссэн бүхэн нь буутай болчихоор элдэв асуудлууд үүсч, гудамжиндаа буудалцаад эхлэхгүй юу?

-Манай монголчууд дээр үеэсээ эхлээд л айл бүрд нум сум, сэлэм нь байдаг байсан. Одоо ч гэсэн гал тогоонд нь хүйтэн зэвсэг гэж үздэг хутга, заазуур ч байж л байгаа шүү дээ. Тэглээ гээд биенээ хутгалаад сүйд болоод байгаа юм алга. Түүн шиг буутай болохоор хэн дуртайгаа буудаад байна гэж байхгүй. Хэвшмэл ойлголттой зарим нь гудамжиндаа гараад л буудалцаад байх юм шиг ярьж байна.

Нэг хэсэг нь ойлгож байгаа ч албаар мушгин гуйвуулж ч байх шиг байна. Өнөөдөр хөдөөгийн малчдын гэрийн хананд нэг буу өлгөөтэй л байдаг. Тэгж байж мал сүргээ чоно нохой, хулгайч нараас хамгаалж, тэр хэрээрээ гэр бүлийнхээ гишүүдийн ч аюулгүй байдлыг хамгаалдаг. Одоо чинь орчин үеийн дэвшлээр эзэмшигчийнх нь хурууны хээгээр ажилладаг буу хүртэл гарчихсан байна. хамгийн чухал нь буу эзэмших, ашиглах, хадгалахад хүмүүсээ сургах, ойлгуулах хэрэгтэй.

-Буу эзэмших эрхийг өнөөдөр ямар шалгуураар олгодог юм бэ. Хэр хүндрэлтэй байдаг вэ?

-Мэдээж албан ёсны зөвшөөрөлтэй байж л галт зэвсэг эзэмшдэг. Дээрээс нь галт зэвсгийн татвар гэж тодорхой мөнгийг жил бүр тушаах үүрэгтэй. Мөн тогтмол бүртгүүлж, хэрэв буудсан бол хонгиогоо хүлээлгэж өгдөг. Тэр хонгиог нь цагдаа дээр хадгалдаг гээд тодорхой зохицуулалтууд бий. Гэвч бусад орнууд шиг галт зэвсэг худалдаалдаг тусгай дэлгүүрүүд алга. Тэдгээрийг нь бүртгэлжүүлж, хяналт тавьдаг систем тэр бүр сайн хөгжөөгүй гээд дутагдалтай зүйлс бий. Швейцарийн бүхий л насанд хүрсэн хүмүүс буу эзэмших эрхтэй байдаг. Скандинавын орнуудын ч иргэд нь бүгд буутай. Арми нь дуудахад өөрсдийн зэвсэгтэйгээ ирдэг. хүн ам цөөтэй улс орнууд ийм л байдаг. Украин улс л гэхэд сая бүх иргэддээ автомат буу тарааж өгсөн. израиль улсад мөн ялгаагүй бүгд л буу эзэмшиж, эрэгтэй, эмэгтэй ялгаагүй цэргийн алба хаадаг. Учир нь иргэд өөрсдийгөө аюулаас хамгаалах эрхтэй. Манайх бол хоёр хөрштэйгөө найрсаг харьцаатай, харьцангуй тайван улс орон. Гэвч эрхүү, Улаан-үд зэрэг хил дагуу хотуудад хар тамхины хэрэглээ өндөр. Ноднин жил Оросын нэг залуу манай улсад нэг хүнийг цохиод алчихсан тохиолдол ч гарсан.

-Эрх зүйн зохицуулалтыг нь хийж өгөөд иргэддээ галт зэвсэг эзэмших боломжтой болгох цаг үе нь мөн гэж бодож байна уу?

-Бид чинь бараг зуугаад жил төр засаг мэднэ, бүх зүйлийг шийднэ гэж явж ирсэн улс. Тийм болохоор хүмүүсийн энэ талын ойлголт тааруу байна. Авлигад өртсөн засаг төр иргэнийхээ аюулгүй байдлыг хамгаалж чаддаггүйг бид сүүлийн жилүүдэд хангалттай харлаа.

Иргэдийн маань бараг 70 хувь нь боломж гарвал гадагшаа явах хүсэлтэй гэсэн судалгаа ч гарсан байна лээ. энэ чинь аюулгүй орчин нөхцөл хангагдахгүй байгааг л нэг талаараа илэрхийлээд байгаа хэрэг шүү дээ. Тэгэхээр цаг үетэйгээ уялдуулаад иргэддээ мэдлэг мэдээлэл өгч, сургалт явуулж, буу эзэмших эрх олгодог байдал руу явах л хэрэгтэй.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Цэцэгмаа: сүүлийн 10-аад жил үйлдвэрлэгчдээ дэмжсэн бодлого огт гаргасангүй DNN.mn

Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбооны Гүйцэтгэх захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер Г.Цэцэгмаатай ярилцлаа.

-Танай холбоонд хэчнээн үйлдвэр бүртгэлтэй байна. Тэдгээр нь ямар, ямар барилгын материал үйлдвэрлэж байна вэ?

-Манай холбоо Барилга, хот байгуулалтын яамтай гэрээ байгуулан барилгын материал үйлдвэрлэлийг эрхлэх тусгай зөвшөөрлийн нэгдсэн дүгнэлт гаргах ажлыг хийдэг. Энэхүү дүгнэлтийг 2012 оноос хойш хийж гүйцэтгэж байна. Одоогийн байдлаар Монголын барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоонд 200 гаруй үйлдвэр гишүүнчлэлтэй. Манай улсад нийтдээ 400 гаруй компани тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Тийм ч болохоор манай улс барилгын материалын 45 орчим хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд цементийн үйлдвэр олноор ашиглалтад орсон. Манай дотоодын цементийн чанар маш сайн. Үйлдвэр олноор бий болсноор гаднаас импортлохоо больсон.

Гэвч Засгийн газрааси импортын цементийн татварыг бууруулсан. Энэ шийдвэр цементийн үйлдвэрүүдэд хэрхэн нөлөөлж байна вэ. Өнгөрсөн хугацаанд урд хөршөөс орж ирэх цементийн хэмжээ нэмэгдсэн үү?

-Засгийн газраас энэ сарын 1-ний өдөр импортын цементийн татварыг 15 хувиар бууруулж, таван хувь болгох шийдвэрийг гаргасан. Энэ бол маш харамсалтай мэдээ. Яагаад гэхээр бид дотооддоо 4.8 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Энэ хэмжээний бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх үйлдвэрүүд нь өнөөдөр ч ажиллаж байна. Манай улсын дотоодын хэрэглээ бага учраас үйлдвэрүүд хамгийн дээд тал нь хүчин чадлынхаа 75 хувь хүртэл л ашиглаж байгаа. Гэтэл ийм шийдвэр гаргасан нь үнэхээр таатай мэдээ биш. Хоёрдугаарт, импортын цементийн татварыг бууруулснаар дотоодын үйлдвэрүүдийнхээ үйл ажиллагааг доголдуулах, дампууруулах ч эрсдэлтэй. Тийм болохоор бид Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газарт албан бичиг хүргүүлсэн. Өмнө нь манай улсад урд хөршөөс чанаргүй цемент олноор орж ирж байсан гашуун түүх бий шүү дээ. Одоо ч энэ байдал давтагдахгүй гэх аргагүй. Учир нь манайх дотоодынхоо хэрэгцээг хангаж эхэлснээр Хятад улсын манайхтай ойр байдаг цементийн үйлдвэрүүд ажиллахаа больчихсон. Тэгэхээр одоо удчихсан, хог хаягдлаа нийлүүлчихсэн цемент орж ирэх магадлалтай гэж бодож байгаа.

-Уг нь манай үйлдвэрүүд дотоодынхоо хэрэгцээг 100 хувь хангаж байгаа биз дээ?

-Тийм, манай улс хамгийн дээд хэмжээндээ хүрч хэрэглэлээ гэхэд л 2.5 сая тонн цементийг жилдээ хэрэглэнэ. Гэтэл манайд жилдээ 4.8 сая тонныг үйлдвэрлэх чадалтай газрууд нь бэлэн байна. Тэгэхээр бид гаднаас авах биш харин ч гадагшаа гаргах бүрэн боломжтой байхгүй юу. Дээрээс нь Засгийн газраас энэ шийдвэрийг гаргахдаа дотоодын үйлдвэрлэгч нартайгаа огт уулзаагүй. Ямар нэгэн судалгаа хийгээгүй. Энэ асуудал үүссэний дараа бид үйлдвэрүүдтэй холбогдож нөөцийг нь асуухад 750 мянган тонн цемент бэлэн байсан. Гэтэл нөөцөө бүрдүүлээгүй гээд ЗГХЭГ-ын дарга нь яриад зогсож байсан.

-Дотоодынхоо хэрэглээг 100 хувь хангаж байгаа өөр ямар барилгын материал байна вэ?

-Цонхны үйлдвэрлэл дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангана. Харамсалтай нь хүмүүс импортоор оруулж ирсээр л байна. Мөн бетон зуурмагийн хэрэглээг бүрэн хангадаг. Харин арматурыг хэрэглээнийхээ 70 хувийг импортолж байна. Энэ нь дотоодын үйлдвэрүүд сүүлийн 2-3 жил хангалттай ажиллаж чадаагүйтэй ч холбоотой. Одооноос бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах байх гэсэн хүлээлттэй байна.

