Бага байхад урд гудамжинд цагаан шаргал үстэй, цагаан царайтай ер бусын нэг хүүхэд байдаг байлаа. Харин үеийн хүүхдүүд тэр жаалтай барагтай л бол хамт тоглохгүй учир их л ганцаардангуй байдаг байж билээ. Ер нь л яагаад ч юм том хүн хүүхэд гэлтгүй тэр хүүхдээс нэг л жийрхээд, зайгаа бариад байдаг нь анзаарагддаг байсан. Сониуч зангаар аав ээжээс тэр хүүхэд яагаад тийм бусдаас өөр тухай асуухад “Албинос хүн гэдэг юм аа. Өдөр юм харахдаа их муу байдаг юм гэнэ лээ. Гэхдээ арьс, үс нь л тийм цагаан болохоос яг л чамтай адилхан хүүхэд. Битгий гадуурхаж янз бүр болоорой” гэж захиж байсан юм. Түүнээс хойш яагаад ч юм албинос гэх цагаан хүмүүс миний сонирхлыг багагүй татдаг байлаа. Яг яагаад тэгж төрдөг юм бол. Өвчин юм болов уу гэх мэтээр боддог байв. Харин дунд сургуульд хүний биеийн анатоми ордог багшаасаа энэ тухай асууж бас ч гэж нэлээд ойлголттой болж билээ. Хожмоо мэр сэр тааралдах цагаан хүмүүсийн тухай ном сэлтээс уншиж, тэдний тухай дэлгэрэнгүй мэдэж авсан л даа. Хүний арьс болон үсэнд меланин гэдэг пегмент байдаг бөгөөд тэр нь л байхгүй бол албинос болдог гэж дурддаг. Цагаан арьстнуудад бол албиносыг ялгахад хэцүү.
Мэдээж хар бор арьстай хүмүүст гоц ялгарч харагдах нь тодорхой. Америк болон европын орнуудад 20 мянган хүн тутамд нэг төрдөг гэсэн судалгаа бий. Тэгсэн хэрнээ африк тивийн хар арьстнууд дунд тун түгээмэл байдаг бөгөөд бүүр 3000 хүүхэд тутамд нэг албинос төрдөг нь сонирхолтой. Албинос хүмүүст дээр өгүүлсэн меланин гэдэг пегмент байхгүй учир тэд наранд биеэ хичнээн шарсан ч огт борлохгүй. Арьс нь ихэд мэдрэмтгий учраас илч муухан наранд ч ихэд хүнд түлэгддэг ажээ. Ер нь яг яагаад ийм хүүхэд төрөөд байдгийг шинжлэх ухаанд нуугдмал генээс шалтгаалсан удамших шинж гэгчээр тайлбарласан байдаг. Хоёр албинос хүний дундаас албинос хүүхэд гарна. Эцэг эхийн аль нэг нь албинос бол “цагаан” хүүхэд төрөх боломж 50:50 хувь байх бөгөөд жишээ нь, зургаан хүүхэд төрлөө гэхэд гурав нь албинос байх магадлал тун өндөр гэнэ.
Хар тив гэгддэг Африкт, Танзани, Брунди, Малави гэх мэт улсад төрсөн албинос хүмүүсийг тун өрөвдөлтэй, эмгэнэлтэй хувь заяа хүлээж байдаг. Тэднийг мухар сүсгийн сүүдэр дайрч, хаа сайгүй шууд алахад бэлэн ангуучид хүлээж байдаг тухай дэлхийн хэвлэлүүд бичдэг. Хөөрхий албиносчуудын эд эрхтнийг хар домчид шашны элдэв үйл, хараал жатга хийхэд ашигладаг бөгөөд хар зах дээр нь тэдгээрийн цогцос маш өндөр үнэ хүрдэг ба ойролцоогоор 80 орчим мянган долларт хүрдэг гэх. Албинос хүний эд эрхтэн, гар хөл, үс зэргээр хийсэн шашны зан үйл нь тун богино хугацаанд баяжуулдаг гэж итгэдэг. Хүний, тэр тусмаа ийм содон төрсөн хүний эд эрхтэнээр зан үйл хийвэл баяждаг гэж хүн алдаг улс ер нь л африкаас өөр газар байхгүй байх.
