“Сорхун” эх, нярайн сувилахуйн төвийн үүсгэн байгуулагч, алдарт эх, лус дархалсан бэр Д.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.
– Эх, нярайн сувилахуйн “Сорхун” төвийн талаар манай ээжүүд их л ам сайтай байдаг.Ингэхэд танай төв дөнгөж амаржсан эх, нярайд ямар үйлчилгээ үзүүлдэг юм бэ.Үйл ажиллагааныхаа талаар эхлээд манай уншигчдад сонирхуулахгүй юу?
– Манайхаар үйлчлүүлээд гарсан ээжүүд ихэнхдээ л сэтгэл хангалуун байдаг.Энэ нь манай хамт олны энхрий бяцхан үрс хийгээд нялх биетэй ээжүүдийгээ өөрийн юм шиг хайрлан хамгаалж, асарч сувилдаг чин сэтгэлийн үр дүн гэж боддог.Ер нь “Сувилахуйн төв” гэдэг ойлголт, тэр дундаа төрсний дараах эх нярайн сувилахуйн тусламж үйлчилгээ гэдэг бол манай улсын эрүүл мэндийн салбартаа хамгийн залуу салбар юм.Учир нь 2016 онд батлагдсан Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний тухай хуульд анхлан “Сувилахуйн дагнасан тусламж үйлчилгээ” гэсэн ойлголт туссан л даа.Уг хуулийн 12 дугаар зүйлд сувилахуйн дагнасан тусламж үйлчилгээний талаар тусгайлан зааж өгсөн байдаг. Сувилахуйн дагнасан тусламж, үйлчилгээг тусгай зөвшөөрөл бүхий өмчийн бүх хэлбэрийн хуулийн этгээд үзүүлж болох бөгөөд Сувилахуйн төвийг байгуулах журам, үзүүлэх тусламж, үйлчилгээний жагсаалт зэргийг багтаасан эрүүл мэндийн сайдын журам тушаал 2017 онд батлагдан гарсан. Гэвч дагалдан гарах стандарт нь удаан хүлээгдэн байж 2019 оны хавар эцэслэн гарсан байдаг.Энэ үеэс манай улсад сувилахуйн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх хууль эрх зүйн орчин нөхцөл бүрдсэн гэж үзэж болно.Манай “Сорхун” сувилахуйн төв нь энэ чиглэлээр тусгай зөвшөөрөл авч үйл ажиллагаа явуулж буй анхдагч байгууллага гэдгээрээ бахархаж явдаг даа.
Манай төвийн үзүүлдэг тусламж үйлчилгээг товчхон илэрхийлбэл дөнгөж төрсөн нялх биетэй ээж болон нярай хүүхдийг төрөх эмнэлгээс шууд хүлээн аваад 10-21 хоног асран сувилж төрсний дараа эх болон нярайд үүсдэг бүхий л асуудлуудыг мэргэжлийн түвшинд шийдэж өгдөг гэж хэлж болно.Нялх биетэй ээжид зориулсан шим тэжээлээр баялаг эрүүл хоол хүнсээр үйлчилж, мөн шаардлагатай нарийн мэргэжлийн эмч сувилагчийн үзлэг эмчилээг цаг алдалгүй хийнэ.Нярай хүүхдийн хувьд тусдаа нярайн тасагт шаардлагатай бүхий л асаргаа сувилгааг хийдэг.Усанд оруулах, иллэг массаж хийх, хамар, чих, хүй цэвэрлэх, угжиж хооллох гэх мэт бүхий л ээжүүд аавуудын гэрийн нөхцөлд хийдэг асаргаа сувилгааг мэргэжлийн сувилагч, асрагч ээж нар хийдэг.
– Шинэ төрсөн ээжүүдийн сэтгэл зүй мэдээж эмзэг байдаг.Тэгвэл “Сорхун” төв ээжүүдэд сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг нь их талархууштай санагдлаа.Сүүлийн үед ойрхон төрсөн юм уу гэртээ хүүхдээ хараад суудаг ээжүүд их дефресст орох болсон тухай мэдээллүүд харагдах болжээ.Ийм ээжүүддээ зориулж юу гэж зөвлөх вэ?
