Хууль зүйн магистр, олон улс судлаач Ш.Идэрхүүтэй Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төсөлтэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа.
-Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэлгүй чуулганыг хаалаа. Судлаач, хуульч хүний хувьд уг шалтгааныг юу гэж харж байна вэ?
-Энд тийм том шалтгаан гээд байх зүйл байхгүй. Миний хувьд олон ч гишүүний хуулийн төслийн багт ажиллаж байсан хүн. Тэр утгаараа Ч.Хүрэлбаатар сайдын боловсруулсан энэхүү хуулийн төслийг хуульч хүний хувьд цаг үеэ мэдэрсэн их зөв зохицуулалт гэж дүгнэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл хуулийн хувьд сайн бичигдсэн төсөл гэсэн үг. Харин эсэргүүцэгчид, хэлэлцэхээс цааргалагчид энэхүү хуулийн төслийг бүрэн гүйцэд уншаагүй, унших сонирхолгүй, хэн санаачилсанаас хамаарч сонгуулийн оноо авах зорилгоор санаатай гацаалаа гэж ойлгож байна.
-Санаатай гацаа гэж та хэллээ. Яагаад санаатай гацаана гэж. Энэ хууль батлагдсанаараа хэний эрх ашиг хөндөгдөх гээд байгаа юм бэ. Ердийн органик хууль л биз дээ?
-Хууль битгий хэл УИХ, Засгийн газрын тогтоол дээр хүртэл гишүүд, сайд, улс төрчид хоорондоо санаатай болон санамсаргүйгээр зөрчилддөг. Санаатай гэдэг нь цаанаа улс төрийн тохироо, эрх ашиг явж байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй. Харин санамсаргүйгээр зөрчилдөнө гэдэг бол тухайн хуулийн төслөө бүрэн уншиж судлаагүй, бусдын зорилготой үгэнд автаж, дэндүү нэг талыг барьсан өнцгөөр тухайн эрх зүйн өөрчлөлтөд хандана гэсэн үг. Энэ удаад санаатайгаар буюу улс төрийн далд зорилго, улстөрчийн нэр хүндээ өсгөх гэсэн үйлдэл л нь тодорхой харагдаж байна. Бие биедээ өс санадаг. Бие биенийхээ эрх ашгийг хүндэлдэггүй. Бодлогын зөрчилдөөн гаргана гэхээс илүү хувийн харилцаанд тулгуурлан улстөрждөг байдал манай улсын төрд газар авсан асуудал. Дээр дооргүй л ийм хандлагатай улстөрчдөөр дүүрсэн гэхэд хилсдэхгүй дээ. Мэдээж хуулийн төслийн хувьд агуулгаараа тийм айхавтар том эрх зүйн акт биш шүү дээ. Үндсэн хууль шиг Үндэсний эрх ашиг, язгуур сонирхол, үзэл бодол дээр тулгуурласан хууль огт биш. Өдөр тутамд өөрчлөгдөх боломжтой буюу цаг үеэ дагаад шинэчлэгдэж байдаг хуулиудтай л адилхан хууль.
-Хуулийн төсөлд Үндэсний эрх ашиг, Монгол Улсын тусгаар тогтнолд сөрөг нөлөө үзүүлэх хэмжээний зүйл заалт бий юу?
-Инээдтэй л асуудал. УИХ-ын гишүүн хууль санаачлах бүрэн эрхтэй. Гэхдээ зүгээр нэг дээшээ хараад ч юм уу эсвэл тухайлсан нэг асуудал гарч ирэхээр түүнд нь зориулаад хууль биччихдэг гэсэн зүйл огт байхгүй. Байдаг байсан ч тэр нь хууль болж батлагдах нь тун ховор. Хууль батлахын тулд Хууль тогтоомжийн тухай хуулийг мөрдөх шаардлагатай.
Хэрэв Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төсөлд ямар нэгэн тусгаар тогтнолыг ганхуулсан, үндэсний эрх ашгийг хөндсөн зүйл заалт битгий хэл нэг үг, өгүүлбэр байвал санаачилсан болон боловсруулсан ажлын хэсгийнхэн бүгд хариуцлага хүлээнэ. Өөрөөр хэлбэл ийм агуулга оруулсан л байвал Хууль тогтоомжийн тухай хуулийг зөрчсөн, Үндсэн хуулийн үзэл санаанд нийцүүлээгүй гэх заалтаар Эрүүгийн хариуцлага ч хөндөгдөх боломжтой. Тэр утгаараа хэн хариуцлага хүлээнэ гэж хуулийн төсөлд иймэрхүү агуулга оруулах билээ. Нөгөөтэйгүүр уг хуулийн төсөл батлагдвал гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд Монголыг сонирхох, хөрөнгө оруулах урсгал нээгдэнэ. Тэр утгаараа ирээдүйд бодит ач холбогдол нь гарч ирэх хуулийн төсөл байсан. Үүнийг Ч.Хүрэлбаатараас өөр хүн УИХ-д оруулж ирсэн бол магадгүй хэдийнээ батлагдчихсан байхыг үгүйсгэхгүй. Гол нь Ч.Хүрэлбаатар оруулаад ирчихсэн болохоор түүнд гавьяа наах дургүй улстөрчид ашиг сонирхлоороо нэгдээд улс төржүүлж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Миний хувьд энэ хүнтэй нэг ч уулзаж үзээгүй. Нэг ч хуулийн төсөл дээр хамтарч ажиллаж байгаагүй. Гагцхүү судлаач хүний хувьд дээрх байр суурийг илэрхийлж байгаа гэдгээ хэлмээр байна.
