“Өдрийн сонин”-ы 2017.09.28-ны пүрэв гаригийн №210(5777) дугаараас авч нийтлэв.
Монголын нам бус иргэдийн нэгдсэн холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Эрдэнэбаяртай ярилцлаа.
-Иргэний нийгмийн байгууллагууд эрх баригчдаар Үндсэн хуулийг батлуулахгүй байх саналыг илэрхийлэх боллоо. Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгийг явуулж байгаа энэ цаг үед та энэ асуудалд байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?
-Монгол Улс Үндсэн хуулийг батлахын өмнө 1990 онд 1960 оны Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, суурь зарчмын өөрчлөлт хийсэн. Харин 1992 онд Үндсэн хуулиа өөрчилж, ардчилсан зарчимд нийцүүлэн шинэчилсэн төдийгүй энэхүү өөрчлөлт нь үндсэн хоёр агуулгатай ба эхнийх нь төрийн тогтолцоо, дараагийнх нь өмчийн харилцааг өөрчилсөн явдал байлаа. Гэтэл өнөөдөр энэ үндсэн хууль маань одоо цаг үедээ таарч, тохирч байгаа эсэх нь олон зүйл дээр эргэлзээ төрүүлж байна. Бидний оюуны тэжээл болсон “Үндсэн хууль нь нийгмийн ухамсрын толь болсон хууль байх ёстой”- гэж би үздэг. Тэр үүднээсээ бусад хууль тогтоомжууд ард иргэдийн төлөө үйлчилсэн байх ёстой. Үндсэн хуулийг өөрчлөх гэвэл бид ойлголтоо нэг болгох сайн харж, сайн бодох л шаардлагатай. Үндсэн хууль бол нийгмийн том зөвшилцөл. Энэ зөвшилцөлд нийгмийн тал бүрийн төлөөлөл оролцож байж өөрчлөх ёстой. Одоогийн мөрдөж буй Үндсэн хуулийг аймаг сум, салбар нэгж бүрийг хамруулсан 430 төлөөлөгч оролцож баталсан. Одоогийн энэ Үндсэн хуульд УИХ-д суудалтай 76 хүн гар хүрэх эрх байхгүй. Яагаад гэвэл ямар нэгэн байдлаар гадны нөлөө орох гэж байна. “Газрын доорх баялаг ард түмний мэдэлд байна” гэсэн Үндсэн хуулийн заалт байгаа. Гэтэл гадны нөхдүүд “Та бүхэн энэ заалтаа Үндсэн хуулиасаа авч хаяач ээ” гэсэн яриа хэлэлцээ өрнүүлснийг МАН, АН-ын гишүүд бидэнд дуулгаж байна. Тиймээс тэд Үндсэн хуулийг өөрчилж буй нэрийн дор өөрсдийнхөө эрх мэдлийг давуугаар хадгалж үлдэж, ард түмний эрх мэдлийг боомилох газрын доорх баялгийг гадны нөхдөд өгөх гэсэн асуудал санаархалтай хийгдэж байгаа болохоор одоогийн эрх зүйн чадамжгүй Их хурал Үндсэн хуульд гар хүрэх эрхгүй.
-Энэ парламент яагаад эрх зүйн чадамжгүй гэж?
-Иргэний нийгмийн байгууллагууд, ард түмний ихэнх нь УИХ-ыг тарах ёстой үзэж байгаа. Тэд Оффшорын тухай, Зөрчлийн тухай хууль гэж өөрсдийгөө хаацайлсан, хамгаалсан хууль баталсан шүү дээ. Хууль батлагдсан өдрөөс өмнөх баялгийн мөнгө хулгайлсан ч бай, төрийн өмчийг шамшигдуулаад өөрсдөө хувьдаа зарцуулсан ч бай, түүнд дээрх хуулиар ял эдлэхгүй, торгууль эдлэхгүй байхаар гаргачихсан. Сая хүртэл 60 тэрбумын асуудлыг гэхэд хэрэгсэхгүй болгосон. Дуу хоолой нь нотлогдсоор гэрчүүд мэдүүлсээр байтал эвлүүлэг юм аа гээд гаргаад ирсэн. МАН-ын генсек ард түмнээсээ уучлал гуйж, УИХ-ын гишүүн дэд дарга Ц.Нямдорж нь 60 тэрбумын хэргийг хүлээн зөвшөөрсөн. Гэтэл УИХ-ын гишүүд Монголын ард түмнийг басамжлан доромжилж байна. Энэ бол ард түмнийг боол мэт байлгаж, өөрсдөө төрийн сэнтийд энэ яваа насныхаа хугацааг дуусгах гэсэн увайгүй оролдлого.