– Төрсний дараа 10-28 хоногийн хугацаанд ээж болж буй бүсгүйчүүдэд тохиолддог үндсэн асуудлуудын нэг бол сэтгэл санааны тогтворгүй байдал юм.Төрсний дараах сэтгэл гутрал гэж тусдаа бие даасан сэтгэл зүйн судлагдахуун байна.Ялангуяа анхлан төрөгсдөд ихээр үүсдэг энэхүү сэтгэл санааны тогтворгүй байдлыг манай төвд амарч байх хугацаанд нь шийдээд гаргах үүднээс бид мэргэжлийн туршлагатай сэтгэлзүйчийг ажиллуулдаг. Шинээр ирсэн ээжүүдийг сэтгэл зүйчтэйгээ уулзуулж анхан шатны асуумж авч сэтгэл зүйн байдал болон ямар тусламж зөвлөгөө шаардлагатай байгааг тодорхойлоод үйлчлүүлж байх хугацаанд нь тулж ажилладаг. Хүүхэд төрүүлнэ, ээж болно гэдэг чинь асар их хариуцлага хийгээд хүний амьдралд гардаг эрс өөрчлөлт шүү дээ.Бүх зүйл өөр болдог үе гэх үү дээ.Энэ үед нь түүнийг ойлгож дэмжих, түшиг тулгуур болох ханийн үүрэг хамгаас чухал байдаг шүү гэдгийг л аавууддаа захиж хэлмээр байна.
– Ээжүүдийн алжаал ядаргааг тайлахад амралтаас гадна шим тэжээлтэй хоол маш чухал байдаг тухай та дээр дурдлаа.Хоолны хувьд танайх ямар стандарт баримталдаг вэ?
– Мэдээж төрсөн ээжид тохирох зөв хоолыг өгөх нь туйлын чухал.Манай монголчууд дөнгөж төрсөн бэрдээ, охиндоо шинэ хонь гаргаж шинэхэн махаар шөл хийж уулгадаг соёлтой ард түмэн.Энэ нь нялх биетэй ээжид аль болох шинэлэг, шүүслэг махаар амттай хийгээд шим тэжээлтэй хоол хийж өгөхийг хичээж буй хэрэг юм л даа.Манай “Сорхун” Эх нярайн сувилахуйн төв нь мэргэжлийн хоолзүйч болон эмнэлгийн тогооч нарийнхаа тусламжтай зөвхөн төрсөн ээжид зориулсан хоолны жор боловсруулан үйлчилж байна.Манайх Монголдоо анхдагч төрсний дараах сувилахуйн төвийн хувьд шинэлэг энэхүү үйлчилгээг эх орондоо нэвтрүүлэхдээ энэ төрлийн үйлчилгээ хамгийн өргөн хөгжсөн БНСУ-ын туршлагыг олон жил судалж байлаа.Хоол нь ямар байдаг юм бол.Бариа массаж нь юу юу хийж байна.Үүнээс манайд таарах тохирорх нь юу байна.Бас эсрэгээрээ манай соёл, уур амьсгалд тохирохгүй нь юу юу байна гэхчлэн маш их судалж байлаа даа.Тэр явцад хоол зүйн тал дээр нэг зүйл ойлгож авсан нь ээжүүдэд өгөх хоолыг аль болох давс султай, жигнэж чанаж болгосон, элдэв амтлагч гэхээс илүү шим тэжээл чанартай хүнсний материалаар өөрөөр нь амталж хийх нь зөв юм байна.Тэгээд шим тэжээлээр баялаг байхын зэрэгцээ илчлэг буюу калор багатай нэг үгээр хэлбэл эрүүл хоол байх ёстой.Мөн орц найрлага талаасаа ээжүүдийн идэж байгаа хоол нь сав агшаах, хаван хөөхийн зэрэгцээ хөхөнд сүү сайн оруулах үйлчилгээтэй байх ёстой байдаг.Иймд адилхан хоол боловч орц найрлагын хувьд энгийн тусгай тийм найрлагуудыг заавал хийх жишээтэй.Манайх амарч сувилуулж буй ээжүүддээ өдрийн гурван удаагийн хоол, хоёр удаагийн зууш өгөхийн зэрэгцээ сүүтэй цай гэх зэрэг уух зүйлээр хангалттай үйлчилдэг.Ингэж сайн хооллоод л байхад ээжүүд маань сувиллаас гарах үедээ дунджаар 5-10 кг жин хаяад галбиржаад л гардаг байгаа.
– Манай монголчууд төрсний дараа гам барихыг их чухалчилдаг.Харин гадаад эмэгтэйчүүдэд тийм ойлголт байдаггүй Ингэхэд гам барихын ач холбогдол юу вэ?