Гудамжинд хэн нэгэн албинос хүн явж байлаа гэхэд шуудхан дайрч очоод гарыг нь тас цавчаад авчихдаг, хойд эцэг нь хулгайлж аваад албиносчуудын наймаачид гэх хэрцгий нөхдөд зарчихдаг гээд сонсоход ч халгамаар мэдээллүүд хөвөрнө. Малави гэдэг улс тэдгээр “цагаан” иргэдээ төрийн хамгаалалтад авч эхэлж байгаа бөгөөд цагдаагийнхан тэдэн рүү халдсан хэнийг ч болов өчиггүй буудах тушаал гаргажээ. Бас ч иргэнээ хамгаалсан энэ томоохон шийдвэрийг бусад улсууд нь ч гэсэн дагаж эхэлсэн нь дэвшил болж байна гэж өрнөдийн хэвлэлүүд дурджээ. Мэдээж төр засаг нь ийм арга хэмжээ аваад эхлэхээр нөгөө хүний эд эрхтэн наймаалдаг алуурчид ч гэсэн нарийн зохион байгуулалтад орж эхэлсэн нь тодорхой. Улс дамнасан, зөвхөн албинос хүмүүсийг хулгайлдаг, эд эрхтнийг нь зарж борлуулдаг сүлжээ бий болоод байгааг Улаан загалмай нийгэмлэг илтгэлдээ дурдаад тэдгээр гэмт бүлэглэлийг хатуу чанд мөрдөж, гэмтнүүдэд хатуу гэсгээл оногдуулахыг уриалжээ. Брунди улсад албинос иргэддээ зориулж тусгай асрамжийн газар байгуулан өгч, цэргийн хүчээр хамгаалж байна.
Албинос хүүхэд тухайн гэр бүлд нэг л төрдөг үү гэвэл бас үгүй бололтой. Бразилд гэхэд л нэг гэр бүлийн таван хүүхдийн гурав нь албинос. Анагаах ухаан энэ тохиолдлыг тун ховор гэж тэмдэглэжээ. Харахад цагаан арьстан мэт харагдах авч яг л гипсэн баримал мэт цагаан албинос хүмүүс угтаа бидэнтэй л адил оюун ухаантай, энгийн хүмүүс гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Меланин пегментийн хомсдол нь зөвхөн хүнд тохиолддог ч юм бас биш ажээ. Ан амьтан, араатан жигүүртэн, хэвлээр явагчдад хүртэл бий.
Жишээ нь, албинос матар, усны үхэр, мэлхий, могой гээд үргэлжилнэ. Иймэрхүү нэн ховор амьтдыг гол төлөв тухайн улс нь тусгай хамгаалалтад авдаг. Эдгээр албинос амьтдыг “цагаан” хүнтэй яг адилхан хувь заяа хүлээж байдаг. Тиймдээ ч бас л цэрэгжүүлсэн хамгаалалтын дор амьдарцгаана. Америкийн алдартай туульс гэгддэг Мобидик хэмээх ер бусын ухаалаг аварга цагаан халим ч бас л албинос байх шүү. Зохиол дээрээ аварга том цав цагаан халим гэж дүрслэгддэг. Ямартай ч тийм ховор биш, зарим улсад тун түгээмэл тааралддаг албинос хүний тухай товчхон өгүүлэхэд ийм байна.
Геологийн төв лаборатори төрийн өмчит үйлдвэрийн газрын захирал Өлзийн Оюунбаатартай ярилцлаа.