-Хангалттай ажиллаж чадаагүй гэдэг нь цар тахалтай холбоотой юу. Эсвэл өөр шалтгаан нөхцөл байна уу?

-Цар тахал бол шууд нөлөөлсөн. Хоёрдугаарт, Монгол Улсад барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих эдийн засгийн хөшүүрэг, бодлого огт байхгүйтэй шууд холбоотой. Засгийн газрын 2012 оны 171 дүгээр тогтоолоор батлагдсан Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрийн хүрээнд Монголбанк, Барилга, хот байгуулалтын яам хоёр Үнэ тогтворжуулах гэрээ байгуулж байлаа. Үүний хүчинд дотоодын маш олон үйлдвэр байгуулагдаж, тэр хэрээрээ олон барилгын материалыг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болсон. Харамсалтай нь түүнээс хойш барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжсэн хөнгөлөлттэй зээл, эдийн засгийн томоохон хөшүүргийг огт хийсэнгүй.

-Цонхыг дотооддоо бүрэн хангах боломжтой ч гаднаас оруулж ирээд байдаг гэсэн. Тэгэхээр төр засгаас дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжихгүй байгаагийн илрэл гэж ойлгож болох уу?

-Үйлдвэрлэж байж улс орон хөгждөг. Тиймээс бид дотооддоо үйлдвэрлэдэг болох ёстой. Тиймээс цементээ импортлохоо больё. Дараа нь арматураа өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй гээд зорилт тавиад явж байхад үйлдвэрлэгчдийнхээ итгэл, зүтгэлийг мохоосон шийдвэрүүдийг л гаргасаар ирлээ. Ялангуяа, сүүлийн 10-аад жил үйлдвэрлэгчдээ дэмжсэн ямар нэгэн шийдвэр, бодлого огт гаргасангүй. Манай холбоо жил бүрийн гуравдугаар сард үзэсгэлэн гаргадаг. Өмнө нь дотоодын үйлдвэрлэгчид олноор ордог байсан бол энэ жил бараг 70-аад хувийг нь импортын бараанууд эзэлсэн. Эндээс харахад л дотоодын үйлдвэрлэгчид хаалгаа барьж, улам л гаднаас хараат болоод байгаа нь анзаарагдана.

-Барилгын материалын үнэ ханш ер нь ямар байна вэ?

-Дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнүүд харьцангуй тогтвортой байгаа. Харин эсрэгээрээ импортын бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ маш их өссөн байна. Энэ нь валютын ханштай холбоотой байх.

-Манай үйлдвэрүүдийн бараа бүтээгдэхүүний чанар ер нь хэр байдаг вэ?

-Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнүүдийн чанар маш сайн. Ер нь манайхан чанар дээр илүү анхаарал хандуулдаг. Үүнийгээ дагаад жаахан үнэтэй байх гээд байдаг талтай. Харамсалтай нь хэрэглэгчид маань хямд, чанаргүйг нь сонгож, гаднаас оруулж ирээд байдаг юм.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СЕХ-ны дарга П.Дэлгэрнаран: Нэр дэвшигчдийн материал, холбогдох байгууллагуудаас ирсэн лавлагаа хоёрыг тулгаж бүртгэх эсэхээ шийднэ DNN.mn

Энэ өдрүүдэд Сүхбаатарын талбайд 35 дахь удаагийн “Номын баяр” болж байна. Номыг шимтэн уншчдаг уншигч маш ихээр цугласан, өргөн дэлгэр болж байгааг зохион байгуулагчид онцолж байсан. Мөн энэ удаагийн “Номын баяр”-ын сонирхолтой, хүмүүс их очиж байгаа асруудын нгэ нь Сонгуулийн ерөнхий хорооноос гаргасан асар байлаа. Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулж, Сонгуулийн тухай хуулийг шинэчлэн баталснаар энэ жилийн УИХ-ын сонгуулиар 126 гишүүн сонгогдоно. Урьд өмнө болж байгаагүй олон нэр дэвшигч өрсөлдөх магадлалтай байгаа учраас саналын хуудас ямар байх тухай олон таамаг явсан. Саналын хуудсыг хэрхэн бөглөх, сонгогч юун дээр анхаарах ёстойг тус асарт иргэдэд тайлбарлаж байлаа. Энэ удаагийн сонгуулийн саналын хуудас хоёр ширхэг байх юм байна. Тодруулбал, нэг сонгогч хоёр саналын хуудас бөглөнө гэсэн үг. Тухайн тойрогт нэр дэвшигчдийн нэрийн өмнөх дугуйг будах бөгөөд хэдэн мандаттай байхаас хамааран тэр тооны хүний нэрийг дугуйлна.

Мөн намын жагсаалтаар 48 гишүүн сонгогдох учраас жагсаан бичсэн өөр нэг саналын хуудаснаас нам, эвслээс зөвхөн нэгийг нь сонгон будах юм байна. Харин нэр дэвшигчдийн саналын хуудас нь тухайн тойрог хэдэн мандаттайгаас хамааран урт, богино байх аж. Тухайлбал, таван мандаттай тойрогт нэр дэвшигчид, 10 мандаттай тойрогт нэр дэвшигчдийг жагсаан бичсэн саналын хуудас өөр хэмжээтэй байна.

Гэсэн хэдий ч хамгийн уртдаа 79 см хэмжээтэй байхаар тооцож байгаа гэдгийг хэлж байв. Саналын хуудас уншигч машин ямар нэгэн асуудалгүйгээр уншина гэдгийг албаны хүмүүс хэлж байлаа. Санал өгөхдөө сонгогчид нэг зүйлийг онцгойлон анхаарах учиртай гэнэ. Тэр нь тухайн тойргийн мандатын тоотой ижил тэнцүү хүний нэрийн өмнөх дугуйг будна. Хэрэв илүү будсан бол төхөөрөмж буцаах бөгөөд саналын хуудсыг дахин нэг удаа шинээр авч болно. Мандатын тооноос дутуу будсан тохиолдолд ч төхөөрөмж уншихгүй. Гэхдээ саналын хуудас шинээр авалгүйгээр гүйцээн будаад уншуулахад төхөөрөмж ямар нэгэн асуудалгүйгээр унших юм байна. Үүнийг бүр жишээ болгон СЕХ-ны Хэвлэл мэдээллийн ажилтан төхөөрөмжид уншуулж үзүүлсэн юм. Мөн нэр дэвшигч, нам, эвслийн өмнөх дугуйн 30 хувийг будсан тохиолдолд л төхөөрөмж уншдаг аж. Бага зэрэг илүү гаргаж будсан ч асуудалгүй гэнэ. Манай улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сонгуульд саналаа өгөхийн тулд багагүй бэрхшээлийг даван туулах хэрэгтэй болдог. Тэгвэл энэ жил санал авах байрууд орох болон гарах талдаа налуу шаттай байх аж. Мөн баррель үсгийн хавтас бүхий харааны бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан тусгай бүхээгийг ч хийх юм байна. Үүнээс гадна бүхээг бүр дээр томруулдаг шилний үүрэг бүхий жижиг хавтас ч байрлуулахаар болжээ.

СЕХ-ноос иргэдэд мэдээлэл өгөх, сонгогчийн боловсролыг дэмжихээр ийнхүү асар байгуулсан нь маш чухал зүйл боллоо гэдгийг иргэд хэлж байсан юм. Хэдийгээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд, цахим ертөнцөөр сонгуулиа хэрхэн өгөх, саналын хуудсыг яаж бөглөх тухай мэдээлэл явж байгаа ч мэргэжлийн хүмүүсээр нь тайлбарлуулахад илүү ойлголт авч байна гэдгээ ч хэлж байв.

Бид бүхэн энэ үеэр СЕХ-ны дарга П.Дэлгэрнарангаас цөөн хэдэн асуултад хариулт авсан юм.

П.Дэлгэрнаран: Хяналтын тооллого буюу гар тооллогыг хэсгийн хлроодод 100 хувь хийнэ

-Энэ удаагийн сонгуулийн бэлтгэл ажлууд хэр хангагдаж байна вэ?

-СЕХ-ноос баталсан цаг хугацааны хуваарийн дагуу бүх ажил төлөвлөсөн хугацаандаа хийгдээд явж байна. Яг одоогийн байдлаар нэр дэвших ажиллагааны сүүлийн өдрүүд явж байгаа. Маргааш (өнөөдөр) нам, эвслүүд нэр дэвшигчдээ тодруулна. Харин нөгөөдөр (маргааш) нэр дэвшигчийн материал хүлээж авч эхэлнэ. Мөн энэ жил “Номын баяр” болж буйтай холбоотойгоор сонгогчийн боловсролд зориулан асар ажиллуулж, өөрсдийнхөө үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийг сурталчилж байна. Иргэд маань ч нэлээд сонирхож байна. Учир нь энэ жил хууль шинэчлэгдсэн. Мандатын тоо нэмэгдэж, тойрог томорсон болохоор хүмүүс анхаарал хандуулж байгаа бололтой.

 

-Нэр дэвшигчид материалаа бүрдүүлэхдээ юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Нэр дэвшигчид болон нам, эвслүүд хуульд заасан материалыг цаг хугацаанд нь манай байгууллагад өгөх үүрэгтэй. Тиймээс аль аль нь үүн дээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй. Нэр дэвшигчдийн материалыг нийтдээ тав хоногийн хугацаанд хүлээн авах учраас яарч сандралгүйгээр хуульд заасны дагуу бэлдэх учиртай. Материал ирснээр бид төрийн холбогдох байгууллагуудаас лавлагаанудыг гаргуулж авна. Ингээд ирсэн материал, лавлагааг тулгаж байж бүртгэх эсэх шийдвэрээ гаргана.