-Төрсний дараах гам барих гэдэг ойлголт ази тивд, тэр дундаа хүйтэн ширүүн эрс тэс уур амьсгалтай төв Азийн хэдхэн улсад л байгаад байх шиг.Адилхан ази хүмүүс боловч харьцангуй халуун дулаан уур амьсгалтай Япон, Хятад, Зүүн өмнөд Азийн улсуудад бол тийм ойлголт бас байхгүй.Харин бидэнтэй энэ гам барих ёс заншил, соёл маш ижил улс бол БНСУ юм л даа.Тиймдээ ч энэ улсад хамгийн сайн хөгжсөн, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нэг биеэ даасан салбар болтолоо хөгжөөд байгаа юм.Бараг Ази тивийн тусгаар улсууд дундаас ийм гам барих ёс заншилтай улсууд гэвэл Монгол, Солонгос хоёр л улс байгаа байх шүү.Эмэгтэй хүн хэвлийдээ ургаа арван сарын турш тээх явцад аарцаг, нуруу, хавирга, цээж гээд бүх үе мөчинд ачаалал ирдэг.Үүний зэрэгцээ эмэгтэй хүний бие махбодь маань төрөх үйл явцад бэлтгэн дааврын нөлөөгөөр бүхий л үе мөч холбогч эдүүд сунаж зөөлөрч байдаг.Ингэж сунаж зөөлөрсөн үе мөч холбогч эдүүд олон сарын турш хүнд ачаалал авсанаар эмэгтэй хүн өөрөө их ядарна.Араг яс үе мөчид зарим төрлийн өөрчлөлтүүд үүсдэг.Энэ бүх өөрчлөлтүүд төрсний дараа 40-100 хоногийн дотор буцаад хэвийн байдалдаа шилждэг.Энэ үеийг бидний өвөг дээдэс эрт дээр үеэс гам барьж биеэ энхрийлэх ёстой хамгийн чухал хугацаа гэж үзэж хүйтэн усанд гар хөлөө дүрэхгүй, салхи савир авч даарахгүй байх, хамаагүй хүнд юм өргөхгүй байх зэргээр анхааруулж ирсэн уламжлалтай шүү дээ.Дээрээс нь сайн унтаж амраад элдэв санаа сэтгэл зовоосон зүйлгүй тайван байхыг захиж хэлдэг байлаа.Эргээд бодоод үзэхэд манай өвөг дээдэс үнэхээр л анагаах ухааны үндэслэлтэй л зүйлүүдийг захиж хэлдэг байж л дээ.Эмэгтэй хүн энэхүү чухал үе буюу 40-60 хонгийг л өөртөө анхааралтай, өөрийгөө хайрлаж өнгөрөөх юм бол цаашдын олон жилийн амьдралдаа эрүүл саруул эрч хүчтэй байх нөхцөл бололцоо бүрддэг юм шүү гэж захиж хэлмээр байна.Мэдээж энэ үед ээж, аавууд болон халамжит ханийн үүрэг хамгаас чухал. Миний үед бол ханьтайгаа хамт ээжийгээ дуудаад л гэртээ гам бариад л үзэж тардаг байлаа шүү дээ(инээв). Одоо нийгэм өөрчлөгдөж, хүн амын дийлэнх нь суурин иргэншилд шилжсэн энэ их завгүй амьдралын урсгалд гэрийн нөхцөлд гам барих, асаргаа сувилгаа хийнэ гэдэг амаргүй болсон.Иймд мэргэжлийн хүмүүст нь даатгаад сэтгэл амар байх нь хаа хаанаа хэрэгтэй зүйл гэж боддог.
– Анхлан төрж байгаа ээжүүдэд элбэг тохиолддог асуудал бол хөхөнд сүү орохгүй байх, хөхний толгой нь хагарах зэрэг байдаг.Тэгэхээр танайх энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авдаг вэ?
– Манай “Сорхун” сувилахуйн төв нь 20 гаруй жилийн туршлагатай, зөвлөх зэргийн мэргэжлийн бариа засалчаар ахлуулсан баг ажиллаж хөхний бариа, асаргааг цаг алдалгүй хийдэг.Ингэснээр хөх зангирах гэх мэт зовиур үүссэн үед шуурхай арга хэмжээ авч шийдэж байна.Мөн өрөө болгонд автомат сайн чанарын хөхний саалтуур байхын зэрэгцээ мэргэжлийн эмч сувилагч нар хөхөө зөв амлуулах, зөв хөхүүлэх дадлыг заан сургаж ажилладаг.Иймд ээжүүдэд хөхний толгой хагарах зэрэг асуудал бараг гардагүй.Гэрийн нөхцөл бол энэ мэт олон л бэрхшээл тулгардаг шүү дээ.Хүүхдийн шарлалтын асуудал байна, ээж өөрөө оёдолтой шархтай төрсөн бол түүнийгээ үзүүлж харуулах, цэвэрлэгээ боолт хийлгэх гээд л эмнэлэг рүүгээ хэд хэд очих ажил гардаг.Энэ тоолонд нөгөө л гам алдах үндэс болж байдаг.Манайх байнгын хүүхэд нярайн нарийн мэргэжлийн эмчтэй тул хүүхдүүн шарлалт хооллолт гэх мэт бүхий л зүйлүүдийг хянаад ээжүүддээ зөвлөгөө мэдээлэл тогтмол өгдөг.Бас эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчтэй тул ээжүүдээ үзээд сав умайн агшилт, оёдол шарх зэргээ хянаад эмчилгээг тэр дор нь хийгээд өгдөг тул заавал гарч ороод гам алдаад байхгүйгээр сэтгэл амар тэнхэрдэг дээ.