Дэлхий дахинд математикийн шинжлэхүй ухаанаар зөвхөн хөгшин европын мэргэд ноёлоод байсан уу гэвэл бас үгүй юм. Монгол гарал угсаатай ч юм уу эсвэл цэвэр монгол язгууртай математикийн олон олон эрдэмтэн мэргэд төрөн гарсны нэг нь Шарайн Мянгат билээ. Монголын шинжлэх ухааны түүхийн түүхийн нэгэн сод хөвүүн болох Мянгатын талаар бид төдийлөн сайн мэдэхгүй. Бас энэ хүний талаар айхтар дорвитой судалгаа төдийлөн хийгдээгүй гэхэд хилсдэхгүй. Мянгатын гарал угсаа нь Манж гүрний үеийн Цахарын найман хошууны нэг болох Шулуун хөвөөт цагаан хошууны Шарайд овгийнх аж. Энэ тухай 1740-өөд оны дунд үед хэвлэгдсэ “Түшмэдийн хэргэм зэргийн бүрэн бичиг” хэмээх сударт “Тэнгэрийн сүслэх яамны таван махбод бодогч, туслагч түшмэлийн пүнлүү авагч, дөрөвдүгээр зэргийн Мянгат гаралтай хүн” хэмээн бичиж үлдээжээ. Энх-Амгалан хааны үед цахарын найман хошуунаас түшмэлийн сургуульд шалгаруулан авч Тэнгэр сүслэх яаманд ажиллуулдаг байж. Мянгат энэхүү сургуулийг төгссөн түшмэл байсан бөгөөд 1724-1750 оны хооронд уг яамны цаг тооны бичгийн таван махбодыг бодогч түшмэл, 1760-1763 онуудад уг яамны эрхэлсэн түшмэл зэрэг албыг хашиж байжээ. Мянгат нь дууны, газарзүй, одон орон, тооны ухааныг судлан бүх л амьдралаа эдгээрт зориулсан агуу их эрдэмтэн юм. Мянгат 14-р зууны буюу европ дахины сэргэн мандлын түүчээ болж явсан эрдэмтэн мэргэдийн ном зохиолыг эх хэлээр нь судлан мэдэж, дорно дахинд тогтсон байгалын ухааны зарим судлалд өөрийн бүтээлүүдээрээ өөрчлөлтүүдийг хийж чадсан нь шинэ түвшинд гарахад томоохон ахиц болжээ. Тэрээр Ньютон, Коперник зэрэг суут эрдэмтдийн бүтээлүүдтэй нарийн нягт танилцан, тригонометрийн талаар судлан амьдралынхаа 30 гаран жилийг зарцуулжээ. Энэхүү нөр их судалгааныхаа үр дүнд “Тойргийг огтолж Пи тоог олох хялбар арга” хэмээх дөрвөн боть бүтээл туурьвисан юм. Тригонометрийн функцын олон гишүүнт болон задардаг шинжийг нээж, коэффициентуудыг нь уг бүтээлдээ харуулжээ. Бас тойрог огтлох тухай 13 томъёог нээж баталсан байна. 
Түүний нээлтүүдийг математикийн ухааны түүхийг судалдаг хятадын эрдэмтэн Ли Янь “Мянгатын нээлтүүд нь тоо болон хэлбэрийн хослол бөгөөд Декартын нээсэн хэмжих ухаантай цар хүрээний хувьд эн тэнцүү юм” гэж дүгнэсэн байдаг. Тэгэхээр Мянгатын нээлт нь математикийн шинжлэх ухаан тун чухал зүйл гэдэг нь тодорхой. Мөн Манжийн шилдэг математикчид ч Мянгатын бүтээлүүдийг тун өндөрт үнэлэн “Тэнгэрт очих хялбар арга мөн ажээ” гэж тэмдэглэсэн нь бий. Тэрээр шинжлэх ухаан өндөр түвшинд хүрсэн өрнө дахины байгалийн шинжлэх ухааны дэвшилтэт ойлголтуудыг ази дахинаа нэвтрүүлэх, ном бүтээлийг нь эмхэтгэх томоохон ажлуудыг хийснээрээ түүхэнд үл мартагдах гавъяаг байгуулсан билээ. 