-СЕХ-нд хууль зөрчсөн талаарх гомдол, мэдээлэл хэр ирж байна. Хамгийн сүүлд хэвлэлээр Соёлын сайд Ч.Номинг сонгуулийн тухай хууль зөрчсөн гэж мэдээлсэн?

-Манай байгууллагад гомдол, мэдээлэл ирж байгаа. Хууль бус сурталчилгаатай холбоотой гомдол ирж байна. Тэр дотроо хуульд заагаагүй хугацаанд, хууль бус аргаар сурталчилгаа явуулж байна гэх гомдлууд дийлэнх байна. Ер нь сонгуультай холбоотой гомдлыг найман төрлийн байгууллага шалгах учиртай. Тийм болохоор энэ байгууллагуудын чиг үүргийн дагуу хугацаа алдалгүйгээр шилжүүлэн шалгуулж байна. Харин тухайн байгууллага энэ асуудлыг шалгаад ингэж шийдвэрлэлээ гэдгээ бидэнд уг нь эргэж мэдэгдэх ёстой.

-Байгаль орчны сайд асан Н.Цэрэнбатыг хууль зөрчсөн гэсэн асуудал яваад байсан. Энэ юу болсон бэ?

-Тухайн хүний асуудал бол хэвлэл мэдээллээр хууль зөрчсөн гээд яваад байгаа. Гэвч тухайн үед манай холбогдох албаны мэргэжилтнүүд сэтгүүлчийн асуусан асуултад л хариулсан юм шүү дээ. Хэрэв энэ нь үнэн бол хууль зөрчиж байгаа хэрэг гэж л хэлсэн болохоос манайхаас шууд хууль зөрчсөн гээд тогтоочихдог юм гэж байхгүй. Дээрээс нь тухайн асуудалтай холбоотойгоор баримттай гомдол манайд ирээгүй.

-Энэ удаагийн сонгуулиар нийтдээ хэчнээн хүн ажиллах вэ?

-Улсын хэмжээнд нийтдээ 25700 гаруй төрийн албан хаагч ажиллахаар байна. Мөн цагдаа, онцгой, эрүүл мэндийн байгууллагаас тодорхой хүмүүс ажиллана.

-Сайн дурын ажилтнуудыг оролцуулна гэсэн. Энэ талаар мэдээлэл өгөөч?

-Энэ жилийн сонгуулийн бас нэг онцлог бол бид сайн дурын хүмүүс ажилладаг эхлэлийг тавьж байгаа явдал юм. Ингэснээр манайд их сайн эерэг зүйл болж байна. Сайн дурынхан маань голцуу хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг санал өгөхөд нь туслах байдлаар ажиллана.

-Хяналтын тооллогыг яаж хийх вэ?

-Хяналтын тооллого буюу гар тооллогыг 100 хувь хийнэ. Бүх хэсгийн хороод дээр гараар тоолно гэсэн үг. Ингэхдээ хуульд зааснаар 22:00 цаг гээд хэсгийн хороод хаалгаа барина. Үүний дараа сонгуулийн автоматжуулсан системээр дүнгээ дамжуулна. Дүнгээ дамжуулчихаад нэн даруй гар тооллогыг эхлүүлнэ гэж хуульд заасан байгаа. Харин гараар тоолохдоо СЕХ-ноос баталсан журмыг баримтлан ажиллах учиртай.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Замын хөдөлгөөний соёлд нийтээрээ суралцъ DNN.mn

Хүүхдийнхээ сургуулийн ойролцоох гарцан дээр өчигдөр School police хийлээ. Өдрийн хагас зогсохдоо том, жижиггүй замын хөдөлгөөний дүрмээ биелүүлдэг, соёлтой, оролцдог, бие биедээ найр тавьдаг болоосой гэж л хамгийн ихээр бодлоо.

Манайхан жолоо барьж байхдаа маш их утсаараа оролддог юм байна. Урдах замаа огт харахгүй оролдож байгаа хүмүүс ч харагдах юм. Дээрээс нь ердөө тав, аравхан секунд зогсоод гарцаар явган зорчигчоо гаргачих тэвчээр байдаггүй. Яг л уралдааны зам дээр дохио хүлээж зогсоо аятай ухас ухасхийж, гарц руу дайрна. Сигналиа хүчтэй дарж уур уцаараа илэрхийлдэг бололтой.

Мөн хүүхдүүдээ гарцан дээр машинаасаа буулгах нь их байна. Энэ нь нөгөө урсгалын машинд мөргүүлэх эрсдэлтэй юм.

Бага насны хүүхдүүддээ ч замын хөдөлгөөний дүрэм, соёлыг эцэг эх, багш нар нь сайтар хэлж, сургамаар санагдав. Бүр болохгүй бол мэргэжлийн хүмүүсээр тусгай цаг гаргаад сургуулиуд сурагчиддаа с у рг алт оруулсан ч болохгүй зүйлгүй санагдана. Хүүхдүүд зам хөндлөн гэнэт гүйх, гарцан дээр хоорондоо ноцолдох, утсаар тоглох зэрэг үйлдлийг их хийдэг юм байна. Хүүхдүүд явган зорчигч давуу эрхтэй гэж боддог уу, эсвэл School police хийж байгаа хүн байгаа болохоор аюулгүй гэж боддог юм уу бүү мэд. Харамсалтай нь замын цагдаа биш учраас жолооч нар туг өргөсөн биднийг төдийлөн анхаарч үздэггүй тул осол, эндэгдэл гарахгүй гэх баталгаа алга.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Б.Дэлгэрмаа: Эрх баригчид өчнөөн цахилгаан станц барих мөнгөөр хурал цуглаан, сонгуулийн пиар хийж байна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан Б.Дэлгэрмаатай ярилцлаа.

-Анх удаагаа 126 гишүүн сонгогдоно. Сонгуулийн тойрог нь бүсчлээд томорсон гээд олон шинэлэг зүйлтэй сонгууль болох гэж байна. Таны хувьд энэ удаагийн сонгуулийг хэрхэн харж байна вэ?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж, УИХ-ын гишүүдийн тоог 126 болгосон нь үнэхээр парламентат ёсыг бэхжүүлэх алхам болсон. Манай одоогийнх болохоор дэлхийн бусад хууль тогтоох байгууллагуудтай харьцуулахад бага оврын парламент. Аливаа парламентад намын бүлгийн ажил маш чухал байдаг. Бүлэг дээр бодлого яригдана. Харин дараагийн шатны мэргэжлийн тогоочийн ажил бол байнгын хороо. Хуулийг илүү мэргэжлийн байдлаар анзаарч, алдаа мадгийг нь шүүх ёстой. Чуулган бол яах вэ, алх цохиод л хуулиа баталдаг. Гэтэл одоогийн 76 гишүүнтэй парламентын байнгын хороо хуулийг мэргэжлийн байдлаар гаргаж чадахгүй байна. Учир нь байнгын хороонд цөөхөн гишүүн хуваарилагддаг. Ирц нь хүрдэггүй асуудал бий. Дээрээс нь манай улсад лобби хуулиар хориотой. Тийм болохоор нийгмийн бүлгүүдийн ашиг сонирхол намаар дамжих учиртай. Энэ бүгдээс улбаалж 126 гишүүнтэй болох нь нэг том алхам гэж хэлээд байгаа юм. Гэхдээ энэ удаагийн сонгуульд 23 нам, хоёр эвсэл оролцох болсон нь хоёр том нам бүхий улс төрийн тогтолцоог нэг том нам, бэлгэдлийн шинжтэй олон жижиг нам гэдэг тогтолцоо руу явуулах хандлага байна.

-Яагаад тэр билээ?

-Энэ удаагийн сонгуулиар тойргийг улам бүр томсгож бүсчилсэн. Тэгэхээр эрх баригч нам улам л дангаараа засаглах сонгуулийн тогтолцоог бий болгоод байна. Яг манай хойд хөрш шиг болох гээд байгаа юм. ОХУ-д Нэгдмэл Орос нам, бэлгэдлийн шинжтэй жижиг намууд байдаг. Тэдгээр нь сонгуулиар хоёр хувийн санал авдаг. Ийм байдал руу л явах гээд байна. Тэгэхээр энэ сонгуулиар бүрдэх 126 гишүүнтэй парламент бодлогын өрсөлдөөний талбар гэхээс бөөнөөр сууж байгаад л алга ташдаг болчих вий гэдэг болгоомжлол байгаа юм.

-Нэг нам нь дангаараа засаглаад бусад нь цөөхөн хэдэн гишүүнтэй, бүлэг байгуулах хэмжээнд хүрэхгүй байх вий гэж та бодоод байна уу?

-Одоогийн АН бүлэг байгуулсан ч үндсэндээ МАН-ын бодлогын эсрэг сөрж зогсох хэмжээний суудал авч чадаагүй. Тэгээд нэг Т.Доржханд, нэг Н.Номтойбаяр гэсэн байдалтай парламент байж болохгүй. Парламентад ядаж 40 хувийн суудал авч байж эрх баригчдыг хянах боломж гарна.