– Амаржсан эх, нярай төрөх эмнэлгээс шууд танайд ирж болдог байх нь ээ.Урьдчилж өрөөгөө захиалах ёстой юу?
– Манайх бол төрөөд л шууд төрөх эмнэлгээс ээж болон нярайгаа хүлээн авдаг.Гэхдээ заавал урьдчилан 1-2 сарын өмнө гэрээгээ хийж захиалгаа баталгаажуулсан байх шаардлагатай.Ингэсэн тохиолдолд бид таны төрөх өдрийг тааруулаад таны захиалсан өрөөг бэлэн байлгах болно.Манайх ачаалал ихтэй байдаг тул сонирхож байгаа ээжүүд байвал урьдчилан ирж үзээд бүхий л зүйлээ асууж тодруулж сайхан ярилцаад таалагдсан тохиолдолд гэрээгээ хийж захиалгаа баталгаажуулаарай л гэж хэлмээр байна даа.
– Жирэмсэн ээжүүдэд ямар үйлчилгээ үзүүлдэг вэ?
– Жирэмсэн ээжүүдийн хувьд хордлого, ачаалал зэргээс хамаараад ядрах сульдах асуудал элбэг. Ялангуяа ойр ойрхон жирэмсэлж буй бүсгүйчүүд мөн тэр дундаа хожуу үеийн хордлоготой ээжүүдийн хувьд эмчилгээ асаргаа туйлын шаардлагатай байдаг. Гэвч тэглээ гээд эмнэлэгт хэвтэх хэцүү… Очих, үйлчилгээ авах газар байдаггүй байсан бол манай сувилахуйн төвд ирж хэвтээд өөрт тохирсон шим тэжээлтэй хоол цайгаар үйлчлүүлэхийн зэрэгцээ унтаж амраад, алжаал тайлж хаван буулгах зөөлөн бариа массаж хийлгээд сайхан сувилуулах боломжтой юм.Магадгүй бас ийм үйлчилгээ хайж байгаа ээж аавууд байвал манайд хандаж болно.Бид төрсний дараах болон төрөхийн өмнөх үеийн бүхий л асаргаа сувилгааг цогцоор нь үзүүлдэг.
– Эмч, ажилтнуудынхаа ур чадварын талаар хуваалцахгүй юу.Нэг эмч, сувилагч хэдэн эх, нярай хариуцдаг вэ?
– Манай сувилахуйн төв нь хүүхэд нярайн нарийн мэргэжлийн эмч, эх барих эмэгтэйчүүдийн нарийн мэргэжлийн эмч, уламжлалт анагаах ухааны тэр дундаа бариа заслын зөвлөх зэргийн бариач бага эмч, эх баригч, сувилагч, хоолзүйч, сэтгэлзүйч гээд нярай хүүхэд болон нялх биетэй ээжүүдийг асрах сувилахад хэрэгтэй мэргэжлийн боловсон хүчнийг бүрэн бүрдүүлж чадсан. Энэ нь “Сорхун” төвийн гол давуу тал юм.Манай хамт олон төрсний дараах эх нярайн сувилахуйн чиглэлээрээ ажиллаж байгаа Монголдоо хамгийн туршлагатай хүмүүс гэдгийг заавал онцлон хэлмээр байна.Солонгос улсын мэргэжилтэн ирж манай үйл ажиллагаатай танилцах үедээ хүний нөөцийн хангамжийг үнэхээр их гайхан сайшааж байсан л даа.Тэр хүн “Манай Солонгос улсад төрсний дараах сувилахуйн төвд танайх шиг ийм байнгын нарийн мэргэжлийн эмч ажилладаггүй, сэтгэлзүйч байдаггүй” гээд биднээс сурах зүйл их байна гэж хэлж байсан шүү.Салбартаа анхдагч, таван жилийн туршлагатай хамт олон гэдгээрээ бид үргэлж бахархдаг.