УИХ-ын гишүүн асан Мөнхчулууны Зоригттой Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд ярилцлаа.
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийгээд удаагүй байгаа ч дахиад өөрчлөх асуудлыг нийгэм даяараа хэлэлцэж байна. Үүнийг та улстөрчийнхөө хувьд, иргэн хүнийхээ хувьд ямар байдлаар харж, дүгнэж байна вэ?
-Одоо хийх гэж байгаа Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийн санаа, зорилгыг нь дэмжиж байгаа. Ер нь Үндсэн хуулийн өөрчлөлт болгон дээр тухайн цаг үеийн байдал, нөхцөл боломжид нь тааруулж, зүйл заалтууд, иргэдийн санал шаардлагыг хийж хэрэгжүүлдэг л байсан. Тэр утгаараа одоо өөрчлөх гэж байгаа асуудал бол зайлшгүй цаг хугацаа, дэлхий нийтийн нөхцөл байдлаас үүдсэн шалтгаанууд байгаа учраас уг өөрчлөлтийг хийх шаардлагатай гэж харж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын тусгаар тогтнол, өөрөө өөрийгөө тодорхойлох эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулах шаардлага бий болсон.
-Парламентын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан хүний хувьд энэ удаагийн өөрчлөлтөд яг ямар заалт, зүйлийг нэмэх шаардлагатай гэж харж байгаа юм бэ?
-Өмнө батлагдсан Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүд болон эцэг хуулийг дагаж гардаг хуулийн хүрээнд нэг зүйл ажиглагдаж байгаа юм. Тэр нь бидний өнөөг хүртэл төрөө тохинуулж ирсэн арга барил ерөөсөө санасанд хүрэхгүй явж ирсэн.
Тухайлбал, УИХ-ын 76 гишүүнтэй, үүнийгээ мажоратороор сонгодог тогтолцоо, 76-уулаа улстөрждөг гэх мэт. Мөн ард түмнээсээ Ерөнхийлөгчөө сонгочихдог. Сонгогдсон Ерөнхийлөгч нь парламенттайгаа нийлэх үедээ нийлж, садаа болох үедээ садаа болж ирсэн нь өөрөө тогтолцооны асуудал. Нөгөө төрөө тохинуулж чадахгүй байгаагийн илрэл шүү дээ. Нэг л зүйлийг хэлэхэд, Монгол Улс сонгуулиа хийж чадахгүй бол мөхнө шүү. Тэгэхээр хамгийн түрүүнд бид сонгуулиа зөв, шударга, тохирсон тогтолцоо, системээр хийх шаардлагатай.
Сонгуулиа хийж чадаж байж нийт монголчуудын сэтгэл санааг илэрхийлсэн бодлого төр засаг бий болно. Өнгөрсөн ардчиллын хугацаанд өөрийнхөө бор толгойгоор мэдээд төрөө тохинуулах, сонгуулиа хийх гэж олон янзын хэлбэрийг туршсан. Хоёр парламент буюу Ардын их хурал, Улсын бага хуралтай ч байж үзлээ.
Одоо энэ Үндсэн хуульд дэвшүүлж байгаа санаа бодлоор бол заавал мөнгөтэй хүн сонгогдоод байхгүй. Олон нийтэд өөрийнхөө хийсэн үйл явдлаа таниулсан, нэр төртэй хүн гараад ирэх боломжтой. Энэ цаг үе эдийн засаг, нийгмийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад олон мянган иргэд гадаадад амьдарч байна. Эдгээр хүмүүс ч гэсэн Монголоо сайхан болгочих юмсан гэж санаа сэтгэл нь зовж байгаа. Бүх насаараа гадаадад амьдрахыг хүсэхгүй байгаа шүү дээ. Тиймээс эдгээр хүмүүст сонгох боломжийг маш сайн олгож өгөх хэрэгтэй.