-Олон намын төлөөлөл сонгогдох сайн талтай гээд байгаа шүү дээ?

-Өнгөрсөн 2000 оны сонгуулиар МАН 72 суудал авч байлаа. Иргэний зориг нам, Эх орон нам, Ардчилсан намаас нэг, нэг төлөөлөл Л.Гүндалай гэдэг нэг бие даагчтай л парламент бүрдсэн. Үүнийг олон намын төлөөлөл гэж тайлбарлаад байх нь зохимжгүй. Энэ чинь нам биш, хувь хүмүүс сонгогдсон. Ер нь нэг үндэстэн, хэл, соёл, шашин, уламжлал, түүх нэгтэй ийм моно нийгэмд олон нам байх бараг боломжгүй. Тийм ч болохоор манайх 1990 оноос хойш АН, МАН гэсэн хоёр том намын тогтолцоо руу явж байсан. Харамсалтай нь сүүлдээ МАНАН болоод элдэв янзын схем зураад эхэлсэн. Судалгаагаар монголчууд нам гэдэг үгнээс маш их цэрвэдэг, болгоомжилдог болчихсон нь харагддаг. Тийм ч болохоор олон нийт хувь хүнд санал өгнө гээд байдаг. Гэтэл хувь хүн УИХ-д ороод хууль хийдэггүй. Харин нэгдсэн бодлого гэдэг утгаараа улс төрийн намыг сонгохоос өөр арга байхгүй. Тийм учраас энэ удаагийн сонгууль дахиад л эрсдэл дагуулж байна гэж харагдаад байгаа юм.

-МАН найман жил дангаар төр барьлаа. Өнгөрсөн хугацаанд ерөнхийд нь дүгнэж та юу хэлэх вэ?

-Энэ найман жилд бодлогын шинжтэй зүйл огт явагдсангүй. Бүтээн байгуулалт л гэж нэг их ярих юм. Энэ чинь төр бүх юм хийдэг байсан социализмын нэр томьёо шүү дээ. Харин бид 90-ээд оноос төрийн төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн. Хувийн хэвшил нь эдийн засгийг тодорхойлох хүч байх ёстой, төр бизнес хийх ёсгүй юм. Гэтэл тууз л хайчилдаг төр болчихлоо. Энэ засгийн алдааг дурдвал маш их бий. Түүн дотроос хамгийн аюултай алдаа нь гэвэл улсынхаа тусгаар тогтнолын асуудалд алсын бодлоготойгоор анхаарахгүй байна.

-Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Дэлхийн геополитикийн асуудал эрс өөрчлөгдлөө. ОХУ тусгаар тогтносон Украин улс руу халдсан. Үндсэндээ Европын төвд хоёр жилийн турш дайн үргэлжилж байна. НҮБ-ын гишүүн орнуудын дийлэнх нь үүнийг буруушаасан. Манай улсын хувьд цөмийн зэвсэгтэй, хоёр том их гүрний дунд оршдог. Гэтэл манайх гадаад бодлогоо эргэж харсан байдал огт харагдахгүй байна. Уг нь улс орнууд гадаад бодлогоо асар их чухалчилдаг. Гүрж улс өнөөдөр Үндсэн хуульдаа Европын холбооны салшгүй хэсэг байна гэж биччихээд саяхан Гадаадын агентуудын хууль гээчийг парламентаараа баталснаас болоод тус улсад ард түмэн бослоо. Харин манайх болохоор жижиг үндэстэн, далайд гарцгүй, хоёр том гүрэнтэй хиллэдэг. Тийм учраас ямар нэгэн асуудалд болгоомжтой, төвийг сахисан байдалтай харьцах ёстой гэж тайлбарладаг. Энэ нь зөв. Гэхдээ хоёр хөрштэйгөө найрсаг, сайн харилцаатай байна гэдэг чинь дайныг дэмжинэ гэсэн үг биш. Үнэхээр төвийг сахих гэж байгаа бол дайныг сурталчилсан аливаа зүйлийг Монгол Улсынхаа нутаг дэвсгэрт явуулахыг хорих хэрэгтэй.

-Манай улс дайныг дэмжээд байна гэж та үзэж байна уу?

-Хуучин социалист байсан ихэнх оронд зөвлөлтийн гэх санаа агуулсан бүхнийг хориглох, эсхүл ямар нэгэн байдлаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гаргахгүй байна. Дарангуйлал, захиргаадалтын системийн бэлгэ тэмдэг болсон хөшөө дурсгалуудыг буулгаж байна. Гэтэл манайх элдэв баяр ёслол, ойн арга хэмжээнүүдээ цэргийн жагсаалаар эхлүүлж, хүүхдүүд цэргийн хувцас, пионерийн зангиа зүүчихсэн концерт тоглох жишээтэй. Маш сайхан энх амгалан улс, үндэстэн байж яагаад дандаа энэ мэтчилэн дайны суртал ухуулга маягтай зүйлүүдийг хийгээд байдаг юм. Дээрээс нь ОХУ олон улсын хоригт орчихоод байхад тэнд зохиогдож байгаа бүхий л уралдаан, тэмцээнд манайх оролцож байна. Ихэнх орон эсрэгээрээ оролцохгүй байгаа. Энэ мэтчилэн жижиг юм шиг зүйлүүд ажиглагдаж байна. Харин том бодлогын шинжтэй зүйлийг ярьвал Монгол Улсаар дамжин өнгөрөх хийн хоолойн асуудлыг зогсоох хэрэгтэй. Европын холбоо Оросын байгалийн хийг 87 хувь ашигладаг байснаа шууд зогсоосон. Шалтгаан нь байгалийн хийг худалдан авснаараа дайныг санхүүжүүлж байна гэж үзсэн. Гэтэл манай эрх баригчид ОХУ-аас эрчим хүч, бензины нийлүүлэлтээс хамааралтай хэвээр байна.

-Бодит, үнэн нөхцөл байдал нь юм биш үү?

-Энэ бүхнээс улбаалаад би ганцхан зүйл л хэлэхийг хүсч байгаа юм. Дайн эхэлсэн өдрөөс ХБНГУ 55 хувь байгалийн хий, 50 хувь нүүрс, 35 хувь түүхий нефть авдаг байснаа шууд зогсоосон. Харин тэд байгалийн шахсан хийг хэрэглэдэг болохын тулд маш богино хугацаанд терминалууд барьсан. Эрчим хүчний хэмнэлтийн бодлого хэрэгжүүлсэн. Тийм болохоор манайх мөнхийн Оросын нөлөөллийн орон байх ёстой юм уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. Ер нь 1989 оны ардчилсан хувьсгал чинь Кремлийн заавраар амьдрахгүй гэсэн үндэсний тусгаар тогтнолын хөдөлгөөн байсан юм. Гэтэл сүүлийн найман жил бодлогын томоохон ажилд яагаад ахиц гарахгүй байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид юуны учир манайхаас дайжаад байна. Өнөөдөр манай улсад гадаадын хөрөнгө оруулагч гэвэл Рио Тинтогоос өөр байхгүй болсон.

Төв Азийн таван улс болох Казахстан, Узбекистан, Киргизистан, Тажикистан, Туркменистан улс өнөөдөр Оросын нөлөөнөөс ангижрах оролдлого хийж Европын холбоо, АНУ-тай худалдаа-эдийн засгийн асуудлаа тэлэхийг эрмэлзэж байгаа. Гэхдээ эдгээр улс хуучин Зөвлөлтийн бүрэлдэхүүнд байсан улс ОХУ-ын нөлөөллөөс гарах явц маш хүнд хэцүү явагдана, энд цаг хугацаа хэрэгтэй. Гэтэл Монгол Улс хэдий социалист систем ч тэр тусгаар улс байсан. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад яагаад Ропын пап, Францын ерөнхийлөгч Э.Макрон зэрэг дэлхийн улс орнуудын нөлөө бүхий удирдагч нар ирээд байна гэхээр ердөө л энэ шүү дээ. Оросын нөлөөллийн орон болчих вий гэсэн болгоомжлол хаа, хаанаа байна. Гэтэл “Ардчиллын баян бүрд” гэж нэрлэсэн улсад нь социалист, коммунист үзэл бодолтой МАН засаглаад, хувийн хэвшлийг төр нь дарамталдаг, дээрэмддэг болчихлоо. Иргэний нийгмийн тулгын гурван чулуу гэсэн ойлголт бий. Хамгийн чухал нь төрөөс ангид байх ёстой хувийн хэвшил. Харин төртэйгөө ганцхан татвараар л харьцдаг байх хэрэгтэй. Хэрэв татвар нь өндөр байвал зүүний чиглэлийн нам төрийн эрх барьж байгаа юм байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Өндөр татвараар бий болсон төсвийн мөнгийг нийгмийн халамж болгон хуваарилдаг засаг гэсэн үг. Иргэний нийгмийн бас нэг чухал багана бол хэвлэл мэдээлэл. Та нар төр, нийгэм, иргэний талаар болж, бүтэхгүй байгааг мэдээлдэг. Гурав дахь нь төрийн бус байгууллага байдаг. Үүнийг л иргэний нийгэм гээд байгаа юм.

-Тэгвэл өнөөдөр манай улсад жинхэнэ утгаараа иргэний нийгэм байна уу?