Тийм болохоор 60 тэрбумаар санхүүжилт босгож бий болсон Их хурал хүчин төгөлдөр биш. Иймд тарах ёстой. Энэ парламентын байгуулагдсан цагаас эхлэн боловсруулсан, баталсан бүх хууль хүчингүй байх ёстой. Яагаад гэвэл өөрсдөө хууль бусаар байгуулагдсан юм чинь гаргасан шийдвэр нь ч хууль бус шүү дээ.
-Сүүлийн үед Их хурлын гишүүдийн ёс зүйн асуудал их шүүмжлэгддэг боллоо. Ялангуяа залуу гишүүд өөрсдийгөө удирдаж чадахгүй байж, төр удирдах гээд яваад байх юм аа. Энэ талаар та ямар бодолтой байна?
-Улс төр гэдэг хэн ч сонгож болдог гоё мэргэжил гараад ирсэн байна. Хэн дуртай нь улстөрч болдог. Үүнийг хэн ч сонгож болдог мэргэжил. Энэ мэргэжлийг сонгосон хүн баяжина. Их хурлын гишүүнээр сонгогдчих юм бол хэн ч түүнд халдахгүй. Дээрээс нь хэнийг ч доромжилж болдог гээд ойлгочихсон. Ард түмний баялгийн мөнгийг хуйвалдааны чиглэлээр хувааж авч тийм эрх мэдлийг өөрсдөдөө үүсгэдэг. Монгол хүн бүр баялагаас тэгш хүртэх, эх орондоо элбэг хангалуун амьдрах, ажилтай орлоготой болох нөхцөлийг бүрдүүлэх нэг арга бол эхний шатанд улс төрийн намын хатуу гишүүнчлэлийг халах, жалга довны үзлээс зайлсхийх шаардлагатай гэж үзэж байгаа. Одоо бид Монголоороо хийрхэж омогших биш, хийж омогших цаг хугацаа бидний өмнө тулгараад байна. Зөв тогтолцоог бий болгоход хүн бүрийн идэвх зүтгэл чухал юм.
Баян ядуугийн ялгаа ихсэх тусам энэ улсын эв түнжин алдагдах болно. Улс төрөөр монголчуудыг хүмүүжүүлэх биш өрнөх ирээдүйн их хүслийн гурван цагийн хэлхээнд орших эх оронч үндэсний бахархалт үзэл санааг төлөвшүүлэхийн төлөө ажиллах шаардлагатай гишүүд маань өнөөдөр төрийн ордноос бандаашаа өмсөөд гарсан гэх асуудлаа мэдээлж байна. Төрийн ордны гадна ярьж болно доо. Тэрийг УИХ-ын Тамгын газар нь хүртэл хориглох хэрэгтэй. “Төрийн ордон дотор гаж зүйл хийснийхээ төлөө хэвлэлийн бага хурал зарлаж болохгүй” гээд хэлж болно шүү дээ. Тийм дуртай юм бол гудамжинд зогсоод хийж болно.
-Төрөө хүндэтгэхгүй байгаагийн л нэг илрэл биз дээ?
-Тийм. Төрийг хүндэтгэхгүй байна. Нөгөө үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа албан тушаалтнууд ойлгохгүй байна. Зөвхөн тэдний эрх ашиг намдаа үйлчилж байна.