-Таныхаар тэгвэл Ерөнхийлөгчийг парламентаасаа сонгодог болох ёстой гэж ойлгож болох уу. Энэ үнэхээр чухал уу?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг бүх нийтийн эв санааны илэрхийлэл байх ёстой. Тэр утгаараа парламентаас сонгогдож болно. Парламент гэдэг бол бага ард түмэн шүү дээ. Тиймээс одоо өөрчлөх гээд байгаа Үндсэн хуульдаа Ерөнхийлөгчөө парламентаас сонгодог болно гэсэн заалт оруулж ирж, ийм санаа гаргаж байгаа нь маш чухал. Одоо бол нийт ард түмнээрээ сонгуулж байгаа. Энэ бол Засаглалын гажиг. Үүнийг шийднэ гэдэг чухал байна. Энэ мэт улс төрийн бодитой өөрчлөлтүүдийг хийж чадсанаараа эдийн засгийн болон бусад томоохон асуудлыг шийдвэрлэж чадна. Одоогийн энэ 76 иймэрхүү асуудалд толгой нь хүрэхгүй. 76-гийн зовлон нь ердөө энэ. Эдгээр нөхдүүдэд сургуулийн дээвэр, малчдын хашаа, хорооноос авахуулаад бодох, хийх ажил их байдаг. Үндсэн хуульд улс төрийн бодитой өөрчлөлтүүдийг хийж өгснөөр Монголын төр томоор хардаг, сэтгэдэг болно.
-Олон улсын нөхцөл байдлаас үүдэж Үндсэн хуулиа өөрчлөх ёстой гэж ярьсан. Та үүнд тодорхой тайлбар өгөхгүй юү?
-Өнөөгийн дэлхий ертөнцөд тэр дундаа хүн төрөлхтний өмнө томоохон асуудлууд хаалга тогшиж байна. Зарим нь ч хаалга тогшихгүйгээр орж ирлээ шүү дээ. Тухайлбал, дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал одоо ч дуусаагүй байна. Олон улс дахь хил гаалийн зөрчил, үзэл санаа, эдийн засгийн дайн хурцадмал байдал руу орлоо. Эхнээсээ ОХУ болон Украин улсууд хоорондоо дайтаад эхэллээ. Үүнийгээ дагаад олон улсын хориг арга хэмжээнүүдийг манай хойд хөршид авч эхэлсэн. Эдгээр хоригуудын нөлөөлөл болон цар тахлын нөлөөлөл манай улсын эдийн засаг, эрх зүйн орчин, нийгмийн амьдрал, бүтэц зохион байгуулалт гээд маш олон зүйлд өөрчлөлт оруулсан. Тиймээс цаг үе амаргүй болж өөрчлөгдсөн энэ байдлаасаа хамаараад Үндсэн хуулиа өөрчлөх зайлшгүй шаардлагатай. Нөгөөтэйгүүр ОХУ Украин руу шууд халдан довтолж байна. Үүнээс нэг зүйл маш тодорхой ажиглагдаж байгаа юм. Тэр нь манай мөнхийн сайн хойд хөрш, ах нар маань манайх руу довтлоод ороод ирэхийг үгүйсгэхгүй юм. Украин руу орчихож байгаа юм чинь манайх руу ч орж мэднэ. Тиймээс энэ асуудал бол манай улсын тусгаар тогтнолтой шууд холбоотой асуудал. Бид айж, сэрэмжлэх ёстой. Азтай шалтгаан нь манай урд, хойд хөршүүдийн төрөө тохинуулж байгаа тогтолцоо нь өөр юм. Тиймээс бид юуны өмнө сонгуулиа маш сайн хийж сурах цаг нь болсон. Сонгуулиа л сайн хийчихвэл төрийн эрх барьж байгаа улсуудыг түргэн, шударгаар солиод байх боломж нээгдэнэ. Байнга сольж байх нь их зүгээр. Тухайлбал, В.Путин манай 76-гийн толгойг эргүүлчихлээ гэж бодоход дараагийн шинэ хүнийг бид зөв тогтолцоогоор солих чадамжтай байх ёстой л гэсэн үг.
-Таныхаар бол сонгуулийн холимог тогтолцоо манайд илүү үр өгөөжтэй гэж харж байна уу?
-Холимог буюу олон намын төлөөлөл төрд орох боломжтой, иргэдийн санал гээгддэггүй энэ тогтолцоог зуун хувь дэмжиж байгаа. Гэхдээ аль аль тогтолцоо нь болно л доо. Өнөөгийн нийгмийн идэвхтэй байдал, мэдээллийн ил тод байдал, иргэдийн санал шүүмжлэл гээд олон давуу тал нийгэмд бий болчихсон.
Мэдээллийн урсгал олон талтай болсон. Энэ үед холимог тогтолцоо нь илүү оновчтой болов уу гэж бодож байна.