-Өнөөдөр хувийн хэвшлээ татвараар дарамтлах, дээрэмдэж, тонож байна. Хөрөнгийг нь хүчээр хураан авдаг боллоо. Сэтгүүлчдийг барьж, хорьж байна. Бүхий л замаар амыг нь үдэхийг оролдож, заримыг нь худалдан авч байна. Тэгэхээр МАН чинь дарангуйллын эд, эсийг л тээгээд байна. Өнгөрсөн жилүүдэд өчнөөн цахилгаан станц барих мөнгөөр хурал цуглаан, сонгуулийн пиар хийлээ. Хамгийн сүүлд л гэхэд “Шинэ хоршоо” гэдэг хөтөлбөр гаргаж ирээд бүх төрийн албан хаагчийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр суманд ажиллуулж байна.

-Таван их наяд төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгоно гэсэн?

-Энэ их мөнгөөр чинь хэдэн цахилгаан станц барьчихвал эрчим хүчнийхээ хамаарлаас гарчихна шүү дээ. Дээрээс нь Эгийн голын усан цахилгаан станц, уран олборлолтын асуудал байна. Германчууд зоригтойгоор бүгдийг зогсоогоод өөрсдийн нөөц бололцоогоо ашиглаад бүгдийг хийж чадсан. Бидэнд ч тэднээс дутахгүй боломж байгаа. Үүнийгээ ашиглах л хэрэгтэй.

-Энэ удаагийн сонгуульд яагаад АН ялах ёстой вэ. Хэрэв ялсан тохиолдолд таны хэлээд байгаа энэ алдаа дутагдлуудыг засаж сайжруулж чадах болов уу?

-Чадахгүй бол бид ингээд л арчигдана. Бид тоталитар дэглэм рүү орохгүйн тулд л Ардчилсан нам болон бусад намууд засгийн эрхэнд гарах ёстой. Өөр арга байхгүй. МАН-ын бодлого өнөөдөр тэр чигээрээ буруу байна. Энэ намд олон сайхан залуус гишүүнээр элсэж, олон боловсролтой хүн ажиллаж байгаа. Гэхдээ үндсэн бодлого нь буруу болохоор хэчнээн Харвард төгсөөд нэмэргүй шүү дээ. Татварын дарамттай, хөрөнгөө дээрэмдүүлдэг, цалин нь халамжийн шинжтэй болохоор залуучууд Солонгос явж ажиллахыг илүүд үзээд байгаа хэрэг. Боловсрол, мэдлэгтэй хэсэг нь дэлхийн IT компаниудад ажиллаж, оюуны урсгал манайхаас гараад эхэлчихлээ. Гэтэл эрх баригчид метро барина гэх зэргээр үлгэр л яриад байна. Түүнийг нь явуулах эрчим хүч манайд байхгүй.

-Улаанбаатар хотыг 14 жижиг хот болгон хуваана гэсэн шүү дээ?

-Харин тийм. Газрын хаанаас ийм сонин зүйлс толгойд нь орж ирээд байдаг юм. Би ерөөсөө огт ойлгохгүй байгаа юм. Энэ намд авах нэг ширхэг зүйл алга. Хамгийн сүүлийн жишээ нь тэр “Шинэ хоршоо”. Тэртээ 1998 онд Ц.Ганхуяг, Ц.Баярсайхан бид гурав Германы хоршооны туршлагыг судлаад, Хоршооны тухай хууль дээр тус улсын мэргэжилтнүүдтэй сууж, хуулийг батлуулсан. Энэ хуульд мал аж ахуйг зудын эрсдлээс хамгаалах, малчид хөрөнгө, хөдөлмөрөөрөө хоршиж ажил хийвэл төрөөс ямар дэмжлэг үзүүлэх юм зэрэг эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлсэн их сайн хууль болсон. Гэтэл энэ “Шинэ хоршоо” чинь зүгээр л нэгдэлжих хөдөлгөөн. Хүчээр малчдыг цуглуулаад, ямар ч барьцаагүй зээл олгоно гэнэ. Сонгуулийн дараа ямар ч барьцаагүй учраас энэ зээл чинь буух эзэнгүй болно. Баялгийн сан гэхэд л зөвхөн ахмад болон боловсролд зарцуулна гээд АН-ын үед хууль нь хэлэлцэгдэж байсан. Учир нь ахмадууд бол энэ баялгийг бий болгоход гар бие оролцож, хийдгээ хийсэн гэдэг утгаар дэмжих ёстой. Тэгвэл нөгөө талдаа ирээдүйн баялгийг бий болгох хүүхэд, залуустаа дэлхийн боловсрол олгох зайлшгүй шаардлагатай. Ийм байдлаар явж байсан чинь Баялгийн санг зүгээр л ипотекийн зээл болгочихлоо. Энэ мэтээр яваад байвал сонгуулийн дараа манай эдийн засаг элгээрээ хэвтэж, улс орон дампуурлаа зарлах эрсдэл байгаа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Categories
мэдээ эдийн-засаг

Т.Сайнжаргал: Төмөр замын хил холболтын цэгүүд бүрэн шийдэгдсэн гэж ойлгож болно DNN.mn

“Монголын төмөр зам” Төрийн өмчит компанийн Төслийн хэлтсийн дарга Т.Сайнжаргалтай ярилцлаа.

-Төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажлууд хэр явагдаж байгаа вэ?

-Бүтээн байгуулалтын ажил гэвэл Шивээхүрэн-Сэхэ боомтын хилийн холболтын нарийн царигийн төмөр замыг тавиад дуусч байна. Манайх өмнө нь нарийн царигийг хил дамнуулан холбосон тохиолдол байхгүй. Тэгэхээр энэ удаагийнх анхных нь болж байгаа юм.

-Хэзээнээс үйл ажиллагаа нь жигдэрч, тээвэр хийж эхлэх вэ?

-Гол замын урт нь 6.96 км, дэлгэмэл урт нь 19.6 км хилийн холболтын цогц бүтээн байгуулалт гэж ойлгож болно. Төмөр зам барихаас гадна холбоо дохиолол, гүүрэн байгууламж, өртөө, депогийн барилга, ажилчдын орон сууц, эрчим хүч гээд цогцоор нь хийж байгаа. Хилийн холболтоо нарийн царигаар хийж байгаа учраас бас технологийн асуудлууд тулгарч байна. Манайх чинь 1520 мм буюу Оросын стандартын төмөр замтай. Харин нарийн цариг буюу олон улсын стандартын энэ зам чинь 1435 мм байдаг.

Ингээд царигийн ялгаа гараад ирэхээр манай улсад ашиглаж байгаа машин механизм, техник, тоног төхөөрөмжүүд нарийн цариг дээр гарч ирж чаддаггүй. Тийм болохоор дандаа гар аргаар хийж байна. Уг нь механикжсан анги явах ёстой. Гар аргаар хийж байгаа учраас нэлээд цаг хугацаа орсон. Гэвч маргааш техникийн комисс ажиллахаар ЗТХЯ-аас чиглэл өгсөн байгаа. Ингэснээр эхний шатны ажил бэлэн болж байна гэсэн үг. Харин үүний дараагаар комиссынхны дүгнэлтийн дагуу сайжруулах ажлуудаа хийгээд явна.

-Энэ ажил дээр урд хөршийн дэмжлэг авч, техник технологийг нь ашиглаж болоогүй юм уу?

-Урд хөршийн дэмжлэг, туслалцааг авч болно л доо. Гол нь Хятад улстай 2004 онд хийсэн Хилийн хэлэлцээрийн протокол байгаа юм. Үүнээс гадна өнгөрсөн хугацаанд хэд, хэдэн хэлэлцээр хийсэн. Энэ ажил Засгийн газрын “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, “Боомтын сэргэлт”-ийн хүрээнд хийгдэж байгаа ажил. Ер нь ганцхан энэ гэлтгүй бусад төмөр замуудын холболтын ажлууд ч дээрх бодлогын хүрээнд хийгдэж байгаа. Хэлэлцээрүүдийн үеэр бид хятадуудад саналаа тавихад тэд та хэд боломжит нөхцөлийнхөө хүрээнд өөрсдөөсөө шалтгаалах ажлуудаа хийчих гэсэн. Нэг ёсондоо бид төмөр замаа барьж болно. Гэвч та нар уддаг шүү дээ гэсэн агуулгыг л ярьж байсан. Тийм болохоор бид боломжоороо бариад Шивээхүрэн-Сэхэ боомтын төмөр зам хилийн цэг рүүгээ дөхүүлчихсэн. Ингээд ирэхээр Хятад талаасаа замаа барих зөвшөөрлөө дээд газруудаасаа аваад ажил нь эхлэх гэж байна. Хэрэв хятадууд төмөр замаа өмнө нь барьчихсан бол бид тэдний техник хэрэгслийг оруулж ирээд барих боломж байсан.

-Манай ажил уддаг, гацдаг учраас эхлээд замаа тавьчих гэсэн шаардлага тавьсан юм байна, тийм үү?

-Шулуухан хэлэхэд, биднийг хэлсэндээ байдаггүй. Тийм болохоор эхлээд та нар барьчих л гэсэн юм. тэгэх юм бол бид төмөр зам тавихад асуудалгүй гэдэг зүйлийг хэлсэн.

-Шивээхүрэнгийн төмөр замыг баруун босоо чиглэлийн төмөр замтай холбоно гэж байсан. Энэ ажил хэзээнээс эхлэх вэ?