1700-аад оны эхэн үед тэрбээр европ дахины байгалын шинжлэх ухааны бүтээлүүдээс эмх дараалалтайгаар эмхэтгэн нэгжгэх ажлыг эхлүүлж, тооны ухааны нэвтэрхий толь болох “Тооны ухааны нарийн хуримтлал” гэх 53 боть номыг 1722 онд дуусгав. Харин дараа жил нь “Зүй тогтлын бүрэн эх сурвалж” гэдэг нэртэй 100 боть бүтээлийнхээ нэгэн хэсэг болгон дээрх бүтээлээ хэвлүүлсэн аж. Эдгээр бүтээлүүдээрээ тэрбээр Монгол хүн дэлхийн ямар ч хүнээс дутахгүй асар их оюуны багтаамжтайг батлан харуулж чадсан юм. Мянгатын гурав дахь томоохон туурьвил нь 1742 онд бичиж дуусгасан одон орон судлалын “Цаг улирлын үзэгдлийг шалгаж бүтээсний дараа найруулсан нь” гэх 10 боть ном юм. Эл бүтээлдээ одон орны судлалын талаар тун дэлгэрэнгүй бичсэн төдийгүй өдгөө ч ач холбогдолоо алдаагүй байна. “Тооны ухаан хуулийн нарийн баримтлал” гэх 1721 онд бичигдсэн бүтээл нь тэртээ арлын Японд хэвлэгдэн гарч, наран улсынхан анх удаагаа пи тоо, одон орны талаархи цэгцтэй ухагдахуун, логарифмын талаар танилцсан нь тэр юм. Даяар олондоо Их Мянгат хэмээн алдаршсан түүний намтар, бүтээлийг уншиж байхад агуу их хөдөлмөрч, үнэхээрийн ховор төрөх “гавал” толгой байсан нь мэдэгддэг. Мянгат орчин цагийн тооны шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, гайхамшиг гэж хэлэхээр өөр аргагүй олон тооны ном бүтээл туурьвиж, одон орон, зурхай зэргийг тухайн үедээ ёстой тултал хөгжүүлж, газрын зургийг хүртэл хэмжих нарийн тооцооллыг боловсруулан хэрэглэж байсан нь өнөөгийн шинжлэх ухаантай жишиж болохуйц байгаа нь ямархуу цар хүрээтэй агуу эрдэмтэн байсны томоохон баталгаа юм. 
Улаанбаатар төдийгүй аймгийн төвүүд ч утааны асуудалтай болоод олон оныг үдлээ. Бас ч гэж өмнөхөө бодвол сүүлийн үед утаанаас хэрхэн салах, яах ийх тухай дориун ярих боллоо. Технологи хөгжсөн өнөө цагт энэ их утаа, угаараас салах арга зам байх нь дамжиггүй. Харин зундаа нийслэл хот хөрсний бохирдол хэт хуурайшилт гээд бас утаанаас дутахгүй асуудалтай тулгардаг. Урин дулаан цагт хотын агаарыг аятайхан чийглэг, тоосгүй байлгах боломж бас байгаа харагддаг. Зундаа орж байгаа борооны их усыг ямар нэгэн аргаар цуглуулаад хотын эргэн тойронд дөрвөөс таван газар хиймэл нуур, цөөрөм байгуулах. Ер нь дэлхийн хаана ч гэсэн устай газар л амралт зугаалга хөгждөг. Дэлхийн бүх л хот далайн эрэг, гол мөрнөө дагаж хөгждөг. Хотыг тойруулаад хиймэл нуурууд байгуулчихвал дагаад аятайхан цэцэрлэгт хүрээлэн гээд хотынхны төдийгүй гадныхан ч очдог амралт зугаалгын бүс болгох маш их боломж харагдаад л байгаа юм.
БНАСАУ гэдэг дэлхий дээрх хамгийн нууцлаг, тэр хэрээрээ дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан улс Солонгосын хойгт оршин байгаа билээ. Аймшигт дарангуйлалтай, цөмийн зэвсэгтэй, удам дамжсан засаглалтай энэ улсын талаар олон олон ном зохиол хэвлэгдэн гарсан. Эрхэм уншигч та бүхэнд энэ удаад ОХУ-ын дорно дахин судлаач, нийтлэлч, зохиолч Леонед Млечиний бичсэн “Улаан хаант улс, Хойд Солонгосын хаанчлагч гурван үеийн Кимийнхэн” нэртэй номын тухай товчхон дурдъя.