-Цаашид энэхүү хуулийн төслийг УИХ хэлэлцэх эсэх процесс хэрхэн үргэлжлэх бол?
-Хуулийн төсөл нэн яаралтай л батлагдах ёстой. Ингээд хойшлоод байвал гадаадын хөрөнгө оруулагчид Монгол Улсын эрх зүйн орчин тогтворгүй, улстөржилт ихтэй гэдэг сөрөг мэдээлэл авчихна. Ихэнх нь одоо бараг авчихсан байгаа. Энэ бол Монгол Улсын эдийн засагт үнэхээр том сөрөг нөлөө учруулна. Хөрөнгө оруулалт гэдэг нэг талдаа хөгжлийн том тулгуур. Нөгөө талдаа хөрөнгө оруулагчдыг татах, тогтоох асуудал маш эмзэг байдаг. Учир нь энэ бол бизнес. Бизнес эрсдэлээ тооцоолж нэмэгдэх үү, багасах уу, үргэлжлэх үү, зогсох уу гэдэг харилцаа дээр явагддаг. Эрсдэлтэй байна, гэхдээ яваандаа гайгүй болчих байлгүй гэсэн дундын үзэл зарчмаар явдаггүй. Эрсдэлтэй байвал зогсоно. Эрсдэлгүй байвал үргэлжилнэ. Ерөөсөө ийм хоёрхон зарчимтай. Гэтэл манайд хуулиа батлах гээд ч байгаа юм шиг. Эсвэл бүр өөрчлөх гээд ч байгаа мэт ийм тогтворгүй байвал гадаадын битгий хэл дотоодын хөрөнгө оруулагчид ч үргэнэ. Тиймээс бид гадны хөрөнгө оруулалт, гадаад харилцааны асуудалд нэгдсэн бодлого, нэгдсэн зарчим, нэгдсэн хандлагатай болох цаг ирсэн. Монголд ярьж байгаа асуудлыг монголчуудаас өөр хэн мэдэх юм гэсэн буруу хандлагаасаа салах хэрэгтэй. Монголчуудыг тэр дундаа улстөрчдийн үйлдэл, бодлого, шийдвэр болгоныг гаднынхан маш анхааралтай, нарийн тооцоололтой харж байгаа. Цаашид хууль батлагдах процесс үргэлжилнэ. Хуулийн төслийг санаачлагчид нь буцаан өгөөгүй л бол хэлэлцэх нь цаг хугацааны асуудал. Хаврын чуулган гуравдугаар сарын 19-нд нээнэ. Тэр үеэр хэлэлцэгдэх хамгийн эхний асуудал нь Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төсөл. Тиймээс уг хуулийг судлаач хүний хувьд даруй батлах ёстой гэсэн байр суурьтай байна.
-Зарим улстөрчдийн хувьд уг хуулийн төслийг чуулган хаах цаг хугацаатай давхцуулан өргөн барилаа. Эрх баригчид ингэж хуулийн хулгай хийдэг мэтээр эсэргүүцээд байгаа шүү дээ. Үнэхээр хуулийн хулгай явагдах гээд байгаа юм биш үү. Үгүй бол яагаад намрын чуулганы эхэнд эсвэл бүр хаврын чуулганаар өргөн барьж хэлэлцүүлж болоогүй юм бол?
