Монголын нэн шинэ үеийн түүхэн дэх хар толбо болох “Цуст долдугаар сарын 1” айсуй. Тийм ч учраас нийгэмд энэ өдрийг дурсах нь сүүлийн үед идэвхжиж байна.
Хохирогсод дахин ийм төрийн хүчирхийлэл гаргуулахгүйн тулд тэмцэл хөдөлгөөнөө өрнүүлж, хохирогчид энэ үйл явдлыг мартагнуулахын төлөө чадлаараа зүтгэх нь мэдрэгдэнэ. Мартуулж чаддаггүй юм аа гэхэд ядаж өөрийнхөө нэрийг цэвэрлэж авахыг бодож байна.
Сүүлийн үед улс төрийн хүрээнийхний дунд “нөгөө гуравдагч” гэсэн нэр зүүгээд байгаа Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын мэдлийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Ерөнхий сайд, намын дарга асан С.Баярт уг хэрэг явдлыг тохох оролдлого шургуу хийгдэх боллоо. Энэ цуст хэрэгт С.Баяр голлон тоглож бүх найруулгыг нь хийсэн нь үнэн ч бусад холбоотой хүмүүс бас бий.
Уг хэрэг явдлыг голлон дэглэсэн хүмүүс бол яах арга байхгүй Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр, Ерөнхий сайд асан С.Баяр, Хууль зүй, дотоод, хэргийн сайд асан Ц.Мөнх-Оргил, Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга асан Ч.Амарболд нар юм. Энэ хүмүүс засаг төрийг удирдаж байхдаа эрх мэдэлдээ аархан ард олны жирийн эсэргүүцлийн жагсаалыг үймээн тэмцэл болгон хувиргасан. Ингэж даамжруулж байгаад Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр онц байдал зарласан. Түүнийг онц байдал зарлаж байхад жагсаал бараг тарж байсан. Онц байдал зарласнаа тэр талбай дээр байсан хүмүүст дуулгаагүй. Онц байдал зарлахад иргэд яах ёстой, цагдаа нар яах ёстойг хэн ч мэдэхгүй байсан. Ийм мэдээлэлгүй байлгах сонирхол дээрх эрх баригчдад байсан. Үүгээр далимдуулан эрх мэдлээ, сүр хүчээ гайхуулах юм бодоцгоосон биз ээ. Ингэж бодсоноороо ч болсон. Тэр үеийн эрх барьж байсан эдгээр хүн бүхий л эрх мэдлийг эдэлж байсандаа эрдэж, мөн эрх мэдлийг минь булаачих вий гэж айсандаа зэвсэг хэрэглэсэн.
Тэр шөнө таван монгол хүний амь эрсдэж Н.Энхбаяр, С.Баяр, Ц.Мөнх-Оргил, Ч.Амарболд нар гэмгүй иргэдийнхээ цусаар гараа угаасан билээ. Цагдаа буудсан, буудаагүй, цагдаагийн дарга нар тушаал өгсөн, өгөөгүй хэмээн маргалдах бол ямар ч хамаагүй. Тэд хариуцлага хүлээх хүмүүс ч биш. Харин төр барьж байгаад иргэдийнхээ цусаар гараа угаасан дээрх дөрвөн этгээд хариуцлага хүлээх нь гарцаагүй. Тэд яаж ч худал суртал ухуулга хийгээд, одоо яаж ч худал матрын нулимс унагаад иргэдээ буудсан хэргээс мултрахгүй.
Монгол Улс байсан цагт эдгээр хүмүүс түүхэнд өөрсдийнхөө эрх ямбыг хадгалж үлдэхийн тулд, МАХН-ын эсрэг тэмцээд сайнаа үзэхгүй гэдгийг харуулахын тулд зугтаж яваа иргэдээ хөөж буудсан гэдгээр үлдэх болно. Монгол Улсын түүхэнд дөрвөн иргэнээ нам буудаж, нэг иргэнээ боож алсан Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хэмээн тэмдэглэгдэн үлдэх болно гэдгийг тэд ухаарсан учир шинэ сэргэг дээр нь баллуурдан арчих бодлого баримталж байгаа бололтой. Тэд бараг гадаадын эзлэн түрэмгийлэгчид долдугаар сарын 1-нд довтолсон юм шиг үлгэр зохиоцгоодог боллоо.
