УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Н.Энхболдтой Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуулийн талаар ярилцлаа.
-Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуульд 2021, 2022 онд тус тус өөрчлөлт орсон. Нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ шаардлага, үндэслэл нь юу байв. Ямар гол өөрчлөлтүүд орсон бэ?
-Таны хэлсэнчлэн Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуульд 2021, 2022 онд өөрчлөлт орсон. Үүнээс өмнө нь ч бас хэд хэдэн удаа өөрчлөлт орж байсан. Харин энэ удаа татварын хувь хэмжээтэй холбоотой, мөн татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлттэй холбоотой зарчмын өөрчлөлтүүд орсон гэхэд болно.Тодруулбал, 2021 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт нь Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгатай хамт батлагдахдаа үл хөдлөх эд хөрөнгийн татварын хувь хэмжээ 0.6-1 хувь байсныг 0.6-2 хувь болгон өөрчилсөн. Яг тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгөд ногдох тодорхой хувь хэмжээг бүсчлэлээс нь хамааран нутгийн өөрөө удирдах байгууллага буюу ИТХ тогтооно гэж заасан. Мөн аймаг, суман дахь орон сууцыг тоо харгалзахгүйгээр чөлөөлж, Улаанбаатар хотод хоёр хүртэлх орон сууцыг тус татвараас чөлөөлдөг байхаар өөрчилсөн.
-Тэгэхээр зөвхөн Улаанбаатар хотод л тоо заасан гэсэн үг үү?
-Тийм, зөвхөн Улаанбаатарт л тоо заасан. Түүнчлэн шинээр “нийслэл хотын тусгай бүсэд бүртгэгдсэн барилга байгууламж”-ийг үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвараас чөлөөлөх тухай заалт нэмснээс гадна Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг шинэчлэн найруулж баталсантай холбоотойгоор үйлдвэрлэл, технологийн паркийн нутаг дэвсгэр дэх үл хөдлөх эд хөрөнгийн татварыг эхний таван жилд бүрэн чөлөөлж, дараагийн таван жилд 50 хувиар хөнгөлөлт үзүүлдэг болж өөрчлөгдсөн.
-Орон сууцыг үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвараас бүрэн чөлөөлдөг байсан хуулийн зохицуулалтад өөрчлөлт оруулснаар улсын төсөвт болон нийгэмд ямар өөрчлөлт, үр дагавартай гэж судалж, төлөвлөсөн бэ?
-Өмнө нь орон сууцны зориулалт бүхий үл хөдлөх эд хөрөнгийг аливаа хязгаарлалтгүйгээр үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татвараас чөлөөлдөг байсан. Энэ байдлыг Улаанбаатар хотын хэмжээнд тооны хязгаарлалт тавьж өөрчлөн, харин орон нутагт хэвээр үлдээсэн.
Тооны хязгаарлалт гэдэг бол Улаанбаатар хотод нэг өмчлөгчийн хоёр хүртэлх орон сууцыг уг татвараас чөлөөлж байгаа гэсэн үг. Харин хоёроос илүү орон сууц өмчлөгч иргэн, хуулийн этгээд нь хоёроос давсан тооны орон сууцандаа албан татвар төлөхөөр болсон нь цаг үеийн нөхцөл байдалтай холбоотой гэж хэлж болно. Анх 2000 онд энэ хууль батлагдах үеийн нөхцөл байдал өдгөө багагүй өөрчлөгдөж, нийгмийн байдал харьцангуй сайжирсан тул хоёроос дээш тооны орон сууц өмчилж буй өмчлөгч энэ төрлийн татварыг төлөх боломжтой, төлөх нь зүйтэй гэж үзсэн.
Энэ өөрчлөлтийг 2022 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжүүлж эхлэхтэй зэрэгцээд Монгол Улсын төсвийн тухай хуульд энэ төрлийн татвараас улсын төсөвт орох орлогыг 25.2 хувь буюу 31.9 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ гэдэг тооцоо гарсныг дурдсан байсан. Энэ нь төсөвт тодорхой хэмжээнд нөлөөлөхүйц үр дүн гэж харж байгаа.