-Хуулийн төсөл хэзээ өргөн баригдах нь тийм ч чухал асуудал биш. Гэхдээ олон улсын чиг хандлага ямар байна. Хаашаа явж байна. Олон улсын харилцаан дахь Монгол Улсын бодлого байр суурь ямар байгааг хүргэх зорилгоор холбогдох хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх нь бий. Жишээ нь Монгол Улс авлигажсан, авлигын үзүүлэлтээрээ дэлхийн улс орнуудын сүүлд орж байна. Үүнээс болоод гадаадын хөрөнгө оруулагчид Монголоос үргэж байгаа. Зөвхөн хөрөнгө оруулагчид гэлтгүй гуравдагч, дөрөвдөгч хөршүүдийн бодлого Монгол Улс руу чиглэхгүй. Өөрөөр хэлбэл дэлхий Монголыг огт сонирхохгүй гэсэн үг. Монголыг сонирхох гадны улс цөөрөх тусам бидэнд л ашиггүй. Бид хөгжиж чадахгүй. Тэр утгаараа дэлхийд муу нэрээ өсгөхгүй нь тулд Монголын төр бодлогоор зарим эрх зүйн өөрчлөлт, тогтолцооны шинэчлэлтийг хийдэг. Түүний нэг жишээ бол энэ намрын чуулганыг Авлигын эсрэг чуулган болгон зарласан шүү дээ. Мэдээж нэг удаагийн нэг чуулганы хугацааг авлигын эсрэг зарлаад авлигал алга болохгүй. Харин ингэж зарлаж байгаа нь олон улсад Монгол Улс авлигатайгаа тэмцэж байгаа шүү гэдгээ л илэрхийлж байгаа юм. Яг үүнтэй адил Монгол Улсад өнөөдөр гадаадын хөрөнгө оруулалт маш их шаардлагатай байна. Дотоодын аж ахуйн нэгжүүд томоохон үйлдвэр, том төсөл рүү дангаараа орох боломж тааруу байна. Ямар нэгэн гаднын компани, гаднын хөрөнгө оруулалт байж л том төсөл, том бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж чадна. Гэтэл уриад, гуйгаад орж ирэхгүй байгаа хөрөнгө оруулагчдыг яах вэ. Дэлхий нийтээрээ Монгол Улсад хөрөнгө оруулаад ашиггүй гэсэн ойлголттой байхад яах ёстой вэ. Мэдээж Монголын төр эрх зүйн болоод тогтолцооны өөрчлөлт хийх шаардлагатай болно. Яг ийм цаг үед энэхүү Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг оруулж ирсэн болов уу. Түүнээс биш намрын чуулган хаах гэж байна, хурдхан шиг хуулиа батлаад авъя гэдэг байдлаар асуудлыг харах нь дэндүү өрөөсгөл ойлголт.
-Таны хэлсэнээр бол гаднын чиг хандлагыг өөрчлөхийн тулд Монголын төр, засаг аливаа хуулийн болоод тогтолцооны өөрчлөлтүүдийг хийдэг гэсэн үг үү?
-Нэг талдаа тэгэж ойлгох хэрэгтэй. Хүний харилцаагаар төсөөлөн бодъё л доо. Монгол Улсыг нэг хүн гэж ойлгоё. Тэгвэл энэ хүний өмссөн хувцас нь хуучин, боловсрол нь сул. Дээр нь харилцааны наад захын соёлгүй. Бүдүүлэг. Амиа хичээсэн зантай. Бүр бусдыг өөрөөсөө дутуу гэж хардаг зан суртахуунтай. Нэмээд эрүүл мэндийн хувьд асуудалтай. Хүнээр бол Монгол Улс нэг иймэрхүү нөхөр л гарч ирж байна. Тэгвэл ийм хүнтэй бусад хүн ойр дотно харилцах нь битгий хэл аль болох хол байхыг л хичээнэ биз дээ. Ийм хүнтэй харилцахаас илүү соёлтой, боловсролтой, асуудлыг зөв өнцгөөс нь ойлгодог, нийтэч, харилцан ашигтай ажиллах чадамжтай хүнтэй харилцана. Тэгвэл бид яаж ийм хүн, ийм улс болох вэ. Хамгийн түрүүнд хандлагаа өөрчлөх ёстой. Амин хувиа хичээдэггүй байх хэрэгтэй. Энэ бол тогтолцооны өөрчлөлт. Дараа нь бусдын нүдэнд аятай харагдах шинэ хувцас авч өмсөх хэрэгтэй. Эрүүл мэндээ сайжруулах шаардлагатай. Боловсролоо дээшлүүлэх ёстой. Энэ бүхэн бол хуулийн өөрчлөлт, шинэчлэлт. Хамгийн чухал нь хаана ч хэзээ ч нэг зангаараа байх ёстой. Энэ бол эрх зүйн тогтвортой байдал. Тэр утгаараа биднээс шалтгаалаад гадны хөрөнгө оруулагчид зугтаад байхад буруугаа бусдаас хайх хэрэггүй шүү дээ. Өөрөөсөө алдаагаа хайж олоод засах хэрэгтэй. Яг үүн шиг бид Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд байсан алдааг эрж олоод засах гэж байна. Үүнийг нь эсэргүүцэх хэн бүхэн нэг бол илүү сайн хуулийн төсөл боловсруулчихаад тэмцээд байна. Нэг бол Монгол Улсын хөгжлийг хурдасгах сонирхолгүйгээсээ болоод эсэргүүцэж байна гэж л ойлгох юм.
Э.МӨНХТҮВШИН