-Баруун босоо чиглэлийн буюу Шивээхүрэн-Нарийнсухайт-Арц суурь гэсэн чиглэлтэй байх юм. Эхний ээлжинд Шивээхүрэн-Сэхэ боомтыг нарийн царигаар нь холбож байна. Хажуугаар нь өргөн царигийн зам тавигдана. Тэр нь үргэлжлээд Нарийнсухайт-Баянхонгор аймгийн Шинэжинст-Говь-Алтай аймгийн Чандмань-Алтай-Завхан аймгийн Арцсуурь боомт хүртэл явна. Энэ ажлын сонголт 2022 онд явагдсан. Тендер биш гэсэн үг. Ингээд сонгогдсон компанитай нь төрийн оролцоотой хамтарсан компани байгуулах Засгийн газрын тогтоол гарсан. Үүний дараагаар концессын гэрээ байгуулах процедур явсан. Нийтдээ 1255 км төмөр замын ТЭЗҮ-ийг бэлэн болгох байсан. Харамсалтай нь сонгогдсон компанийн талаас ажил удааширч, гэрээгээ байгуулж чадаагүй. Ингэсээр байтал ноднин жилийн 12 дугаар сарын 31-нээс Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр Концессын хууль хүчингүй болсон. Цаг хугацаа алдсанаас болоод баруун босоо болон зүүн босоо чиглэлийн төмөр замуудын аль аль нь гэрээгээ байгуулж чадаагүй. Одоо энэ хоёр төслийн ажил зогссон байгаа. Тийм болохоор төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд дахин шалгаруулалт явуулна.

-Төмөр замууд барьж байгаа ч бүгдээрээ мухар гэсэн шүүмжлэл явдаг. Хил холболтын ажлуудыг хэзээ бүрэн дуусгах вэ?

-Монгол Улс 1949 оноос хойш төмөр зам тавиагүй байж байгаад 2019 онд Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн 416 км замыг дотоодын аж ахуйн нэгжийн боловсон хүчнийг ашиглаж барьсан. Мөн Тавантолгой-Гашуусухайт чиглэлийн 212 км, Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн 226 км төмөр замыг барьж байгуулсан. Энэ 1000 орчим км төмөр замыг бид өөрсдийнхөө дотоодын нөөц бололцоогоор барьж чадсан. Яг цар тахлын хүнд нөхцөл байдалтай байсан үе шүү дээ. Өмнө нь бид нутгийнхаа гүнээс төмөр замаа барьж эхэлдэг байсан бол энэ удаад бид Шивээхүрэн-Сэхэ боомтын төмөр замыг хилээсээ нутгийн гүн рүү барьж байна. Цаад талтайгаа хилийнхээ цэгийг тохироод барьж эхэлсэн. Бид боомтоо боомилуулаад байхаар яаж эдийн засгийн эргэлт хөшдөг, мөнгөний урсгал хэрхэн зогсдог гэдгийг харлаа. Тийм болохоор энэ алдааг давтахгүйн тулд Боомтын сэргэлтийг нэгдүгээрт тавьж, хилийн гарцаа нэмэгдүүлж, Хятад улстай холбохоор болж байна. Үүнээс гадна ОХУ-тай хиллэдэг боомтуудыг ч нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж, судалж байгаа. Ер нь хил холболтын цэгүүд бүрэн шийдэгдсэн гэж ойлгож болно. Жишээлбэл, Гашуунсухайт боомтын хилийн холболтын ажил яг одоо явагдаж байна. Хятад талаасаа баригдаад эхэлсэн.

-Ханги-Мандал боомтоор төмөр замын тээвэр эхэлсэн гэсэн мэдээлэл яваад байгаа. Хилийн холболтоо хийчихсэн гэсэн үг үү?

-Ханги руу тээврүүд хийгдээд хил дээр очиж байгаа. Гэвч төмөр замаар хил гарсан зүйл байхгүй. Одоо хилийн хэлэлцээрүүд нь явагдаж байна. Хятадын талаас хил холболтыг Үндэсний төмөр замаараа холбооч гэсэн зүйлийг тавьж байгаа юм билээ.

-Үндэсний төмөр замаараа тавина гэдэг нь юу гэсэн үг билээ?

-Одоогийн Монгол, Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр зам/УБТЗ/ чинь хуучин Монголын төмөр зам гэсэн нэртэй байсан. Үүнийг 2008 оноос өөрчилсөн. Тиймээс Монгол Улс Монголын төмөр зам гэсэн нэрээ авсан. Цаашдаа Тээврийн тухай хуулиараа төмөр замын суурь эзэмшигч нь төр байна. Харин төрийн 100 хувийн өмчит компани нь Монголын төмөр зам юм. Тэгэхээр төмөр замын суурь бүтэц буюу замууд нь энэ компанид харьяалагдаад явна. Дээгүүр нь явах тээврийг нь либералчлаад өгчихсөн.

-Ханги-Мандалын төмөр замын нэг онцлог нь өргөн, нарийн хос замтай байх тухай ярьж байсан?

-Манай Монголын төмөр зам компанийн чиг үүрэгт бол байхгүй. Гэхдээ бидний авсан мэдээллээр Ханги талдаа 13 км нарийн болон өргөн царигийн төмөр зам хил дээрээ оччихсон байгаа. Харин одоо Мандалаасаа бүтээн байгуулалт нь ирээд хил дээрээ холбогдох учиртай. Ингэж хос төмөр зам байна гэдэг чинь ачаа барааг буулгаж, ачих цаг хугацаа алдахгүй. Нэмээд зардал хэмнэнэ. Өргөн царигаараа Хятад руу ороод ачаагаа буулгаад, буцаагаад авчихна. Толгой солигдоод л яваад байна гэсэн үг.

-Энэ давуу талаа бусад боомтууд дээрээ ашиглах юм уу?

-Ашиглана. Үүний эхлэл нь Шивээхүрэн-Сэхэ боомт дээр нарийн царигаа тавьж байна. Харин баруун босоо тэнхлэгийн өргөн царигийн төмөр зам нь хажуугаар нь давхар холбогдоно.

-Богд хан төмөр замын асуудал юу болсон бэ?

-Бидний талаас мэдэх зүйл алга. Яагаад гэхээр Богд хан төмөр замын ТЭЗҮ-ийг Тавантолгой төмөр зам хариуцаж хийлгээд, барилгыг нь барихаар болсон. Гэвч оросууд оролцохоор болсон болон бусад нөхцөлүүдээс болоод өнөөдрийн байдлаар зогсонги байгаа. Энэ зам чинь Рашаант орчмоор салаад Богд уулаа тойроод Мааньт буюу Баян зөрлөг дээр нийлэхээр байгаа юм. УБТЗ чинь хоёр улсын 50:50 хувийн эзэмшил учраас зам салах болон нийлэх цэгийн асуудлыг хоёулаа зөвшөөрч байж л шийднэ. Монголын талаас мянга явуулъя гэсэн ч оросууд зөвшөөрөхгүй бол нэмэргүй. Нэг ёсондоо хоёр улсын асуудал болчихоод байгаа юм. Гэхдээ цаагуураа шийдэгдээд явах байх. Ямар ч байсан ТЭЗҮ, зураг төсөл нь гарчихсан. Тухайн үедээ өртөг нэлээд өндөр байна гэж байсан.

-Замын-Үүд-Алтанбулаг чиглэлийн төмөр замыг хос болгох тухай бас л ярьж байсан?

-Зам, тээврийн хөгжлийн яам дээр мэргэжлийн байгууллагууд оролцсон судалгаанууд явж байгаа. Төмөр замын тээврийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичиг 2013 онд батлагдсан.

Үүн дээр нэг, хоёр, гуравдугаар үе шаттайгаар 5600 км төмөр зам барина гэж тусгасан байгаа. Үүнийг цаашаа дөрөвдүгээр үе шаттай болгоод 10 мянган км төмөр зам барих боломж байна гэсэн судалгааны ажлууд явагдаж байна. Тэгвэл УИХ болоод Засгийн газрын тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт орж таарна. Гол магистрал буюу Замын-Үүд-Алтанбулаг чиглэлийн 1000 гаруй км төмөр замыг хос болгох уу. Эсвэл хоёр царигтай болгох уу гэдэг асуудал яригдана. Энэ чинь өөр ойлголт. Бид хос төмөр зам барина гэвэл зэрэгцүүлээд, далан, шороо тавиад шинээр барина гэсэн үг. Харин хоёр шугамтай болгоно гэвэл тэр далан дээр нь барих уу гэдэг асуудал байна. Тиймээс эдийн засаг талаасаа аль нь үр өгөөжтэй байх вэ гэдэг нь л чухал. УБТЗ зам өнөөдөр ачааллаа дийлэхгүй байгаа. Энэ чинь олон улсын транзит тээвэр. Эдийн засгийн судалгаанууд бүрэн гарч дууссаны дараа яахаа ОХУ-тай зөвшилцөж л таарна.

-Шинээр барьж байгаа эдгээр төмөр замуудаар зөвхөн ачаа тээвэр явах уу. Зорчигч тээвэр хийх юм уу?