Ганц хуруутах гэж өвчин байдаг. Хурууны эргэн тойронд зүсэгдэх, өргөс орох гэх мэтээс шалтгаалж шарх үүссэнээс арьсанд бохир орсноос болж үрэвсэж аюул болдог өвчнийг л ганц хуруутах гэж нэрлэдэг юм байна. Тухайн хүний биеийн дархлаа сул байвал идээлж айхтар хүндэрдэг аж. Тэгж хүндэрсэн тохиолдолд идээ нь яс руугаа хүртэл орох аюултай. Ганц хуруутах нь хэд хэдэн хэлбэртэй. Хамгийн түгээмэл тохиолдох шинж нь хумсны эргэн тойрон болон хумсан доорх өвчлөл. Шалтгаан нь тун энгийн. Бидний тэр бүр тоодоггүй арьс сөрөх, хумсыг хэт авах, хаалганд гараа хавчуулах, өргөс орох гэх мэтээс үүдэлтэй. Эхлээд улайж хөндүүрлэнэ. Даамжирсаар идээлнэ. Идээлээд хэт удсан тохиолдолд халуурах гэх мэтээр хүндэрч эхэлдэг. Эмчлэхгүй энэ байдлаар удвал хурууны ясандаа ч орчих магадлалтай. Ер нь ганц хуруутах гэлтгүй бусад өвчинд ч гэсэн гэрээр аргалах гэж оролдож болохгүй. Гэрийн нөхцөлд эмчлэх гэж оролдвол бохир орохоос эхлээд олон эрсдэлийг дагуулах учир заавал эмнэлэгт хандах нь хаа хаанаа тустай.
Технологийн үсрэнгүй хөгжлийн үй олон жишээний нэг нь гар утас билээ. Харилцааны маш чухал зүйл болж, өдөр тутмын салшгүй хэрэглээ болон хувирсан гар утсаа хулгайд алдах, энд тэнд мартаж орхих гээд бас олон эрсдэл бий шүү дээ. Гэвч бидний дийлэнх нь утсаа алдсан бол тэгсгээд хэсэгхэн харамсаж байгаад л өнгөрдөг. Тэгвэл та утсаа алдсан бол эргэж олох боломж бий. Та самсунг брэндийн гар утастай бол samsungdive.com гэсэн сайтад бүртгүүлэх хэрэгтэй. Энэ сайтад бүртгүүлснээр таны утсыг олсон эсвэл хулгай хийсэн хүн ямар нэгэн байдлаар интернэтэд холбогдох үед хаа байгааг нь тодорхойлж болно. Харин I phone утастай бол “Apple” ID-гаа ашиглан google map-ийн тусламжтай олж болох юм.
Нойр. Энэ бол хүний бие организмд хамгийн чухал, нэн хэрэгтэй зүйл. Нойрыг цөөн үгээр хэлбэл хүний бие махбодын хамгаалагч гэхэд болно. Ер нь одоогоор хүн хэдэн цаг унтаж байх ёстойг шинжлэх ухаан яг таг тогтоочихсон юм байхгүй. Тухайн хүний биеийн онцлогоос л хэдэн цаг унтаж амрах нь хамаарна. Нийтлэгээрээ бол насанд хүрсэн хүн дунджаар 6-8 цаг унтах ёстой л гээд байгаа юм. Хүний нас ахих тусам унтах хугацаа богино болсоор 65-70 нас орчимд хүрэхэд таван цаг орчим л унтдаг болдог гэж байгаа. Нойргүйдэл нь маш олон өвчний эх сурвалж болдог гэдгийг харин аль эрт тогтоочихсон юм. Нэн түрүүнд маш мартамхай болж эхэлнэ. Нойргүйдэх нь бие махбодын тэнцвэрт байдал алдагдсаны илрэл учир аль болох идэвхтэй байж ажил албаа, амралтаа ухаалгаар зохицуулж сурах хэрэгтэй.