Үгүй дээ. Жирийн ард түмэн байдаг л нэг жагсаал хийцгээсэн. Харин эдгээр эрхмүүд үүнийг нь анан хүлээж байгаад ард түмнээ хядсан. Ард түмнийг шоронд хорьж цусанд нь хутгасан. Монгол төрийн ариун сэнтийд гэмгүй иргэдийнхээ цусаар гараа будсан луйварчид байх ёсгүй. Үүнийг ч төрийн өндөр сүлд ялгаж өгч байх шив дээ.
Тухайлбал Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг ард түмэн яллалаа. Түүнд улс төрийн хариуцлага тооцож төрийн сэнтийгээс нь буулгасан. Харин С.Баярыг бурхан нь ч юм уу, буг нь юм уу нэг нь шийтгэж байх шив дээ. Ямар ч байсан тэр бас төрийн өндөр албан тушаалаасаа эрүүл мэндээсээ болж буусан нь үнэн. Одоо эдгээр хүмүүсийг төрд ойртуулахгүй байх ёстой. Нэгэнт улс төрийн хариуцлага хүлээсэн энэ хоёрт одоо ард түмнээсээ уучлал гуйх л үлдээд байна. Хэзээ уучлал гуйхыг буудуулж, боолгож үхсэн хүмүүсийн сүнс хүлээсээр, өдөр болгон өндөлзөн харж байгаа.
Харин одоо тэр үед Хууль зүйн сайд, онц байдлыг хэрэгжүүлэх комиссын дарга байсан Ц.Мөнх-Оргил, мөн тэр үед Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга байсан Ч.Амарболд нар шангаа хүртэх үлджээ.
УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил өөрөө сайн дураараа гишүүнийхээ суудлаас татгалзан, дахиж улс төрийн алба хашихгүй хэмээн ард түмэндээ амлавал хувь заяаны шийтгэлээс мэнд мултарч магадгүй. Тэрбээр улс төрийн хариуцлага хүлээх хүний нэг яах аргагүй мөн билээ.
Харин ЦЕГ-ын дарга асан Ч.Амарболд одоохондоо ямар төрд алба хашиж байгаа биш, надад бүх юм хамаагүй хэмээн бодож яваа биз ээ. Тэрбээр хувийн хамгаалалтын алба байгуулсан нэр дор хувийн тагнуулын байгууллага босгон ажиллаж байгаа билээ. Одоохондоо тэрбээр бүтэн нойртой хонож байгаа. Нас идэр, дарга даамлынхаа ивээлд юм бодохгүй яваа.
Гэвч нас нь ахих тусам нохой шиг буудуулаад цус сэвстэйгээ холилдон ойчиж байгаа залуу хүү зүүдэнд нь байнга ирэн зовоох биз ээ. Таны даргыг ажлаа хийж чадахгүй байна, өөр чаддаг хүнд нь ажлаа өг гэсний төлөө та намайг яах гэж буудаж байгаа юм бэ” хэмээн тэр хүү түүнээс шөнө болгон асуух болно. Үүнээс илүү том шийтгэл гэж байхгүй.
Тэд ийм л юм хийцгээсэн хүмүүс. Төр засгийн өндөрлөгт үүрд байх юм шиг бодож, үүрд байхыг санаархаж ард түмнийхээ өөдөөс буу тонгойлгосон нүгэлтэй хүмүүс ээ. Эдгээр хүмүүсийн нэрс Монгол Улсын түүхэнд цусан үсгээр тэмдэглэгдэн үлдсэн.