-Төмөр зам баригдсаны дараа эхний нэг жилдээ ачаа тээвэр нь жигдэрнэ. Үүний дараагаар 4-5 жилийн хугацаанд үр ашгаа олох ёстой. Ингэсний дараа нийгмийн хариуцлагын хүрээнд зорчигч тээврийн асуудал яригдана. Нэг төмөр зам баригдахад 5-10 жилийн дараа зорчигч тээврийн асуудал яригддаг. Учир нь зорчигч тээвэр алдагдалтай байдаг. Хэрэв зорчигч тээвэр яваад эхэлбэл дахиад эдийн засгийн асуудлууд гарч ирдэг. Одоо ачаа тээвэр явж байгаа Зүүнбаян-Тавантолгой чиглэлийн 416 км замд нэг өртөө, таван зөрлөг л байгаа. Харин зорчигч яваад ирвэл өртөө, зөрлөгийн тоо 15-20 болж нэмэгдэнэ. Энэ чинь дахиад зардал нэмнэ. Сайн тал нь суурьшлын бүс, дэд бүтцээ дагаад төвлөрөл бий болдог. Сургууль, цэцэрлэг, соёлын хэрэгцээ бий болно. Улаанбаатар хот, аймгуудын төвлөрлийг саармагжуулахад чухал нөлөө үзүүлнэ.

 

Categories
мэдээ улс-төр

Ж.Баясгалан: Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэндээ ээлтэй нийгмийг бүтээж чадвал эрүүл хүмүүст диваажин шиг болно DNN.mn

Ардчилсан намын даргын зөвлөх Ж.Баясгалантай ярилцлаа.

-Танай нам өнөөдөр (өчигдөр) хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбоодтой Санамж бичиг байгууллаа. Энэхүү санамж бичгийн гол агуулга, зорилго нь юу вэ?

-Монгол Улсад ноднин жилийн дөрөвдүгээр сарын байдлаар нийтдээ 115 мянга гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн бий гэсэн судалгаа байдаг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн гэдэг ямар нэгэн нам биш гэдгийг би зориуд тэмдэглэж хэлмээр байна. Хүмүүс заримдаа АН-ын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн Ж.Баясгалан гэж ярьдаг. Гэтэл би чинь энэ улсын л хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байхгүй юу. Ерөөсөө энэ 115 мянган хүн аль ч намынх биш. Зүгээр л хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд гэсэн нэр томьёоны дор амьдарч байгаа хүмүүс. Засаг солигдоход энэ хүмүүсийн эрх ашиг, нийгэмд оролцох байр суурь өөрчлөгдөх ёсгүй. Сонгуулиас сонгуулийн хооронд амлалт аваад, тэр нь амьдралд бодлого болж хэрэгждэггүй. Өнгөрсөн онд асран хамгаалагчийн мөнгийг төрөөс нэмсэн. Энэ бол сайн хэрэг. Гэхдээ нөгөө талдаа асран халамжийн орчныг зөв, хүртээмжтэй болгохгүйгээр мөнгө нэмээд ямар ч нэмэргүй. Нэгэнт халамжаа авчихсан учраас хүүхдээ хар гэсэн дарамтад оруулаад байна. Үүнийг бид ерөөсөө анзаардаггүй байжээ. Уг нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг, эхчүүд хөгжих ёстой шүү дээ. Гэвч тэгэх боломж огт алга. Ийм гэр бүлүүд салах нь маш их болсон. Учирсан зовлонгоо давах гэж яваад ихэнх нь бүдэрдэг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдээ өдөр өнжүүлэхэд үлдээгээд гарч найзуудтайгаа уулзаж, бүжгэнд орох, йогт явах, сэтгэл зүйчтэй ярих боломж байхгүй учраас л ийм зүйлд хүргэж байгаа юм. Харин Ардчилсан намын зүгээс энэ тал дээр цаашаа тогтвортой ямар бодлого явах вэ гэдэг дээр санамж бичиг байгууллаа. Түүнээс биш ямар нэгэн амлалт биш.

-АН-ын зүгээс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд рүү чиглэсэн ямар бодлого хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна вэ?

-Мөрийн хөтөлбөрт орсон зүйлсийг ярих нь одоо хуулиар хориотой. Гэвч өнөөдөр хүн бүр хавтгайрсан халамж гээд ярьдаг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нөгөө халамж нь яг очиж байна уу. Тэд халамждаа орохын тулд хэр их бэрхшээлийг даван туулж байгаа юм гээд олон асуулт гарч ирнэ. Тэргэнцэртэй, харааны бэрхшээлтэй хүн яваад очихоор эмч нь дээд давхруудад сууж байдаг. Гэтэл лифт байхгүй. Дээрээс нь эмч нарын хурлаар орохын тулд заавал өөрийн биеэр ир гэдэг шаардлага тавьдаг. Асуудал ерөөсөө ингээд л үүднээсээ эхэлж байгаа юм. Тэгэхээр халамж гэдэг чинь яг очих ёстой хүндээ очдог байх хэрэгтэй. Тэр нь амьдрахад хүрэх хэмжээнд байх ёстой. Харамсалтай нь асран хамгаалагчийн авч байгаа мөнгө нь амьжиргааны доод түвшинд хүрдэггүй. Яаж амьдар гэж байгаа юм.

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс бага гэж ярьдаг?

-Тийм байсан. Одоо болохоор чүү ай дөнгөж хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнд хүргэж байгаа. Эрүүл саруул хүнтэй айл өрх ийм мөнгөөр амьдрах, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй айл тэр мөнгөөр амьдрах хоёр тэнгэр, газар шиг ялгаатай. Эм тариа, туслах хэрэгсэл, сурч боловсрох хэрэгцээ нь яах юм. Тийм болохоор хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн АН-ын дотоод ажилд орсноороо энэ бүхэн тодорч гарч ирж байна. Хэрвээ бид оролцохгүй л бол хөндөгдөхгүй, өөрчлөгдөхгүй. Харин оролцоод эхлэхээр намын удирдлагууд нээрээ ийм байдаг юм гээд ойлгож байгаа юм. Манай намынхан 21 аймгаар тойроод явахад бусад маань Баясааг хүлээх ёстой. Тэргэнцэрээ ачина, тэргэнээсээ бууна. Цаадахыгаа аль болох нэг давхарт аятайхан байлгаарай гэдэг болчихсон. Энэ нөлөөлөл өөрөө маш чухал юм байна. МАН-ын дарга жагсаалтын эхний тавд хөгжлийн брэхшээлтэй иргэнийг оруулна гэдгээ хэлсэн. Сайн хэрэг. Яагаад гэхээр энэ хүмүүс чинь нийт иргэдийн 13 хувийг төлөөлнө. Орж байж л энэ асуудлууд шийдэгдэнэ. Нийслэл, дүүрэг, аймагт ч гэсэн төлөөлөл байх ёстой. Ингэж байж бүх газраа тэгш, зөв болно. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэндээ ээлтэй нийгмийг бүтээж чадвал эрүүл хүмүүст диваажин шиг болно.

-Хөгжлийн болон харааны бэрхшээлтэй иргэд сонгуульд саналаа өгөхөд нэлээд хүндрэлтэй байдаг. АН-аас энэ асуудал хэр анхаарал хандуулж байна. Санал авах байруудыг бэлдэх зэрэг дээр СЕХ-нд санал, хүсэлт өгсөн үү?

-Манай нам энэ тал дээр маш их анхаарал хандуулж байгаа. Өмнө нь гарсан алдаануудын баримт дээр тулгуурлан шаардаж байна. Сонгох, сонгогдох эрхээ эдэлж чадахгүй байна гэдэг чинь Үндсэн хуульд заасан гол эрх нь зөрчигдөж байгаа асуудал. Иргэний нийгмийн байгууллагууд ч энэ тал дээр анхаарч, СЕХ-той санамж бичиг байгуулж байгаа юм билээ. Өмнө нь маш сонин тохиолдол гарч байсан. Санал авах байранд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн орохоор туслах үйлчилгээ үзүүлдэг ажилтан байдаг. Гэтэл нэг сумын Засаг дарга 32 хүний өмнөөс эд нар архи уудаг, бичиг үсэг байхгүй. Тийм болохоор би өмнөөс нь бөглөнө гээд сууж байсан тохиолдол гарсан. Харин энэ удаагийн хуульд туслах ажилтан нэгээс илүү хүнд тусалж болохгүй гэсэн заалт оруулсан. Санал авах байр орох талдаа налуу шаттай. Гэвч гарах талд нь байдаггүй. Би 2021 онд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд санал өгсөн. Гэтэл ХААИХС-ийн маш өндөр шаттай байр руу намайг дөрвөн хүн өргөж оруулсан. Яагаад өөр байр сонгож болоогүй юм. Ингэж өргүүлж яваад унаад гэмтсэн бол яах вэ.

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбоод өөр бусад намуудтай ийм Санамж бичиг байгуулах болов уу?

-Би өөрөө хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн учраас тэр холбоодтой байнга харилцаатай байдаг. Бүх намтай байгуулна гэсэн бодолтой байгаа юм билээ. Харин хүний эрхийг дээдэлдэг, хүн төвтэй намын хувьд АН түрүүлж энэ Санамж бичгийг байгуулж байгаа юм. Ер нь нэг биш нэлээд хэдэн төлөөлөл УИХ-д орж суугаасай гэж би боддог. Би 2020 онд нэр дэвшиж, 115 мянган иргэний төлөө явсан. Төлөөлж яваагүй. Тийм боломж ч байхгүй. Яагаад гэвэл би нуруу, нугасны гэмтэлтэй, тэргэнцэртэй хүний зовлонг л мэднэ. Түүнээс биш харааны бэрхшээлтэй, сонсголгүй, аутизмтай хүмүүсийн зовлонг мэдэхгүй. Тиймээс болдог бол бүх намууд эдгээр хүмүүсээс төлөөлөл оруулаад Ерөнхий сайдын уриалсан шиг жагсаалтынхаа эхний тавд багтаагаад өгөөсэй гэж хүсч байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Б.Батзаяа: Шинэ үе оролцож эхлэхэд бүх зүйл өөрчлөгдөнө DNN.mn

Ардчилсан намын Залуучуудын бодлого хариуцсан нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяатай ярилцлаа.