Намын нэрээр намд хандив өгсөн, намд зальжин шударга юм шиг дуу хоолой гаргаж, даргын цүнх барьж гүйсэн нөхдүүд Их хурлын аль нэгэн тойрогт нэр дэвшээд гараад ирж байна. Үүнд ерөөсөө боловсрол хэрэггүй шүү дээ. Нэгэнт гараад л ирсэн юм чинь намын нөхдийнхөө төлөө, өөрийнхөө төлөө ажиллахаас өөр аргагүй. Ард түмнийг цагаан цаас мэт хэмжээнд аваачаад байгаа юм. Төрийн бүх салбарт улс төр гэдэг юм орчихсон болохоор Монгол Улсын хөгжил нь гацаад, ард түмний амьдрал доройтоод байгаа юм.
-Ер нь УИХ-д нэр дэвшиж байгаа хүмүүст тодорхой цензур тавьдаг болмоор юм биш үү. Өөрсдөө төлөвшөөгүй ийм нөхдүүд улс орныг төвхнүүлэх асуудлыг ярих нь хэр зохимжтой вэ. Та эрх зүйч хүний хувьд ямар санаа оноотой байна. Дээрээс нь иргэний нийгмийн байгууллагууд нэгдээд Их хурлын залуу гишүүдэд зориулсан хуулийн төсөл санаачилбал яасан юм бэ?
Монгол хүний эрх ашгийн төлөө бид үргэлж дуугарна, тэмцэнэ.Өнөөдөр Монголын ард түмэн хаа сайгүй л шударга ёс хариуцлага алдагдлаа, тэр идэж уулаа, ингэж ч завшлаа гээд л амтай болгон ярих бөгөөд сүүлдээ шударга ёс, хариуцлага гэдэг үгийн үнэ цэнэ ойлгогдохоо байжээ. Нийгмийг бүхэлд нь сахилга хариуцлагатай болгох бодлогыг бид зайлшгүй боловсруулж, хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж харагдаж байна. Ер нь бол ардчиллыг анархи байдал гэж ойлгодог, ардчиллыг дур зоргоороо авирлах байдал гэж ойлгодог, хууль, дүрэм, журмыг үл хэрэгсдэг, улстөрчдөөс эхлээд хэлсэн ярьсан үг, ам ажил нь зөрдөгт нийгэм иргэд ихээхэн бухимдаж явдаг шүү дээ. Тиймээс бид Монгол төрийн эртнээс уламжилж ирсэн төрийн өмнө хүлээсэн үүргээ яг таг чанартай биелүүлдэг, биелүүлээгүй тохиолдолд төрийн албан тушаалтанд хатуу хариуцлага хүлээлгэдэг хууль журмыг хэрэгжүүлэх ёстой. Хүн төвтэй төртэй болъё л гэсэн үг.
Төрөөс хүлээлгэсэн итгэл найдвар, үүргийг төрийн албан тушаалтан шат шатандаа хатуу биелүүлэх ёстой. Төрөөс мөнгө олж баяжих явдал эрс нэмэгдсэн, ийм зүйлд дахин бусдыг уриалах, төрөөс мөнгө босгох боломж, шат шатны дарга нарт байдаг гэдэг үзэгдлийг давтах тохиолдолд тэр нөхрийг ажлаас халах бусдын өмнө цээрлэл хүлээлгэх цаг нь болсон.
Төр өмчтэй байж гэмээнэ хүчтэй байж улс төр, бизнесийн бүлэглэлээс ангид байж чадна. Төр сайн менежмент хийж чадах боловсон хүчинг ажилд авч, улс төрөөс ангид хуулийн хүрээнд ажил хийх боломжоор хангаж хамтран эх орныхоо хөгжлийн түүчээ нь болох хэрэгтэй. Ер нь намын ч бай, нам бус ч бай эцсийн эцэст Монгол эх орныхоо төлөө цохилох зүрхтэй эх оронч үзэлтэй нэгдмэл бодлогыг баримталдаг шударга хүн л төрийн бүх шатны байгууллагад байх ёстой гэж үздэг.
Тиймээс ийм байдлыг бий болгохын тулд хууль санаачлан, Их хурал болон бусад бүх шатны сонгуульд өрсөлдөгч нарт цензур эрх зүйн хүрээнд тавих шаардлага гарч байгаа нь илт байна шүү дээ.