-Иргэдийн дунд монгол гэрийг энэ хуулийн үйлчлэлд хамааруулж, үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварыг төлөхөөр болж байгаа гэсэн яриа гарсан. Түүнчлэн орон сууц хамтран өмчлөгчдийн хувьд зохицуулалтууд нь ойлгомжгүй байгаатай холбоотой багагүй шүүмж өрнөсөн. Энэ талаар?
-Орон сууцны тухай хуульд хүн суурьшин амьдрах зориулалттай нийтийн болон амины орон сууцны байшин, сууц, гэрийг “орон сууц” гэж тодорхойлсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ тодорхойлолтын дагуу “монгол гэр” ч бас орон сууц гэж тооцогдохоор ойлгогдож болохыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хуульд “үл хөдлөх хөрөнгө гэдгийг Иргэний хуулийн дагуу тодорхойлно” гэж заасан байдаг. Тиймээс монгол гэр нь Иргэний хуульд заасан үл хөдлөх эд хөрөнгийн тодорхойлолтод хамаарахгүй тул энэ татвар ч мөн хамааралгүй гэж үзэж болно. Харин хамтран өмчлөгчтэй холбоотой асуудлыг эрх бүхий байгууллага хуульд нийцүүлэн нарийвчилсан журам гаргаж зохицуулсан байгаа.
-Анх орон сууцыг тоо заахгүйгээр үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвараас чөлөөлдөг байсан үеийн нийгмийн нөхцөл байдал болон төрөөс энэ талаар баримтлах бодлого өөрчлөгдөж байгаа гэж үзэж болох уу?
-Тухайн үед ч, одоо ч монголчууд бид нүүдэлчин амьдралын хэв маягаас суурьшмал буюу хот суурин амьдралын хэв маягт шилжих явц өрнөж байгаа. Энэ үүднээс суурин, хот газруудад хүн суурьшин амьдрах зориулалттай, дулаан болон бохирын шугамд холбогдсон орон сууцны барилгууд олноор бий болохыг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Тиймээс ч анх 2000 онд үл хөдлөх эд хөрөнгийн татварын тухай хуулийг батлах үед “орон сууц”-ны зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгийг бүхэлд нь чөлөөлөхөөр болж байсан.
2000 оны хууль батлагдах үед Засгийн газраас тус хуулийн төсөлд “өмчлөгч өөрөө тус орон сууцандаа амьдардаг байх, талбайн хэмжээгээр нь ангилах” зэргээр нэлээд өндөр шалгуураар тус татвараас чөлөөлдөг байхаар тусгасан. Гэсэн хэдий ч Монгол Улсад орон сууцны барилгажилт чухал ач холбогдолтой байсан учраас “өөрөө амьдарч байгаа эсэх, тус орон сууцыг түрээслээд аливаа байдлаар ашиг олж байгаа эсэх, иргэн эсвэл хуулийн этгээдийн өмчлөлийнх үү” гэх зэргээр огт ялгаварлахгүйгээр бүх орон сууцыг татвараас чөлөөлөх саналыг оруулж, УИХ-аас дэмжиж баталсан байдаг.
Өнөөдөр ч хуулийн анхны энэ үзэл баримтлал өөрчлөгдөөгүй хэвээр байгаа. 2021 онд хийсэн өөрчлөлтөөр зөвхөн Улаанбаатар хотод л тооны хязгаарлалт тавьсан.Өөрөөр хэлбэл орон сууцны талбайн хэмжээ, өөрөө амьдардаг эсэх, бусдад ашиглуулж, ашиг олдог эсэх зэрэг хүчин зүйлийг үл харгалзан, Улаанбаатар хотод хоёр орон сууц, бусад аймагт бүх орон сууцыг үл хөдлөх эд хөрөнгийн татвараас чөлөөлөхөөр байгаа.
-Улаанбаатар хотод татвараас чөлөөлөгдөх хоёр орон сууцыг өмчлөгч өөрсдөө тодорхойлох уу, татварын байгууллагаас тогтоох уу?
-Орон сууц өмчлөгч иргэн, хуулийн этгээд нь өөрсдөө татвараас чөлөөлүүлэх хоёр орон сууцаа сонгох боломжтой. Өөрөөр хэлбэл хамгийн өндөр үнэлгээтэй хоёр орон сууцаа чөлөөлүүлж болно. Тэр нь өмчлөгчийн өөрийнх нь сонголт гэсэн үг.