-Залуучуудад хандсан ямар бодлого хэрэгжүүлж, ямар ажлуудыг Ардчилсан нам хийж байна вэ?

-Ардчилсан нам анх байгуулагдсан цагаасаа л залуучуудын нам байсан. Тэр утгаараа шинэ үеэ дэмждэг уур амьсгал өдий хүртэл хадгалагдаж байгаа гэж боддог. Ардчилсан намын хувьд энэ оны эхээр таван залууг Нарийн бичгийн даргаараа томилсон. Энэ нь зөвхөн улс төрийн томилгоо гэхээсээ илүүтэйгээр Ардчилсан намд залуучуудын орон зай байсан, байгаа, байх болно гэдгийг илэрхийлсэн том мэдэгдэл болсон. Нарийн бичгийн дарга нарын хувьд намын мөрийн хөтөлбөр дээр голлож ажилласан. Амаргүй боловч суралцах зүйл ихтэй хугацаа өнгөрлөө. Намын мөрийн хөтөлбөр гэдэг бол тухайн улс орны цаашдын хөгжлийг тодорхойлоход маш чухал баримт бичиг. Үе үеийн төлөөлөл мөрийн хөтөлбөр боловсруулахад оролцсон. Мэргэжлийн холбоод, салбар салбарын шилдгүүд, залуучуудын төлөөлөл гэх мэт. Шинэ үе өнөөдрөөс илүү нээлттэй, шударга, гэгээлэг нийгэмд амьдрахыг хүсэж байгаа. Мөрийн хөтөлбөрийн бүх хэсэгт өнөөдрийн залуус ирээдүйд сэтгэл хангалуун амьдрах, нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэсэн. Ер нь ирж байгаа цаг, шинэ үедээ зориулж бодлогоо тодорхойлох нь нэн чухал.

-Залуучууд улс төрийн идэвхгүй, сонгуульд саналаа өгдөггүй гэсэн шүүмжлэл байдаг. Тиймээс энэ тал дээр юу хийхээр төлөвлөж байна. Ер нь яагаад залуучуудын улс төрийн идэвх сул байна вэ?

-Залуучуудын улс төрийн идэвх муу, оролцоо бага байна гэхээсээ илүү өөр хүчин зүйлс бас байна гэж би хардаг. Жишээлбэл, өнгөрсөн удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн ирцээс харахад 18-19 насны хүмүүсийн 56.5, 20-24 насныхан 43, 25-29 болохоор 46, 30-34 болохоороо 50 хувиас даваад явчихаж байна. Эндээс хамгийн бага хувьтай оролцсон нь 20-24 насны хүмүүс байгаа юм. Тэгэхээр энэ насны хүмүүсийн хувьд их, дээд сургуулиа төгсөөд эхний нэг, хоёр жилдээ явж байгаа үе. Надад ч ийм зүйл тохиолдож байсан. Орон нутгаас ирж суралцсан оюутнуудын ихэнх нь бүртгэлийн асуудалтай байдаг.

Анхны ажилдаа орчихсон, эсвэл магистрын хичээлтэй байж таардаг. Шилжих хөдөлгөөнөө хийлгэж амжаагүй учраас орон нутаг руу явж саналаа өгөхөд тэдэнд хэцүү. Тиймээс санал өгөлтийн хувь бага гарахад нөлөөлж байна гэж боддог. Энэ насны хүмүүсийн саналын хувийг яаж нэмэгдүүлэх вэ. Хэрхэн оролцоог нэмэгдүүлэх вэ гэдэг тал дээр бодох ёстой. Увс, Ховдод бүртгэлтэй ч Улаанбаатар хотод саналаа өгч болох уу, болохгүй юу гэдэг талаас нь ч харах хэрэгтэй.

-Орон нутагт хаягийн бүртгэлтэй ч Улаанбаатар хотод саналаа өгөх боломжийг нээж өгнө гэхээр эргээд “Царцаа”-нуудад боломж болчих юм биш үү?

-Яг сонгуулийн санал өгөх зохицуулалтууд чинь нэлээд нарийн шүү дээ. Сонгуулийн тухай хуулиас гадна олон талын судалгаанууд шаардлагатай. Харин хүчин зүйлсийг нь бодохоор хаягийн шилжилтээ хийлгээгүйгээс санал өгөх хувь буурч байгаа нь бодитой зүйл. Хамгийн энгийн нь сонгуулийн өдрөө зөв сонгоход л сонгуулийн ирцэд нөлөөлөх боломжтой. Яагаад заавал баасан гариг, тав дахь өдөр гэж, ажлын өдрүүдийн дундуур сонгуулийн санал хураалтыг зохион байгуулах бүрэн боломж байсан. Оновчтой шийдэл байгаа боловч хийхгүй байгаа эрх баригчдад залуучуудыг санал өгүүлэх сонирхол байгаа эсэхт эргэлзэж байна.

-Залуучуудыг эх орноосоо дайжиж байна гэж ярьж байгаа. Эндээс явж л байвал хаашаа ч яах вэ гэх хүн ч олширсон байна. Тэгэхээр яаж энэ залуучуудын гадагшаа явж байгаа урсгалыг бууруулах, зогсоох вэ?

– АНУ-д 40 мянга, Европт 43 мянга, Солонгост 56 мянга, Японд 16 мянган монголчууд байна гэсэн тоог сүүлд харсан. Энэ тоо мэдээж маш их өөрчлөгдөж байгаа. Ер нь маш олон мянган монголчууд гадны улс орнуудад байгаа. Мөн бид сүүлд судалгаа хийж үзэхэд бакалаврын түвшний оюутнуудын 2/3 нь гадагшаа явж сурах хүсэлтэй байгаа юм. УИХ дээр ярьснаар 300 мянган хүн эх орноосоо явсан гэсэн. Зарим нь боловсрол эзэмшихээр явж байгаа. Гэхдээ ихэнх нь дүрвэх байдлаар явж байгаа нь нууц биш. Шалтгаан нь эдийн засаг, орчин, ажлын байрны хомсдол, цалин хөлсний хүртээмж гээд бидэнд тулгамдаж байгаа олон асуудлаас болж байгаа. Хэрэв сарын цалин нь амьдралд нь хүрчихдэг, элдэв санаа зовох зүйл бага байвал хэн ч эх орноосоо явъя гэж бодохгүй шүү дээ. Залуучууд эх оронч биш учраас дүрвээд байгаа юм огт биш. Гадагшаа явж буй энэ урсгалыг багасгахын тулд улс орныхоо суурь үзүүлэлтүүдийг сайжруулах, авлигыг бууруулж, хүний эрх, эрх чөлөөг сайжруулах, хувийн хэвшлээ дэмждэг бодлого хэрэгтэй.

-ХНХ-ын сайд Х.Булгантуяа гадагшаа явсан залуусаа авч ирнэ гэж ярьсан?

-Бид сэтгэлгээндээ өөрчлөлт хийх шаардлагатай байна. Би тэр хүнийг гадаадад сургууль төгссөн гэж ойлгодог. Гэтэл ингэж хүчээр асуудлыг шийдэх гэж оролдож байгаа нь үнэхээр харамсалтай. Бид чинь өнөөдөр ардчилсан улс оронд амьдарч байна. Асуудал нь гадагшаа яваад байгаа хүмүүст байгаа юм биш. Дээр хэлсэн суурь үзүүлэлтүүдээ л сайжруулчих юм бол хүссэн хүсээгүй гадагшаа явсан хүмүүс маань эх орондоо буцаад л ирнэ. Харин авлига хээл хахууль нэмэгдээд, хүний эрхийг уландаа гишгээд, эдийн засаг доройтоод байх юм бол залуучууд гадагшаа явах л болно. Түүнээс биш хүчээр хүмүүсийг хорьж байлгана гэвэл ардчилсан нийгэмд байж болохгүй сэтгэлгээний гажуудал шүү дээ.

-Танай намд гишүүнээр элсэх залуучууд хэр нэмэгдэж байна вэ?

-Манай намын хувьд гишүүдийн тоо нэмэгдэж байгаа. Тэр тусмаа залуу хүмүүс элсэх нь их болсон. Ер нь залуучууд, шинэ үе оролцож эхлэхэд бүх зүйл өөрчлөгдөнө. Санал өгөх нийт хүмүүсийн 18-35 насныхан бүгдээрээ очоод саналаа өгөх юм бол сонгуулийн хувь заяаг бүрэн шийднэ.

-Нэр дэвшилтэд залуучуудаа хэр дэмжих вэ?

-Энэ удаагийн сонгууль том тойргоор явагдана. Тэр утгаараа маш олон залуу, шинэ хүмүүсийн зоригийг мохоож байна. Эрх баригчдын хийсэн энэ өөрчлөлт маш том хаалт болсон. Санхүү мөнгөний хувьд дийлэхгүй. Дээрээс нь 17 хоногийн хугацаанд танигдаж амжихгүй гээд олон асуудал бий. Гэсэн ч Ардчилсан намын хувьд залуучууддаа бүрэн нээлттэй байгаа.